STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

YERALTI METRO STASYONLARINDA ALGISAL

FAKTRLERN RDELENMES: TAKSM METRO
STASYONU

YKSEK LSANS TEZ

Mimar Huriye TUN

Anabilim Dal : Mimarlk

Program : Mimari Tasarm

EYLL 2007

STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

YERALTI METRO STASYONLARINDA ALGISAL

FAKTRLERN RDELENMES: TAKSM METRO
STASYONU

YKSEK LSANS TEZ

Mimar Huriye TUN
(502011023)

Tezin Enstitye Verildii Tarih : 13 Eyll 2007

Tezin Savunulduu Tarih : 26 Eyll 2007

Tez Danman :
Dier Jri yeleri

Prof.Dr. Yurdanur DLGEROLU YKSEL

Prof.Dr. Haluk GEREK (.T.)
Prof.Dr. Alper NL (.T..)

EYLL 2007

ii

NSZ
Tezin hazrlanmas sresince sabrn ve hogrn esirgemeyen tez danmanm
sayn Prof.Dr. Yurdanur Dlgerolu Yksele, desteklerinden dolay ok sevdiim
aileme sonsuz teekkrlerimi sunarm.
Eyll, 2007

Huriye TUN

NDEKLER

Sayfa No

NSZ

ii

KISALTMALAR

TABLO LSTES

vi

EKL LSTES

viii

ZET

xii

SUMMARY

xiv

1. GR

2. RAYLI SSTEMLERLE ULAIM

2. 1. Rayl Sistemlerin Tarihi

2. 2. Rayl Sistemlerin Tanm

2.3. Rayl Sistemlerin Snflandrlmas ve eitleri

2.3.1. Tramvay Sistemi

2.3.2. Hafif Rayl Sistem

2.3.3. Metro Sistemi

2.5. Blm Sonular

3. YERALTI METRO STASYONLARI

3.1. Yeralt Metro stasyonlarnn Tarihi

3.2. Yeralt Metro stasyonlarnn Tanm ve Kavramlar

3.3. Yeralt Metro stasyonlarnn Genel Planlamas

3.4. Yeralt Metro stasyonlarnn Mekansal Tasarm Standartlar

10

3.4.1. Giri

11

3.4.2. stasyon Hol

12

3.4.3. Dey Dolam Elemanlar

14

3.4.3.1. Normal Merdivenler

14

3.4.3.2. Yryen Merdivenler

15

3.4.4. Peron

17

3.4.5. Servis Alanlar

20

3.5. Blm Sonular

21

ii

4. YERALTI METRO STASYONLARININ KONFORU

23

4.1. Aydnlatma Sistemleri

23

4.2. Grltye Kar Alnan Tedbirler

25

4.3. Oturma Gruplar

25

4.4. aretler ve Semboller

26

4.5. zrller in Tasarm Kurallar

28

4.6. Blm Sonular

30

5. YERALTI METRO STASYONLARINDA ALGISAL FAKTRLER 32

5.1. Renk

32

5.2. Ik

36

5.3. Biim

41

5.4. Malzeme

45

5.5. Doku

47

5.6. Enstelasyon

49

5.7. Duvar Resmi

52

5.8. Mzik

54

5.9. Grafiti Sanat

56

5.10. Afi Sanat

57

5.11. Blm Sonular

59

6. 4.LEVENT-TAKSM METRO HATTI

62

6.1. Mevcut Taksim-4.Levent Metrosu

62

6.2. Taksim Metro stasyonu Alan almas

71

7. SONU

114

KAYNAKLAR

120

EK

123

ZGEM

127

iii

KISALTMALAR
TSE

: Trk Standartlar Enstits

NFPA

: Standard for Fixed Guideway Transit and Passenger Rail Systems

DLH

: Demiryollar Limanlar ve Havameydanlar

TBM

: Tunnel Boring Machine

NATM

: New Australian Tunnelling Method

iv

TABLO LSTES
Sayfa No
Tablo 2.1

Tramvay, Hafif Metro ve Metronun Genel Teknik zellikleri........ 7

Tablo 3.1

Net Platform Genilii ................................................................ 20

Tablo 4.1

stasyon Blmlerinde stenilen En Az Aydnlk Seviyeleri ......... 24

Tablo 6.1

Taksim-4.Levent Metrosunun Geirdii Aamalar ....................... 62

Tablo 6.2

Taksim-4.Levent Metrosunun Genel zellikleri........................... 62

Tablo 6.3

Taksim-4.Levent Metrosu stasyonlarnn Teknik zellikleri....... 63

Tablo 6.4

Taksim-4.Levent Metrosu stasyonlarnn Dier Teknik

zellikleri.................................................................................... 63

Tablo 6.5

Cinsiyet ....................................................................................... 76

Tablo 6.6

Ya Dalm ............................................................................... 77

Tablo 6.7 Eitim Durumu............................................................................. 78

Tablo 6.8 Metroyu Kullanma Skl ............................................................ 79
Tablo 6.9 Metroyu Kullanma Amac ............................................................ 80
Tablo 6.10 Renklerin Koyu ve Ak Tonlarda Seimi................................... 81
Tablo 6.11 Hangi Rengin ounlukla Kullanlmak stenmesi....................... 82
Tablo 6.12 Aydnlatmann Yeterlilii ........................................................... 83
Tablo 6.13 Aydnlatmann Yeterliliinin Hissettirdikleri .............................. 84
Tablo 6.14 Aydnlatmann Yetersizliliinin Hissettirdikleri .......................... 85
Tablo 6.15 Aydnlatmann Yetersiz Olduu Alanlar ...................................... 86
Tablo 6.16 Grmeye Katlan Yolcularn Gzlerinde Kamama Olup,
Olmad ..................................................................................... 87
Tablo 6.17 Biimsel Olarak Rahatsz Eden Mekan ....................................... 88
Tablo 6.18

Metro stasyonunu Kullandnzda Hissettiiniz Duygu............ 89

Tablo 6.19

Yer Kaplamalar ........................................................................ 90

Tablo 6.20

Duvar Kaplamalar..................................................................... 91

Tablo 6.21 Duvarlarda Kullanlan Malzemelerin Dokusu (izgiler) .............. 92

Tablo 6.22 stasyon Mekanlarnda Heykel Grlmek stenip, stenmemesi ... 93
Tablo 6.23 Duvar Resimlerinin Fark Edilip, Edilmedii ................................ 94
v

Tablo 6.24 Duvarlarda Kullanlan Dekoratif gelerden En ok Dikkat

ekeni ......................................................................................... 95
Tablo 6.25 Metroda Canl Mzik Olmas Hakkndaki Grleri ................... 96
Tablo 6.26 Reklam Afilerinin Says Hakkndaki Grleri......................... 97
Tablo 6.27 Grafitinin Olmamasnn Nedeni .................................................. 98
Tablo 6.28 Duvarlarda Grmek stenilenler .................................................. 99
Tablo 6.29 Metronun maj..........................................................................100
Tablo 6.30 Metroyu Tercih Nedeni..............................................................101
Tablo 6.31 Kullanlan Kltrel ve Sosyal Afilere Dikkatlice Baklp,
Baklmad ................................................................................102
Tablo 6.32 Kltrel Faaliyetlere Katlnp, Katnlmad ............................103
Tablo 6.33 Metro stasyonlar Nasl Olmas Sorusuna Getirilen neriler .....104

vi

EKL LSTES
Sayfa No
ekil 3.1

Hector Guimardn Tasarlad Paris Metro Girii ......................... 11

ekil 3.2

Norman Fostern Tasarlad Bilbao Metro Girii ........................ 12

ekil 3.3

Madrid Metrosu stasyon Hol ...................................................... 12

ekil 3.4

Metro stasyonlar Peron Konumlan .......................................... 19

ekil 3.5 stasyon Havalandrma Sistemi Kesiti ........................................... 21

ekil 5.1

Olasis stasyonu Platform Katna nen Merdivenler....................... 34

ekil 5.2

Olasis stasyonu Platform Kat ...................................................... 34

ekil 5.3

Flora stasyonu Platform Katnda Kullanlan Malzemelerin Rengi 35

ekil 5.4

Flora stasyonu Platform Kat........................................................ 35

ekil 5.5

Candidplatz stasyonu Hatt........................................................... 35

ekil 5.6

Candidplatz stasyonu Peronu ....................................................... 35

ekil 5.7 Sovetskoj Armii stasyonu Dolayl Aydnlatmas .......................... 39

ekil 5.8 Sovetskoj Armii stasyonu Peron Kat ........................................... 39
ekil 5.9

Westfriedhof stasyonu Platformu ................................................. 40

ekil 5.10 Westfriedhof stasyonu Platformu Aydnlatma Elemanlar ............ 40

ekil 5.11 Lohring stasyonu ....................................................................... 40
ekil 5.12 Lohring stasyonu Peron Aydnlatmas......................................... 40
ekil 5.13 T Centralen stasyonu .................................................................. 44
ekil 5.14 T Centralen stasyonu Platform Kat............................................. 44
ekil 5.15 Hollywood Highland stasyonu elik Profiller ............................. 44
ekil 5.16 Hollywood Highland stasyonu Platform Kat .............................. 44
ekil 5.17 Capitol South stasyonu Tonozu................................................... 45
ekil 5.18 Capitol South stasyonu Platform Kat.......................................... 45
ekil 5.19 Komsomolskaya stasyonu .......................................................... 46
ekil 5.20 Komsomolskaya stasyonu Platform Kat ..................................... 46
ekil 5.21 Cardeal Arcoverde stasyonu Gei Tneli ................................... 46
ekil 5.22 Cardeal Arcoverde stasyonu Peronu............................................ 46
ekil 5.23 Wilhelminaplein stasyonu ........................................................... 47
ekil 5.24 Wilhelminaplein stasyonu Peronu ............................................... 47
vii

ekil 5.25 Dhoby Ghaut stasyonu Sirklasyon Alan ................................... 48

ekil 5.26 Dhoby Ghaut stasyonu ................................................................ 48
ekil 5.27 Imam Khomeini stasyonu............................................................ 49
ekil 5.28 Kahire Metrosu ............................................................................ 49
ekil 5.29 Monk stasyonu Enstelasyonu ..................................................... 51
ekil 5.30 Monk stasyonu Konkors Kat...................................................... 51
ekil 5.31 Lionel-Groulx stasyonu Heykel Detay ....................................... 51
ekil 5.32 Lionel-Groulx stasyonu Mezanin Kat......................................... 51
ekil 5.33 Namur stasyonu Enstelasyonu..................................................... 52
ekil 5.34 Namur stasyonu Konkors Kat .................................................... 52
ekil 5.35 Santiago stasyonu ...................................................................... 53
ekil 5.36 Santiago stasyonu Peron Kat ..................................................... 53
ekil 5.37 Taksim stasyon Girii Evrensel Sevgi Duvar Resmi ................ 53
ekil 5.38 Taksim stasyon Girii Osmanl Aac Duvar Resmi ................. 54
ekil 5.39 New York Metrosu Peron Kenar ................................................. 55
ekil 5.40 New York Metrosu Peron Kat ..................................................... 55
ekil 5.41 New York Metrosu Tren Mekanndan ...................................... 55
ekil 5.42 New York Metrosu cretsiz Alandan........................................... 55
ekil 5.43 Barselona stasyonu Platform Kat ............................................... 57
ekil 5.44 Tren zerine Grafiti ..................................................................... 57
ekil 5.45 rencilerin Afi Tasarmlar....................................................... 58
ekil 5.46 Afi .............................................................................................. 58
ekil 5.47 Metro Saatlerini Gsteren Afi ..................................................... 59
ekil 6.1

Gezi Girii..................................................................................... 65

ekil 6.2 Taksim Meydan Girii.................................................................. 65

ekil 6.3 Taksim stasyonu stasyon Hol.................................................... 65
ekil 6.4 Gayrettepe stasyonu Hol ............................................................. 65
ekil 6.5

Metrocity Balants ..................................................................... 66

ekil 6.6

Cevahir Balants......................................................................... 66

ekil 6.7

Levent Metro stasyonu................................................................. 66

ekil 6.8

Osmanbey Metro stasyonu ........................................................... 67

ekil 6.9

Osmanbey Merdiven Tneli .......................................................... 67

ekil 6.10 Gayrettepe stasyonu Peron Kat .................................................. 68

ekil 6.11 stasyon Kontrol Odas................................................................. 68
ekil 6.12 Taksim-Fnikler Balants ........................................................ 69

viii

ekil 6.13 Gvenlik Odas ............................................................................ 69

ekil 6.14 Turnikeler .................................................................................... 70
ekil 6.15 zrl ve Yal Asansr............................................................. 70
ekil 6.16 Yiyecek ecek Makineleri........................................................... 70
ekil 6.17 Taksim Metro stasyonu Konkors Planlar.................................... 74
ekil 6.18 Taksim Metro stasyonu Plan ...................................................... 75
ekil 6.19 Taksim stasyonu Peron Kat Plan ............................................... 76
ekil 6.20

Cinsiyet....................................................................................... 76

ekil 6.21 Ya Dalm ................................................................................ 77

ekil 6.22 Eitim Durumu ............................................................................ 78
ekil 6.23 Metroyu Kullanma Skl ............................................................ 79
ekil 6.24 Metroyu Kullanma Amac ............................................................ 80
ekil 6.25 Renklerin Koyu ve Ak Tonlarda Seimi .................................... 81
ekil 6.26 Hangi renklerin ounlukla Kullanlmak stenmesi...................... 82
ekil 6.27 Aydnlatmann Yeterlilii............................................................. 83
ekil 6.28 Aydnlatmann Yeterliliinin Hissettirdikleri ............................... 84
ekil 6.29 Aydnlatmann Yetersizliliinin Hissettirdikleri ........................... 85
ekil 6.30 In Yetersiz Olduu Alanlar ..................................................... 86
ekil 6.31 Grmeye Katlan Yolcularn Gzlerinde Kamama Olup,
Olmad ...................................................................................... 87
ekil 6.32 Biimsel Olarak Rahatsz Eden Mekan......................................... 88
ekil 6.33 Metro stasyonunu Kullandnzda Hissettiiniz Duygu .............. 89
ekil 6.34 Yer Kaplamalar .......................................................................... 90
ekil 6.35 Duvar Kaplamalar ...................................................................... 91
ekil 6.36 Duvarlarda Kullanlan Malzemelerin Dokusu (izgiler) ............... 92
ekil 6.37 stasyon Mekanlarnda Heykel Grlmek stenip, stenmemesi .... 93
ekil 6.38 Duvar Resimlerinin Fark Edilip, Edilmedii................................. 94
ekil 6.39 Duvarlarda Kullanlan Dekoratif gelerden En ok Dikkat
ekeni .......................................................................................... 95
ekil 6.40 Metroda Canl Mzik Olmas Hakkndaki Grleri..................... 96
ekil 6.41 Reklam Afilerinin Says Hakkndaki Grleri .......................... 97
ekil 6.42 Grafitinin Olmamasnn Nedeni..................................................... 98
ekil 6.43 Duvarlarda Grmek stenilenler .................................................. 99
ekil 6.44 Metronun maj .......................................................................... 100
ekil 6.45 Metroyu Tercih Nedeni ...............................................................101

ix

ekil 6.46 Kltrel ve Sosyal Afilere Dikkatlice Baklp, Baklmad .......102

ekil 6.47 Kltrel Faaliyetlere Katlnp, Katnlmad..............................103
ekil 6.48 Haz Alma (memnuniyet) Faktr ................................................105
ekil 6.49 Ferahlk Faktr..........................................................................106
ekil 6.50 eitlilik Birlik Faktr...............................................................107
ekil 6.51 Dzen Faktr.............................................................................108
ekil 6.52 Kendine zg Olma Faktr.......................................................109
ekil 6.53 Peron Kat ..................................................................................110
ekil 6.54 Balant Tneli...........................................................................110
ekil 6.55 Taksim Metro stasyonu Yolcu Yrme Tneli ...........................110
ekil 6.56 Merdiven Tneli..........................................................................110
ekil 6.57 stasyon Hol ..............................................................................110
ekil 6.58 Balant Tneli............................................................................111
ekil 6.59 Balant Tneli............................................................................111
ekil 6.60 Yer Kaplamas ............................................................................111
ekil 6.61 Gezi Giri Kat ............................................................................112
ekil 6.62 Kontrol Alan ............................................................................112
ekil 6.63 Peron Kat ..................................................................................112
ekil 6.64 Kontroll Alan ............................................................................112
ekil 6.65 Yolcu Yrme Tneli..................................................................112
ekil 6.66 Balant Tneli...........................................................................113
ekil 6.67 Kontroll Alan ...........................................................................113
ekil 6.68 Peron Kat .................................................................................113

ZET
Sanayi devriminden sonra artan kentleme olgusuna gre kent ii ulam gndeme
gelmitir. Kent ii ulam problemlerinin zmnde hzl, gvenli, konforlu olma
gibi stn zelliklere sahip rayl sistemlerden biri olan metro sistemi zm olarak
gelitirilmi ve uygulanmtr. Metrolar yksek yaplama, kamulatrma,
sinyalizasyon gibi nedenlerden dolay ounlukla yeraltnda tesis edilirler. Yeralt
metro istasyonlar yerin olduka altnda, kapal, mekanik olma gibi zelliklerinden
dolay ilk yaplan metrolarda olduu gibi insanlarda hapsedilmilik, korku, gerilim
gibi psikolojik adan olumsuz duygularn olumasna neden olabilmektedir. Bu
sorunun zmlenmesinde yolcular dorudan etkileyen algsal faktrleri renk, k,
biim, malzeme, doku, enstelasyon, resim, mzik, grafiti sanat ve afi sanat ele
alnmas gerekmektedir. Bylelikle yer alt metro istasyonlar daha ferah, eitici ve
yaanabilir mekanlar haline dntrlebilir.
Yeralt metro istasyonlar tasarm standartlar Trk Standartlar Enstits, NFPA gibi
dnya standartlar erevesinde aratrlarak bir talkm sonulara ulalmtr. Metro
sisteminin olumas iin birok meslek grubunun bir arada almasna ihtiya
duyulmaktadr. Genel planlama yolculuk ve gzergah ettlerinin yaplmasndan
sonra, yolcular en ok eken yerlerde istasyon girilerin olmas gerektii tespiti
yaplmtr. stasyonda yolcularn kullanmna ak ana mekanlar giri, istasyon hol
ve peronla ilgili standartlar aratrlmtr. Ayrca yeralt metro istasyonlar ierik
bakmndan ok zengin olup, servis ve teknik hacimler kendi aralarnda
gruplandrmaya gidilerek yolculardan uzak tutulmas gerektii belirlenmitir. Bunun
yannda istasyonda kullanlan alanlar, normal ve yryen merdiven say ve boyutlar
yolculuk kapasitesi baz alnarak hesaplanr.
Yeralt metro istasyonlarnda caddeye kan havalandrma aftlar, yangn merdiveni,
zrl asansr gibi elemanlar insanlarda bir tr belirsizlik hissi uyandrmaktadr.
stasyon iindeyken deneyimlenen mekanlardan olutuundan yksek dzeyli
konforun oluturulmas iin aydnlatma sistemleri, grltye kar alanan tedbirler,
oturma gruplar, iaret ve semboller ile zrller iin tasarm standartlar ortaya
konulmutur.
Tezin amacna ynelik olarak aratrlan ve ok byk nem arz eden ana blm
algsal faktrler renk, k, biim, malzeme, doku, enstelasyon, resim, mzik, grafiti
sanat ve afi sanat metro istasyonlar erevesinde ele alnarak, blm sonular
ortaya konulmutur. Yeralt metro istasyonlarnda yolcular dorudan etkileyen sz
konusu faktrlerin zellikleri incelenerek, her faktr dnyann tasarm bakmndan
nde gelen istasyonlarndan er rnek analiz edilerek, deerlendirilmitir. Algsal
faktrlerin bilinli bir ekilde ele alnmas ile daha yaanabilir, ferah, eitici, zevkli
ve ayn zamanda mimari kalitesi yksek istasyonlar ortaya karabilir. Bunun
yannda yolcularn kendilerini psikolojik adan gvenli hissetmeleri en nemli
konularn balca unsurlarndan biridir.
Yer alt metro istasyonlar tasarm erevesinde, renk faktr ele alndnda, ak
renkler daha ferah, geni mekanlarn ortaya kmasn salar. Bunun yannda souk
xi

renkler olan mavi ve yeil daha dinlendirici ortamlara ihtiya duyulduunda tercih
edilmelidir. Ik faktr ise yolcular psikolojik olarak dorudan etkilemektedir.
Sadece grlebilirlik deildir. In en ok olmas gereken yerlerin banda
merdiven tnelleri ve peron gelmektedir. In yetersizliinden dolay yolcularda
stres ve kapallk gibi olumsuz oluabilir. Dier bir faktr olan biim, a-kapa ve
delme tnel inaat yntemlerinin biimin olumasnda balca etkenlerden biridir. z
ve ieriin ise biimi oluturduu tespit edilmitir. Bir dier faktr olan malzeme ise
yeralt metro istasyonlarnda salam, dayankl, kaliteli, uzun mrl olmas
gerekmektedir. Doku faktr ise gerek ve taklit doku olarak ikiye ayrlmaktadr.
Metro istasyonlar ayn zamanda kamusal mekanlardr. Bu adan yolcular kltrel,
sosyal adan eitici bir grev de stlenmelidirler. Enstelasyon faktr ise resim,
mzik ve heykel gelerinden oluabilecei gibi tek olarakta enstelasyon ortaya
karabilir. Burada daha ok heykel gesi ele alnmtr. Heykel birer iaret ve odak
olma zelliine sahip olduundan yer alt metro istasyonlarnda ilevsel ve estetik
amal kullanlabilir. Dier bir faktr olan resim alma kapsamnda duvar resmi
olarak ele alnmtr. Bununla birlikte deiken ve geici olmas mekandaki
alglamay arttrabilir. Bo, uzun mekanlarda oka istenen birer gedir. Mzik
faktr ele alndnda, canl mziin olmas rahatlatc, sosyalletirici gibi olumlu
etkileri vardr. Ayn zamanda iletiim arac olan mzik eliinde yaplan bir
yolculukta insanlarn yer altnda yalnz olmadklar, zevkli bir yolculuk geirmeleri
salanabilir. Dier bir faktr ise grafiti sanat Avrupa ve Amerika metrolarnda
olduka yaygn bir unsurdur. Baz mevcut istasyonlardaki grafitiler yolcular
tarafndan byk beeni toplamtr. Son faktr olan afi sanat ise zellikle ngiltere
de ve Amerika da ok yaygn bir unsur olmakla beraber yolculuu zendirici bir rol
stlenmitir. Ayn zamanda eitici bir rol de stlenirler.
Taksim metro istasyonunda Meydan konkorsunda cretsiz alanda k turnikelerinin
nnde, metrodan kan yolcularla, algsal faktrler hakknda soru cevaba dayanan
grme yaplarak alma somutlatrlarak, desteklenmitir. Ayrca Ulam A..
tarafndan 2006 ylnda yaplan Yolculuk Memnuniyet aratrmasna da yer
verilmitir. Aratrma, Ulam A.. tarafndan 2006 ylnda yaplan Yolcu
Memnuniyet Aratrmas ile karlatrlp somutlatrlmaya allmtr.

xii

INVESTIGATION OF PERCEPTUAL FACTORS IN UNDERGROUND

SUBWAY STATIONS:
TAKSM SUBWAY STATION

SUMMARY
After the industrial revolution, inner-city commuting came to order due to increasing
urbanization. For inner-city transport problems, subway system that is one of the best
railway systems having prevailing features such as being fast, secure and
comfortable, is developed and applied as a solution. Subways are usually built under
the ground because of such reasons as higher structuring, expropriation and
signalisation. Underground subway stations arouse psychologically negative feelings
on people like imprisonment, apprehension and tension since they are under the
ground, closed and mechanic places. In order to deal with this problem, it is
necessary to handle perceptual factors that affect passengers directly, namely light,
shape, material, fabric, installation, wall painting, music, graffiti and poster art. Thus,
underground subway stations can be converted into more liveable, comfortable and
informative places.
Design standards of underground subway stations are searched within the framework
of world standards like Turkish Standards Institution and NFPA and several results
are reached. In order to make up subway system, many professional groups are
needed to work together. After doing general planning, transport and line of
transportation studies, the station entrances in most desirable places are determined.
Standards about main places in the station which are open to passenger use such as
entrance, station hall and platforms are searched. Furthermore, it is found out that
underground subway stations are rich in terms of contents, so service and technical
spaces must be grouped among themselves and they must be got away from
passengers. Besides, areas used in the station, number and dimensions of stairs and
moving stairs are calculated according to passenger capacity.
In underground subway stations components that open into the main road such as
ventilation shafts, fire escape, and handicapped carrier arouse ambiguity on peoples
minds. Since inside of the station is composed of varied places, lightening systems,
precautions against noise, chairs, signs, symbols and design standards for
handicapped are developed in order to give higher comfort.
In the main part, the perceptual factors that affect passengers directly such as color,
light, shape, material, fabric, installation, wall painting, music, graffiti and poster art
are handled and conclusions of the part are displayed. Then, three samples of leading
underground subway stations in terms of their designs are analyzed and evaluated
according to these perceptual factors. By investigating closely into perceptual

xiii

factors, more liveable, comfortable, informative, pleasurable stations can be built.

