YARIN OK GE OLACAK

FIDEL CASTRO
eviren : Yasar ztrk
Nisan 2002
www.iskenderiyekutuphanesi.com

SUNU
1992 Haziraninda Rio de Janeiro'da dnya zirvesinde dnya
liderlerinin bir araya gelmesi kresel sorunlar konusunda kendi
grslerini sunmak iin onlara bir firsatti. 107 hkmet baskani ya
da temsilcisi sirayla konustu.
Dnya medyasinin ogunlugu Kba ve ABD liderlerinin karsilikli
kisisel grslerini kullanarak zirveyi kaplayan siyasal ve felsefi
amazi yakaladi. NewYork'un Newsday Gazetesi "Besbelli konusan
devlet baskanlarina en atesli tepki sanayilesmis dnya tarafindan
'kendini dsnmezlik' e bir son verilmesini isteyen Kba Devlet
Baskani Fidel Castro iindi. Tersine Baskan George Bush'a tepki.
Dnyanin geri kalani tarafindan karsi koyulan durumlarin alinmasindan
dolayi zr dilemeyi ret etmesi gibi sadece sert bir vg ile soguktu"
Bush ona "Rio'ya zr dilemek iin gelmedim" derken Castro tketici
topluluklarina sanayilesmenin, tketici toplumlarin kendini
dsnmezlik , egemenlik entrikalari, sorumsuzluk ve yalanciligina "
son verilmesini istedi.
Kba lideri Fidel Castro'nun konusmasi - genis biimde dnya apinda
kaydedildi G bu kitapla gzler nne seriliyor. Onu dnya zirvesinin
tm delegelere dagitilan bir belgenin tam metni izliyor. Castro
tarafindan hazirlanan "evrenin dehset verici yok edilisinin
insanogluna korkutucu poz takinikligi insanoglundan -nc dnyasorumlu tutulmayacagini belirten zirveye yaptigi konusmasinda ileri
srdg savi genisleten belgedir. Onun yreklere isleyen glere
agrisi "Uzun bir zaman nce yapmis olmamiz gerekenleri yapmak iin
yarin ok ge olabilir" bildirgesi ile bitiyor.
evre korumaya karsi kalkinma : ikisi bagdasabilir mi ? evrenin yok
olmasi iin sorumluluk nereye uzaniyor ? nc Dnya ve onun byyen
nfusu krizler iin sorumlu tutulacak mi ?

Bu belge gezegenimizin kaynaklarini , belki de gezegenimizin

kendisini nasil koruyacagimiz ve kurtaracagimiz konusunda uluslar
arasi tartismalara yararli bir katkidir. Krizin hem nedenleri hem de
zmleri konusunda tartismaya 'ekinmeden' "nc Dnya Bakisi"ni
yansitiyor.
Bu kitap Editora Politica of Havana'nin yardimi ile basildi. Kapak
fotografi ve bu blmdeki fotograflarin bir kai Kba'nin en nemli
fotografisi Osvaldo Salas tarafindan eklendi.
Blm I
INSAN SOYU *TEHLIKE ALTINDAKI BIR TR
En nemli biyolojik tr -insan soyu- dogal yasam alanlarinin hizli ve
ilerleyen yok olusu yznden yok olma riski ile / karsi karsiya /
Biz bu sorunun neredeyse nlemek iin ok ge olacagi anda farkina
variyoruz. Tketim toplumlarinin bu dehset verici evresel yok
olustan bas sorumlu oldugunu sylemek gerekiyor.
Bir nceki smrge anakentlerde dogdu. Sirasi ile geri kalmisliga ve
insanligin byk ogunlugunun felaketi olan gce dnsen imparatorluk
politikalarinin rnleridir.
Dnya nfusunun sadece % 20 si ile tm metalarin te ikisini ,
dnya apinda retilen enerjinin drtte n tketiyorlar.
Denizleri irmaklari zehirlediler. Havayi kirlettiler. Ozon tabakasini
incelttiler ve deldiler. Atmosferi tika basa bizlerin simdiden
sikintilarini ekmeye basladigimiz felaket etkileri ile iklim
kosullarini degistiren gazlarla doldurdular.
Ormanlar yok oluyor. ller yayiliyor. Milyonlarca ton bereketli
toprak her yil denizlere akiyor. ok sayida trn soyu tkeniyor.
Nfus baskilari ve g ayakta kalmak iin ok tehlikeli hatta doga
pahasina girisimlere sevk ediyor. Dnn smrgeleri bugnn adil
olmayan ekonomik dzen tarafindan smrlen ve yagmalanan bugnn
uluslari tm bunlarin sulusu ve kabahatlisi olamaz.
zm buna en ok gereksinimi olanlarin gelismesinin nne gemek
olamaz. nk bugn geri kalmislik ve gce katkida bulunan her sey
gn gibi ortada ve evreye byk tecavz demektir.
Bunun sonucu olarak nc Dnya' da her yil her iki Dnya
savasindakinden daha fazla on milyonlarca erkek , kadin, ve ocuk
lyor.
Esitsiz ticaret, korumacilik ve dis bor , ekonomik dengeye
acimasizca saldiriyor ve evre yikimina n ayak oluyor. Eger biz
insanligi bu intihardan korumak istiyorsak bolluk )servet= ve elde
edilebilir (ise yarar) teknolojiler gezegenin her tarafina daha iyi

dagitilmalidir. Birka lkede daha az lks ve daha az atik , dnyanin

pek ogunda daha az g ve alik demektir.
evreyi yok eden yasam biimleri ve tketici geleneklerin nc
Dnya 'ya aktarilmasi durdurulmali. Gereki insan yasami
olusturulmali daha drst uluslar arasi ekonomik dzen seilmeli.
Bilim kirletmeyen srdrlebilir kalkinmayi basarmak iin
kullanilmali . Dis borlarin yerine ekolojik borlar denmeli
Insanligin degil aligin kk kurutulmali.
Simdi varsayilan komnizm tehlikesi ortadan kayboldu ve soguk
savaslara girmek iin ya da silahlanma yarisi ve askeri harcamalari
srdrmek iin daha fazla bahane yok. nc Dnya 'nin kalkinmasi
ykseltilerek ; gezegenimizi tehdit eden ekolojik yikimla savasmak
iin bu kaynaklarin gidisi neden nlenmiyor?
Bencillik yeter. Egemenlik entrikalari yeter. Hirsizlik, sorumsuzluk,
aldatmaca yeter. Yarin uzun zaman nce yapmamiz gerekeni yapmak iin
ge olabilir .
BLM II
EVRESEL KRIZ VE NC DNYA
Bu toplanti ve insanligi korumak iin etkili nlemler konusunda karar
vermek iin acil olarak yapilmasi gerekenlerin ve geri kalanlarin
saglanmasinin anlami ve nemi, evre ve Kalkinma konusundaki bu
konferansa katilmak iin verilen yanitta , buraya Rio de Janerio'ya
gelen hi birimiz iin bosa gitmedi,
Hizlanan ve artan evrenin bozulmasi belki en ciddi uzun sreli
tehlike ile tm insan tr ve zellikle hala nc Dnya olarak
adlandirilan /kesim/ karsi karsiya. Nkleer yikimin riski her zaman
ve simdi st ste bu insanligin tmnn yz yze oldugu en berbat
tehlike. Azgelismis lkeler iin , nc Dnyadaki insanlarin
yzmilyonlarcasinin yasam kosullarini ktlestiren etkenlerden
biridir.
Insanligin sahip oldugu tarihte hi bir zaman bylesine tm gezegen
yasamina karsi yayginlasmis ve yikici tecavz olmadi. Azgelismis
dnyada g ve azgelismislik bugn dogal evre zerine yklenen ,
ogalan basiklarin ana etkenleridir. Finansal ve teknik kaynaklarin
eksikligi, yetersiz tarimsal yntemler, tarimsal ve otlak alanlarin
haddinden fazla smrlmesi , tm evre zerinde tehlikeli
etkilerini biriktiriyor. Ayrica en byk olabilecek kr payini elde
etmek iin didinen dogal kaynaklar zerindeki kapitalist smr ve
sanayilesme kapasiteleri atmosferde bozulma ve kirlenmenin yeni
biimlerini ekliyor ve bozulmanin agir payini katliyor. Gelismis
dnyada gerekdisi tketiciligi zendiren ve yenilenemeyen kaynaklari

bozan atiklari artiran yasam biiminin ykselen aci ve tansiyona,

yerel ve kresel fiziksel evre esi grlmemis ve simdiye kadar
dsnlmemis dzeyde tahamml ediyor.
Tarihte ilk kez insanligin elinden gezegende evrimi yneten dogal
yasalara aykiri hareket etmek ve canli yasam dzeneginin dengesini
degistirmek geliyor. Bir ldrc nkleer saldiri ile yasam yok
edilebilir. Genetik mhendisligi yznden, dogal olarak
saglamlastirmak iin binlerce yila gereksinim duyan trlerin
mutasyonunun abuklasmasi edimsel biimde etkileniyor. Insanligin ilk
kez yasamin akisini degistirmeye gc yetiyor.
Zaten yapilanlar dogrudan dogruya evreyi etkiliyor. Insanligin dogal
evreye ynelik akil disi tecavznn artan daha fazla apaik
etkileri - ki varsil topluluklar onlarin aci, endiselerinden son
zamanlara degin bir hayli uzaklarindaydilar- bugn uzak bir tehdit
degil, tersini tm uluslar iin ortak bir gerek.
Bizi Rio de Janerio'da bir araya toplayan neden bu. evresel
bozulmanin ciddi etkilerinin farkinda olmak -her ne kadar yoksul ve
gezegenin en savunmasiz parasi tarafindan en dogrudan dogruya, hemen
ve yakip yikici biimde his ediliyor olmasina karsin- nc Dnyanin
cografi ve toplumsal durumunun tesine insanligin tmn etkileyecek
bir tehdit olmak iin yayilmaya basladi. Eger insanlik zamaninda
gereken adimlari atmazsa bu gezegendeki tm yasamin yok olmasinin
belirsiz esigi ile yz yze gelinebilecegi byyen kanidir.
Bir kk nc Dnya lkesi olan Kba olaganst zit kosullar
ortasinda kalkinmak iin savasa girdi. Buna karsin genelde dnyaya ve
zelde az gelismis lkelere evre koruma ve kurtarmadaki deneyimini
mtevazi biimde sunabilir. Bu toplantilarin tartismalari sirasinda
zerinde dsnlp tartisilabilecek kosullarla dogrudan iliskili,
degisik alanlarda bizim insanlarimiz tarafindan elde edilen sonular
da sunulabilir.
Kba gelecegimizin somut bir garantisi olan bu ilkelerden yana
yapacagimiz tm abalar ve birlikte ortaya koyacagimiz amalarin
basarilmasi iin olanca gc ile katkida bulunma kararli niyeti ile
Rio'daki toplantiya geldi.
EKOLOJIK TARTISMANIN YAPISI VE NEMI
Son on iki yildan fazladir evre konusu "evreden" teorik
tartismalarin merkezine ve dnyanin pek ok yerinde karar verici
yntemler tasindi. Gnmzde emekilestirilen ekolojik konulardaki
genis yazin evre konusundaki tartismanin uluslararasilastirilmasi ve
ekolojik hareketler son bir ka yilin evriminin sonucuna
dayandiriliyor. Dnyada bu olay, bilin artisinda kararli etkiye

sahip ogalan militanca yapilanan kimi hkmet disi evre

rgtlerinin ve onlarin artan yayiminin etkileri ve su yzne
ikmasidir.
Bu byyen farkinda olmanin kkenindeki gerek son yirmi yildan
fazladir asikar olan insanligi en ok endise kresel evre
sorunlarinin bazilarinin gerek ya da gizli etkileridir. Bunlari
Ozon tabakasinin bozulmasi szde, sera etkisinden kaynaklanan kresel
isinma , asit yagmurlari , daha gelismis lkelerin atik dolu
tketiminden kaynaklanan evresel bozulmanin diger biimleri ,
biyolojik esitliligin yitimi , kentsel devlesmenin yarattigi
kirlenme , tehlikeli atiklarin sinirlari boyunca trafik, kirlenme,
yeralti ve yerst su kaynaklarinin , denizlerin ve kiyisal alanlarin
kirlenmesi , ormansizlasma ve tarimsal alanlarin yoksullasmasi
kapsiyor. Tm bu ok ciddi problemlerin stnde yardim edemez ama
agdas ekolojik tartismalarin n hattinda olmasi gereken gcn
tehlikeli kosullarinda var olan nfusun usuz bucaksiz ogunlugun
nc dnya zellikle genis bir dilimde farkinda olma bas
tehlikedeki biyolojik tr insanligin ta kendisidir.
Yazili tarihteki en sicak yil 1990'di ve insanligin bildigi yedi en
sicak yilin 6'sinin iinde yer aldigi geen on yilin son yz yilin en
sicak yillari oldugunu herkes biliyor. Sera etkisi olarak
adlandirilan bu kresel isinma olayi nemli ekolojik, ekonomik ve
toplumsal neme sahip kimi hesaplara gre sera etkisine neden olan
gazlarin simdi ki emisyonunda sinir olmazsa atmosferdeki
karbondiyoksit miktari simdiki ile 2025/2050 arasinda bir zamanda iki
kati olacak. 1,5 ve 4,5 derece arasinda ortalama kresel isi artisina
neden olacak bu olayin dogrudan dogruya etkin 2050 sonlarinda 30/50
cm arasinda 2100 yili sonunda bazilari yksek nfus yogunlugu olan
kitasal kiyi alanlarinin byk ogunlugunun sular altinda kalmasina
yol aacak. Yaklasik 1 metrelik bir deniz seviyisinde artisi olacak
ve bir ok ada devlet etkilenecek teki tahminler daha srede ve daha
fazla tehlikeyi bildiriyor.
Iklimsel degisim aralarinda kasirga, tropikal kasirgalar ve tayfunlar
gibi olaylarin bulundugu olasiklari artiran, deniz ekosistemi, yagmur
dssnde degismelere neden olabilir. Benzer biimde iliman alanlar
bugday olaylarinda oldugu gibi blgenin tahillari da birer birer
sitma, sari humma, dengue gibi tropikal hastaliklarin daha fazla
hcumuna aik hale gelebilir.

