ETMDE KARILAILAN SORUNLAR VE ZM YOLLARI

Ortaretim

kurumlarnda

retmenlerin

karlatklar

istenmeyen

renci

davranlar, bir anlamda nemli bir disiplin sorunudur ve eitim retim etkinliinin
yrtlmesinde byk bir problem oluturur. Okulda ve snfta, eitsel abalara engel olan
davranlarn tm istenmeyen davran olarak nitelendirilir. Dersin akn bozan, hedef
davranlara ulamay zorlatran veya engelleyen her davran, istenmeyen davrantr. Snfta
istenmeyen renci davranlar sadece eitim retimi engellemez, bununla birlikte baz
fiziksel ve psikolojik huzursuzluklar da beraberinde getirir. stenmeyen davranlardan
bazlar, en byk etkisini davran yapan zerinde gsterir ama bir ksm bunun tesinde
retmeni, snfn tmn ve dersi olumsuz etkiler.
stenmeyen renci davranlar, rencilerin yalar, cinsiyetleri, sosyo-ekonomik
dzeyleri, psikolojik zellikleri gibi pek ok etkenlere bal olarak farkl biimlerde ortaya
kmaktadr. Davranlar, zamana, mekana ve koullara gre istendik ya da istenmedik
zellii kazanrlar. Yine ayn ekilde istenmeyen davranlarn skl da yatan yaa,
retmenden retmene, dersten derse farkllk gsterebilmektedir.
Derse devam etmeme ya da derslere ge gelme, derse hazrlksz gelme, snfta uygun
olmayan yer ve zamanda konuma, arkadalarna, kendisine veya eyalarna zarar verme,
derste uzun sre hayal kurma ya da ders d bir etkinlikle urama gibi davranlar, snfta
ska gzlenen istenmeyen renci davranlar olarak zetlenebilir. Ayrca bu davranlarn
dnda temizlik ve grg kurallarna uymama, snavda kopya ekme, alkol, sigara ve
uyuturucu kullanma, retmenine ve arkadalarna kaba davranma, kfrl konuma,
arkadalarn rahatsz etme, sz almadan konuma gibi davranlar da derslerde
karlalabilen istenmedik davranlardandr. stenmeyen davranlarn ortaya kmas, hem
kanlmaz nitelikte doal bir olaydr hem de uygun eitim yaantlarn kazandrmak iin iyi
bir frsattr.
STENMEYEN DAVRANILARIN SINIFLANDIRILMASI
Sorun Olmayan Davranlar: Ksa dikkatsizlikler, baz rencilerin konumas, dev
zerinde alrken ksa ara vermeler gibi ortak davran rneklerinden oluur.
Kk Sorunlar: Snf ilemleri ve kurallarna kar olan davranlar ierir. rnein
rencinin oturduu yerden izin almadan kalkmas gibi kk, fakat rahatszlk verici
davranlardr.

nemli Sorunlar: Bu davranlar eitim etkinliini bozan ve renmeyi engelleyen

davranlardr. Bu gruptaki davranlar ok ciddidir; ancak okul kurallar veya snf basks ile
izole edilirler. rnein dier rencilere iddet uygulama veya kavga eylemi gibi.
STENMEYEN DAVRANMILARIN ETKENLER
Herhangi bir okulda veya derslikte bir disiplin problemi kmsa, bunun mutlaka bir nedeni
vardr. Snf ortamnda meydana gelen istenmeyen davranlarn kaynaklar retmenin,
rencinin, snfn fiziksel yapsnn, snfn iinde bulunduu okulun, evrenin (uzak ve
yakn) sahip olduu zelliklere gre deiiklik gstermektedir. Snftaki istenmeyen renci
davranlarnn nne geilebilmesi bu davranlarn ortaya kmasnda etkili olan nedenlerin
bilinmesine baldr.
Snf D Etkenler: Snf iindeki istenmeyen davranlarn byk blm snfn dnda
yaanan olaylardan kaynaklanmaktadr. rencinin iinde yaad evre, aile ortam ve okul,
davranlarnn temel kaynan oluturur. Bu evrede yaayan insanlarn eitim dzeyleri,
rencilerin davranlar zerinde nemli lde etkilidir, dolaysyla rencilerin
davranlarna yansyarak snf iine tanr. Eer retmen, yalnzca snf ii davran
deikenleri ile urap, snf d etkenleri gz ard ederse baarya ulamas hem zor olur
hem de kalc olamaz. Snf d etkenler; okul, evre ve aile olmak zere balk altnda
incelenebilir.
Okul: Okulun fiziksel zellikleri, durumu, renci says, kurallar, ynetim yaps gibi bir
ok deiken snf iine yansyarak rencilerin tutum ve davranlarn etkiler. Eitimretim iin gerekli olan materyal, ara, gere ve kaynaklarn yokluu ya da yetersizlii
renciyi istenmeyen davrana sevk eden dier bir nedendir. Gottfredson ve dierlerine gre
okulun olumsuz davrana ynelten bir yan da kurallar ve olumsuz davranlar konusunda
yneticilerin, retmenlerin farkl gr ve uygulayta olmalardr.
evre: rencileri problem davranlara sevk eden en nemli faktrlerden birisi okulun
sosyal evresidir. Okulun bulunduu fiziksel, kltrel ve sosyal evre renci davranlar
zerinde byk lde belirleyici etkilere sahiptir. retmenin, evrede karlalan baz
olumsuz davranlarn snf ortamna girmesini nleyebilmesi iin evreyi tanmas,
ekonomik, sosyal, kltrel gemiini ve kaynaklarn ok iyi bilmesi gerekir. rencilerin
ierisinde yaadklar evre, davranlar zerinde byk etkiye sahiptir. Bazen evreyi
deitirmeden davranlar deitiremezsiniz.