Besides, providing passengers with a subway station that they feel psychologically
secure is one of the most important aspects.
Within the framework of underground subway stations design, when color factor is
searched, it is seen that light colors create wider and more commodious places.
Furthermore, cold colors such as blue and green must be preferred when more
relaxing places are needed. Light factor affects passengers directly psychologically.
It is not only visibility. Light is mostly needed in escape tunnels and platforms.
Negative feelings like tension and obscurity may come up because of deficiency of
light. Shape factor is one of the key factors in forming the shape of cut-and-cover
tunnel and perforated tunnel construction method. It is stated that core and content
constitute the shape. Materials must be steady, everlasting of good quality, and
longevous in underground subway stations. Fabric factor branches off as real and
false fabric. Subway stations are also public places. From this aspect, they must
undertake a task that educates passengers culturally and socially. Installation factor
can be composed of painting, music and sculpture components or it can create
installation alone. Here, rather sculpture component is handled. Since sculpture has
signal and focal features, it can be used in underground subway stations for
functional and aesthetic purposes. Painting factor is handled in the study as wall
painting. Moreover, its being unsteady and temporary may increase the perception in
the place. It is the most desirable object in empty and long places. When we consider
the music factor: live music has positive effects like relaxing and socialization. Also,
music is a means of communication and during a music accompanied transportation
people do not feel alone under the ground. Graffiti is commonly used in subways of
Europe and America. Graffiti in some existing stations have won great approval from
the passengers. Poster art -final factor- is a very common factor especially in
England and America, and it encourages transportation. At the same time they
undertake an instructive role.
In Taksim subway station, in the free area, in front of the exit tourniquets, an
interview is conducted which is composed of questions and answers related to
perceptual factors, with passengers who are exiting from the subway. Thus the study
is concretized and supported by a fieldwork. Furthermore, Traveling Satisfaction
research made by Ulam Joint-Stock Company in 2006 is also given place. The
results were compared and contrasted with the Transportation Satisfaction research
done by Ulam A.. Joint-Stock Company in 2006.

xiv

1. GR
Ulam, kent dokusunun olumasnda nemli bir yere sahiptir. 19.y.y.a kadar
kentlerde ulam yrmeye dayanmaktadr. Bu nedenle, yerleim yerleri yrme
yollarna gre biimlenmitir. 20.y.y.da Sanayi devrimi ile kentlerde nfus artm ve
buna bal olarak kent ii ulam gndeme gelmitir. Bu dnemdeki rayl sistem
hatlar buharla alan trenlerle iletiliyordu. Daha sonra hatlar elektrikle alan
trenlerle iletilmitir. Bu dnemlerde kentlerin dokusunun olumasnda bu hatlar
belirleyici unsur

olmutur. II.Dnya Savandan sonra

ise otomobillerin

kullanmnn artmasna paralel olarak, yollarn da artmasyla kentin ekillenmesinde

yollar etkin olmutur (stanbul 1.Kentii Ulam uras, 14-16 Mart 2002).
ada kentlerde insanlarn eitli aktivitelerden yararlanabilmeleri iin kolay, hzl
ve rahat ulam salanmaldr. Bu da toplu tama sistemleri ile salanabilir. Buna
karlk kent ile otomobil birbirlerine zt kavramlardr. Daha fazla karayolu daha
fazla talebi artrmaktadr. Yeni yollar, yine yeni talepleri douracandan kent ii
ulam sorunun zlmesinde yeterli olamamaktadr. Rayl sistemlerin dier
sistemlere gre hzl, gvenli, konforlu v.b. stn zellikleri vardr. Bu nedenle kent
ii ulam sorunlarnn zmnde rayl sistemler en iyi zm olarak gelitirilmeli
ve uygulanmaldr (Kksal, 2006).
Rayl sistemlerden biri olan metrolar, genellikle yeraltnda tesis edilirler. Bunun
nedeni ise kamulatrma maliyetleri, yer stnde dier aralarla kesimesinden doan
sinyalizasyon ve zaman faktr gibi unsurlardr. Kent ii ulamda, ulamn
omurgasn rayl sistemler oluturmal, dier otobs, minibs gibi toplu tama
aralar ise bu hatlar beslemelidir. Ayrca deiik hatlar arasnda aktarma merkezleri
oluturulmaldr. Kent halknn rabet ettii al-veri yerleri, ofis binalar..vb. yerler
ile de entegrasyon salanmaldr.
Yeralt metro istasyonlar kapaldr. Metrolar hzl, ekonomik, evre dostu, konforlu
olmalar gibi zelliklere sahiptir. Ayrca birer kamusal mekan olan yeralt metro
istasyonlar sadece geip, gidilen yerler deillerdir. Bunun yannda ilk yaplan yeralt
metrolarnda olduu gibi insanlarda korku, gerilim, saldrganlk gibi psikolojik ve

fizyolojik adan insanlarda olumsuz baz duygularn olumasna neden olabilir. Bu

sorunun zmlenmesinde yolcular dorudan etkileyen

algsal faktrler tez

kapsamnda ana unsur olup, ele alnmas byk bir nem arz etmektedir. Daha ok
grsel geleri ieren algsal faktrler olarak renk, k, biim, malzeme, doku,
enstelasyon, resim, mzik, grafiti sanat ve afi sanatn yeralt metro istasyonlar
kapsamnda incelenecektir. Bylelikle psikolojik olarak insanlarda olumsuz etkiler
ortaya karabilen yeralt metro istasyonlar daha yaanabilir, eitici, ferah ve zevkli
yerler haline dnebilecektir.
Tez kapsamnda ikinci blmde, incelenecek olan yeralt metro sistemleri de rayl
sistemler kategorisinde yer ald iin ncelikle rayl sistemlerin tarihi, tanm,
snflanmas, eitleri ele alnarak konu tantlmak istenmitir. Bundan sonra nc
blmde, yeralt metro istasyonlarnn tarihinden balayarak, tanm, tasarm
kriterleri,

standartlar

ve

istasyonlarn

mekansal

geleri

incelenerek

deerlendirilmitir. Drdnc blmde ise metrolarn dier sistemlerden stn olan

zelliklerinden konfor kavram iinde, aydnlatma sistemleri, grltye kar alnan
tedbirler, oturma gruplar, iaret ve semboller ve zrller iin tasarm kurallar ele
alnmtr. Beinci blme kadar yeralt istasyonlar haknda genel bir ereve
oluturduktan sonra tezin asl amac olan ve kullancy dorudan etkileyen algsal
faktrler olan renk, k, biim, doku, malzeme, enstelasyon, resim, mzik, grafiti ve
afi sanat yeralt istasyonlar erevesinde ele alnarak, dnyada tasarm bakmndan
nde gelen rnekler zerinde analizler yaplmtr. Altnc blmde Taksim-4.Levent
Metro hattnn genel zellikleri ile birlikte zellikle tezin amacn desteklemek ve
somutlatrmak zere mevcut Taksim-4.Levent Metro Hatt, Taksim metro
istasyonunda yaplan alan almasnn sonu ve deerlendirilmesine yer verilmitir.
Alan almasnda grme ve gzlemden edilenen bilgiler erevesinde analizler ve
deerlendirmeler yaplmtr. Son blm olan yedinci blmde ise tezin amacna
ulamak iin aratrlan ve incelenen algsal faktrlerle ilgili elde edilen bilgiler
nda deerlendirmeler ve yorumlar yaplmtr.
Tezin yntemi literatr aratrmas ile grme ve gzlemi ieren alan almasna
dayanmaktadr. Metro sistemini tanmak ve kavramak amacyla TSE , DLH ve
Dnya standartlarndan biri olan NFPA, mimari kriterler ve standartlar gz nne
alnarak incelenmitir. Ayrca konuyla dorudan ilgili kaynak bulunmad takdirde,
eitli okumalar yaplarak buradan edilinen bilgiler tez kapsamnda uyarlanarak,

yorumlanmtr. Ayrca dnyadaki eitli metrolardan rnekler verilerek analizler

yaplmtr. Literatr almasndan elde edilen bilgiler nda, Taksim Metro
istasyonunda 50 yolcuyla 14.03.2007 ile 19.03.2007 tarihleri arasnda yz yze, soru
cevap eklinde ve rassal olarak grme yaplmtr. Gnlk olarak 160.000
yolcunun tand Taksim-4.Levent Metro Hatt kapsamnda geni ve ayrntl bir
alma yapmak olduka g olmakla beraber bu almada bir takm analizler
yaplmtr. Bu grme Taksim Metro stasyonu, istasyon holnn cretsiz alannda
k turnikelerinin olduu yerde ayn noktada durularak gereklemitir. Ayrca
grme pik dier bir deyile doruk saatler dnda olan saat 10.00 saat 16.00 aras
yaplmtr. Yolcularn alglarnn bu saatlerde daha yksek olduu dnlerek
uygulanmtr. Sorular tezin amac dorultusunda algsal faktrlere dayanmakta olup,
kan sonular grafik ve tablolarla deerlendirilmitir. Ayrca tez kapsamnda ele
alnan algsal faktrlerle ilgili Taksim Metro stasyonunda gzlem yaplarak,
sonular ortaya konulmutur. Bunun yannda BB Ulam A.. Kalite ve Kurumsal
Geliim Mdrl tarafndan 2006 ylnda hazrlanan Taksim-4.Levent Metro
Hatt Yolcu Memnuniyet Aratrmas Sonu Raporu nda tez kapsamnda benzerlik
gsteren analizlerden faydalanlarak deerlendirilmeler yaplmtr.

2. RAYLI SSTEMLERLE ULAIM

Bu blmde rayl sistemlerin tarihi, tanm, snflandrlmas ve eitleri
incelenecektir. Rayl sitemler kendine zg bir yapy ieren, zel sistemlerdir.
2.1. Rayl Sistemlerin Tarihi
nsanlar farkl ihtiyalarndan dolay yer deitirmek durumunda kalrlar. Deien
ihtiyalara paralel olarak deien teknoloji ile ulatrma sistemleri tarihin ilk
zamanlarndan gnmze kadar geliim ve deiim gstermitir.
Ulatrma trlerinin ortak zellikleri unlardr:

Yol

Tat

Enerji kayna

Ykleme boaltma tesisleri(terminaller) (Evren, 2002)

18.y.y.da ngilterede demir sanayicisi Reynold farknda olmakszn arabalar iin

yol gelitirdi. Bu yolu demir lamalar kullanarak yapmtr. 1687 ylnda ise Denis
Papin buharn elastiki gcn bulmutur. Bundan sonra ise James Watt tarafndan da
buhar makinesi bulunmutur. Bir ngiliz mhendis olan Richard Trewithick ilk kez
raylardan oluan yol zerinde, buharla ileyen arabay hareket ettirmitir. Daha sonra
lokomotif daha da gelitirilmitir. 1829da Liverpol-Manchester aras iin alan
yarmada Rocet ad verilen tren, 13.2 tonluk yk 22 km/saat hzla ekmitir. Bu
ise demiryolculuun balangc olarak 6 Ekim 1829 alnabilir (Evren, 2002).
Demiryollar tama uzakl ve ilgili olduu trafik grubuna gre:

Kentler aras (uzak mesafe) demiryollar

Banliy demiryollar

Kent ii ya da metropolitan demiryollar (tramvay, metro) olarak

snflandrlmaktadr.

2.2. Rayl Sistemlerin Tanm

Rayl sistemler en genel tanmyla, tek veya birleik aralarla sabit bir yola baml
olarak hareket eden yk ve yolcu tayan sistemlerdir. Zeminde, zemin altnda yada
zemin stnde giden rayl sistemler bu tanm iinde yer almaktadr (Paker, 1992:3).
Rayl tama sistemi, yolcularn gruplar halinde toplu olarak, sabit gzergahlarda,
ray zerinde veya raya aslarak, hzl olarak tand, elektrik enerjisi ile alan,
genellikle yeraltnda tesis edilmi, demir tekerlekli, dier trafikten ayr, metro, hafif
rayl, monoray, tramvay gibi trleri olan, istasyon ve tm yan tesisleriyle btn olan
ulam sistemidir ( TS 12127, 1997:1).
Sanayi Devriminden sonra hzla artan kentlemeye paralel olarak kent ii ulam
gndeme gelmitir. nsanlar sadece bulunduklar yerden ihtiyalarn gideremedikleri
iin hareket etme durumunda kalrlar. eitli ihtiyalarn karlamak istemelerinden
dolay kent iinde hareket etmek iin ulam olanaklar gelitirilmitir. Toplu
tamann gndeme gelmesiyle birlikte birok metropolde olan ulam sorununa
zmler aranmaktadr.
Sabit klavuz yollu tamaclk sistemi; Sabit bir klavuz yol zerinde, yolcularn bir
metropol blgesinde gei hakkyla birlikte toplu tanmas amacyla kullanlan ve
sabit yollar, transit aralar ve dier demiryolu aralarndan, g sisteminden, eitli
binalardan, bakm tesislerinden, istasyonlardan, transit ara alanndan ve dier
sabit ve hareketli cihazlardan, ekipmanlardan ve yaplardan oluanbir elektrikli
tama sistemi. olarak tanmlanabilir (NFPA 130: 5).
Rayl sistemlerin dier ulam sistemlerine gre faydalar oktur. ncelikle
gnmzde zamann giderek artan neminden dolay hzl olmasyla insanlar ksa bir
srede gitmek istedikleri yerlere gidebileceklerdir. Sonra konforlu olmasyla rahat
bir yolculuk geireceklerdir. Bir baka faydas sistematik zelliinden tr yolcular
dzenli bir yolculuk geireceklerdir. Ayrca enerji tketiminden dolay da yolculuk
daha ekonomik olacaktr. Bunun yannda gnmzde gittike artan nemi ile evreye
karda duyarl sistemlerdir. Ayrca tama kapasiteleri de yksektir. Bu stn
zelliklerinden dolay kent iinde ulamn ana omurgas rayl sistemler olmaldr.

2.3. Rayl Sistemlerin Snflandrlmas ve eitleri

Rayl sistemler,

Yol ve hat zelliklerine gre,

Kullanlan tatlarn zelliklerine gre,

letme karakteristiklerine ve kapasitelerine gre snflandrlabilir.

2.3.1. Tramvay Sistemi

Kentii toplu tamaclkta rayl sistemlerden en eski olma zelliine sahiptirler.
Genellikle hemzemin gzergahlarda hareket ettikleri iin hzlar dktr. Yolcular
daha ok yryerek duraklara geldiinden duraklar aras mesafe azdr. Ayrca
hemzemin olmasndan kaynaklanan sinyalizasyon problemlerinden dolay dk
hzla iletilirler. Tramvay sistemi ounlukla yer stnde tesis edilir. Bu nedenle
daha az mekansal ierie sahiptirler. Bundan dolay genellikle maliyetleri daha azdr
(http-1).
2.3.2. Hafif Rayl Sistem
Sistem zellikleri bakmndan tramvaydan daha yksek, metrodan ise daha az
gelimi zellie sahip hafif rayl sistem, hafif metro olarak da adlandrlr. Ana
ulam sistemi olarak yolculuk taleplerinin fazla olduu yerlerde tercih edilirler.
Fakat metropollerde ise tali ulam sistemi olarak iletilmelidirler. Dier kent ii rayl
sistemlerle karlatrldnda hafif rayl sistem yolculuk saylar bakmndan orta
kapasitelidir. Ayrca hemzemin, viyadk ve tnel olarak dzenlenebilir (http-1).
2.3.3. Metro Sistemi
Dnyadaki birok metropolde kentii ulamn omurgasn oluturan metrolar
gelimi ve ada sistemlerdir. Ayrca yolculuk saylar yksek kapasiteye sahiptir.
Dier toplu tama sistemleri tarafndan beslenmesi gereklidir. Bunun yannda
deiik hatlar arasnda aktarma istasyonlar yaplmas yolculuk saysn artrr.
Kentteki nemli yaplar ve yerlerle uyum dier bir deyile entegre olmas proje
aamasnda dikkat edilmesi gereken unsurlar iinde yer alr. Kent merkezlerinde yer
stnde yaplamann getirdii alan sknts vardr. Bu nedenle, yeraltnda kendi zel
yolunda hzl hareket etmesi dnlerek yaplrlar. Ayrca viyadkte ve hemzenin
olarak da projelendirilebilirler.

Tablo 2.1 Tramvay, Hafif Metro ve Metronun Genel Teknik zellikleri

(http-1)
ZELLK

TRAMVAY

HAFF RAYLI

METRO

en fazla 60m

100m civarnda

200m civarnda

2200mm-2650mm

genellikle 2650mm

2650mm
ile3050mm

R59 veya R60

oluklu ray

S49 tipi Vinyol ray

S49, UIC4 veya

UIC60Vinyol
ray

Katener

Katener, rijit katener

veya 3.ray

Katener, rijit
katener veya
3.ray

750 volt DC

750DC veya 1500DC

750DC,
1500DC veya
3000DC

18-20km/saat

42-45km/saat

42-48 km/saat

MAX.SEYR HIZI

40km/saat

80km/saat

90km/saat

SAATTEK MAX.
YOLCU TAIMA

15.000 yolcu/yn

35.000yolcu/yn

70.000
yolcu/yn

14m-20m

20m-33m

15m-23m

300m-500m

600m-1000m

1000m-1500m

STASYON BOYU
ARA GENL

RAY TP

ENERJ TEMN

AKIM
TCAR HIZ

ARA UZUNLUU
DURAK ARALII

2.5. Blm Sonular

Rayl sistemler ilk kez 1829da ngilterede uygulamaya geirilmitir. Dnyadaki bir
ok metropol kentte nfusun yaratt younluk kentii ulam sorunlarna neden
olmaktadr. Bu sorunun zmlenmesinde rayl sistemler balca zmdr. Rayl
sistemler dier sistemlere karlatrldnda gvenli, konforlu, ekonomik v.b. stn
zellikleri vardr. Kentii rayl sistemler; tramvay, hafif metro ve metro herbiri
kendine zg zelliklere sahiptir. Metro ise sistem zellikleri bakmndan, en
gelimi ve yolcu tama kapasitesi en yksek olan sistemdir.

3. YERALTI METRO STASYONLARI

Bu blmde yeralt metro istasyonlarnn tarihi, tanm ve kavramlar, genel
planlamas, mekansal tasarm kriteleri ve standartlar

ele alnarak incelecektir.

Yeralt metro istasyonlar tasarm belirli bir organizasyona dayal olan sistemlerdir.
Bu organizasyondan dolay eitli meslek gruplarnn bir arada almalarn
gerektirir.
3.1. Yeralt Metro stasyonlarnn Tarihi
1843te lk yeralt treni yakt olarak kmrn kullanld lokomotiflerle ekilen bir
sistemdir. Sz konusu sistem Charles Pearson tarafndan ortaya atlmtr. Bylelikle
Pearson Londra ulamn dzenlemeyi amalyordu.

Farringdon Soka ile

Paddingtondaki Bishop Kpr yolu arasnda kalan 6 kmlik blmn

yapm

almalarna 1860ta baland. Bu hat 10 Ocak 1863te iletmeye almtr. lk yl

9.500.000 yolcu kapasitesine ulamtr. Dnyann ilk elektrikle alan metrosu ise
yine Londrada 1890 ylnda kurulmutur. Ayn zamanda Londra metrosu Birinci ve
kinci Dnya savalar srasnda snak olarak kullanlmtr. Londradan sonra
Budapetede 1896da 4 kmlik hat iletmeye almtr. Bu hatta elektrikle alan
tren iletilmitir. 1898de yapmna balanan Paris metrosu ise 1900de almtr.
Amerikada ilk metro Bostonda 1895-97de, New Yorkta 1904te, Philadelphiada
1907de, Chicagoda 1943de, Toronto metrosu 1954te, Montreal 1960da, Mexico
1969da, Buenos Aires 1913te, Tokyo metrosu 1927de iletmeye almtr (Ana
Britannica, 1989. Metro, 16, 5) ( etinda, 2002).
3.2. Yeralt Metro Sistemlerinin Tanm ve Kavramlar
stasyon, rayl tama sistemini kullanan yolcularn, tama aracn bekledii, araca
inip bindii, yeralt veya yer stnde kurulan tesistir (TS12127,1997:1). Yeraltnda
tesis edilen istasyonlar gerek mekansal ierik gerekse donanm olarak ok daha geni
bir yapya sahiptirler. Yeralt istasyonu ise hemen hemen btn geleri yeraltnda
olan istasyondur.

Hat, rayl ulam sisteminde demir tekerlekli tatlarn (tren v.b.), zerinde hareket
ettii; raylar ve raylar traverslerle birbirine balayan balant malzemelerinin
tekil ettii zel bir yoldur (TS12127,1997:1).
Gzergah, byk bir ounluu yeraltndan giden metrolar iin hattn sreklilii
esasna dayal istikamettir.

Kurp, aliynman, dever gibi bileenlerin standartlar

erevesinde oluturulurlar. Yolcularn en yksek kullanmlarnn olduu alanlardan

gemesi gerekmektedir.
Aliynman, dorusal olarak ilerleyen hatta verilen isimdir. stasyondan nce ve sonra
en az 25 m kadarlk hat aliynman olacak ekilde planlanmaldr (DLH-Hafif Rayl
Sistem Kriterleri).
Kurp, hatlarn dairesel olarak gemesine verilen isimdir. Minimum 230 m yarap
olacak ekilde planlanmaldr. Kurplarda istasyonun planlanmas istenmeyen bir
durumdur. Zorunlu hallerde ina edilmesi durumunda minimum kurp yarap 600 m
olmaldr (DLH-Hafif Rayl Sistem Kriterleri).
3.3. Yeralt Metro Sistemlerinin Genel Planlamas
Yeralt metro istasyonlar mimari planlamasndan nce gzergah etdleri yaplr.
Youn yolculuk talebinin olduu yerler ile insanlarn rabet ettii yerler gz nnde
bulundurularak gzergeh alternatifleri gelitirilir. Bu alternatifler gelitirilirken dier
toplu tama sistemleriyle entegre olacak ekilde gzergahlar ehrin btnn ile
ilikisi de ele alnacak ekilde dzenlenir. Alnan projeksiyon ylna gre yolculuk
tahminleri pik saatte her istasyon iin inen ve binen yolcu saylar belirlenerek,
gzergah alternatifleri iinde en ok ileyen hat seilir. Yeraltndan gidecek olan
metro gzergahnda gzergah plan ve gzergah profili bir arada karlkl olarak
izilir. Plan izilirken nemli olan metro trenin kurplarda uyumlu hareketini
salamas gz nnde bulundurulmas gerekir. Minimum kurp apnn 230 m olmas
salanmaldr. Aliyman olarak tariflenen dorusal gzergahlar ile kurplarn
uyumluolmas gerekmektedir. stasyon peronlar da hem gvenlik asndan hem de
metro treninin hareketi asndan aliynmanlarda yer almas gerekmektedir. Metro
treninin tekerlei ile rayn metal olmasndan dolay srtnme az olmaktadr. Bu
nedenle, trenin hareket standartlar olup, ancak optimum ini ve k eimi % 4
olmaktadr. Bu nedenle gzergah profili hazrlanrken standartlara dikkat edilmelidir.
Ayrca baz istasyonlarda zellikle u istasyonlarda makas yaplmas trenin yn
9

deitirmesi bakmndan gerekmektedir. Standartlara gre yaklak olarak her 5 km

de bir makas yaplmas gerekir. Makas eer a-kapa yaplyorsa, makas ile zemin
arasnda kalan alan da deerlendirilerek, ilev verilebilir. Ayrca kuyruk hatt veya
dier bir deyile geceleme hatt uluslararas standarta gre de yaklak 8 kmde bir
yaplmas gerekir. Arzalanan trenin beklemesi iin yaplmas gereken zel hattr. Bu
durumda kenar peronlu istasyon ortaya kabilir. Gzergah yeraltndan gittii iin
arazi yaps da gzergahn ekillenmesinde balca unsurlardan biridir. Yerin olduka
altndan giden hat baka bir yerde viyadkten de gidebilir. Bunun yannda zemin
etdlerinin de yaplmas gerekmektedir. naat teknii olarak a-kapa ve delme
tnel yntemleri vardr. Zemin yaps kaya gibi sert ve dayankl ise delme tnel
yntemi seilerek uygulanr. Eer yer stnde yaplama iin ak alan var ise akapa yntemi tercih edilir.
stasyonlar yaklak olarak 1 km aralarla yerleri belirlenmelidir. stasyon tasarmnda
ilk nce tespit edilmesi gereken istasyon girileri olmaldr. nk yapnn
biimlenmesinde belirleyici unsurdur. Giri yaplar yaya sirklasyonunun youn
olduu yerlerde planlanr. stanbul gibi yaplamann youn olduu yerlerde giriler
refjlere ve kaldrmlarn ortasna gelebilmektedir. Bu adan girii istasyona
balayan uzun yaya tnelleri ortaya kabilir.
3.4. Yeralt Metro stasyonlarnn Mekansal Tasarm Standartlar
Bu blmde, yeralt metro istasyonlarn kullanan yolcularn getii ana mekanlar
istasyon girii, istasyon hol (bilet hol) diyer adyla konkors, peron ve bu mekanlar
arasnda sirklasyon iin kullanlan normal ve yryen merdivenler ele alnacaktr.
Bu mekanlarn tasarm kriterleri ve standartlar ortaya konulmutur. stayonlarn
sz geen mekanlar arasnda uyum, btnlk ve sirklasyondaki ak temel
prensipler arasnda yer almaktadr. Ayrca personelin denetiminde bulunan yolcularn
dorudan eriiminin olmamas gereken servis alanlarda bulunmaktadr. Tasarm
standartlar TSE, DLH ve NFPA erevesinde ele alnmtr.

10

3.4.1. Giri

ekil 3.1. Hector Guimardn tasarlad Paris Metro Girii

(http-2)
stasyon girileri yolcularn metro sistemiyle ilk olarak karlat yerdir. stasyon
girileri ekici ve kolay anlalabilir olmaldr. stasyon sembol giriin yannda yer
almaldr. Ayrca giriin zeri hava koullarndan dolay oluacak problemlere kar
kanopi denilen bir saakla rtlmelidir. stasyonun kapand kapdan nce de
drenaj iin bir zgara konulmaldr.
ekil 3.1deki Parisde bulunan metro girileri Mimar Hector Guimard tarafndan
tasarlanmtr. Bu giriler, Art Nouveau tarznda olup, gnmze 88 tanesi gelmitir
( http-2). Bilbao metrosu Norman Foster tarafndan tasarlanmtr. ekil 3.2deki
Bilbao giri kanopisi kentte bir simge haline gelmitir. Yerel halk tarafndan
fosteritos olarak isimlendirilmitir (Bennett, 2004).
stasyon girileri yolcular tarafndan kolay anlalabilir olmas iin evreden
ayrlmaldr. Bunun yannda evredeki mimarlk ile uyum iinde olmaldr. Ayrca
istasyon girileri tnel tipi ve a-kapa tipi istasyonlarda tasarlanrken yolcular en ok
eken kavak, ke gibi yerlerde planlanmaldr.

11

ekil 3.2. Norman Foster n tasarlad Bilbao Metro Girii

(http-3)
Yeralt istasyonlarda en az 1 adet daha da uygun olan 2 adet giri/k olmas
gerekir. Bunun yannda caddeye kan acil durum merdiveni ounlukla servis
merdiveni olarak da kullanlr

(TS- 12127). Gzergah planlamas yaplrken

yolculuk saylar ettleri yaplr. Buradan elde edilen yolculuk saylarna gre
girilere yerletirilecek olan merdiven, yryen merdiven, rampa gibi dey dolam
elemanlar boyutlar ortaya kacaktr.
Caddeye kan ikinci bir istasyon eleman da zrl asansrdr. Cadde-istasyon
hol, istasyon hol-cretli alan, cretli alan-peron arasna tesis edilecek asansr
personel asansr olarak da hizmet verebilecektir (TS- 12127).
Ayrca metrolarda dnemeler yaplacaksa eer, ncelikle girilerde yolcular
ynlendirmek gerekmektedir. Bunun yannda girilerin bilet hol ile balantl
olmas salanmaldr.
3.4.2. stasyon Hol

ekil 3.3. Madrid Metrosu stasyon Hol

(http-4)

12

stasyon hol cretli alan (kontroll alan) ve cretsiz alan (kontrolsz alan) olmak
zere iki ksmdan oluur. stasyon hol yolcular toplama ve datma zelliine
sahiptir. Bir istasyonda bir tane istasyon hol olabilecei gibi eitli yerlere yaplan
girilerden dolay birden fazla da olabilir. Konkors zellikle bilet hol ilevini
gren fakat bunun yannda servis hacimleri gibi dier birimleri de barndran yapdr.
Tasarlanan bilet holnn artmasyla artan konkors says artan iletme demektir. Bu
nedenle gvenlik, temizlik, aydnlatma, havalandrma gibi yeni ilevlerden dolay
maliyeti de artrr.
Tnel tipi istasyonlarda istasyon girileri bir takm yaya yollaryla ncelikle istasyon
holne balanr ve yolcu buradan datlr. Yolcular planlamada oluacak makina,
elektrik gibi ilevlerden uzak tutulmas salanmaldr.
A-kapa tipi istasyonlarda ise ray st kotu ile arazi kotu arasnda mesafe
artacandan st katlara al-veri merkezi, sergi, bro gibi ilevlerle yklenebilir. Bu
ksmlara yolcu dorudan girememelidir. nk esas olan yolcuyu en ksa mesafede
perona indirmek olduundan giri ve istasyon hol birbiri ile balantl olmas
gerekmektedir.
stasyon hol giren-kan yolcular karmaaya yer vermeyecek ekilde sirklasyonda
basitlemeye gidilerek dzenlenmelidir. stasyon alan hesaplanrken pik saatteki
yolcu says gz nnde bulundurulmaldr. Ayrca turnike ve bilet gieleri nnde
oluacak kuyruklar iin alan braklmaldr (TS- 12127, 1997).
Yeralt istasyonlarnda yangn, terr ..v.b gibi olaylara kar yksek dzeyde
gvenlik nlemleri almak gerekmektedir. Bu nedenle gr alan kolay denetlenebilir
olmaldr. Bundan dolay gvenlik grevlileri, kameralar, istasyon efi odas gibi
ilevler de istasyon holnde yer almaldr. Ayrca holde bulunan yiyecek-iecek
makinalar, bayiler gibi nitelerin says ve yeri dolama engel olmayacak ekilde
dzenlenmelidir. Bunun yannda yolcular holde grafik ve iaretlerin de yardmyla
kolayca yollarn bulabilmelidirler.
cretsiz alan cretli alandan turnikelerle ayrlr. Fakat baz kentlerde rnein,
Hamburg Metrosunda olduu gibi turnikeler yoktur. 0,45 m- 0,50 m olan
geniliinde ve 0,90 m- 1,00 yksekliinde olan turnikeler kameralarla izlenmelidir.
Turnike says yolcu says gz nnde bulundurularak hesaplanr. Buna gre

13

dakikada giri ynnde 30, k ynnde 40 kii geecek ekilde hesaplanr (TS12127, 1997).
A-kapa istasyonlarda genellikle istasyon holnde bulunan bilet gieleri kolay
grlebilir yerde planlanmaldr.

Bilet gieleri yerden yaklak olarak 50 cm

yukarda yaplmaldr.
3.4.3. Dey Dolam Elemanlar
stasyon iindeki dolamda yolcularn hareketlerini basitletirmek iin binenler
(girenler) ve inenler (kanlar) eklinde ayrlmas gerekmektedir. Yolcularn perona
doru gidilerinde ve perondan ka doru hareketlerinde kesinti ve dolamba
olmayacak ekilde sirklasyon elemanlarnn yerleri belirlenmelidir. Ayrca
merdiven ve yryen merdivenlerin balarnda ani art alan braklmaldr.
3.4.3.1. Normal Merdivenler
Yolcular tarafndan kullanlan normal merdivenlerin giriten perona kadar veya
perondan girie kadar olan yerleimlerinde sirklasyondaki ak esas alnarak
planlanmas gerekmektedir. A-kapa inaat tekniiyle yaplan planlamada peron
katnda yer alan merdivenlerin alt depo, elektrik panel odas, temizlik odas gibi
ilevler verilerek deerlendirilebilir. Delme tnel inaat tekniiyle yaplan
planlamada ise uzun ve yksek merdiven tnelleri ortaya kabilir.
Yolcularn kulland genel merdiven genilii en az; 1,80 m (tek yn iin en az
1,20 m)
Personelin

; 1,20 m

Acil kta yardmc merdiven

; 1,20 m

Tek yndeki akmda sahanlk genilii

; 1,35 m

ift yndeki

; en az merdiven genilii kadar

olmaldr (TS- 12127, 1997:11).

