DIZALICE

1/20

DIZALICE
Dizalice se mogu definisati kao sredstva sa ciklinim dejstvom namjenjena pretovaru (transportu)
rasute i komadne robe u okviru ogranienog radnog prostora, koji je odreen konstruktivnim
karakteristikama dizalice. Pri radu dizalica u realizaciji pretovarnog procesa dominantne su operacije
podizanja i sputanja tereta (LO-LO).
Dizalice se klasifikuju prema razliitim kriterijumima a za izbor pretovarne tehnologije, odnosno
projektovanje pretovarnih procesa najcelishodnija je klasifikacija prema vrsti pogona i konstrukciji.
Prema vrsti pogona dizalice se razvrstavaju u dve grupe:
sa elektrinim i
SUS motorima.
Dizalice sa elektrinim pogonom se po pravilu kreu po inama, dok dizalice sa
pogonom preko SUS motora imaju nosei ram i pogonski sistem slian drumskom
vozilu.
Prema konstruktivnom obliku dizalice se mogu klasifikovati u vie grupa: konzolne,
graevinske (toranjske), mosne, ramne, portalne, poluportalne, auto dizalice,
koturae, ekrci, rune dizalice,...
Sa aspekta realizacije logistikih procesa najznaajnije su sledee tri grupe
konstrukcija:
M OSNE E,
RAMNE
LUKE--PORTALNE

MN
A MN E

DIZALICE

2/20

MOSNE DIZALICE
Mosna dizalica ima oblik mosta, po emu je i
dobila ime, koji se kree po visoko podignutim
inama iznad operativne povrine.
ine po kojima se kree most kod zatvorenih
objekata oslanjaju se na graevinsku
konstrukciju objekta, a pri radu na otvorenom
staza se izvodi kao posebna konstrukcija od
armiranog betona ili elika Nosivost moe da
varira u opsegu od 2.5 do 5000 kN, a raspon od
nekoliko metara do nekoliko desetina metara
(50m).
Most dizalice slui za kretanje kolica koja nose
zahvatni ureaj sa mehanizmom za dizanje i sputanje
tereta.
Konstrukcija mosta treba da obezbjedi pozicioniranje zahvatnog ureaja dizalice po najkraoj putanji u svakoj taki
operativne povrine.
U glavne elemente mosne dizalice pored mosta i kolica
ubrajaju se pogonski i sistem za upravljanje.

DIZALICE

Konstrukcije kolica zavise od namjene dizalice

Standardne dizalice za rukovanje komadnim i rasutim teretima
sa tzv. slobodno viseim teretom. imaju kolica kod kojih se
komadni teret najee kai na kuku, a u odreenim sluajevima koriste se specijalni zahvatni ureaji (elektromagneti,
kleta, pneumatski ureaji i dr.) Za rukovanje rasutom robom
koriste se posebno prilagoeni oblici kolica, obino sa vie
uadi za zahvatanje i odlaganje pomou grabilice;
Namjenske tj. specijalne mosne dizalice imaju kolica koja
su posebno prilagoena i bitno se razlikuju od sistema koji
se koriste kod dizalica opte namene. Ovu grupu
sainjavaju: dizalice prilagoene potrebama procesa u
metalurgiji slagai
specijalne dizalice za automatizovana skladita profila i
ipkastog materijala
visee dizalice
Most se sastoji od jednog ili dva glavna i dva eona nosaa. U
eonim nosaima su smeteni pogonski i slobodni tokovi preko
kojih se most oslanja na stazu i ostvaruje translatorno kretanje
Upravljanje mosnom dizalicom moe da bude iz radnog hodnika,
kabine ili automatsko

3/20

DIZALICE

Pogon mosta:
Most kod lakih dizalice se na stazu oslanja preko etiri toka, a
kod teih dizalica u cilju smanjenja specifinog pritiska na stazu
broj tokova je znatno vei.
Kod lakih dizalica pogon se izvodi preko dva simetrino
rasporeena pogonska toka na eonim nosaima, a kod teih
pogon se izvodi u etri take. Konvencionalne konstrukcije pogonske
grupe su izvoene sa tzv. centralnim pogonom koji se sastoji od
jednog centralno postavljenog motora i reduktora sa prenosom
pogonske sile na pogonske tokove preko vratila.
Danas se uglavnom koristi princip pojedinanog pogona sa
ugradnjom elektromotora i reduktora direktno na pogonski toak. Da
bi se izbjeglo zakoenje mosta pri kretanju, elektromotori se
sinhronizuju
Kolica
Kolica predstavljaju najvaniji radni organ mosnih i ramnih dizalica.
Kod dizalice se koristi niz razliitih konstruktivnih oblika, a generalno se mogu
podijeliti u dvije osnovne grupe: leea i visea kolica.