1979-1986 arasinda strasfordeki ortalama kresel ozon dzeyi yzde %

5 oraninda dstg hesaplandi. 1980'lerin ortasinda Antarktika'nin
stnde ozon tabakasinda bir delik bulundu ok yakin zamanda kesin
bilimsel raporlar, kosullarin kuzey kutbu evresi zerinde bir baska
olusumun var oldugunu aikliyor. Ozon tabakasinin bu tkenisi
gezegenin canli varliklarina, hayvanlara ve bazi tahillara apaik
zararli olacagi kadar deri kanseri ve gz hastaliklari gibi
hastaliklarin daha byk olasiliginin koskoca risklerini de
beraberinde getirmesi yznden zararli ultravole isinlardan zarar
grmeyi artiriyor.
ilerleyen uluslararasi grsmeler ve ozon tabakasina zararli CFC ve
diger gazlarin retimi ve kullanimini azaltan ve en sonunda ortadan
kaldiran somut anlasmalarin imzalanmasi ile ilgi hizi sadece gelismis
lkelerin ozon tabakasinin tkenisi konusunda kaygisini gstermiyor.
nerilen teknoloji aktarimi uluslararasi dzeyde bu teknolojinin
aktarilmasinin kontrol ile n ayak olmak iin bu lkelerin ekonomik
dogusu aisindan olan ilgiyi de gsteriyor. Ne nedenden olursa
olsun ozon tabakasindan daha fazla acil ve zc olarak diger
evresel durumlara karsi koymak iin somut ve etkili nlemler
almasina izin verecek bu konferansin iinde benzer grse yer vermek
arzu ediliyor.
1860 ve 1985 arasinda asit yagmurlarinin ana nedenlerinden biri olan
slfrdioxit emisyonu yilda 7 milyondan 155 milyon tona vardi. Pek
ok durumda asit yagmuru kirlenmenin kaynaklandigi blgeden ok uzak
teki blgelere rzgarla tasiniyor, suyun kimyasal yapisini
degistirerek on binlerce nehir ve glde yasami olanaksiz hale
getiriyor ve Avrupa'da , Kuzey Amerika'da Gney Amerika'da , in,
Afrika'da her seyden ok ormanlarda ve tahillarda ciddi etkilere yol
aiyor.
Sadece atmosferi degil , ayni zamanda gezegenin toprak ve suyunun da
bozulmasina etki eden baska genis alanli sorunlarda var. Bu
sorunlarin bazilari pek de yeni degil ama her seyden te geri kalmis
lkelerde kaynak ve insan kaybi aisindan yksek bedeli oldu. G
ekoloji yararlanabilir alanlarda yasayan dnya yoksullarinin ogunun
verdigi evresel korumanin gelisimine ynelik ana tehditlerden biri
olarak tanimlanabilir.
Simdi geri kalmis lkelerde ime suyunun kalitesi ve dagitiminda dev
bir sorun var. Toprak erozyonunun bir sonucu olarak tarimsal
alanlarin 20 milyon hektardan daha fazlasi her yil dnya apinda
yitiriliyor. Su an ller her yil 6 milyon hektarlik bir oranda

genisliyor. 3.5 milyar hektar retim alanina -dis yzeyi kabaca

Amerika kitasina esit- te bir oraninda simdi ormansizliktan
etkileniyor. BM'ye gre 850 Milyon insanin varliginin olanaklarina
bir tehdit getiriyor. Son FAO izelgeleri tropikal blgelerde
ormansizlasma 1980'de yilda 11.3 milyon hektardan 1990'da 17 Milyon
hektara ykseldigini gsteriyor.
Bu gidisle birlesen biyolojik esitliligin yitimi ok derin
kaygilarin nedeni , bu alanlarda yasayan kaynaklara tehlike oldugu
kadar okyanuslarin , denizlerin ve kiyisal blgelerin kirlenmesi bas
ciddi evresel sorunlari olusturuyor.
zellikle yeter derecede bu atiklara kimyasal islem yapabilmenin
aresine sahip olmayan gelismis lkeler alici oldugu zaman tehlikeli
atiklarin sinir kavsaklarinda tasinmasi sorunu zel bir ilgiyi
-dikkati hak ediyor. Deneyimler zm sadece ylesine pahali bu
atiklarin tasinmasi yapmanin olamayacagini benzeri maddelerdeki kendi
retimlerini azaltmasi iin sz konusu olan lkeler iin daha uygun
olacagini gsteriyor.
Eger evresel bozulma tarihsel bir perspektiften analiz edilirse en
ok sanayilesmis lkeler tarafindan izlenen kalkinma modellerinin
kresel eko sisteme en byk zararlari yaptiginin farkina
varilabilir.nc Dnyaya gelince dnya nfusunun ogunlugunun
yasadigi yoksul kosullar evre zerinde ciddi etkilere sahip bir
yanda evresel bozumla , bir yanda g ve az gelismislik arasinda
yabancilastiran bir kisir dng yaratiyor.
Simdi srdrlebilir kalkinma fikri genis lde yayilmaya basladi.
Ne yukarida anilan Kuzeyin kalkinma modeli ne de Gneyin
gelismemisligi evresel srdrlebilir sistemler olarak
tanimlanabilir. Bir birleri ile ekonomik iliskileri olsa bile bu iki
yn ayni isikta sinamak bir yanlislik olur. bu evresel bozulma iin
esit sorumluluk vermek anlamsizligina yol aabilir. Gelismemis
dnyanin en geri kalmis lkelerinin her hangi birinin gnlk endisesi
lmne yol aan aliktan ocuklarini koruyacak gittike az bulunur
areleri bulmak oldu; Gelismis bir lkenin yurttasi; bir dereceye
kadar yksek maas aldi, tketici aliskanliklar kazandi ve kaynaklari
bos yere harcayan bir yasam biimine alisti.
Kendi acil temel gereksinimleri pek ogu henz en kk oranda
karsilanmadigi bir srete gelecek kusaklarin gereksinimini tatmin
edilmesi karsilamasi gelismemis dnyanin nfusunu ileri derecede
yoksullasan blgeleri iin gtr. Bu yzden nc Dnyanin acil

evresel kaygilari esas itibari ile gelismis dnyaninkilerden

farklidir.
Ortak kayginin yasamin niteligi kalitelisi oldugu gelismis lkelerde
en ok ozon tabakasinin bozulmasi ve kresel isinma gibi durumun uzun
ya da orta sredeki etkileri ile ilgili byyen kaygilar var. Her
1000 dogumdan 115'nin oldugu bir dzeye var bebek lm oldugu , her
yil 5 yasinda varmadan 14 milyon ocugun ldg , yarim milyar
insanin temel saglik hizmetlerinin ogunun yanina yaklasmadigi, yasam
beklentisini 63'den daha yoksul lkelerde 52'den az oldugu 300 milyon
ocugun okul okuma hakkindan yoksun oldugu yarim milyar yetiskinin
okuma yazma bilmedigi 1990'da aliktan 500 milyondan fazla insanin
zarar grdg, 5 yasin altinda 180 milyon ocugun yetersiz
beslenmeden zarar grdg nc Dnyada bununla birlikte farkli bir
dizi evresel ncelikli olmasi zorunludur. nc Dnyada tehlikede
olan yasamin kalitesi degil yasamin ve yasam hakkinin ta kendisidir.
Bu lkelerin ona evresel kaygilari su elde edebilme , yakacak odun
eksikligi, tarimsal alanlarin tkenisi.
Eko sistem , biyolojik esitlilik, evrenin yoksullasmasi ve ozon
tabakasinin bozulmasi gibi dnemlerin gelismemis dnyada egitimden
yoksun okuma yazma bilmeyen kalabaliklar iin pratik anlami nedir ?
Byk bir aci ve umutsuz aba iinde ayakta kalmak iin harcadiklari
yasamlarinin st ste her yil , her hafta , her gn , her gn , her
saatlerinde bu sorunlara yz milyonlarca insan nasil dikkat edebilir
?
Besbelli ki Eger biz gnmz dnyasina etkide bulunan evre
sorunlarinin ortadan kaldirilmasini amalamayi samimice istiyorsak
insanlik iki baslangi adimi atmak zorunda. Birincisi , sanayilesmis
dnyanin savurgan tketici kltr ve geri kalmis lkelerin yksek
gelirli kesiminin yer degistirmesi gerekir. Bu kltr gnmz kaynak
dzeylerini kurban etmeksizin kaynaklari daha gereki kullanimini
baslatacak ve o kltrn sonucu olarak bugn her yerde var olacak
evre zerindeki saldiriyi nemli lde azaltacak bir yasam
biimine yerini birakacak. Diger adim sonu olarak nc dnyanin
sosyo ekonomik kosullari ve nfusunun yoksullasan halk yiginlarinin
yasama kosullarinda radikal bir degisimi uzlastirmaktir. Bu
Gelismemis lkelerin ogunlugundaki a, hasta, mali mlk elinden
alinmis cahil insanlarin var olmasina katkida bulunan bugnk
uluslararasi ekonomik iliskilerin sosyal ve ekonomik yapilarin biim
degistirmesi sayesinde gereklesebilir.
Bu 21. Yzyilin kapimizin nndeki dnyanin ana kresel ekolojik
sorunlarina tam anlamiyla bir zm iin isteyebilecegimiz tek

yoldur. Ama bu tm lkelerde ve her lke iinde , her kesimde

evresel sorunlarin nedenlerine iliskin yayginlasmis dnya bilincini
gerektiriyor. Etkin biimde bu sorunlara ggs germek iin
gereksenen politik niyeti ve zorunlu isbirligini meydana
getirebilir. Bu arada tm abalar harcanan zaman ve zahmete degerdir
ve tesvik edilmeli ve desteklenmelidir. Ama bu sonunda
ocuklarimizin gereksedigi ve bizden bekledigi zm olmayacak . Eger
zamaninda harekete gemezsek , sonunda iinde yasanilmaz bir gezegeni
miras olarak birakacagiz.
GELISMEMISLIGIN KISIR DNGS VE EVRESEL BOZULMA
nc dnya lkelerinde daha fazla ciddi etkileri oldugu kadar
evresel bozulmanin evrensel durumu kendi yapilarina ve kkenlerine
sahiptir. Bu lkelerde srdrlebilir kalkinmanin aranmasi
kalkinmanin ta kendisinin aranmasidir, ki Kalkinma ile sadece byme
olarak anlasilmaz ancak ayni zamanda artan nfusun , yasam kalitesini
ykseltemek amaci ile ve yeni etiksel degerlerin asama asama
olusumunu tamamlayarak ekonomik ve sosyal yapilarin dnsm olarak
anlasilir.
Gneyde alikonulan bu kalkinma girisimi kesinlikle rastlantisal
olaylarin ya da durumun bir sonucu olarak degil ama retimi
gereklestirmenin yollari ve dogustan var olan toplumsal iliskilerin
kesin biiminden dolayidir. Geri kalmislik ve yoksullugun bu durumu
, bu kalkinma modelinin en srdrlebilir olmayan yndr.
Uluslararasi ekonomik dzenin ktlesmesi yznden 1980'lerde
baslayan ekonomik ve sosyal kriz alabildigince dogrudan dogruya ve
nceden sezilebilen , insan evresini tehdit eden bu etkenleri
hizlandirdi.
nc dnyanin ekonomileri bugn hala dogal kaynaklarin asiri
biimde kullanilmasinin yksek bir seviyesine dayaniyor. Geen bes
yil sresince -petrol dahil- temel rn ihraci bu lkelerin toplam
ihracinin %45'I oraninda ve en fazla Afrika'da asagi yukari % 90'dir
Geen 10 yil boyunca bu ekonomiler bastan sona hem ticari hem de
finansal olarak dramatik bir dekapitalisyona boyun egdi. Sonu
olarak denetlenemeyen nfussal bymenin genel kosullari iinde devam
eden ekonomik bymelerini kesmek iin kendi sanslarini grdler. Bu
yzden gelismis lkelerin kaba isel retimi iin yillik ortalama
byme istatistikleri son 30x yilin zerinde kld. 1961-1973
yillari arasinda yzde 6.1'den 1983-1990 arasinda aika yzde 2.8'e
gitti.Benzeri trendler kisi basina gelirde de grlebilir. 1961-1970
dneminde %3.3'den 1980-1990 dneminde %0.1'e gitti.

evresel bozulmayi siddetlendiren krizin diger olayi kuskusuz Kuzel

ve Gney ekonomileri arasinda ve hatta Gney'in iinde esit olmayan
gelir dagilimidir. 1960'larda en yksek geliri ile dnya nfusunun
%20'si en yoksul en yoksul %20'den 30 kat daha yksek gelire sahipti.
1990'larin sonunda bu dzey 60 kat daha ykseldi. Az gelismis
lkelerde nfusun en zengin kesimi simdi nfusun %10-15'ini
olusturuyor olmasina karsin ekonomik ve dogal kaynaklarin en ogunu
ellerinin altinda tutuyorlar. Latin Amerika'da nfusun %10'u
ekilebilir alanlarin %95'ini elinin altinda tutuyor.
Genel olarak temel rnleri ihra etmesi sinirli olan nc dnyanin
yz yze oldugu bas sorun gelismis lkelerin pazarlarina katiliminin
srekli olarak azalmasindan ikmaktadir. Bu rnlerin alim gc ve
fiyatlarinda ani dssler de oldugu kadar daha girgin (Saldirgan)
korumaci politikalar yznden teki kesimler arasinda da oluyor. 1980
-1991 arasinda gelismemis lkeler tarafindan -buna petrol da dahil ihra edilen 33 temel rnn ortalama fiyat gstergelerinde %50'lik
dss yasandi. Gelecekteki sonucu nceden kestirmek g olmasina
karsin Dnya Bankasi dss hizinin 1995'e kadar tirmanacagini n
grd. Somut kosullarda bu rnlerin simdiki fiyatlari bazi
analizcilerce yzyilin dnsndeki bu etkilerle kiyaslarken bazilari
da 19 yzyilin ortalarindakilere benzetiyor.
24 sanayilesmis lkenin bir rneginin disinda, 20'si simdi 10 yil
nce olduklarindan daha fazla korumaciliga karar verdiler. Bu
korumacilik gelismemis lkelerin stnde agir bir l ani aliyor.
Kaba ulusal retimin 75 milyar dolar degeri ihracattaki kayiplar
yznden yillik olarak yitiriliyor.
1980'lerde dis bor krizi olarak adlandirilan dnem boyunca , 10
yildan beri en zorunlu yatirimlarin bir blmn hi olmazsa finanse
etmeye gvenen bu grup lkelerin finansal kaynaklarinin akisinda
ok siddetli bir klme oldu. zellikle OECD lkelerinden kalkinma
iin resmi yardim biiminde bu lkelerin %0.7 olarak niyetlenen kaba
ulusal retimleri genellikle yarisindan daha az oldu. Az gelismis
lkeler 1990'da kalkinma iin 44 milyar dolar yardim aldi. 1.3
trilyon dolardan daha fazla hesaplanan Dis bor yardimi olmasina
karsin son drt yildan fazladir 165 milyar dolarin stndedir.
Bu yzden gelismemis lkelerin bugn yz yze kaldigi dis bor
yardimi , aldiklari resmi dis yardimin miktarinin katina denk ,
en son neticede mantiga aykiri biimde geen on yildan fazladir.
Yillik olarak 40- 50 milyar dolar arasinda dalgalanan rakamlar ile
net sermaye ihracatisi oldu bu lkeler.

