4 Silindirli ten Yanmal Bir Motorun Bilgisayar Ortamnda Tasarm

Ve Simlasyonu

zet
Makine ve takm tezgahlarnda birbiriyle baglantl hareket eden uzuvlar mekanizmalar olustururlar.
Makineler tasarlanrken ok sayda uzvun birbirine olan etkileri ve uzuv hareketlerinin hesaplanmas gerekir. Bu
amala onlar bilgisayar ortamnda tasarlayp hareketlerini analiz etmek ok daha kolay ve zaman kazandran bir
yntemdir. Ancak lkemizde bu ok az kullanlan bir mhendislik uygulamasdr. lgisizligin yannda lke
sanayinin bu tr teorik alsmalar destekleyecek asamaya ulasmamas bu konunun uygulama alann
kstlamaktadr. Bu alsmada Adams Program kullanlarak 4 silindirli iten
yanmal bir motor analizi yaplmtr.

Abstract
Mechanisms are parts which move in harmony while connected to each other in certain calculations. When
designing mechanisms, the relation of these parts to each other and the calculations done regarding the possible
motions of these parts are essential. For this reason the need of using computer sciences in order to design and
analyze such parts for less time consuming and more accurate matters is widely accepted method. Unfortunately
in our own country this method is rather a less preferred one. Maybe ignorance is the reason but whatever the
reason is our own industry is not in the position to support efforts to be spent on this method and that narrows the
application areas of the matter to be stated. In this study, the program Adams is used to analyze a internal
combustion engine with 4 cylinders.

1. GR
Gnmzde bilgisayar destekli tasarm ok gelimi durumdadr. Para modellemenin
yan sra montaj yaplabilmekte ve ayn zamanda bu montajlarn simlasyonlar da yaplarak
tasarmn nasl alt izlenebilmektedir. Bu tr uygulamalarn en byk avantaj prototip
retiminin zorluklarn iermeden benzer ilevi yerine getirmesidir.
Makineler birbiriyle etkileen birok uzuvdan oluan yaplardr. Bu uzuvlarn meydana
getirdii mekanizmalarn hareket ve hz vb. parametrelerin analizleri nmerik yntemlerle
yaplmaktadr. Ancak mekanizmadaki uzuv says arttka bu analizleri yapmak
zorlamaktadr. Bu adan bakldnda iten yanmal motorlar ok daha karmak yaplardr.
Bilgisayar teknolojisinden yararlanarak bu analizlerin yaplmas mmkn olmakla birlikte ok
zor olmaktadr ve bu yzden uygulamas azdr.
Bu almada ADAMS/Engine program kullanlarak 4 silindirli bir iten yanmal motorun
analizi yaplmtr. Motorun gerek lleri girilerek bir modellemesi yaplm, ardndan
balang artlar verilerek motorun fiziksel simlasyon sonular alnmtr. Simlasyon
sonular motor verileri ile uyumlu olduu gzlenmitir.

2. SSTEM TANIMLAMA VE MODELLEME

Adams, mekanizma analizi yapabilmek amacyla MSc Software firmas tarafndan
gelitirilmi bir programdr. Bir makinada bulunabilecek en temel elemanlar
izilmekte;ktle,atalet vb. zellikleri ayarlandktan sonra paralar snr artlar uygulanarak
birbirine balanmaktadr. Birbirine bal bu paralara programdan hareket verilerek zamana
bal simlasyonlar yaplp bu simlasyonlarn ktlar alnmaktadr. Burada kastedilen en
nemli kt lmlerdir.

ekil 1. Dinamik Sistem Analizi [1]