Aile: Aile renci davrannn ekillenmeye balad, rnek alnd, baz temel
davranlarn

kazanld

yerdir.

renciler

zamanlarnn

nemli

ksmn

ve

ilk

sosyallemelerini aile iinde tamamladklar iin, istenmeyen davranlarn kaynaklarnn ilk

ekirdekleri de aile iinde atlmaktadr. Ailedeki birey says, ailenin gelir ve eitim durumu
renci davranlarn etkileyen faktrlerden bazlardr. Snf ortamnda gzlenen istenmeyen
renci davranlarnn aileden kaynaklanan dier bir nedeni ise anne-baba tutumlardr.
Aileyle ilgili olarak retmenin aileyi tanmas ve aile ile iliki kurmas ortaya kabilecek
baz olumsuz davranlarn nlenmesinde etkili olabilir.
Snf i Etkenler: stenmeyen davranlarn ortaya kmasnda snf d etkenler kadar snf
ii etkenler de nemlidir. renciyi istenmeyen davranlara ynelten snf ii etkenler;
retmen, renci ve fiziksel ortam olmak zere gruplandrlabilir.
retmenden Kaynaklanan Nedenler: retmen nitelikleri snf ynetiminin kalitesi ve
baars zerinde nemli lde etkilidir. Etkili bir snf ynetiminde retmenin her eyden
nce yapmas gereken ilk i rencileri tanmak olmaldr. retmen hangi davrann nerede
ve nasl yaplmas gerektiini, buna karlk hangi davrann nerede ve nasl yaplmamas
gerektiini rencilere anlatmaldr. stenmeyen davranlarn olumasnda retmenlerin
yetersizlikleri byk rol oynamaktadr. Derste retmenin srekli aktif, rencinin pasif
olmas, rencilerin dikkatini datr.
retmenin renci ile alay etmesi, rencilere kaba davranmas, renciler arasnda
ayrm yapmas, rencilerle gerekli iletiimi kuramamas, retmenin toplumsal beceri
eksikliinden kaynaklanan istenmeyen davranlarn ortaya kmasn salar. Ayrca
retmenin kiisel zellikleri, zgven, tkenmilik, baarszlk korkusu vb durumlar,
ocuklardan holanmama ve zel sorunlar (evlilik vb.) snf ii disiplin sorunlarnn
kaynan oluturabilir.
renciden Kaynaklanan Nedenler: Duygusal problemler yaayan baz renciler, okul
hayatnn gerektirdii sorumluluklar yerine getiremeyince, snfa ve okula uyum salamakta
zorlanrlar. Baz renciler renim yaantlarnda karlatklar baarszlklar nedeniyle
snfta dersi takip etmeyerek srekli snfn havasn bozmaya alrlar. rencinin,
retmeni ve arkadalaryla etkileim dzeyinin dk olmas, sosyal becerilerde yetersiz
olmas, arkadann olmamas, okulu sevmemesi, sosyal doyumsuzluk iinde olmas gibi pek
ok neden renciyi snf ortamnda grmek istemediimiz davranlara itmektedir.
Fiziksel Ortamdan Kaynaklanan Nedenler: Snfn fiziksel koullar, grltl ve kalabalk
oluu, s ve k durumu renci performans zerinde nemli lde etkilidir. Fiziksel adan
kt yaplandrlm bir ortamda, rencilere eitimin amac olan istendik davranlar

kazandrmak yani davran deiiklii salamak kolay deildir. Snf dzeni gibi, rencilerin
oturma dzeni de snf ynetimi ve eitsel abalar zerinde nemli bir etkiye sahiptir.
STENMEYEN DAVRANIIN ORTAYA IKMAMASI N
KULLANILABLECEK STRATEJLER ETKNLKLER
stenmeyen davranlarn ortaya kmasn engellemek iin izlenmesi gereken
stratejiler

unlardr:

