Zdravstveno stanje kod starih osoba esto je narueno razliitim oboljenjima kao to su:

kardiovaskularna oboljenja, hipertenzija, eerna bolest, osteoporoza, emfizem plua i hronini

bronhitis, reumatizam, problemi sa perceptivnim organima kao to su nagluhost i slabovidnost.
Starenjem se smanjuje funkcionalna sposobnost centralnog i perifernog nervnog sistema to moe
da bude uzrok razvoja razliitih oblika dementnih stanja i drugih neurolokih poremeaja.
Hipertenzija, srana oboljenja i eerna bolest poveavaju i rizik za nastanak cerebrovaskularnih
oboljenja. Modani udar je trei najei uzrok smrti nakon koronarne bolesti srca i karcinoma na
globalnom nivou. Oko 20% pacijenata nakon modanog udara e umreti za mesec dana, a meu
onima koji su preiveli do jedne godine jedna treina zavisna je o drugima za aktivnosti
svakodnevnog ivota (ADL) Incidenca onesposobljenja od modanog udara na globalnom nivou
od ove bolesti je vie od 0.6%, to daje 3% onesposobljenih.
Hemipareza je najea posledica modanog udara s frekvencijom od 70% do 85%
u akutnoj fazi, a meu starijim osobama i ee.
Iako se jednom broju preivelih od modanog udara vrati nezavisnost u kretanju tokom tri
meseca posle insulta, mnogi hemiplegini pacijenti i dalje imaju problema s mobilnosti zbog
poremeene ravnotee i motorne slabosti.
Modani udar za sobom ostavlja teka oteenja i onesposobljenost to predstavlja veliki problem
kako za obolelu staru osobu, tako i za porodicu, ali i drutvo u celini sa socioekonomskog
aspekta.
Svetska zdravstvena organizacija (World Health Organization - WHO) je definisala infarkt mozga
kao: "Fokalni ili globalni-opti (u sluaju subarahnoidalnog krvarenja) funkcionalni poremeaj u
mozgu koji nastaje naglo, traje vie od 24 sata i koji se ne moe objasniti na drugi nain nego kao
vaskularni poremeaj".
Modani udar (ICV) kao cerebrovaskularna bolest oznaava arini neuroloki deficit, nastao
relativno naglo, kao posledica poremeaja krvotoka centralnog nervnog sistema.
Cerebrovaskularna bolest je najozbiljnija neuroloka bolest starih osoba iz nekoliko razloga:
najei je neuroloki poremeaj, jer se starenjem poveava rizik za modani udar, bolesti srca i
cerebrovaskularna bolest su glavni uzroci smrti kod osoba iznad 65 god. ivota i najei je uzrok
invalidnosti kod pacijenata koji preive i ostavlja veoma teke posledice u psihosomatskom
smislu.
Najobjektivniji parametar uspenosti leenja modanog udara je redukcija invaliditeta i smrtnosti.
Rehabilitacija starih osoba nakon modanog udara je veoma kompleksan i dugotrajan proces. Cilj
je da se staroj osobi povrate funkcije, da se njen kvalitet ivota ne razlikuje mnogo od onog pre
bolesti i da ne zavisi od drugih osoba i ustanova. Tretman i zbrinjavanje pleginog pacijenta
zahteva individualni pristup interdisciplinarnog rehabilitacijskog tima i koritenje svih
raspoloivih resursa u zdravstvenoj ustanovi.
Prognoza zavisi od sledeih faktora: ivotne starosti, stanja kardiovaskularnog sistema, opteg
stanja i drugih prateih hroninih obolenja, trajanja i dubine apoplektine kome, motivacije,
lokalizacije i veliine lezije, stepena spasticiteta, premorbidne strukture linosti, psihikih
promena, vremena poetka restitucije izgubljenih funkcija.7, 8, 9

