10 pht minh ni ting ca Isaac

Newton
Cp nht lc 05h29' ngy 09/05/2014
Nu nhc ti nh pht minh v i ngi Anh Isaac Newton (1642-1727), chc
hn tt c chng ta u ngh ngay n qu to ri lm nn thuyt vn vt
hp dn ni ting. Cc bn hc sinh, sinh vin cn c bit n Newton vi 3
nh lut v chuyn ng mang tn ng. y c xem l mt trong nhng l thuyt
c bn v quan trng nht trong vt l c hc. Khng ch dng li , trong sut
cuc i ca Newton, ng cng hin cho nhn loi hng lot nhng pht kin
khc v cng v i. Ti nh th Westminster Abbey, mt dng ch bng ting Latin
c khc ln trn bia m ca Newton "Hic depositum est, quod mortale fult
Isaac Newtoni" vi ngha l "Mt con ngi tng tn ti v trang hong cho s
pht trin ca nhn loi".

Li ca tng trn khng h qu mc i vi nhng di sn m thin ti Newton

li cho loi ngi. Cng im li 10 pht minh quan trng v ni ting nhng cng
ht sc th v ca Isaac Newton trong sut s nghip sng to ca ng m c th

chng ta t khi ch n. By gi chng ta hy n vi pht minh u tin nh: Siu

pho chng ngi ngoi hnh tinh xm lc???

1. tng ca Newton khu pho bn vo qu o

i vi mt s kin xuyn tc s cho rng lm sao mt ngi n ng ang ngy

ng v mt qu to v tnh ri xung li lm nn mt pht minh v i n nh vy?
Kt qu ca qu trnh "ch sung rng" chng? Khng h, iu ch n vi mt b
c thin ti lun suy ngh v cc quy lut vt l m c th l lc hp dn. Khng ch
dng li trng lc m Newton cn a ra nhiu tng khc i trc thi i.
Trong nh lut hp dn ph qut, Newton din t n mt ngn ni khng l m
nh ca n l khong trn bu kh quyn ca Tri t, trn nh c t mt khu
pho v cng ln c th bn mt vin n theo chiu ngang ra ngoi khng gian.
Newton khng h c nh to ra mt loi siu v kh nhm bn nhng k xm lc
ngoi hnh tinh! Khu pho ca ng l mt tng th nghim nhm gii thch lm
th no a mt vt th vo mt qu o quay quanh Tri t. Theo d on ca
Newton, nu cho qu t thuc sng th vin n pho s ri tr li Tri t, nu cho
qu nhiu thuc sng th vin n pho bn ra s mt ht trong khng gian. Tuy

nhin, nu c bn i vi mt lng thuc sng va , bn s cung cp cho vin

n pho mt vn tc n ri theo qu o cong hng v pha Tri t. V
sau , vin n pho s di chuyn mi xung quanh Tri t theo mt qu o nht
nh.
Th nghim trn c trnh by trong Principia Mathematica vo nm 1687, theo
, tt c mi ht u gy ra mt lc hp dn v b hp dn bi nhng vt th khc.
Lc tng tc ny ph thuc vo trng lng v khong cch ca ht hay vt th .
Quy tc ny chi phi tt c cc hin tng t ma ri cho n qu o ca cc hnh
tinh. y chnh l tc phm ni ting vi nhiu ng gp quan trng cho vt l hc
c in v cung cp c s l thuyt cho du hnh khng gian cng nh s pht trin
ca tn la sau ny. Sau , Einstein cng cc nh vt l th k 16, 17 tip tc
cng c hc thuyt ca Newton cho chng ta nhng hiu bit v lc hp dn nh
ngy nay.
2. Cnh ca dnh cho ch mo

