BIOMEHANIKA

LOKOMOTORNOG SISTEMA
OVJEKA

1. ELEMENTI LOKOMOTORNOG SISTEMA

2. FUNKCIONISANJE LOKOMOTORNOG SISTEMA
3. REALNI SISTEMI
Lokomotorni sistem omoguuje ovjeku da se kree u prostoru. U kretanju
uestvuju:
Pasivni elementi kosti i zglobovi (60% teine, 40% zapremine)
Aktivni elementi miii (40% teine, 60% zapremine)

1. ELEMENTI LOKOMOTORNOG SISTEMA

kosti, zglobovi, miii

1.1. K OSTI

Podjela:

Kratke kosti (kosti ake, stopala, kimeni prljenovi)

Duge kosti Sastoje se od srednjeg dijela (dijafiza) i okrajaka

(epifiza) koji su pokriveni hrskavicom i ulaze u sastav
zglobova.

Pljosnate kosti (kosti lobanje, karline i grudne kosti)

Nepravilne kosti nemaju ni jedan od parametara

prethodne podjele. To su kosti lica i kimeni prljenovi.

Pneumatine kosti imaju u svojoj strukturi upljine ispunjene

vazduhom (primjer: mastoidni nastavak sljepoone kosti).

Sezamoidne kosti podsjeaju svojim oblikom na sjeme

susama. Razvijaju se u tetivama nekih miia, najee u
predjelu zglobova (primjer: aica patela).

iz

Funkcija:

odravanje organizma u odreenom poloaju

hodanje i druge vrste kretanja organizma

zatita osjetljivih dijelova i vitalnih organa (mozak, srce,

plua)

stovarite za odreene hemijske

organizam moe koristiti po potrebi

ishrana organizma (zubi)

transmisija zvuka (kosti srednjeg uha - jedine kosti koje

tokom cijelog ivota oveka zadravaju veliinu koju su
imale prije roenja)

elemente

koje

Sastav i struktura kosti

Kolagen - organski materijal (oko 60% zapremine i 40% teine

kostiju) obezbeuje elastinost kostiju .

Minerali - neorganski dio (oko 40% zapremine i 60% teine) koji

kostima daje neophodnu vrstinu; neorganski kristali
hidroksilapatita Ca10(PO4)6(OH)2, oblika tapia dijametra od 2 - 7
nm i duine od 5 - 10 nm, ukupne povrine kod odraslog oveka
oko 4x105 m2; oko svakog kristala nalazi se sloj vode bogate
mnogim hemijskim jedinjenjima potrebnim ljudskom organizmu .

Ako se kost potopi u kiselinu dolazi do rastvaranja minerala i

ostaje samo kolagen koji ima osobine viskoelastinih materijala i
ponaa se kao guma. Ukoliko se kost upali kolagen e sagorjeti.
Kost sada predstavljaju slabo povezani kristali minerala koji
zadravaju oblik, ali e se na najmanji dodir raspasti u pepeo.
6

Ogroman procenat kotanog tkiva je inertan, ali to ne znai

da je kost mrtva. Oko 2% kotanog tkiva predstavljaju
osteociti - elije koje se, kao i sve druge ive elije,
snabdjevaju
elementima
potrebnim
za
njihovo
funkcionisanje putem krvi. Rasporeene su ravnomjerno
unutar kosti (u kolagenu) tako da odravaju kost u zdravom
stanju.
Kotane elije se u neprekidnom procesu unitavaju
(osteoklasti) i ponovo stvaraju (osteoblasti); u periodu od
oko sedam godina kotane elije cijelog kostura bivaju
obnovljene.
osteoporoza
7

Struktura kosti: kompaktna i sunerasta.

