Marxin Kapieat 9 Kapitafin 1. Cildi ilk yaymlandiginda, bir kag Batu Avrupa iil- kesinde egemen olmakla birlikte kapitalist sanayi hala; Avru- pa'nin biiylik béliimiint bile igine alacak sekilde tim diinya- yt kaplayan bir bagimsiz ciftciler ve zanaatkarlar denizi iize- inde yahiuilms bir ada gériiniimiindeydi. Oysa Marx’n Kapi- tafinin agikladhgi her seyden énce, ézel kar igin tiretimi ka- rakterize eden insafsiz ve kars: konulmaz. biiyiime giidiisii ve karin sermaye birikimi igin hakim kullammuyd. Marx’ Ka- pitaTi kaleme almasindan bugiine kapitalist teknoloji ve sana- yi gergekten de tim dényada yaygmnlasmis bulunuyor. Daha- st bu yayilmayla birlikte yalnizca maddi zenginlik ve anlam- siz, kendini tekrarlayan ve mekanik galismadan insanhja son- suza dek kesinlikle 6zgiirlestirmenin imkanlan artmakla kal- mnyor, bunun yanisira toplumun giderek azalan sayida ser- maye sahipleri ile giderek artan sayida, emek-guclerini bu ser- maye sahiplerine satmaya zorlanan kol ve beyin iscileri ara- sinda kutuplagmasi da hz kazamyor. Zenginlik ve giiciin az sayida dev smaf ve finansal sirkette temerktizii [toplulasmast] Sermaye ve Emek arasinda giderek evrensellesen bir miicade. leyi de beraberinde getiriyo Burjuva simfi ve bu simfin ideologlan dénem dénem filozof tagim bi iiler ve béylelikle kapitalist sistemde krizlerin ve toplumsal-iktisadi celigkilerin sona erdi- Ein de hissettiler. Ama isgi sint- fin gee kapita inlestirme yolunda tlm gesitli gaba- lar bir yana, Keynesci teknikler 1¢ kudretini kendile: mle bi ragimen on yih askin bir si-° Gieig edir simdi sistemin Marx’ Kapitafi yazchg dénemdekinden le cok krizlerden g6z agamaz durumda. Vietnam savasindan linya parasal sisteminde karigikhga; 1968’den bu yana Bat \wrupa'da radikal igi miicadelelerinin yiikselmesinden diin- amin dért bir yaninda ¢ok sayida geng insanm burjuva deger- erini ve kiilttiriinit reddine; gevre ve enerji krizlerinden tekrar ekrar yaganan ekonomik daralmalara [resesyon], [tank oldu- sumuz gelismelet] kapitalizmin parlak giinlerinin geride kal- hg: yolunda gésterge aramak icin cok uzaga bakmay: gerek- iz kahyor. Kapital sistemin hizh geligmesi kadar keskinlesen eligkilerinin de neden kaginilmaz oldugunu agiklar, Bu an- amda gene] kabul géren inanigin tersine Marx bir Ondoku- ‘uncu Yiizyil iktisatgisi olmaktan gok Yirminci Yiizyil iktisat- asidir. Bugiiniin Bat: dinyasi Kapitalin ‘saf modeline bu sserin yazildiga dénemdeki diinyadan gok daha yakindir. 1. Kapital’in Amaci Kapital'de Marx'in temel amaca iktisadi érgiitlenmenin verili bir toplumsal bigiminin yani kapitalist tiretim tarzinin kéke- nini, dogusunu, geligmesini, cdkiisiinti ve yok olugunu yéne- ten hareket yasalarim aciga gikarmakts. Marx iktisadi orgiit- lenmenin evrensel yasalarim bulmanm pesinde degildi. As- hnda Kapitafin temel tezlerinden biri boylesi yasalann var olmacigidir, Marx’a gére (hicbir toplum servet stogunu —top- ragin dogal verimliligini, toplam niifusu, iiretim araglan kit- lesini ya da bunlardan birkagim olsun—azaltmadan direttigin- den fazlasim tiiketemez formiili gibi onemsiz genellemeler bir yana birakilacak olursa) temelde farkh toplum bigimleri- nin hepsi ve her biri igin gecerli iktisadi yasalar meveut de- Eildir, iktisadi érgiitlenmenin her ézgiil toplumsal bigiminin kendi dzgiil iktisadi yasalan vardir. Kapital kendisini kapita- list Gretim tarzim yoneten yasalan incelemekle simrlar. Dolay:styla Kapital hicbir gekilde ‘saf’ iktisadi kuram de- Gildir, Marva gére ‘sal’ iktisadi kuram yani dzgiil bir toplum- sal yapidan soyutlanmis bir iktisat teorisi miimkiin degildir. Bu incelenceek dzgiil ttirlerden soyuth benzer. A aha da Sttirebi karsilastirmah anatomi elbette insan ve hayvan fizyolojisi tverine bilgimizi artrmakta faydah bi lim dahysa da, bu dal yalmzea verili ézgal tiirlerin anatomisini kavrayis- taki gelismenin bir yan-iiriinii olabilir, Ay sekilde Marx'in anatorniye lojiyi iriz. Her ne kadar dogalarihsel maddecilik kurami da ashnda kargilastirmah iktisadi éziimlemeyi igerir -Ornegin insan emeginin, insan emek iretkenliginin, toplumsal arhk-iriiniin ve iktisadi biyiime- tin kéleci toplumdan feodalizme ve oradan kapitalizme evri- ninin incelenmesi. Ancak béylesi bir kargilagurma yalmzca er biri kendi iktisadi mantigina ve kendi hareket yasalanna ahip ézgiil Uretim tarzlarimin gdziimlenmesi sonucu yapila- >ilir, Bu ézgiil yasalarm tizerine ‘ebedi’ iktisadi yasalar koy- nak ya da ézgill yasalar ‘ebedi’ yasalarm altma koymak niimkiin degildir. Analojiyi nihai sonucuna da gétirebiliriz. der kim ki ‘tim’ anatomide ortak temel bir 6z bulmaya cah- ar, bu 6zgil bilimin alanim terk eder ve bir baskasina: Biyo- oji ya da biyokimya alanina girer. Aymi sekilde her kim ki tum’ iktisadi sistemler igin gecerli temel calisma hipotezleri sulmaya gahsir, ekonomi kurami alanindan toplumsal yap1- ar bilimi yani tarihsel maddecilik alanina geger. Bu bakimdan Marx'm iktisat teorisi ve onu taglandiran ser Kapital tim iktisadi yasalarin goreliligi, toplumsal belir- ‘enimi ve tarihsel somrhhgonun kavranmasi tizerinde temelle- ur. Meta tiretimi, piyasa ekonomisi ya da toplumsal kaynak- anm ‘ureticilerin arkasindan’ is geviren ‘nesnel iktisadi yasa- arca’ degisik tretim kollan arasinda dagitm ‘insan dogasi- 1a’ tekabiil etmez, Bu, insanhgin toplumsal-iktisadi gelisi- ninde her zaman var olmadi ve her zaman var olmayacak. Xapitalist uretim taramm kékenini agiklayan Kapital aym oplumsal sistemin kaginilmaz tarihsel gerileme ve cdktisiine Her iktisadi sistemin t goreliligi ve za- nen bir iktisat inkes simarhil corisi kapitalist Baylara, bu Baylarm as ve methiyecilerine kapitalizmin ken oldugumu patavaisrzca ganak yalayicila- lisinin de tarihin bir mn bir za- Marcin Kapitat manlar dogmus oldugu gibi zamam geldiginde yok olup gide- cektir. O zaman iktisadi drgiitlenmenin yeni bir toplumsal bi- simi kapitalizmin yerinj alacak ve kapitalist ekonomiyi yéne- ten yasalardan farkh yasalara uygun gckilde iglev gorecektir. Yine de Kapital, temel amaci kapitalist dretim tarzim yé- neten yasalan ortaya gikarmak olmakla birlikte, minhasiran bu iiretim tarzyla ilgilenmez, Kapitalist diretim genellesmis meta tiretimidir. Genellegmig meta tiretimi temel ‘hiicreleri’ olan metalann her birinde sakh egilimleri ve