METRO STASYONLARI KAZI ALIMALARI VE TAKSM

STASYONUNDAK UYGULAMA RNEKLER

M. Salih ALKAN (*)

Reat ERBA (**)

ZET
Bu makale stanbul Metrosu 1. aama inaatnda yapm planlanan
projelendirilen ve tebli tarihine kadar yaplan istasyon ak kazlarnn
yapm metodu hakknda ksa bir bilgi vermek amac ile hazrlanmtr.
1 - GR
Byk kentlerin ulam sorunlarna zm yolu olarak grlen metro
gnmz toplu tamaclk sistemlerinin yaygn bir tr olarak tm
dnyada giderek artan oranda kullanlmaktadr. Bu amala projelendi
rilen stanbul Metrosu 1. Aamas Taksim, Osmanbey, ili, Gayrettepe,
Levent, 4. Levent istasyonlarndan ve bunlar arasnda balanty sala
yan gidi - gelili hat tnellerinden olumaktadr
stanbul Metrosu 1. Aama inaatnda yaplacak istasyonlar genellikle
insan younluunun fazla olduu blgelerde ve ana caddeler zerinde se
ilmitir. Bu alt istasyon zeminden 8 ile 28 m 'ye ulaan derinlikteki ge
ni kaz alanlar iinde ina edilecek kaz stabltesi civar yaplara zarar ver
meyecek ekilde perde, duvar ve ngenlmel ankrajlarla salanacaktr.
Ksa bir bilgi vermek gerekirse, projelendirilen alt istasyonda 594
bin metre kaz. 127.000 metre beton (destekleme ve betonarme betonu ),
10 bin ton demir ve 85 bin metre ngermeli ankraj kullanlacaktr.
2- GENEL ZEMN YAPISI
stasyonlarn yerleecei zeminin genelde yzeyden ilk metresi
kumlu-akll-kiremit paral dolgudan olumaktadr. Dolgunun altnda
zayf - ok zayf kaya snfna girebilecek nitelikte kumta-kilta, grovak
mevcuttur. Kayalarn tabakalamas belli bir sreklilik takip etmemekte,
tabakalar arasnda ayrlm ve ezilmi zonlara rastlanmaktadr.
( ' ) naat Mhendisi Gaant - Koza I Enka / Dou Ortak Gm
( '1 ) Mma, Garanti - Koza i Enka I Dou O) tak Gu sm

-l 47-

3 - STASYONLAR
stasyonlar, kullanl amalan ve inaa edili metodlarna gre ti
pe ayrlmaktadr
ATipi : stasyon binas derin kaz ukurlar ierisinde inaa edilip, da
ha sonra zerleri doldurularak yeraltnda kalacak ekilde tamamlanr. Yol
cularn vagonlara bindii peron blmleri tnel olarak inaa edildii tiptir.
B Tipi : Tm yaplarn (istasyon - peron ) a - kapa olarak inaa edil
dii tiptir
C Tipi : Tm yaplarn yerstnde olduu tiptir..
3.1. TAKSM STASYONU
adet konkors yapsndan olumaktadr
3.1.1. 1 No 'lu Konkors Yaps :
Taksim Meydannda AKM ile Taksim Atatrk Ant arasnda yer alan
(50 m x 36 m , h = 21 m.) boyutlarnda ATipi stasyon yapsdr. ki gi
rili, iinde elektrik havalandrma va kumanda tesisleri bulunmaktadr.
3.1.2. 11 No'lu Konkors kps:
Ana giri yapsndaki (1 No 'lu konkors) ekipman blmleri dnda
kalan metro kumanda merkezinin bulunduu (25 m. x 20 m., h = 20 m)
boyutlarnda A tipi istasyon yapsdr. Cumhuriyet Caddesi zerindeki
mevcut benzin istasyonunun bulunduu yere inaa edilecektir
3.1.3. Ill No *lu Konkors :
Harbiye ynnde, gezi parknn ierisinde ( 30 m x 25 m h = 1 5 m )
boyutlarnda A tipi istasyon yapsdr
3.2. OSMANBEY STASYONU
ki adet konkors yapsndan olumaktadr
3.2.1. I No'lu Konkors Yaps :
Halaskargazi Caddesi zerinde, Ergenekon ve Rumeli Caddelerinin
arasnda yer almaktadr ( 126 m. x 17 m. h = 12 m.) boyutlarnda Atipi
istasyon yapsdr.
-148-