ADAMS; Automatic Dynamic Analysis of Mechanical Systemsin ksaltlm halidir.
ADAMS farkl amalara ve endstrilere hitap edecek ekilde tasarlanmtr. Bunlar ksaca
ADAMS modlleridir. Havaclk sektr iin Adams/Aircraft, otomotiv sektr iin
Adams/Car vb. gsterilebilir. Modllerin isimlerinden anlalaca zere hepsi farkl ilevlere
sahip ayr programlardr. Bu modlleri kullanarak ara simlasyonlarndan, motor
modellemelerine, titreim analizlerinden, hidrolik sistem tasarmna kadar birok analiz
yaplabilir [2-4]. ADAMS programnn genel amal mekanizma tasarm modl
ADAMS/VIEW dir. Fakat bu almada arlkl olarak Adamsn motor tasarm ve analiz
modl olan Adams/Engine modl kullanlacaktr.
Adams program: i) Kuvvet karssnda deforme olmayan (Rigid bodies) ii) Kuvvet
karssnda deforme olabilen (Flexible Bodies) olmak zere 2 farkl uzuv modellemesi
yapabilir. Rijit uzuvlar maruz kaldklar kuvvetler karsnda deforme olmazlar. Esnek uzuvlar
ise kuvvet karsnda deforme olabilen paralardr. almada kuvvet karssnda deforme
olmayan uvuz tipi kullanlmtr. Kuvvet karssnda deforme olabilen uzuv ile ilgili daha sonra
almalar yaplacaktr.
Literatrde Adamsla yaplm snrl sayda alma mevcuttur. Li ve Wang [5]
almalarnda stunlu matkap tezgahlarna bir alternatif olarak 3 kinematik uzuvlu ve
muyluya sahip yeni bir matkap tezgah tasarlamslardr. Bu tasarm niversal mengene ile
baglama skntsn byk lde ortadan kaldrmakta ve kinematik uzuvlar sayesinde
delinecek yzeyin yapsna gre mandrene kolayca a verilebilmektedir. Bu alsma iin
Adams/View kullanlmstr. Programn farkl endstrilerin ihtiyalarna cevap verecek sekilde
tasarlanms olmas ok farkl problemler stnde alsma imkan getirmistir Markine, Esveld,
Shevtsov [6] alsmalarnda demiryolu raylarna oturacak farkl bir vagon tekerlegi tasarm
yaparak Adams/Rail ile test etmislerdir. Haubler, Albers [7] makalelerinde yorulma testlerini

belirli tasarm degiskenleri atayarak yapmslardr. Yu Chen, Ming Yang [8] alsmalarnda 4
ubuk mekanizmasn optimize etmislerdir. Makkonen, Nevala, Heikkila [9] alsmalarnda
bir Exskavatr modelleyerek uzuvlarnn 3 boyutlu kontroln gereklestirmislerdir.
Bunlarn dsnda ara sspansiyonlar, krlma mekanigi, hidrolik devrelerin modellenmesi,
ara srs testleri, titresim analizi yapmak amacyla yazlms snrl sayda alsma vardr. Bu
konu dikkatlerden uzak kalmstr. lkemizde az kullanlan bir mhendislik uygulamas
olduu iin bu almann sonraki almalara nc olaca kanaatindeyiz.
3. 4 SLNDRL MOTOR TASARIMI
Bu almada 4 silindirli bir iten yanmal motor modellenip simle edilecektir.
Tasarmmz motor modelleme iin gelitirilmi bir Adams modl olan Engine ile
yaplacaktr. Adams/Engine iki blme ayrlmaktadr: standart arayz ve ablon tasarm
arayz. Program aldnda kullancya hangi modda almak istedii sorulur. Standart
arayz ablon tasarm arayzne gre daha dar kapsaml bir opsiyondur; ancak daha pratiktir.
Bu blmde hazr ktphanede bulunan bir model seilip motora ait deerler revize
edilmektedir. Her iki modda da motorun nce altmontaj olarak oluturulup daha sonra
montaja evrilmesi gerekir. Bir motordaki her para ayr bir altmontaj olabilecei gibi
motorun tm bir altmontaj olarak da tasarlanabilir. Bu ikinci seenek daha ok standart
arayz iin geerlidir ve bu almada da standard arayz kullanlmtr. Program
ktphanesinden alacak model motora ait btn veriler (silindir apndan krank mil
deerlerine kadar btn parametre deerleri) girildikten sonra montaja dntrlmekte
bunun ardndan sistemin zmlemesi yaplmaktadr. Aada simlasyonu ve analizi
yaplacak olan 4 silindirli iten yanmal motorun boyutlu bir izimi grlmektedir.
A. Motor Tasarm Datas
Programn kendi ktphanesinden 4 silindirli herhangi bir motor tasarm alm ve
motora ait tm deerler gerek motor deerlerine gre revize edilerek yeni tasarm elde
edilmitir. Program parametrik olduundan motora ait deerler deitiinde motorun
grnm bu deerlere bal olarak deiecektir. Burada alan model bir altmontajdr ve
bnyesinde motorun temel elemanlarn barndrmaktadr. Altmontaj aldnda motor
gvdesi , krank mili, pistonlar, volan dilisi, krank kasna vb.. temel motor elemanlarnn
bulunduu bir tasarm alacaktr. Burada tasarmmz u deerlere gre yaplmtr.