celiskileri biitii- nilyle géz 6niine serer. Marx'in Kapitafin 1. Cildine ‘kapita- list tiretim tarzmm’, sermayenin, ticretli-emegin hatta iicret- liemek sermaye arasindaki iligkilerin herhangi birinin ¢6- zimlemesiyle baslamamns olmas1 rastlanti degildir. Zira -ka- pitalist toplumun temel yapisina tekabiil eden- bu temel kav- ram ve kategorilerin herhangi birinin bilimsel olarak biitii- nilyle ve layilayla céziimlenmesi, éncelikle deger, miibadele- degeri ve artik-degerin ¢éziimlenmesi yapiimadan mimkiin degildir. Fakat bu son kategoriler de meta ve meta-Uireten emek géziimlemesine baghidir. Artik-deger ve sermaye nasil manuken deger ve miibade- le-degeri cdziimlemesinden ortaya gikiyorsa, aym gekilde ka- Pitalist iiretim tarz: da tarihsel olarak meta dretiminin gelismesinden dogar: Basit meta dretimi olmadan kapitaliz- min vitcut bulmas: imkansizdir. Bu nedenle Kapital, Grun- drisse ve Ma er temel iktisadi metinleri, modern kapi- talizmin dogusundan neredeyse 10.000 yil nce pek cok bie gimde var olan ve tam anlam on alt in la geligimini yalnizca on tig ve yazyillar aresinda Hollanda/Felemenk Ulkesi, Ku- zey ltalya ve daha sonraian Britanya’da (ve daha diigitk dere- cede Meiji devrimi Sncesi Japonyz'da) bulan bir iretim sek- linin: Basit meta tiretiminin pek cok géziimlemesini igerir,‘Kapitan Amaci farx'n Kapitafinin sadece kapitalist tiretim tarzmin temel 76ztimlemesini vermedigini, aym zamanda kiigtk meta ‘mi ashi gortingtilerini igeren biitiin bir tarihsel dénemi ayan énemli yorumlar da getirdigini dne stiren Engels'ten aklanan, Rosa Luxemburg’un sadik kaldigi ve benim de @ Imza athgim' gériige Bogdanov gibi erken dénem Rus “lanndan, daha sonra Rubin gibi yorumculardan ve Luci. lletti ve Louis Althusser gibi caidas Marksistlerden itiraz- old, Oysa bu itirazlar ikili bir kafa kangikhiindan kay. tmyor. Ekonominin toplumsal 6rgiitlenmesinin genelles- neta tiretimi anlamina gelen yegane bigiminin kapitalist n tara oldugu dogrudur. Bu nedenle drneffin; ktigiik me- stiminin, para ekonomisinin ve uluslararasi ticar “sekilde gelismis oldugu iki toplum bigimini; Hellenistik oplumunu ya da klasik {slam imparatorlugunu ‘deger ya- rakimiyetinde saymak biitiiniyle hatah olacaktir, Bu ka. *m-6ncesi [prekapitalist] iretim tarzlarnda meta iireti- akca kapitalist-olmayan (basta tarusal dretim gelmek ) dretim 6rgitlenmeleriyle ig ige gecmis ve son tahlilde Marx, Capital, Moscow, 1962, Vol. 3, © and Rate of Profit?, ibid. (appendix) ‘ung in die Nationalékonomie, Be 172-4; Friedtich Engels, Law pp. 873-6; Rosa Luxemburg, 1925, pp. 199.232; Ernest Man- pp. 65-8 1972, Detroi Marcin Kapitari Is bu Grgittlenmelere tabi durumdadir. Bu drgitlenmeler meta- larin miibadelesi ve sermaye birikimini yoneten iktisadi man- tiktan farkh bir iktisadi mantis takip eder. Ama bu higbir sekilde kiiciik meta iiretiminin hakim tire- tim tarzi haline geldigi (yani; dreticilerin cogunlugunu emek- lerinin trinlerine sahip olan ve bu triinleri miibadele eden 6z- gir koyliler ve zanaatkérlann olusturdugu) toplumlarda me- talarm mitbadelesi ve para dolasimim: yéneten yasalann iktisa- di dinamigi giighi bir gekilde etkilemedigi anlamina gelmez, Aslina balahrsa, her ne kadar butin bir dizi toplumsal ve eko- nomik gelisme modern kapitalizmin bu dogum siirecini hiz- Tanchrarak, yavaslatarak ya da gesitli yonlere giden egilimlerle bilesik hale getirerek etkilese de, boylest toplumlarda dogru- dan Ureticilerin sahip olduklan iretim araglanndan aynimast- na yol agan kesinlikle deger yasasmin geligip yayilmasidir. Ote yandan, eger ‘toplumsal olarak esitlenmis emek mik- ‘arlarna dayanan iktisadi muhasebe'nin yalmzca kapitalizm- de tam manasiyla hak ettigi yere geldigi dogruysa ve bu, me- talara sahip olanlarm bilingli kararlan nedeniyle degil sadece bir nesnel iktisadi yasa sonucu béyleyse, bu ifadeden higbir sekilde ‘emek miktarlan muhasebesi’nin meta iiretiminin dii- zenli bir kurum haline geldigi kapitalizm-ncesi toplumlarda belirmeye baslayamayacag sonucu gikmaz. Ashna bakalirsa tam da kiigiik meta tire bityuk dleide top! erinde yilkselen tomelerde temel adaletsizlik ve esitsizliklerin 6niine gegebi ingli bir ‘emek miktarlan’ muhasebesi ihtiyaci or- 2 cikabilir ve cikmahdir. Bunun degisik tarihsel donemler- danyanmn degisik bélgelerinde aymyla vaki oldugunu am- k verilerle kamitlamaya gahigmistim2 3u ‘deger yasasi'nin ‘kapitalizm-dncesi toplumun bir tiri- oldugu anlamima gelmez. Ayn: sekilde béylesi hal gorece- arak ilkel toplumlann bizim toplumumuz gibi ayni gig Idi Sdul aveihgmn ve saniyenin kesirlerine kadar inen k-zaman harcama élgiimlerinin yiikiinti srtlandiklan an- ta da gelmez. Ciinkii bunlar ashnda burjuva toplumunun Urimleridir. Bu yalnzca, sermayenin ‘asli hiicresi’ olan 2 bu toplumsal kategorinin tim igsel nitelik ve geligkileri- asil rligeym halinde ihtiva ediyorsa, ‘deer yasast'nn rik 1 halindeki bigimlerinin de meta dretiminin riigeym ha- 2ki gelisiminde bulunabilecegi anlamina gelir, Marx'mn ¢6. lemesinin bu tarihsel boyutunun inkan kapitalizmin ké- 24 géziimii imkanstz bir gizeme déniistiirir. imileri bunun iktisatgllann ilgi alanina girip girmedigi mah, yalnizca antropolog, etnolog ya da tarihgiler 7 bir konu oldugunu iddia edebilir. Ama gercekte sonug- on derece uzak-erimlidir. Kapitalist tiretim tarzmi yone- eket yasalannin é Agee, 88. 59-65, Marcin Kapil 7 Kore ve Kiiba [gibi] sermayenin hiikiimranhganmn alasaji edil- digi ancak hentiz tam anlamiyla simifsiz olmayan, yani sosya- list, toplumlarda meta iiretimi gériingiileri, en azindan kis- men, varhgim agikga sitrdiirmektedir. Kapital bu toplumlarin hareket yasalanm kavramakta ancak kiiciik meta tiretimine dayanan gelismis geg Ortacag toplumunun yasalanm kavra- makta olabilecegi kadar rehber olabilir. Ama kapitalist olma- yan béylesi toplumlarda meta tiretiminin ve para ekonomisi- nin dinamikleri (ve géziilme mantigi) ve bunlarm bu toplum- Jann 6zgill ve ‘sa? hareket yasalanna soktuiu celiskiler hak- kinda cok sey anlatabilir, Sayet Kapital ebedi iktisadi yasalar tizerine bir risale degil- se, en azindan bir kapitalist ekonomi bilimi ihtiva eder mi? Basta Alman Karl Korsch, baa Marksistler bunu yadsumislar- chr.