Merdiven hesaplanrken 2x rht + 1 basamak genilii: (63-64) cm olmaldr. Rht
ykseklii en ok 17 cm ve basamak genilii de en az 30 cm olmaldr. k
merdivenin as ise en ok 30 olmaldr (TS- 12127, 1997).
Yolcularn merdiveni kullanmalarnda gvenlik gz nne alnmaldr. Bundan
dolay merdiven kaplama malzemeleri youn kullanma kar salam olmaldr.
Merdivenlerin basamak ular yaplmamaldr. Ayrca merdiven ularnda anmaya
14

ve kaymaya kar bir nlem olarak, merdivenin u ksmnda gml veya zerine
yaptrlacak kaymaz bir bant kullanlmaldr.
Korkuluk sadece merdiven boyunca yaplmamaldr. Merdivenin banda ve sonunda
yolcularn merdivene uyum salamas ve dmeyi nlemesi asndan korkuluk en az
45 cm kadar uzatlmaldr. Ayrca korkuluklarn ykseklii 90 cm olmaldr. Bu
korkuluklar paslanmaz metal olabildii gibi parepet duvar zerinde devam eden
kpete ekilde de olabilir. 2,40 mden daha geni olan merdivenlerde araya bir de
korkuluk konulmas gerekir. Ayrca her 2,70 m ykseklikte bir sahanlk braklmas
gerekir (TS- 12127, 1997).
Merdiven banda, normal dolam alan veya gei koridoru arasnda en az 3,00 m
lik kuyruk alan braklmal, ayn yne hizmet eden iki merdiven arasnda en az 9,00
m mesafe bulunmaldr (TS- 12127, 1997:12).
Merdiven kapasite hesabnda, bir yolcu iin 0,60 m geniliinde merdiven
eridinin, k ynnde 15,00 m/ min hzla dakikada 35 kii tayaca kabul
edilmelidir, inite ise 18,30 m/min hzla, bir eridin dakikada tama kapasitesi 40
kii alnmaldr(TS- 12127, 1997:12).
Ayrca normal merdivenler daha sonra yryen merdivenlere dntrlbilecek
ekilde dnlmelidir. Yryen merdivenin oturduu demede seilecek merdiven
tipine gre deiebilecek ekilde yaklak olarak 4,8 m lik bir alan braklmaldr.
stasyonda yolcularn ve personelin acil durumlarda kullanabilecekleri acil k
merdivenlerinde dorudan eriim salanmaldr. Perondan cadde kotuna kadar acil
k merdiveni tesis edilmelidir. Eer cadde kotunda yaplama gibi engeller varsa
deplase edilerek, bir yere tanabilir. Fakat acil k merdiveninin yangn gvenlii
dikkate alnacak ekilde kendine ait bir gzergah olmaldr. Ayrca sz geen bu
hollere baka ileve sahip mekanlar almamaldr. stasyondaki personel tarafndan
kullanlan merdivenlerde rht 19 cm, basamak genilii ise 25 cm olabilir.
3.4.3.1. Yryen Merdivenler
lk olarak Londrada yaplan yeralt istasyonlarnda peronlara eriim asansrlerle
yaplmaktayd. O zamanlarda yolcu says ok fazla olmadndan asansrler yeterli
olmaktayd. Yryen merdivenlerin icad ile bugnk yryen merdivenler 1 saatte
10.000 yolcuyu tayabilecek duruma gelmilerdir (Bennett, 2004).

15

ncelikle 1882de Jesse Reno eimli rampa patentini ald. Sonra 1892de George
Wheeler dz basamakl yryen merdiven patentini almtr. Daha sonra yryen
merdivenler Charles D.Seeberger ve Otis Asansr irketi tarafndan gelitirildi. Sabit
hzlarla hareket eden yryen merdivenlerde her dakika iin 30 m (100 ft) olarak
kullanlmaktadr. Fakat Moskovadaki Kiev ve Leningrad gibi derin istasyonlarda
daha hzl altrlmaktadr (Bennett, 2004).
Yryen merdivenlerin bir gnde 20 saat alma potansiyeline sahip olmalar
gerekir. Standartlara gre, kat ykseklii 3,50 mden fazla olduunda yukar k
iin tesis edilirler. Kat ykseklii 7,00 m ve daha fazla ykseklikte olmalar
durumunda yukar kn yannda, ini iin de yaplrlar. Yryen merdivenin
ykseklii 5,50 m eit veya fazla olduunda araya sahanlk yaplr. Bir yryen
merdivenin eimi 30-35 derece arasndadr. Ayrca yryen merdivenler her iki
ynde de hizmet verecek ekilde tesis edilmelidir. nk acil durumlarda da ilev
grmeleri gerekmektedir (TS- 12127, 1997).
Aadaki kriterlere uygun olduu takdirde yryen merdivenlerin k yolu olarak
kullanlmasna izin verilir:

Yryen merdivenler yanmaz malzemeden imal edilmi olamaldr.

k ynnde alan yryen merdivenlerin almaya devam etmesine izin

verilmelidir.

k ynnn tersine alan yryen merdivenler uzaktan ya da manuel

olarak durdurulabilir olmaldr (NFPA 130, 2007:7).

Ayrca, yryen merdivenlerin k kapasitesi hesaplanrken, her katta bir yryen

merdivenin servis d kald varsaylacaktr. Seilen yryen merdiven, k
kapasitesi zerinde en olumsuz etkiye sahip yryen merdiven olacaktr (NFPA
130, 2007:8).
Merdiven genilii de yryen merdivenlerin kapasitelerini belirlemede etkendir. 60
cm geniliinde bir kiinin kullanm iin yeterli olabilmektedir. 100

cm

geniliinde olduunda ise yryen merdivenin bir tarafnda yolcular beklerken,

dier tarafnda insanlar yryerek hareketlerine devam ederler.
Tipik olarak, 60 cm geniliindeki merdivenher dakika iin 30 m(100ft) de ilem
gren ve 30 derece eimde olan merdiven her saat iin 5,626 kii kapasiteye

16

sahipken, 1 m geniliindeki yryen merdiven her saatte 9,002 insan kapasitesine

sahiptir (Bennett, 2004:147).
Merdiven ile gei koridorlar arasnda en az 4,50 m lik kuyruk alan braklmal;
merdiven bitiinden itibaren dier merdiven, duvar veya engel en az 9,00 m uzakta
olmaldr (TS- 12127, 1997:14).
3.4.4. Peron
Peron (platform), istasyondaki yolcularn trene binmek iin bekledii, trenden inen
yolcularn da indii dorusal mekanlardr. Ray st kotundan tren modeline gre
yaklak 1 m civarnda deien yksekliktedir. Peron tren hattna paralel olarak
devam eder.
Peron; Bir istasyonda, klavuz yolun hemen yannda olan ve asl olarak yolcu
ykleme ve boaltma iin kullanlan alan olarak tanmlanmaktadr (NFPA 130:5).
stasyon en kesitlerine gre peron tipleri ise,

Kenar peron,

Orta peron

stste peron olmak zere deiik biimde konumlanrlar (Paker, 1992).

stasyonda hat olarak adlandrlan trene ait zel yol sadece gidi veya sadece geli
ynnde gre trenin zerinde hareket ettii yollardr. Bu yollarn hemen yannda
olan sadece bir yn iin kullanlan yan peron veya kenar peron olarak
adlandrlr. Eer peron biri geli, dieri gidi olmak zere genellikle iki hat arasnda
kalyorsa bu durumda orta peron olarak adlandrlr. Eer hatlar kot fark olmak
zere kesiiyorlarsa bu durumda peronlar arasnda bir hattan dier hatta gemek
amacyla balantlar oluturulabilinir. Bu durumda da stste peron ortaya kar.
Genel kural olarak platform kapasitesi, yklenen veya boalan trenlerin
yolcusundaki ortalama hacni, pik saatteki 15 dakikalk periyot sresince, bir sonraki
tren(orta platformda iki yndeki tren) gelene kadar barndrp boaltabilecek
seviyede olmaldr (TS- 12127, 1997, s:15).
Platform genilii, pik saatte inen, binen ile bekleyen yolcular olmak zere yolcu
says ve tren frekansna bal olarak hesaplanr. Platformda kii bana 0,50-0,75
m2 lik yer ayrlmaldr. Net platform genilii hesaplanrken trenin getii tarafta

17

peronun zerindeki 0,50 m lik emniyet band karlmaldr. Ayrca oturma gruplar,
pano, yiyecek-iecek makinalar, p kutusu gibi elemanlar platformun en az
genilik alanndan karlarak hesap edilmelidir. Platformun trenin getii kenardan
itibaren engelsiz genilik 2,50 m olmaldr.
Perondaki yolcularn perondan tahliyesi 4 dakika veya daha az bir srede
salanmaldr. Ayrca yolcunun perondan bir gvenlik noktasna eriimi 6 dakika
veya daha ksa srede olmaldr ( NFPA 130, 2007).

Tablo 3.1 Net Platform Genilii (TS 121127, 1997:13)

Platformun Yeri
Ortada (ulardan
kl)
Ortada (ortadan
kl)
Kenarda

Tercih Edilen
Genilik

En az Genilik

7,30 m

6,70 m

4,85 m

3,65 m

3,65 m

2,50 m

stasyonun gvenlii gz nne alndnda, peronun btn grsel olarak

alglanmal ve grsel emniyet salanmaldr. Peron, istasyonda bulunan gvenlik
grevlilerince kolay alglanabilir olmaldr. Bundan dolay peronlar kurba gelmemeli
ayn zamanda grsel engeller konulmamaldr.
Peron

tabanndan, tavanna aslan saat, iaret, kamera gibi elemanlar aras ba

kurtarma mesafesi en az 2,50 m olmaldr. Ayrca bu elemanlar peronun trenin

getii kenarndan en az 0,50 m ieride

yer almaldr. Bunun dnda tavan

ykseklii en az 3,50 m olmaldr.

Trenin getii tarafta peron kenarnda 0,45 m-0,50 mlik ayr renk, doku ve desende
emniyet band bulunmaldr. Ayn zamanda bu banttan hari grme zrller iinde
peronda ayak veya sopa ile alglanabilecek dokulu, zrlye rehberlik edecek bir
bantta bulunmaldr. Veya bu iki bant birletirilerek tek bir bant haline getirilebilir.

18

ekil 3.4. Yeralt istasyonlarnn tip en kesitleri

(Anon, 1987)

19

3.4.5. Servis Alanlar

Yardmc alan; bir istasyonda, iletme, bakm veya destek ekipmanlarn ve
fonksiyonlarn muhafaza etmek yada barndrmak amacyla kullanlan ve kamuya
ak olmayan alanlar (NFPA 130:3). stasyonlarn gzergah zerindeki
konumlarna, servis ilevlerine ve kapasitelerine gre, deimek zere servis alanlar
istasyon iinde tesis edilmelidir. Bu alanlar; enerji, mekanik donanm, sinyalizasyon,
kontrol, telekomnikasyon gibi ilevleri barndracak servis alanlarna ihtiya olur.
Bunun yannda aydnlatma donanmlar, havalandrma donanmlar, iklimlendirme
donanmlar, grlt kontrol donanmlar, suya kar donanmlar gibi sistemlere de
gereksinme vardr.
Ayrca dier servis alanlar ise istasyon personeli tarafndan bakm ve iletmesi
yaplan mekanlardr. Bu mekanlar bilet ofisleri, istasyon efi odas, personel odas,
personel WCleri, istasyon efi odas, ilkyardm odas, depo..v.b olarak adlandrlr.
dare; bir sabit hatl yk ve/veya yolcu tamacl amal rayl sistemi iletmek
zere yasal olarak kurulmu ve yetkilendirilmi merci( NFPA 130:3).
Elektrik; Yolcunun kulland alanlardan kablo tesisatnn tamamiyle gizlenmesi
gereklidir.Yolcu alan dndaki blmlerde ise kablo tesisat yzeyde denir.
Havalandrma; 3 ayr havalandrma sistemi yeralt istasyonlarnda bulunmas gerekir.
Bu sistemler;
1) Tnel Havalandrma Sistemi: Peronun iki ucunda havalandrma aftlarnn
olmasn gerektirir. Tnel havalandrma aft ksmnda mekanik techizat, fanlar,
damperler, panjurlar ve susturucular vardr. Fanlar besleme ve emme zelliine
sahiptir. Tnel havalandrma donanm hem lokal, hem de kontrol merkezinden
kontrol edilebilir olmaldr.
2) stasyon Yolcu Blm Havalandrma Sistemi: Temiz havann verilmesi ve kirli
havann boaltlmasna dayanr. nsanlar iin daha rahat ortamlar salamak in
gereklidir.
Ayrca platform altnda da kirli hava sistemi bulunur. Bu sistem trenin neden olduu
s kaynaklar bakmndan uygun bir yerde dnlmelidir. Konkorsa, yolcu
blmlerine ve tm perona filtrelenmi hava beslemesi yaplarak konforun
salanmas gerekir.

20

3)Yardmc Alanlarn Havalandrma Sistemi: Sistemin personeli tarafndan

kullanlan yerlerde yaplacaktr.

Ayrca transformatr, siyalizasyon, haberleme,

kumanda ve dier elektrik odalarnda da yedek havalandrma yaplmaldr.

ekil 3.5. stasyon Havalandrma Sistemi Kesiti

(Ulam Planlama Mdrl, skdar-mraniye-ekmeky Metro Hatt Fizibilite
Raporu, 2006)
3.5. Blm Sonular
Yakt olarak kmrn kullanld ilk hat Londrada 1863 ylnda iletmeye
almtr. lk elektrikle alan metro ise 1890 ylnda kurulmutur. Ayrca bu
blmde yeralt metro istasyonlarnn tasarm kriterleri ve standartlar ortaya
konulmutur. stasyonlarn genel planlamas ile ana mekanlarn mimari tasarm
kriterleri

ele alnmtr. Yeralt metro istasyonlar kendine ait zel kavramlara

sahiptir. Bu kavramlar istasyon, hat, gzergah,

aliynman,

kurp v.b. olarak

adlandrlrlar.
stasyonlarn genel planlanmasnda, ncelikle gzergah etdleri yaplarak yolculuk
saylar tespit edilir. Gzergah alternatifleri ierisinden, en ok yolculuk saysna
sahip alternatif seilerek, insanlarn en ok rabet ettii yerlerde istasyonlar 1-1,5 km
ara ile istasyon yerleri belirlenir. Daha sonra istasyonun ekillenmesinde ana unsur
olan giri yerleri kararlatrlr.
21

Yeralt metro istasyonlarnda bulunan ana geler olan istasyon girii, istasyon hol,
peron, sirklasyon elemanlar yolcularn kulland yerlerdir. Giriler kolay anlalr
ve ekici olamasnn yannda evrenin mimari yapsyla da uyum iinde olmaldr.
stasyon hol (bilet hol), dier adyla konkors cretli ve cretsiz alan olmak zere
ikiye ayrlr. Yolcular toplama ve datma zelliine sahiptir. Dey dolam iin
tesis edilecek normal ve yryen merdivenlerin genilikleri yolcu ykne gre
belirlenir. Youn kullanma kar dayankl olmalar gerekmektedir. Peron ise kenar
peron, orta peron ve stste peron olmak zere ayrlr. Servis alanlar istasyonun
eitli ihtiyalarnda doacak olan donanmlar salamak zere tesis edilirler. Ayrca
personel tarafndan kullanlan mekanlarda salanmaldr.

22

4. YERALTI METRO STASYONLARININ KONFORU

Bu blmde yeralt metro istasyonlarnda; aydnlatma sistemleri, grltye kar
alnan tedbirler, oturma gruplar, iaret ve semboller ile zrller iin tasarm
kurallar incelenecektir. Metro istasyonlar kapal ve yerin olduka altnda tesis
edilirler. Bundan dolay, yolcularda psikolojik olarak olumsuz duygular oluabilir.
Bu nedenle, yolcularda gven duygusunun oluabilmesi salanmaldr. Bu adan
bakldnda, gven duygusunun ortaya kmasnda konfor kavramnn byk bir
etkisi vardr. Sz konusu konfor kavram erevesinde yolcularn istasyon ierisinde
rahat, gvenli hareket etmelerini salamak iin gereken konular ele alnmtr.
4.1. Aydnlatma Sistemleri
Yeralt metro istasyonlarnda doal k kullanlamadndan yapay aydnlatma
gerekli olur. Yeralt metro istasyonlar kapal mekanlar olduu iin insanlarda eitli
olumsuz psikolojik durumlar meydana gelebilir. Korku, endie, gvensizlik,
klostrofobi gibi olumsuz bu etkileri ortadan kaldrmak iin aydnlatma ok nemlidir.
yi bir aydnlatma ile yeralt metro istasyonlarn daha ferah, daha ekici ve daha
konforlu yerler haline getirmek mmkndr. Ayrca doru bir aydnlatma ile
istasyonlar kimlikli ve daha estetik hale gelebilir. Aydnlatma yaplmadan nce
aydnlatlacak olan mekann zellikleri iyi analiz edilmelidir (Baykal, 1997).
stasyonlarda dolayl aydnlatmann tercih edilmesi gereklidir. Uygun aydnlatma
yaplmad takdirde gzde, rahatszlk meydana gelebilir. Doru bir aydnlatma ile
gzde kamama, kontrastlk nlenebilir ve rahat grme salanabilir. Bu adan
karanlk mekanlardan aydnlk mekanlara veya aydnlk mekanlardan karanlk
mekanlara geite gz adaptasyon geirir. Bu nedenle, deiik mekanlar aras k
geilerin keskin olmamas gerekir.
stasyonlardaki mekanlarda homojen bir aydnlatma tercih edilmelidir. Fakat normal
merdivenler, yryen merdivenler, bilet gieleri, peron eii daha yksek derecede
bir aydnlatma gerektirir. Buralarda yaplacak aydnlatma dier yerlere gre en fazla
3-4 kat olmaldr. (Baykal, 1997) Grsel konfor asndan duvar, tavan ve zeminlerin

23

ak renkli olmas gerekir. Bunun yannda aydnlatma aygtlar istasyon mimarisi ile
birlikte dnlmelidir.
stasyonlarda aydnlatma sistemi yksek kaliteye, yksek verime ve uzun iletme
mrn gerektirir. stasyonlarda daha ok floresan k kaynaklar tercih edilmelidir.
Bunun yannda akkor telli lambalar da dekoratif amala kullanlabilir (Baykal,
1997).
Aydnlatma aygtlarnn minimum bakm gerektiren, elektriksel adan emniyetli ve
estetik olmalar gerekir. Ayrca istasyonlarda 2,50 m lik genel tasarm modlne
uygun olarak armatrlerin yerleri seilmelidir (TS- 12127, 1997).
Tablo 4.1. stasyon Blmlerinde stenilen En Az Aydnlk seviyeleri
(TS- 12127, 1997)
STASYON BLMLERNDE STENLEN EN AZ
AYDINLIK SEVYELER
stasyon Alan

Ortalama Lks

Genel Alanlar

175-250

stasyon ve Merdiven Girileri

200-400

Bilet Sat Alanlar

200-400

Merdiven, Yryen Merdivenler

150-200

Asansr i

150-200

Platform

150-200

Yardmc Mekanlar

150-200

Batarya Odalar

120-150

Servis ve Temizlik Odas

120-150

Elektrik ve Mekanik Odalar

150-200

Tren Kontrol Elektronik Donanm Odalar

250-300

Yaya Alt Geitleri

150-200

Platform Kenar Emniyet eridinde

250-300

24

4.2. Grltye Kar Alnan Tedbirler

Yeralt metro istasyonlarnda oluan grlty azaltmak iin nlemler alnmaldr.
Sistemde genel olarak eit grltden sz etmek mmkndr. Bunlar; aralarn
yapt grlt, yolculardan kaynaklanan grlt ve istasyonda bulunan mekanik
donanmlarn yapt grltdr. stasyon iinde oluan bu grlty azaltmak iin
malzeme seiminde, gerek dokulu malzemeler tercih edilmelidir. Ayrca
oluabilecek yank da nlenmelidir.
Bunun yannda caddeyle balantl olan giri, istasyon hol, merdivenler,
asansrlerin de cadde grltsnden etkilenir. Bu nedenle, ses yutma zelliine
sahip paneller kullanlarak grlt giderilmelidir (TS- 12127, 1997).
4.3. Oturma Gruplar
Yeralt metro istasyonlar peronunda treni bekleyen yolcular iin oturma
elemanlar dzenlenmesi gerekmektedir. Oturma elemanlarnn says istasyondaki
yolcu says kapasitesine gre hesaplanarak bulunur. Fakat trene binecek yolcular
asndan ayakta bekleme iin ayrlacak alan n planda tutulmal ve ncelikle tercih
edilmelidir. Oturma gruplar en ok ikili gruplar halinde olmaldr. nk, yolcularn
zerine yatmalarn nlemek gerekmektedir (TS- 12527, 1999).
Perona yerletirilecek oturma gruplarnn, yolcu sirklasyonuna engel tekil
etmemesi gerekmektedir. Orta peronlu istasyonlarda, peronun orta ksmnda iki
yne bakacak biimde yerletirilmelidir. Kenar peronlu istasyonlarda ise peron
duvarna paralel gelecek ekilde yerletirilmelidir. Ayrca oturan yolcularn metro
trenini de rahat bir ekilde grmesi salanmaldr.
Oturma grubunun malzemesi tahribe kar dayankl olmaldr. Ayrca istasyonun
bakm ve temizlii asndan oturma gruplarnn kolay temizlenebilir olmaldr.
Oluabilecek kazalara meydan vermemesi asndan, tasarmnda sivri kelerden
kanlmaldr. Bununla beraber, zerinde reklamla ilgili yaz veya resim
bulunmamaldr (TS- 12527, 1999).

25

4.4. aretler ve Semboller

stasyonlarda, iaret ve semboller ounlukla tavana, duvara aslr veya monte
edilirler. Bu elemanlar zerindeki yaz, iaret ve grafiklerin yolcularn kolayca
anlayabilmeleri iin basit olmalar gerekmektedir. aret ve semboller; bilet giesi,
danma brolar, WC, polis gibi alanlarda olmas gerekmektedir. Yolcular iin en
nemli konularn banda

ynlendirme gelmektedir. Bunun iin merdiven,

asansr, giri, k gibi yerlere iaret ve semboller konulmaldr. Bu elemanlarn

renklerine karar verilirken, yaz rengi ile zemin renginin zt renkler olmas tercih
edilmelidir. Ayrca bu elemanlar, evresinden kolaylkla ayrt edilebilmelidir (TS
12574, 1999).
Yazl iaretlerde yolcularn kolay alglayabilmeleri iin yaz metni ksa ve terettde
neden olmayacak ekilde kesin olmaldr. Ayrca yabanc yolcularn da sistemi
kullanmas gz nne alndnda en az bir dil (ngilizce) olan bilgi de bulunmaldr
(TS 12574, 1999).
Bunun yannda, iaretlerde gruplamaya gidilmelidir. rnein, acil kullan ve
emniyet gibi iaret gruplarnda ayn renk ve iaretler kullanlmaldr. Bunlarn
yolcularn kafasnda karkla neden olmamas iin her istasyonda ayn renk ve
byklkte olmas gerekmektedir (TS 12574, 1999).
Yolcularn ynlenmelerinde karar verecekleri yerlere reklam afileri konulmamaldr.
Eer konulmas gereken yerler var ise aydnlatma donanm kurulmaldr. Ayrca, bu
afilerin lleri de ayn olmaldr. Duvara, zemine, diree veya tavana aslabilen
iaretler yeterli sayda olmaldr. Bunun yannda, montaj kolay, dayankl ve kolayca
deitirilebilir zellie sahip olmalar gerekmektedir (TS 12574, 1999).
Ynlendirme ve iaret sistemi mimari tasarm ile birlikte dnlmelidir. Bu yolcuya
rehberlik eden sistem; basit, mantksal sraya gre olumu ve bilgi gerektirmeyen
zelliklere sahip olmaldr. Reklam panolaryla karmayacak ekilde herhangi bir
grsel-kaosa yer brakmayacak bir biimde planlanmas gerekmektedir.
stasyon isimleri girite, ara katta ve platformda yazl olmas gerekir. Milan
metrosunda istasyon giriindeki merdivenlerin stndeki iaret rengi hatt gsterir.
Mezaninde 2 m ykseklikte, platformda ise 1m ykseklikte renklendirilmi eritler
ile verilir. Yazlarn oran, yaz ve arka fonunun rengi, as okunabilirlik asndan
nemlidir (Rauch, 1996).

26

New Yorkdaki rehberlik sisteminin iaretlendirilmeleri ok kafa kartrcyd ve

yolcular gerek bilgiye ulaabilmek iin ok zaman harcyordu. Bu durumu zmek
iin 3 ayr iaretleme kategorisi ne srld. Belirli trene veya ka yolcular
tayacak olan zel ynelme bilgileri, a aklayacak iaretler (trenlerin
ynlenmesini gsteren, zaman izelgesi ve dier hatlarn ve btn an haritalar) ve
sonunda ek baz kolaylklar iaret eden iaretler gibi (halk telefon kutular gibi)
(Rauch, 1996).
Deiik hatlara farkl renkler, saylar ve harfler verilerek iaretlendirmede basitleme
yaplmaldr. Yolcularn yollarn kolaylkla bulabilmeleri salanabilir. Aslan
iaretlerin kolaylkla gze arpmalar iin tavanlar koyu renge boyanabilir. Bir
iaretin formu ne kadar basitse o kadar kolay anlalr olur. Bu bilgilerin sk sk
tekrar etmesi gerekmektedir. ok detayl bilgiler yolcularn kafasn kartrp, karar
vermelerini engeller. Ayrca bu iaretlemeler yeni deiiklik ve eklemelere uygun
olmaldr ( Rauch, J., 1996).
Bilbaoda Norman Foster tarafndan tasarlanan istasyonlardan liman tarafnda
olannda tasarmc (Otl Aicher ve Hans-Jrg Brucklacher) her istasyon iin farkl
semboller tasarlamtr. Ayrca limandaki istasyon iin stilize edilmi kuular sembol
olarak kullanlmtr ( Rauch, J., 1996).
Resim, harf, izim veya basm olabilen sembollerin belirli bir anlamlar vardr.
Yolcular gie, danma, WC gibi eitli ihtiyalara ynlendirecek olan iaretlerin
boyutlar 120 mm x 120 mm olmaldr. Ayrca iaret ve zemin rengi zt olmaldr.
Beyaz zemin zerine siyah iaret veya beyaz zemin zerine krmz veya tersi gibi
olmaldr. Bunun yannda zrllerin kullanacaklar ieretlerde beyaz yaz veya ekil,
zemin de ise mavi renk tercih edilmelidir (TS 12574, 1999).
Halka bilgi verici, ynlendirici semboller, bir panoda toplanmal ve uluslararas
piktogramlar (semboller) kullanlmaldr. Bu iaretler yryen merdiven, asansr,
bilet gieleri gibi yerlerde bulunmaldr.
zrllerin kullanaca asansrlere ait iaret panosunda ayn zamanda yallarn da
kullanabilecei bilgisi eklenmelidir. Bu iaretin boyutu 400 mm x 400 mm beyaz
eklin yaz karakteri Helvetika ve ykseklii 40 mm olup, mavi zemin olmaldr
(TS 12574, 1999).

27

stasyonda kabilecek herhangi bir tehlike annda uyar iaretleri de olmaldr.

Gvenlik iaretleri tehlike durumunda alarm, polis arma gibi acil durumlarda
haberlemeyi salayacak bu iaretler istasyonun eitli blgelerinde temin
edilmelidir (TS 12574, 1999).
Tavana aslan iaretler yolcularca rahat grlebilecek ekilde levha halinde olup,
aslmaldr. Ayrca bu levhalarn alt kenar zemin zerinden 2,50 m+-0,10 m
ykseklikte olmaldr (TS 12574, 1999).
Platformda duvardaki iaretler ise 1,80-2,00 m ykseklikte olmaldr ki trendeki
yolcular tarafndan da grlebilmelidir. stasyon isimleri platform duvarnda 10 m
aralkla devam edecek ekilde yazlmaldr (TS 12574, 1999).
4.5. zrller in Tasarm Kurallar
Yeralt metro istasyonlarnda zrllerin gvenli ve konforlu olacak ekilde sistemi
kullanmalar amalanmaldr. Bu erevede istasyonlardaki mekanlar mantksal
sraya gre olmaldr. Uzun yry mesafeleri olmamal, istasyon iinde hareketi
engelleyecek elemanlara yer verilmemeli ve gereksiz dnlerden kanlmaldr.
Ayrca mekanlara basit ve dorudan eriim olacak biimde zrllerin sistemden en
iyi ekilde faydalanmalar salanmaldr. Bunun yannda zrllerin emniyeti
asndan dar ve kuytu yerler olmamal, ok kolonlu mekanlardan kanlmal ve
geni mekanlar tercih edilmelidir.
zrller iin bata ana istasyon olmak zere istasyonlarda otoparklar yaplmaldr.
Bu otoparklar istasyon giriine yakn olmaldr. Otoparktan istasyona eriim
zerindeki fiziki engeller zrllere gre yeniden tasarlanmal ve uygun hale
getirilmelidir. Bu erevede evredeki kaldrmlarda rampa yaplmal, otobs ve taksi
duraklar yakn olmaldr. Ayrca yaya geidi yolla ayn seviyede olup, yol kenarna
metal yaya korkuluu tesis edilmelidir.
zrllerin hareketi iin kullanlacak ller; tekerlekli sandalye kullanan
zrllerin hareket standartlarna gre belirlenir. Buna gre, minimum 0,915 m net
genilik braklmaldr. ki ayr tekerlekli sandalyeli zrller iin yanyana gei
minimum 1,525 m genilik olmas gerekir. Tekerlekli sandalyeli zrl ile yryen
bir insann yanyana geilerinde ise 1,22 m genilik yeterlidir. Tekerlekli

28

sandalyenin 180 derece dn iin alann minimum 1,525 m genilie sahip olmas
gerekir (TS- 12460, 1998).
Tekerlekli sandalye kullananlar iin nesnelere nden yaklamda; zrllerin
sandalyesiyle yandan kaplad mesafe 1,22 m olmaktadr. zrlnn ihtiyac
olabilen herhangi bir nesneye uzanmasnda nden yaklamda yerden en az 0,38 m
kadar, en fazla ise 1,22 m kadar eriim salayabilir. Yandan yaklamdaki ykseklik
ise en fazla 1,370 m, en az ise 0,230 mye kadar mesafe eriim mesafesidir (TS12460, 1998).
stasyonlarda giriten platforma kadar birok blmde zrller iin mimari
zmler aadaki maddeler eklinde olabilir:

Giriler zrllerin kullanm iin gvenli ve rahat olmal, en az bir tanesi

tekerlekli sandalye kullanan zrller dnlerek dzenlenmelidir.

stasyon holnde mmkn olduunca kot fark yaplmamal, yaplrsa da

rampa tercih edilmelidir.

Cadde-istasyon hol, hol-cretli alan, cretli alan-peron arasnda kot fark

olduunda cadde ile istasyonun cretsiz alan arasnda ve cretli alan ile
peron arasnda asansr tesis edilmelidir.

cretsiz alandan cretli alana 0,80 m geniliinde giri-k turnikesi

yaplmaldr (TS- 12460, 1998).