ekil 2. 4 Silindirli Motor Tasarm

Piston kurs boyu= 86 mm
Silindir ap= 81 mm
Biyel kolu uzunluu= 138 mm
Yanma hacmi= 30 cc
Piston pim ap: 22 mm
Piston pim uzunluu: 72 mm
Motorun silindir hacmi: 1.77 lt
Motorlarda silindir hacmi ifade edilirken motordaki tm silindirlerin hacimleri toplam
kastedilir ve bu deer silindir yzey alan ile; kurs boyunun ve silindir saysnn arplmasyla
elde edilir.
Bu tasarm iin salama yaplacak olursa:

4x( x

D2
x L)
4

x 8.12 x 8.6 1.77 lt

bulunur.

lem sras olarak motorun altmontaj oluturulduktan sonra montaj haline getirilmelidir.
Dier bir ifadeyle bu durum her biri kendi bana bir altmontaj olan paralarn birletirilerek
tek bir montaj haline getirilmesidir. Montaj haline getirilen tasarm dorudan simle

edilemez. Tasarm nce analiz edilmelidir. Bu analizde krank milinin devir says 1000 dev/dk dan
balayp sabit bir aralkla 4000 devre kadar ykseltilmitir ve 4 zamann tamamlanaca evrim says
2 dir. Dizel motorlarda 4 zamann tamamlanmas krank milinin 2 tam tur dnmesiyle
gereklemektedir. Motor simlasyonunu tamamladktan sonra bu simlasyon sonucu elde edilen
sonulara bakmak gerekir. Program simlasyon esnasnda ok fazla "kt" hesaplamaktadr. Bu
nedenle sadece baz temel ktlar incelenecektir. Bunlardan ilki motor alrken her bir silindire

etkiyen kuvvetlerin lmdr. Tasarmda modellenen 4 silindirli motor iten yanmal 4

zamanl bir dizel motorudur.

ekil 3. Motorun simlasyon esnasnda alnm grnts

Bu almada tasarm aamasnda titreim damperinin yan sra krank dzensizliini azaltmak
iin denee mili de kullanlmtr. Bu adan da zgndr. Ayrca analizler sabit rejim
konumu kabul edilerek yaplmtr.

4. SONULAR
Motor simlasyonu tamamlandktan sonra bu simlasyon sonucu elde edilen sonular
iinden silindirlere etkiyen itme kuvvetleri, volan tork grafii ve kol muylularna gelen
kuvvetler incelenmitir. Bu deerlerden silindirlere etkiyen itme kuvveti, volan tork grafii ve
kol muylularna gelen kuvvetler srasyla 1000,2000,3000,4000 dev/dk iin ayr ayr
incelenmitir.

ekil 4. 1000 dev/dk iin Silindirlere etkiyen itme kuvveti

ekil 5. 2000 dev/dk iin Silindirlere etkiyen itme kuvveti

ekil 6. 3000 dev/dk iin Silindirlere etkiyen itme kuvveti

ekil 7. 4000 dev/dk iin Silindirlere etkiyen itme kuvveti

Elde edilen sonular gstermektedir ki devir says artmyla kuvvet artmakta 3000
dev/dak da zirve yapp dmektedir. evrim zamanlarnda ise beklenildii gibi dme vardr
ve devir says 4 kat artarken evrim zaman 4 kat dmtr. Yanma sonucu 1. silindirde
oluan ve itme kuvveti 1000 dev/dkda 35000 N un zerindeyken bu deer 4000 dev/dkda
15000 N'a kadar inmektedir. 35000 N deeri mar motorunun krank miline ilk hareketi verii
ile 1. silindirde ilk yanma sonucu oluan deerdir. Nitekim sonraki yanma esnasnda itme
kuvvetinin 75000 Na kadar ykseldii grlmektedir. Motor silindirlerinin ateleme sras
1 - 3- 4 -2 eklindedir. Silindirlerde oluan itme kuvvetlerine baktktan sonra incelenmesi
gereken bir dier nemli faktr "tork" dur. alma esnasnda oluan krank milinin dnme
hareketi volan vastasyla sisteme iletilmektedir. Aada volan dilisinin farkl devirler iin
tork grafii verilmitir.