4/20

DIZALICE

5/20

SPECIJALNI OBLICI MOSNIH DIZALICA

DIZALICE PRILAGOENE POTREBAMA U METALURGIJI

U metalurgiji se tradicionalno koristi nekoliko namjenski razvijenih oblika mosnih dizalica koje su dobile i ime prema vrsti procesa u kojima uestvuju: livake, dizalice za ariranje, traverzne dizalice i
dr.
Za ovu vrstu dizalica je karakteristino da poseduju uglavnom ekstremno velike nosivosti, da su
izloene uticaju visokih temperatura i da su strogo namjenski graene, tj. konstruktivno maksimalno
prilagoene realizaciji specifinih zahtjeva u procesima koje opsluuju.

DIZALICE

MOSNE DIZALICE - SLAGAI

Dizalice-slagai su tipian predstavnik generacije dizalica koje se

najvie koriste za rukovanje standardizovanim logistikim
jedinicama, kao i specijalnim oblicima paleta i kontenera
Pored sistema sa standardizovanim jedinicama tereta, dizalice
slagai nalaze primjenu i u skladitima limova velike duine,
buntova, kotura (Coils), motora velike snage koji se preko traverze
kae o kuke konzolnih regala bez primjene paleta,...
Pored viljuke, kao zahvatni ureaj koristi se trn, C-kuka, magnetne
traverze za ploaste materijale.

6/20

DIZALICE

7/20

Osnovna prednost dizalica - slagaa lei u injenici da drugi poznati sistemi za visoko slaganje ne
mogu da obezbede veliku nosivost na visini dizanja koju ostvaruje dizalica-slaga.
Od znaaja je da su one smetene u mrtav prostor ispod krovne konstrukcije, da pri rukovanju
teretom nisu potrebni radni hodnici velike irine, a za razliku od viljukara za visoko slaganje koji
zahtevaju idealno ravno izvedene i skupe podove radi obezbeenja stabilnosti, dizalica-slaga ne
generie posebne zahteve po pitanju kvaliteta poda skladita.
Jo jedna znaajna prednost dizalice - slagaa u odnosu na viljukarsku tehniku je i to to se sa
poveanjem visine podizanja tereta poveava stabilnost.
Voza dizalice ima bolje radne uslove nego voza viljukara, jer se kabina nalazi na stubu koji nosi
zahvatni ureaj tj. viljuke i pri rukovanju se podie i sputa zajedno sa viljukama, tako da sa male
distance prati proces rada.
U skladitima pored rukovanja paletama u skladinoj zoni dizalica - slaga se moe uspeno
primeniti i na frontu pretovara za utovar i istovar vozila.

DIZALICE

8/20

MOSNE DIZALICE U AUTOMATIZOVANIM SKLADITIMA PROFILA I IPKASTOG MATERIJALA

Strukturne promene u proizvodnim sistemima ubrzale su razvoj novih tehnologija u oblasti

proizvodne logistike u koje spada i nov sistem automatizovanih skladita za ipkaste materijale u
okviru pogona za pripremu materijala.
ipke se skladite u specijalno prilagoenim konzolnim regalima na paletama - kasetama koje mogu
da budu razliite duine.
Staza za kretanje mosta je integralni deo regalne konstrukcije, a vertikalno kretanje traverze posle
pozicioniranja mosta je po voicama. Zahvatanje i odlaganje kaseta se realizuje pomou kratkih
teleskopskih viljuki postavljenih na traverzu.