Mmkn olduunca kelerden kanlmal, bunun yerine bu ksmlar

yuvarlatlmaldr.

stasyon iinde deiik renk ve dokuda zemin kaplama malzemeleri

kullanlarak zrllerin daha rahat hareket etmeleri salanabilir. rnein
zeminde gerek dokulu malzeme kullanlmaldr. Bylelikle, grme
zrllerin kullandklar bastonla zemini alglamalar salanp, ynlendirilme
yaplabilir (TS- 12460, 1998).

En az 1 m geniliindeki yryen yol en fazla % 5-%7 eiminde olmaldr

(TS- 12460, 1998).

Yryen yolun banda ve sonunda grme zrller iin 1,20 m geriden

balayan emniyet eridi olmaldr (TS- 12460, 1998).

29

Rampalarda eim en ok % 4-%5 olmaldr (TS- 12460, 1998).

Rampalarda zemin kaplamas kaymaz, sert ve dzgn olmaldr.

Yryen merdivenlerde merdiven ba ve sonundaki blge en az merdiven

genilii x 1,7 m engelsiz blge olmaldr (TS- 12460, 1998).

Asansr kabini nnde en az 1,525 m x 1,525 mlikalan braklmaldr (TS12460, 1998).

Asansr kaps net akl 0,915 mden az olmamaldr (TS- 12460, 1998).

Asansr kabini iinde yerden 0,85 m-0,90 m ykseklikte tutunma bantlar

olmaldr (TS- 12460, 1998).

Platformda oturma gruplar, yiyecek-iecek makineleri gibi elemanlar

zrllerin hareketini engellemeyecek ekilde dzenlenmelidir.

Platformda trenin getii kenarda zrllerin alglayaca deiik renk ve

dokuda, kta parlayan 0,50 mlik emniyet band bulunmaldr (TS- 12460,
1998).

Platformda trenin getii tarafn ucundan 1 m nce grme zrller iin ayr
malzeme ve dokuda band eklinde ynlendirmeyi salayan ve onlara
rehberlik eden yer demesi olmaldr (TS- 12460, 1998).

4.6. Blm Sonular

Bu blmde; yeralt metro istasyonlarnda, aydnlatma, grltye kar alnan
tedbirler, oturma gruplar, iaret ve semboller ile zrller iin tasarm kurallar ele
alnarak incelenmitir. Yolcularn istasyonu kullanrken grsel, iitsel, ilevsel
konforlar dnlerek bir takm sonulara ulalmtr.
Yeralt metro istasyonlarnda aydnlatma ele alndnda, aydnlatma kullanlarak
daha yaanabilir mekanlar oluturulabilecei tespit edilmitir. Grsel konforun
salanmas iin gvenlik asndan

homojen k tercih edilmelidir. Yolcularn

gzlerinde herhangi bir kamama olumamas iin dolayl aydnlatmaya yer

verilmelidir. Merdivenlerde, bilet sat gielerinde ve peron kenarnda dier yerlere
gre aydnlatma daha fazla olmaldr. Bunun yannda aydnlatma aygtlar kaliteli,
uzun mrl, dayankl olmaldr.

30

Yeralt metro istasyonlarnda grltye kar alnan tedbirler ele alndnda,

yolculardan kaynaklanan, trenlerin yapt ve istasyon mekanik donanmndan
kaynaklanan grlt olmak zere eit grltden sz edilebilir. Bu grltleri
azaltmak iin belirli yerlere ses yutucu paneller koyulabilecei gibi malzeme
seilirken gerek dokulu olmalarna da dikkat edilmelidir.
Yeralt metro istasyonlarnda oturma gruplar ele alndnda, yolcu saysna gre
oturma gruplar says belirlenmelidir. Oturma gruplar istasyonun peronunda yolcu
sirklasyonunu engellememelidir. Ayrca oturan yolcularn treni rahatlkla grmeleri
salanmaldr. Bunun yannda, oturma gruplarnn malzemesi salam, dayankl ve
dumann gsteren malzemelerden seilmelidir.
Yeralt metro istasyonlarnda iaret ve semboller

ele alndnda, iaret ve

sembollerin basit ve kolay anlalabilmesi gerekirken yolculara rehberlik etmesi

salamaldr. Reklam afileri ile kararak belirsiz olmas engellenmelidir. aret
yaz,harf, izim olabilmektedir. Sembolde ise belirlenmi bir anlam vardr.
Standartlara gre belirli ykseklik, renk, fon gibi geleri kararlatrlmtr. Ayrca
salam ve dayankl olmak durumundadrlar.
Yeralt metro istasyonlarnda zrller iin tasarm kurallar

ele alndnda,

zrllerin rahat bir ekilde hareketine imkan veren mimari zmler yaplmaldr.
zellikle cadde-cretsiz alan ile cretli alan-peron arasnda zrl, yal ve hastalar
iin asansr temin edilmesi gerekmektedir. Ayrca zrllerin mekan iinde
ynlendirimesi iin gerek dokulu malzemeler tercih edilmelidir.

31

5. YERALTI METRO STASYONLARINDA ALGISAL FAKTRLER

Bu blmde algsal faktrler olan renk, k, biim, malzeme, doku, enstelasyon,
resim, mzik, grafiti sanat ve afi sanat yeralt metro istasyonlar erevesinde ele
alnacaktr. Daha ok grsel dier bir deile gze hitap eden bu gelerin istasyon
tasarmndan nce, mekanda nasl bir etki yaratlmak istendiine karar verilmelidir.
Alg kiinin gemi yaant, evre, ya gibi deiik baz etmenlere gre farkllklar
gsterebilmektedir. Fakat baz genellemeler yaplabilmektedir. Blm sonularnda
ise blmde elde edilen bilgiler ortaya konulmutur.
5.1. Renk
Renkler zerine yaplan aratrmalarda, baz genellemeler yaplmtr. Bunun
yannda, insanlarn ayn renge farkl cevap verebilmeleri de gz nnde
bulundurulmaldr. Renklerin insanlarn ruh hallerini ve dolaysyla duygularn
etkiledikleri saptanmtr. Buna gre, krmz uyarc bir renk olup, kan basncn
artrd belirlenmitir. Buna karlk, mavi rengin genellikle insanlar sakinletirici
ve dolaysyla kan basncn drc etki yapt tespit edilmitir. Sar renk ise
canllk, mutluluk ve neenin rengidir. Yeil rengi ise verimlilii ve yeniden
canlanma anlamna gelirken, dinlendirici zellie sahiptir. Eflatun ise iki zt rengin
yani krmz ve mavinin karmasndan olutuu iin iindeki orana bal olarak
scak veya souk renk olarak nitelendirilebilir. Turuncu ise, scak bir renk olup,
enerjiyi, sosyallii ve genlii artrr. Bunun yannda, mekanlarda ve yzeylerde
scak renklerin fazla kullanlmas saldrganlk, heyecan gibi olumsuz duygulara
sebebiyet verebilmektedir. Souk renklerin fazla kullanlmas ise ortamda kasvetli
bir hava olumasna neden olabilir (Michel, 1996).
Renkler dalga boylarna gre snflandrldnda, scak renkler ve souk renkler
olarak ayrlrlar. Dalga boylar yksek olanlar scak, dalga boylar dk olanlar ise
souk renk olarak nitelendirilirler. Buna gre, scak renkli yzeyler daha yakn,
souk renkli yzeyler daha uzak alglanrlar. Ayrca ak renkli yzeyler koyu renkli
yzeylere gre daha byk gzkerek, hafiflik hissi uyandrrlar (Michel, 1996).

32

Nesneye veya yzeye gelen n niteliklerinden olan deer ve doymuluk ayn

olduunda fakl renkler ayn parlaklk deerine sahip olurlar. Parlaklk arttka
yzeyler veya nesneler daha yakn gzkrler. Buna gre, sz konusu nesneler ve
yzeylerin parlakl algsal olarak ele alndnda mekann derinlii ve akln
etkileyen tamamlayc bir unsur olabilirler.
Renkler simgesel, biimsel ve ilevsel anlamlar ifade edebilirler. Bylelikle, bir
tasarm eleman olarak kullanlabilirler. Renk simgesel olarak ele alndnda, belirli
bir kltr tarafndan kullanlan renklerin belirli anlamlara ve de armlara sahip
olduu anlalmaldr. Bylelikle renk gesi simgesel olarak kullanlm olur (http-5).
Biimsel yaklamda renk, biimin algland btnn etkisi iinde varolurken;
oranlar kurmak,

dengeyi ayarlamak,

lei belirtmek,

btn paralamak,

paray btn iinde gizlemek, birletirmek, eitlemek, benzerliin sadeliini veya

ztln zenginliini vurgulamak, grsel niteliklerle oynamak ve boyutlu hileler
yaratmakta bavurulan bir aratr (http-5).
Rengin ilevsel olarak kullanlmas, amaca uygunluk olarak yarar salamaya dayanr.
Deiik eylemler deiik renklerin kullanlmasn gerektirebilmektedir. Mekanda
yaratlmak istenen zelliklere gre kullanlacak renkler tespit edilmelidir (http-5).
Grsel alglamada uyumluluun, btnln ve eitliliin oluturduu harmoni
kavram renk iin ele alnabilmektedir. Buna gre ok fazla karmaa oluturan
tasarmlar fazla uyarc olurken, ok monoton tasarmlar ise uyarc olma
zelliinden yoksundur (http-6).
Benzer renkler arasnda uyum salanabilecei gibi, dalga boylar farkl renkler de
uyum salayarak eitlilik yaratabilirler. Ayrca her renk kullanld dier renklere
gre anlam bulur ve farkl grsel deerler ortaya kar.
Mekanda kullanlan renklere karar vermeden nce o mekanda nasl bir etki yaratmak
istenildiine karar verilmelidir. Dinlendirici ortamlar yaratlmak istendiinde ak,
younluu az renkleri tercih etmek gerekir. Neeli ortamlar yaratlmak istendiinde
ise iin eitli ve younluu fazla olan renkler tercih edilmelidir.
Metro istasyonlarnda renk gesi iki ekide kullanlabilmektedir. Birincisi
ynlendirme amaldr. Buna gre, renkler yolcularn giriten perona kadar inmesi
ve perondan caddeye kadar kmasn kolaylatrmak iin yolculara rehberlik eder.
Ynlendirme amal kullanlan iaretler, semboller ve panolarn kullanlmas esas
33

olmaktadr. Tabelalarn renkleri seilirken yolcularn dikkatini ekmesi nedeniyle

genellikle iaret ve zemin rengi zt renkler olmasna zen gsterilmelidir.
Ayrca Taksim-4.Levent Metrosunda olduu gibi her istasyonda kullanlan farkl
renkler istasyonun kimliini ortaya karmaktadr. Bylelikle yolcularn hangi
istasyonda olduklarn kavramasn kolaylatrr. Bunun gibi ayn hatta yer alan
istasyonlarn benzer zellikleri olmas yannda, renk gibi farkl mekan elemanlar
kullanlarak istasyonlarn karakteri ortaya karlabilir.
kinci olarak, renk gesi estetik amal olarak kullanlr. Yeralt metro istasyonlar
kapal olduklarndan dolay insanlarda eitli olumsuz duygularn olumasna
sebebiyet verebilir. nsanlarda soukluk, mekaniklik gibi olumsuz armlar
uyandrabilmektedir. Renk elemann kullanlmasyla canl, neeli, scak ortamlar
yaratlabilir. Daha ok dalga boyu uzun olan yani krmz, turuncu, sar gibi renkler
tercih edilerek ortamda scak bir atmosfer yaratlabilir. Ayrca mekan byk
gstermek iin ak renkler tercih edilmelidir. Daha canl yerler oluturmak
istenildiinde ise scak renklerin koyu tonlar tercih edilmelidir.

ekil 5.1 Olaias stasyonu Platform

Katna nen Merdivenler
(http-7)

ekil 5.2 Olaias stasyonu Platform Kat

(http-7)

ekil 5.1 ve 5.2deki resimler, Lizbon kentindeki Olaias istasyonuna aittir. Platform
katndan olan bu resimlerden grlebilecei gibi sar, kmz, turuncu gibi scak
renkler tercih edilmitir. Bylelikle, mekanda canl ve neeli bir ortam yaratlmak
istenmitir. Ayrca deiik renklerin kullanlmasyla grsel eitlilik yaratlmtr.

34

ekil 5.3 Flora stasyonu Platform Katnda

Kullanlan Malzemelerin Rengi ( http-8)

ekil 5.4 Flora stasyonu Platform Kat

( http-9)

http://en.wikipedia.org/wiki/Flora_(Prague_Metro)
ekil 5.3 ve 5.4deki resimler, Prag Metrosundan olup, 1980de yaplm olan Hat A
daki Flora istasyonuna aittir. Platformun duvarlarnda alminyum paneller
kullanlmtr. Ayrca altn sars ve krmz tercih edilerek scak bir ortam yaratlmak
istenmitir. Fakat deiik renklerin kullanlmasna ramen, fazla tekrar edildii iin
bu durum monotonlua sebep vermitir.

ekil 5.5 Candidplatz stasyonu Hatt

ekil 5.6 Candidplatz stasyonu Peronu

(http-10)

(http-10)

ekil 5.5 ve 5.6daki resimler, Mnih metrosu 1997de alan Candidplatz

istasyonuna aittir. Daha ok, sar, krmz

gibi scak renkler ile mimari bir

kompozisyon yaratlmtr. Renklerin farkl kullanlmasyla monotonluk krlarak,

grsel eitlilik salanmtr.

35

5.2. Ik
...Ik tm varlklarn kkenidir...Varlklara zerkliini verirken, onlar arasndaki
iletiimi de belirler...Bu dnyay oluturan ilikilerin yaratcs, tm varln temeli
ktr...Ik dnyay srekli olarak yeniden kefeder...(Ando,1998).
Baz yeralt istasyonlarnda k bir i tasarm gesi olarak kullanlmtr. Baz
istasyonlarda daha ok noktasal bir ekilde tavana yerletirilen avizeler, lambalardan
kan k tavana oradan da yer kaplamalarna yansr. Birok kentde n kullanm
estetik ve teknik olarak desteklenmitir (Rauch, 1996).
Floresan lambalarla niform aydnlatma salanr. Genel aydnlatmada mekann
iindeki btn yzeyler nemli olmaktadr. Fakat bu durum insanlarda estetik bir
duygu uyandrmayabilir. Bunun yannda noktasal aydnlatma olarak kullanlan avize,
lamba gibi aydnlatma elemanlar da farkl bir etki yaratr. Glgeleriyle detaylarn
daha n plana kmasn salar. Bylece duvar, tavan gibi yerlerden yansyarak geni
alanlar ferahlatr, canlandrr. Ikla evrelenmi mekanlar bir yere hapsedilmi
duygusunu vermezler. Mekanlar kla daha temiz ve gzel grnr. Ik ayn
zamanda grsel olarak mekanlarn blnmesini de salar. Tavanlar koyu renge
boyanmsa, k ile kontrast bir durum yaratr. Parlak tavanlar genilik hissi
uyandrr. Washington Metro istasyonlarnda k konsepti, mimari konseptin bir
paras olarak dnlmtr. Ik ayn zamanda yolcularn sakin olmasna neden
olur. Bylece yolcularn grsel adan iaret ve objeleri kolay tanmalarna neden
olur (Rauch, 1996).
Iklandrma insanlarn ruh hallerini etkiler. yi planlanmam klandrmada kasvetli
ve hatta insanlar saldrganla itebilecek durumlar ortaya kabilir. Ayrca n
kullanlmasnda gz kamatrc olanlardan kanmak gerekir. Gzn yapsnn yaa
bal olarak artan duyarll nedeniyle zellikle yal insanlarda gz kamatrc k
daha zararl hale gelebilir.
Genellikle

aratrmaclar

tarafndan

gz

kamatran

parlaklk,

krletiren,

yetersizletiren ve rahatsz eden olmak zere e ayrlr. Ar derecede n

gelmesiyle retina bykl artar ve de grebilirlik ok azalarak, krletiren bir
duruma gelir. Objeleri grmeyi neredeyse imkansz hale getiren bu youn a
krletiren parlaklk olarak adlandrlabilir. In zellikle yksek derecede
yansmasyla grme performans der ve objeleri grmek zorlar. Detaylar ise

36

farkedilmez duruma gelir. Bu durum yetersizletiren parlaklk olarak tanmlanabilir.

nsanlarn grmelerini engellemeyen fakat onlar rahatsz eden parlaklk ise rahatsz
edici parlaklk olarak adlandrlr (Michel, 1996).
In gz kamatracak kadar parlamasn nlemek iin k kaynaklar duvarda
veya tavanda saklanabilir. Bylelikle dolayl aydnlatmaya gidilebilir. Ayn zamanda
uygun yzey kaplama malzemeleri kullanlarak parlama nlenebilir.
Montreal Metrosundaki Square Victoria stasyonu kat klandrmas baz yerlerde
direkt, baz yerlerde endirekt klandrma ile ok parlak bir etki yaratmtr. Sonuta
gn izlenimini vermitir. Mnih' teki Frstenried West stasyonunda platformun
stndeki erisel alminyum kemerden yolcularn gzn kamatrmadan yansr
(Rauch, 1996).
Gei yerleri eitli fonksiyonlarndan hareketle deiik mekanlar birbirlerine
balar. Bylelikle insanlarda deiik duygularn uyanmasna dier bir deyile
mekansal estetiin ortaya kmasn salarlar. Aydnlk mekanlardan karanlk
mekanlara ve karanlk mekanlardan aydnlk mekanlara geite gzmz bu yeni
duruma uyum salamak iin adaptasyon geirir. Bu durumun baarl mekansal
zmlemelerine gidilerek, ortadan kaldrlmas gerekir. Bunun iin de aydnlktan
karanla

veya

karanlktan

aydnla

geerken

gei

blgeleri

olarak

adlandrabileceimiz mekanlarla gzmzn a uyumu kolaylatrlabilir. Buna

gre, tasarmclar planlamalarnda karanlk ve aydnln aniden olmasna dier bir
deyile keskin olmasndan kanmaldrlar (Michel, 1996).
19.y.y. n nemli bestecisi Richard Wagner bestelerinde yapmak istedii ahenkli
geileri mimarlkta dnerek n, rengin v.b geilerine benzetilebilmektedir.
Wagner bir mektubunda unlar yazmtr: Ben mziimin dokusunun zelliini
imdi anlyorum ( daima, tabi ki, tamamen poetik anlayla ilgili olarak).....Ar ruh
durumlar arasnda geiin her elemann birbiri ile alakas olan ve birbirine
balayan dorudan beni yksek duygulu hislerle batan aa onun yaplmasna
minnettar brakr. Ben gei sanatnn en derin ve en gizli sanatndan holanmalym,
benim sanatmn btn dokusu gei zerinde yaplanmtr: keskin ve ani
geilerden holanmam (Michel, 1996).
Bir mekann parlakl, renkli olmas ve kl olup, olmamas o mekann hangi ilev
veya ilevlere hangi sorumlulua sahip olmasyla balantldr. Bylelikle hangi

37

duygu ve dnceleri uyandrmak istemesiyle ilgili olarak alnan kararlar

dorultusunda belirlenmelidir. Metro istasyonlarnda yolcularn konforu gz nne
alnmaldr. In duvarlardaki yansmas ile yolcular nasl etkiledii kontroll
olacak ekilde nceden tespit edilmelidir. Bylece grsel problemlerin ortadan
kaldrlmas gerekmektedir (Michel, 1996).
Ik yardmyla mekansal ilikiler kurulabilir, mekanlar birbirine balanabilir,
ayrlabilir. Mekan ierisinde belli bir ekim blgesi oluturulabilir; hatta mekan
ierisinde hareket yaratlabilir. Ik yardmyla mekan algsal olarak farkl bir
karaktere brndrlebilir. Tm bu zellikler, n tasarm aamasnda dikkate
alnmas gereken bir ara olduunu gstermektedir ( Kutlu, 2006).
Ikla doldurulmu mekanlar daha geni, daha ferah gzkr. Mekanda kullanlan
malzemelerin, yzeylerinin yanstma zellikleri farkldr. I yanstma zellii
arttka daha hareketli ve daha etkili mekanlarn ortaya kmasna neden olur.
Mekanlarda kullanlan renklerin kontrastlklar arttka daha gze arpan daha dikkat
ekici bir grn ortaya kar. Rengine, dokusuna ve yzeyin zelliklerine gre
farkl olarak yanstan duvarlar yaplarn ilerinde bizi kuatr ve kapanmlk
duygusu verir. Ayn zamanda aklk, genilik hissi uyandrarak o yerin mekan
haline gelmesini de salar

(Michel, 1996).

Kapal metro istasyonlarnda da

yolcularn getii yerlerde homojen aydnlatmann salanmas gerekmektedir. Bu

adan tasarm aamasnda aydnlatma aygtlarnn says ve zellikleri dikkate
alnarak klandrma yaplmaldr.
Ik hangi mekanda kullanldna bal olarak deiecek ekilde insanlara yararl
olabilir. zellikle dz ve yanstc zellii fazla olan yzeylerde k gz rahatsz
edebilecek duruma gelebilir.
Ambient dier bir deyile yumuak kla aydnlatlm yerlerde kullanlan yzeyler
mekann konforlu olmasn salar. Dorudan klandrlan yerler ise mekandan ayr
olarak farkl bir zellii olan objeler veya yer iin kullanlr (Michel, 1996).
Elektiriin icat edilmesinden sonra k teknolojisindeki gelimeler ve mimariye
katt yeni k kavramlarnn teknik olarak gn getike ilerlemektedir. Bunun
yannda n tinsel ve mistik zellikleri hep var olmutur. I sadece mekanda
grlebilirlii salayan bir ara olarak kullanma fikri yerine deneyim, alg, psikoloji
gibi kavramlarla birlikte ele alnan almalar vardr ( Kutlu, 2006).

38

Gnmzde k kontrol edilebilir, farkl doku, renk ve younlua brndrlebilir

bir materyal olarak kent yaantsna katlm ve var ettii gece mimarlnda kentsel
ehreleri tmyle deitiren balca unsurlardan biri olmutur. Lazer teknolojisi,
projektrler, illzyonlar ve holografi gibi k kkenli bir takm yeni teknolojik
uygulamalar gnmzde etkileyici, artc ve dinamik bir mimari evre oluumuna
katkda bulunmaktadr. Varlan bu nokta, mimarln bir takm kavramlarn
temelden sarsmakta ve kendini sorgulamaya itmektedir (Kutlu, 2006).
Iklandrmada bazen ekonomik olmas ve enerjinin verimli kullanlmas n plana
kar. Bazen de klandrma ok pahall bir hal alabilir. Yeralt istasyonlarnda
ortalama klandrma 180 lx kabul edilir. Her m2 iin 5 watt enerji alnrsa 120 m
uzunluunda 10 m geniliindeki bir platform iin 6000 watt olur. Btn istasyon
iin ise 10.000 watta gereksinim duyulur. Gnde 20 saati iletim sresi olarak
aldmzda 200 kilo-watt lk bir enerji tketimi sz konusu olur (Rauch, 1996).

ekil 5.7 Sovetskoj Armii stasyonu

ekil 5.8 Sovetskoj Armii stasyonu Peron
Dolayl Aydnlatmas (http-2)
Kat (http-11)
ekil 5.7 ve 5.8deki resimler, Ukrayna nn ikinci byk ehri olan Kharkiv metrosu
Sovetskoj Armii 1975 te almtr. Peronun formunun olumasnda tek tonoz hakim
olup, orta peron kullanlmtr. Peronun klandrlmasnda noktasal aydnlatma
aygtlar belirli aralklarla peronun ortasnda yer alrken, kan k tavana oradan da
btn mekana yansyacak ekilde dolayl klandrma yaplmtr.

39

ekil 5.9 Westfriedhof stasyonu

Platformu ( http-2)

ekil 5.10 Westfriedhof stasyonu

Platformu Aydnlatma Elemanlar
( http-12)

ekil 5.9 ve 5.10daki resimler, Mnih metrosu Westfriedhof istasyonuna ait olup,
klandrma Ingo Maurer and Team tarafndan tasarlanmtr (http-2). Tavandan
aslan orta peronun ortasnda yer alan byk lambalar eitli k renkleriyle peronu
klandrrlar. stasyonun tasarmnda dikkat ekici ve tasarmda baskn olan bu
lambalar ayn zamanda istasyona kimlik kazandrmtr. Peron boyunca belirli
aralklarla devam eden lambalardan kan klar da duvar ve tavanda ritmik olarak
devam eden, istasyona ayn zamanda kla hareket kazandran zellie sahiptir.

ekil 5.11. Lohring stasyonu

( http-2)

ekil 5.12. Lohring stasyonu Peron

Aydnlatmas (http-13 )

ekil 5.11 ve 5.12deki resimler, Bochum kentindeki Lohring istasyonundan olup,

platform kaplamas buzlu cam olarak yaplm olmakla birlikte klandrmada orta
platformun altnda olacak ekilde tasarlanm, ayrca peronun tavannda kullanlan
dorusal klandrma sreklilii ve hareketi artrr.

40

5.3. Biim
Biim dediimiz ey, maddenin belirli bir kmelenii, belirli bir dzenlenii, belirli
bir dengeye oturtuluudur. Biim temel tutucu ynsemeyi, maddenin bir sre iin
dural bir duruma gemesini aklayan bir szdr. Oysa z, kimi zaman belli belirsiz,
kimi zaman byk bir devinim iinde durmadan deiir, biimle atr, biimin
snrlarn ykar, yaratt yeni biim iinde deimi bir z olarak bir sre iin
yeniden dengeyi salam olur. Biim belli bir zamanda salanan dengenin ortaya
kdr. zn ayrlmaz zellikleri ise devinim ve deiimdir. yleyse yaptmz bir
yalnlatrma olsa bile biimi tutucu, z devrimci olarak tanmlayabiliriz. Her
zaman ve her yerde elde edilmi olan biim dzen deiikliklerine kar direnir ve
her yerde eski z, eski biimlerin kalplarn krar, yeni biimler yaratr. Biimi z
dourur, z biim deil; nce yenilenmesi gereken biim deil zdr. Biim zden
daha ok nem kazand zaman zn eskimi olduu anlalr. Yeni gerekler
bulunduunda bile, eski biimleri koruma eilimi uzun sre ar basar (Fischer,
1968 :133,134,153,154,165).
Metrolar ncelikle hzl olduklar iin tercih edilen ulam sistemidir. Yeralt metro
istasyonlar da bu sistemde oluturulan duraklardr. Bu duraklarn yeraltnda
yaplmas dolaysyla eitli ilevlere sahip unsurlar ortaya kar. Bu unsurlar
istasyonlarn ieriini oluturan mekanlarn olumasn gerektirir. Birer ulam yaps
olan istasyonlarn ieriini oluturan bu mekanlar arasnda
yaplmaldr.

Bylelikle,

belirli

bir

organizasyon

salanr.

ilikilendirme
Yeralt

metro

istasyonlarnn z ise belirli bir sisteme gre yolcularn hareketine dayanr. Bu

hareketlilik ise nceden organize edilmi olup, sirklasyon alanlarnn ortaya
kmasna neden olur.
Gelecekteki

planlamalara

gre

deiik

almlar

kazanlabilecei

olasl

dnldnde, rnein cretsiz giri yapldnda, bilet holndeki turnikelerin

ortadan kalkabilmesi sz konusu olabilmektedir. Bu gibi durumlarda yeni oluumlara
gidilebilecektir. Bunun yannda ierikteki deimelerle z de ekilenebilecektir
(zgnl, 1977). Yeralt metro istasyonlarndaki ierik ve zde meydana gelecek
deimeler dorudan biimlenmeyi etkileyebilecektir. Bu adan

uzun zamanl

planlanmalar erevesinde dnldnde ise srdrlebilirlik nem kazanacaktr.

boyutla alglanan form, dier bir deyile biim asal formlar olarak bilinen kp,
prizma, silidir v.b. olup, bu asal formlardan ekleme, karma yaparak veya eitli
41

gruplandrmalar yaplarak elde edilir. Ayn heykel ustas gibi bina ekillendirilir. Bir
yapnn ekillenmesinde ilev ve tayc sistem nemli etkenlerdir. Metro
istasyonlarnda yolcuyu perona rahat ve kolay indirmek ve perondaki yolcuyu da
caddeye en ksa zamanda ulatrma fikri gz nne alnmaldr. Dolaysyla harekete
dayal bir sistem ortaya kar.

Bu anlamda yeralt metro istasyonlarnn genel

karakterini ortaya koymada, sirklasyonun nemi artmakta olup, mekanlar da buna

gre biimlenmektedir. Dier bir etken olarak tayc sistemi yani burada yapm
teknii olarak alndnda ise, yeralt metro istasyonlarnn inaat asndan iki ayr
sistem ortaya kar. Bu sistemler binann ktlesel formunun olumasnda ok nemli
yer tutarlar. Bu sistemler;
1) A-kapa
2) Delme tnelolarak adlandrlmaktadr.
Bu sistemlerden ilki, a-kapada, yeralt metrosunun yaplaca yerde hafriyat
almas yaplarak mevcut toprak alnr. Bunun yerine binann inaas yaplarak,
sonra stnn yeniden toprakla rtlr. Burada binann formunu etkileyen nemli
bir etken ise perondur. Peronun kurpta yeralmas gvenlik asndan ve metro
treninin hareketi asndan bakldnda istenilmeyen bir durumdur. Bylece, hat
dorusal ve dz olduundan peronda dorusal olmak durumundadr. Yeralt metro
istasyonlarnda baka bir hat ile balant sz konusu olmadnda, peron kat en alt
katta bulunmas gerekir. Bu da stte yer alacak konkors ve dier teknik hacimler kat
ve varsa ar gibi katlarn biimlenmesini etkiler. kinci olarak delme tnel yapm
sistemi ele alndnda, TBM ve Yeni Avusturya (NATM) olmak zere iki eit
inaat metodu vardr. Bu metodlarla toprak iinde dairesel tneller alr. Bu dairesel
tneller, trenin getii hatt ve peronu, toplanma- dalma mekanlarn, merdiven ve
yryen merdivenlerin formunu oluturmada en nemli etkendir. Ayrca ksmi akapa sistemi ile oluturulan istasyon hol, teknik hacimler gibi mekanlar karmza
hibrid dier adyla melez bir yapy karr.
Binann genel formunun tasarmn olumasnda, formu ortaya karan kompozisyon
ilkeleri vardr. Bu ilkeler btnlk, oran, dzen, basknlk, devamllk, denge olarak
adlandrlabilir. Formun olumasnda etken olan bu ilkelerin amac uyumlu bir
btnlk ortaya karmaktr (zgnl, 1977). Fakat yeralt metro istasyonlarnda,
bina formu yeryznde bulunan bir insan tarafndan alglanamaz. Yeryznde

42

havalandrma aftlar, yangn ka merdiveni, asansr ve giri yaplar olmas

nedeniyle bir tr

belirsizlik hali oluur.