‘ Onlar igin -ve benzer sekilde Marx’in mebzul sayida bur- juva.elestirmenine gére~ Kapital esas itibanyla kapitalizmin proletarya tarafindan devrimei yolla yikilmast igin bir aragur (enstriiman]. Onlara gore Kapitafin ‘bilimsel’ icerigini ‘dev- rimef’ niyetinden, Avusturyali-Alman Marksist Rudolf Hilfer- ding’in yapmaya cahshg: gibi’ ayirmak imkansizdir. Bu iddia Marx ve Engels'in titopik ve bilimsel sosyalizm arasma getir- dikleri temel bir ayrim gz ard: eder. Gergekten de Mai agammin tamaminda bir devrim NLB, London, 1970, pp. 5460, a 102 nvKepitatin Amact 1a aslinda tam da bu niyetin bir sonucu olarak kapitaliz- 1 nesnel ve titizlikle bilimsel bir céziimlemesini yapmaya undu. Diger bir deyisle Marx, ne devrimci tutku, ne de zlum ve ezilmislere duydugu merhamet nedeniyle iktisadi titlenmenin 6zel bir bicimine diismanca bir saldirganhgan itge Sniinii agmustir, ne de ~ashnda séylemeye hig hacet > kisisel kin, maddi basarisizhk ya da ruhsal dengesizlikle lilenmistir. Marx hareketin nesnel yasalarm bulmaya ga- ugtir. Marx hig kimseyi -hatta tipik burjuva Spiesser'i bi- bilimsellik iddiasina sahip olup da ampirik verileri garpr- ya da arastirma sonuglanm belli bir 8znel amaca uydur- k igin tahrif edenler kadar hor gérmemistir. Marx tam da letaryanm davasimn tim insanhgan gelecegi igin kati mde olduguna ikna oldugundan bu dava igin bir kiifiir re- inin ya da bos hayallerin dayamiksiz platformu yerine, bi- sel gergegin kaya gibi temelini yaratmak istemistir. 2. Kapital’in Yontemi Kapitalin amacinn bizatihi kendisi Marx’m temel eserine uy- guladhg bilgi yénteminj agikca habrlatr. Bu maddeci diya- lektik metottur, Marx ashnda galigmalanm bizzat kendisinin bu sekilde anladig: konusunda hicbir kuskuya yer birakmaz. Kapitalin 1. Cildinin Fransizca ilk Baskasinin yayincist Ma- urice Lachatre’a génderdigi mektupta bu yéntemi iktisadi me- selelerin arastnlmasina uygulayan ilk kisi oldugu olgusu tize- rinde israrla durmustur.‘ Keza Kapitalin 1. Cildinin Almanca Tkinei Baskisina kendi yazchga sonsézde Kapitafi diger tim ekonomik ¢éziimlemelerden ayiran differentia specifica’sinn (eiir fark) diyalektik yontemin bu kullanm oldugunu kesin- likle belirtir.” Diyalektik yontem iktisadi meselelere uygulandiginda eko- nomik gértingiiler bolamler ve pargalar halinde birbirlerinden ayn deBil, aralanndaki igsel baglantilarla temel bir hakim iire- tim tarz: tarafindan ve bu tarzan etrafinda yaplandinims/yap- lanmus entegre bir biitiinliik olarak gdrtiliirler, Belli verili hare- ket yasalan tarafndan belirlenen bu bi kékenlernii ve kagim sunt da agiklayan tim veche [yon] ve texa- hitrleriyle bir tiretim apinin gercek dogasim 6. Marx, Maurice Lad kaya Onséz’, Capital, Vo 2, age, ss, 102-3, e'a 18 Mart 1872 tarthli mekt 1. pp. 104. ; ka. ‘Fransizca Bas-Kaptain Yéntern umlayan igsel geliskilerinin ortaya serilmesinden baska bir ‘ olmadigs kesfedilir. Veril iktisadi yapy bir ve aym anda bu iskilerin birligi ve miicadeleleri ile karakterize edilmis olarak ‘Uldr, bunlar birlikte bu yapinin ugradhga stirekli degisimleri inlet. Uyum saglama, reformlann entegrasyonu ve 6z-savun- yoluyla bir tiretim tarzinda stirekdi ortaya gikan (nicel) de- anler (evrim) ani sigramalarla degisik bir yapi, yeni bir ire- tarz1 tireten (nitel) degisimlerden (devrim) ayirt edilir, Marx, Fransiz Devriminin tahrikiyle diyalektik diisiinceyi dern dunyaya geri firlatan Hegele minnet borcunu kabul tekte asla tereddtit etmemekle birlikte, kendi diyalektik iurma ve bilgi yontemini agik bir sekilde bu Alman filozo- un yonteminin karsisina koyar. Hegel'in diyalektigi idea- i yani temel hareket Mutlak fdea’nn hareketiydi; maddi 2eklik ideal dziin zahiri [dissal] gériiniigtinden ibaretti. Ter- Marx igin diyalektik maddecidir, ‘ideal, maddi duinyamn n zihninde yansimasi ve diistince bigimlerine tahvil edil- inden baska bir sey degildir’* Tarihin temel hareket yasa- verilt bir toplumsal gergevede kendi maddi varoluslanm en gercek insanlarin hareket yasalandir. Diistincenin gel Son tahlilde bu temel harekete tekabill eder ve bircok yimdan gecmekle birlikte bu hareketi yansinr. Dolayisiyla Marxin Kapa 2 arasindaki miicadele Marx’ zgtil bir bigimde ve ézgiil bir yonde yapmus oldugu gibi bu bilimleri éziimsemesine, bilesti- rebilmesine ve déntistiirebilmesine imkan tammistir. Her ne kadar maddeci diyalektik Hegel'in (idealist) diyalektiginin ‘tek- rar ayaklan tizerine getirilmesi de, her ikisi de ortak temel 6zelliKlere sahiptir. Hareketin mantigh olarak diyalektik doga- da olsun, toplumda ya da insan diisiincesinde olsun tiim Hare- ketin, tim evrimin ‘diyalektik’ olarak adlandinlan belli genel bigimlere biiriinecegini énceden varsayar? . Hem Engels hem de Lenin bizatihi Kapitafin 1. Cildinin yapilandirma seklinin bu genel diyalektik yéntemin ¢arpicy bir uygulamas: oldugunu gérmislerdi. Baylece Lenin, diya- lektik izerine yazmay1 planladia kasa risalesini higbir zaman. kaleme.almamig da olsa Marx’n bize yine de maddeci diya- lektigin iktisadi gértingiiler alannda uygulanmasi olan Kapi- tali biraktizm yazryordu.” Marx'm diyalektigi materyalist bir diyalektik oldugundan, tam da bu nedenle sezgiden, on-kavrayislardan ya da gizem- lilestirici semalardan deg limsel verilerin tam bir éziim- senmesinden yola cikar. Arastirma yéntemi sunum yénte- minden farkh olmak zorundadhr. {Ik olarak ampirik olgular bir araya getirilmeli, verili bilgi diizeyi biitiniiyle kavranma-Kapitan Yonterni ‘Mleyen asil tehlike herhangi bir seyi sorgulamadan kabul et- ek; ‘problem kérligiidiir’. Marx’a Hegel'den miras kalan"' ve yalektik aragurma yénteminin asli dgesi olan gériiniis ve 6z asindaki ayn; gértingillerin ardiik katmanlani boyunca, bu ringillerin neden belli bir yolda ve yonde evrildigini agrkla- cak hareket yasalanna dogru, hep daha dteye ntifuz, etme ¢a- sindan baska bir sey degildir. Digerleri sadece hamrlop ce- plan ve kaba [viilger] ‘kamtlan’ g6rirken, durmaksizin soru- am arayiginda olmak -kusku duyarak sorguladyéam agikea de etmek!