DIZALICE

9/20

VISEA MOSNA DIZALICA

Za razliku od konvencionalne leee mosne dizalice koja se

na stazu oslanja odozgo, visea dizalica je objeena na stazu.
Sprezanjem tj. kombinovanjem vie paralelno postavljenih
dizalica mogu se premostiti veliki rasponi, to je i osnovna
karakteristika viseih dizalica.
Zahvaljujui tehnikoj bazi koja omoguava formiranje
kompleksnih sistema kombinovanjem vie modula, visee
dizalice su postale sa sistemsko - tehnikog aspekta veoma
interesantno reenje za reavanje transportno - manipulativnih
problema u logistikim procesima, zbog ega su ve godinama
u ekspanziji.
P
P RE T dizalice, pri realizaciji definisanog
Struktura pretovarnog ciklusa
R E Omeri
V
pretovarnog zadatka, u velikoj
zavisi od tipa, odnosno tehnikog
T Odeterminie
AR
reenja samog sredstva, koje
i nain kretanja zahvatne
NI
naprave odnosno pojedinih modulaV A
dizalice.
NI CI K
1
U sluaju mostne dizalice, koncept Rprorauna
ciklusa moe se opisati
C
L
I
U
sljedeim parcijalnim vrijemenima.
KL S
- vrijeme zahvatanja tereta (zaUuobiajene
uslove cca 20-30 sec)
t1 [s]
S MO S
MO NI
S NIH
DI Z
DI AL

DIZALICE

t2 [s]

10/20

- vrijeme podizanja teretat 2 =

Hd
(kretanje po pravcu 1), gde su Hd visina na koju se
vd

teret podie i vd brzina podizanja tereta

t3 [s]

- vrijeme vonje kolicat 3 =

LK
do linije odlaganja tereta (kretanje po pravcu 2), gde
vK

su LK rastojanje koje kolica prelaze i vK brzina kolica

t4 [s]

vrijeme premetanja mosta (kretanje po pravcu 3), od pozicije zahvatanja tereta

do linije odlaganja tereta t 4 =

LM
, gde su LM rastojanje koje most prelazi i vM brzina mosta
vM

t5 [s]

- vrijeme sputanja tereta, analogno t2

t6 [s]

- vrijeme odlaganja tereta, analogno t1

t7 [s]

- vrijeme podizanja neoptereene zahvatne naprave, analogno t2

t8 [s]

- vrijeme vonje kolica do linije zahvatanja tereta, analogno t3

t9 [s]

- vrijeme premetanja mosta, analogno t4

t10 [s]

- vrijeme sputanja zahvatne naprave, analogno t2

Ako se pri radu mosne dizalice i kretanju izmedju proizvoljne dve take 1 i 2, koristi mogunost
premetanja tereta rezultujuom brzinom, tada se struktura vrijemena ciklusa menja u odnosu na
prethodno definisanu

DIZALICE

11/20

lx
vy
ly

LK

vx

LM

Rezultujue kretanje mosne dizalice

Pri rezultujuem kretanju tereta cilj je da se izjednae vremena koja su potrebna za pomjeranje
mosta i za premjetanje kolica do mjesta istovara (utovara), tj. tei se izjednaavanju t3=t4, odnosno
t8=t9. Potrebno je, dakle, da se izjednai odnos

LK LM
=
, pri emu su vx i vy, brzine kolica i mosta,
vx
vy

respektivno, koje obezbedjuju uslov jednovrijemenog dolaska na mesto istovara (utovara).

Na ovaj nain se struktura ciklusa mostne dizalice mijenja na nain da je umesto vrijemena t3
i t4 prisutno samo jedno, zajedniko, vrijeme premetanja kolica i mosta, a isto se odnosi na
vrijemena t8 i t9.
LM LK
LK LM

v
;
>

v
;
M
K

v
vK
v
v

M
K
M
v
vx =
=

i y
v L K ; L K < L M
v L M ; L M L K
M

K L K
LM
vK vM
vM vK

DIZALICE

12/20

Ukoliko se koriste maksimalne mogue brzine pojedinih agregata dizalice, za vrijeme kretanja
se uzima vee od vrijemena potrebna za savladjivanje rastojanjaza
savla
L L
max K ; M
rastojanja koje prelaze kolica i most
v
v

RAMNE DIZALICE
Sutinska razlika izme
tome to je inska staza za kretanje sputena u nivo
operativne povrine, a konstrukcija koja nosi glavne
nosae dizalice na insku stazu oslanja se preko etiri
noge. Raspon ramnih dizalica se kree od 12 do 50 m.
Ramna dizalica je prevenstveno namenjena za realizaciju
razliitih pretovarnih zadataka sa komadnom i rasutom
robom na otvorenom prostoru. Sa razvojem
kontejnerskog transporta ramna dizalica je nala
iroku primenu i u kontenerskim terminalima.
Ramne dizalice se grade u dva oblika:
sa obrtno - pokretnom nadgradnjom na kojoj se nalazi strela i
sa konvencionalnim kolicima slinim kao kod mosne dizalice
Kod prve varijante obrtno-pokretna nadgradnja se kree po inama
postavljenim na glavnim nosaima portala koji se po pravilu izvodi
kao sanduasta konstrukcija. Strela na obrtno - pokretnoj
nadgradnji moe da bude sa promenljivim dohvatom i nepokretna.