Yolcu istasyon yapsn iindeyken

deneyimler ve tanr. Burada da deiik ilevli mekanlarn uyumu kar. Ayrca

yolcularn getii yerlerde dier bir deyile gei blgelerinde sirklasyonda
sreklilik esastr. Bunun yannda personelin bakmnda ve denetiminde bulunan
teknik birimler vardr. Bu mekanlarn yolcunun getii yerlerde ve ulaamayaca
yerlerde tasarlanmas gvenlik asndan nemlidir. mekanlarn formunun
olumasnda, ncelikle ayn veya benzer ileve sahip birimler arasnda gruplama
yaplmaldr.

Ayn

zamanda

sreklilik

yaratlmal

ve

grsel memnuniyet

salanmaldr.
Yeralt metro istasyonlarnn formunun onu oluturan alt birimler arasndaki ilikiler
ele alndnda, genel olarak istasyon girileri, istasyon bilet hol, peron ve
sirklasyon elemanlar gibi ana geler vardr. Bunun yannda yolculardan ok
personelin kullanm alan olan yer ile teknik hacimler de vardr. Yolcularn hzl ve
rahat eriiminin salanmas iin istasyonu oluturan sz konusu ana mekanlar
arasnda iyi bir ak olmas gerekmektedir. Ayrca bu geler arasnda belirli bir dzen
olmas gerekmektedir. Bu dzen de biimlenmenin daha net olmasna neden
olmaktadr. Ayn zamanda mekanlar aras ilikilerin birbirleri ile uyumlu olmas
salanmaldr. Mimari tasarmda btnlk ilkesi biimin olumasnda en nemli
faktrlerden biri olmas sebebiyle, metro istasyonlarnda mekanlar arasndaki
btnln salanmas iin de uyum ok nemlidir. Btnlk, uyum gibi unsurlarn
yannda yeralt metro istasyonlar byk yatrmlar gerektirmektedir. stasyonlarn
100 yl gibi uzun bir dnem iin yapldklarndan dolay sreklilik gerektirmekte
bunun iinde dayankl olma durumundadrlar.
Metro istasyonlarnda merkez kavram ele alndnda, istasyon hol bir
younlamaya neden olan bir nitelie sahip olduundan merkez roln stlenir.
Peron ise bir toplanma mekan olarak dorusal bir merkez zelliine sahiptir. Normal
merdivenler, yryen merdivenler ve geiler ise sreklilik arz eden birer yol
niteliine sahiptirler. Bu durum da biimlenmeyi etkiler. Ayn zamanda yol kavram
yolcularn ynlenmesinde etken bir rol stlenir. Yol kavramn ise trenin getii hat
olarak ele aldnda peronun biimlenmesinde belirleyici unsurdur.

43

ekil 5.13 T Centralen stasyonu

(http-2)

ekil 5.14 T Centralen Platform Kat

(http-14)

ekil 5.13 ve 5.14deki resimler, Mavi, Krmz ve Yeil hattan oluan Stokholm
Metrosunun Mavi hattnda bulunan T Centralen istasyonuna aittir. Farkl tasarmyla
ilgi ekici

ve mehur istasyonlardan biri olan T Centralen istasyonu 1957de

almtr. inde bulunduu Mavi hattn toplam 20 istasyonundan 19 u yeraltndaki

kayalarn biimlendirimesiyle bir forma kavumutur (http-14). Yeraltndaki
kayalarn ham, kaba ve bitmemi olarak tasarmlanan bu istasyona bir maara
benzetmesi yapabiliriz. Duvar ve tavan ayrm olmadan srekliliin olduu bu
istasyonda, mavi ve beyaz renkler kullanlmtr. Ayrca aydnlatma aygtlar ve
ynlendirme levhalar yukardan aslarak zmlenmitir.

ekil 5.15 Hollywood Highland stasyonu

elik Profiller (http-2)

ekil 5.16 Hollywood Highland

stasyonu Platform Kat
(http-15)

ekil 5.15 ve 5.16daki resimler, Los Angeles Krmz hattaki Hollywood Highland
istasyonuna aittir. stasyondaki peronun i mekan biimlenmesinde ak mavi ve
krmz elik profillerden olumakta olan kompozisyon yaratlmaya allmtr.
boyutlu etki yaratan erisel profiller ritmik bir ekilde peron boyunca devam ederek,
tren hattnn stnden balayarak tavana kadar devam eder. Ayrca istasyondaki orta
peronun ortasnda yer alan plak braklm kolonlarn zerinde mimari
kompozisyonu tamamlayan krmz erisel elik profiller de yer alr.
44

ekil 5.17 Capitol South stasyonu

Tonozu (http-16)

ekil 5.18 Capitol South stasyonu

Platform Kat (http-17)

ekil 5.17 ve 5.18deki resimler, Washington Metrosu Capitol South istasyonu orta
peron zelliine sahip olup, ounlukla betonun kullanld istasyonda kullanlan
tonoz asl formu oluturur. Kutu biimlerinden oluan tonoz ayn zamanda tayc
zellie sahiptir. stasyonun formunun olumasnda balca unsur olan tayc tonoz,
estetik bir geometriye sahiptir.
5.4. Malzeme
Yeralt metro istasyonlarnda kullanlacak ince yap malzemelerinin zelliklerinin
banda, dayankllk gelmektedir. nk genel olarak istasyonlar uzun zaman
hizmet vermeleri iin planlanrlar. Bunun yannda kamusal bir mekan sz konusudur.
Bu nedenle youn kullanma ak durumdadrlar. Bundan dolay dayankllk,
salamlk gibi zelliklerin yannda tahribe kar mukavim olmas izilme, bozulma
gibi etkilere kar malzemenin zelliinin bozulmamas gerekmektedir. Ayrca
istasyonun belirli aralklarla bakmlar yaplmaktadr. Bu nedenle bakmnda kolaylk
salanmas asndan kolay temizlenmesi gz nne alnmaldr. Bununla beraber
herhangi bir krlma, bozulma gibi durumlarda malzemenin kolay bulunup, tamir
edilebilir zellie de sahip olmasna zen gsterilmelidir. Kullanlacak malzeme
gvenlik bakmndan ele alndnda ise yangna kar dayankl olmas yannda
yolcularn kayma gibi olumsuz durumlarla karlamalarn nlemek iin kaymaz
malzemeler tercih edilmelidir.
Btn bu genel zelliklerin yannda, deme kaplamas olarak kullanlacak malzeme
yolcular tarafndan youn kullanma maruz kaldndan dolay anmaya kar
direnli ve sert olmaldr. Ayrca asit, ya, temizlik malzemelerinden etkilenmeyecek

45

nitelikte olmalar gerekmektedir. stasyondaki duvar kaplamasnda kullanlacak olan

malzemelerde, deiik boyalarla yazlacak veya izilecek sloganlar dnldnde
kolay silinebilme zelliine sahip olmaldr. Ayrca yanstc ve grlty
yutucu malzemeler tercih edilmelidir. Tavanda kullanlacak malzemeler ise, eer
asma tavan yaplacaksa grltye kar ses emici olmaldr (TS- 12127, 1997).
Kullanlacak malzeme estetik adan ele alndnda ise ortamda scaklk hissi
uyandran, iyi grnml, kaliteli malzemeler tercih edilmelidir. Malzemeler
istasyonun karakterinin olumasnda etkindirler. Malzemenin, renk ve dokusu
birbirleriyle benzer zellikler tayanlar tercih edildiinde uyumlu bir kompozisyon
yaratlabilir. Bunun yannda deiik zellikte malzemelerin kullanlmasyla eitlilik
yaratlabilir. Daha ok scak renkli ve dokulu malzemeler kullanlmas istasyon
mekanlarnda canl, scak ortamlarn olumasn salar.

ekil 5.19 Komsomolskaya stasyonu

( http-2)

ekil 5.20 Komsomolskaya stasyonu

Platform Kat (http-18)

ekil 5.19 ve 5.20deki resimler, Moskova Metrosu Komsomolskaya istasyonu akapa inaat tekniiyle yaplm olup, istasyon mekannda mozaik ve mermer kaplama
malzemesi olarak kullanlmtr. Dekorasyonun gsterili bir ekilde sergilenmesi
rejimin gcn gstermek amacyla kullanlmtr. Ayrca Rus metrolar yeralt
saraylar olarak bilinmektedir.

ekil 5.21. Cardeal Arcoverde Gei Tneli ekil 5.22. Cardeal Arcoverde Peronu
(http-19)
( http-19)
46

ekil 5.21 ve 5.22 deki resimler Rio de Jenerio ehri Copacabana da yer alan 2002
yaplan Hat 1 de bulunan Cardeal Arcoverde stasyonunda ounlukla mermer
kaplama malzemesi olarak kullanlmtr (http-19). Ayrca alminyum yolcu yrme
tnellerinde giydirme malzeme olarak mavi ve yeil gibi ounlukla souk renkler
tercih edilmitir.

ekil 5.23 Wilhelminaplein stasyonu ekil 5.24. Wilhelminaplein stasyonu

( http-19)
Peronu( http-19)
ekil 5.23 ve 5.24 deki resimler, Roterdam ehrinde yer alan, 1997 de yaplan
Wilhelminaplein stasyonu nun da kullanlan malzemeler ada bir grne sahip
olup, daha ok paslanmaz elik ve granit kaplama malzemeleri olarak tercih
edilmitir. Paslanmaz elik profil ve kaplamalar k bir grn verirken, granit
salam ve kaymayan bir malzemedir.
5.5. Doku
Yeralt metro istasyonlar kentsel mekanlar olarak birok insann deneyimledii
kamusal alanlardr. stasyonlarn yer, duvar, tavan gibi elemanlarnda kullanlacak
malzeme yaratlmak istenen etkiye gre seilmelidir. Yeralt metro istasyonlarnda
yolcularda scaklk hissi uyandrmak amalandndan, malzemelerin doku kalitesi
zengin olmaldr.
Doku kavram genel olarak gerek doku ve grsel bir baka deile vizel
doku olarak ikiye ayrlmaktadr. Gerek doku malzemeye dokunulduunda,
yumuaklk, setlik, kayganlk v.b. ekilde duygulanmalar oluturur. Grsel doku ise
renk, motif, izgilerle sadece gze hitap eder. Yine baz duygular uyandrrken taklit
doku olarak da adlandrrlrlar. Malzeme dokusuyla bir ifade bulur ( Tzcet, 1967).
Yeralt metro istasyonlarnda, yer kaplamas herhangi bir kazaya meydan vermemesi
gerekmektedir. Bu adan, gvenlik gz nne alndnda tercih edilen
malzemelerin yzeylerinin dzgn olmas gerekmektedir. Bunun yannda kolay

47

temizlenebilen malzemeler tercih edilmelidir. Ayrca, bakm ve onarm almalar

iin fazla maliyet ve zaman gerektirmemelidir. Buna gre yer kaplamas
malzemelerinin dokular dzgn olmaldr. Fakat deiik malzemelerlerle vizel
dokular oluturulabilir.
Doku kavram iinde btnlk, ileve uygunluk, basknlk v.b. gibi zellikler de
vardr ( Tzcet, 1967). Yerde, duvarda ve tavanda izgilerle doku yaratlabilir. Buna
gre izgilerle oluturulmu dokuda; yatay izgi, duraanlk, genilik hissi yannda
mekann daha bask alglanmasna sebep olur. Dikey izgiler ise tavan daha yksek
gsterir. Keli izgiler ise hareket hissi vermesinden dolay dikkat ekicidirler.
Ayrca, zrller asndan ele alndnda, yeralt metro istasyonlarnda dokunun
ayn zamanda ilevsel olarak kullanlmas ortaya kar. zrllerin istasyon iinde
rahat, kolay ve konforlu hareketi esas alnmaldr. Buna gre, istasyon giriinden
perona kadar ve perondan ka kadar olan hareketlerinde dokulu malzemelerle
zrllere rehberlik edecek rotalar oluturulmaldr. Caddeden konkorsa, oradan da
perona inen zrl asansr perona indii yerde ni yaplmaldr. Ayrca, asansr
kndan trene ulaabilecei bu rota dokulu malzemelerle oluturulmu bir hat
olmaldr.

ekil 5.25 Dhoby Ghaut stasyonu

Sirklasyon Alan (http-19)

ekil 5.26. Dhoby Ghaut stasyonu

(http-20)

ekil 5.25 ve 5.26daki resimler, Singapur daki Dhoby Ghaut istasyonuna aittir.
2003 te alan istasyonun konkors katnn duvarlar ounlukla mavi rengin hakim
olduu seramik kaplama olarak yaplmtr. Grsel doku olarak yaplan bu duvar
yzey kaplamas ayn zamanda hareketli bir yapya sahiptir.

48

ekil 5.27. Imam Khomeini stasyonu

(http-21)
ekil 5.27.deki

resim Tahran Metrosu Krmz Hat 1 deki Imam Khomeini

istasyonundandr. stasyon duvarndaki bu alma 3.60*2.00 boyutlarnda olup,

metalden yaplmtr. at isimli alma beyaz zeri krmz izgili bir fonun
zerine yaplmtr.

ekil 5.28 Kahire Metrosu

(http-4)
ekil 5.28deki resim Kahire Metrosundan olup, geni peron duvarlarnda deiik
malzemeler kullanlarak, dokulu bir yzey yaratlmaya allmtr. Siyah,
kahverengi gibi tek renk fon olarak kullanlm, zerine ak renkli dairesel ekillerle
kompozisyon oluturulmutur.
5.6. Enstelasyon
Burada enstelasyon dier bir adyla yerletirme sanat incelenecektir. Mzik,
resim, heykel ile hepsi bir arada enstelasyon oluturulabilir. Sadece bir ge
kullanlarak da enstelasyon oluturulabilir. Burada daha ok heykel kategorisi iinde
ele alnacaktr. Enstelasyon sadece bir ktle deildir. Mekana yaylan, mekann
zellikleriyle birlikte bir kurgunun olumasna baldr. Dier bir deile boluu
biimlendirmektir (Antmen, 2002 ).

49

Heykel sanat geleneksel anlamda kaide zerinde duran, insan llerinde olan bir
zellie sahiptir. Daha ok dokunsal ve resim sanat gibi daha ok grsel bir
sanattr. 1960-1970 yllarnda Avrupa ve Amerikada meydana gelen sosyal
deiimlerle etkileimli olarak heykel kavram yeniden sorgulanmtr. Heykelin
kalc (metal, ahap..v.b.) yannda geici malzemelerden (iplik, kuma, plastik..v.b.)
yaplmas gndeme gelmitir. Bu nedenle hacim, yzey, k, glge gibi unsurlarn
deimesiyle birlikte, buna paralel olarak

heykel sanatnda ayrmalar ortaya

kmtr. Kavramsal sanat, evre sanat, gvde sanat, sosyal heykel,

mimari heykel gibi yeni kavramlar ortaya atlmtr (Atakan, 1998).
Heykel geleneksel anlamda hep ant olma zelliine sahipken 19.y.y.dan sonra ant
zelliini kaybetmeye balamtr. Modernizim ile birlikte heykelin kendi evi olan
kaide de kaybolmutur. Bunun yannda temsil, odak, simge, iaretleme gibi
zellikleri de vardr (Krauss, 2002 ).
19.yy. sonunda ant mantnn terk edilmesi, kaideyi iselletirerek yersiz
yurtsuzlaan modernist heykelin 1950 li yllarda tkenii ve sonuta heykel denen
olgunun ne mekan-ne mimariyken hem mekan-hem mimariyi kapsayacak biimde bir
dnm sreci yaadn syleyen Krauss, bu dnme karn postmodern
durum iinde pratiin heykel gibi belli bir kategorik ifade aracn bnyesine
alabilen farkl bir manta gre ekillendiini savunuyordu ( Antmen, 2002:202).
Bu erevede, heykel yeralt metro istasyonlarnda duvara, tavana, zemine
konumlandrlabilecei gibi mekana yaylabilir. Burada nemli olan heykelin yolcu
sirklasyonunu engellememesi olmaktadr.
Yeralt metro istasyonlar tasarmna geilmeden nce gzergah, yolculuk saylarna
ve arazi kullanm yaps gz nne alnarak oluturulur. Buna gre metro hattnn
optimum % 4 eime gre belirlendiinden istasyon kotlar da bu verilere gre tespit
edilmektedir. Buna gre istasyon yaps 50-60m derine kadar inebilir. Bu derinlikten
dolay normal ve yryen merdiven gibi sirklasyon elemanlarnn says artar.
Delme tnel yntemi ile yaplan istasyonlarda ise balant tneli olan gei holleri
ortaya kar. Ayrca istasyon girilerinden bilet holne ulamada uzun yaya tnelleri
de otaya kabilir. Bu tnelerin uzun ve dorusal olmasndan dolay yolcular
psikolojik olarak etkiler. Bu sradanl bozmak iin de tavana aslarak monotonluk
krlabilir. Bu durumda heykelin mekana nitelik kazandrmas ile yolcular nerede

50

olduklar fark ederler. Ayn zamanda o mekana ait zellik tamas nedeniyle mimari
kaliteyi ykselten heykel kapal olan istasyonlarda algsal olarak yolcularn
mekandan memnun kalmasn da salar.

ekil 5.29. Monk stasyonu Enstelasyonu ekil 5.30. Monk stasyonu Konkors Kat
(http-2)
(http-22)
ekil 5.29 ve 5.30daki resimler, 1978 de alan Montreal metrosu Monk istasyonuna
ait olup, Germain Bergeron tarafndan boyal metal tplerden yaplmtr. Pic et
Pelle adndaki 6.1 m boyunda olan alma istasyonun konkors katndadr. Metro
inaat srasnda len iiler ve ar ve yorucu bir alma yapan iiler ansna
hitaben yaplmtr.

ekil 5.31. Lionel-Groulx stasyonu ekil 5.32. Lionel-Groulx stasyonu Mezanin

Heykel Detay (http-23)
Kat (http-23)
ekil 5.31 ve 5.32deki resimler 1978 de alan Montreal metrosundan LionelGroulx istasyonu olup, istasyonun mezanin katnda talyan sanat Joseph Rifesser
tarafndan yaplan ceviz aacndan olan The tree of life isimli almada be adet
insan yz Amerika, Asya, Avrupa, Avustralya ve Afrika y simgelemekte olup,
insanln kknn ayn olduunu anlatmak istemitir.

51

ekil 5.33. Namur stasyonu Enstelasyonu ekil 5.34. Namur stasyonu Konkors
(http-2)
Kat (http-24)
ekil 5.33 ve 5.34deki resimler, Montrel Metrosu Namur istasyonundan olup, Pierre
Granche tarafndan yaplan mimari ve sanat birletiren soyut alma 28 modlden
olumutur. Tavanda aslan modllerin iindeki floresan lambalar ile ayn zamanda
klandrma ihtiyacn da karlamaktadr.
5.7. Duvar Resmi
Burada resim gesi, duvar resmi olarak ele alnacaktr. Duvar resmi i veya d
duvarlara ve tavana yaplan resimlerdir. Yeralt metro istasyonlarnda kullanlan
duvar resimleri dtan gelebilecek etkilere ak olduundan izilmelere, tahribata
kar salam olmak durumundadr. Ayrca istasyonlarda oluabilecek titreimlere
kar da dayankl olmas gerekmektedir.
Dnyada en eski duvar resimleri, gnmzden 20.000-30.000 yl nce maara
duvarlarna uygulanmtr. Doadan ve sonra dinden etkilenilerek yaplmlardr.
Duvar resmi her ada yaplarn i ve d duvarlarna ait olduu toplumun kltrn
yanstacak ekilde yaplmtr. Toplumdaki deimelerle birlikte duvar resimleri de
deiim gstermitir. Rnesansta duvar resmi dinsel yaplar ve aristokratlarn saray
ve evleri gibi alanlarda yaplmtr. Bu duvar resimleri hmanizmin etkisi altndadr.
Bu dnemde Michelangelo, Rafaello tarafndan ok nemli yaptlar yaplmtr.
20.y.yda bilim ve sanattaki deimelerle birlikte duvar resmi de dinsel anlamdan
koparak, gelimeler paralelinde deimeye uramtr (Anonim, Duvar Resmi
Teknikleri ).
Duvar resmi mimaride kullanlan malzemelerden etkilenmektedir. rnein
ormann ok olduu kuzey lkelerinde ahaptan yaplmtr. Bunun yannda tan ok
olduu Hindistan, Msr gibi lkelerde ve de Mezopotamyada pimi topran
kullanm duvar resminin olumasnda etkendir. Ayrca duvar resmi teknikleri de
52

vardr. rnein fresko, duvarda sva zerine yaplan bir tekniktir. Uygulama
bakmndan iki eit olup, buon fresko, ya sva zerine yaplanlara, freskosecco ise kuru sva zerine yaplmaktadr. Yeralt metro istasyonlarnda salamlk
gz nne alndnda buon fresko dierlerine gre daha salam olduu iin tercih
edilmelidir. Dier bir teknik ise rlyef tekniidir.

Rlyef kabartmal olma

zelliine sahiptir. Duvar resimlerinin, metro sisteminde titreimlere kar dayankl

olmas bakmndan elik bir sistem ile duvara montelenmesi gerekmektedir (Anonim,
Duvar Resmi Teknikleri ).

ekil 5.35 Santiago stasyonu

(http-25)

ekil 5.36. Santiago stasyonu Peron Kat

(http-25)

ili Metrosu Hat 1 de yer alan Universidad de Chile istasyonundan duvar resimleri,
sanat Mario

Toral tarafndan

yaplmtr.

Temas

ise

lkenin

tarihine

dayanmaktadr.

ekil 5.37 Taksim stasyon Girii Evrensel Sevgi Duvar Resmi

(http-26)
Ressam Necmiye Gnenli tarafndan yaplan ekil 5.37deki deki duvar resmi,
Taksim-4.Levent hattnn Taksim istasyonu meydan giriinde yer almaktadr.
zellikle istasyon giriinden gelen yolcularn grsel alannda kalmakta olan duvar
resminin ad Evrensel Sevgi dir. Rlyef tekniiyle yaplan bu almann ana fikri
Mevlana felsefesine dayanmasdr.

53

ekil 5.38. Taksim stasyon Girii Osmanl Aac Duvar Resmi

(http-26)
Ressam Necmiye Gnenliye ait olan ekil 5.38.deki almada rlyef teknii
kullanlmtr. Tasim-4.Levent hattnn Taksim istasyonunda kan yolcularn gr
alannda kalmaktadr. Osmanl mparatorluunun kurucusu Osman Beyin grd
ryadan esinlenilerek ele alnmtr. nar aacnn stilize edilmesi ile ortaya kan
alma, elik konstrksiyon ve betonun kullanlmasyla yaplmtr.
5.8. Mzik
Mzik performans, sirklasyonun youn olduu yeralt metro istasyonlarnda,
iletmeciden izin alnarak yaplr. Mzik performans yolcularn sirklasyonuna
engel olmayacak bir ekilde ekilde olmaldr. Yolcular, mzie hareket halindeyken
katlmda bulunurlar. Mzik dinletisi bir veya birka enstrmanla veya sanatyla
yaplr. Burada nemli olan yer seimidir. Bunun yannda istasyonlarn yeraltnda
olmas, yolcularn uzun tnellerden gemesi srasnda olumsuz duygular oluabilir.
Yolcularda mzik dinletisi ile daha gzel duygular uyanabilir. Bylelikle

daha

yaayan yerler ortaya kar.

Daha ok kamusal alanlarda yaplan mzik, lkemizde pek yaygn olmayan
Amerikada street performers veya street musicians olarak bilinir. ngilterede
ise busking olarak tariflenir. Kamusal alanlarda mzik, dans, sihir gibi eitli
performanslar olduka yaygndr. ngilterede yirmibei akn istasyonda yaklak
drtyz buskers performanslarn sergilemektedir. Yapld yere pitch denir
(http-27).
nsanlar bu mzik dinletilerini para kazanmak, yeteneklerini sergilemek, insanlar
elendirmek gibi deiik amalardan tr yaparlar. alma zamanlar gnn belirli
saatleri olabilecei gibi tm gn de olabilir. Mzik performans daha ok geici
olarak yaplr. Ayrca, geici dier bir deyile nceden dzenlenmemi uygun yer
54

olduuna inanlan yerlerde yaplr (http-27). nemli olan sesin yank yaparak
yolcular rahatsz etmemesidir. Amac, yolculara yerin altnda olduklarn
hissettirmemek ve onlara yanlz olmadklar hatrlatmaktr. Ayn zamanda, bir eit
sosyalleme arac olarak da grlebilir. Bu dinletiler bo ve uzun tnellerde
yolcularn psikolojik olarak rahatlamasn, kafalarnda gelecek veya gemile ilgili
canlandrmalar yapmasna neden olabilir. Onlar elendirerek yukardaki dnyadan
kopmamalarn salar.

ekil 5.39. New York Metrosu Peron Kenar

(obanolu, 2003)

ekil 5.40. New York Metrosu

(obanolu, 2003)

ekil 5.41. New York Metrosu Tren

Mekanndan
(obanolu, 2003)

ekil 5.42. New York Metrosu

cretsiz Alandan
(obanolu, 2003)

55

5.9. Grafiti Sanat

Gnmzdeki grafiti yaklam Amerika da 1960 da Philadelphia ve Pennsylvenia
da domutur. Bunun yannda dnyann en kalabalk ehri olan New York ta kentin
vazgeilmez bir unsuru haline gelmitir. Grafitinin ortaya kmasnda Sitasyonist
Enternasyonel

eletiri

grubunun

etkisi

olmutur.

Bu

guruba

gre

kent

yabanclamann ortaya kt bir yerdi. Grafitinin kalclk yerine geici gzellii

aramaya dayanan bir felsefeleri vardr (http-28).
Duvarlara sprey boya ile resim yapmak, yazp izmek ve ssler yapmak anlamna
gelmektedir. Grafiti daha ok hip hop alanna girmektedir. Kalabalklarn iinde
kendini duyurmak amacyla yaplan grafiti,

ayn zamanda bir iletiim aracdr.

Grafiti ve vandallk birbirlerinden farkl eylerdir.

Tartmalara sebep olan grafiti, bir ok lkede yeralt metro istasyon duvarlarna,
trenlerin stne yaplmaktadr. stasyon ynetimi ve iletmecisi tarafndan onlar
temizlemek iin maliyeti yksek harcamalar yaplmtr. Fakat yaplan grafitinin
sanatsal kalitesi yksek olduunda iletmeci ve yolcularn dikkatini ekmi ve sayg
duymulardr ( Bennett, 2004 ).
Avrupada baz istasyonlarda rnein Almanyada metro istasyonlarnda grafiti iin
bo duvarlar braklmtr. Barcelona da Hostafrancs istasyonunda grafiti
motifleriyle yaplm seramikler istasyon duvarlarn kaplamtr. Brssel ve
Hollandada ayn uygulamalar vardr ( Bennett, 2004 ).
Baz istasyonlardaki grafitiler yolcularn ilgisini ekerek onlar ho grmelerine
sebep olmutur.. Sanatsal kalitesi yksek baz grafitiler ok gzel tasarlanm olup,
metro yetkilileri tarafndan silinmemitir. Grafitinin temizlenmesi iin anti-grafiti
boya skcler, duvar koruyucu boyalar gelitirilmitir. New York metrosunda
trenlerin zerine ve duvarlara yaplan grafitiler ok beenilmitir ve silinmemitir.
Ayn zamanda grafiti sanatlar arasnda rekabet domutur. Grafitide nemli olan
yaratclk ve yaz, izim, resime olan hakimiyettir. Ceza nedeniyle daha ok genler
tarafndan yaplmaktadr ( Bennett, 2004 ).

56

ekil 5.43. Barselona stasyonu Platform Kat

(Bennett, David-Metro-The Story of the underground Railway)

ekil 5. 44. Tren zerine Grafiti

(Bennett, David-Metro-The Story of the underground Railway)
5.10. Afi Sanat
Afiler bir konuda bilgi veya haber vermek amacyla hazrlanrlar. Ayn zamanda
dikkat ekici olmalar gerekir. Afiler duvara yaptrlarak veya aslarak insanlara
sunulur. Resim, imge ve yaznn bir fon zerinde kullanlmasyla oluan afilerde
nemli olan mesajn kolay anlalabilir olmasdr (http-29).
Afiler kendi aralarnda snflandrlabilirler. Tiyatro, sinema, sergi gibi ierie sahip
olan kltrel afilerdir. Salk, ulam, evre gibi konularda haber verenler ise sosyal
afiler adlandrlrlar. Bunun yannda bir rn tantan afiler de reklam afileri
olarak isimlendirilirler (http-29).
Yeralt metro istasyonlarnda da ayn zamanda bir iletiim arac olan afiler
kullanlmaktadr. Burada afiler byk ve kk olarak ayrabilmektedir. Afiler,
istasyonun

bilet

holnde,

gei koridorlarnda,

merdivenlerin

duvarlarnda

kullanlabilirler. Afiler eer byk boyutta ise planlama aamasnda yerlerinin tespit
edilmesi gerekir. Buna gre de aydnlatma tesisatnn yaplmas gerekmektedir.