- siphesiz Marx’n ekonomi biliminde devrimei bir ailikgi olarak temel meziyetlerinden birisidir. Ama maddeci diyalekt Marx icin ‘62’ ve ‘gériiniis’ ara- idaki ayrum hicbir sekilde ‘goriintistin’ ‘6zden’ daha az ‘ger- ¢ oldugu anlamna gelmez. Fiyatlarin hareketlerini son tah- ie deger hareketleri belirler. Ama maddeci Marx fiyatlann 1 tahlilde deger hareketleri tarafindan belirlendikleri igin reek olmadiklariny’ iddia edecck herhangi bir ‘Marksist'e lerdi, ‘Oz’ ve ‘gériiniis’ arasindaki aynm farkh belirlenim zeylerine -yani; gergekligin farkh derecelerine degil, son tilde bilme [idrak] sitrecine~ géndermede bulunur. Kapi- ist tiretim tarzim biitiinligii iginde izah etmek igin basit bir imde ‘temel 6zii’ yani ‘deger yasasim’ anlamak tamamuyla ersizdir. Verili bir ‘6: ‘Mars Kapital 2B biitiinlestirmek gerekir. Zira .bu ‘goriiniislerin’ kendileri_ ne arizidir ne de apagik ortadadir [asikar]. Goriiniisler meselele- 1i ortaya koyarlar ve kendilerinin de izah edilmeleri gerekir, Ve bizatihi bu agiklama gizemin yeni katmanlamina niifuz et- memize yardimci olur ve bizi anlamak istedigimiz iktisadi ér- giitlenmenin dzgiil biciminin tam kavrayigma yine daha da yaklastunr. ‘Gz’ ve ‘goriiniisiin’ bu yeniden biitiinlestirilme ge- reksinimini yadsimak en az ‘gérintigleri’ -bu gériiniislerin yii- zeysel ve ampirist gézlemciden saklama efiliminde olduklan temel kuwetleri ve geliskileri aramaksizin- olduklan gibi ka- bul etmek kadar diyalektige aylan ve gizemlilestiricidir. Kapitafin meta dretiminin temel kategorilerinin géziimle- mesine, kapitalist iktisadi yasamin ‘temel birimi’ (esas hiicre- si) meta ile baslamasi gogu kez bu maddeci diyalektigin bir uygulama modelt olarak zikredilmistir, Marx’in kendisi temel bir kavramdan ~deger~ degil, genellesmig meta iretimi tize- rinde yikselen yegane iktisadi érgtitlenme olan kapitalizmin temelindeki asli bir maddi gortingiiden -meta- basladigim agikga ifade eder.” Dolaytsiyla sézleri iyi secerek konugmak gerekirse Marx’in yénteminin ‘soyuttan somuta yiikselmek’ ten ibaret oldugunu sdylemek dogru fakat eksik olacaktr.®Kapitan Yéncemi cgekte Marx kuramsal ¢éziimlemesinde somut batunlagi tiden-iiretmede kendisine yardimci olacak kuramsal soyu- ck igin maddi somutun dgelerinden baslar. Tiim zen- ve yayihm iginde somut her daim sayisiz kuramsal vatlamalann’ bir bilesimidir. Fakat maddi somut, yani gek burjuva toplumu tim bu bilimsel caba éncesinde veuttur, son kertede onu belirler ve kuramin geger] sini amak icin daimi bir pratik miracaat [referans] noktas cak kali. Diisiince ancak bu somut biitii jiigiin insan dii- cesinde yeniden-liretimi gergek maddi biitiinliige yakin- aginda gergekten bilimsel olur. Kapitafin Birinci Cildine im olan hareket ilk bakista meta ve metamn ig geliskilerin- sermayenin birikimi ve yikihsia iktisadi ‘kategorilerin’ eketi olarak gérilir. Sik sik su soru sorulur: Bu hareket italizmin ‘éziiniin’ sadece bir soyut hiilasasi midir, yoksa_ jek ekonomik gelismenin fazlaca basitlestirilmig bir yan- asi midir? Yani; Bati'da meta tretiminin ilk ortaya giki- lan tam élgekli kapitalist tiretime yol alan gergek tarihin, hareketin temel dogasim: karanhkta burakmaktan baka ise yaramayacak tim tali ve bilesik bicimlerden arindinil- gercek tarih midir? 3u soruyu basit bir gekilde ‘evet’ ya da ‘hayir’ Ja yamit- ak olanakswzdir: Kapitalizm-oncesi toplumlarda temel Marcin Kapicali 25 goziimlemesinin tarihsel degil Gdiyalektik mantk iizerine kurulu) manhksal g6ztimleme oldugu dogrudur. Ama diyalektik her goriinguintin bir baslangici ve bir sonu oldugu, hicbir geyin ebedi olmadiga ya da bir anda tamamy- Ja son bulmadig: anlamma gelir. Bu nedenle sermayenin ta- Tihsel hiicresi aym zamanda sermayenin mantuksal ¢Sziimle- mesi igin anahtar konumdadw: Tur-gelisim bilimi [phyloge- nesis] ve rliseym bilimi [embriyoloji] birbirinden tamamuyla ayrilamaz. IIkel sermaye birikiminin baz yanlan caidas kapi- talist gindelik hayattaki sermaye birikiminin iginde yeniden liretilir: © ilkel sermaye birikimi olmadan kapitalist diretim tarzi miimktin olmayacakts. Dolayisiyla sonugta mantiksal gé- ziimleme tarihsel gelisimin baz temel ej lerini yansitir, ‘Iktisadi kategorilerin’ en basit goriintis bigimleri -ki bunlar maddi varolugun, maddi gergekligin insan zihni tarafindan al- silanmis ve basitlestirilmig bigimlerinden baska bir sey degil- dirler- ayni zamanda cou kez onlarin ilkel yani baslangicta- ki [orijinal] bicimleridir. Bu yorum ne denli tartismah olursa olsun, Marx ve Engels’in kendi yéntemlerini béyle yani tarih- sel ve mantiksal analizin bu birligi olarak anlamis olduklann: inkar etmek zordur.* Marx'n Hegel'den édiing aldigs diyalektik yéntemin ‘yarar- siz’, ‘metafizik’ ya da hata ‘gizemlilestirici’ dogasi konusunda Bemstein‘dan Popper'a ve cajtdas akademik i bir liter:Kapicatin Yéntemi isluligiintin bizatihi kendisi genellikle belagatle bunun ine yani; diyalektik yontemin Marx’ ulastigi gents tarihi ‘ona ve niifuz edici zihin berrakhgima yardime1 olduguna khk eder. Bu yéntem sayesinde Marx’in Kapitali kendi- len sonra gelen ya da caidas ekonomik géziimlemelere ki- a deviesir. Kapital asla hiiktimetlere édemeler dengesi tit- corunlarm: gézmekte yardimci bir el kitabi olsun diye ka- ealmmamistir, Ne de Bay Falanca 1.000 tonluk demirinin birimine alici bulamadiginda piyasada meydana gelecek 1 heyecan verici hadiselere biraz bayat lakin alimane agik- lar getirme niyetiyle yazilmigtir. Amag kapitalist iiretim a tim debsete diisiirtic potansiyelini ortaya serdiginde sie, makinelere, teknolojiye, isletmelerin dlgeKlerine, ni- an toplumsal yapisna, ekonomik biiytimenin ke rasina ve isgilerle ig arasmndaki iliskilere ne olabilecegini damakur. Bu agidan bakaldsgimda bagan gergekten etkile- dir. Tam da Marx’in kapitalist tiretim tarzinm 6ziindeki in-dénemli hareket yasalarm, binlerce ‘saf olmayan dge ve nya’ [‘impurities'] ve binlerce tali vecheye [ikineil yone] iti- etmeden kesfetme kapasitesi nedeniyle onun uzun-dé- ngorileri -sermaye birikimi yasalan, giderek artan rleme, emek verimliliginde ve yoSunlugunda hiz- sermayenin artan temerkiizii ve merkeziles Marin Kapital Bg aruk-deger oram, dénemsel olarak tekrarlanan resesyonlar, Sermaye ve Emek arasinda kaginilmaz sinaf miicadelesi, kapi- talizmi devirmek igin artan devrimci girisimler-tarih tarafin- dan bu denli carpia bir sekilde teyit edilmistir."