3.2.2. Il No'lu Konkors Yaps:

1 No'lu istasyon yapsndan 25 m. daha ili tarafnda (110 m. x 15 m.
h = 18 m.) boyutlarnda A tipi istasyon yapsdr
3.3. L STASYONU
ki adet konkors yapsndan olumaktadr
3.3.1. 1 No'lu Konkors Yaps :
Bykdere Caddesi zerinde, eski .E.T.T. Garajnn n tarafnda (88
m x 28 m. h = 10) boyutlarnda A tipi istasyon yapsdr.
3.3.2. II No'lu Konkors Yaps :
Bykdere Caddesi zerinde I No 1u konkors yapsndan 65 m. Mecidiyeky istikametinde ( 150 m. x 18 m. h = 10 m.) boyutlarnda Atipi
istasyon yapsdr
3.4. GAYRETTEPE STASYONU
Bykdere Caddesi zerinde. Nimet Abla Camii nnde B tipi istas
yon yapsdr
3.5. LEVENT STASYONU
1. Aama inaatnn son istasyonudur. C tipi istasyon yapsdr.
4. TAKSM STASYONU 1 NO 'LU KONKORS YAPI KAZI
DESTEKLEME ALIMALARI
4.1. Jeolojik Yap :
Taksim Meydannda The Marmara Oteli'nin kuzey cephesinde ak ka
zs tamamlanm 1. konkors yaps Trakya Formasyonu olarak isimlendi
rilen alt karbonifer yal istif iinde bulunmaktadr
Karbonifere ait Trakya serisinin ana ksmn killi, mikal, silt ta - kil
ta (amur ta - eyi) feldspath, mikal kum ta (grovak), andezit - diya
baz dayklar + kalsit ve kuvars damarlar ile antik dolgudan olumaktadr.
Killi - mikal - silt ta - kilta oluan birimler koyu gri siyah renkli,
ince tabakal olup, ilerinde yer yer pirit kristalleri gzlenir. Feldspath,
mikal kumta birimleri ise gri, sarms gri olup, orta ve kaln tabakaldr.
Olduka bol atlakl bir yapya sahip olup, atlaklar aras kil - kuvars ve
kalsit dolguludur. Andezit-dyabaz dayklarndan oluan birimin ust
ksmnda grimsi kahverenkte ayrm andezit dayklarna rastlanr. Alt
-149-