1990'da UNDP nc Dnyada yoksulluk sinirinin altinda 1.2 milyar

insanin yasadigini hesapladi. Gneyde ekonomik ve sosyal durum
ktlesmesi ls, yzyillarca geri kalmislik tersine dnme
olasiliklarini gittike daha az sunan , tekrar eden ekonomik krizler
yoksulluktaki bu artisin teki sonulari sinirlarinda srdrecek.
Buna nc Dnyanin kontrol edilemeyen nfussal artis ve asiri
kentlesme yapgisi eklenmeli.
1960-1990 arasinda nfus artisi sanayilesmis lkelerde ortalama
yillik %8 oraninda ykselirken gelismemis lkelerde ayni zaman
diliminde %2.3'lk bir oran kaydedildi. 1990'dan 2000 yilina kadar bu
oran gelismis lkelerde daha yksek olmayi %2 oranlarinda , gelismis
lkelerde, 0.5 oraninda kiyasla srdrecek. Bu gelecek on yil iinde
dnya nfus artisinin %90'ni gelismemis dnyada yer alacagi tahmin
edilmesine yol aiyor.
Ayni zamanda kentlesme , araliksiz kirsal alanlarda byk gn bir
sonucu olarak gelismis lkelerde daha fazla hizlanacak. 1960-1990
arasinda nc dnyanin kentsel nfusu gelismis lkelerde %1.4
gstergesine kiyasla ortalama yillik %4 oraninda artti.
UNDP tahminlerine gre 1990-2000 dneminde gelismemis dnya iin oran
degismeyecek. Bunun yani sira gelismis lkelerde yillik %8'e dsecek.
Bu su demek: 2000 yili sonunda 10 milyondan daha byk nfuslu 24
kentin 18'i gelismemis lkede olacak. 15 Milyondan fazla nfuslu 6
kentin 4' gene ayni blgede olacak.
Unutulmamalidir ki gelismemislik kosullarinda kentlesme zel bir
ortak noktalarda dogustan alt yapi tesislerinin eksikligi sonuta
evresel bozulma ve kirlenmenin nemli kaynagi yaratarak dzensiz
kentlesme toplasmalara ogunlukla yoksul mahalleler biimine neden
olur.
Verilmis bu kosullar dnya sakinlerinin tmne yeterli dzeyde
beslenmenin saglanmasinin meydan okumasi ok acildir. Bu
stlenilmeli ve kresel evreye daha byk zararlara neden olunmadan
yapilmali . Su ana kadar olanaksiz olani yapmak iin byk uluslar
arasi politik niyet gerekecek . Su anda dnya sakinlerinin %60'i
dsk kazanli ve yetersiz kaynaklari olan lkelerde yasiyor.
nc dnyanin yoksullugu, evrenin bozulmasiyla siki sikiya
baglantilidir. Her seyden nce dogal kaynaklarin smrlmesini temel
alan ekonomiye dayalilik bu kaynaklari dogru drst isletmek iin
gereken hem finansal ve hem de teknolojik kosullarin eksikligi bu
uluslari tam anlamiyla bu kaynaklari asiri islemekle, ayakta
kalabilmek iin baska seeneksizlikle yz yzeler. Bu kt ynetim
giderek ktlesen evre kosullarina karsi ggs gerebilmek iin

gereken finansal ve teknolojik kaynaklarin daha byk eksikligi

yznden daha da byk yoksulluklara yol aar.
Bu, iki olay arasinda arpip duran kisir bir dng ile sonulanir.
FAO'nun deyisi ile tam anlamiyla yasamin kaynagi olan kaynaklar yok
ediliyor, cahilligin disinda basite bir gn daha fazla yasamak iin.
Az gelismis dnyada zellikle 1980'lerde az gelismislik , geri
kalmislik , dogal yikim, silahli atisma sorunlari da evrenin
bozulmasini daha da fazla krkledi. Bazi lkelerden baska lkelere
ya da ayni lkelerde bir blgeden baska blgeye insanlarin toplu
gleri bunu siddetlendiriyor ve belli alanlarda dogal kaynaklarin
asiri tketimini ikariyor. Bu gibi durumlarda evreyi korumak iin
genelde alinacak nlemde olmadigi iin saha genisler.
Bu durumun en ciddi ekolojik sonulari n alinmamis kentsel
yigilmanin bymesi kadar topragin fakirlesmesi, llesme , sel ,
kuraklik, temiz su kaynaklarinin tketilmesi toprak yitimi ,
ormansilasma ve biyolojik esitliligin yitimidir. Somut durum insan
evresi konusundaki 1972 'deki gzlemlenenden fersah fersah daha
ktdr.
Bugn 1.3 milyar insan ya da nc Dnyanin sakinlerinin %30'u
gvenilir ime suyundan yararlanamiyor. 2.2 milyardan fazla insan
saglik hizmetlerinden yoksun. Durum kirsal alanlarda daha da kt.
1990'da bu lkelerin kirsal nfusunun %63 -kentsel nfusun %82'ine
kiyasla- gvenli ime suyunu kullanabiliyor. Kirsal sakinlerin %49'u
-Kentsel karsiliginin %72'ne kiyasla- saglik kuruluslarindan
yararlanabiliyor.
Azgelismis dnya nfus artisi ve toprak bozulmasi yznden bir hektar
ekilebilir arazisinin kk bir parasi zerinde varsayima dayali
beslenmenin insafsizca byyen sayidaki insanlara bir yuvadir.
nc dnya iftilerinin verimliligi ve tahil rnlerini
artirmasina yardimci olacak ve nceden tarim altinda olan alanlarda
yeterli retimi gereklestirmek srdrmek iin gereken finans ve
teknik kaynaklar iinde yok, ve ulasim yok. evresel bozulmanin en
kt biimlerinin bazilarinin dogrudan dogruya nedeni olan
kendilerinin geri kalmis tarimsal uygulamalarina , yeni alanlara
bagli olan bu bireylere kisa dnemli zmler ise yarar oldugu gn
gibi ortada. nc dnyanin bazi blgelerinde ktlesen etken byk
toprak holdinglerinin bymesi ile en verimli topraklardan bireysel
iftilerin yerini almasi ya da bunun tersine arazilerin
paralanmasi, hatta daha da kk ve yasanmaz kk parsellere
yinelenen blnmesi olayidir. Bu nedenle teki kisir dng olasi

kurtulusa sahip olmadigi grlen az gelismis dnyanin yoksullasan

iftilerinin etrafini kusatiyor.
Bu yzden evrenin yararina -onun korunmasi ve gelistirilmesi- eyleme
geme zorunlulugu olarak 21. Yzyilin arifesinde nc dnyanin
yikimini srdren , insani ileden ikaran yoksullugun nedenlerine
karsi harekete gemek anlamina gelir. Bu hi kuskusuz hem ulusal hem
uluslar arasi dzeyde ; az gelismis dnyanin dis bor sorununa ve var
olan parasal ve finansal kaynaklarin kalkinmaya dogru yeniden
ynlendirilmesi sorununa tas tamam ve srekli bir zm ile
baslayacak bir dizi sosyo-ekonomik degisimi gerektirir.
Bu bakimdan gn gibi ortada ki ; soguk savasin ve kurumunun sonu
demek olan Dogu Avrupa'da sosyalizmin ks ve Sovyetler Birliginin
ortadan kalkmasi (farkli) politik ve askeri grslerden , tek
kutuplu dnyanin olusumu silahlanmaya harcanan para miktarini
dsrmeye baslamasina karsin , hala asiri derecede yksek ve yillik
800 milyar dolari asiyor. Az gelismis lkeler bu miktara 120 milyar
dolar katkida bulunuyorlar . Doganin ve insanligin yok edilmesinde
kaynaklarin anlamsizca bosa harcanmasina son vermek ve bunun yerine
insan ve teki yasamin gelistirilmesine yeniden ynlendirmek ok
nemlidir.
Gneyin geri kalmis dnyasi -geri ve yoksul- iler kuzeyin
sanayilesmis dnyasi arasindaki evresel birbirine bagliligi; sadece
tek bir gezegenin var oldugunun (anlasilmasindan) beri giderek gn
gibi ortaya ikiyor. Geri kalmis lkeler ayni zamanda kendileri iin
dnyanin ekolojik korunumu iin savasim vermekte her seye karsin
savasin stratejisi , evresel sorunlari ekonomik ve toplumsal
gelismenin sorunlarindan ayirmayi ngremez .
Tersine biz ekolojik gelecegin bir sesini garanti etmek istiyoruz.
evrenin gelisi gzel smrlmesi insanligin drtte nn kalkinma
iin hakkina kayitsiz kalinarak srdrldgn su ana kadar
vurgulanmadigini grmemiz gerekiyor. Bylesi kayitsizligin yerini
sorumlulugun degisik derecelerinin bir tanimasi olmali ve bylesi
bir amaca varmak iin gereken teknoloji ve kaynaklara erismesi iin
gelismemis lkelere verilmesi gereken adil ve ayricalikli
iyilestirmenin kurulmasi gereklidir.
GELISMIS LKELERIN EKOLOJIK BORLARI
Gelismemis lkeler evre ve kalkinma sorunlarinin zm iin
arastirmalarda tam bir odak iin gereksinim konusunda israr etti .
Srdrlebilir kalkinma programlarini stlenmek iin gereken finansal
kaynaklar ve teknolojiye erismek iin bu lkelere olanak vermek iin
bir yel gibi uluslar arasi ekonomik iliskilerin yeniden yapilanmasini

savundular Bu aidan evre ve kalkinma konusan her hangi bir grsme

iin baslama noktasi iin sanayilesmis lkelerin ekoloji
borlarinin kabul edilmesi gerekli olmalidir.
Bugn iyi niyetli hi kimse , kresel evrenin bozulmasinin ana
etkeninin en gelismis toplumlarin yarattigi ekonomik davranis modeli
oldugunu ve onlar tarafindan dnyanin geri kalan kesimlerine kamuoyunu olusturmak iin kendi isleyislerini etkileyecek ve kendi
glerini kullanacak - yayildigini yadsiyamaz.
OECD'nin ye devletleri dnya nfusunun sadece %16'sini ve dnyanin
toplam yzey alaninin %24'n temsil ediyor. Ekonomileri dnya brt
ulusal retiminin %72'sini temsil ediyor ve kimyasal rnlerin %73
ihracati, ve ayni oranda kereste rnlerinin ithali de dahil dnya
ticaretinin yaklasik %76'sini ynetiyorlar.
OECD yesi lkeleri ayni zamanda dnya karbondiyoksit emisyonunun
%45'den , %40slfrdiyoksit emisyonu ve %40 Nitrojenoksit
emisyonundan sorumludur. Dnyadaki endstr yel atiklarin %60'ni
retiyorlar ve tehlikeli atiklarin 590'nindan sorumlular. 1984'de
ABD, AB ve Japonya Dnya kloroforokarbon retiminin %86'sindan
sorumlu iken nc dnya lkelerinin sadece %4.4'lk bir etkisi
oldu.
OECD lkeleri %50 fosil yakitlar ve dnyadaki petrol tketiminin
%56'si dahil toplam enerji retiminin %52'sini ticari olarak
kullaniyorlar. Sera etkisine neden olan gaz emisyonunun en ogundan
sorumlu 10 lkenin besi olduka yksek sanayilesmis lke . Eger eski
Sovyetler Birligi dahil edilirse bu grup toplam emisyonun %40'dan
fazlasindan sorumlu olur. En yksek emisyona sahip ABD Dnya
toplaminin %17.6'dan sorumlu. Gelismis lkelerin sera etkisine
katkilari nc dnyaninkinden 4 kat daha yksek.
Tarihsel olarak Gelismis lkeler az gelismis lkelerdeki
ormansizlasmanin ele baslaridir. Smrlerinde Smrge rejimleri
altinda, ekonomik yayilma ve yeni smrgeciligin nc dnyanin
dogal kaynaklarini smrs altinda dnyanin engin ormanlarini gelisi
gzel kesimi vardir. Bu kerestelerden yararlanmak , bu ormanlari
yiyecek retimi iin tarimsal alanlara ve sanayilesmis lkelere ihra
edebilecek ham maddelerin retildigi alanlara dnstrmek iin
uygulandi.
Daha genis bir aidan analiz edilirse kainilmaz sonu nc Dnyada
biriken evresel bozulmanin en byk sorumlusu bir btn olarak
Afrika, Asya ve Latin Amerika'da lkelerin ekonomilerinin ,
biimlerinin bozulmasi ve geri kalmisligi iin tarihi sre boyunca
smrgeci ve yeni smrgeci smr araciligi ile sulanan zellikle