Khng ch c tm nhn mang tnh v m nh khu pho khng gian v pht hin ra
mi lin h gia vn vt trong v tr, Newton cng dng tr tu tuyt vi ca mnh
gii quyt nhng vn thng thc trong i sng hng ngy. in hnh l

phng php gip cc mo khng cn co cu vo cnh ca nh vo to ra mt li

i dnh ring cho chng.
Nh chng ta bit, Newton khng kt hn v cng c t cc mi quan h bn b,
i li ng chn mo v ch lm bu bn trong cn phng ca ca mnh. Hin nay,
c nhiu gi thuyt v lp lun cho rng ng dnh nhiu mi quan tm n
nhng "ngi bn" b nh ca mnh. Mt s s gia ng i cho rng Newton l
mt ngi rt yu ng vt. Mt s cn ch ra rng ng t tn cho mt con ch ca
mnh l Diamond (kim cng). D vy, mt s nh s hc vn nghi ng v gi
thuyt trn.
Mt cu chuyn k rng trong qu trnh nghin cu ca Newton ti i hc
Cambridge, cc th nghim ca ng lin tc b gin on bi mt con mo ca ng
lun co vo cnh ca phng th nghim gy ra nhng m thanh phiu toi. gii
quyt vn , ng mi mt th mc ti Cambridge khot 2 ci l trn ca ra
vo phng th nghim: 1 l ln dnh cho mo m v 1 l nh dnh cho mo con!
D cu chuyn trn l ng hay sai th theo cc ghi chp ng thi sau khi Newton
qua i th c mt s tht hin nhin rng ngi ta tm thy 1 cnh ca vi 2 ci
l tng ng vi kch thc ca mo m v mo con. Cho ti ngy nay vn cn
nhiu tranh ci xung quanh cu chuyn trn. Tuy nhin, nhiu kin vn cho rng
chnh Newton mi l tc gi ca cnh ca dnh cho ch mo vn cn c s dng
ngy nay.

3. Ba nh lut v chuyn ng ca Newton

Trong khi cc s gia vn cn tranh ci v nhng cnh ca dnh cho th cng c phi
l ca Newton hay khng th khng mt ai c th ph nhn ng gp ca Newton
cho hiu bit ca con ngi trong vt l hc ngy nay. Tm quan trng tng ng
vi vic pht hin ra nh lut vn vt hp dn, 3 nh lut v chuyn ng c
Newton gii thiu vo nm 1687 trong tc phm Philosophiae Naturalis Principia
Mathematica (Cc nguyn l ton hc trong trit hc t nhin). 3 nh lut ca ng
t nn mng vng chc cho s pht trin ca c hc c in (cn gi l c hc
Newton) trong thi gian sau ny.
3 nh lut ca ng c miu t ngn gn nh sau:
Nu mt vt khng chu tc dng ca lc no hoc chu tc dng ca cc lc c hp
lc bng khng th n gi nguyn trng thi ng yn hoc chuyn ng thng u.
Gia tc ca 1 vt cng hng vi lc tc dng ln vt. ln ca gia tc t l thun
vi ln ca lc v t l nghch vi khi lng ca vt.
Trong mi trng hp, khi vt A tc dng ln vt B mt lc, th vt B cng tc dng
li vt A mt lc. Hai lc ny c cng gi, cng ln nhng ngc chiu.

Ba quyn sch Philosophiae Naturalis Principia Mathematica (Cc nguyn l ton

hc trong trit hc t nhin) xut bn nm 1687
Ngy nay, chng ta c th d dng pht biu v hiu v 3 nh lut ni ting trn.
Tuy nhin, cc hc gi trong lch s phi vt ln vi nhng khi nim c bn v
chuyn ng trong sut nhiu th k. Nh trit hc Hy Lp Aristotle tng ngh rng
s d khi c th bay ln trn khng l v khi cha nhiu khng kh. Trc , cc

hc gi khc li ngh rng khi bay ln tri t hp cng vi nhng m khi "bn
b" ca chng. Nh trit hc Php Ren Descartes tng ngh ti nhng l thuyt
v chuyn ng tng t nh Newton nhng cui cng, ng vn cho rng Thin
Cha mi chnh l ng lc ca cc chuyn ng.
3 nh lut Newton nh mt v p n t s ti gin trong khoa hc. D n gin
nh th, nhng y chnh l cn c cc nh khoa hc c th hiu c tt c mi
th chuyn ng t ca cc ht electron cho ti chuyn ng xon c ca c thin
h.
4. Hn ph thy ca "nh gi kim thut" Newton