kademe kazlalarnda ise olduka som, sk kalsit damarlaryla kesilmi

andezit dayklar ile karlalmtr. Diyabaz daykna rastlanmamtr. 11.
konkors yapsnn bulun duu alanda yaklak 2 - 3 metre kiremit tula paralar ve kaya bloku moloz rt kaldrlmtr. Bunlar antik
dolguyu oluturur
1. Konkors yapsnn duvar pano kazlarnda yaplan tabaka lmleri
N 10-50 E-70-80 SE eklinde yer almaktadr. Andezit dayklar ile kesi
len blgelerde tabaka konumlar ksa aralklarla deitii gzlemlenmitir.
stasyonun giri yapsndaki amur ta - kum ta ardalanmasnda amur
tann plastik zellii yksek olduundan kvrml bir yap gsterir. Kum
ta ise krlgan bir yap gsterir. atlaklar ise. genelde kesme trnden
olup, dorultular N15-75W/M10-60E ile eimleri 35 - 70 N E / 5 0 75 SE arasnda deimektedir. Kumtandaki atlaklarn oluturduu
birim kaya elemanlarnn geometrisi prizmatik, boylar ise deikendir.
atlaklar arasnda kil ve demiroksif e rastlanr. amur talar ise laminerdir
I. Konkors yapsnn duvar pano kazlarnda genelde kk akml ta
li faylar gzlenmektedir. Atmlar (10-30 cm.) arasnda deiir. 1. Konkors
yapsnda ak ve derin kazlar kademeli olarak anolar eklinde yaplmtr
ksa .sistemi olarakta betonarme ve ngerilmeli zemin ankrajl per
deler kullanlmtr.
4.2. KAZI ALIMALARI
Belediyece teslim edilen alma alan koruyucu perdelerle evrilerek
kaz almalarna balanr
4.2.1. Altyap Aktarmalar :
Yerleim alan ierisinde yaplan metro inaatlarnda youn altyap
tesislerine rastlanmas kanlmaz olmaktadr. Altyapyla ilgili kamu kuru
lularndan (TEK, SK, PTT vs.) mevcut altyap tesislerinin yerleim
planlar tedarik edilerek inaat sahas ierisinde n aratrma kazlarna
balanr. Tespit edilen altyap tesisleri inaat sahas dnda yetkili
kurumlarn nezaretinde ilk metrelik kaz seviyesinde altyap tesisleri
nin bulunma olasl yksek olduundan ilk metrelik ksm aratrma
kazs efliinde gerekletirilir. Bu aamada en byk glk altyaplara
ait verilerin dzensiz ve plansz olmas, hatta hi bulunmad ya da hi
belirtil- meyen hatlarn bulunmasdr
4.2.2. Kaz ve Destekleme almalar :
50 m x 36 m. lik bir kaz alam ierisinde, h = 21 m. lik denn kaz sek-150-

linde gerekletirilen kaz ve destekleme almalar srasnda 36 400 m^

hafriyat, 4500 m2 kalp, 1500 m* beton ( BS 20) ve 12 600 m (62.5 t) ngermeli ankraj bulonu kullanlmtn
Aratrma ve altyap aktarma almalar tamamlandktan sonra konkors yapsnda makinal hafriyat almalarna balanr.Kaz ve desteleme
almalar alalan kademeler halinde max. 3 m' ye varan kaz ykselikleri halinde gerekletirilmitir. Kaz almalar nihai kaz yzeyinin 20 cm.
nne kadar krc ulu (Jack - Hammer, Back - Hoe Ekskavatr paletli
ykleyici vs.) kullanlarak kaba hafriyat eklinde tamamlanr. Son 20 cm.
lik yzey hafriyat an sklmelerin (Jeofizik nedenler hari) nlenmesi
iin krc el tabancalar, kompresr ve dier el aletleri kullanlarak nihai
hale getirilir. Bu aamada en nemli problem stanbul Grovaklarnda jeo
lojik nedenlerden dolay oluan ar sklmedir
Kaz yzeylerinin stabilitesi ankrajl betonarme perde duvarlar ile
salanmaktadr. Perde duvar boyutlar; ykseklik - genilik ve uygulana
cak ankaj tipine gre projelendirilmektedir. Alalan kademeler halinde
(ekil 1-2-3) inaa edilen destek duvarlar anolar halinde tatbik edilmekte
ve anolar birer atlamal ekilde inaa edilecek, daha sonra aralarna girile
rek (dama ta modeli) kademe tamamlanmaktadr. Bir alt kademeye gei
lebilmesi iin stteki dkm panosuna isabet eden ngermeli ankraj bulonunun gerilme ileminin tamamlanm olmas art vardr. Perde betonun
da gerekli toporafik kontroller projesinde belirtilen donatlar (hasr elik)
ankraj bal iin blok - aut ve bir alt kademedeki dkm panosu iin dz
demirden tekil edilmi filiz donats yerletirilip,kalp tamamlandktan
sonra beton dkm aamasna geilmektedir. Kullanlan beton tipi BS20
olup max. dkm hz 1.0 m / hr olacak ekilde beton kalp ierisine beton
pompas ve el vibratrleri vastasyla yerletirilmektedir. 12 saat sonra ka
lp sklmekte ankraj delgisi iin delici ekipmana hazr hale getirilmekte
dir. Beton dkm ileminin her aamas kalite - kontrol lab. denetimi
altnda-dr. (ekil 3-4).
4.2.3. B. A. Perde Duvarlarnda Yk Kabulleri :
Ankraj sistemlerde iksa perdesine etkiyen yanal toprak basncnn he
saplanmasnda aktif veya skunetteki toprak basnlar kullanlabilir. Per
de duvarlarn inaas srasnda az da olsa zeminin bir miktar deformasyonuna izin verildii iin perdeyi etkileyen gerek basnlar aktif ile skunet
teki halinin arasnda olacaktr
K = 0.50 Ka + 0.50 Ko
K = 0.75 Ka + 0.25 Ko
-151-