bu lkeler -gelismis kapitalist dnyadir. - nc dnyadaki en

yaygin ve en siddetli evresel sorunlarin en byk nedenleriydi ve
olmayi srdrecekler .
Zararli bcek ve bitki ldrc ila, suni gbre ve diger tehlikeli
zararli, zehirleyici, kimyasal rnlerin en nemli reticileri
yasaklamalardan sonra bile retimi gelismis lke olmak iin
srdryorlar.
Sanayilesmis lkeler tek basina savaslarin ve onun hazirlanmasinda
dogrudan ya da dolayli ortak olmamasina karsin gezegenin pek ok
blgesinde eko sistemin degisimlerinden ve sonulanan evresel
bozulmalarindan bu tr etkinliklerde (Savaslarda) harcanan dnyadaki
kaynaklarin olduka byk yiginin tketiminde genis apli sorumlular.
Sadece Vietnam savasi sresince Fiziksel evreye ve insan sagligina
felaketle sonulanan 80 000 metrekpten portakal esansi olarak
adlandirilan Defolient bu lkeye salindi. Nkleer patlamalar ve
kazalardan kaynaklanan Radyoaktif kirlenme her seyden nce
sanayilesmis lkeler ile iliskili . Kabaca en gelismis lkelerin
endstriyel kirlenmelerinin %20'si askeri retimle baglantili
fabrikalardan geliyor. Askeri aktiviteler iin gereken minerallerin
pek ogunun koskocaman blmnn elde edilmesi ve aranmasi diger
maden etkinliklerinden ok daha fazla evresel etkilere sahip.
Gelismis kapitalist toplumlar ekolojik endiseler kar ilkesi , tketim
iin asiri istek ve bu toplumlarin esas hareket ettirici gleri olan
bireysel refah ana hedefi ile biri birine zit oldugu aiktir.
Tasimada rnekler evrenin korunmasinda teknik basarilar , tasima
aralarinin kontrol edilemeyen bymesi , zellikle otomobiller
tarafindan geersiz kilindi. Tm uzun yol aralarinin %78'i
sanayilesmis lkelerde bulunuyor.
Pek ok gelismis lkede evresel kontrol politikalarinin
yetersizliginin biri de bazi dzenlemelerin geriye dnk uygulama ve
alanlarinin olmamasidir. Bu lkelerde hala kesin yasa kabul edilmeden
nce var oldugu iin yasaklanamayan ve ticari olarak kullanilan
potansiyel tehlikeli etkileri ile 100 000 kimyasal birlesik hala var.
te yandan diger kimyasal birlesikler bu lkeler iinde yasaklandi
ama onlarin dnyanin teki blgelerine ithaline olanak veriliyor.
evresel koruma ls bir bakima az gelismis ekonomiler zerine
ciddi bir etkiye sahip bazi sanayilesmis lkelerin ekonomik dis
politikalari ile birlesiyor. rnegin 1980'lerin ortasina kadar evre
iin sorumluluk iddiasini paylasmak iin her iki lkenin gereksinimi
ile gelismekte olan lkelere kosullu ekonomik yardimda byyen
egilim vardi. Bylesi yardim nc dnyanin ekonomik az

gelismisligi ve evresel bozulmasi iin gelismis lkelerin tarihsel

sorumluluklarinin tanimasi temelinde bagislanmali ve asla
basarilmayacak amalarla baglantili bir sey olarak grlmemeli .
Tarihsel olarak gelismis lkeler nc dnyaya kirlenmenin ithalini
desteklediler 1960'dan beri bu yntemlerden yararlanildi Bu
endstriyel atiklarin ve teki tehlikeli bilesiklerin ithali ile
dogrudan ; azgelismis lkelerde ekonomik yapi ve tketim iin msrif
maddeleri zorla kabul ettirmek ve kirletici teknolojiler tasimak
biiminde dolayli olarak olustu.
nc dnya yapilarina tehlikeli atiklari gnderme Kuzeyden Gneye
kirlenmeyi ihra etmenin bir dogrudan dogruya yntemidir. Az
gelismis ekonomilerin gvenilmez durumlari tehlikeli atiklari kabul
etmeleri karsiliginda finanse etmek ya da teki kit kaynaklari sunmak
iin bahane olarak kullaniliyor. Pek ok durumda alinan lkede
kendilerine zg kullaniminin hibir garantisi yoktur. teki
durumlarda temelde endstriyel kirlenmesi emisyon tarafindan
retilen asit yagmuru rzgarlari kaynaklandigi yerden ok uzak
epeyce az gelismis lkeyi etkileyen alanlara tasiniyor.
Her seyden nce 1960'lardan beri uluslar arasi sirketler az gelismis
lkelere kirletici teknolojilerin tasinmasi islerinden byk
derecede sorumlular. Yatirim kaynaklari ve teknolojileri almak iin
ve son karar iinde ona zorla kabul ettirilir ya da gney tarafindan
kalkinma modellerinin ogu iin evresel dzenleme ogu kez bu
lkelerde gevsektir. Bu nedenle bylesi kirletici teknolojilerin
ihraci yegleniyor. Azgelismis lkelerde uluslar arasi sirketler
madencilik , petrol arama , tarimsal ticaret , kimyasal retim yapimi
, agir metallerin arindirilmasi ve otomobil yapimciligi gibi
evresel duyarliligi ok olan sektrlerde etkinler.
znde kuzeyin ekolojik bozulmasi genis lde Gneye kapitalist
gelismenin uzun bir isleyisinin parasi olarak ithal ediliyor ve bu
lkelerin sosyo-ekonomik savunmasizligini artiran ekonomik bagimlilik
ve yoksullugun yksek dereceleri ile , evrenin yoksullasmasinin
zararli etkilerinin oldugu zayif azgelismis ekonomileri ile
tastamam birlesiyor. Simdi gelismis ve zengin dnyayi , az gelismis
ve yoksul insan kitlelerine isbirligi, finanssal ve teknik yardim ve
evresel temiz teknolojilerin tasinmasi ile ekolojik borlarini
detme zamanidir. Byle yapmak tarihsel adaletin bir yasasi ve en
sonunda iyi niyetin bir gsterisi ve kendi gelecek iyiligimiz ve
kalkinmamiza katkidir.
KRESEL ISINMA ; AZ GELISMISLIK VE ENERJI KRIZI

Bazi gstergelere gre sera etkisine neden olan gazlarin %49'u enerji
sektrnden kaynaklaniyor. %24' Endstri , %13' tarimdan Bugn
insanoglu her gn 161 milyar varil petrol tketiyor. 150 yil nce
dnya tketimini 8 milyondu. 2010 yili sonunda enerji iin talep
%50-%60 arasinda artacak.
Hepimizin bildigi gibi enerji tketiminde petrol ve dogal gaz , fosil
yakitlarin agirligi bu sektr sera etkisinin yarisi iin sorumlu
yapiyor. Dnya ticari enerji agirliginin %90'nindan fazlasini
btnyle fosil yakitlar temsil ediyor. -Fosil yakitlarin
kullanimindan %70'i olusan - karbondiyoksite sera etkisi iin bas
sorumlu gaz olarak sayiliyor. Enerji sektr tek basina her yil 21
milyar ton bu gazi saliyor.
Sonu olarak iklim degisiminin denetimi iin ller ogunlukla
bugnk enerji retimi ve tketiminin kaliplarini degistirmeye
ynlendirmektedir.
Uluslar arasi dzeyde kresel isinmadan sorumlu baslica lkeler kendi
kalkinmalarini byk lde fosil yakitlarin yogun dayandirmis
sanayilesmis lkelerdir. Tutucu gstergeler sadece dnya nfusunun
%15'lik blm ile ileri sanayilesmis lkeler dnya fosil yakit
tketiminin %50'sini soguruyor. Ve sera etkisine neden olan gazlarin
dnya emisyonunun yarisindan daha fazlasini yayiyor.
Dnya nfusunun te birinin yasadigi az gelismis lkelere gelince
onlar dnya fosil yakit tketiminin %18'inden daha azini
soguruyorlar. Ileri sanayilesmis lkeler ile az gelismis lkelerdeki
fosil yakit tketimleri arasindaki kisi basina oran 1'e 8'dir. Yetkin
kaynaklara gre azgelismis lkelerin kresel isinma yapan
karbondioksit emisyonuna ana katkilari ormansizlasma ile ilintili .
Pek ok nc dnya lkesinde yakit odunu olarak geleneksel biyomas
yakitlarin gerek disi ve ehliyetsiz kullanimi ile bir dereceye kadar
bu is tesvik ediliyor. , tahrik ediliyor. Bugn azgelismis lkelerin
nfusunun asagi yukari %70'i odunu yakit iin kullaniyor. 2000 yili
sonunda 2.4 milyara yakin insan byk odun kitligi olan bu alanda
yasayacak.
Kresel isinma iin kimin sorumlu olduguna karar vermeye
gelindiginde tropikal ormansizlasmanin etkileri ve az gelismis
lkelerdeki baslica mahsullerden kaynaklanan metan emisyonlari ile
gelismis lkelerde teki kaynaklardan gelen kirletici gazlarin
emisyonunu kiyaslamak imkansidir. Bunlar iki ok farkli olay
olduklarindan beri gereksenen bunlar arasinda farklilasan bir
tutumdur. nc dnyadan emisyonun ogunlugu bu lkelerin
kendilerini iinde bulduklari azgelismislik ve yoksulluk durumu

tarafindan kosullandiriliyor iken sanayilesmis kuzeyden emisyon

byk lde gereginden fazla ve msrif enerji tketiminin bir
sonucudur.
nc dnyada enerji koruma programlari diger seyler arasinda bu
lkeleri agir finansal ve teknolojik kisitlamalarla yz yze
birakiyor. 1989'da lkelerin bu grubunda kaba i retime gre birim
basina petrol tketiminin orani gelismis lkelerden yaklasik %65
oraninda daha byktr. Bu lkelerin yz yze oldugu enerji krizi
ticari enerji tketiminin kisi basina daha dsk dzeyi modern ve
esitli sebekelerden yoksun , ekonominin bu sektrnde koskoca dis
borla birdir. Ayni zamanda yksek enerji yetersizligi , temiz ve
yenilenebilir kaynaklarin sinirli gelisimi , nkleer enerji gibi yeni
teknolojilerin zmsenmesinin glg bu gerekle yz yze olarak
nc dnya nfusunun byk ogunlugunun yasamini srdrmek iin
evreye zarar vermekten baska seenegi yok. rnegin bir Afrikali aile
yiyecek hazirlarken Avrupali ailenin yaptigindan 5 kati daha fazla
enerji kullanilir.
Bazi yazarlar azgelismis lkelerin 1970'lerde Bati Avrupa lkelerince
sahip olunana benzer bir yasam standartina kisi basina enerji
tketiminde nemli bir artisa gereksinim duymaksizin
varabileceklerini anlatti. Bu senaryo daha yetkin enerji
teknolojilerinin kullanimi ve bu nedenleri enerji tketiminin var
olan yapisinin ogunlukla odun , sebze meyve , hayvansal atiklar gibi
geleneksel biomas yakitlarin akildisi kullaniminin temel degisimi
iin byk tutarda paranin yatirimini var sayiyor.
Tm bunlardan dolayi enerji krizleri , teknolojik azgelismislik ve
evresel bozulma arasinda bulunan kisir dngy kirmak iin nc
dnyanin finansal ve teknolojik gereksinimlerini degerlendirmeye
geldiginde enerji sektr ncelikli bir alan olmasi gerekir.
Iklimsel degisim konusunda uluslar arasi grsmelerin atisi iinde
azgelismis lkeler bu lkelerin sera etkisi gazlari emisyonlarini
dsrmelerine ve ayni zamanda srekli ekonomik kalkinma iin temel
kurmalarina olanak verecek finansal ve evresel uygun teknoloji
kaynaklari iin bir dnya apinda sistemin yaratilmasini genel olarak
savundular. Bu kosullarda azgelismis ve gelismis lkeler arasinda
ylesine esit olmayan dengedeki sera etkisi gazlari dzeyleri
grsmelerin baslama noktasi olmalidir. Onlar sanayilesmis lkelerin
emisyonlarinin neden oldugu evresel bozulmanin biriken etkilerinin
ayrimina varan bir tarihsel bakis aisindan analiz edilmelidir. Ayni
yolla gezegendeki herkesin atmosferik kaynaklar iin ayni hakka sahip

oldugu ilkesine uymali ve bu yzden gnderme dzeyleri kisi basina

dagitim temelinde olusturulmalidir.
Sera etkisi gaz emisyonlarini sinirlamak iin baslayan pek ok
girisim arasinda (Karbon ierikli olan) degisik enerji kaynaklarinin
tketimine vergiler ve Pazar yasalari geregince uluslar arasi dzeyde
ticarilestirebilecek gazlarin salinimina izin verme gibi iki neri
pek ok tartisma yaratti.
Bazi alismalar karbon emisyonu zerine vergiler eklemek , gelismis
lkelerde i enerji fiyatini arttiracagini bu ekonomilerin byme
hizinin yavaslamasina neden olacagini kasitliyor. Izlenecek olan az
gelismis lkelerin ana dis pazarlarinda bir klme , ykselen
enflasyon ile bu lkeler zerinde ek finansal baskilar yaratan dnya
kredi akisinda bir klme ve uluslar arasi faiz oranlarinda bir
ykselme olabilir. Bazi kaba degerlendirmeler OECD lkeleri
tarafindan ekonomik etkinlikte yillik oranin dstgn gsteriyor.
Bu sanayilesmis kuzey zerinde azgelismis ekonomilerin bagimliliginin
ve buyruklugunun yksek dzeyini gsteriyor.
OPEC sekreterligi tarafindan gereklestirilen bir alismaya gre
azgelismis lkelerin kaba i retimi OECD tarafindan uygulanan bir
karbon vergisi sonucu olarak 1991 -2010 yillarinda 600 milyon ve
3.7 milyar dolar arasinda biriken kayiplari olacagini gsteriyor. Bu
kayiplarin dikkate deger blm kambiyo kazanlarinda dikkate deger
dssler grlecek olan enerji dis satimi yapan lkeler tarafindan
his edilecek. OPEC'in parasi olmayan azgelismis lkelerde 1991-2010
dneminde kaba i retimin ortalama artis hizi %0.1ve %0.8 oraninda
dsecek Genis ogunlugu net enerji alicisi bu lkeler buna karsin
OECD karbon vergisinin uygulamasinin bir sonucu olarak olusacak dnya
petrol cretlerinin dss ile belli oranda ferahlik his edecek.
OECD'de bu politikalarin yaygin uygulanisi ile, azgelismis lkeler bu
uygulamanin sonucu olarak aci ekecegi kayiplarda tazminat deme
sorumlulugunu alacak. BM tarafindan desteklenen bazi alismalar , bu
vergilendirme politikasinin bytecegi fonlarin bir parasi nc
dnyayi srdrlebilir kalkinmayi finanse iin ynlendirebilecegini
savliyor . Baska trl az gelismis lkeler evresel zarari azaltmak
iin gelismis dnyanin kesinlikle uygulamaya sokmasi gereken
tazminat bedelinin nemli bir kesimini alacaklardan birileri
olmalidir.
Bir de OECD lkeleri iinde yogun biimde karbon salan bu
etkinliklerin, vergilerin daha dsk olacagi ya da olmayacagi
dnyanin teki alanlarina tasinmasi ya da yerlestirilmesi , retim
tehlikesi var. Bu kirletici teknolojilerin nc dnyaya tasinmasi