Negom se obezbjeuje osnovna higijena za pacijenta, postelje, sobe i pomagala. Vri prevencija
dekubitusa, poremeaja venske cirkulacije, kontraktura, statike pneumonije. Vodi rauna o
pranjenju mokrane beike i creva pacijenta. Pomae u osposobljavanju pacijenta u
aktivnostima svakodnevnog ivota i samozbrinjavanju. Posebno mesto pripada kineziterapiji,
terapiji radom, elektroterapiji i termoterapiji. Reavanje funkcionalnih poremeaja odvija se kroz
akutnu subakutnu i hroninu fazu. Akutna faza ukljuuje perid od dve do tri nedelje posle insulta.
Primenjuje se leenje poloajem u postelji (pozicioniranje), leenje pokretom (pasivnim i
aktivnopotpomugnutim) i promena poloaja pacijenta (posturalni refleksi). Cilj je odrati
postignuto u prethodnom periodu i poraditi na socijalnom aspektu stare osobe, jer se ona ui da
ponovo ivi ivot i uspostavlja socijalne kontakte i aktivnosti. Funkcionalna radna terapija ima za
cilj da pobolja funkciju oslabljenih ekstremiteta i izvri osposobljavanje stare osobe u
aktivnostima dnevnog ivota i samozbrinjavanja. Veina pacijenata pokazuje i psihike promene
razliitog oblika i intenziteta tako da zabavna (okupaciona) terapija dovodi do smanjenja psihike
napetosti. Kod jednog broja pacijenata postoji potreba za koritenjem ortopedskih pomagala:
taka, tap, midera, tako da je obaveza terapeuta da edukuje pacijenta i njegovu porodicu o
nainu njihovog pravilnog koritenja. Psihiko stanje starih osoba je nekada vie pogoeno nego
funkcija jedne polovine tela. Oni mogu biti depresivni ili imati neku smetnju u ponaanju, ali je
ona reakcija na stresove. Psihotrauma se redovno javlja kao posledica naruenog telesnog
integriteta tako da je bitno stvaranje i njegovanje povoljne psihoklime u okruenju bolesnika.
Ona se stvara harmoninim meuljudskim odnosima izmeu bolesnika, porodice i
rehabilitacionog tima.
Neposredni ciljevi rehabilitacionog programa su: prevencija kontraktura, deformiteta,
cirkulatornih poremeaja, dekubitalnih ulceracija, respiratornih poremeaja, uvebavanje
motorne aktivnosti sa ciljem ponovnog osposobljavanja pacijenta za hod, uvebavanje govorne
vetine, uvebavanje oteenog gornjeg ekstremiteta za maksimalnu upotrebu, edukacija
pacijenta da izvrava uobiajene aktivnosti dnevnog ivota i edukacija porodice.
Cilj naeg istraivanja bio je da se utvrdi ishod rehabilitacionog tretmana obolelih od ishemijskog
modanog udara u aktivnostima svakodnevnog ivota i samozbrinjavanja starih posle 65 godine.
BOLESNICI I METOD
Istraivanjem je obuhvaeno 50 ispitanika. Kriterijum za ukljuivanje u studiju su bile osobe
starije od 65 godina ivota, koje su bile nakon ishemijskog modanog udara (ICV-a). Svi su
testirani na poetku i kraju rehabilitacionog tretmana FIM testom (Functional i independence
measure).
Iz medicinske dokumentacije se dolo do sledeih podataka: starost, pol, duina hospitalizacije,
komorbiditet (koronarne bolesti, hipertenzija i dijabetes). Dizajn studije je serija sluajeva. Za
testiranje razlike izmeu varijabli koriten je parni T test. Razlika je smatrana znaajnom, ako je
p < 0,05. Rezultati su testirani pomou statistikog programa Arcus QuickStat.
Istraivanje je sprovedeno je u Bolnici uprija u periodu od 01.09. 2010 god. do 31. 12. 2010
godine. Svim ispitanicima odreen je individualni program. Procedure su preduzimane na osnovu
poetne procene motorikih sposobnosti pacijenta i tretirani su dva puta po pola sata u toku
radnog vremena. Funkcionalna nezvisnost je merena FIM testom.

Ovaj test obuhvata 6 oblasti koje sadre 18 pitanja. Ocene navedenih zadataka (aktivnosti ) su
date u sedmostepenoj skali. Ukupan maksimalni broj bodova je 126, to predstavlja potpunu
nezavisnost, a minimalni 18 bodova, to znai potpunu zavisnost.12 (Slika 1.)

Slika 1. Oznaava model FIM testa (test procene funkcionalne nezavisnosti)

REZULTATI
Testirano je ukupno 50 pacijenata od kojih 21 (42%) mukog pola, a 29 (58%) enskog pola.
Ispitanici su bili starosti od od 65 do 85 godina (slika 2), a prosena starost je bila 724.7 godina.
(Slika 2.)