veya
veya

K = 0.25 Ka + 0.75 Ko (Alman EAB artnamesi)

Burada;
K = Toprak basnc
Ka = tan2 (45-0/2)
Ko = Skunetteki toprak basnc
Ko = 1 - Sin 0
Ka= Aktif toprak basnc
Yukardaki katsaylarn hangisinin kullanlaca evre, evre yap
larnn durumuna gre projeciye braklmtr
Y = K.(Yz + qs)
Y = (Z) derinliindeki yanal toprak basnc
Z = Derinlik
qs = Srsaj
z = o
K
. qs
z
=
H
K(Y.H + q s
H = Kaz derinlii
Duvara gelen toplam yk:
P = 0.5 K . H (Y.H + 2qs)
Bu toplam yk duvara etkiyen edeer dzgn yayh yke evrilirse
(ykseklie blnerek)
qe = 0.5 K (Y- H + qs)
Pi = Ankraj servis yk
n = Ankraj says
Gs = Gvenlik says ( 1.3 )
s = Ankraj yatay aral
= Ankrajn yatayla yapt a

4.2.4 n Germeii Ankraj Bulonu :

n germeii ankraj ksmdan oluur
a - Kafa ; Bu ksm n germe kuvvetinin halatlarnn gerilmesi sure
tiyle ankraja uyguland ve servis ykne kilitlendii yerdir. Ayrca n
germe kuvvetinin perde zerine yaylmas yine burada salanr. (ekil. 5)
b - Serbest Blge : Kafaya uygulanan n germe kuvvetinin eliin
uzamas yoluyla kk ksmna intikal ettirdii ksmdr. (Bu projede 16-8
m olarak hesap edilmitir.)
c - Kok: n germe kuvvetinin zemine aktarld enjeksiyonlu bl
gedir (Bu projede 8 m. olarak hesap edilmitir)
-152-