DIZALICE

13/20

Posebnu klasu ramnih dizalica ine postrojenja za istovar

rasute robe iz velikih brodova. Razvoj ovih dizalica inicirali
su transportni tokovi masovnih roba, pre svega sirovina za
proizvodnju elika (gvozdene rude i uglja) koje danas razvijene
zemlje u velikim koliinama prevoze pomorskim putem.
Specijalno razvijene konstrukcije ramnih dizalica velikog kapaciteta do 2000 t/h pokazale su se kao povoljno rjeenje za
realizaciju ovih zahteva
Danas su sve znaajnije luke koje se bave prometom rasute
robe opremljene ramnim dizalicama za istovar rasute robe iz
velikih brodskih jedinica.
Terminali za rasutu robu se po pravilu opremaju veim brojem
dizalica, sa ciljem da se vrijeme servisa brodova ogranii
najvie na 30 h.
Osnovna karakteristika ovih dizalica je velika nosivost od 300
do 500 [kN] i velika brzina kretanja radnog organa (brzina
dizanja tereta je do 150 [m/min] brzina, brzina kretanja kolica
do 200 m/min sa velikim ubrzanjem i usporenjem).
Transport materijala od dizalice realizuje se trakastim
transporterom zbog ega se u okviru portala postavlja bunker, ija je zapremina obino oko deset
puta vea od zapremine grabilice. Da bi se omoguilo postavljanje broda na vez i njegova
adekvatna opsluga, ovu vrstu dizalica karakterie velika visina portala dizalice kao i mogunost
podizanja prednjeg prepusta glavnog nosaa dizalice.

DIZALICE

14/20

RAMNE DIZALICE ZA PRETOVAR KONTENERA

Brz razvoj kontenerskog transporta pospjeio je razvoj
specijalnih oblika dizalica za racionalan pretovar kontenera.
U drumsko-eleznikim terminalima ramne dizalice su
obino osnovni strukturni element pretovarno - skladinog
sistema, dok se u lukim terminalima ramne dizalice po
pravilu kombinuju i sa drugim tehnolokim elementima.

Poveanje broja kontenera i uvoenje brodova veeg kapaciteta u cilju racionalizacije transporta imali
su znaajan uticaj na promjene tehniko-tehnolokih parametara kontenerskih dizalica namenjenih za
rad u kontenerskim terminalima velikih pomorskih luka.
U cilju ilustracije dinamike razvoja u tabeli je dat pregled osnovnih parametara kontenerskih brodova
po generacijama, sa godinama njihovog uvoenja u eksploataciju.

DIZALICE

15/20

DIZALICE

16/20

KARAKTERISTIKE RAMNIH KONTENERSKIH DIZALICA

Tehniko-tehnoloki parametri

Brzine [m/min]

Nosivo Pretova Visin Dohv irina Prep dizan kreta kreta Podist na
rni
a
at portal ust L1 ja
-nja nja zanje
sprede kapacit dizan R [m] a
kolic
rama pre[m]
ru
et
ja
a (port pusta
L [m]
ala)
[kN] [kon./h] H [m]
25
22
25
25
16
32 32(5 125 32
8
0) (>18
32
32
32
36
63
0)
40
min
42
40
40,63
,80

DIZALICE

17/20

PRETOVARNI CIKLUS RAMNE KONTENERSKE DIZALICE

Za sluaj ramne kontenerske dizalice, koncept prorauna ciklusa moe se
opisati sljedeim parcijalnim vremenima.
t1 [s]
- vrijeme zahvatanja kontenera
t2 [s]
- vrijeme podizanja kontenera do visine Hd na kojoj poinje
Hd
horizontalno kretanje kolica, t 2 =
, gde je vd brzina dizanja, (kretanje po
vd

2
3
1

pravcu 1)
t3 [s]