Slika 2. Distribucija ispitanika sa modanim udarom u odnosu na godine ivota

Duina trajanja hospitalizacije je bila od 9 do 54 dana (prosek 2410.3). Do 24 dana (prosek
183.81) bio je hospitalizovan 31 pacijent, a preko 24 dana (prosek 358.59) 19 pacijenata.
Ukupno 5 (10%) osoba je dolo na rehabilitaciju sa hemiplegijom, a 45 (90.0%) sa nekim
oblikom hemipareze (Tabela 1).
Tabela 1. Distribucija oduzetosti kod obolelih od ishemijskog modanog udara

Analizirano je prisutvo jedno od tri obolenja hipertenzija, koronarna bolest, diabetes mellitus,
koja su najee udruena sa nastankom modanog udara i naeno je kod 47 (94 %) pacijenata
prisutna navedena oboljenja, a samo kod 3 (6%) pacijenta nije naeno nijedno oboljenje (Tabela
2).
Tabela 2. Distribucija komorbiditeta kod obolelih kod ishemijskog modanog udara

Za procenu funkcionalne nezavisnosti ispitanika upotrebljavan je FIM test, iji je skor odreivan
pre poetka tremana i nakon zavrenog tretmana. Prosena vrednost FIM indeksa za sve
ispitanike pre terapije je bila 71, 60 bodova to je umerena zavisnost, a nakon tretmana 88,00
bodova to je i pored toga to se radi o umerenoj zavisnosti bilo statistiki znaajno poboljanje u
odnosu na prijem (p<0.001). (Tabela 3.)
Tabela 3. Ukupni rezultati FIM testa na prijemu i otpustu obolelih od ishemijskog modanog
udara u odnosu na pol

U tabeli 4 prikazani su proseni rezultati testiranja segmenata

FIM-a pri prijemu i otpustu, u kojoj se vidi da je u
svim segmentima testa postignuto znaajno poboljanje pri
otpustu (p<0.005).
Tabela 4. Ukupni rezultati FIM testa na prijemu i otpustu obolelih od
ishemijskog modanog udara u odnosu na ispitivane segmente

U tabeli 5 su prikazani rezultati FIM testiranja pacijenata koji su hospitalizovani do 24 dana i gde
je zabeleeno statistiki znaajno poboljanje u svim segmentima pri otpustu (p<0.005).( Tabela
5.)
Tabela 5. Ukupni rezultati FIM testa na prijemu i otpustu hospitalizovanih do 24 dana

DISKUSIJA
Prosena starost pacijenata u ovoj studiji je bila 72 godine to je u okviru prosenih vrednosti
starosti obolelih od modanog udara naenih u literaturi.13 U naoj studiji od ukupnog broja
pacijenata vei broj osoba je bio enskog pola. Neka istraivanja govore da je rizik od nastanka
modanog udara meu Evropskom populacijom dva puta vei kod mukaraca u odnosu na ene, a
u svetu modani udar je mnogo ei kod mukaraca, ali ene imaju tei neuroloki deficit i veu
smrtnost u prvom mesecu bolesti. U naoj analizi vea zastupljenost ena na rehabilitaciji se
moe objasniti veim brojem kreveta u koje se smetaju enske osobe. Duina trajanja
hospitalizacije na rehabilitacionom tretmanu iznosila je proseno 24 dana.
Da bi smo utvrdili kakav je ishod rehabilitacionog tretmana izvrili smo procenu funkcionalne
nezavisnosti pacijenta tj. sposobnosti i ogranienja u izvravanju zadataka neophodnih za
aktivnosti dnevnog ivota, slobodne aktivnosti, uspostavljanje socijalnih odnosa i druga potrebna
ponaanja.8, 9 ,14 U ovoj studiji analizirali smo kakvi su nai rezultati FIM testiranja osoba koje
su bile na tretmanu do 24 (prosek hospitalizacije) i onih preko tog perioda i da li ima razlike u
kvalitetu oporavka.
Veliki procenat pacijenata je bio sa nekim oblikom hemipareze, dok je sa hemiplegijom bilo
svega 10% pacijenata. Svi pacijenti za vreme akutne faze i leenja u bolnici bili ukljueni u rani
fizikalni tretman, pa je to razlog zbog ega smo imali ovako visok procenat pacijenata sa nekim

oblikom jednostrane hemipareze. Komorbiditet koji smo evidentirali: koronarne bolesti,