egilimini glendirecek ve sonuta kresel karbondioksit emisyonun

zerinde vergi politikalarinin etkisini en azindan kismen bozacak .
Bu nedenle ulus st sirketlerin kkenleri olan lkelerin tesinde
etkinliklerini kapsayan dzenleme ile bylesi sirketlerin
srdrlebilir kalkinmaya bir yklenme yapsin diye vergilendirme
politikalari eslik etmeli.
Emisyon izinlerinin endisesi kadar kurucularinin sagduyu iinde
karbondioksit emisyonunu denetlemek iin en etkili yolu belirlemek ve
ayni zamanda az gelismislik ve evresel zarar sorunlari ile yz yze
olan azgelismis lkelerce gereksenen finansal kaynaklarin saglamak
iin bir Pazar isleyisi olusturur. Bu mekanizmayi destekleyenler buna
isaret ediyor. Her lke iin verilen kisi basina kota temeline dayali
emisyon izini ile az gelismis lkelerin pek oguna kendi kisa dnemli
emisyon dzeyinden daha fazlasi iin izin verilmelidir ve onlar bu
yzden kendi kotalarini asan sanayilesmis lkelere satabilirler. Bu
yolla azgelismis lkeler daha dsk emisyon dzeyine uyum saglamayi
amalayan teknolojik program ve politikalara yatirabilecekleri gerek
byk finansal kaynaklar alacaklar. Sira ile gelismis lkeler kendi
enerji verimliliklerini artirma ve daha verimli enerji
teknolojilerini nc dnya uluslarina tasima iin tesvik
edilebilir.
Bununla birlikte bu nerinin apaik iyi niyetinin arkasinda
azgelismis lkeler iin koskoca bir tehlike uzanir. Gelismis
lkelerin daha byk karar verici gleri Sert finansal
sinirlamalarla azgelismis lkeler iin verilen genis sayida emisyon
izinlerini ucuz fiyatlarda elden ikarilabilir hale getirebilirler.
Bylesi satislarda yapilacak gelirin nemli bir blm, dis bor ya
da teki finansal aiklari evresel gvenli teknolojilerin gelisimi
zerinde nemli yaptirimlar olmaksizin deyerek stlenilebilir.
nc dnya iin kesinlikle ciddi etkilere sahip emisyon izinleri
iin bor degisimi insanlar tarafindan tesvik edilmeden nce belki
de uzun olamayacaktir.
evresel sorunlari zmede Pazar isleyisine merkezi bir rol vermek
iin gezegeni sik sik spren yeni liberal dalganin ortasinda znt
vermesine karsilik girisimleri yapilacagi rastlanti degildir. BU
planin kosullari altinda ticari emisyon izinleri -ya da daha dogrusu
kirletme izinleri- azgelismis lkelerin sosyo ekonomik etkinligi
genelde ekonomi zelde enerji verimliligini gelistirmek iin
gereksenen yapisal ayarlamalari gereklestirmeksizin izinlerini
satabilecek kadar ciddi biimde sinirlanabilir. Yeni dnya dzeninden

ortaya ikan atida gelismis lkelerin ikarlarindan yana ve

azgelismis gneyin iliskilerini sanayilesmis kuzeye bagimli kilmak ve
buyrugu altina sokma srdrlebilir kalkinma teorisinin olasi
dalaverelerinden biri olabilecektir.
BIYOLOJIK ESITLILIK VE KALKINMA
Insanlar srekli olarak teki seyler arasinda yiyecek, enerji ve
giyinme iin arastirmalarinda basindan sonuna kadar dnyaya kendi
uyumlari iinde kendileri dahil yasayan trlerin dogal barinaklarini
etkiledi. Bununla birlikte insanin tahrip edici davranisinin bir
sonucu olarak barinaklarin degisimi ve sonucu olan bitki, hayvan ve
mikroorganizma trlerinin yitimi bugn olduka byk bir hizda
oluyor. 1980'de trlerin yitim orani bir gnde bir iken 1990'da saate
bir oldugu hesaplandi.
Genel dnemde -Dnya toplam biyolojik esitliliginin bir eyregi
yaklasik 250 000 tr gelecek 20 ya da 30 yil iinde soyu tkenecek
olan ciddi tehlike iindeler. Bazi uzmanlar yaklasik 350 kus tr,
200 memeli tr ve 25000 bitki trnn soylarinin tkenme esiginde
oldugunu savliyor. Bu dnya genetik kaynaklarinin yitimi kresel
evre ktlesmesinin agasizlasmanin onarilmasi olanaksiz ve en ciddi
sonucudur.
Bu sorun ekolojik kriz olarak adlandirilan belki de yapilanlardan
daha fazla azgelismislik olayi ile baglantili. Azgelismis lkeler
isgal ettikleri cografi alanlar yznden dnyanin ana dogal
kaynaklarinin en byk ve en esitli biyolojik reserve (yedege)
sahip. Ayni zamanda bu lkeler haddinden fazla smrmenin uygun
grldg sosyo ekonomik kosullardan geri kalmak istemiyor. rnegin
dnyadaki biyolojik esitliligin %90'ina ev sahipligi yapan tropikal
ormanlarda ilerleyen ormansizlasmanin bir sonucu olarak trlerin
soylarinin tkenmesi ve degisen habitatlar genis biimde hizlandi.
Soyu tkenme tehlikesi iinde olan trler iindeki teki habitat
zenginlikler uzun jeolojik tarihleri ve tuz sinirlari ile gller
kadar mercan kayalaridir. zellikle dnya apinda 400 000 km kare
alana yayilan ve tahmini olarak yarim milyon tre ev sahipligi yapan
mercan kayalari kresel isinmanin , okyanuslarin kirlenmesi ve insan
yagmasinin etkilerinden zarar gryor. Gelecek yz yilin
baslangicinda zarar orani geride birka kalinti birakmakla tehdit
ediyor. Bu tip bilimi iin nemli organizma ve toksinlerin koskoca
bir yitimi demektir.
Biyolojik esitliligin yitimi her tr iinde genetik esitliligin
bozulmasi , trlerin ve irklarin degiskenliginin gzden yitimi
olasiligi ve ilerleyen klmesi anlamina gelen bir olay ile de ayni

sayilabilir. Mantiga aykiri bir biimde bilim ve teknoloji bize tm

sebze ve hayvan trlerinin daha genis alanda genetik esitliligini
kesfetme ve smrmesine izin verirken bu dogal degiskenlik kendini
bir tehditle karsi karsiya buluyor. En kts haklarinda ok ya da
hibir sey bilmedigimiz yok olan ya da azalan trlerin dehset veren
orani simdiye kadar bilim adamlari , yz bitki trnden birini hatta
hayvan trlerinin daha az bir oraninda yogun arastirmalari
gereklestirdi. Gnmz orani ile sayisiz tr , insanlar onlari
bilmeden onlarin bilinmeyen potansiyelinden yararlanmadan nce yok
olacak. Bu ciddi ekolojik ve ekonomik sonulara neden olacak.
Sosyo ekonomik ve stteki tm teknolojik etkenler bu ilerlemeyi ,
sreci etkiledi. Bugn yesil devrim olarak adlandirilan srecin
sonucu olarak tarimin agirlikli olarak evre iin ciddi anlamlariyla
kimyasal retime bagimli olmasinin ayrimina varildi. Buna ek olarak
bu uzun rn melezlerinin yitirilmesi sonucu genetik esitliligin
bozulmasi iin kosullar yaratti. Son bes yilin tesinde
bioteknolojinin hizlanan gelisiminin zellikle gida endstrisinde
basvurulan nceden grlebilen gelecekte biyolojik esitliligin
yitimi iin olumlu olumsuz anlamlara sahip olabilecegi artan biimde
vurgulaniyor. Genetik idare iin tekniklerde daha ileri yapilanlarla
-ve dogrusu bylesi ilerlemeler nceden yapildi- bu bitkilerin ve
hayvanlarin islahi iin kehanetlerde bulunma olasidir. Birka
uygulanabilir ve kesinlikle kisir olan topraklarin retimi ve hatta
dogal olmayan hammaddelerinden yiyecek retimi dahil verimli
olabilirlikleri kadar nemli olan evreye uyumu iin
olabilirlikleridir. Bu tmyle genetik mhendislik iin biyolojik
kaynaklarin garanti edilmesinin tek yolu olarak bu degiskenligin
korunmaya gereksinimi gstermeye varir.
Bugn her zamankinden daha fazla biimde azgelismis lkeler acil
olarak bilgi, bilim ve teknolojik gelisime erismeyi gereksiyor.
Sadece kapitalist gelismenin bu asamasinda sermaye birikiminde
bilimsel bilgi basrol oynadigi iin sonsuz ekonomik , toplumsal ve
ekolojik sorunlari zmek iin olanak verecegi iin modern biyo
teknoloji , eko sistemleri iin en byk biyolojik esitlilige sahip
ve bitki gen esitliliginin merkezleri olarak adlandirilan en byk
sayidaki yerlere sahip gney lkelerinin besin enerji ve saglik
gereksinimlerinin pek ogunun ekonomik gelisimi ve doyumuna ynelik
bir yol olabilir.
Modern biyo teknolojinin gelisimi tarafindan sunulan olanaklar
sayesinde azgelismis dnyanin genetik kaynaklari olaganst bir deger
kazandi. Bu kendi genetik materyallerinin ticari alinmasina karsi

kendilerinin pek saglam olmayan koruma sistemleri ve bu lkelerin

byk teknolojik bagimliligi genel durumu iinde olustu.
Modern biyo teknolojik gelisimin z nitelikleri bu yeni teknolojinin
gereksinimine de en ok retici olabilecek azgelismis lkeler iin
saf bir yarara dogru yneldigi gibi grnmyor. Yesil devrim ile
birlikte nc dnyanin yoksul reticileri bu gelismeleri
kullanamayacak ve hibir sekilde ithal ettikleri seyler konusundaki
bagimliliklari azalmayarak stelik -genelde teknoloji- biyo
teknolojideki avantajlari ham maddelerin korunmasi ve yerine
koyulmasi isleminin simdilik sanayilesmis lkelerde giderek
olanaksizlasmasi ile nc dnyanin temel dis satimlari siddetli
biimde vurulacak.
Dogrusu genetik kaynaklarin sahipligi ve kontrol bu alana karismis
olan ulus st is birliklerin ana hedefi olan bu nc dnyanin
yagmalanmasina yeni bir yol olusturur. Bu byk is birliklerin biyo
teknolojik arastirma aralarinda daha avantajlara sahip oldugu
monopol uygulamada en acil gereksinim duyanlar stnde degil en
byk ticari olanaklari sunanlar stnde alisiyor. Tohum sektr iyi
bir rnektir. Tohum sanayi iinde byk uluslar st kimya ve
ila(sanayi)nin yayilmasi azgelismis lkelerde tarimsal retimin
ekonomik ve ekolojik beklentilerinden daha ok bu firmalarin
beklentileri ile tasarlanmis daha pahali teknolojik ambalajin
alicilari olarak nc dnya reticilerini daha bagli ve bagimli bir
durumda birakiyor.
Gelismis dnyada dogadan yoksun birakan ileri biyo teknolojik
arastirmalarin onlarin ana hedefi yeni patent edilebilir bir rn
yaratmak ve bu yolla teknolojik geliri kendine almak oldugundan beri
bu is daha byk gizlilik iinde uygulama demek oldu. Bu kendi
bilimcileri iin daha yksek akademik merkezlere girislerine engel
oldugu kadar azgelismis lkelere teknoloji aktarimina byk bir
engel olusturuyor.
Kri en yksege ikarma gereksinimi ile birlikte yoksunlastirma
artisi, biyo teknolojik nceliklerin kopiraytin kontrol ve hatta
azgelismis lkelerin ulusal miraslarinin kontrol stnde byyen
bir etkiye sahip oluyor. Yapilan krlardan yararlanmasi iin bu
lkelerin hakkinin taninmamasi basta olmak zere azgelismis lkelerin
stnde bir patent sistemi yklemek iin girisimler yapiliyor. Bu
lkeler yeni bilim iin yasayan kaynaktir ve yzlerce yildir dogal
seme ve doganin kendi ilerlemesine genis lde katkida
bulunmaktadir. Ikincisi bylesi ilerlemeyi kullanmak azgelismis
uluslar iin her seyden nce finansal olarak hatta daha g