Kompaktni dio kosti se nalazi na mjestu koje je izloeno dejstvu
sporadinih spoljnjih sila razliitog intenziteta, kao to je srednji dio femura.
teina
tijela

sunerasti dio kosti

kompaktni dio
kosti

F
a

linije
tenzije

linije
kompresije

Sunerasta struktura kosti karakteristina je za dijelove koji ulaze u

zglob. Prednost ovakve strukture u odnosu na kompaktnu strukturu je da:
dejstvu sila u zglobovima pruaju neophodan otpor sa manje materijala
zbog vee fleksibilnosti mogu da apsorbuju vie energije i kompenzuju
dejstvo sila
8

ZGLOBOVI

Zglob predstavlja skup kotano-hrskaviavih materijala pomou

kojih se kosti meusobno zglobljuju .

Sinartroza je kontinuirani spoj izmeu kostiju. Na mjestu

spajanja elemenata skeleta itav prostor je ispunjen potpornim
tkivom, koje moe biti vezivno ili hrskaviavo.

Diartroza je spoj sa prekidom kontinuiteta izmeu kostiju, do

kojeg je dolo usljed formiranja upljine u dubini spoja.

Diartroze ini grupa zglobova koje nazivamo sinovijalni zglobovi.

sinovijalna membrana
glava kosti

sinovijalna tenost
aica
hrskavica

Elementi pokretnog zgloba.

U sastav pokretnog zgloba ulaze: krajevi
(okrajci) kostiju od kojih je jedan ispupen glava kosti, a drugi udubljen - aica.
Krajevi kostiju su obloeni hrskavicom i
odvojeni zglobnom upljinom.
U upljini se nalazi bezbojna sluzava tenost
- sinovija, koja je obuhvaena sinovijalnom
membranom.
U sastav zgloba ulaze jo i zglobne veze ligamenti.

Pri pokretima postoji trenje izmeu

okrajaka kostiju.
Povrina hrskavice koja prekriva okrajak
kosti je glatka.
Da bi se trenje dalje smanjilo, izmeu
okrajaka kostiju u sastavu zgloba nalazi se
sinovijalna tenost, koja "podmazuje"
zglob.
Koeficijent trenja u zglobu ima vrijednost
manju od 0,01.

ODREIVANJE KOEFICIJENTA
TRENJA
zglob

teret

Odreivanje koeficijenta trenja u zglobu pomou klatna (predloili su

1969. godine Litl, Frimen i Svonson (Little, Freeman & Swanson)).

ROTACIJA ZGLOBOVA
Pokretni zglobovi mogu da rotiraju oko jedne, dvije ili tri ose
(odnosno, praktino oko beskonano mnogo osa).

Jednoosni zglobovi mogu da rotiraju oko jedne ose.

Zglobne povrine dvoosnog zgloba imaju elipsoidni ili sedlasti

oblik, koji im obezbjeuje veu pokretljivost pri rotaciji oko dvije
uzajamno normalne ose.

Loptasti oblik glave omoguuje rotaciju oko tri meusobno

ortogonalne ose

(a)

X'

X'

(b)
A

Y'

X'

(c)

Z'

Modeli jednoosnog (a), dvoosnog (b) i troosnog (c) zgloba.

Y'

MIII - OSNOVNE KARAKTERISTIKE

U tijelu oveka postoji preko 630 miia (oko 40% teine tijela).
,...

MIII - OSNOVNE KARAKTERISTIKE

30 od njih su facijalni miii.
Oni nam pomau da kreiramo sve mogue izraze lica: sreno,
iznenaeno, zadovoljno, ljuto, nesreno, tuno, uplaeno,...

Najzaposleniji miii u tijelu su oni koji okruuju oko. Pokreu se

preko 100.000 puta na dan.
Najvei mii u tijelu je gluteus maximus (na butnoj kosti).

MIII OSNOVNA FUNKCIJA

Funkcija miia je da pomijera tijelo. Bez miia ne bismo mogli da pomijeramo
skelet. Ne bi postojao nain da se animira fiziko tijelo ni da se izgovori misao. Ne
bismo bili sposobni da trepemo, varimo hranu, diemo. Nae srce ne bi moglo da
pumpa krv. Ne bi smo mogli da se smijemo, uriniramo, izbacujemo fekalije, ili da
ispuemo svoj nos.