hipertenzija i diabetes mellitus predstavljaju i riziko faktore koji se spominju u veini istraivanja
o nastanku modanog udara. U testiranju FIM indexom kod svih pacijenata, na kraju tretmana
smo imali proseno bolje rezultate i skor je znaajno popravljen u svim segmentima nezavisnosti
pacijenata. (p<0.001). U poreenju po polu, muke osobe su imale znaajno bolji napredak od
enskih (p<0.001).
Problemi sa opstipacijom kod starih osoba su prisutni veoma esto, tako da ovaj podatak nije
neoekivan, jer cerebrovaskularni insult kao akcidentno stanje primorava pacijenta na mirovanje
u akutnom stadiju bolesti to nepovoljno utie na motilitet creva. U istraivanjima smo nali da
pacijenti posle modanog udara vrlo esto imaju probleme sa opstipacijom, te obuka pacijenata o
nainu ishrane i uzimanja tenosti moe tokom manje od est meseci znaajno popraviti kontrolu
pranjenja creva i kvalitet ivota kod pacijenata sa problemima defekacije posle modanog
udara.15 Muke osobe nisu postigle znaajniji oporavak u nekim segmentima kognitivnih
funkcija: reavanja problema i socijalne interakcije. S obzirom da su svi pacijenti imali neki oblik
hemipareze moe se rei da je slabiji uspeh u ishrani pacijenata uzrokovan, pored kognitivne
oteenosti i slabijom funkcionalnom aktivnou ruke. Mnoge studije su analizirale kognitivni
status pacijenata nakon modanog udara i sve govore u prilog prisustvu kognitivne disfunkcije
posle modanog udara kod velikog broja obolelih.16 U svakom sluaju lo kognitivni status
kompromituje proces rehabilitacije jer pacijent sa naruenim kognitivnim sposobnostima tee
sarauje. Na kognitivni status pozitivno utiu: fizika aktivnost, socijalni kontakti, itanje, to
treba preferirati u
daljem tretmanu pacijenata koji su preiveli modani
udar.3,10 Pacijenti koji su rehabilitovani esto su pokazivali
znake depresivnih stanja koja se takoe mogu nepovoljno
reflektovati na tok i konaan ishod rehabilitacijskog
tretmana. Teko je utvrditi kolika je uestalost pojave
depresivnih stanja nakon modanog udara, jer se ona
esto javlja i kod starih osoba koji nisu oboleli od ove
bolesti. Kod 20-60% pacijenata dolazi do razvoja depresije
u vrlo ranoj fazi, a kod njih 20-30% se zadrava 3-5
godina nakon modanog udara.4
Tokom rehabilitacionog
procesa mogue su i medicinske komplikacije koje dodatno
oteavaju i kompromituju konani ishod rehabilitacije.
Studija o medicinskim komplikacijama za vreme rehabilitacije
posle modanog udara17 na uzorku od 245 pacijenata
nala je da su ak 60% (147) pacijenata imala neki
oblik komplikacija kao to su: aspiracija hrane ili tenosti
33%, neki oblik muskuloskeletnog bola 38%, urinarne
probleme i infekcije 18%.
Studija koja se bavila istraivanjem uticaja rehabilitacije
osoba posle modanog udara kod pacijenta u domu
tokom godine dana posle insulta na uzorku od 27 pacijenata
prosene starosti od 78,8 godina, pokazala je da
su bile prisutne razliitosti u odgovoru na rehabilitaciju,
od zadovoljavajuih do potpuno loih, a ak 20 pacijenata

je pokazalo nezadovoljstvo sa ivotom u toj godini 18..

Rehabilitacija starih osoba nakon cerebrovaskularnog
isheminog insulta bitno redukuje psihomotorni deficit.
Utvreno je da su ukupni rezultati FIM testa znaajno
poboljani u odnosu prijem - otpust.(p<0.005). Utvreno je da se pacijenti nisu jednako
oporavljali u svim segmentima.
Za navedene aktivnosti pacijentima je bila potrebna
pomo druge osobe i nakon zavrenog tretmana.
Duina trajanja rehabilitacijskog tretmana u ovoj studiji
nije bila relevantan pokazatelj da dui tretman znai i bolji
rezultat. FIM test je pokazao da je bolji oporavak postignut
kod osoba koje su na tretmanu bile do 24 dana. Smanjeni
oporavak za navedene aktivnosti, za tretman dui od 24
dana, moe se pripisati teem neurolokom deficitu kod tih
osoba. Duina trajanja tretmana je individualna i zavisi od:
teine psihomotornog deficita, mogunosti i organizacije
rehabilitacijske ustanove, nivoa edukovanosti strunjaka
ukljuenih u rehabilitacijski tim i drugo.
Na osnovu rezultata ove studije moe se zakljuiti da
rehabilitacijski tretman za stare osobe koji su preiveli
modani udar donosi korist u smislu oporavka veine
segmenata aktivnosti svakodnevnog ivota i samozbrinjavanja,
merenih sa FIM testom. Iskustvo i rezultati ove
studije, kao i dodatna edukacija iz oblasti gerontologije i
brige o starim osobama, predstavljaju vanu osnovu pristupa
u rehabilitaciji starih osoba.