olacaktir. En ciddi soru sudur ki, Pazar glerinin biyolojik

esitliligin korunmasinin sorunlarina uzanmasi ile dogal kaynaklar
zerindeki ulusal egemenligin yitimine karsi bir tavir
sergileyebilmedik.
Biyolojik esitliligin erozyonu ya da yitimi iin endiselerinin
disinda onun korunmasi iin neriler geldi. Tm uzmanlar eko sistem,
trlerin kendi evrelerinde korunmasinin en bas nemli konusunda
ayni dsncedeler. Ama azgelismis lkeler genel olarak bunun iin
gereken finansal kaynaktan yoksun Gamet Paracigi tohum plazmasinin
yer disi korunumu genellikle dnya apinda 450'den fazla enstitde
gereklestiriliyor. Toplanan rneklerin yarisi sanayilesmis
lkelerde, %21'i uluslar arasi merkezlere ait gamet paracigi
tohum plazma bankalarinda ve %29'u azgelismis lkelerde.
Simdiye kadar kendi genetik arastirmalarina cretsiz kullanma izini
veren UNESCO ve FAO'ya bagli olanlar gibi uluslar arasi tarimsal
arastirma merkezlerinin birliginin zellestirilmesi yolunda simdi
siddetli baski var. Dnya bankasi bu merkezlerin zel sektr ile
finansal kaynaklarin saglanmasi ile tescil ve tm patentlerin
basvurusu iin isbirligi anlasmalari kurmasini salik veriyor. FAO'nun
bitki genetik kaynaklarindan cretsiz yararlanmayi korumak iin kendi
girisimlerinin ogu sanayilesmis lkelerin ve uluslar st
sirketlerin ikarlarina karsi olarak ortaya ikiyor.
Bu nedenlerden dolayi Rio zirvesinin hazirlanmasi srecinin bir
parasi olarak biyolojik esitlilik szlesmesi iin grsmeler
azgelismis lkeler arasinda zel endiseye yol ati. Bilgisel,
bilimsel ve teknolojik gelismenin nemli kaynaklari olan biyolojik ve
genetik yataklarin sahipleri olarak haklari taninmaksizin. Azgelismis
lkelerin ulusal ve egemen olduklari kaynaklar zerinde gelismis
lkelerin ulusal ve egemen olduklari kaynaklar zerinde gelismis
dnyanin zellikle de ABD'nin cretsiz yararlanma ve daha byk
kontrol garanti altina alacak bir anlasmaya varmayi planladiklari
gn gibi ortaya ikti. Ayni zamanda olduka sanayilesmis lkeler
Uruguay grsmelerinde biyo teknolojik ncelikler ve teklifler
zerinde daha siki bir kontrol elde etmeye aliyorlardi.
Sanayilesmis lkelerin ilgi gsterdigi , tercih ettigi tarzda
taraftar olduklari , biyolojik esitlilik szlesmesi -bu konudaki
ilkenin zorla ilan edilmesi iin bu lkeler tarafindan ayri
girisimler oldugu gibi - yalnizca azgelismis lkeleri egemenliklerini
bagimsizliklarini tehdit etmeyecek bununla birlikte nc dnyaya
ekonomik yardimin kosullu niteligini takviye temek iin
kullanilabilecek yasal aralar da meydana getirebilir. Gerekten eger

yasayan organizmalarin herhangi degisimi baskalasimi

patentlenebiliyorsa ve bu nedenle kr ryorsa azgelismis lkelerin
genetik esitlilige katkilari iin nasil bedel denecek ? nc
dnya kendi dogal kaynaklarini nasil koruyabilir ve zellikle de onun
kendi gelisiminde yardim iin kendi biyolojik esitliligini ?
FINANSAL KAYNAKLAR VE TEKNOLOJI TRANSFERI
1990 iin n grlen ekonomik etkinlik dzeyi temelinde nc dnya
lkeleri bir btn olarak evresel srdrlebilirlige erismeyi
amalayan programlari harcamak iin yilda ilk tahminlere gre 40
milyar dolardan daha az olmayan gereksinimi var. Bu tutar ayni yilda
bu lkelere denecek olan toplam bor demelerinin %25'ini temsil
ediyor. 2000 yilinda gerekecek rakam hemen hemen 60 milyar dolar
olacak.
Belli evre rgtleri nc dnyanin bugnden ve yzyilin sonuna
kadar Gndem 21'i uygulamaya koymasinin, Azgelismis lkelerin
kendileri tarafindan yerine getirilmesi zorunlu girisimler
hesaplanmaksizin yilda 125 milyar dolari bulacagini ileri sryorlar.
Diger tahmin ise eger nc dnyanin evre koruma iin gereksinimler
toplumsal zorunlu byme iin (harcamalar) bunlara eklenirse ek
sermaye toplami 1990'da 60 milyar dolardan 2000 yilinda yaklasik 140
milyar dolara ykselecek.
Azgelismis lkeler tarafindan acisi ekilen ciddi finansal
sinirlamalar ve gereken kaynaklarin byklgn, gz nne almak
evredeki byk yatirimlara ulasmanin olasiligi bu ekonomileri yz
yze oldugu ciddi sorunlarin srekli ve adil zmne baglidir.
Bunlari dev dis bor yk , bor sorununun bir parasi olan
kaynaklarin disariya aktarimi esit adimla dnya pazarlarinin bu
lkelerin mallarinin yolunu engelleyen ticari sinirlamalar ve nc
dnyaya teknoloji transferleri stndeki var olan kisitlamalar da
kapsiyor. Kendi elde edilebilir kaynaktan geregi nihai evre
bozulmasina son vermek kendi evre sorunlarini dzeltmek kendi ciddi
sosyal sorunlarina karsi koymak , kendi retim kapasitelerinin
srekli genislemesini saglamak iin onlara izin verecek sosyo
ekonomik kalkinma iin kendi stratejilerini izmeleri gerektigini hi
kimse red edemez Buna karsin dis finansman nemli bir rol oynamasi
gerektigi apaik ortadir. Bu gelismis dnyanin ekolojik borcunun
denmesinin ilk baslica yoludur.
Srdrlebilir kalkinma iin dis finansman nc dnyaya gnderilen
nceki kit finansal kaynaklarin yeniden dagitimi ile sonulanamaz ama
yeni sermayenin bir akisi olabilir Yoksa evre konusu kalkinma
yardimi iin bir kosul olabilir. Hem faiz oranlarina hem de deme

programina saygi ile geri demesi zorunlu olmayan kredileri olasi

garantisi dahil stelik ek sermaye akisi uygun geri deme kosulu
altinda garanti edilebilir.
Kesin hesaplara gre sz verilmis resmi yardimlarin toplami ve nc
dnya tarafindan evresel amalar iin gereken ek finansal kaynaklari
karsilamak iin gelismis lkelerin "Srdrlebilir kalkinma iin
resmi yardim" olarak yillik kaba ulusal retimlerinin yzde birinden
daha azini olmayacak miktarini tahsis etmelidir. Bu nc dnyanin
evresel programina kendi kaba ulusal retimlerinin en azindan
%0.3'ne gelismis dnyanin ek katkisini da gerektiriyor. Bu
gstergelere Dogu Avrupa'nin eski sosyalist lkelerine ynelik
finansal akis dahil degildir. Buna karsin gerek su ki birka istisna
disinda gelismis lkeler srdrlebilir kalkinma iin ek finansmana
kesin szler vermekte teredt ediyor.
evre iin harcanacak ek kaynaklar konusunda gerekenler zerine
tartismada bir grs "ek yardim iin birlik" iin harekete geirildi.
Kuskusuz onlari daha tamamlayici yapmak iin azgelismis lkelerin
egilimleri arasinda ekonomik politikalarin daha iyi es gdm elde
etmek iin her hangi bir girisim , her seyden nce ekonomik
btnlesmenin genel kosullari iinde tasarlanir. Ama eger "Ek yardim
iin Birlik" dsncesi yabanci sermayeyi caziplestirme amaciyla
nc dnyanin her tarafinda neo liberal reeteleri genellestirmek
iin bir hile olarak kullanirsa daha sonra bylesi bir girisime karsi
retimin etkileri bu lkelerin sosyo ekonomik gelecekleri zerinde
birka olumsuz etki ortaya koyacaktir.
Son zamanlarda adi sik sik anilan yeni finanse etme mekanizmalarindan
biri de evre koruma iin bor degisimi olarak adlandiriliyor. Bu
ilkeye gre bir az gelismis lkenin dis borcunun parasi , yabanci
hkmetler ya da hkmet disi ajanslar tarafindan indirim payi
karsiliginda borsada alinabilir. Bu satilan borcun ulusal rayiteki
degeri bazen hakki ile indirim borlu lkenin koruma alanlarindan
kurulus, teki seyler arasinda dahil olmak zere evre programina
daha sonra yatirilabilir.
Simdiye kadar bu programlarin elle tutulur etkileri ok sinirli. AB
kongre raporuna gre 1986-1990 arasinda 13 azgelismis lkede bunun
gibi toplam 26 operasyon uygulandi. Kurtarilan borcun sayisal
tutari 126 milyon dolardir ki bu lkelerin toplam borlarinin 0.05
daha azina denk geliyor. Degis tokus edilen borcun te ikisi bir
lkede Costa Rica 'daki toplam borcu bu maddede %2 oraninda dsms
oldu.

evre koruma iin bor degisimi evrecilerin iyi niyetlerini bir

biri ile baglantili sorunlarin her ikisini de zmez. Her seyden nce
sorunlari reten nedenleri ele geirmekte basarisiz dstke bor
sorunu zlmez. Bununla birlikte her seyden nce zellikle bu
yntem yolu ile korunacagi ilan edilen alanlarin ya da belli basli
ana kaynaklarin stnde borlu devletin haklarinin sinirlarina
vardiginda sz konusu olan lkenin parasindaki egemenligin bir
yitirmesini gerektiriyor. Bu isleyis olumsuz ortak hallerden borlu
lkenin ekonomisi stnde enflasyoncu etki ve digerleri dahil dis
borcun kapitalizasyonun tm biimlerine zarar verir. Genelde bu
programlar onlara yardim eden ya da uluslar arasi yankilara sahip
kesimlerin ilgilerine hizmet edecek projeler zerinde ne geme hakki
alir. Bir ok durumda bunlar en ok sz konusu lkenin nfusuna acil
yararlari aika saglamayacagi gibi azgelismis lkeleri en ok
ilgilendirecek projeler degildir.
zerinde alisilan diger tercih , stelik evre koruma iin bor
degisimi konusunda ikili anlasmalar borlu lkeler ile devretmeye
ynelik srdrlebilir kalkinma projelerini finanse etmek iin elde
edilen noktalari daha sonra kullanimi ve indirilmis oranda borlarin
satin alinmasi merkezilestirilmis bir finansi kullanabilecek ok
bedenli bir varligi yaratmaktadir. nc dnyayi evresel
problemlerine karsi koymak iin abalari ile bor sorununa adil zm
ile birlikte birlesen ideal isleyisin olusundan evre koruma adina
bor degisimi iin programlarin bu model altinda uygulanabilirlikten
uzak oldugu apaik ortadadir.
evre ve kalkinma sorunlariyla karsi karsiya olan azgelismis
lkelerin yz yze oldugu ciddi finansal glkler nc dnyaya
evresel temiz teknolojinin aktariminin var olan sinirlari yznden
zel anlam tasiyor. Geen on yil boyunca -nc dnyada yabanci
dis borcun olumsuz etkilerinin yarattigi - bu lkelerden uluslar
arasi finansin bir kais akisi vardi ve bundan dolayi da teknoloji
kaymasi da var. Bu dogrudan yabanci yatirim ve teknolojik yardim
stnde oldugu kadar sermaye mallarinin ticareti stnde de bir
etkiye sahipti.
Azgelismis lkelerin eko sistemlerinin dayaniksizligi ve evre
bozulmasina karsi koymak iin onlarin elde edebilecegi kaynaklarin
yoklugu yznden evresel temiz teknolojinin aktarimi srdrlebilir
kalkinmanin bir bas bilesenidir. Gelismis lkelere ileri teknoloji
aktariminin -bor sorunundan dogrudan ya da dolayli kaan finansal
kisitlamadan baska- bilgi yetersizligi vasifli is gc ve yeni

teknolojinin yayimini gvenli kilmak iin gereken alt yapi eksikligi

dahil en sik (karsilasilan) engellerdir.
Son bilimsel ve teknolojik devrim tarafindan getirilen ok byk
degisimin sonucu olarak ok uluslu sirketlerin birlesme
stratejilerinde nemli degisimler oldu. Bu birlesme stratejileri
gelismis lkelerde firmalar arasindan stratejik ittifaklarin gelisme
ve arastirmanin ykselen maliyetlerine karsi durma ve kopiraytlarin
daha byk korunmasini saglamlastirmak iin olusumuna n ayak olur.
Bu nc dnyaya teknoloji aktarimini azaltir.
Bu yeni birlesme stratejileri sanayilesmis lkelerden gl destek
ile karsilandi . Gerekte bu lkelerin hkmetleri zellikle
ABD'ninki Uruguay grsmelerinde zihinsel mlkiyet haklarinin
korunmasina iliskin llerin daha siki ve daha tek tipi iin ieri
girdi.
Koruma yaptirimlarinin bu esitlerinin yerlesmesi patentli
yntemlerin yogun kullanimini yapan zellikle sanayilerde ithal
edilen teknolojinin bedelinin artisina yol aacaktir. evrenin
korunmasi iin imzalanmis yeni anlasma ve protokollerinde gz nnde
bulundurulmasi gereken azgelismis lkelerde finansal kaynaklar iin
ek taleplere yol aar.
Ayni zamanda gerek su ki azgelismis lkelerin zel cografik ve
sosyoekonomik kosullarinca genis lde belirlenen evresel temiz
teknoloji iin talep pek ok durumda bu teknoloji disaridan
tasinamaz. Bunun sonucu olarak ithal edilen teknolojinin benzesim ,
uyum ve gelisimine olanak vermesi yaninda yerli yeni i ustalik ve
teknolojilerin yaratimi iin bir gereksinim var.
Az gelismis lkelerin verilmis finansal ve teknolojik
yararlanabilirliligi srdrlebilir kalkinma iin rneklere karsi
gneyin ekonomilerinin degisimi iin gereken temel kosullarini
gvence alamaya eristirilmis uluslar arasi anlasmalar ok nemlidir.
Alternatif sadece nc dnya iin degil tm insanlik iin ciddi
ekolojik ekonomik ve sosyal sonulari ile azgelismislik , yoksulluk,
evresel bozulmasinin kisir dngsnn fasit dairesinde srmesidir.
SRDRLEBILIR KALKINMA VE EVRE
Dnya ekonomik ve siyasal glerinin terazi dengesinde radikal
degisimlerinden yararlanan sanayilesmis lkelerin kendi nemli
sorumluluklari apaik sulandirilmasi ile evresel sorunlarin kresel
niteligi usunda israr ediyor. Onlar daha sonra bu durumu nc
dnyadan klfetli dnler istemek iin kullanilir. Bu yolla ekolojik
hareketin uluslar arasilastirilmasi girisimi yeni dnya dzeninin bir
tane gesine daha dnstrlr.