57

Afilerin istasyonda konumlanmasnda nemli olan unsurlardan biri de afi

saylardr. Afilerin zellikle de reklam afilerin kullanm fazla olabilmektedir.
Bundan dolay uyarc says artar ve yolcularn kafasn kartrarak, grsel adan
yorgunlua itebilir.
Yeralt afi sanat ngiliz kkenli olup, bu konuda ok baarl olmulardr. 1908 de
bir hukuk maviri olan Frank Pick adndan oka bahsettirmitir. Doruk saatler
dnda yolculuu zendirici afiler dzenlettirmitir. Bugn ise yeralt afi tasarm
yarmalar dzenlenmektedir ( Bennett, 2004).
Amerikada doruk saatler dnda yolculuu artrmak amacyla afiler kullanlmtr.
nsanlarn parklar, nehirler, kanyonlar gibi doa gezilerinin yannda mzeler, sanat
galerileri, tiyatrolar, sergiler gibi kltrel faaliyetlere gitmelerini zendiren afiler
dzenlenmitir. Bu da geliri olduka artrc bir etki yaratmtr ( Bennett, 2004).

ekil 5.45. rencilerin Afi Tasarmlar

(Bennett, 2004)

ekil 5.46. Afi

(Bennett, 2004)

58

ekil 5.47. Metro Saatlerini Gsteren Afi

(Bennett, 2004)
5.11. Blm Sonular

Bu blmde yeralt metro istasyonlarnda algsal faktrler olarak ele alnan renk, k,
biim, malzeme, doku, enstelasyon, resim, mzik, grafiti sanat ve afi sanat
incelenmitir. Ayrca istasyon mekanlarnda nasl bir etki yaratmak istenildiine
nceden karar verilmelidir. Bu gelerin birbirleriyle olan ilikisinden karlacak
sonularla istasyon tasarm oluturulmaldr.
Yeralt metro istasyonlarnda renk gesini ele alndnda, her rengin insanlarda
farkl duygular uyandrdn tespit edilmitir. Fakat bununla birlikte baz
genellemeler yaplmtr. Bir renk dier renklerle anlam bulur. ok sayda rengin
kullanlmasnn uyarcl artrarak karmaaya neden olabilmektedir. Rengin az
kullanlmas

ise

monotonlua

ittii

belirlenmitir.

Scak

renklerin

fazla

kullanlmasnn mekanda daha neeli ortamlar olmasn salamaktadr. Souk

renklerin fazla kullanlmas ise kasvetli ortamlar olumasna sebep verdii tespit
edilmitir.
Yeralt metro istasyonlarnda k gesini ele alndnda, n insanlarn ruh
hallerini dorudan

etkiledii tespit

edilmitir.

Buna

bal

olarak

yanl

kullanldnda saldrganlk gibi olumsuz sonular dourabilecei belirlenmitir.

Bunun yannda kla ortamlarn daha ferah hale dnebilmektedir. Gvenlik ve
konfor asndan homojen olarak kullanlmas belirlenmitir. Bunun yannda uygun
yerlerde noktasal klandrmann da yaplabilecei saptanmtr. Iklandrmada

59

yumuak geilerin kullanlmas ve insanlar rahatsz edebilecek klandrmadan

kanlmas gerektii tespit edilmitir.
Yeralt metro istasyonlarnda biim gesini ele alndnda, istasyonlarn yerin
olduke

altnda

olmalar

nedeniyle

ileride

yaplacak

deiikliklere

kar

direnebilecei belirlenmitir. Genellikle inaat sistemi olarak ortaya kan a-kapa ve

delme tnel yntemlerinin biimim olumasnda balca etkenlerden biridir. Yolcu
sirklasyonundaki akn istasyon biiminin olumasnda belirleyici bir unsur
olmaktadr. Mekandaki ieriin gruplandrlarak oluturulmas gerektii, btnlk ve
sreklilik gibi kavramlarn nemli olduu tespit edilmitir.
Yeralt metro istasyonlarnda malzeme gesini ele alndnda, metro istasyonlarnn
uzun mrl olmalar asndan baktmzda dayankl, salam, kaliteli, bozulmalara
sebep vermeyen, kolay bulunabilir, estetik grnml malzemelerin kullanlmas
gerektii tespit edilmitir.
Yeralt metro istasyonlarnda doku gesini ele alndnda, gerek dokunun
parmaklarla alglanan, vizel doku ise grsel doku olarak taklit olduu belirlenmitir.
Malzemenin dokusuyla var olduunu dnldnde, doku kalitesi yksek
malzemelerin istasyonda kullanlmas istasyonda scaklk duygusu verebilecektir.
Bunun yannda yer kaplamalarnda ise dzgn yzeyli malzemelerin tercih edilmesi
gerekmektedir. Dokunun ilevsel olarak kullanlmasna ynelik olarak zrl
yolcularn ynlendirilmesinde kullanlmasdr.
Yeralt metro istasyonlarnda enstelasyon gesini ele alndnda, mzik, resim ve
heykel bir arada enstelasyon oluturabildii gibi ayr ayr da enstelasyon ortaya
karabilirler.

zellikle 1960 lardan sonra sanatta meydana gelen deiimler

heykele de yansmtr. Yeni sanat kavramlarnn ortaya kmtr. Gnmzde daha

ok mekann zellikleriyle rten yerletirme dier adyla enstelasyon olarak
adlandrlan bir eit kurgulama heykelde de kendini gstermektedir. Heykelin
istasyon yapsnda kullanmnda yolcu sirklasyonunu engellememesi gerekmektedir.
Bunun yannda yolcularn toplanmasnda ve dalmasnda oluacak mekanlarda bir
odak grevini yerine getirme zelliinden tr heykel ilevsel olarak kullanlmas
tespit edilmitir.
Yeralt metro istasyonlarnda resim gesini ele alndnda, duvar resmi yaplarn i
ve d duvarlarna tarihin en eski zamanlarndan bu yana deierek ulamtr. Duvar

60

resmi kullanlan malzeme ve duvar resmi teknilerine gre deiir. Duvar resmi
yeralt metro istasyonlarnda dayankllk ok nemli olduundan, rnein fresko
tercih edildiinde buon fresko kullanlmaldr. Buon fresko, rlyef gibi teknikler
elik konstrksiyon ile duvara montelenmelidir.
Yeralt metro istasyonlarnda mzik gesini ele alndnda, mziin insanlarn
duygularn dorudan etkiledii gz nnde bulundurulmas gerekmektedir.Avrupa
ve Amerika da ok yaygn olan busking gittike lkemizde de yaygnlamaktadr.
Mzik

performansnn

istasyonlarda

yolcu

sirklasyonun

etkilenmemesi

gerekmektedir. Mziin yukardaki dnya ile bir iletiim arac, sosyalleme etkisi
yaratt tespit edilmitir.
Yeralt metro istasyonlarnda grafiti sanat gesini ele alndnda, sprey boya ile
resim, izim, yaz ile duvarlar ve trenlere yaplan grafiti daha ok geici gzellii
aramaya dayanr. Grafiti ayn zamanda bir kendini duyurma dier bir deile iletiim
aracdr. Baz istasyonlarda grafiti iin zel duvarlar ayrld tespit edilmitir. Baz
grafitilerin ise yolcular tarafndan ok beenilmektedir. Fakat temizlenmesi iin
yksek harcamalarn olduu tespit edilmitir.
Yeralt metro istasyonlarnda afi sanat gesini ele aldmzda, bir konu hakknda
bilgilendirme amac olan afilerin Amerika ve ngilterede yolculuu artrmak
amacyla kullanlmaktadr. ok saydaki afiin kullanlmas uyarcl artrarak
karmaaya neden olduu belirlenmitir. Iklandrlacak afilerin ise nceden
yerlerinin tespit edilerek gerekli donanmn salanmas gerektii tespit edilmitir.

61

6. 4.LEVENT TAKSM METRO HATTI

Bu blmde 4.Levent-Taksim Metro Hatt genel zellikleri ile birlikte incelenecek ve
daha sonra Taksim Metro stasyonu alan almas ile tezin amac dorultusunda
somutlatrlmaya gidilecektir.

6.1. Mevcut 4.Levent-Taksim Metrosu

Tablo 6.1 Taksim-4.Levent Metrosunun Geirdii Aamalar(etinda, 2002 )
3 Temmuz 1992
19 Austos 1992
12 Haziran 1994
8 Temmuz 1994
30 Nisan 1995
3 Mays 1995
1 Temmuz 1996
20 Mart 1998
11 ocak 1999
25 Mart 1999
16 Eyll 2000

hale edilmesi
Temel Atlmas
Taksim-ili tnellerinin birletirilmesi
ili-4.Levent tnellerinin birletirilmesi
Taksim-ili ve 4.Levent tnellerinin birletirilmesi
Halaskargazi Caddesinin trafie almas
Tnel kaz ilemlerinin tamamlanmas
Rayalt betonlarnn dkmlerinin tamamlanmas
Aralarn tnele indirilmesi
lk deneme seferlerinin balatlmas
Taksim-4.levent metro hattnn hizmete almas

Tablo 6.2 Taksim-4.Levent Metrosunun Genel zellikleri:

(http-30)
Hat Uzunluu:

8 Km

stasyon Says:

6 istasyon

Ara Says:

32 Adet

Sefer Uzunluu:

12 dakika.

Sefer Says:

344 haftaii

Sefer Saatleri:

H.ii 06:15 / 00:30 Cuma-C.tesi 06:15 / 01:00 Pazar:06:30-00:30

Yolcu Says:

175 bin yolcu / gn

Yatrm Tutar:

630 milyon USD

62

Tablo 6.3. Taksim-4.Levent Metrosu stasyonlarnn Teknik zellikleri

(http-30)

stasyon Ad

Peron Boyu
Uzunluu(m)

Rengi

stasyonun
Bykl
(m2)

Mimari
ekli

Derinlik(m)

Taksim

Krmz

235

11.000

35

Osmanbey

Sar

231

6.200

23

ili/
Mecidiyeky

Gri

235

6.100

28

Gayrettepe

Turkuvaz

238

9.600

27

Levent

Mavi

240

15.500

27

4.Levent

Somon

235

6.600

20

Konkorslar
a/ kapa,
Peronlar
Tnel Delme
Konkorslar
a/ kapa,
Peronlar
Tnel Delme
Konkorslar
a/ kapa,
Peronlar
Tnel Delme
Tamamen
a/ kapa
Tamamen
a/ kapa
Konkorslar
a/ kapa,
Peronlar
Tnel Delme

Tablo 6.4. Taksim-4.Levent Metrosu stasyonlarnn Dier Teknik zellikleri

( Ulam A.. arivi)
stasyon Ad

Giri Saylar

Yryen
Merdiven
Says

Taksim

4+1

16 + 6

23

46

Osmanbey

15

20

36

ili/
Mecidiyeky

14

21

35

Gayrettepe

12

28

29

Levent

20

38

35

4.Levent

10

31

22

63

Asansr
Says

Turnike
Says

Kamera
Says

Taksim-4.Levent Metro hatt toplam 8 km olup, merkezi i alan boyunca uzanan bir
hattr. Levent metro istasyonunda Metrocity ve Kanyon Al Veri Merkezleri ile
entegrasyon salamtr. ili/Mecidiyeky metro istasyonu ise Cevahir Al Veri
Merkezi ile entegrasyon halindedir. Taksim metro istasyonu ile Taksim-Kabata
Fnikler hatt ise aktarma istasyonu zelliine sahiptir. Taksim, Osmanbey,
ili/Mecidiyeky, Gayrettepe, Levent, 4.Levent den oluan 6 istasyon farkl renkler
kullanlarak oluturulmutur. Yolcularn ayr renklerde olan istasyonlar tanmalar
iin renkler kullanlmtr. Hattn btn istasyonlarnda biri geli, dieri gidi olmak
zere orta peron tercih edilmitir. Yolcular orta perona ulaabilmek iin dey
sirklasyon aralarn kullanrlar. Ayrca Levent ve Gayrettepe istasyonlarnda ara
kat dier adyla mezanin kat bulunmaktadr. stasyonlarda geleneksel kltr
yanstmaya alan mozaik, ini tablolar, minyatrler ve eski fotoraflara yer
verilmitir. Taksim istasyonunda resim sergisi, konferans gibi deiik amal
kullanlabilecek bir ok amal salon bulunmaktadr. Ayrca ynlendirme sisteminde
her trl uyar iin kmz, her trl bilgi iin mavi, her trl cadde seviyesi eriimi
iin ise yeil renkler kullanlmtr. Gayrettepe gibi baz istasyonlarda ise
okilevlilik esas alnarak ar birimleri oluturulmutur.
Taksim-4.Levent Metro Hatt aadaki amalar salamak iin oluturulmutur.

Ulam gvenliini ve konforunu arttrmak,

Yolculuk sresini azaltmak, ulalabilirlii ve hareketlilii arttrmak,

Ulamn evreye kt etkilerini en aza indirmek, daha iyi yaanabilir bir

evre yaratmak,

Tarihi ve doal evreyi korumak, srekliliklerini salamak,

En az kentsel yaylmayla dzenli bymeyi tevik etmek,

Etkin, ekonomik, yarar, maliyet ilikisi yksek bir ulam sistemi salamak,

Kent ii rayl ulam sistemleriyle entegrasyonu salamak (etinda, 2002:

94,95).

64

ekil 6.1. Gezi Girii

Taksim-4.Levent

Metro

ekil 6.2. Taksim Meydan Girii

stasyonunda

toplam

alt

Taksim,

Osmanbey,

Mecidiyeky/ili, Gayrettepe, Levent, 4.Levent istasyonlar bulunmaktadr. Bu

istasyonlardan ounda giriler yolculuu en ok yerde konumlanmtr. Birounda
da giri zeri bir kanopi yani saakla rtlmtr.( ekil 6.1., ekil 6.2.)

ekil 6.3. Taksim stasyonu stasyon Hol

ekil 6.4. Gayrettepe stasyonu Hol

Yolcular toplama ve datma zelliine sahip istasyon hol cretli ve cretsiz alan
olmak zere ikiye ayrlr. Turnikelerle ayrlan istasyon holnn alann yolculuk
saylarna gre hesaplanr. Taksim istasyonunda istasyon holnde bilet gieleri,
gvenlik odas ve istasyon kontrol odas bulunmaktadr. stasyon holnde kot fark
olmas sirklasyonda olumsuzlua sebep vermemesi asndan istenmeyen bir
durumdur. (ekil 6.3., ekil 6.4.)

65

ekil 6.5. Metrocity Balants

ekil 6.6. Cevahir Balants

Taksim-4.Levent Metro hatt merkezi i alan olarak adlandrlan gzergahta yer

almakta olup, niversite ve al-veri merkezlerine de hizmet vermektedir. Levent
istasyonu Metrocity ve Kanyon Al-veri merkezleriyle entegre olarak metro
hattyla balants

vardr. Yeralt metro istasyonlarnda st ste hatlarda veya

entegre zmlerde istasyon dier bir adyla bilet holne yolcularn ulamas burada
toplanmas veya dalmas salanmas gerekir. Metrocity ve Kanyon Al-veri
merkezlerine ise balant tneli ile balanmaktadr. Dier bir entegrasyon ise
Mecidiyeky/ili istasyonunda Cevahir Al-Veri Merkezidir. Balantlar al-veri
merkezlerinin en alt katnda balant hol ile gerekletirilir.(ekil 6.5., ekil 6.6.)

ekil 6.7. Levent Metro stasyonu

naat yapm yntemlerinden a-kapa tekniiyle yaplan Levent istasyonunda peron
tavan olduka yksektir. Yolcularn beenisini toplayan istasyonun perondan
merdivenlerle ara kata dier bir deyile mezanin katna ulalr. Hattn genelinde ve
Levent istasyonunda mozaik, ini ve minyatrlere yer verilerek, geleneksel kltr
yanstlmaya allmtr. Tavanda yer alan aydnlatma aygtlarnn bakm ve
temizlenmesi ise zel bir aba gerektirmektedir.(ekil 6.7.)

66

ekil 6.8. Osmanbey Metro stasyonu

Yeralt metro istasyonlarnda merdivenlerin saylar ve boyutlar yolculuk
ettlerinden elde edilen saylara gre hesaplanr. ounlukla delme tnel yntemiyle
yaplan merdiven tnellerinden genellikle herbiri iki adet yryen merdiven ve bir
adet normal merdivenden oluur. Baz istasyonlardaki merdiven tnellerinde metal
duvar kaplamalar tercih edilirken, bazlarnda ise mozaik kullanlmtr.(ekil 6.8.)

ekil 6.9. Osmanbey Merdiven Tneli

Yeralt metro istasyonlarnda tneller TBM ve NATM dier adyla Yeni Avusturya
gibi inaat yntemleri ile oluturulmaktadr. Tasarmda merdiven tnelleri olduka
yksek olarak ortaya kabildiinden ve merdivenin eiminden dolay ba kurtarma
mesafesi olan 2.50 m salanamayabilir. Bu durumda a-kapa ve delme tnel
yntemleri birarada kullanlabilir.(ekil 6.9.)

67

ekil 6.10. Gayrettepe stasyonu Peron Kat

Yeralt metro istasyonlarnda enerji, katener, rijit katener ve 3. raydan salanr.
Taksim-4.Levent Metro hattnda ise tren elektrik enerjisini 3.raydan almaktadr.
3.rayn zerinde gvenlikten dolay koruyucu bulunmaktadr. Ayrca peronun tren
kenarnn altnda snma nii de yer almaktadr. Bunun yannda baz metro
istasyonlarnda platform screen doors ad verilen peron kenarnda bulunan gvenlik
kaplarda bulunmaktadr. stasyona tren gelip, durduunda otomatik olarak kaplar
almaktadr. Ayrca hattn bulunduu peron kenarnda 50 cm lik emniyet bant ve
uyarc eritte yer almaktadr.(ekil 6.10.)

ekil 6.11. stasyon Kontrol Odas

stasyonda sorumlu olan ve gvelik kameralarnn kaytlarn yaplp, izlendii yer
olan istasyon kontrol odas, istasyon holnde cretli alanda dier adyla kontroll
alanda giren ve kan yolcular, bilet giesini ve gvenlii grebilecek yerde
konumlanmas gerekmektedir.

Ayrca

istasyonla

ilgili almalarda

burada

yaplmaktadr. Bunun yannda cam bir blme ile istasyonun kontroll alanndan
ayrlarak, grsel kontrol salanr. stasyon efi burada grev yapar.(ekil 6.11.)

68

ekil 6.12. Taksim-Fnikler Balants

Kentii ulamn omugas olmas gereken metro hatlar, ayn zamanda deiik hatlar
arasnda aktarma ve entegrasyon salanarak ulamda kolaylk, zaman ve konfor
salanmas gerekmektedir. Taksim-4.Levent Metro hatt ile Taksim-Kabata
Fnikleri arasnda balant yaplarak aktarma salanmtr. Taksim istasyonundan
kan yolcular turnikeleri getikten sonra cretsiz alan geliler burada biletlerini
aldktan sonra Kabata Fniklerinin turnikelerinden geerek trene binerler.

Bu

aktarma ile 4.Leventten gelen yolcu Taksim istasyonunda Kabata fniklerine

geer, oradan Kabata-Zeytinburnu tramvayna binerek Zeytinburnu-GngrenBaclar tramvayyla Baclara kadar rayl sistemlerle yolculuk yapabilir.(ekil
6.12.)

ekil 6.13. Gvenlik odas

stasyonda gvenliin maksimum olmas gerekmektedir. Bu bakmdan istasyon
holnn turnikelerden sonra yani cretli dier bir deyile kontroll alannda gvenlik
odas istayon holn grecek ekilde dzenlenir. Fakat gvenlik grevlileri daha ok
ayakta grev yaparlar.(ekil 6.13.)

69

ekil 6.14. Turnikeler

stasyon holnde kontroll alan ve kontrolsz alan turnikelerle birbirinden ayrlr.
Turniklerde giri ve k turnikeleri olarak ayrlrlar. Turnike saylar yolcu ykne
gre hesaplanr.(ekil 6.14.)

ekil 6.15. zrl ve Yal asansr

zrl asansr cadde ile istasyon holnn cretsiz ksmna burdan da zrller iin
ayrlm kapdan geerek cretsiz alana gelerek yine asansrle perona inerler.
Asansr kaps nnde tekerlekli sandalyenin rahat hareketi iin yer ayrlmal ve
peron da ise bir ni braklmaldr.(ekil 6.15.)

ekil 6.16. Yiyecek ecek Makineleri

stasyonda

yolcularn

yiyecek

ve

iecek

ihtiyalarn

karlamalar

iin

yiyecek,iecek makineleri 4.levent istasyonunda kontrolsz alanda yer almaktadr.

Yolcu sirklasyonunu engellemeyecek bir ekilde konumlanmas gerekmektedir.
Ayrca istasyonun alan hesab yaplrken bu makinelerin de alan net peron alandan
okarlmaldr.(ekil 6.16.)
70

6.2. Taksim Metro stasyonu Alan almas

Hazrlanan tez kapsamnda, aratrma konusunu somut verilerle desteklemek
amacyla tezin amac ve hedefi kapsamnda hazrlanan Taksim-4.Levent Metro Hatt
Taksim Metro stasyonu rneine ynelik grme ve gzlem almalarn ieren
alan almas yaplmtr. Toplam olarak 50 metro kullancsyla yz yze ve rassal
olarak yaplan grmeler Taksim Metro istasyonu Taksim Meydan Bilet Holnde
cretsiz alanda k turnikelerinin olduu yerde ayn noktada durularak, metrodan
kan yolcularla yaplmtr. Grme hafta ii, Cumartesi ve Pazar gnleri olmak
zere grme zaman 14.03.2007 ile 19.03.2007 tarihleri arasnda saat 10.00 ile saat
16.00 aras, pik saatler dndaki zamanlarda yolcularn alglarnn daha yksek
olduu dnlerek ele alnm ve uygulanmtr. Pik saatlerde yolcularn daha az
zaman ayrmak durumunda kalarak cevaplarnn yeterli dzeyde olmayaca
dnlmtr. Fakat pik saatlerde metro kullanm daha youn olduundan
yaplacak aratrma ile belki de daha farkl sonulara ulalabilecei de gz ard
edilmemelidir.
lk sorular yolcular cinsiyet, ya, eitim durumu, metroyu kullanma gibi yolcular
hakknda bilgi edinmeye dayanmaktadr. Dier sorularn neredeyse tamam tezin
amac olarak belirlenen yolcularn daha yaanabilir, ferah, zevkli ve eitici bir
yolculuk geirmeleri iin yeralt metro istasyonlar kapsamnda algsal faktrler olan
renk, k, biim, malzeme, doku, heykel, resim, mzik, grafiti sanat ve afi sanatyla
ilgili mevcut ve olmas istenen durum hakknda soru cevaba dayanan, ayrca da
anlamsal farkllk skalasn oluturan Haz alma faktr, Ferahlk faktr, eitlilik
Birlik faktr, Dzen faktr ve Kendine zg Olma oluturularak eklinde yaplan
grme ve gzlem almalardr.
Grmenin analiz ve sonularnn deerlendirilmesinde daha gereki olmas iin
stanbul Bykehir Belediyesi ULAIM A.. Kalite ve Kurumsal Geliim
Mdrlnn 2006 ylnda yapt Taksim-4.Levent Metro Hatt Yolcu
Memnuniyet Aratrmas Sonu Raporundan yararlanlmtr. Buna gre sz konusu
aratrma hattn btn istasyonlar iin geerlidir. Fakat bu alma sadece Taksim
Metro stasyonu kapsamnda olmasnn yannda bu almada algsal faktrlerin
tespiti amalanmtr. Bylelikle ierik bakmndan benzerlik ve farkllklar vardr.
Bunun yannda Ulam A.. tarafndan yaplan almada memnuniyet ve hizmet

71

kriterleri olmak zere ierik bakmndan daha genitir. Ayrca iki turdan oluan
Yolcu Memnuniyet Aratrmas I.Turda 21 ve II.Turda 24 hizmet kriteri ele
alnarak, I.turda 456 ve II.Turda 753 yolcuyla Hafta ii, Cumartesi ve Pazar gnleri
yaplmtr. Gn ierisinde sabah youn, sabah normal, le, akam youn, akam
normal saat dilimlerinde sral rneklem yntemi ile gerekletirilmitir. Bu
almada ve Ulam A..nin (2006) yapt aratrmada ayn kriterlerin hemen
hepsinin analizlerinde ounlukla benzer sonulara ulalmtr. Bu adan
bakldnda aratrmann geerlilii teyit edilmitir. ( Ulam A..,2006 ) Ulam
A..nin stanbul genelinde rayl sistemlerle ilgili olarak yapt grmeler
sonucunda genel memnuniyet dzeyi %74 olarak belirlenmitir.
Ayrca Taksim stasyonunda algsal faktrlerle ilgili geler tespit edilerek, gzlem
yaplmtr. Algsal faktrlere dayal gzlem sonular fotoraflara belgelenmitir.
Taksim-4.Levent Metro Hattnda zellikle Taksim stasyonunun seilmesi Taksim
Meydannda olmasndan ve mevcut algsal faktrlerin dier istasyonlara gre daha
fazla ve eitli kullanlmalarndan kaynaklanmaktadr. Taksim Meydan stanbul un
en nemli meydanlarndan biri olmasndan dolay simgesel bir zellie de sahip
olup, mimari tasarmyla btnleen algsal faktrlerin incelenmesi ve analiz
edilmesi gerekmektedir. Yaplan alan aratrmasnn sonular ve deerlendirilmesi
aada verilmitir. Grafiklerde dikey kol yolcu saysn belirtirken, yatay kol ise
sorularn cevaplarnn seenekleridir.

72

73

74

75

50
40

74%

30
20

26%

10
0
Erkek

Kadn

ekil 6.20. Cinsiyet

Tablo 6.5. Cinsiyet
Cinsiyet

Frekans

Erkek

37

74

Kadn

13

26

Toplam

50

100

Bu almada ve Ulam A..nin (2006) yapt almada grmeye katlan

yolcularn byk ounluunu erkek yolcular oluturmaktadr.

76

50
40
30

44%

20
10

16%

12%

10%

12%

6%

0
15-20

21-30

31-40

41-50

51-60

61 ve st

ekil 6.21.Ya Dalm

Tablo 6.6.Ya Dalm
Ya
Dalm
15-20

Frekans

10

21-30

22

44

31-40

16

41-50

51-60

12

61 ve st

12

Toplam

50

100

Yolculardan grme yaplanlarn ounluunu bu almada yalar 21-40 olan

grup oluturmaktadr. Ulam A..nin (2006) almasnda ise yalar 14-45 olan ya
grubu ortaya kmaktadr. Yaplan her iki almada da gen ya grubu ortaya
kmaktadr. Bu grup ayrca daha hareketli olarak dnlebilir.

77

50
40

70%

30
20
16%

10
4%

2%

lkokul

Ortaokul

8%

Lise

niversite

Lisans st

ekil 6.22. Eitim Durumu

Tablo 6.7. Eitim Durumu
Eitim
Durumu

Frekans

lkokul
Ortaokul
Lise

2
1
8

4
2
16

niversite
(+renci)

35

70

Lisans st

Toplam

50

100

Yolcularn byk ounluunu lise ve niversite grubu oluturmaktadr. Ayrca

Ulam A..nin (2006) almasnda da lise ve niversite mezunlar byk
ounluu oluturmaktadr. Yolcularn eitim dzeyi arttka mekansal seicilik
ynnden yorumlar da nem kazanmaktadr.

78

50
40
30

52%

20
24%

22%

10
2%
0

Hergn

Haftada 1

Ayda 1

Dier

ekil 6.23. Metroyu Kullanma Skl

Tablo 6.8. Metroyu Kullanma Skl
Metroyu
Kullanma
Skl
Hergn
Haftada 1
Ayda 1
Dier
Toplam

Frekans

26
12
1
11
50

52
24
2
22
100

Bu almada ve Ulam A..nin (2006) almasnda grme yaplan yolculardan

yardan fazlasnn hergn metroyu kullandklar tespit edilmitir. Bu bakmdan
metroyu iyi tandklar gz nne alnabilir. Bunun yannda metroyu ilk kullananlarn
ise alglamalar daha farkl belki de daha dikkatlice olabilmektedir.

79

50
40
30
44%
20
10

22%

18%

16%

Ev-

Ev-Okul

Dier

ekil 6.24. Metroyu Kullanma Amac

Tablo 6.9. Metroyu Kullanma Amac
Metroyu
Kullanma
Amac

Frekans

Ev-

11

22

Ev-Okul

18

16

Dier

22

44

Toplam

50

100

Grme yaplan yolculardan metroyu kullanma amac olarak ounluu ev, i ve

okul dnda baka nedenlerden dolay metroyu kullanma tercih edilmitir. Bu
nedenlerin banda Taksim Metro stasyonun Taksim Meydannn merkezinde
olduu iin gezinti, sosyal ve kltrel faaliyetler gelebilmektedir. Ayrca doruk
saatler dnda olmas da bu sonuta byk bir etkendir. Fakat Ulam A..nin
(2006) almasnda ev ve i yolculuk oranlarnn fazla olmasnn nedeni anket
almasnn sabah ve akam doruk saatleri de kapsamasdr.