1-rencileri Srekli Olarak zlemek: retmen ders esnasnda gzleri ile snfn tmn
gzlemeli, rencilerin tmn grebilecei yerlerde durmaldr.
2-rencileri Motive Etmek ve Motivasyonu Dersin Sonuna Kadar Srdrmek:
rencileri motive etmek iin onlara aktif olma frsat verilmeli, retmen merkezli retim
yntemleri terk edilmeli, mmkn olduunca fazla renciye sz hakk verilmelidir.
3-rencilerin lgilerini Anlamak ve Derse lgiyi Arttrmak: retmen iyi bir gzlemle
rencilerinin ilgi dzeylerini kefetmeye almal, ilginin dalmas ve sklma belirtilerinin
grlmesi durumunda gncel bir konuyu tartmak, mantk ve zeka oyunlarn kullanmak,
birka dakika serbest faaliyet yapmalarna izin vermek vb. gibi baz eyleri kullanarak
ilgilerini yeniden kazanmaya almaldr.
4-Snf Kurallarn Tespit Etmek:

retmen, rencileriyle tant ilk derste

rencilerinden bekledii davranlarla ilgili aklamalar yapmal, kurallar koymal ve bu

kurallarn neden gerekli olduu konusunda tatmin ve ikna edici aklamalar yapmaldr.
STENMEYEN DAVRANILAR KARISINDA GSTERLMES GEREKEN
RETMEN TEPKLER
1-Sorunu Anlamak: stenmeyen renci davranlar karsnda, retmenin yapmas
gereken ilk i, sorunu anlamak olmaldr. Sorunun doru bir biimde anlalmas, doru bir
yaklamla zlmesi iin n kouludur. Davran anlamak, mevcut sorunlarn nedenlerini
tanmlamann tesinde, gelecekte ortaya kabilecek istenmeyen davranlarn kestirilmesi
asndan da gereklidir.
2-Grmezden Gelmek: stenmeyen davran o an iin hemen olup bitiyorsa, sreklilik
gstermiyorsa grmezden gelinebilir. Ancak retmen, grmezden geldii davran
pekitirmekten kanmaldr. nk, istenmeyen bir davranta bulunan renci, bu
davrannn retmen tarafndan grmezden gelinmesiyle bunun kabul edilebilir bir davran

olduunu dnerek ayn davran tekrarlayabilir. retmen tekrarlanan bu davran da

grmezden gelirse, istenmeyen davranlarn pekimesine neden olur.
Bu yntemin dikkatli kullanlmas gerekir. Aksi takdirde renci yapt yanl davrann
retmen tarafndan tasdik edildii yanlgsna debilir. Grmezden gelme yntemi, dikkatli
kullanlmadnda ciddi sorunlara yol aar. nemli davran problemlerini grmezden gelme
ile ortadan kaldrmak mmkn olmad gibi, sorunun arlamasna da neden olur.
3-Uyarmak: stenmeyen davran yapan renciye, davrannn kabul edilemez olduu
eitli uyarlarla hissettirilebilir. retmen vcut dilini kullanarak, dokunarak, szle dorudan
veya dolayl olarak soru sorarak, sz hakk vererek veya sz dorudan doruya istenmeyen
davrana getirerek renciyi uyarabilir.
4-Derste Deiiklik Yapmak: Snfta retmenin srekli ayn yntemleri kullanmas,
kendinin aktif, rencilerin ise pasif olmas, dersin skc bir hal almasna ve rencilerin
dikkatlerinin dalmasna neden olur. Dikkati dalan rencilerin istenmeyen davranlara
ynelmesi kanlmazdr. Bu yzden ortaya kabilecek istenmeyen davranlar, dersin
ileniinde, retim yntemlerinde, ara ve gerelerde deiiklikler yaplarak ortadan
kaldrlabilir.
5-Sorumluluk Vermek: Yapacak bir ii olmadn dnen veya ii kendisine ilgin
gelmeyen rencinin istenmeyen davranlara ynelmesi doaldr. Bu durumda ona kendisini
megul edecek bir i vermek ya da iini kendisine daha ilgin gelecek baka bir ile
deitirmek, istenmeyen davranlarn nlenmesi konusunda yararl bir yntemdir.
rencilerini tanyan, onlar hakknda bilgi sahibi olan bir retmen rencilerine
sorumluluklar verir. Snf bakanl yapmak, ara gere getirip gtrmek, devleri kontrol
etmek gibi sorumluluklar alan renci kendi davrann kontrol ederek istenmeyen
davranlara ynelmez. Uygun ve anlaml etkinliklerle sorumluluk verilen renciler,
istenmeyen davranlara ynelecek zaman bulamazlar.
6-renciyle Konumak: Yaplan btn uyarlara ramen rencinin davranlarnda bir
deiiklik grlmyorsa, sorunun renci ile konuulmasnda yarar vardr. stenmeyen bir
davran grldnde hemen sca scana renciyle ders iinde veya ders dnda,
davrannn