Pek iyi bilindigi gibi uluslar arasi tartismanin kizgin dneminde ve

ekolojik bilincin uluslar arasilastirilmasinin genel kosullarinda
-kendi gereksinimlerini karsilamalarinda gelecek kusaklarin
yeteneklerini tehlikeye sokmaksizin simdiki gereksinimlerin
doyurulmasi kapasitesinin gelistirilmesi olarak anlasilan ogunlukla
srdrlebilir kalkinma kavrami olarak adlandirildi. Kavram
kalkinmanin daha stn bir biimi olmaya ok istekli , birincisi daha
drst, insanca, ekoloji ile ilgili kosullar iinde yerlestirmeye
dayali
Srdrlebilir kalkinma kavraminin bilgeligi gelecek kusaklara yasam
iin dogal temelleri korumak iin aciliyetinin farkina varmak iin
simdinin tesine bakan kresel eylem iin gereksinim stnde
odaklanmasi yoksulluk bir btn olarak paylasilan esitsizlik olarak
tanimlanir. Nfus bymesi dogru olarak sefaletin sonucu olarak
grlmelidir. Ekoloji ve kalkinma uzlasma degil bir birine bagli
paralar olarak grlyor.
Bunun yani sira srdrlebilir kalkinma tezi byk apta byyen
onanmasina karsin eliskiden ve sinirlamadan bagimsiz degil.
Bunlardan biri Gnmzde dnyada sosyal esitsizlikleri tanimlayan ,
ancak bu esitsizligi reten yapinin farkina varmayan , onun belirsiz
anlamliligidir. Srdrlebilir kalkinmanin var olan anlami nc
dnyanin yagmalanmasinin sonucu oldugunun ayirtini yaparak baslamali.
Bu yagma bizim zamanimiza bor mekanizmalarini kullanarak dnya
emegini haksizca blerek ticari gmrk korumaciligi ve azgelismis
lkelerin smrsn ykseltmek iin finans akisi stndeki kontrol
ve sonu olarak ikan ekolojik bozulma ile uluslar arasi ekonomik
dzen ile uzatildi.
stelik evre korumanin uzlasmasi, sosyal esitlik, ekonomik byme ve
Pazar gleri iin srdrlebilir kalkinmayi bir forml olarak grme
egilimi var. Pek ogu yeni topya havasinda srdrlebilir kavramini
gizlemeye alistigi besbelli. Aik olan " Yesil Pazar " olarak
adlandirilan sslenen kavram azgelismis lkelerin sosyo ekonomik
gelecegi iin potansiyel tehlikedir. Bu kavrama gre market gleri
tek basina kalici, drst, sosyo ekonomik ve evresel kalkinmayi
garanti edecek yesil Pazar kavrami -evre ve kalkinma tartismalarinda
neo liberalizmin felaket getiren etkisinin yansimasi- evreye zararla
sonulanacak ve bu hakki mesrulastirmak ve bu hakki ticarilestirmeye
alisan bu ekonomi ajanlara izin verme egilimdedir.
evreye en byk zararla sonulanan aktivitelerden genis lde
sorumlu ok gelismis uluslar tarafindan egemen olunan benzer ok
ynl ajanlarin nerisi olan srdrlebilir kalkinmanin anlami

adaletin ve esitligin uluslar arasi iklimine dayanir. Ortak zmler

iin arastirmalarda uluslari birlestirmeye egilimi olan dnyanin yz
yze oldugu byk evresel meydan okuyusunun farkina varilmasinda hi
kusku yok . Bununla birlikte ticari dzenleme dis finansal yardim ve
teknolojinin aktarimi gibi uluslar arasi isbirlikleri vaatlerini
tutma ve uluslar arasinda sorumluluklari aika belirtme zamani
geldiginde bu oy birligi ortadan kalkar.
1980 ncesi baslayan neo liberal teori ve pratiginin uluslar arasi
ykselisi ve "gemis Pazar" teorilerinin yeniden dirilisi evre
zerine dnya stndeki tartismasinda nemli etkilere sahip oldu.
Ekonomik dengesizligi dzeltmek iin sasmaz bir forml gibi Pazar
glerinin serbest oynamasinin felsefesinin yeniden dirilisi ABD ve
Ingiltere gibi ileri sanayilesmis lkelerin, diger en gl
lkelerin bazilarinda son on yilin baslangicindan beri dalgalandiran
belli tutucu politik glerce ilerletildi.
Uluslar arasi uygulama dogal kaynaklarin korunmasinda hkmetin aktif
katiliminin ok nemli oldugunu gsterdi. Bununla birlikte toplumun
uzun sreli yararina bu kaynaklari korumak iin gerekenler ile dogal
kaynaklarin yagmasini hizlandirmaya egilimli kisa sreli ticari
ikarlar arasindaki eliskiyi grmezlikten gelme ve evrenin
korunmasinda devletin roln kltr. Kresel evresel kavgaya karsi
koyma bahanesiyle gelismis ve azgelismis lkeler arasindaki
iliskilerde yesil Pazari sik sik empoze etmeye alisan gler ve
belli lkeler var. Bu gerekten rnegin kirletici gazlarin emisyonu
iin uluslar arasi izinleri kurma ve ticarilestirme nerisinin bir
durumda da eger alabildigince yayginlasirsa azgelismis lkelerin
gelecegi stnde ciddi olumsuz etkilere sahip olacaktir.
Neo liberal politikalarin byyen nfusu nemli endiseler iin bir
nedendir. zellikle bu politikalar azgelismis lkelere empoze
edildiginde ya da kuzey-gney iliskilerinin iine dahil edildiginde .
Bir apaik rnek, borlu uluslar iin IMF tarafindan tavsiye edilen
byk ekonomik programlarin odaklarini olusturan zlestirme,
sinirlama ve parasizlastirmadan kaynaklanan yksek olumsuz evresel
etkidir. Dis bor yardimi iin demeler gvence altina alinmasinin
aralari olarak diger nlemlerin arasinda tesvik edilen bu programlar
dis ticaret bir denge yapmak iin olasi her trl aralarin kamu
kullanimini ve harcamalarini keser. Devlet etkinligi aslinda
yetersizlestiren ekonomide devletin katilimi en aza indiren ve genis
ll zellestirme tesvik eden neo liberal nclge dayanir.
Kamu harcamalarinda kesintiler yapildiginda evre korumadaki yatirim
alikonulacak olan ilkler arasindadir stelik her hangi bir fiyata bir

ticari ayar girisimlerin sonucunda ihracatin hacmini hem yenilebilir

hem de yenilenemeyen dogal kaynaklarin asiri smrsn hesaba
katmaksizin sik sik ykseltir.
IMF'in iyilestirme programlarinin sosyo ekonomik etkilerinin bir
analizine dayali bir dizi alisma gsteriyor ki rgtn formlleri
yoksulluk ve evre sorunlarini yalniz grmezlikten gelmez ayni
zamanda azgelismis lkelerde her ikisinin saygisizligini
cesaretlendirir. Bu alismalardan biri 1980-1986 yillari arasinda
IMF tarafindan uygulanmaya konulan 48 iyilestirme programi kamu
harcamalarinda indirimler dahil %78 oraninda zellikle sosyal
sektrde dss gsteriyor. Bu isteklere borlu lkeler asagi yukari
boyun egiyor. Durumlarin %92'sinde kesintiler konut , halk sagligi ve
nfusa ekonomik yardim konusunda harcamalarda yapildi. %62'sinde bu
sektrlerin nn disinda , ikisinde harcamalar dst. Olayli %29'da
kesintilerin %20'den fazlasi tm sosyal harcamalarda yapildi.
Sonu olarak bu programlar dogrudan evresel bedele sahip degiller .
Ancak yakin yillarda azgelismis lkelerde zellikle yoksulluk ve
sosyal adaletsizlikteki artista ana bir etkendir. Bu biimde onlar
dolayli yolla evrenin bozulmasina daha fazla katkida bulunuyorlar.
Neo liberal formller tartismasiz baslangitan beri azgelismis
uluslarin ekonomilerini zehreden yapisal yoksulluktan sorumlu
etkenlerin zincirine 1980'lerde temel bir halka daha ekledi.
KBA'NIN EKOLOJIK POLITIKASI VE GEREGI
Tm insanlarin mali gzyle bakilan dogal kaynaklarin korunmasi ve
kollanmasi iin kaygi Kba'da 1959 Devrimci zafer ile basladi. O ilk
yillarda smrgeci dnemde, genis seker kamisi tarlalari ve byk
sigir iftliklerinin yayilmasi sirasinda yakilip yikilan ormanlari
genisletmek iin zel abalar harcandi.
Bir sosyalist lke olan Kba'da evre ve dogal kaynaklar tm toplumun
ortak mirasi olarak gz nnde tutulur ve bu yzden bir btn olarak
ulusu ilgilendirir. evre sorunlari iin kaygi toplumun her kesiminde
ortaya konulur. 1976'da halk referandumunda uygun bulunmasi ardindan
yrrlge konulan Cumhuriyet Anayasasi her yurttasin ve devletin
lkenin evresini ve dogal kaynaklarini korumak iin sorumlu oldugunu
aika zel kosul olarak koyar. 1981'de lkedeki en yksek yasama
organi Halk Gleri Ulusal Meclisi evre koruma ve Dogal Kaynaklarin
gereki kullanimi yasasini kabul etti. 1990'da lkenin evre koruma
standartlari sistemini yaratmak abalari ulusal koruma sistemini
dogurdu.
1977'de evre koruma ve dogal kaynaklarin gereki kullanimini iin
degisik devlet ajanslari ve sivil toplumun sektrlerinin

temsilcilerinden olusan ulusal komisyon kuruldu. 1980'de benzer

komisyonlar lkenin il ve beldelerinin tmnde rgtlendi.
Kba devriminin yarattigi radikal degisimler yasam kosullarini
degistirerek ve bu yolda , halk evreye karsi harekete gemeye
zorlanmasin diye nceden gerekli olanlar yaratilarak evre iin
dogrudan yararlara sahip oldu. Ise yaklasim insanin rahatini
merkezleyen genis tabanli saglik bakim sisteminin gelistirilmesi ve
evre korumada temel etken olan teknik ve uzman egitiminde, halkin
genel egitim dzeyinde nemli ykselisini gelistirmektir.
Bu saglam sosyal temeller stnde devrimin bu otuz yil boyunca Kba
hidrolik kaynaklarinin yaratilmasi ve uygun kullanimi ok genis
parklar aginin ve koruma alanlarinin yaratilmasi, flora ve faunanin
korunmasi gibi adi anilabilecek pek ok basari arasinda baslica
evresel yapilara sahiptir.
nemli bir rnek krfezin kirlenmesidir. Havana krfezi olayinda
sorunu tanimlamada Kba son derece nemli uluslar arasi isbirligine
sahip oldu ve zm yolu bulmaya alisiyor. Is seker sanayisinin
atiklarindan yzey sularinin kirlenmesine yol aan bazi yerel
sorunlar kadar zellikle maden alanlarinda bazi toprak erozyonu ve
yoksullasmasini tersine evirmek iin uygulanmakta.
Erozyonun zarar verdigi plaj ve kiyi alanlarinin yeniden kazanimin da
ilerlemeler elde edildi. Havana ilinde Gney Dike'de olan nemli
byk projenin biri tamamlandi. Bu tarim iin kullanilabilir on
binlerce hektar topragin tuzlanmasini ters yz edip duracak. Ayni
zamanda Havana kenti ve Havana blgesinin nfusu iin sanayi ve
tarimda su iin gerekenleri karsilamada son derece nemli olan
hidrolik kaynaklari da yeniden elde edecek.
Srekli ve yakindan sikica izlenen olasi evresel etkilerin ciddi
degerlendirmesi ve her girisimin ekolojik ieriklerini izlenmesi ,
turizme tahsis edilen stratejik alanlara ncelik verilerek tm alt
yapi projeleri plajlarda . krfezlerde ve diger gl tarim
alanlarinda stlenildi.
Kba'da ilgi eken ncelikli diger evresel alan deniz yataklaridir.
Mercan kayaliklarini korumak iin siki yaptirimlar zelikle anmaya
degerdir.
evresel farkinda olmanin yaratilmasi, cesaretlendirilmesinin
ilerletilmesi bugnn Kba'sinda evrenin korunmasi iin en nemli
silahlardan biridir. Bu politikalarin uygun uygulamasi bazi nemli
basarilara sahip oldu. Yzey alani Ormanlarla kapli lke topraklari
son otuz yil iinde %14'ten %20'e ykseldi. 1,5 milyar aga bu bes

yillik dnemde ekilecek. Kba'da atmosferik kirlenmenin nemli

sorunlari yoktur.
1960'larda ilk olarak lkenin daglik alanlarinda dogal kaynaklarin
bir btncl kullanimini kurmak iin harekete geildi. Bugn bu
program evresel koruma ile birlestirilerek nfusun kltrel
degerlerini korumayi, yasam standartlarini ykseltmeyi , kirsal
kesimleri glendirmeyi hedefledi. Bu lke topraklarinin %18'ini
kapsayan tm Kba'nin daglik alanlarinda uygulamaya sokuldu.
Sonulari ormanlasmada , kahve ve kakao agalarinin ekiminde dikkate
deger oluyor. Son yillarda tm lkenin her bir yaninda g
girisimleri tersine dndrld.
Kba toplumunun kalkinma eseri yksek derecede esitlik ve toplu
katilimciligin yansimasidir. Degisik yabanci bilginler bagimsiz
arastirmalardan ok aydin sonulara vardi. 1960'tan 1985'e kisi
basina kaba i retimin bymesi yillik %3.1 olarak hesaplandi.
lkenin toplam nfusunun %40'i en dsk gelirli, toplam gelirin
%26'sini edinirken , gelir dagilimi iin gelir dagilimi iin (GINI)
kat sayisi -drst bir lm iin uluslar arasi kabul grms
istatistiksel forml- 1986'da 0.22 idi. Bu bakimdan bu durum Kba'yi
dnyada en drst lkeler arasina yerlestiriyor.
Kba'nin esitsizligi ayni zamanda yasam kalitesi ve yasam dzeyini
belirleyen temel toplumsal hizmetlere ayrim yapmaksizin toplu
yararlanabilirlik ile de garantilendi. Bu temel toplumsal gstergeler
mkemmel biimde llebilir. 7 en gelismis lkeden 10 kat daha az
GNP ile Kba bu durumda 30 yilda saglik ve egitim gstergelerinde
benzer ve bazi durumlarda bu 7 en sanayilesmis lkeden daha yksek
basari elde ettigine bazilari sasirabilir. rnegin :
75 yilin stndeki ortalama mr orani bu lkelerinkine esittir.
1991 iin Her 1000 dogumda %10.7 lik bebek lm orani bu
lkelerinkinden biraz yksektir. Ama Italya ve ABD'ninkine hemen
hemen yakindir.
Bugn Kba'da bir btn olarak bu lkelerinkinden daha fazla kisi
basina dsen doktor, grenci basina dsen temel egitim gretmeni
vardir.
Saglik personeli bakimindan dogum sayisi aynidir.
Kba'da belli basli hastaliklara karsi asilanan ocuklarin orani
daha yksektir.
Ilk ve ortaokul hizmeti hemen hemen ayni ve zorunlu egitim yili
sresi esittir.
Eger dnyanin en zengin lkeleri ile kiyaslama Kba toplumunun drst
dogasinin birilerine inandirmak iin yetmiyorsa lkenin degisik

blgelerindeki bu gstergelerin esitlerinde de onu grebilirler.