80

94%

50
40
30
20
10

6%

0
Koyu

Ak

ekil 6.25. Renklerin Koyu ve Ak Tonlarda Seimi

Tablo 6.10. Renklerin Koyu ve Ak Tonlarda Seimi
Renklerin
Koyu ve
Ak
Tonlarda
Seimi

Frekans

Koyu

Ak

47

94

Toplam

50

100

Metro kullanclarnn tamamna yakn byk bir ksm renklerin ak tonlarn tercih
etmilerdir. Ak tonlar insanlarda hafiflik, genilik ve ferahlk uyandrmaktadr.
Scak renklerin koyu tonlar neeli ortamlar yaratrken, fazla kullanlmas heyecan ve
saldrganlk uyandrabilir. Souk renklerin ise koyu tonlarnn fazla kullanlmas
kasvetli ortamlar olumasna neden olabilir.

81

50
40
30

50%

20

24%

10

8%

4%

Sar

Mor

6%

8%

0
Mavi

Yeil

Krmz Dier

ekil 6.26. Hangi Rengin ounlukla Kullanlmak stenmesi

Tablo 6.11. Hangi Rengin ounlukla Kullanlmak stenmesi
Hangi
Rengin
ounlukla Frekans
Kullanlmak
stenmesi
Mavi
25
Yeil
12
Sar
4
Mor
2
Krmz
3
Dier
4
Toplam
50

%
50
24
8
4
6
8
100

Metro kullanclarnn yars mavi rengi tercih etmilerdir. Dinlendirici bir zellie
sahip olmasndan dolay tercih edilen mavi rengini yeil renk takip etmektedir. Scak
renklere gre souk renklerin tercih edilmesi insanlarda daha ok gnn
yorgunluunu atmak iin dinlendirici renklerin seilmesinde etken olabilir.

82

50

86%

40
30
20
14%

10
0
Yeterli

Yetersiz

ekil 6.27. Aydnlatmann Yeterlilii

Tablo 6.12. Aydnlatmann Yeterlilii
Aydnlatmann
Frekans
Yeterlii
Yeterli
43
Yetersiz
7
Toplam
50

%
86
14
100

Bu almada Taksim istasyonunda mevcut olan klandrmann yeterli olup,

olmamas konusunda yolcularn tamamna yakn byk bir ksm n yeterli
olduunu belirtmilerdir. Bunun yannda Ulam A..nin (2006) anket almasnda
da yolcularn byk ounluu aydnlatmadan memnundurlar. Floresan aydnlatma
aygtlarnn kullanld ve niform bir aydnlatma yaplan istasyonda yolcular k
iddetinden memnundurlar. Gvenlik asndan ele alndnda homojen ve niform
aydnlatma tercih edilmektedir. Bunun yannda bu durum estetik olmayabilir.

83

40
35
30
25
20
15
10

18,60%

16,20%

25,50%

23,20%
9,30%

6,90%

0
Geni

Canl

Ferah

Huzur

Gven

Dier

ekil 6.28. Aydnlatmann Yeterliliinin Hissettirdikleri

ekil 6.13. Aydnlatmann Yeterliliinin Hissettirdikleri
Aydnlatmann
Yeterliinin
Frekans
Hissettirdikleri
Geni
Canl
Ferah
Huzur
Gven
Dier
Toplam

8
7
11
10
4
3
43

%
18,6
16,2
25,5
23,2
9,3
6,9
100

I yeterli bulan yolcularn iinde n ounlukla kendilerini ferah ve huzurlu

hissettirdii ortaya kmtr. Bundan sonra n geni ve canl hissettirdii tespiti
yaplmtr.

84

7
6
5
4
3

28,50%

2
1

28,50%

28,50%
14,2%

0%

0
Hapsedilmilik

Kapallk

Stres

Kasvet

Dier

ekil 6.29. Aydnlatmann Yetersizliinin Hissettirdikleri

Tablo 6.14. Aydnlatmann Yetersizliinin Hissettirdikleri
Aydnlatmann
Yetersizliliinin Frekans
Hissettirdikleri
Hapsedilmilik
Kapallk
Stres
Kasvet
Dier
Toplam

0
2
2
1
2
7

%
0
28,5
28,5
14,2
28,5
100

I yeterli bulmayan yolcular, n yetersizliinden dolay eit oranlarda olmak

zere kendilerinde kapallk, stres ve dier baz olumsuz hisler uyandrd tespiti
yaplmtr.

yi

planlanmam

klandrma

insanlar

saldrganla

kadar

gtrebilecek bir hal alabilir. Bunun yannda insanlarda psikolojik olarak olumsuz
etkiler yaratr.

85

7
6
5

57,10%

4
3
2

14,20%

14,20%

14,20%

0%

0
Gei
Tnelleri

Yolcu
Yrme
Tnelleri

Peron

0%

Bilet Hol

Merdiven
Tnelleri

Dier

ekil 6.30. Aydnlatmann Yetersiz Olduu Alanlar

Tablo 6.15. Aydnlatmann Yetersiz Olduu Alanlar
In
Yetersiz
Olduu
Alanlar
Gei
Tnelleri
Yolcu
Yrme
Tnelleri
Peron
Bilet Hol
Merdiven
Tnelleri
Dier

Frekans

14,2

14,2

1
0

14,2
0

57,1

100

I yetersiz bulan yolcular arasnda, en ok merdiven tnellerinde n yetersiz

olduu tespit edilmitir. In istasyonda en fazla olmas gereken yerler arasnda
olan birimlerin ierisinde merdivenler yer almaktadr. Bunun yannda srasyla gei
tnelleri, yolcu yrme tnelleri ve zellikle gvenlik asndan peronda da
aydnlatma seviyesinin yksek olmas gerekmektedir.

86

50
74%

40
30
20

26%

10
0
Evet

Hayr

ekil 6.31. Grmeye Katlan Yolcularn Gzlerinde Kamama Olup, Olmad

Tablo 6.16. Grmeye Katlan Yolcularn Gzlerinde Kamama Olup, Olmad
Kamama
Olup,
Olmad
Evet
Hayr
Toplam

Frekans

13
37
50

26
74
100

Yolcularn caddeden perona inerken veya perondan caddeye ktklarnda gzlerinde

ktan kaynaklanan kamama olup, olmad byk bir yolcu ounluu kamama
problemi yaamadklarn ifade etmilerdir. Metro istasyonlar yeraltnda olduklar
iin

gzn

uyumundan dolay

kta keskin geiler

klandrlmas gerekir.

87

olmayacak

ekilde

50
40
30
36%

20
10

10%

8%

4%

8%

Peron

Bilet
Hol

30%
4%

0
Gei
Yolcu
Tnelleri Yrme
tnelleri

Merdiven
Tnelleri

Dier

Yok

ekil 6.32. Biimsel Olarak Rahatsz Eden Mekan

Tablo 6.17. Biimsel Olarak Rahatsz Eden Mekan

Biimsel
Olarak
Frekans
Rahatsz
Eden Mekan
Gei
Tnelleri
Yolcu
Yrme
Tnelleri
Peron
Bilet Hol
Merdiven
Tnelleri
Dier
Yok
Toplam

10

2
4

4
8

18

36

2
15
50

4
30
100

Biimsel olarak metro istasyonunda yolcular en ok rahatsz eden yerin merdiven

tnelleri olduu sonucuna ulalmtr. Merdiven tnellerinin dik, eimli ve uzun
olmas gibi etkenler bu sonucu dourmu olabilmektedir. Bunun yannda yolculardan
birou rahatsz olduklar mekanlarn olmadn belirtmilerdir.

88

50
40
30

52%

20
16%

10

12%

12%
2%

2%

Zor

Dier

0
Karmaa

Dzenlilik Dolambal

Kolay

ekil 6.33. Metro stasyonunu Kullandnzda Hissettiiniz Duygu

Tablo 6.18. Metro stasyonunu Kullandnzda Hissettiiniz Duygu

Metro
stasyonunu
Kullandnzda Frekans
Hissettiiniz
Duygu
Karmaa
Dzenlilik
Dolambal
Kolay
Zor
Dier
Toplam

26
8
6
6
1
1
50

52
16
12
12
2
2
100

Yolcularn metro istasyonunda caddeden perona indiklerinde veya perondan caddeye

ktklarnda dier bir deyile metroyu kullandklarnda hissettikleri duygu sorusuna
grme yaplanlarn yarsndan fazlas karmaa olarak cevaplandrmlardr. Bu
durum Taksim metro istasyonunun dier 5 istasyona gre daha derin ve yolculuk
says bakmndan ok daha yksek olmasndan kaynaklanan bir durum olabilir.

89

50
40
30

48%

20
22%

16%

10
0%

0%

Salam Krlgan Kaygan

Sert

4%

10%

Steril Gsterili

Dier

ekil 6.34. Yer Kaplamalar

Tablo 6.19. Yer Kaplamalar
Yer
Kaplamalar
Salam
Krlgan
Kaygan
Sert
Steril
Gsterili
Dier
Toplam

Frekans

24
0
11
0
2
8
5
50

48
0
22
0
4
16
10
100

Taksim istasyonu ierisinde kullanlan yer kaplamalar hakknda yolcularn yarya

yakn ounluu salam ifadesinde bulunmulardr. Yer kaplamalarn salam olmas
youn kullanma kar istenen bir durumdur. Bunun yannda kaygan ifadesinde
bulunanlar, zellikle hava koullarnn kt olduu durumlarda yamur v.b. ieri
girmesinin baz kazlara sebebiyet verdiini ortaya koymulardr. Ayrca kaygan
olarak alglanmas kaplamann dokusunun dz olmasndan dolay n yanstc
olmasndan kaynaklanyor olabilir.

90

50
40
30

50%

20
10

4%

0%

16%

6%

4%

20%

Di
e
r

s
te
ri
li
G

St
er
il

Se
rt

Ka
yg
an

ga
n
K
rl

Sa
l
am

ekil 6.35. Duvar Kaplamalar

Tablo 6.20. Duvar Kaplamalar
Duvar
Kaplamalar
Salam
Krlgan
Kaygan
Sert
Steril
Gsterili
Dier
Toplam

Frekans

25
2
0
2
3
8
10
50

50
4
0
4
6
16
20
100

Taksim istasyonunda kullanlan duvar kaplamalar yolcularn yars tarafndan

salam bulunmutur. Salamlk yolcularda gven duygusunun olumasna neden
olabilir. Ayrca yolcularn bir ksm da kullanlan duvar kaplamalarn lks
bulmulardr.

91

50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0

36%

%26

24%

6%
Basklk

%8
Dzenlilik

Sadelik

eitlilik

Dier

ekil 6.36. Duvarlarda Kullanlan Malzemelerin Dokusu (izgiler)

Tablo 6.21. Duvarlarda Kullanlan Malzemelerin Dokusu (izgiler)
Duvarlarda
Kullanlan
Frekans
Malzemelerin
Dokusu(izgiler)
Basklk
Dzenlilik
Sadelik
eitlilik
Dier
Toplam

3
18
13
12
4
50

6
36
26
24
8
100

Malzeme dokusuyla var olur. Dokuda gerek ve grsel doku olmak zere ikiye
ayrlr. Duvarlarda kullanlan malzemelerde grsel olarak izgilere yer verilmitir.
Yolcularn ounluu daha ok yatay kullanlan bu izgilerle ilgili olarak dzenlilik
ifade ettiini belirtmilerdir. Yatay izgiler dzenlilik yannda basklk ve genililik
hissi de uyandrmaktadr. Bundan sonra eitlilik hissi uyandrdn belirtmilerdir.

92

50
40

78%

30
20
16%

10

6%

0
Evet

Hayr

Dier

ekil 6.37. stasyon Mekanlarnda Heykel Grlmek stenip, stenmemesi

Tablo 6.22. stasyon Mekanlarnda Heykel Grlmek stenip, stenmemesi
Heykel
Evet
Hayr
Dier
Toplam

Frekans
39
8
3
50

%
78
16
6
100

Metro yolcularnn byk bir ksm tarafnda istasyonda heykel kullanlmas tercih
edilmitir. Heykelin kullanlmas mekana nitelik katmasnn yannda, odak noktas
olabilmesi, ilevsel olarak yolcularn nerede olduklarn hissetmelerine neden olur.
Bunun yannda estetik bir deer tayarak, mekan zenginletirir.

93

50

94%

40
30
20
10

6%

0
Evet

Hayr

ekil 6.38. Duvar Resimlerinin Fark Edilip, Edilmedii

Tablo 6.23. Duvar Resimlerinin Fark Edilip, Edilmedii
Duvar
Resimleri
Evet
Hayr
Toplam

Frekans
47
3
50

%
94
6
100

Taksim istasyonu duvarlarnda deiik geler kullanlmtr. Kullanlan duvar

kaplamalar byk bir ounluk tarafndan fark edilmektedir. Kullanlan duvar
resimleri ve geleri kalc olabilmesinin yannda, deiik zamanlarda geici hale
dntrlerek, yolcularn fark ederek alglamalar artrlabilir.

94

40
30

44,60%

40,40%

20
10

8,50%

6,30%

0
Minyatr

Rlyef

Fotoraf

Dier

ekil 6.39. Duvarlarda Kullanlan Dekoratif gelerden En ok Dikkat ekeni

Tablo 6.24. Duvarlarda Kullanlan Dekoratif gelerden En ok Dikkat ekeni

Duvarlarda
Kullanlan
Resimler

Frekans

21
4
19
3
47

44,6
8,5
40,4
6,3
100

Minyatr
Rlyef
Fotoraf
Dier
Toplam

Duvarlarda kullanlan farkl teknikteki duvar resimlerinden en ok minyatrler

yolcular tarafndan dikkat ekici bulunmaktadr. Minyatrleri ise fotoraflar
izlemektedir. Uzun tnellerde duvarlarn bo olmas yolcular psikolojik adan
olumsuz etkiler. Bu durumun zmlenmesinde kullanlan duvar resimleri yolcularda
ayn zamanda eitici ve dndrc bir rol oynayabilir.

95

50
40
30

36%

20
10

20%

10%

10%

14%

Sosyallik
Yaratc

Enerji Verici

Sklganl
nleyici

Nee Verici

8%

2%

0
Rahatlatc

rpertici

Dier

ekil 6.40. Metroda Canl Mzik Olmas Hakkndaki Grleri

Tablo 6.25. Metroda Canl Mzik Olmas Hakkndaki Grleri
Metroda Canl
Mzik Olmas
Hakkndaki
Grleri
Rahatlatc
rpertici
Sosyallik
Yaratc
Enerji Verici
Sklganl
nleyici
Nee Verici
Dier
Toplam

Frekans

18
1

36
2

10

20

10

10

7
4
50

14
8
100

Avrupa ve Amerika da ok yaygn olarak kullanlan mzik faktr lkemizde henz

yeni bir durum arz etmektedir. Yolcularn istasyonun bo mekanlarndan geerken
onlarn daha zevkli bir yolculuk geirmelerini salamas asndan mzik ok
nemlidir. Grme yaplan yolcularn ou mziin rahatlatc olduu ifadesinde
bulunurken, ok az bir ksm mzik hakknda olumsuz bir dnceye sahiptir. Ayrca
Ulam A..nin (2006) almasnda yolcularn tamamna yakn byk bir
ounluu Metro mzisyenlerinden memnundurlar

96

50
40
50%

30

50%

20
10
0
Evet

Hayr

ekil 6.41. Reklam Afilerinin Says Hakkndaki Grleri

Tablo 6.26. Reklam Afilerinin Says Hakkndaki Grleri
Reklam
Afileri
Evet
Hayr
Toplam

Frekans

25
25
50

50
50
100

stasyonda kullanlan reklam afilerini yolcularn yars fazla bulurken, dier yars
ise fazla bulmamaktadr. Reklam afileri zellikle ynlendirmenin olduu yerlerde
olmamal, grsel kaosa neden olmamaldr. Bu adan bakldnda fazla reklam
afilerin kullanm yolcular yorgunlua itebilir.

97

50
40
30

10%
Dier

Grafitinin
Bilinmemesi

18%
Yeni Olmas

16%

8%
Cezadan
Korkma

16%

Kullananlara

10

32%

Metroyu
Sahiplenme

20

ekil 6.42. Grafitinin Olmamasnn Nedeni

Tablo 6.27. Grafitinin Olmamasnn Nedeni
Grafiti
Metroyu
Sahiplenme
Kullananlara
Cezadan
Korkma
Grafitinin
Bilinmemesi
Yeni Olmas
Dier
Toplam

Frekans

16

16

32

16

9
5
50

18
10
100

stasyonda grafitinin olmamasnn nedeni yolcular tarafndan ounlukla cezadan

korkma sebebi dolaysyla olduu belirtilmitir. Daha sonra ise metronun yeni
olmasndan dolay zen gsterilmesi olarak belirtilmitir.

98

50
40
30
20
10

44%
12%

18%

18%
8%

0
Mozaik

Rlyef

Yksek
Kabartma

Fotoraf

Dier

ekil 6.43. Duvarlarda Grmek stenilenler

Tablo 6.28. Duvarlarda Grmek stenilenler
Duvarlarda
Grmek
stenilenler

Frekans

9
6

18
12

18

22
4
50

44
8
100

Mozaik
Rlyef
Yksek
Kabartma
Fotoraf
Dier
Toplam

Metro istasyonunun i mekannda olan duvarlarda yolcularn eitli seenekler

ierisinden yarya yakn byk ounluk tarafndan fotoraf tercih edilmitir. Kalc
ve geici olabilen fotoraflar yolcularn ilgisini ekmekle beraber, eitici ve
bilgilendirici bir grev de stlenirler.

99

50

92%

40
30
20
10

8%

0
Olumlu

Olumsuz

ekil 6.44. Metronun maj

Tablo 6.29. Metronun maj
Metronun
maj
Olumlu
Olumsuz
Toplam

Frekans

46
4
50

92
8
100

Metroyu kullanan yolcularn tamamna yakn byk bir ksmnda metro imaj olumlu
olarak tespit edilmitir. Metro sistemi rayl sistemler ve dier toplu ulam sistemleri
arasnda stn zelliklere sahiptir. Bu tespit ile yolcular arasnda memnuniyetle
karlanmaktadr.

100

40
30

47,80%
21,70%

21,70%
4,30%

i
el
Ne

m
iz
Te

li
Ko
nf
or
lu

G
ve
n

l
H
z

4,30%

0%

ur
lu

10

Hu
z

20

ekil 6.45. Metroyu Tercih Nedeni

Tablo 6.30. Metroyu Tercih Nedeni
Metroyu
Tercih Nedeni
Hzl
Gvenli
Konforlu
Temiz
Neeli
Huzurlu
Toplam

Frekans

22
10
2
10
0
2
46

47,8
21,7
4,3
21,7
0
4,3
100

Bu almada ve Ulam A..nin (2006) Raporunda yolcularn metroyu tercih

etmelerinin balca nedeni hzl olmasdr. Metronun stn zelliklerinin banda hz
gelmektedir. Dier toplu ulam sistemleri ierisinde en hzl olan metrodur. Kent ii
ulam sorunlarnn zmnde ve kentlilerin ksa srede gitmek istedikleri yere
gidebilmesi hem ekonomik adan, hem de gnmzde giderek artan neminden
dolay zamann iyi deerlendirilmesine yol aacaktr.

101

50
40

82%

30
20

18%

10
0
Evet

Hayr

ekil 6.46. Kltrel ve Sosyal Afilere Dikkatlice Baklp, Baklmad

Tablo 6.31. Kltrel ve Sosyal Afilere Dikkatlice Baklp, Baklmad
Kltrel ve
Sosyal Afiler
Evet
Hayr
Toplam

Frekans

41
9
50

82
18
100

stasyonda kullanlan kltrel ve sosyal afiler yolcularn tamamna yakn bir ksm
tarafnda dikkatlice baklmaktadr. Afiler zellikle kent yaantsnda insanlarn
ounlukla gncel olaylar hakknda bilgilenmeleri asnda ele alndnda eitici bir
rol oynarlar.

102

50
40

66%

30
%34

20
10
0
Evet

Hayr

ekil 6.47. Kltrel Faaliyetlere Katlnp, Katnlmad

Tablo 6.32. Kltrel Faaliyetlere Katlnp, Katnlmad
Kltrel
Faaliyetler
Evet
Hayr
Toplam

Frekans

33
17
50

66
34
100

Taksim istasyonunda yaplan resim ve fotoraf sergileri, mzik ve geici sergilere

yolcularn yardan fazlas katld ifade edilmektedir. Metro istasyonlar sadece
geip gidilen yerler olmamal, eitici ve kltrel aktiviteleri iererek kentleme
bilincinin ortaya kmasnda etkin olurlar.

103

Tablo 6.33. stasyonlar Nasl Olmaldr Sorusuna Aadaki neriler Getirilmitir:

LEVSEL
Aktarmalar daha iyi
Yiyecek, iecek
olmaldr.
standlar olmaldr.
Balantlar net
Metro hatlar daha
Kafeler olmaldr.
olmaldr.
ok olmaldr.
stasyon ilevlerinden Ynlendirme
Daha erken ve daha
hari baka ilevler
tasarmla
ge saatlerde
olmamaldr.
zlmelidir.
olmaldr.
levsel ve pratik
olmaldr.

Caddeye eriim
kolaylatrlmaldr.
nsan ak rahat
olmaldr.
Halkla ilikiler birimi
bulunmaldr.

Deprem
dnlmelidir.
Asansrler daha ok
olmaldr.
Rahatlatc olmaldr.

KONFOR
Gvenlik daha ok
Tabelalar yeterli
olmalve daha dikkat
olmaldr.
edilmelidir.
Grlt ve grnt
kirlilii olmamaldr.

Konforlu olmaldr.

Temiz olmaldr.
Rahat olmaldr.

Derin olmamaldr.
KLTREL
Tarihi gelere yer
verilmelidir.

Modern olmaldr.

Karikatr olmaldr.

Trk motiflerine yer

verilmelidir.

ada sanata yer

verilmelidir.

Oturma gruplarnn
zerinde sanat ve
sanatlarn eserlerini
tantc bilgiler
olmaldr.

Gncel konularla
ilgili haberlere yer
verilmelidir.

Geici ve deiken
sergilere yer
verilmelidir.

Kitap standlar
olmaldr.

nsanlar annda haber Sanatsal geler daha

almaldr.
ok olmaldr.

Eski tarihi fotoraflar

olmaldr.

Mzeye yer
verilmelidir.

Kltrel faaliyetler
olmaldr.
nsanlar eiten ve
ynlendiren bilgiler
olmaldr.
Turistleri
etkilemelidir.
Grsellie daha ok
yer verilmelidir.
Aydnlk olmaldr.
Heykele yer
verilmelidir.
Grafitilere yer
verilmelidir.
Az ve z geler
kullanlmaldr.
Ho olmaldr.

ALGISAL FAKTRLER
Pastel renkler
Uuk renkler
kullanlmaldr.
kullanlmaldr.
Zemin kaygan
Mozaikler fazla
olmamaldr.
olmaldr.
Eitici reklamlar
Mzik olmaldr.
olmaldr.
Canllk yaratc renk
Sade olmaldr.
ve k olmaldr.
Mekanik
Huzurlu olmaldr.
olmamaldr.
Skc olmamaldr.
Doal olmaldr.

letiim
arttrlmaldr.

Daha geni olmaldr.

izgiler ynlendirici
olmaldr.
Klasik mzik
olmaldr.
Dikkat ekici geler
kullanlmaldr.
Reklama az yer
verilmelidir.
nsancl olmaldr.

Soukluk hissi
vermemelidir.

Doa ve manzara
resimlerine yer
verilmelidir.

Sabah ve akam
gnn yorgunluunu
giderici olmaldr.

Minyatr, elii,
dnce reten
yaptlara yer
verilmelidir.

Uyumlu olmaldr.

Gven duygusu
uyandrmaldr.

Daha pozitif
olmaldr.

Daha ferah olmaldr.

ac olmaldr.

104

ok Olumsuz: 1 Az Olumsuz: 2 Orta: 3 Az Olumlu: 4 ok Olumlu: 5

ekil 6.48. Haz Alma (Memnuniyet) Faktr
Grmeye katlan yolcular genel olarak istasyondan az memnundurlar. stasyonu az
ilgin, ekici, cana yakn, rahatlatan ve neeli bulmaktadrlar.

105

ok Olumsuz: 1 Az Olumsuz: 2 Orta: 3 Az Olumlu: 4 ok Olumlu: 5

ekil 6.49. Ferahlk Faktr
Grmeye katlan yolcular istasyonu az derecede ferah ve aydnlk bulmalarna
karn, orta derecede mesafeli, sert ve doal bulmaktadrlar.

106

ok Olumsuz: 1 Az Olumsuz: 2 Orta: 3 Az Olumlu: 4 ok Olumlu: 5

ekil 6.50. eitlilik Birlik Faktr
Yolcularn tamamna yakn ounluu istasyonu dinamik bulmaktadrlar. stasyonun
eitlilii ise az derecededir. Buna karn istasyonu simetrik olarak alglamaktadrlar.
Etkisiz olmamakla birlikte az heyecan verici olarak tanmlamaktadrlar.

107

ok Olumsuz: 1 Az Olumsuz: 2 Orta: 3 Az Olumlu: 4 ok Olumlu: 5

ekil 6.51. Dzen Faktr
Yolcular istasyonu az derecede uyumlu bulmaktadrlar. Orta derecede ise muntazam
bulduklar saptanmtr. Yolcular istasyonu ounlukla basit bulmulardr. Bunun
yannda az derecede makul lde olduunu belirtmilerdir.

108

ok Olumsuz: 1 Az Olumsuz: 2 Orta: 3 Az Olumlu: 4 ok Olumlu: 5

ekil 6.52. Kendine zg Olma Faktr
Yolcular istasyonu genel olarak orta derecede zgn bulmaktadrlar. Buna karn az
derecede modaya uygun ve modern olduunu belirtmilerdir. stasyonu artc deil
de allm olarak deerlendirmilerdir.

109

ekil 6.53. Peron Kat

Taksim Metro istasyonunda

ekil 6.54. Balant Tneli

kaln izgiler halinde krmz renk kullanlmtr.

Krmz renk, peron, balant tnelleri, yolcu yrme tnelleri v.b. alanlarda zellikle
duvarlarda uygulanmtr.

ekil 6.55. Taksim Metro stasyonu Yolcu Yrme Tneli

stasyonlarda renk kullanm iaret ve sembollerde standartlara balanmtr. aret
ve sembollerde zt renklerin tercih edilmesi yolcularn dikkatini ekmesi ve
evresinden ayrlarak ynlendirmenin doru salanmas asndan nemlidir.

ekil 6.56. Merdiven Tneli

ekil 6.57. stasyon Hol

Iklandrmann en ok olmas gereken yerden olan merdiven tnelleri ve bilet

gieleridir. Ayrca bu alanlarda floresan lambalar kullanlm ve niform aydnlatma
salanmtr.

110

ekil 6.58. Balant Tneli

Metro istasyonlarnda biimin olumasnda inaat yntemleri olan a-kapa ve delme
tnel yntemleri etkendir. Taksim istasyonunda konkorslar a-kapa, peronlar ise
delme tnel yntemleriyle oluturulmutur.

ekil 6.59. Balant Tneli

Taksim Metro stasyonunda yer kaplamalar granit, duvarlar ise bilet hol gibi
alanlarda yine granit olup, balant ve yolcu yrme tnellerinde alminyum metal
duvar kaplamalar kullanlmtr.

ekil 6.60. Yer kaplamas

Doku faktr gerek ve grsel doku olarak ikiye ayrlmasndan hareketle, Taksim
Metro istasyonunda gerek doku kullanlmam olup, duvarlarda ounlukla yatay
izgi, yerlerde ise diktrtgene benzer grrsel doku tercih edilmitir.
111

ekil 6.61. Gezi Giri Kat

ekil 6.62. Kontrol Alan

ekil 6.63. Peron Kat

ekil 6.64. Kontroll Alan

Taksim Metro istasyonunda minyatr, mozaik, rlyef almalar mevcuttur.

Yolcularn daha zevkli ve eitici yolculuk geirmelerini salayan duvar resimleri
olduka ilgi grmektedir.

ekil 6.65. Yolcu Yrme Tneli

lkemizde henz yaygn olmayan kamusal alanlarda mzik gsterisi, Taksim Metro
stasyonunda ska rastlanmaktadr.

112

ekil 6.66. Balant Tneli

ekil 6.67. Kontroll Alan

ekil 6.68. Peron Kat

Afiler bilgilendirici ve eitici rol stlenirken, Taksim Metro stasyonunda reklam
afileri youn kullanlmtr.