VRSTE MIIA
Prema strukturi miino tkivo se dijeli na: glatko i popreno prugasto.
Glatki miii: zovu se jo i nevoljni, jer NISU pod svjesnom kontrolom. Nevoljni u
ovom sluaju znai da ne morate da mislite o njima. Mogu se nai u
unutranjim organima digestivni trakt, respiratorni prolazi, urinarni trakt i
beika, una kesa, zidovi limfnih i krvnih sudova,...
Popreno-prugasti miii: zovu se jo i voljni, jer su pod svjesnom kontrolom. To
moemo opisati na slijedei nain: ako kae ruci ruko, pomjeri se ona se
pomjera.
Osnovna podjela popreno-prugastih miia: skeletni miii i srani mii

Prema svojoj funkciji svaki mii pripada jednoj od tri kategorije: glatkim,
skeletnim, ili sranim miiima.

Skeletni miii
aktivni elementi lokomotornog
sistema

Skeletni miii predstavljaju

aktivne elemente
lokomotornog sistema jer se na
njihovim krajevima generiu
sile prilikom njihove
kontrakcije.
Uzrok ovih sila vezuje se za
generisanje elektrinih impulsa
koji se prostiru du motornih
nerava iz kimene modine i,
djelujui na miina vlakna,
izazivaju njihovu kontrakciju.
Ove sile su, dakle, u osnovi
elektrinog porijekla.
Preko tetiva, koje povezuju
miie sa kostima, sile djeluju
na kosti i omoguuju njihove
pokrete. Vezivanje moe biti
jednostruko ili viestruko
(dvostruko - bicepsi, trostruko tricepsi, ...).

Struktura skeletnih miia

Skeletni miii se sastoje od vlakana debljine manje od debljine dlake

(dijametra 20 - 80 nm), duine nekoliko centimetara. Svako vlakno je omotano
membranom debljine 0,01 nm.

Vlakna koja formiraju skeletni mii sastoje se od tankih kontraktilnih niti miofibrila, kojih u jednom vlaknu moe biti izmeu 1000 i 2000.

FUNKCIONISANJE LOKOMOTORNOG SISTEMA

Kruto tijelo. Uslovi ravnotee krutog tijela

ta je kruto tijelo?

Kruto tijelo predstavlja tijelo kod koga se meusobni poloaj pojedinih

taaka ne mijenja. Takvo tijelo se ne deformie pod dejstvom sile. Kruto
tijelo je model - fizika apstrakcija, jer takvih tijela u prirodi nema, mada se
neka tijela po svojim osobinama pribliavaju definiciji krutog tijela (kosti, na
primjer).

Pod dejstvom sile kruto tijelo se moe kretati translaciono i/ili rotaciono.

Uslovi ravnotee krutog tijela

Fi = 0 i
i

Mi = 0
i

POLUGE I SISTEMI POLUGA

Model funkcionisanja lokomotornog
sistema

Osnovnu predstavu o funkcionisanju lokomotornog sistema moemo dobiti ako

kosti (ili grupu vrsto povezanih kostiju) posmatramo kao poluge.

Poluge su fiziki posmatrano kruta tijela, tj. tijela koja se ne deformiu pod
dejstvom sile.

Deformacija realnih kostiju pod dejstvom sila koje se generiu u miiima relativno
je mala, pa se u prvoj aproksimaciji one mogu uspjeno modelirati polugom.
B'
A

s1

B
a

b
(a)

A'

(b)

F a = Q b
Q a
k= =
F b
(a) poluge sile k > 1
(b) poluge brzine k<1

POLUGE

Za analizu funkcionisanja poluga u tijelu ovjeka potrebno je znati taan

poloaj napadne take sile miia, take oslonca i napadne take tereta.

U odnosu na meusobni poloaj ovih elemenata poluge se dijele na:

poluge I vrste

poluge II vrste

poluge III vrste.

O
k1
k1

F
F

Q
Q
Primjer poluge I vrste u organizmu i njen ematski prikaz.

F
F
O
k1
Q

Primjer poluge II vrste u organizmu i njen ematski prikaz.

F
O

k1
QR

QR
Primjer poluge III vrste u organizmu i njen ematski prikaz.