- vrijeme horizontalnog kretanja kolica do pozicije odlaganja,t 3 =

LK
, gde su LK
vK

rastojanje koje kolica prelaze i vK brzina kolica, (kretanje po pravcu 2)

t4 [s]
- vrijeme sputanja kontenera, analogno t2
t5 [s]
- vrijeme odlaganja kontenera, analogno t1
t6 [s]
- vrijeme podizanja neoptereene zahvatne naprave, analogno t2
t7 [s]
- vrijeme vonje kolica do linije zahvatanja kontenera, analogno t3
t8 [s]
- vrijeme sputanja zahvatne naprave, analogno t2
Pored navedenih vremena, u obzir se mora uzeti jo jedno vrijeme (tp), povezano sa pozicioniranjem
krana naspram narednog reda koji se opsluuje nakon zavretka istovara kontenera u tekuem redu:
tP [s]
- vrijeme premetanja krana (kretanje po pravcu 3),
L
t P = P , gde su LP rastojanje
vP

koje kran prelazi i vP brzina krana

DIZALICE

PORTALNE - LUKE DIZALICE

Portalne luke dizalice su jedan od najstarijihkonstruktivnih oblika dizalinih
postrojenja, ije je uvoenje zapoelo jo na poetku ovog vijeka. One se
sastoje od prostornog krutog rama (portala) i obrtne nadgradnje sa pokretnom
strijelom. Portal se izvodi sa tri i etiri noge. Kod lakih dizalica statiki
odreenih, portal je obino sa tri noge, dok se kod mailih raspona potrala (6
m) i velike nosivosti portali grade sa etiri noge.
Ovaj oblik dizalice se pokazao kao veoma pogodan za pretovar komadne i
rasute robe u renim i pomorskim lukama.
Portal dizalice esto premoava saobraajnu povrinu po kojima se kreu
kopnena prevozna sredstva (drumska i eleznika) tako da se proces
direktnog pretovara realizuje ciklinim ponavljanjem promene dohvata strijele
dizalice i rotacije obrtne nadgradnje, a kod indirektnog pretovara roba se
odlae na doku ili prihvata prikolicama i traktorima i odvozi u skladita.
Nosivost portalnih lukih dizalica je u opsegu od 32 do 400 kN, maksimalna
visina dizalice sa podignutom strelom je od 40 do 60 m, brzina kretanja portala je
20 do 25 m/min, brzina promene ugla strijele (dohvata) 40 do 90 m/min,
brzina obrtanja nadgradnje 1 do 2 min-1, brzina dizanja za rad sa kukom kod
rukovanja komadnom robom je 40 do 63 m/min i 40 do 80 m/min pri radu sa
grabilicom.

18/20

DIZALICE

19/20

PRETOVARNI CIKLUS LUKE PORTALNE DIZALICE

Za sluaj luke portalne dizalice, koncept prorauna ciklusa moe se opisati
sljedeim parcijalnim vrijemenima.
t1 [s]
- vrijeme zahvatanja tereta - za uobiajene uslove cca 20-30 sec
t2 [s]

- vrijeme podizanja teretat 2 =

Hd
(kretanje po pravcu 1), gdje su
vd

Hd visina na koju se teret podie i vd brzina podizanja tereta

t3 [s]

- vrijeme rotacije strele do pozicije u zoni istovara t 3 =

2
3
1

1 1

360

(kretanje po pravcu 3), gde su 1 ugao rotacije strele i , ugaona brzina rotacije strele
t4 [s]

- vrijeme produenja (skraenja) dohvata strelet 4 =

L DS
(kretanje po pravcu 2), gde
v DS

je LDS duina horizontalne projekcije skraenja (produenja strele), a vDS horizontalna projekcija
brzine skraenja produenja strele. Treba napomenuti da je trajanje ove faze radnog ciklusa mogue
posmatrati i preko ugla podizanja-sputanja strijele i ugaone brzine tog kretanja.
t5 [s]
- vrijeme sputanja tereta, analogno t2
t6 [s]
- vrijeme odlaganja tereta analogno t1
t7 [s]
- vrijeme podizanja neoptereene zahvatne naprave, analogno t2
t8 [s]
- vrijeme rotacije strele do pozicije u zoni zahvatanja tereta, analogno t3
t9 [s]
- vrijeme produenja (skraenja) dohvata strele, analogno t4
t10 [s]
- vrijeme sputanja neoptereene zahvatne naprave, analogno t7
t11 [s]

- vrijeme premetanja dizalice teretat 11 =

za koju se dizalica pomjera i v brzina kretanja

Lv

(kretanje po pravcu 4), gde su L duina

DIZALICE

20/20

ZAHVATNE NAPRAVE

Milorad Vidovi, Mehanizacija pretovara I