Ulusal rakamlar ve blgesel rakamlar, temel sosyal gstergelerde
farkliliklara bakildiginda adi geen gstergelerin her biri iin en
yksek ile en az arasindaki degisiklikte genellikle kktr ve bu
ulusal ortalamalarin , genis blgesel farkliliklari rtbas etmedigi
anlamina gelir. Nadiren gstericinin en iyi rnegi olarak ifsa
edilen en byk kanitlari yapmak baskentte ortaya ikar. Tersine
devrimci girisimden nce lkenin en az gelismis paralari olan
topraklarda sik sik ortaya ikardi.
Kba simdi tarihindeki en gl kavga ile yz yze - Dogu Avrupa'nin
eski sosyalist lkelerinde ve eski Sovyetler Birliginde meydana gelen
degisimlerin Kba ekonomisi zerinde nemli bir etkiye sahip oldugu
ok iyi biliniyor. Yaklasik Kba ticaretinin %85'i bu lkeler ile
idi, ve stelik 30 yildan fazladir ABD tarafindan zorlanan kademeli
ablukaya, bu uluslar arasi degisimlerin kiskirttigi ikinci
etkilerine de bu nedenle Kba su anda karsi koymasi gerekiyor.
1990 Eyllnde baris dneminde zel dnem olarak adlandirilan sre
basladi. Bu yeni kosullara pek ogu dogrudan insanlardan gelen pek
ok yaratici girisim ile birlikte ekonomik ve sosyal politikalarda en
yksek mali kisinti ve tutumu gerektiren ayarlama dnemidir. Pek ok
adim evirimin hazirladigi stratejik sinirlara uygun zel dnemin
bir sonucu olarak atildi. Onlarin bazilari evrenin savunmasinda
lke tarafindan yrrlge sokulan politikalari hizlandirdi. Bunlara
bir rnek ithal petroln kisitlamasinin sonucu olarak stlenilen
nlemlerdir.
En dikkate deger bir yn nemli ekolojik ikarlar ile sosyal gvenlik
ve toplumsal katilimi garantileyen formller ile elektrik tketiminin
zorunlu uzatilmasi ile yz yze kalabilmemizdir. Ev ii elektrik
tketimini kesmek iin dsk gelirleri en ciddi biimde etkileyecek
elektrik cretlerini artirmadik. Ama genelde tketilen miktarlarin
ortalamasi geregince esitli en yksek tketim sinirlari getirdik .Ev
halki bu bilgiden haberdardi ve zorunlu tketim kisitlamasini
planlayabilirdi.
Tasimacilik kullaniminda kisitlamalar yapmak iin bir zm
baslatildi. Genis lekli oldugundan ilerici olan bisiklet kullanimi
iin yz binlerce bisiklet ithal edildi. Birka fabrika bisiklet
retimi iin dzenlendi. Neredeyse yarim milyon bisiklet isilere ve
grencilere dagitildi. Her yastan bisikletlilerin ogalmasi ,
yaslilar iin deneme programlari dahil herkes iin sagliklarini gven
altina almak iin n ayak olan politikalar kusursuzca
uygulanabilirdi. Bu yaklasan bugnk petrol sikintisi gnlk yasami

olumsuz etkilemesine karsin ayni zamanda evre konusunda olumlu bir

etkiye sahip.
Birlikte zmler anlamina gelen , bu esitlerin ekolojik degeri olan
diger rnekleri bitkisel ilalarin kullanimini yogunlastirmak yerel
meyve ve sebze bahelerinin (Hatta oturma alanlarinda,avlularda ve
balkonlarda) zendirilmesi tarimda asama asama hayvan ekiminden
yararlanma , bitki atiklarindan gbrelemenin gelistirilmesi ve daha
fazlasi(nin gereklestirmesi)
zel dnemin glklerine alternatif zmler bulmada , lke onun
nemli basarilarindan birinden yararlanma olanagina sahip :
Insanlarin bilim ve teknik hneri. Bylesi egitimlere olan zel
dsknlgn sonucu simdi nemli , evreyi tehdit etmeyen retim
iinde acil uygulamalar ile bilimsel arastirmalarda byk avantajlara
dnstren bir egistim dzeyinde dile gelir.
zel dnem sresince iftlik hayvanlari yemi, zararli bcek ldrc
ila , kimyasal gbrenin ithalinde nemli kisitlama gren tarim
retiminde alternatif zmler bulmak kainilmaz oldu. Bilimsel
arastirmalarin geen bes yil iinde yerine getirilen sonularinin
bazilari arabuk uygulamaya konuldu. Bunlar arasinda
uygulanabilirligi ve uygunlugu dogrulanir dogrulanmaz , ekolojik
degeri ve genellesme dzeyleri aisindan dikkate deger olanlar
arasinda Azotobacter, ryzobium ve micorrhiza gibi biyolojik
gbrelerin kullanimi zellikle bceksi organizmalar ve bcekler iin
merkezde hastaliklarin ve salginlarin biyolojik kontrolnn
gelistirilmesi kisa zamanda otaya ikan genis agi , ayir mera
dnsm temeline dayali gereki mera sisteminin ve sigirlar
tarafindan dogal dllenmenin uygulanmasi gibi hayvan beslemeye
zmler iin arastirma, seker sanayisinin ikinci rnlerinden ve
seker kamisindan hayvansal besinin gelistirilmesi ve diger yeni
kisisel hizi ile uygulanan ilerici zmler (bulunuyor)
lkenin ana ekonomik dali olan seker sanayi olayinda atik
isletilmesinde ve atiklarin sadece hayvan beslenmesinde degil enerji,
gbre tozu ve kagit retiminin yeni kaynaklari olarak saglanacagi
diger alanlarda kayda deger bir ilerleme var.
Bu zmlerin yogunlasmasi sadece bilgi birikmesinin sayesinde
olanakli degildir. Ekolojik yakinlasma rastlantidan ok ekonomik ve
sosyal ilerleme ile evre iin kaygilari bagdastiran belirlenmis
kalkinma stratejisine uygundur.
EYLEM PLANI
Kbanin bilimsel arastirma gc ve vasifli insan kaynaklari nc
dnya lkelerine evresel ve sosyal yardim programi iinde BM ve

diger uluslar arasi hkmetsel ve hkmet disi rgtler ile

isbirligine istegini olanakli kiliyor. pek ogu arasinda Yapilabilir
oldugu iin ilk neri , saglik bakimi, egitim , tarim ve evre koruma
gibi alanlarda ve Kba'nin nemli buluslara sahip oldugu bilimsel
arastirma alaninda olasi tm teknik personeli saglamaktir.
Bu konferansta sunulan biyolojik esitlilik anlasmasi ve adimlari,
biyolojik esitlilikte kusatilan hem simdiki ve hem de gelecekteki
zenginligi korumak ve biyoteknolojik arastirmalarin sonularinin
gereki kullanimi ve korunmasi iin degerli abalara olanak verecek
oldugu kuskusudur. Bununla birlikte simdiki kosullarda nc dnya
lkeleri kalkinma ve bu alanda isbirliklerini derinlestirmeye
gereksinim duyduklari su gtrmez gibi grnyor. Bunun iin kltr
biyolojik esitliligin korunmasi ve kollanmasi iin ve biyoteknolojik
kalkinmasindan yararlanmak iin gneyin srekli bir formunu
yaratmanin uygun oldugunu dsnd.
Dsnce ve projelerin danisilmasi ve uzlastirilmasi iin bir isleyis
yaratmak iin olusturulan bu nerinin amaci nc dnya lkelerine
onlar iin ylesine yasamsal olan bu konulari tartismayi srdrmek
iin firsat verecek bir mekanizmayi yaratmaktir. Bu srekli forum
asagidaki sorunlarin tekiler arasinda analizini odakliyor:
Bu zmlerden yararlanmak iin dn verme ynnn farkina varma
dahil genetik zmlerin yasal korunmasi iin ortaklar dengesinin
kurulmasi
Bilimsel alanda nemli ilerlemeler gsteren nc dnya
lkelerinde personelin teknik egitimi, bilimin degisik dallarindan
uzmanlarin degisimi dahil danismanlik firsatlarinin yaratilmasi
Yerli halkin kimliginin savunmasi -yasam biimi, kltr, dil,
gelenekler - insanlar ve evre arasindaki yasamsal bagin yz yillik
bilgisi iin ortak yaklasimlarin olusturulmasi
evreye potansiyel tehlikeli degisime ugramis organizmalarin
sokulmasina karsi ortak savunma mekanizmalarinin zenle hazirlanmasi
Dogal kaynaklarin ve nc dnyadaki uygulanan arastirmalarin
sonularinin yasal korunmasi iin kolayliklar yaratilmasi
Bu danisma sisteminin yaratilmasi yaninda Gney lkelerinde
biyolojik esitliligin korunmasi iin bir merkezin kurulmasi
olasiligi gz nnde tutulabilir. Bu konferansta biyolojik esitlilik
szlesmesini imzalamis tm lkeler karargah merkezi zengin biyolojik
esitliligi elinde bulunduran bir lkede olmasina katilmalidir. Bu
toplanti iin etkili ve uygun ev sahibi olan Brezilya tartisma
gtrmeksizin iyi bir seim olur. Bu merkezin ana hedefi esitli eko

sistemlerin korunmasi ve tropikal genetik kaynaklarin korunmasi

olmalidir.
Stockholm'de evre zerine ilk toplantidan bu yana geen 20 yilda
dnya nfusu 1.6 milyar byd. Bunlarin %80'i nc dnyada , son
derece byk yoksulluk bir milyar insandan daha fazlasi yayildi.
Alik esi grlmemis boyutlara vardi. Salgin hastalik ve yetersiz
kalinan hastaliklar yz milyonlarca insani etkiledi. Bu dnem boyunca
nc dnyada ocuk dogumu ile baglantili durumlardan yaklasik 10
milyon kadin ve 5 yas altinda 250 milyon ocuk ld. Bu yillar
boyunca dnya 480 milyar metre kp tarimsal yzey topragini yitirdi
ve 300 milyon hektar ormanlik alani yerle bir etti. ller 120
milyon hektardan daha fazla yayildi. nc dnyada kisi retim ayni
kaldi ya da dst. llmez su kaynaklari ya kirlendi ya da kurudu.
On binlerce hayvan ve bitki trnn soyu tkendi.
Bugn tm uluslarin katilimi ve anlasmasi ile evresel gvenligin
kresel bir sistemi kurulmasi neriliyor. Siyasal ve askeri
terimlerde kresel bir gvenlik konusunda bir ok sz var. Bu arayis
dev askeri glere gtrd milyonlarca akil ve uluslar arasi
bilimsel arastirma bu isteklere kurban edildi. nceden sezilebilen
politikaya, sosyal ve ekolojik sonulari ile nc dnyada sosyal
ve ekonomik felaketlere karsi koymak iin z kaynaklar gerekti.
Simdiki kosullarda uluslar arasi barisin ve uluslar arasi
gerginligin yumusamasinin gerek iklimi yaratilsaydi kresel gvenlik
hepimizin sorumlu oldugu doganin korunmasi stne nc dnyadaki
azgelismisligin ve yoksullugun etkin zm stne bagli olabilirdi.
Insanlik hala evrenin yok olmasini durdurup geri evrilebilir .
Bununla birlikte byle yapmak zorunda oldugunun ne kadar zaman
oldugunu sormak gerekiyor. Eger simdiki egilim srerse 40 yil iinde
dnya nfusu iki kat olacak. Iklim derin ve geri dnderilmez
degisimlere ugrayacak. Tropikal yagmur ormanlari fiilen ortadan yok
olacak. Usuz bucaksiz ller, kisir ve klms topraklar, simdi
tahillar ve iftlik hayvanlari yerlestirmek iin kullandigimiz genis
arazi paralarinin yerini alacak. Temiz suyu btn blgelerde bulmak
glesecek ve olanaksizlasacak. Alik kontrol edilemeyecek ve aresiz
biimde yayilacak.
Ekonomik ve politik nedenler iin bu sorunlarin nemini klten
bazilari da var. Byk zenginliklerden kaynaklanan imtiyazli
durumlarini savunmak isteyenlere yillar nce seilen kayitsiz tutum
atik ve tketicilik insanligi bugnk kavsaga gtrd.
Zamaninda somut ve etkili nlemleri almada hepsi basarisiz oldugunda
insanlik simdi kendi varliklarinin tehlikesi , gelecek umutlarinin

olmamasi ile yz yze olan dnyanin yoksullari ile ayni dzeyde

zengin ve kalkinmis insanlarin birlesecekleri bir belirsiz gelecekle
yz yze.
Tartismasiz , bu krizi zmek iin kaamakli olmayan politik niyet
gerekiyor. Var olan ve bugnk uluslar arasi kosullarda
saglanabilecek bol finansal olanaklar da gerekiyor. Son yirmi yilda
dnya askeri harcamalarinda 13 trilyon dolari bosu bosuna harcadi.
Hatta 1991'de soguk savas ile gemiste sper gler arasinda karsi
karsiya gelinen tehlike ile bile askeri harcama hemen hemen 1 trilyon
dolar oldu. Bu programlari finanse etmek iin onlar mali olanaklardi.
Bu konferansin basarisi ondan ikan toplulukta degerini bulacak. Biz
insanligi temsil ediyoruz. Somut kararlar ve ller gerektiren
ahlaki grev, politik ykmllk isteyen olaganst ve tarihi
sorumluluk ve daha fazla bastan savilmayacak bir sz!
-son-

Nisan 2002

www.iskenderiyekutuphanesi.com