* Bu yargiya genelde iki zeminde karg: gialmighr, Marx’ elestirmenleri icin en kolay gikis yolu onun buldugu kapitalist ‘etim tarzinm hareket yasalarmn kamtlanms oldugunu kiilliyen inkér etmektir. Bu genellikle, bu yasalan bir gift yan- hs ifade edilmig ve asim: basitlestirilmig formiile ~‘igci smufnin artan sefaleti’ ve ‘giderck katiilesen iktisadi krizler’~indirgeye- rek yapilir.” Daha sofistike bir itiraz. Karl Popper'dan gelmis- 16. ‘Markse: basanlann buginden bakarak degerlendirilmesinde iktisat kura- rlemesine bu teknik katkilar ne denli énemli olursa olsunlar Marx’in istemin uzun-donemhi egilimlerini parlak analizinin gélgesinde ka- lurlar. Kayitlar gergekten etkileyicidir: zenginligin artan temerktizi, kigitk ve orta-boy isletmelerin hizla tasfiyest, rekabetin artan oranda sinarlanmasi, sa- bit sermayenin durmaksizin artan énemine eslik eden kes! ilerleme ve son olarak ayn: derecede éneme sahip, tekrarlayan Janmalann algalmayan dalga boylan. Beale ve gecilmest mamkiin ol- ir dizi kehanet gergeklesti ve biitiin tekmiiliine ramen modern eko- noni kuraminin gergekte bu kehanetlere karst ortaya koyabilecegi fazla bir sey-yok. (Leontief, ag.' Kapicatin Yencemi r. Popper Dilimsel éngériilerden’ acik bigimde ayn: tutulma- gereken ‘garta bagh olmayan tarihi kehanetler’ olarak ad- ndirdigi béylest yasalarmn varolma ihtimalini bile yadsidh ya a daha ziyade bilimsel niteligini yadsidi. ‘Bilimde siradan agoriiler’ der Popper, ‘sarta baghdir. Bu éngoriler belli degi- nilere (sézgelimi bir caydanhktaki suyun sicakligamn degis- tesine) baska degisimlerin (s6zgelimi suyun kaynamasinin) edecegini iddia ederler."* Popper, Kapitalin bilimsel ligint hipotezlerinin bilimsel kuramlardakinin aksine bilim- J olarak test edilemeyecegini [smanamayacajini] éne siire- k yadsir.” Bunun maddeci diyalektigin gergek dogasimn yanhs anla- (masindan kaynaklandiis apagik ortadadir. Maddeci diyalek- ¢Lenin‘in isaret ettigi gibi bilgi igeriginin [idrak muhtevasi- n]artmast igin, [kuramin] praksts yoluyla siirekli olarak dog Janmasim gerektirir.» Ashnda sayet deneyim omegin kapita- t sanayi gelistikee ortalama fabrikanm giderek kiigildiigit 1, yeni teknolojiye daha az batamh hale geldigini, sermayesi- © gojjunu bizzat isgilerin sagladiginy, iscilerin giderek calig- dan fabrikalann sahipleri haline geldigini, ticretlerin tiike- 2 mali alimina giden béliminiin azaldigimy, buna kargin ig- erin kendi iiretim araglanni satin almalannda kullanilan ‘ldmiiniin artigm: gis olsaydh, Marx’in ¢éziimlemesi- Marxin Kapital 29 nin yanhs oldugunu ‘kan:tlamak’ kolay olacakt1, Buna ek ola- rak eger iktisadi dalgalanmalar olmadan on yillar gegmis ol- saydi, is¢i sendikalan ve igveren drgiitleri (isciler giderek ken- di dretim araglarnmn ve kogullarmin denetimeisi haline geldik- ge Sermaye ve Emek arasindaki celiskilerin ortadan kalkmast sonucu) genis-dlgekte yok olmus olsalarch, o zaman gergekten Kapitalin, yaynlanmasindan yiizyil sonra, gergek kapitalist diinyada ne olabilecegini éngérmeyi acinacak bigimde becere- kuramsal basarisimmn ne denli dikkate deger oldugunu ve tari- hin derieysel smavi kargisinda nasil kuwvetle ayakta kaldigam. anlamak igin, 1867'den bugiine gecen dénemin gereek tarihini hem Marx’'n dngoriileriyle hem de bunlara alternatif olabilecek bu tarz hareket yasalarndan herhangi biriyle kargi- lasturmak yeterlidir.* 21. Bu gortinar bicimde absiird ‘diger’ tahayyal edilebilir hareket yasalanna i bir replik Vilfredo Pareto‘nun Marx’in emek kura 7 ir. Pareto Marx'n emek defer tcorisinde ickin ayn se= iki makinesini ve kendi gegimini kiralayacagam varsayabi-3. Kapital’in Plan ‘tal spontane yaratinin sonucu ya da Marx’n ansizin ik- di meselelere ilgi duymasimn bir trina deBildir. Toplum- sorunlarm giindelik deneyiminin (Prusya‘nin Renanya ‘esinde kagak agag kesenlerin gordigii muamele; Silezya- kstil iscilerinin ayaklanmast; Ingiltere’de grevler; Fran- a simf miicadelesi) baskasi altinda kominist olmasindan wen bu felsefe doktoru (Jena, 1841) iktisadi arastirmala- dnelmisti. Fakat (temel sonuglanm iktisadi ve Felsefi El nalan, Felsefenin Sefaleti, Ucretli Emek ve Sermaye ve uinist Manifesto yapitlannda birakan) modern ekonomi ikle bu ilk karsilagma dis olaylanin baskisi altmda sert esintiye ugradi. Siyasete eylemli bir sekilde katilan Marx imei hareketin patlak vermesiyle 1848'de Paris'ten AL ya'ya dondit. Orada bir giindelik gazete kurdu ve yénet- oveimler yenilgiye ugrad:ktan sonra karsi-devrimei geri- Avrupa’yi soluksuz brraktis Marin Kapital FT malzeme kaynaja haline gelecck olan Britanya hiikiimetinin meshur Mavi Kitaplariyla birlikte, Adam Smith ve Malthus, Ricardo ve J.B. Say, Sismonde de Sismondi ve Tooke ile tam bir hesaplagmaya geri dondi. Kapitalizme iligkin iktisadi ol- gular ve diigiinceler tizerine Marx'm 1857 yih civannda yeni- den basladigh sistematik arasurma asagadaki yapitlan iiretti: (a) Marx’n luminden sonra Grundrisse der Kritik der politischen Okonomie (Ekonomi Politigin Elestirisinin Esas- Jara) bashguyla yayinlanan Kapitalin1857-8'de yazilms ilk ka- bataslagi; (b) 1859'da Zur Kritik der politischen Okonomie (Ekono- mi Politigin Elestirisine Katha) bashayla 1859'da yayinlanan tamamlanmamis kitap; (c) Kautsky‘nin (Kapitafin 4. Cildi olarak da bilinen) Arak- Deger Teoriler?ni derledigi yirmi tig devasa defterden olusan 1861-63 el yazmalan. Bu yapit yalnizca VI. dan XV. ye (bu so- nuncuyu da igerecek sekilde) defterleri kapsar. ilk bes defter genelde Kapitafin 1. Cildinin ele aldigi konulan kapsar. XVI, XVII. ve XVII. defterler Kapitafin 3. Cildine; XIX.dan XXI- Lye defterler yine Kapitalin 1. Cildine iliskin konulan alir ve bu son defterler kapitalizm altinda tekniklerin ve makinelerin kullanimun tarthinin wzun bir degerlendirmesini igerir; (@) Cogur de ele alan konularaKapica'in Plant izeltmeler ekledigi yegane yapitur.® Kapitalin 2. ve 3. eri yarum kalmis ve bir émir boyu dost kaldiga Friedrich ls tarafindan Marx’n éliimiinden sonra zahmietli bir ug- sonucu yayina hazirlanmistr. Artik-Deger Teorileri Ka- y tarafndan dizenlenip yayinlanmistir. Grundrisse oku- tya ilk kez 1939’da sunulmustur. 