nedenleri

ve

sonular

hakknda

konuulabilir.

7-Okul Ynetimi, Aile ve Rehber Uzman le liki Kurmak: Baz sorun davranlarn
boyutlar, retmenin stesinden gelemeyecei kadar byk olabilir. Bylesi durumlarda
retmenin okul ynetimi ve rehberlik servisi ile ibirlii yapmas gerekir. retmen snf
iinde sknt yaratan, eitim retimi engelleyen davranlarla ba edemedii durumlarda
okul ynetimi, aile veya bir uzmandan sorunun zm iin yardm isteyebilir.

8-Ceza Vermek: Dier yntemleri kullanmasna ramen retmen hl rencilerin

istenmeyen davranlaryla ba edemiyorsa, gstermesi gereken en son tepki ceza vermek
olacaktr. Ceza, davranla orantl olarak, o davrann yinelenmesini engelleyecek ekilde
uygulanmal, bunun iin de renci neyi, nasl yapt iin ceza aldn bilmelidir. Neden
ceza aldn bilmeyen rencinin eitimin amalar dorultusunda istenen davranlar
gstermesi mmkn deildir.
Etkili bir snf ynetiminde cezann yeri olmamaldr. nk ceza davran zayflatr ya da
belli bir sre iin durdurur. Basknn ortadan kalkmasyla istenmeyen davran aynen tekrar
eder. Ceza, davran deiikliine neden olmaz. Dier bir deyile istenmedik bir davran
istendik ynde deitirmez. stenmeyen renci davranlaryla ba edebilmek iin
retmenlerin sk sk bavurduu bir yntem olan ceza, renciler zerinde baz olumsuz
etkilere neden olabilmektedir. Ald cezann etkisiyle renci ya saldrgan davranlar
sergilemekte ya da iine kapank bir renci olmay tercih etmektedir. Ceza vererek bir dizi
sorunlarn ortadan kaldrld dnlrken, cezann beraberinde birok sorun getirdiinin
farkna bile varlamamaktadr.
Sonu olarak snf, eitim retimin yapld ortamdr. Snfta snf ii ya da snf d
etkenlerden kaynaklanan bir ok neden renciyi istenmeyen davrana sevk etmektedir.
Her eyin drt drtlk gittii, hibir istenmeyen davrann olmad bir snf hayal
etmek bir bakma gerei grememektir. Trafik kazalarn en iyi sistemlerde bile btnyle
ortadan kaldrma olaslnn bulunmamas gibi, okullarda da disiplin sorunlarn btnyle
ortadan kaldrmak olas deildir.
Eitim retim etkinliklerinden beklenilen verimin elde edilebilmesi iyi bir snf dzenini
gerektirir. retmenlerin olumsuz renci davranlar ile baa kabilmesi iin iyi bir snf
ynetimi becerisine sahip olmalar gerekir. Sorun davranlarn ortaya kmadan nlenmesi,
rencilerin snf etkinliklerine katlmn artrr; retmenin enerjisinin ve zamannn nemli
miktarn harcad istenmeyen davranlarn ortaya kma olasln da drr.
stenmeyen davranlarn en aza indirilmesi iin retmen, ynetici ve ailenin ortak
aba iinde olmalar, olaylara anlayla yaklamalar, rencilerin ilgi ve ihtiyalarna cevap
veren programlarla onlarn motive edilmesi gerekmektedir.