Primjer 1.
Dejstvo glave ovjeka na prvi vratni
prljen

Q mg 30 N
T

FM

5cm

FM

FM Q FC

FM 5cm Q 3cm

3cm
Q
FC

Uzajamno dejstvo glave ovjeka i prvog

cervikalnog prljena na kome lei glava;
sila vratnog miia odrava glavu u
uspravnom poloaju.

3
FM Q 18 N
5

FC 18 N 30 N 48 N

F
C 9,6 N m 2
S

Primer 2.
Izraunavanje sile u Ahilovoj tetivi
FT

FT cos 7 Q FK cos 0

Fibula
Tibia

FT sin 7 FK sin 0

10 Q 5,6 FT cos 7 0

10
FT
Q 1,8 Q
5,6

FK
70

2,8 Q FK cos i 0,22 Q FK sin

FT
b

FK 2,8 Q
tan 0,22 2,8 0,079

FK

4,5

SISTEMI POLUGA - Model ruke

deltoid
biceps

Fd

Fb
O
Qp

4
14

Fdsina
O

a
18
36

Qr

30

72

4cm x Fb = 14cm x Qp + 30cm x Q

Fb = 3,5 x 15N + 7,5 x 30N
Fb = 277,5 N

18cm x Fd sina = 36cm x Qr + 72cm x Q

Fd = (2 x 60N + 4 x 30N)/ sin160
Fd = 870,7 N

SISTEMI POLUGA - Model noge

F'
(a)

F r F ' DO

(b)

DO s cos

B
mii
kvadriceps

B
F

femur
s
O

O
D

/2

tibia

s
A

Analiza djelovanja butnog miia: dijelovi noge koji

uestvuju u uspravljanju (a); analogan fiziki
model (b).

s cos
2
F F'
r
F'
k

r
s cos

Za vrijednosti ugla 0< <160

koeficijent k<1, to znai da poluga
djeluje kao poluga brzine pa sila F
mora biti znatno vea od tezine
tereta Q/2. Iznad 160 , poluga
djeluje kao poluga sile to znai da
je sila F manja od tezine tereta.

peti lumbalni
prljen (L.5)

B
D

120
FM
A
300
28,50
FR

Q = 225 N

Q2

Q1
x

Q1 - teina trupa (320 N)

Q2 - teina ruku, glave i tereta (382
N)
A - taka oslonca na L.5
AB - poluga kojom se modelira trup
AC = 1/2 AB
AD = 2/3 AB
FM - sila naprezanja u lenim miiima
FR - rezultujua sila koja djeluje na L.5
FR = 3664 N

Analiza dejstva sile na peti lumbalni prljen pri podizanju tereta.

32

REALNI SISTEMI

U prethodnom izlaganju kosti su u posmatranju zamijenjene

modelom - polugama, koje se pod dejstvom sila ne deformiu.

Kod realnih tijela, kao to su kosti, miii i tetive (elementi

lokomotornog sistema) uvijek dolazi do izvjesnog stepena
deformacije pod dejstvom spoljnih sila.

Kao protivdejstvo spoljnim, javljaju se unutranje sile koje tee

da tijelu vrate prvobitan oblik. To su elastine sile.

Intenzitet elastinih sila zavisi od sila meu molekulima od kojih

je tijelo nainjeno.

Priroda meumolekularnih sila.

Elastinost i plastinost
Molekuli posjeduju pozitivna i negativna naelektrisanja, pa meu njima
vladaju privlane i odbojne elektrostatike sile .
Meumolekularne sile, ije se dejstvo osjea do rastojanja koje je deset
puta vee od dijametra molekula (d ~ 10-10 m), imaju elektrostatiku i
kvantnu prirodu.
F

Fb

Fa

Fa

Fb

r0

a
Fa 7
r

b
Fb s
r

Fb

s 9

r0

B
F
Fa

U odsustvu spoljnih sila odrava se ravnoteno rastojanje r0.

Akcija - dejstvo spoljnih sila
Reakcija - elastine sile tiela ili restitucione sile.
Elastine deformacije - plastine deformacije

Elastine deformacije

1.
2.
3.