Trong mt bc v v mt nh gi kim thut, chng ta thy cc biu tng hnh tinh

din t cc kim loi trong mt quyn sch ang m ra di sn nh. y c cho l
cc biu tng m Newton s dng trong cc ghi chp ca ng.
Newton cng hin rt nhiu cho nhn loi vi nhng khm ph khoa hc ca ng.
Bn cnh , ngi ta cng nhc n ng nh 1 trong nhng nh gi kim hc li lc
nht: huyn thoi gi kim thut vi hn ph thy. Cc vn bn ghi chp li cn

c lu tr n ngy nay c nhiu m t khc nhau v hn ny: t kh nng

to nn ngi t cho ti kh nng chuyn ha t ch thnh vng. Thm ch,
nhng ngi by gi cn cho rng hn ca ng c th cha bnh hoc c th bin
mt con b khng u thnh mt by ong.
C l cc bn s thc mc ti sao mt biu tng ca khoa hc li tr thnh mt nh
gi kim thut? tr li cu hi , hy ngh n bi cnh by gi, cuc cch mng
khoa hc ch mi t c ng c hi nc vo nhng nm 1600. Cc nh gi kim
thut by gi vn cn tn ti cng vi nhng th thut li thi ca h cng vi cc
hc thuyt v trit hc huyn b nhm m hoc mt s ngi. D vy, cc ghi chp
gi kim thut vn c cho l nhng th nghim ha hc.

Bt tch cn lu li ca Newton v nghin cu gi kim

Tuy nhin, nhng ghi chp trong sut 30 nm lm th nghim ca Newton tit l
rng ng cng hy vng v mt ci g hn l nhng phn ng ha hc bnh
thng, thm ch l ha hn v vic bin cc nguyn t khc thnh vng. Theo s
gia William Newman, ng cho rng Newton mun tm kim nhng "quyn lc siu
hn trong t nhin."
y chnh l nhng cn c cho lp lun rng Newton cng c nhng nghin cu
v li ghi chp v gi kim m ngi ng thi gi l "hn ph thy." Cc ghi
chp cho thy ng tm cch to nn nhng loi nguyn t b n lc by gi. Trn
thc t, Newton c nhng n lc nhm to ra mt loi hp kim ng mu tm. D
vy, nghin cu ca ng tht bi.

y c th khng phi l mt sng ch ca Newton, nhng n cng cho chng ta

mt ci nhn v nhng suy ngh cng nh thi gian m ng dnh cho cc nghin cu
khoa hc. Vo nm 2005, nh s hc Newman cng to nn mt "hn ph
thy" da trn cc ghi chp 300 nm trc ca Newton v d nhin, khng c s
chuyn ha to thnh vng xy ra.
5. Cha ca cc php tnh vi phn

Bt tch ca Newton cn lu gi n ngy nay

Nu bn hoc ang au u vi mn ton hc m c bit l tch phn v vi phn
cy nt b no ca bn, bn c th mt phn li cho Newton! Trn thc t, h
thng ton hc chnh l mt cng c chng ra c th tm hiu c mi th trong
v tr ny. Ging nh nhiu nh khoa hc cng thi, Newton cng nhn thy
rng cc l thuyt i s v hnh hc trc khng cho yu cu nghin cu
khoa hc ca ng. H thng ton hc ng thi khng phc v ng.
Cc nh ton hc lc by gi c th tnh ton c vn tc ca mt con tu nhng
h vn khng th tnh ton c mi lin h vi gia tc ca n cng nh t l ca
lc tc ng. H vn cha th tnh ton c gc bn l bao nhiu vin n pho
bay i xa nht. Cc nh ton hc ng thi vn cn mt phng php tnh ton
cc hm c nhiu bin.
Mt s kin xy n trong qu trnh nghin cu ca Newton, mt t bng pht
bnh dch hch khin hng lot ngi cht trn khp cc ng ph ti
Cambridge. Tt c cc ca hng u ng ca v d nhin, Newton cng phi hn

ch i ra ngoi. l khong thi gian 18 thng nghin cu ca Newton ri ng

xy dng nn mt m hnh ton hc v t tn l "khoa hc ca s lin tc".
Ngy nay, chng ta bit chnh l cc php tnh vi-tch phn. Mt cng c quan
trng trong vt l, kinh t hc v cc mn khoa hc xc sut. Vo nhng nm 1960,
chnh cc hm s vi-tch phn ny cung cp cng c cho php cc k s phi
thuyn Apollp c th tnh ton c cc s liu trong s mng t chn ln Mt
Trng.
D nhin, mt mnh Newton khng to nn php ton m chng ta s dng ngy nay.
Ngoi Newton, nh ton hc ngi c (1646-1716)cng c lp pht trin m
hnh php tnh vi - tch phn trong cng thi gian vi Newton. D vy, chng ta vn
phi cng nhn tm quan trng ca Newton trong s pht trin ton hc hin i vi
cc ng gp khng nh ca ng.
6. "Sinh s" vi cu vng