Ankraj Uygulamas :
a - Ankraj delgisinin yaplmas : Blgenin hakim zemini grovak olduundan delgi iin 115 mm. delik apn salayacak Down
the hole (cop 42) tabanca kullanlmaktadr. Temizleme akkan ola
rak hava ve su kullanlmaktadr. Projede belirtilen delgi uzunluu
de lindikten sonra delik su ile ykanarak hazr hale getirilir.
b - Ankraj demetinin hazrlanmas ve yerletirilmesi : Ankraj de
meti projesindeki deerlere gre antiyede hazrlanmaktadr. Bu ankraj de
meti elik halat, klf borusu ve enjeksiyon hortumundan olumaktadr.
6.5 tonluk ankraj demetinde 0.6 apnda drt adet dk gevemeli n
germe halatlar kullanlmtr. almann her aamasnda elik halatlar
niversitelerde test ettirilmitir. (ekil 6 - 7).
Polietilen borulardan teekkl enjeksiyon borusu 16- 20 mm. apnda
20 - 25 bar basnca dayankl, klf borusu ise, 45 - 67 mm. apnda 6 bar
basncna dayankldr. Demet tekilinde klf iindeki serbest blgeye en
jeksiyon szmasn nleyecek tedbirler alnarak demet hazr hale getirilir.
c - Ankraj demetinin yerletirilmesi ve enjeksiyonu : Hazrlan
m demetler delgisi tamamlanm, ykanm, deliklere itinal ekilde
yerletirilir Enjeksiyon erbetinde 43 kg. su , 100 kg imento karm
kullanlr. Bu karm enjeksiyon pompas yardm ile delik iine verilir.
Enjeksiyon borusunun ucu atmosfere ak olduundan basn sfrdr.
Karm verme ilemine karm delik azna gelinceye kadar devam
edilir
d - n germe kuvvetinin uygulanmas : Enjeksiyon ve perde
betonu alndktan sonra (4-7 gn arasnda) n germe krikolar ile ha
latlarn tmne birden gerilme yk verilir. lk nce 62.5 tonluk servis
yknn % 25 fazlas ile test edilen halatlar (78 ton) 62.5 ton servis
yknde kilitlenir. Bylece ankraj ilemi tamamlanm olur
Alalan kademeler halinde gerekletirilen istasyon kazsnda bir st
kademesinin desteklenme almas (perde betonu + n germeli ankraj
bulonu ) tamamlandktan sonra bir alt kademenin kazsna geilmektedir.
Bu aamada karlalan problemler;
1 - Jeolojik nedenlerden dolay olan fazla almalar ve bu nedenle
perde beton kalnlnn 40 cm. den 65 - 70 cm. kmas gibi
fazladan dklen betonlar.
2 - Perde betonun yerletirilmesi srasnda kalpta braklan di nede
niyle fazladan dklen beton ve bu betonun sonradan krlmas.
3 - Ankraj delgisi srasnda kan boluklar ve bu boluklarn enjeks
yonla doldurulmas.
-153-

4 - Bir st kademenin n germesi yaplmadan bir alt kademeye

geilmediinden oluan zaman kayb.
Programlandrma aamasnda bu etkenler gznnde bulundurulmaldr
5. GEOTEKNK LMLER
Kaz ve destekleme almalarnn her kademesinde geoteknik lm
lerin sonulan dikkate alnarak almalar srdrlmektedir. ki trl geo
teknik lm yaplmaktadr
a - Ankrajlarda yk lmleri (yk hcreleri vastasyla,
b - Ankraj duvarnn deplasman lmleri,
Ankrajlarda yk lmleri; gerilme kuvvetini ve bu kuvvette olu- an
deiiklikleri takip etmek amacyla ankraj kafalarna yerletirilen yk hc
releri ( disc load cell ) vastasyla yaplmakta, normal artlarda her on n
germeli ankraja bir adet olmak zere yerletirilir. lm deerleri periyo
dik aralklarla alnp, gelimeler deerlendirilerek kaz almalan srd
rlmek tedin
Ankraj duvarnda deplasman lmleri;
Duvar deplasmanlar perde duvar zerinde oluturulan noktalann a
- kot - mesafe okumalar ile optik olarak llen deerlerdir. Kaznn her
kademesinde penyodik olarak llp, deerlendirilmektedir
Geoteknik lmlenn sklk derecesi ne kadar fazla olursa doruluk
derecesi ve buna bal olarak da deerlendirilmeler o denli salkl olmak
tadr.

Kaynaklar :
1 - istanbul Metrosu Yapm almalar, A.Yaln , 1993
2 - istanbul Metrosu, Ankrajh Iksa Duvar Hesap Raporu,
Yksel Proje Mh. Mavirlik A. .

-154-

-155-

-156-

-157-

-158-

-159-

-160-

-161-

ekil 7.

-162-