Postoji vie vrsta deformacija zavisno od pravca i smjera

djelovanja spoljnih sila, kao i od mjesta napadne take sile:
istezanje i sabijanje (i savijanje kao njihova kombinacija)
smicanje
Uvrtanje ili torzija.
U optem sluaju, pri proizvoljnom dejstvu sile moe se
istovremeno javiti vie deformacija.
Fn
S

F
Ft

Fn
n =
S

Ft
i t =
S

Hukov zakon za longitudinalne

deformacije istezanje i sabijanje
Fn
A'
A

n = Fn / S
L

= L / L
1
=
E

L 1 Fn
=

L
E S
E Jangov modul elstinosti karakterie osobine materijala od koga je tijelo
nainjeno, odnosno stepen elastinosti tijela.
Materijali velikog modula elastinosti se srazmjerno malo deformiu pod uticajem
sile.

Savijanje, smicanje i torzija

A'

A'

F
L

(a)

A'
F

(b)

(c)

Deformacije savijanja (a), smicanja (b) i torzije (c).

Savijanje - kvazi-longitudinalna deformacija, kombinacija sabijanja i

istezanja (a).
Smicanje deformacija pod dejstvom tangencijalne sile ija je napadna
taka na obodu poprenog presjeka, a pravac dejstva prolazi kroz osu
tijela.
Torzija (uvrtanje) - specijalan sluaj smicanja. Javlja se kada sila djeluje
kao tangenta na povrinu poprenog presjeka tijela.

Energetika kotane frakture

Energija deformisanog tijela, prema zakonu o odranju energije,

bie jednaka radu spoljnih sila koje su tu deformaciju izazvale.
L

A= Ep =

Fn/S (N/mm2)

120

Fn = E S
Fn
SS

S
E p = E
L

L
L

E p = E
L/L (%)
0

F d L

0,012

Grafik zavisnosti relativne deformacije istezanja

kompaktne kosti od normalnog napona.

L
L

S ( L) 2
0 L d L = E L 2

SL L

2 L

Ep

1
=
= E 2
V
2

1 2
p =
n
2E

1
E V 2 .
2

1
n
E

Kritini napon
pri sabijanju
(x106 N/m2)

Materijal

Kritini napon
pri istezanju
(x106 N/m2)

Jangov modul
elastnosti
(x109 N/m2)

Modul
smicanja
(x109 N/m2)

elik
Aluminijum
Porcelan
Guma

552
552
-

827
200
5
2

207
70
0,1

80
25
-

Kompaktna kost
Sunerasta kost
Tetiva
Mii

170
2
-

120
69
0,55

18
0,08
-

10
-

Kritini napon i kritina sila.

Fc
6 N
4
2
4
Impulsne
sile
F
=
120

10

10
m
=
2,4

10
N
c =
Fc = c S
c
2
m
S

ovjek mase m = 70 kg u automobilu koji se sudara sa nepominom preprekom pri

brzini 1 = 70 km/h. Pretpostavimo da se automobil poslije sudara zaustavio na
rastojanju od 0,5 m u odnosu na svoj poloaj u trenutku poetka sudara.
2
2
2
12

2 1 2 = 1 2as

19,4m / s

F=m
=m
F = ma = m = 70kg
= 2204 N
t
t
2s
2 0,5m
2 0

Funkcionalna adaptacija kostiju

Funkcionalna adaptacija
kostiju podrazumijeva takvu
promjenu strukture i oblika
kosti, koja e obezbijediti
uniformnost naprezanja sa
minimumom upotrebljenog
materijala .

F1=7,4 Q
F11=6 Q
F2=4,8 Q

(A.1)
=96 MPa

(C.1)
Q
(C.2)

(A.2)

=21 MPa

=96 MPa
(C.3)

(A.3)
u=8,5 MPa

u=8,5 MPa

F11=6 Q

(B.1)

=12,8 MPa

F2=4,8 Q
=63 MPa

(B.2)
=71 MPa
(B.3)
u=8,5 MPa

(D)
Q

Leonardo da Vinci
Anatomske studije ruke (c.1510)