Th nghim ca Newton
Cu vng? Cu vng l g? Bn ngh rng Newton yn cho nhng b mt bn
trong cu vng? Khng h! Thin ti ca chng ta quyt tm gii m nhng iu
n cha bn trong hin tng thin nhin ny. Vo nm 1704, ng vit mt quyn
sch v vn khc x nh sng vi tiu "Opticks". Quyn sch gp mt
phn khng nh trong vic thay i cch ngh ca chng ta v nh sng v mu sc.

Cc nh khoa hc by gi u bit rng cu vng c hnh thnh khi nh sng b

khc x v phn x trong nhng ht nc ma trong khng kh. D vy, h vn cha
th l gii r rng c ti sao cu vng li cha nhiu mu sc nh vy. Khi
Newton bt u nghin cu ti Cambridge, cc l thuyt ph bin trc vn cho
rng cc ht nc bng cch no nhum nhiu mu sc khc nhau ln tia sng
Mt Tri.
Bng cch s dng mt lng knh v mt chic n, Newton thc hin th nghim
bng cch cho nh sng chiu qua lng knh. V kt qu nh tt c chng ra u
bit, nh sng b tch ra thnh cc mu nh cu vng.
7. Knh vin vng phn x

Mt bn sao ca chic knh vin vng phn x do Newton ch to v trnh by

trc Hi ng hong gia vo nm 1672
Newton c sinh ra trong thi k m s hin din ca knh vin vng vn cn kh
m nht. Mc d vy, cc nh khoa hc c th ch to nn cc m hnh s dng
mt tp hp cc thu knh thy tinh phng to hnh nh. Trong th nghim vi cc

mu sc ca Newton, ng bit c cc mu sc khc nhau s khc x vi cc

gc khc nhau, t to nn mt hnh nh l m cho ngi xem.
ci tin cht lng hnh nh, Newton xut s dng mt gng khc x
thay cho cc thu knh khc x trc . Mt tm gng ln s bt ly hnh nh, sau
mt gng nh hn s phn x hnh nh bt c ti mt ca ngi ngm.
Phng php ny khng ch to nn hnh nh r rng hn m con cho php to nn
mt knh vin vng vi kch thc nh hn.
Mt s kin cho rng, nh ton hc ngi Scotland James Gregory l ngi u
tin xut tng ch to knh vin vng phn x vo nm 1663 d m hnh ny
vn cha th hot ng hon chnh. Tuy nhin, da trn cc ghi chp cn lu tr li,
cc nh s hc cho rng Newton mi l ngi u tin c th ch to mt chic knh
vin vng phn x da trn l thuyt do ng xut.
Trn thc t, Newton t mi cc tm gng, lp rp mt mu th nghim v trnh
by n vi Hi ng hong gia vo nm 1672. ch n thun l 1 thit b di 15
cm, c kh nng loi b s khc x v c phng i ln ti 40 ln. n ngy nay,
gn nh tt c cc i thin vn hc u s dng cc bin th ca thit k ban u
ni trn ca Newton.
8. ng xu hon ho