ekil 8. 1000 dev/dk iin Volan dilisi tork grafii

ekil 9. 2000 dev/dk iin volan dilisi tork grafii

ekil 10. 3000 dev/dk iin volan dilisi tork grafii

ekil 11. 4000 dev/dk iin volan dilisi tork grafii

Elde edilen sonular gstermektedir ki devir says artmyla tork , kuvvet deerlerinde
olduu gibi, artmakta ve 2000 dev/dak da zirve yapp dmektedir. 2000 dev/dak da 250 KNmm e kadar kan tork deerleri 4000 dev/dak da 100KN-mm nin altna inmitir.

ekil 12. 1000 dev/dk iin 1 nolu Kol muylusuna gelen kuvvetler

ekil 13. 2000 dev/dk iin 1 nolu Kol muylusuna gelen kuvvetler

ekil 14. 3000 dev/dk iin 1 nolu Kol muylusuna gelen kuvvetler

ekil 15. 4000 dev/dk iin 1 nolu Kol muylusuna gelen kuvvetler

Elde edilen sonular gstermektedir ki kuvvet en ok X ekseninde etkindir. Devir says

artmyla kol muylusuna gelen kuvvet deerleri bu eksende artmaktadr. 2000 dev/dak da
optimum deere sahiptir. Dier eksenlerde devir artyla birlikte artan dalgalanmalar
gzkmektedir.

5. TARTIMA
Gnmzde simlasyon teknikleri birok sektrde kullanlmaktadr. letmeler srekli
prototipler zerinde denemeler yapmaktansa gvenilirligi kantlanms bilgisayar
programlaryla alsmay tercih etmektedirler. Bu ok daha ucuz ve zaman kazandran bir
yoldur. Bu alsmadaki temel ama makine sektr iin simlasyon uygulamalarnn
gereklestirilmesidir.

Bu almada bir dizel motorun mekanizma hareket analizi iin bir yntem sunulmu,
ADAMS paket program ile simulasyonlar gerekletirilmi ve sonular deerlendirilmitir.
Simulasyonlarda motorun ADAMS paket programnn altrlmasyla gerek deerlerine
yakn sonular elde edildii grlmtr. ADAMS programnn altrlarak baarl sonular
elde edilmesi, ileride farkl para ve mekanizmalarn simulasyonlarnn yaplabilirliini ve
pratikte uygulanabilirliini gstermitir.
Bu almadan karlabilecek sonular: Motor da devir artmyla birlikte silindirlere etkiyen
itme kuvveti, volan dilisi torku ve kol muylusuna gelen kuvvet artmakla birlikte 2000-3000
dev/dak civarnda optimum deerlere sahip olmaktadr.
almada kuvvet karssnda deforme olmayan uvuz tipi kullanlmtr. Fakat kuvvet
karsnda deforme olabilen uzuv ile ilgili almalar gncelliini korumaktadr. Bu konu
aratrmaclar iin yeni allabilecek bir konudur.

6. KAYNAKLAR

1) http://www.trengineering.de/cad.php?page_id=148
2) A. Siemers and D. Fritzson. A Meta-Modeling Environment for Mechanical System CoSimulations. In 48th Conference on Simulation and Modelling, 2007.
3) Msc Software Adams/Engine Tutorials and Examples 2005
4) Braccesi C., Cianetti F. (2004), Development of selection methodologies and procedures
of the modal set for the generation of flexible body models for multibody simulation,.
Journal of Multi-Body Dynamics, Vol. 218, no.1, pp. 19-30
5) Bing Li, Xiaoping Hu, Hao Wang Analysis and simulation for a parallel drill point
grinder International Journal of Advanced Manufacturing Technology (2006) 30: 221226
6) V. L. Markine, I. Y. Shevtsov, C. Esveld An inverse shape design method for railway
wheel profiles Structural Multidisciplinary Optimization (2007) 33: 24325
7) P. Hauler, A. Albers Shape optimization of structural parts in dynamic mechanical
systems based on fatigue calculations Struct Multidisciplinary Optimization 29, 361373
(2005)
8) Ting-Yu Chen, Chen-Ming Yang Multidisciplinary design optimization of mechanisms
Advances in Engineering Software 36 (2005) 301311
9) Tomi Makkonen, Kelervo Nevala, Rauno Heikkila A 3D model based control of an
excavator Automation in Construction 15 (2006) 571 577
10) Hikmet Nazm EKC Mekanik Sistemlerin Hareket Analizlerinin ve Simlasyonunun
Bilgisayar Ortamnda Gerekletirilmesi, Yksek Lisans Tezi(2008), Gebze Yksek teknoloji
Enstits