113

7. SONU
Tez kapsamnda incelenen renk, k, biim, doku, malzeme, enstelasyon, resim,
mzik, grafiti ve afi konular olmak zere, btn algsal faktrler mimari btnlk
erevesinde ele alnmaldr. Tasarm felsefesi ve yaratlmak istenen etkiler,
planlamaya geilmeden kararlatrlmaldr. ok sade tasarmlardan kanlmal,
eitlilik yaratlmaldr. ok sade mekanlar insanlarda sterillik duygusu yaratabilir.
Fakat bu durum malzemenin kalitesiyle, biimlenmeyle ortadan kaldrlabilir. Bunun
yannda ok eitlikten dolay uyarc says arttndan karmaaya sebep verebilir.
Ayn zamanda istasyonun konumundan dolay simgesel, tarihsel nemi olduunda bu
durum istasyonun mimarisine yanstlabilir. Ayrca bu blmde Taksim metro
istasyonunda 50 yolcu ile yaplan grme sonularna da yer verilmitir. Bununla
birlikte yaplan grme sonular temsil edici bir nitelik tamamaktadr.
Yeralt metro istasyonlarnda renk konusu incelendiinde; metro istasyonlar ierik
bakmndan zengin olmas, olduka derinde tesis edilebilirlii ve youn bir yolculuk
kapasitesine sahip olabilirler. Bu nedenle ounlukla byk lekte yaplardr. Bu
adan bakldnda hafif ve rahatlatc bir etki yaratlmaldr. Yolculara yorucu kent
yaantsnda dinlendirici bir etki salanabilir. Mimari tasarmda btnlk ilkesine
gre istasyon mekanlarnda btnsel bir bak asyla renkler ele alnabilir. stasyon
mekanlarnda hakim renkler kullanlabildii gibi deiik ilevlere gre de renkler
farkllaabilir. nsan sirklasyonundan dolay oluan hareket renklerle ifade bulabilir.
Bu konuda hareketi temsil eden turucu renginden yararlanlabilir. stasyondaki insan
hareketleri mimari kompozisyonda oluabilecek renklere yanstlabilir. Bunun tam
tersi durgunluk duygusu yaratlarak yolcularn sakin olmas da salanabilir. Sakin
ortamlarda renkler ak tonda, souk renkler tercih edilmelidir. Ayrca renklerin nasl
bir kompozisyonla kullanld da ok nemlidir. Kompozisyon ilkelerine gre
renklerle basknlk, denge, odak noktas, gruplandrma gibi ilkelerle renklerin
birbirleriyle ilikileri deerlendirilmelidir. Dier bir deyile bu ifade rengin biimsel
olarak kullanlmasyla ilgilidir. Btn bunlar ayn zamanda grsel bir doku
olumasna neden olur. Bunun yannda istasyonda deiik mekanlarda deiik

114

ilevler oluur. Bu ilevlere gre de renk seimleri yaplabilir. stasyon girilerinde,

gei tnellerinde sirklasyon fazla iken, peronda ise bekleme dier bir deyile
durma eylemi vardr. Buna gre, sirklasyonun youn olduu yerlerde yolcular
sakinletirici renkler tercih edilebilmektedir. Bunun yannda hareketi temsil eden
renkler ve kompozisyonlar da ortaya konabilir. yi bir ynlendirme rengin ilevsel
olarak kullanlmasyla slanabilir. yi bir ynlendirme ile yolcularn hareketi
dzenlenebilir. Bu da rengin izgi, desen gibi unsurlarla grsel doku oluturularak
gerekletirilebilir. Zeminde merdiven balarnda uzun dorusal izgiler kullanlarak
sirklasyonda ynlendirme kolaylatrlabilir. Bu izgilerin renkleri zemin rengi ile
zt olduunda daha dikkat ekici ve kolay alglanabilir olur. Tez kapsamnda yaplan
grme sonularna gre, grmeye katlan yolcularn hemen hemen hepsi
renklerin ak tonlarn tercih etmilerdir. Ak tonlar insanlarda hafiflik, genilik ve
ferahlk duygusu uynadrrlar. Ayrca istasyonda kullanlacak renklerin mavi ve yeil
gibi ounlukla souk renklerin kullanlmasn istedikleri tespiti yaplmtr. Bunun
nedeni ise dinlendici istasyon mekanlarnn tercih edilmesidir.
Yeralt metro istasyonlarnda k konusu incelendiinde; aydnlatma aygtlar
tasarm nem kazanr ve mimari tasarm ile birlikte dnlmelidir. Ayrca k ve
renk birlikte var olduklarndan, kullanlan n rengine de karar verilmelidir. Beyaz
k iinde btn renkleri barndrd iin nesnelerin ve yzeylerin gerek rengini
ortaya karr. Fakat scak ve souk renkli klar da kullanlarak farkl tasarmlar
ortaya kabilir. Peron kenarnda gvenlik ok nemli olduundan beyaz k tercih
edilmelidir. Bunun yannda uzun gei ve yolcu yrme tnellerinde mekann
sradanln bozmak iin deiik renkli klar tercih edilebilir. Fakat yeralt metro
istasyonlarnda gvenlik ok nem arz etmektedir. Acil durumlarda sadece acil k
merdivenleri deil, istasyonun mekanlarnn da kullanlmas gz nne alndnda
normal kullanmlarn dnda acil durum aydnlatmasnn da tesis edilmesinde ok
byk bir fayda olacaktr. Tez kapsamnda yaplan grme sonularna gre,
grmeye

katlan

yolcular

Taksim

stasyonunun

aydnlatmasn

yeterli

bulmaktadrlar. Yeterli bulan yolcularn hemen hemen yars n kendilerinde

ferah ve huzur duygularn uyandrdn belirtmilerdir. Yetersiz bulan yolcular ok
az saydadr. Bu yolcular aydnlatmann yetersizliinden dolay kapallk ve stres
hissettiklerini belirtmilerdir. Ayrca yetersiz bulan yolcular en ok merdiven
tnellerinde n yetersiz olduunu belirtmilerdir. Bunun yannda grmeye

115

katlan yolcularn byk bir ksm ise aydnlatmadan dolay gzlerinde kamama
olmad tespiti yaplmtr.
Yeralt metro istasyonlarnda biim konusu incelendiinde; daha ok a-kapa
tekniinin kullanld istasyonlarda, mekanlar daha geni ve ferahtr. Bunun dnda
istasyonlar cadde altnda ise alt geit olarak da kullanlabilir. Ayrca yeraltndaki
istasyonlarda ne kadar gr as gelitirilirse o kadar geni ve ferah mekanlar
ortaya kar. Bylelikle yolcu istasyonu btn olarak alglayabilir. Grsel konforun
artmasyla gven duygusu da artar. stasyonlar ok ilevli olarak da tasarlanabilirler.
(Ayrca yeraltnda meydanlar oluturularak bu mekanlara ar, sergi gibi deiik
ilevler verilebilir.) stasyonun tarihi bir yerde olmasndan dolay mze olarak
ilevlendirilmesi gibi. Bu durumda yolcularn yatay ve dey sirklasyon alanlarnda,
toplanma ve dalma mekanlarnda sanatsal elemanlar sergilenebilir. Biimin
olumasnda belirleyici etkenlerin banda giri yaplar gelmektedir. Giriler
yolcular en ok eken yerlerde oluturulmas gerekmektedir. Biim k faktr ile
birlikte ele alndnda, doal n istasyon iine mmkn olduunca fazla girmesi
salanmaldr. Zeminde yer olduunda istasyon girileri daha geni tutularak daha
fazla n ieriye girmesi salanabilir. Ayrca istasyon veya istasyonun
mekanlarndan biri zeminden yaklak 5 m kadar yeraltnda yer alyorsa, zeminde
klklar ile istasyon ii mekanna doal n ulamas salanabilir. Tez
kapsamnda yaplan grme sonularna gre, grmeye katlan yolcularn nemli
bir ksm en ok merdiven tnellerinin biimsel olarak kendilerini rahatsz ettiini
belirtmilerdir. Bunun yannda nemli bir ksmda biimsel olarak rahatsz olduklar
mekann olmad tespiti yaplmtr.
Yeralt metro istasyonlarnda malzeme konusu incelendiinde; istayonlarn uzun
sreli planlanmasndan ve yolcularn youn kullanmna maruz kaldklarndan dolay
malzemenin salaml bata gelen unsurlardan biridir. Ayrca mekanik, elektirik
gibi teknik hacimlerde kullanlacak ekipmanlardan dolay tama kapasitesi fazla
olan inaat malzemeleri kullanlmaldr. Bunun yannda kaliteli, bozulmalara sebep
vermeyen, kolay bulunabilir, estetik grnml malzemelerin kullanlmas
gerekmektedir. stasyonda kaplama malzemesi olarak granit, kompoze malzeme,
metal panel kaplamalar, buzlu cam, paslanmaz elik gibi eitli malzemeler
kullanlabilir. Malzeme doku, renk gibi faktrlerle kendini ifade ederek belirli bir
kimlik yanstr. Malzemeler mimari olarak ahenk iinde olmaldr. Grsel olarak

116

yolcular yorgunlua itmeyecek, ar ktle imgesi vermeyecek malzemeler tercih

edilmelidir. Hafiflik duygusu uyandracak malzemeler tercih edilebilir. Bu da
malzemenin kendisi, dokusu ve rengiyle ilgilidir. effaf malzemelerin kullanlmas
da hafiflik dugusu yannda, grsel konforu salayarak mekanlarn daha geni ve
ferah olmasn salar. Fakat bu gibi malzemeler tay deil, kaplama ve blme
malzemeleri olarak kullanlabilir. Tez kapsamnda yaplan grme sonularna gre,
grmeye katlan yolcularn yarya yakn ounluu yer kaplamalarn salam
bulmaktadr. Yolcularn yars ise duvar kaplamalarn salam bulmaktadrlar.
Yeralt metro istasyonlarnda doku konusu incelendiinde; yeralt metro istasyonlar
sirklasyon yaplar olduklar iin bo mekanlar ierir. Bu yerin altnda kapal ve
bo mekanlarda yolcular yolculuklar srasnda grsel eitlilie ihtiya duyarlar. Bu
eitlilik zellikle grsel doku kullanlarak oluturulabilir. Grsel doku, malzeme,
renk kullanlarak

eitli izgilerle, figrlerle ve desenlerle oluturulabilir. Fakat

grsel dokunun fazla kullanlmas uyarcl artrdndan yolcularn kafasn

kartrabilir. Az kullanlmas ise ok mekanik bir atmosfer olumasna neden
olabilir. Tez kapsamnda yaplan grme sonularna gre, yolcularn nemli bir
ksm duvarlarda kullanlan malzemelerin dokusu hakknda dzenlilik ifadesinde
bulunmulardr.
Yeralt metro istasyonlarnda enstelasyon dier bir deyile yerletirme

konusu

incelendiinde; enstelasyonda heykel gesi zellikle kullanlmasna karn resim,

mzik tek balarna enstelasyon olabilecei gibi hepsinin bir arada kullanlmasyla
enstelasyon yaratlabilinir. Hatta heykel faktr yolcularn kolayca ynlerini
bulabilmeleri iin bir eit enstelasyon eklinde oluturulabilir. Buna gre kullanlan
tasarmlar arasnda mantksal ve estetik adan bir eit sreklilik salanabilir. Ayrca
bu gibi bir tasarmda mekann zelliine gre ana geler ve yardmc geler olarak
ayrlabilir. stasyon holnde toplanma zelliinden dolay enstelasyonun ana gesi
yer alrken, sreklilik esasna gre merdivenlerde bu ana ge ile ilikili elemanlar yer
alabilir. Enstelasyonu ilikilendirmede renk, mzik gibi tasarm elemanlar estetik
veya anlamsal olarak kullanlabilir. Tez kapsamnda yaplan grme sonularna
gre, grmeye katlan yolcularn ounluu istasyon mekanlarnda heykel grmek
istediklerini belirtmilerdir.
Yeralt metro istasyonlarnda resim konusu incelendiinde; resim istasyonun mimari
kimliine uymaldr. Konusu tarih, doa, soyut almalar olabilmektedir. stasyonda
117

lokal blgelerde yaplabilecei gibi btn bir mekana da uygulanabilmektedir.

Yolcular eitici bir rol stlenmektedir. Ayrca metro istasyonlarn kullanan
yolcularn

istasyonu

devaml

kullanmalar

asndan

giderek

alglamalar

azalabilmektedir. Bu adan deikenlik nem kazanmaktadr. Bu bakmdan geici

ve deiken resimlere de yer verilmelidir. Bylelikle farkndalk artacandan
yolcularn istasyona ilikin alglar da glenecektir. Yeralt metro istasyonlar birer
sirklasyon yapsdr. Mekanlarda srekli bir akclk ve hareket vardr. Uzun ve bo
mekanlar duvar resmi ile canlanr. Bylelikle bir kimlie brnr. Tez kapsamnda
yaplan grme sonularna gre, grmeye katlan yolcularn hemen hemen hepsi
duvarlardaki dekoratif elemanlara dikkatlice baktklarn belirtmilerdir. Ayrca en
ok minyatr ve fotoraflar dikkat ekici bulmaktadrlar. Bunu yannda, duvarlarda
en ok fotoraf grmek istediklerini belirtmilerdir.
Yeralt metro istasyonlarnda mzik konusu incelendiinde; mzik plastik sanatlar
ierisinde insan dorudan etkileyen bir sanattr. Ayn zamanda bir iletiim ve
sosyalleme arac olan mzikle yolcular daha zevkli bir yolculuk geireceklerdir.
nsanlarn deiik mzik tercihleri vardr. Rahatlatc, nee verici ve sosyalletici
mzik tarzlarna yer verilmelidir. Sabah ve akam doruk saatlerde ie ve okula giden
yolcular rahatlatc bir mzik tarz seilebilir. Tez kapsamnda yaplan grme
sonularna gre, grmeye katlan yolcularn yarsndan fazlas mzii rahatlatc
ve sosyallik yaratc bulmaktadrlar.
Yeralt metro istasyonlarnda grafiti konusu incelendiinde; grafiti ayn zamanda bir
eit sanattr. Birok kentteki istasyonlarda birok kii tarafndan da sanatsal kalitesi
olan grafitilere ho baklmaktadr. Kalabalklarn iinde bir eit kendini duyurma
aracdr. Fakat duvarlar ve trenlere yaplan grafiti, daha ok geici gzellii arar.
Ayn zamanda bir eit iletiim aracdr. Baz istasyonlarda grafiti iin zel duvarlar
ayrlmaktadr. Baz grafitilerin temizlenmesi iin yksek harcamalarn olduu tespit
edilmitir. Tez kapsamnda yaplan grme sonularna gre, grmeye katlan
yolcularn nemli bir ksm istasyonda grafitinin olmamasn cezadan korkma
nedenine balamlardr.
Yeralt metro istasyonlarnda afi konusu incelendiinde; ok saydaki afiin
kullanlmas uyarcl artrarak karmaaya neden olabilmektedir. Iklandrlacak
afilerin ise nceden yerlerinin tespit edilerek gerekli donanmn salanmas
gerekmektedir. Afi ayn zamanda bir iletiim aracdr. Yolcularn kentlilik bilincine
118

ulamas iin eitli sanat, kltrel olaylardan haber almas asndan gereklidir. Tez
kapsamnda yaplan grme sonularna gre, grmeye katlan yolcularn yars
istasyondaki afileri fazla bulmaktadrlar. Ayrca yarya yakn ksm kltrel ve
sosyal afilere dikkatlice baktklarn belirtmilerdir.
Ayrca anlamsal farkllk skalas ile yolcularn Taksim metro istasyonu hakkndaki
yorumlar tespit edilmitir. Buna gre haz alma (memnuniyet) faktrnde,
grmeye katlan yolcularn genel olarak istasyondan az memnundurlar. stasyonu
az ilgin, cana yakn, rahatlatan ve neeli bulduklar tespiti yaplmtr. Ferahlk
faktrnde; grmeye katlan yolcular istasyonu az derecede ferah ve aydnlk
bulmalarna karn, orta derecede mesafeli, sert ve doal bulmaktadrlar. Daha sonra
eitlilik birlik faktrnde ise; yolcularn tamamna yakn ounluu istasyonu
dinamik bulmaktadrlar. stasyonun eitlilii ise az derecededir. Buna karn
istasyonu simetrik olarak alglamaktadrlar. Etkisiz olmakla birlikte az heyecan verici
olarak tanmladklar tespiti yaplmtr. Yine dzen faktrnde; yolcular istasyonu
az derecede uyumlu bulmaktadrlar. Orta derecede ise muntazam bulduklar
saptanmtr. Yolcular istasyonu hamen hemen basit bulduklar tespit edilmitir.
Bunun yannda az derecede makul lde olduu belirlenmitir. Son olarak kedine
zg olma faktrnde ise; yolcular istasyonu genel olarak orta derecede zgn
bulduklar tespit edilmitir. Buna karn az derecede modaya uygun ve modern
olduu ifadesinde bulunmulardr. stasyonu artc deil de allm olarak
deerlendirmilerdir. Btn yaplan bu tespitlerden sonra yolcularn Taksim
stasyonu imaj ise %92 ile olumlu olarak belirlenmitir.

119

KAYNAKLAR:
Ana Britannica, 1989. Metro, 16, 5.
Aksoy, .,

1977. Biimlendirme, Karadeniz Teknik niversitesi, naat Ve

Mimarlk Fakltesi Yaynlar, Trabzon

Ando, T.,

1998. Tadao Ando: Complete Works, CO Francesco D., Phaidon,

London,1998

Anon,

1987. Hafif Metro/LRTS I.Aama stasyonlar

Antmen, A., 2002. Yerletirme: Heykelin Dn m?, Sanat Dnyamz, say:82,

201, Yap Kredi Yaynclk
Atakan, N., 1998, Araylar Resimde ve Heykelde Alternatif Akmlar, Yap Kredi
Kltr Sanat Yaynclk
Baykal, E.,

1997. Metro Sisteminin Aydnlatlmas, Yksek Lisans Tezi, T Fen

Bilimleri Enstits, stanbul.

Bennett, D., 2004. Metro-The Story of the Underground Railway, Octopus

Publishing Group Ltd
etinda, B., 2002. Metro stasyonlar Tasarm Kriterleri stanbul Metrosu ve
Londra Tottenham Court Road stasyonu rnekleri, Yksek Lisans
Tezi, T Fen Bilimleri Enstits, stanbul.
obanolu, H., 2003. New York Subway, YGS Yaynlar
DLH-

Hafif Rayl Sistem Kriterleri, Demiryollar Limanlar Havayollar

Evren, G.,

2002. Demiryolu, Birsen Yaynevi, stanbul

Fischer E.,

1968. Sanatn Gereklilii, ev. Cevat apan, De Yaynevi, stanbul

stanbul 1.Kentii Ulam uras, 2002. stanbul Bykehir Belediyesi

BB Ulam Planlama Mdrl, 2007. skdar-mraniye-ekmeky Fizibilite
Raporu
Krauss, R.,

2002, Mekana Yaylan Heykel, Sanat Dnyamz, say:82 ,103-110,

Yap Kredi Yaynclk

Kutlu, H.G., 2006 . ada Mimarlkta Ik Kullanm: Kavramlar ve Uygulamalar,

Ege Mimarlk, 39 , 14-17
Michel, L.,

1996. Light: The Shape of Light : Designing with Space and Light ,
Van Nostrand Reinhold , New York

NFPA 130., 2007. Standart For Fixed Guideway Transit and Passenger Rail
Systems

120

Paker, N.,

1992. Mimari Tasarmda Biim Grameri: Metro stasyon Tasarm,

Yksek Lisans Tezi, T Fen Bilimleri Enstits, stanbul.

Pekta, A.G., 1997. Metro stasyonlarnda Yolcu Sirklasyonunun

Deerlendirilmesi in Bir Uzman Sistem nerisi, Yksek Lisans Tezi,
T Fen Bilimleri Enstits, stanbul.
Rauch, J.,

1996. Architektur von U-Bahnhfen = The Architecture of

Underground Railway Stations, Stuttgart : K. Krmer.

Sevdin, A.,

1992. Mimari Tasarmda Bina Total Performans Kavram: Metro

stasyonlarnda Deerlendirme, Yksek Lisans Tezi, T Fen Bilimleri
Enstits, stanbul.

TS-12186,

1997. ehirii Yollar-Rayl Tama Sistemleri-Yer st stasyon

Tesisleri Tasarm Kurallar, Trk Standartlar Enstits, Ankara.

TS- 12127,

1997. ehirii Yollar-Rayl Tama Sistemleri Blm 1:Yeralt

stasyon Tesisleri Tasarm Kurallar, Trk Standartlar Enstits,
Ankara

TS- 12461,

1998. ehirii Yollar-Rayl Tama Sistemleri Blm 8:stasyon

Tantm Semboller-Tasarm ve Yerletirme Kurallar, Trk
Standartlar Enstits, Ankara.

TS- 12460, 1998. ehirii Yollar-Rayl Tama Sistemleri Blm 5:zrl ve

Yallar in Tesislerde Tasarm Kurallar, Trk Standartlar
Enstits, Ankara.
TS- 12511,

1998. ehirii Yollar-Rayl Tama Sistemleri Blm 7: Ulam

Sistemi Sembol Tasarm ve Yerletirme Kurallar, Trk Standartlar
Enstits, Ankara.

TS- 12525,

1999. Yangn nleme-Metro ve Hafif Rayl Sistemler-stasyonlarGenel, Trk Standartlar Enstits, Ankara.

TS- 12527,

1999. ehirii Yollar-Rayl Tama Sistemleri Blm 14:stasyon

Platformu Oturma Elemanlar-Tasarm ve Yerletirme Kurallar, Trk
Standartlar Enstits, Ankara.

TS 12574, 1999. ehirii Yollar-Rayl Tama Sistemleri Blm 10:stasyon i

aret ve Grafik Tasarm Kurallar, Trk Standartlar Enstits,
Ankara.
TS- 12575,

1999.

ehirii Yollar-Rayl Tama Sistemleri Blm 11:Sistem

Bilgi ve lan Panolar Genel Kurallar, Trk Standartlar Enstits,

Ankara.
Tzcet, .,

1967, Form ve doku-texture : Formun Dokusu zerine Bir Deneme

ve Mimari fade.

nver, R.,

1985. Yaplarn inde Ik Renk likisi, Doktora Tezi, Yldz Teknik

niversitesi.

Zengel, R.,

2006. Metro stasyonlarnda Aydnlatma Problemleri, Ege Mimarlk,

39
121

NTERNET KAYNAKLARI
http-1://www.raylsistem.com/?p=node14
http-2://www.mic-ro.com/metro/metroart.html
http-3: en.wikipedia.org/wiki/Metro_Bilbao
http-4 ://www.railway-technical.com/stations.html
http-5: www.artdecor.com/mimari100204/?printerfriendly=yes AD art+decor,
rengin peindeki mimarlk
http-6: www.trakya.edu.tr/Enstituler/FenBilimleri/Dergi/pdf/164Mehtap.pdf
http-7: //www.pbase.com/correp00/olaias
http-8 ://www.mic-ro.com/metro/prague.html
http-9 ://en.wikipedia.org/wiki/Flora_(Prague_Metro
http10://world.nycsubway.org/perl/showpix?bmxpbmU9NDIxfDIwfDR8MjB8fFA9
L2V1L2RlL211bmljaC11MS5odG1sfG5zdGEsbmNhcm51bWJlcixueWVhcixubW9
uLG5kYXk=
http-11: //urbanrail.fotopic.net/p30505209.html
http-12 ://www.mic-ro.com/metro/munich.html
http-13 ://www.mic-ro.com/metro/rhein-ruhr.html#BO
http-14 ://en.wikipedia.org/wiki/Stockholm_Metro
http-15 ://www.mta.net/about_us/metroart/images/pict_mrlhh.jpg
http-16 ://en.wikipedia.org/wiki/Washington_Metro
http-17 ://transit.schuminweb.com/rail/washington/blue-line.asp?station=D05
http-18 ://www.beeflowers.com/Metro/Komsomolskaya/Kom1/mainpage.htm
http-19 ://www.mic-ro.com/metro/rio.html
http-20 ://www.deliarts.net/page/35
http21://www.tehranmetro.com/about/arts/artlist.asp?S=Imam+Khomeini&R=Line+2&S
ID=11&RID=2
http-22 ://www.metrodemontreal.com/art/bergeron/metro.html
http-23 ://en.wikipedia.org/wiki/Lionel-Groulx_(Montreal_Metro)
http-24 ://www.mic-ro.com/metro/montreal.html
http-25: en.wikipedia.org/wiki/Santiago_Metro
http-26 : www.necmiyegonenli.com/asp/prd_list.asp?list_ID=96&Group_ID=E
http-27: en.wikipedia.org/wiki/Busking
http-28: www.kesfetmekicinbak.com/yazarlar/turkerersen/03017/
http-29:
www.comu.edu.tr/Turkce/Akademik_Birimler/Meslek_yuksekokullari/Can_Myo/im
ages/AfisSanati.doc
http-30 ://www.istanbul-ulasim.com.tr/default.asp?menu_id=3&sayfa_id=1

122

EK:
YERALTI METRO STASYONLARINDA ALGISAL FAKTRLERN
RDELENMES: TAKSM METRO STASYONU
GRME SORULARI
Ad Soyad :
Cinsiyeti:
Ya:
Uyruu:
Meslei:
Eitim Durumu:
Metroyu Hangi Sklkla Kulland:
a) Her Gn
b) Haftada 1 defa
Metroyu kullanma amacnz?
a) Ev-i
b) Ev-okul

c) Ayda 1 defa
c) -

d) Dier

d) Dier

1) Renkler sizce hangi tonda olmal?

a) Koyu b) Ak
2) Metroda ounlukla hangi renklerin kullanlmasn tercih edersiniz?
a) Mavi b) Yeil
c) Sar
d) Mor
e) Krmz
f) Dier
3)Metro klandrmas sizce yeterli mi?
a) Yeterli b) Yetersiz
4)Eer yeterliyse size ne hissettiriyor?
a) Genilik b) Canllk c) Ferah d) Huzurlu e) Gvenli f) Dier
5) Eer yeterli deilse size ne hissettiriyor?
a) Hapsedilmilik b) Kapallk c) Stres d) Kasvetli

e) Diger

6) Eer yeterli deilse nerede yetersiz?

a) Gei Tnelleri
b) Yolcu yrme tnelleri
c) Peron
d) Bilet Hol
e) Merdiven tnelleri
f) Dier
7) Caddeden perona inerken veya perondan caddeye ktnzda gzlerinizde
herhangibir kamama oluuyor mu?
a) Evet
b) Hayr

123

8) Taksim metro istasyonunda sizi biimsel olarak en ok rahatsz eden mekan

hangisidir?
a) Gei Tnelleri
b) Yolcu yrme tnelleri
c) Peron
d) Bilet Hol
e) Merdiven tnelleri
f) Dier
g) Yok
9) Taksim metro istasyonunda caddeden perona inerken veya perondan caddeye
ktnzda ne hissediyorsunuz?
a) Karmaa b) Dzenllik c) Dolambal d) Kolay e) Zor f) Dier
10) stasyonlarda kullanlan yer kaplamalar hakknda ne dnyorsunuz?
a) Salam b) Krlgan c) Kaygan d) Sert e) Steril f) Gsterili g) Dier
11) stasyonlarda kullanlan duvar kaplamalar hakknda ne dnyorsunuz?
a) Salam b) Krlgan c) Kaygan d) Sert e) Steril f) Gsterili g) Dier
12) Duvarda kullanlan malzemelerin grsel dokusu sizde ne artryor?(izgiler)
a) Basklk b) Dzenlilik c) Sade d) eitlilik e) Dier
13)stasyon mekanlarnda heykel grmek istermisiniz?
a) Evet b) Hayr
14) Kullanlan duvar resimlerini fark ediyor musunuz?Dikkatinizi en ok hangisi
ekiyor?
a) Evet
Minyatr
Rlyef
Fotoraflar Dier
b) Hayr
15) Metroda canl mzik olmasn nasl karlyorsunuz?
a) Rahatlatc
b) rpertici
c) Sosyallik Yaratan
d) Enerji verici
e) Sklganl nleyici
f) Nee verici
g) Diger
16) Kullanlan reklam afilerini fazla buluyor musunuz?
a) Evet b) Hayr

124

17) Metroda grafitinin olmamasn nelere balyorsunuz?

a. Metroyu sahiplenme
b. Kullananalara
c. Cezdan korkma
d. Grafitinin bilinmemesi
e. Yeni
f. Dier
18) Metroda duvarlarda ne grmek istersiniz?
a) Mozaik b) Rlyef c) Yksek kabartma d) Fotoraf e) Dier
19) Metro istasyonunun imaj sizde olumlu mu olumsuz mu?
Olumlu
a.
b.
c.
d.
e.
f.

Hzl
Gvenli
Konforlu
Temiz
Neeli
Huzurlu

Olumsuz
a.
b.
c.
d.
e.

Karanlk
Kirli
Gvensiz
Kasvetli
Korkutucu

20)Kullanlan sergi, tiyatro, sinema gibi kltrel ve sosyal afileri dikatlice

bakyormusunuz?
a) Evet b) Hayr
21) Kltrel faaliyetlere katlyor mususnuz?
a) Evet b) Hayr
22) Metro istasyonlar sizce nasl olmal?

125

23)
ANLAMSAL FARKLILIK SKALASI
Olumlu

ok Az

lgin
ekici
HAZ ALMA
FAKTR(memnuniyet) Cana Yakn
Rahatlatan
Neeli

Orta

Az

ok

Olumsuz
Skc
tici
Saldrgan
Stres Yaratn
Hznl

FERAHLIK FAKTR

Ferah
Mesafeli
Aydnlk
Sert
Doal

Kasvetli
Samimi
Karanlk
Yumuak
Yapay

ETLLK BRLK
FAKTR

Dinamik
eitli
Asimetrik
Heyecan
Veren

Durgun
Monoton
Simetrik

Uyumlu
Muntazam
Basit
Makul lde

Uyumsuz
Dank
Karmaa
Devasa

DZEN FAKTR

Etkisiz/ Silik

zgn
Modaya
KENDNE ZG OLMA
Uygun
FAKTR
Modern
artc

Sradan
Demode
Klasik
Allm

126

ZGEM
Huriye Tun 1978 ylnda Samsunda dodu. 1994 ylnda stanbul Yeni Levent
Lisesinden mezun oldu. 1995 de Yldz Teknik niversitesi Mimarlk Blmne
girerek ngilizce Hazrlk renimi de grerek, 2001 ylnda mezun oldu. Yine 2001
ylnda stanbul Teknik niversitesi Mimarlk Blm Mimari Tasarm programnda
yksek lisansa balad. Ara verdikten sonra 2005 ylnda yksek lisans eitimine
devam etti. Yabanc dil olarak ngilizce bilmektedir.

tunchuriye@yahoo.com.tr
huriyetunc78@hotmail.com

127