Nhng ng 2 pound ti Anh vi cc kha 2 xung quanh cnh

Vo nhng cui nhng nm 1600, h thng ti chnh ti Anh lm vo tnh trng

khng hong nghim trng. By gi, ton b h thng tin t trong c nc Anh u
s dng cc ng xu bc v d nhin, bn thn bc c gi tr cao hn so vi gi tr
nh danh c in trn mi ng xu. Lc ny sinh ra mt vn , c ngi s ct
xn bt hm lng bc v thm vo cc kim loi khc trong qu trnh nu v c
tin. Lng bc ct xn c s b "chy mu" sang Php thng qua ng bin gii
bn c gi cao hn.
Thm ch, by gi cn l cuc khng hong ca vic tranh ginh nhau nhn thu c
tin. Do , lng tin ca ngi dn vo h thng ti chnh suy gim nghim trng.
ng thi, cc t chc ti phm lm tin gi cng mc sc lan trn do khng cn
mt ng tin chun ng tin tng no ang lu thng. Mt khc, s gian ln cng
din ra ngay trong qu trnh c tin. Sau khi c mi m tin xu, ngi ta s cn
mi ng xu ly ra v xem n lch so vi tiu chun l bao nhiu. Nu gi tr bc d
ra ln hn so vi gi tr in trn n, nhng k u c s mua chng, nu chy ra v
tip tc bn li cho chnh xng c tin kim li.
Trc tnh hnh , vo nm 1696, chnh ph Anh ku gi Newton gip tm ra
gii php tm ra gii php chng nn sao chp v ct xn ng xu bc. Newton c
mt bc i ht sc to bo l thu hi ton b tin xu trn khp t nc, tin hnh
nu li v c theo mt thit k mi ca ng. Bc i ny khin cho ton b
nc Anh khng c tin trong lu thng trong sut 1 nm.
By gi, Newton lm vic ct lc trong sut 18 gi mi ngy ri cui cng,
thit k tin xu mi cng c ra i. Nhng ng tin mi c c ra vi cht
lng bc cao hn, ng thi ra mi ng xu u c kha cc cnh theo mt cng
thc c bit. Nu khng c cc c my kha cnh chuyn dng th s khng th no
to ra c cc ng xu mang c trng nh do Hong gia c ra.
9. S mt nhit

Trong cc nghin cu ca mnh, Newton cng dnh nhiu thi gian tm hiu
kha cnh vt l ca hin tng lnh i ca cc cht. Vo cui nhng nm 1700, ng
tin hnh cc th nghim vi qu cu st nung . ng lu trong cc ghi
chp rng c s khc bit gia nhit ca qu bng st v khng kh xung quanh.
C th, nhit chnh lch ln ti 10 C. V ng cng nhn ra rng tc mt
nhit t l thun vi s khc bit v nhit .

T , Newton hnh thnh nn nh lut v trng thi lm mt. Theo , tc mt

nhit ca c th t l thun vi s khc bit v nhit gia mi trng xung quanh
so vi nhit c th. Sau ny, nh ha hc ngi Php Piere Dulong v nh vt l
Alexis Prtot hon thin nh lut trn vo nm 1817 da trn nn tng t nghin
cu ca Newton. Nguyn tc ca Newton t nn mng cho nhiu nghin cu
khc ca vt l hin i t l phn ng ht nhn an ton cho ti vic thm him
khng gian.
10. D on ca Newton v ngy tn th

Hnh v 4 loi th d xut hin vo ngy tn th m t trong Book of Daniel

Ngy tn th lun l ni m nh ca con ngi. D vy, Newton khng phi l dng
ngi c th d dng chp nhn ni s hi v ngy tn th qua nhng cu chuyn
hay nhng truyn thuyt. Bn thn Newton l mt ngi thc t v lun tm cch
kim nh, a ra cc quan im ca mnh trong qu trnh nghin cu Kinh Thnh.
Trong qu trnh nghin cu, Newton khng t nng kha cnh Thn hc m
dng cc kin thc ca mnh nhm c l gii vn . Theo cc ghi chp cch y
300 nm cn c lu tr n ngy nay cho thy Newton nghin cu Book of
Daniel. phc v nghin cu, ng t hc ting Do Thi, tp trung nghin cu
trit hc Do Thi b truyn.

Qua nghin cu, ng d on ngy tn cng ca th gii l vo nm 2060 hoc c

th l sau nhng khng th sm hn. D sao i na, vn l nhng g m ng
tuyn b vi mi ngi vo th k 18. D nhin, ngy nay, cc nh khoa hc c
mt li gii p hoc d on tt hn cho hin tng tn th ni chung. Qua ,
chng ta phn no hiu c thm v quan im ca 1 nh khoa hc vo th k 18
v ngy tn ca nhn loi.
Theo Tinh T