1861-3 el yazmalannin nli bir bélamii halé yayinlanmamustir: ‘apitafin ilk plan 1857'de hazirlanmist.. Nihai plan ise i-6 tarihini tagir. Bu iki tarih arasinda cok zor kogullar al- a gerceklesen ve zellikle British Museum’da gegen dokuz < yogun aragtirma dénemi uzamr. Bu dénemde Marx sii- mali sikintilarla; aralarinda cok sevdigi oglu Edgar da ig gocugunun hastahk ve élimleriyle; ézellikle (Birinci rnasyonal olarak adlandinlan) Uluslararasi isgiler Birli- © gtindelik siyasi toplumsal galigmalarda artan bir yogun- 1 yer almasmin getirdiii yiiklerle basa cikmak zorunda ust. Herr Vogt adiyla maruf bir Alman siyasi muarin ve iftira dolu saldinlanna cevap verme ihtiyaci Kapitafin Udinin tamamlanmasinn neredeyse alti ay gecikmesine n olmustu. Son olarak hastahiklar ve saghginin bozulma- jerek engel olusturmaya baslamigti, Marx’ bizzat kendi- . Maren Kapital 33 si act bir alayla ‘sirpengelerinin’ etkilerini burjuvazinin uzun zaman unutamayacagindan séz eder. Ama aslinda olgunluk eserine damgasim vuran maddi zorluklardan dogan 6zel bir keskinlikten gok onun ¢evresini kusatan tiim bu sefalete kar- $1 gésterdigi bu garpici stoac tutumu olmustur, Marx basindan beri kapitalizmin bir bitin olarak her ba- Jamdan mitkemmel bir géziimlemesini sunmak istemisti. Ka- pitalin asagada verilen ilk plam bu niyete tamkhk ed 1. Cilt; Sermaye Uzerine (a) Genelde Sermaye (1) Sermayenin Uretim Siireci (2) Sermayenin Dolasim Siireci (3) Kar ve Faiz (b) Rekabet Uzerine (©) Kredi Uzerine () Cok Ortakl: (Anonim) Sirketler Uzerine 2. Cilt; Toprak Miilkiyeti Uzerine 3. Cilt; Ucretli-Emek Uzerine 4. Cilt; Devlet Uzerine 5. Cilt; Uluslararast Ticaret Uzerine 6. Cilt; a Pazar ve Krizler Uzerine* Bunun iner: d Comespondence, p. 104.Kapitan Pans 3u sorun iizerine bugtine dek en kapsambt aragtirmayi ya- Roman Rosdolsky 1857 Eyliiliinden 1868 Nisamina en az \ért degisik Kapital plan versiyonu saptamistir.* 3u degisiklikler akla iki soru getirir. Birincisi; Marx neden angigtaki plan: degistirmistir ve bu degigikler Marx’ cemini ve Kapitalin igerigini kavrayista ne tir sonuclara sar? Iisnci olarak; planin 1865-6 versiyonu bugiin elimiz- Nan dért cildin -her ne kadar 1. Cilt haricinde editoryal rolii yapmamis olsa da~ Marx’m nihai olarak niyet ettigi iyle tamamlanmis yapiti temsil ettigi anlamina gelir mi? sorulann her birine verilecek yamitin hem Marx’in iktisat umimn kendisinin tartisiimasina, hem de bazi yetenekli oeileri ve tilmizlerinin yaptig: katkilara tuttugu iiZa ilig- virgok ilging gakanmlan [istidlal] olacaktir. ‘ugiin Kapital olarak adlandirdigimiz ashnda Marx'n bir im olarak kapitalist iiretim tarzi dzerine gortislerini sun- urigimlerinin tigtinciistidir. 1857-8'deki ilk girisim Grun- se Kapitafin ilk planmi tam olarak takip eder fakat 1 (a) soliimiine geldiginde durur. 1861-3 tarihlerindeki ikinci im, Arak-Deger Teorilerfnde yer alan bélimleri diginda yayinlanmamisur. Ugiinciisti elimizdeki dért ciltle so- anan 1865-6 tarihli girisimdir. Marx’ Ocak 1863 gibi er- bir tarihte toprak ra: Maren Kapicah 35 14 kararh oldugu gérilayor.* Bu planin mantigs burjuva top- Jumunun temel toplumsal simflarim ~énce sanayi kapitalist- lerini, ardindan toprak sahipletini ve son olarak proletaryay1- ayn ayn ele alma arzusunu gisterir, Plann mantig: bunun yamisira defer, artuk-deger ve sermaye tiretimi meselelerini, ancak daha énceden tiretilmis artik-degerin yeniden-béliisiim siireclerinde ortaya gikuklan hesaba katildiginda kavranabi- Tecek kapitalist rekabet meselelerinden keskin bir bicimde ayimma arzusunu da gésterir. Buna kargin bu ilk plan kapitalist dretim tarzimn nihai analizine dogru agik bir bigimde gerekli bir sigrama tagi olsa da, Marx’ céziimlemesi ilerledikee planin bu tiretim tarz- nin hareket yasalannm titiz ve tutarl bir sunumu éniinde bii- yilyen bir engel olusturdugu ortaya gikti. Dolayistyla sonunda bir kenara birakalmast gerekti. Ucretli-emege dair cilt 1. Cil- din ‘Sermayenin Uretim Sureci’ bélimiyle biitinlesticildi Ucretli-emegi artik-deger dretiminin diginda ayn ele almanin olanaksiz oldugu ortaya gakmisti (Marx dicretlerde dalgalan- may1 muhtemelen diinya pazan ve krizler iizerine yazacaji 6, Ciltte ele alma niyetindeydi). Toprak miilkiyetine dair cilt, kar, faiz, rekabet ve anonim sirketlere dair ciltlerle birlikte, bir biitiin olarak kapitalist dretim tarzmin tem: bigimlerini in miilk sahibi simfn degi i bakas agisinda:Kapiea'in Plant -retim krizlerinin) ‘ticaret sevrimlerinin’ kékeni ve me- 4i gibi sorunlara 1 ve 2. Ciltlerde yer olmadhs; bu mese- n ancak sermayenin ticretli-emekle genel iliskisi iginde indi: en yaksek soyutlama diizeyinden asad inildigin- esitli sermayelerin birbirleriyle etkilesimlerinin incelen- nde ele ahnabilecegi anlamuna gelir. Kapitafin birbi en ciltlerinin bu ézgiil yapisim hesaba katmadig: igin Luxemburg Marx’ 2. Ciltteki yeniden-iiretim semalan- alizasyon sorununu’ gézmeden ya da bir kriz kurami ge- meden yapilandirmakla itham etmekte yéntemsel olarak aydi.* Bu ilging soruna Kapitafin 2. Cildine Giriste yeni- dénecegim, van Robinson da Marxg1 iktisat Uzerine Bir Deneme'nin i basimina énséziinde Kapitafin 1. ve 3. Ciltlerinin ger- icretlere iliskin varsayimlan arasinda bir celiski oldugu liyle benzer bir hata yapmustir. Robinson’a gére Marx 1. > ylkselen emek iiretkenliginin somurt oranda yiiksel- ‘ol agacagim, buna kargin 3. Ciltte yiikselen emek tiret- » istikrarh bir sémirit oram araciligiyla, yiikselen 2el iicret oranina ve diigen bir kar oranna yol agabilece- varsayar.” Joan Robinson Kapitafin 1. ve 3. Ciltlerinin ‘ik soyutlama diizeylerinde oldugunu, degisik sorulan ele Jann. ve bu'sorulara cevap verme imkém tamyacak dzgiil a gikarmak igin dedigik varsa Margin Kapita 7 yutlayarak inceler. Bu nedenle, artik-degerin sermaye tarafin- dan hangi mekanizmalar aracihgayla uretildigini, temelliik edildigini ve artunldigimi géstermek igin reel gecim iicretleri- nin bastan istikrarh oldugunu varsayar. 3. Ciltte kapitalist re- kabetin artik-degerin kapitalistler arasinda boliigiimiii ve yeni- den-boliigiimii tizerindeki etkilerini inceler. Dolaysiyla bu re- kabetin (6megin yiiksck istihdam diizeyiyle biiytik canhhke [boom] dénemlerinde) sémiirii orami tizerindeki etkilerini analize katmast gerekir. Bu sorulara temel cevaplan ortaya ¢i- kartmak igin 1. Ciltte baslangigta kar oramt ve iicretlerdeki dalgalanmalardan soyutlama yapmak ve 3. Ciltte baslangigta istikrarh bir sémiirdi oram: varsaymak ancak bu basitlestirici hipotezleri daha sonra terk etmek (1. Cilt 17. Boliim; 3. Cilt 14. Bolim) tamamyla mantikhdbr. Son olarak 3. Cildin el yazmalani boyunca serpistirdigi bir- gok nota Marx’ Kapital her ne kadar bu meseleleri agik- ga Kapitalin nihai planinin diginda birakmis olsa da- devlet, dhs ticaret, diinya pazan ve krizler iizerine ciltlerle tamamla- ma niyetini muhafaza ettigi acikca gortilir* Bu tig kitapta ge- listirmeye niyet ettiklerinin kaba bir taslagamn gercekten bir yerlerde meveut olup olmadigim, ya da Marx’ burjuva top- Jumunu arastirmasinda batiintiyle yeni ve daha ileri bir gelis- k yayinlanmamns 1861-3 el an bi pp. 232, 392, ete.; Rosdolsky, op. Cit., Vol. 1, p.76.: Kapitan Pana amuz. gerekir.® Dolayisiyla Marx’n kapitalizm goriisiine sekilde valaf olmamiza imkan tantyan 1. Cilttir, Cildin Kapitafin bir biitiin olarak nihai planindaki konu- jan’ Marx’ iktisat kuramiin tartigilmasinda tekrar tek- staya cikan iki yanhs kavramsallastrmaya derhal bir ya- karabiliriz, Marx ve Engels'e gére kiigiik meta tiretimin- stalann miibadelesi kabaca degerleri iizerinden olurken, alistlerin sahip olduklan metalari bu metalann degerleri inde miibadele ctmedikleri dogrudur.® Fakat buradan c gekilde metalann degerlerine gére miibadelesini varsa- Sapitalin1. Cildinin kapitalizm-ncesi meta iiretimi ve \delesine iliskin oldugu ve kapitalist meta dolasimmm Jogasmin incelenmesine ancak 3. Ciltte basladigimuz so- aa varilamaz, Tersine Marx 1, Ciltte, artik-degerin reka- alindeki kapitalistler arasinda yeniden-boliigimii soru- an -yani kar oraminin esitlenmesi sorunundan- soyutla- tam da kapitalist meta tiretimi ve dolasum yasalarini ‘en. 2en temel bigimlerinde yahtmak ve gdstermek igin yapar. mi sekilde 1. Cilt yalmizca ‘ézle’ ya da ‘soyutlamalarla’ il- rken, somut kapitalizmin yalnizca 3. Ciltte analiz edildi- arsaymak yanhsur. Higbir sey ig gtintiniin, iicretlerin ve Marx Kapital 39 makinelerin 1. Ciltteki géztimlemesinden daha ‘somut’ ve dogrudan algilanms iktisadi verilere (‘g6riiniiglere’) daha ya- Jan olamaz. Yorumcular burada 1. Ciltte géziilen sorun tipiile yanitlama yéntemini birbirinden aywt edememekteler. 1. Cilt, emek-giiciintin sermaye tarafindan bir tiiketilme siireci olan tiretim siirecinde artk-degerin ana kékenini ortaya gikarmak icin kapitalist rekabetten, egitsiz ve bilesik gelismeden ve do- Jayasiyla tiretim fiyatlarmdan ve kar oramnm esitlenmesinden ve hatta daha da cok piyasa fiyatlarindan soyutlar. Ama bu so- run teorik iggérii ve ampirik dogrulamanin bi lesimiyle, ‘62! ve ‘gértinits’ arasindaki dolayimlayia baglann kesfi igin daimi bir cabayla, ‘éziin’ (emek-giiciiniin degeri) kendisini na- sil ve neden ‘grlindsler’ (reel dicretlerin dalgalanmasi) araci- h@yla disavurdugunun eksiksiz g6zimlenmesiyle ele alimr.4. Birinci Cildin Plam italin 1. Cildi kendisini titiz bir mantiksal inga olarak or- koyar. Kapitalist zenginligin temel bigimi—meta -ve onun geliskisi— kullanim-degeri ve miibadele-degeri arasindaki Kile baslanz. Meta, toplumsal karakteri toplum tarafin- ark otomatik olarak derhal ve dogrudan tanmamayan emek. tarafindan Uretildiginden, ancak zorunlu bir uksal sonug [corollary], evrensel bir miibadele araci: Pa- e birlikte varolabilir. Ama para dolasiminin es ettigi ann dolasiminin ¢éziimlenmesi Pparanin i¢sel gizil giig dl nin -parada cisimlesen miibadele-degerinin isadi 6zne haline gelme imkamy; paranin bir dola- ‘Urecinin basit bir bigimde aracist olarak degil baslangig nnoktast olarak goriilme imkany; paranin kendisinin ya. rmayenin nemalanmasina [cogalmasma] egilimli olma m- g62 Sniine serilmesine yol agar. apitalizm-ancesi topl Marcia Kapital 41 lerini-anlamakta temel addettigi igin Kapitale tretim siireci- nin uzun bir géziimlemesine hasredilmis biitiin bir ciltle bas- lar. Zira kapitalist tretim siireci tek ve aym anda bir deger Uretim stireci, bir artik-deger iiretim siirect, bir sermaye tire- tim stireci ve temel uzlasmaz-karsit toplumsal iliskilerin —tic- retli-emek ve sermaye arasmdaki iligki, proletaryanm emek- gaciinii kapitalistlere satmak zorunda olmasi, kapitalistlerin sermaye biriktirmek ve dolayrsiyla iscilerden aruk-devier gas- bint azamiye gikarmak zorunda olmalar- iiretim ve stirekli yeniden-iiretim siirecidir. KapitaPin1. Cildinin merkezinde Marx’ temel kesfi, ar- tuk-degerin ‘smn’ agiklanmas: yer alir. Emek-gticii diye bilinen bir meta vardir ki, onun kapitalist igin kullanm- degeri kendi miibadele-degerinden daba fazla yeni deger tiretme yetenegidir. Dolayisiyla Marx’in 1.Ciltte ¢oziimledigi “iretim sirrect’ esas itibanyla artik-deger tiretim siirecidir. Oysa artik-deger tiretimi ancak sermayenin kendisi degis- meyen ve degisken sermaye alt biliimlerine aynhrsa ayrintil bir bigimde géztimlencbilir. Degismeyen sermaye kapitalist simifin servetinin onun aracihgayla maddi iiretim araclannm miilkiyetini ve onlara im tekelini elde ettigi ve stirdiirdiigii bélitmiinii temsil eder. Béylelikle iggi simfim: kendi gecimini herhangi bir sckilde bagimsiz yoldan iiretme imkénindan -Bisken se bu béliim artik-deger iiBirinci Ctdn Plan i arasmdaki ayrmdir. Mutlak artk-deger ig giniiniin inin sadece Ucretinin esdegeri degeri tirettigi saat sayisi- ‘ Otesine uzatilmasiyla tretilir. Nispi artik-deger ticretli is. dam eden ticret-mah sanayii sektériinde emek uretkenligi ir. Emek tiretkenliginde artis igcinin ticreti- ginintin daha kisa bir béliiminde yeniden- tmesine ve béylece is giintini: uzatmaksizin artik-degerin nimasina imkan tami. Marx kapitalist dretim tarzinin er- yizyillarnda (kabaca sdylersek ingiltere'de on aluncs yilla on dokuzuncu yiizyilm ilk yarns: arasinda) mutlak k-deger iiretimi hakimken, sanayi devriminin (makinenin i) manus ve emek ile sermaye arasindaki sinif miica- sinin mannii kendilerini bir kez tam olarak ortaya koy- larmnda nispi aruk-deger dretiminin egemen hale geldigi- jaret eder. firinci Cildin Dérdiincti Kismimn énemli bir bélimé ‘pi Artik-Deger Uretimy’) maniifaktiiriin ve modern fabri- nuzun ve detayh bir ¢Oziimlemesine hasredilir (14 ve 15. mler). Burada artik-dever uretimi énemili bir ck boyut mur. Sermaye mantifaktiir sanayii agamasinda isbéliimi- giderek gelisen bigimlerinden dofan emek uretkenligin- cugin meyvelerini istismar eder. Ama iin = Marcin Kapital a zer. Ashnda baslangictaki birgok maniifaktiir isletmesi keli- menin sézliik anlaminda béyleydi: Bireysel ozgirliiklerini de- Bisik derecelerde yitirmis emekgilerle dolu atélyeler. ‘Sanayi devrimi ve modern fabrikanin ortaya gilagiyla eme- Bin tiretim siireci boyunca sermayenin tahakkimii altina gir digi bu siireg yalmzca emek drgiitlenmesinin hiyerarsik bi- cimlerinde degil, bizatihi iretim siirecinin kendi niteliginde de temellenir. Uretim mekaniklestikge makine cevresinde ye: niden-érgiitlenir. Canh emegin gahgma temposu ve igerigii bi- zatihi makinenin mekanik ihtiyaclarina tabi kiln. Emegin yabancilasmasi artik yalnizca emegin iirtinlerinden yabanci- lagma.defil, caligmamm kendisinin bicimlerinden ve igerigin- den de yabancilasmadhr. Modern makinelerin patlayici potansiyeli Marx tarafindan esanh olarak iig yonde gelistirilmistir. Makineler tiretim stire- ci boyunca emegi sermayenin boyundurugu altina sokmakta sermayenin temel silahidir. Makineler nispi ark-deger tireti- mini arturmak ve bu yolla sermaye birikim siirecini insafsiz- ca mahmuzlamak igin temel silahur, Ve emek-tasarruf eden makineler endiistriyel ‘yedek emek ordusu’nu iiretmek ve ye- niden-tretmek igin teme! silahur. Bu ordu sayesinde dicretle- rin meta emek-giiciintin degeri civarinda dalgalanmasinin de- vam saglamr ve yine bu ordu sayesinde kapitalistlerin artikeBirinci Cilia Plant micadele etmesi anlamina gelir. Tersine kapitalist sémi- = karst mitcadele isciler igin dicretlerde bir indirim olmak. o alisma gtintinin kisaltilmas icin mitcadele, is yiikiintin ‘ulmasi igin miicadele, reel ticretlerde arts igin miicadele ‘mina gelir. Kapitalist somurdiniin bu dogrudan yénlerine 3 miicadelenin kendisini nasil kapitalist sistemi yikmak miicadeleye déniistiirdiigii meselesi 1. Cildin sekizinci ve béliimiinde kisaca ele alinmuistir, Bu arada yedinci bélim olarak Marx'n o ana kadar goz éniine serdigi cehennemi ‘agin amaci olan sermaye birikimini ele alr. Sermaye da- onra biiyiik dlciide ilave sermayeye déniistiiriilecek artik- vr Uretir. Bu ek sermaye de ilave artik-deger iretir. Ve bu ece bunun sonucu olarak ortaya ¢ikan insanhk tizerinde- +iskili etkileriyle birlikte siiriip gider. ‘irinci Kismi kendisini olusturan tig béliime alt-boliimle- Cildin birbirini izleyen kisumlarmin igindekileri listeler- 26ziimlemenin bu kusursuz mantjimn nasil ortaya seril- ui ve ‘tarihsel formundan ve saptirici rastlanusal hadise- n styriimis™ tarihscl sitrece nasil kabaca tekabiil ettigini liriz. Gikis Noktasi: Kapitalist zenginligin temel bigimi: Meta ) Meta ve metanin miibadele-degerinin realizasyonu ve- 1 miibadele stireci Marcin Kapital 45 TIL, Artk-deger tretimi: Mutlak aruk-deger TV, Artik-doger iiretimi: Nispi aruk-deger (maniifaktiirden modern fabrika sistemine) V. Ucretler, emek uretkenligi ve artik-deger arasindaki ilis- kiler; artik-deger oran: VI. Emek-giiciiniin degeri iicretlere nasil déniisiir, degisik leri ve varyasyonlan : ‘VI / VIII. Sermaye birikimi yani bir biitiin olarak kapita- list zenginlik: Emek agisindan sonuglan. Kapitalizmin koken- leri (‘ilkel sermaye birikimi’) big Birinci boliimiin sonunda basladigimuz yere doneriz: Kapi- talist zenginlik. Ancak simdi aruk bu zenginligi basit bir bi- simde ‘aslt dgeler’ toplam, bir metalar daja olarak (her ne ka- dar bu zenginlik hala 0 dag olsa da!) gormeyiz. $imdi onu canh emekten devasa bir deger tiretme siirecinin, artk-deger cikarma [istihrag] stirecinin sonucu; tiretim araglarinda, tire- in Grgiitlenmesinde, emek siirecinde ve ireticilerin kendi- lerinde stirekli devrimler yapan devasa bir hareket olarak da gértiriz. ‘Sermaye-ilave deger arayisindaki deger’ formiihi simdi bir 6z-degerlenme ( Verwertung) siirecini organize eden sermaye, emek siireciyle artan deger iiretim stirec: in Cinhelt von Arbeitsprozess und Verwertungsprozess) yolu kendi degerinde artBirinci Cildin Pla Marx’ teknolojiye, makinelere ve modern fabrika siste- ne karst tavi1, kendisine olumlu yaklagan yazarlar tarafin- 2 bile, gogu kez yanhs yorumlanmsur, Marx'n, burjuva ‘lurnundaki yasamin tim yonleri iizerinde smakinelerin an-erimli devrimci etkilerinin, cagdasi herhangi bir iktisat- sosyolog ya da filozoftan daha fazla farkinda oldugu agik bigimde dogrudur. Fakat aym sekilde, Kapitafin 1, Cildi- 10, 15 ve 25. Béliimlerini asgari bir dikkatle okuyan bir ki- in Marx'in makinelerin kapitalist kullanimanin insanhk-di- onu¢lan konusunda getirdigi suglamalan. gozden kagirma- 'n imk&nsiz oldugu da dogrudur. Dolayisiyla Marx'ta bir zaman Luddite’i ya da sifir terakki peygamberlerinin bir idecisi gormck yerinde midir? Ya da Marks'n, bazilanmin ia ettigi gibi”, kapitalist. teknoloj derin bir hayranr P. tim umutlarim bu teknolojinin uzun vadeli rlestirici etkilerine bagladig, insamm mahkim oldugu unlmaz is yuki ve ig yorgunlugunu azaltmaya yalnizca bu rolojinin muktedir olduguna inandigi mi dogrudur? Sapitalizmin ve kapitalist teknolojinin tim yonleriyle cé- uenmesine yogunlasan diyalektikei Marx biri muhafaza- :a romantik, digeri insafsizca mekanikei bu iki tuzaga da mez. Grundrisse'nin klasik pasajlannda* kapitalizmin uy- 963 ar] Mare, Grandtisse, ‘Marin Kapiea ar ik], emekten tasarruf igin yeni yollarm ve yeni araglarin, yeni ihtiyaclarn ve kitlesel aretim sektorlerinin amansiz arayisi. ‘Ama aynt anda nasil bu gelismenin ézgiil kapitalist bigiminin ‘cildirmis’ (yani kendi iginde amaclar haline gelmis) teknolo- Jinin, makinelerin ve miibadele degerinin insanhk-dig: potan- siyelini on kat daha arturdhgim da gésterir. Kapitalizm insan- lan mekanik ve kendini tekrarlayan calismadan Ozgiirlestir- mek yerine onlan. makinclere tabi Jalar. Toplumsal yasama zengin bireyselliklerin ve onlarn toplumsal iliskilerinin gelis- tirilmesini saglamaya yénlendirmek yerine, tim toplumsal fa- aliyetleri parasal terimlerle ifade edilen durmak bilmeyen bi- reysel zenginlesme giidiisiintin buyurganhgina tabi lalar. Tam metalara igkin olan kullamm-degeri ve miibadele-degeri arasindaki ¢eliski, kendisini kapitalist mekanizmanin ¢eliski- li dogasinda tam olarak gozler oniine serer. Kapitalizm ortak- lasmis iireticilerin smufsiz toplumunun maddi ve toplumsal énkosullanm bir kez yarattiganda, hikiimranhijina son veril- meyecek olursa, bu ¢eliski, iiretici giiclerin kelimenin en ger- sek anlamnyla -yalnizca zenginligi, insani refah ve mutlulugu yikmakla kalmaytp (krizler ve savaslar) yasamin bizzat kendi- sini ortadan kaldiacak- yikim gtiglerine déniigmesi olasihgt- nin giderek artmasi anlamuna gelir.