nghin cu - trao i

ThS. Nguyn Vn Nm *

iu chnh hnh vi con ngi c nhiu

cng c khc nhau, trong , php lut
v o c l nhng cng c rt quan trng.
Trong cc x hi khc nhau, php lut v
o c c nhn thc v s dng mt
cch khc nhau, tuy nhin khng th ph
nhn c s tc ng, b sung cho nhau
gia chng. Chnh v vy, qun l x hi
bng php lut kt hp gio dc nng cao
o c l tt yu. gp phn nhn thc v
s dng php lut v o c mt cch c
hiu qu trong qun l x hi, bi vit ny
trnh by mt s hiu bit ca tc gi v mi
quan h gia php lut vi o c.
o c c tip cn trn nhiu bnh
din khc nhau, n c th c hiu l tng
th cc quan nim, quan im ca mt cng
ng dn c nht nh v tht - gi; ng sai; thin - c; tt - xu cng cc quy tc x
s c hnh thnh trn c s cc quan nim,
quan im nhm iu chnh cc quan h
x hi, chng c thc hin bi lng tm,
tnh cm c nhn v sc mnh ca d lun x
hi. o c cng c th c hiu l nhn
cch, c hnh, phm hnh hay l nhng
phm cht tt p ca con ngi c c nh
tu dng, rn luyn theo nhng tiu chun
o c x hi. Nh vy, o c c hiu
theo c hai ngha, va l nhng quan nim,
quan im, quy tc o c x hi, va l
nhng phm cht o c c nhn.
Mc d cn nhiu kin khc nhau song
Tp ch lut hc s 4/2006

v c bn c th quan nim rng php lut l

h thng cc quan nim, quan im ca nh
nc c th hin thnh cc quy nh c
th cng cc quy tc x s do nh nc ban
hnh hoc tha nhn v m bo thc hin,
th hin ch nh nc, l nhn t iu
chnh cc quan h x hi.
Php lut v o c c mi quan h mt
thit vi nhau, gia chng va c s thng
nht, va c s khc bit v c s tc ng
qua li ln nhau.
1. Nhng im ging nhau c bn gia
php lut vi o c
Mt l, php lut v o c l nhng
phng tin iu chnh quan trng bc nht
i vi cc quan h x hi. Chng gi vai tr
rt quan trng m bo cho x hi tn ti v
pht trin trong n nh, trt t. Nh c php
lut, o c v cc cng c iu chnh khc
m trt t x hi c thit lp, cng c v
duy tr. S dng php lut, o c iu
chnh cc quan h x hi, nh nc v x hi
mong mun bo v v nh hng pht trin
nhng quan h x hi ph hp vi li ch
ca lc lng cm quyn cng nh ca ton
x hi, hn ch s pht trin v i ti loi b
khi i sng nhng quan h x hi khng
ph hp hoc tri vi nhng li ch .
Hai l, c php lut v o c u
* Ging vin Khoa hnh chnh - nh nc
Trng i hc Lut H Ni
33

nghin cu - trao i

mang tnh quy phm ph bin, chng u l

nhng khun mu, chun mc cho hnh vi
con ngi. Phm vi tc ng ca php lut
v o c l rt rng ln, chng tc ng
n tt c cc c nhn, t chc trong x hi,
tc ng n hu ht cc lnh vc ca i sng.
Ba l, gia php lut v o c lun c
s ph hp mc nht nh. V c bn,
php lut lun c s ph hp nhng mc
khc nhau vi cc chun mc o c c
bn, ph bin c tha nhn rng ri trong
x hi, vi o c truyn thng dn tc.
Trong x hi x hi ch ngha, s thng nht
gia php lut v o c cng ln, thm
ch, php lut cn c coi l nhng chun
mc o c cn c. Chnh v vy, c tc gi
cho rng "o c ca mt cng ng cn bao
hm c php quyn ca n; php quyn ca
mt cng ng l o c ti thiu ca n".(1)
Bn l, php lut v o c u thuc
phm tr thc x hi, phn nh tn ti x
hi trong nhng giai on pht trin nht
nh ca lch s. Chng u l sn phm ca
b c con ngi, l kt qu qu trnh con
ngi nhn thc i sng ca chnh mnh.
Php lut v o c u chu s chi phi
ca i sng kinh t x hi, bi vy, mi x
hi c nhng quan im, chun mc o c
ring, h thng php lut ring ph hp vi
cc iu kin kinh t, chnh tr, vn ho...
trong x hi . ng thi, c php lut v o
c u c s tc ng tr li i sng x
hi, thc y hoc km hm nhng mc
nht nh s pht trin ca i sng x hi.
gc khc, chng ta li thy php
lut v o c u thuc kin trc thng
tng, chu s chi phi ca c s h tng v
34

c s tc ng tr li c s h tng.
Nm l, trong x hi c giai cp, php
lut v o c va mang tnh giai cp va
mang tnh x hi. Php lut v o c u l
v kh chnh tr ca giai cp nm chnh quyn,
cng c hng hnh vi ca con ngi vo
nhng khun kh trt t. Chng u l nhng
cng c t chc v qun l i sng x hi,
gi gn n nh, trt t x hi, ph hp vi
ch v li ch chung ca cng ng x hi.
2. Nhng im khc nhau c bn gia
php lut vi o c
Bn cnh nhng im ging nhau, php lut
v o c c nhng im khc nhau c bn sau:
Mt l, con ng hnh thnh. Php lut
ch c th c hnh thnh thng qua hot
ng xy dng php lut ca nh nc,
trong khi , o c c th hnh thnh mt
cch t pht trong i sng chung ca cng
ng hoc c th do nhng c nhn tiu biu
trong x hi, nhng ngi "c cao vng
trng" hoc cc thit ch x hi t ra.
Hai l, hnh thc th hin. C th ni, hnh
thc th hin ca o c kh phc tp. Di
dng khng thnh vn, o c thng c
th hin thng qua tc ng, ca dao, h, v,
phong tc, tp qun Di dng thnh vn,
n c th hin trong cc kinh, sch tn
gio, chnh tr, vn hc, ngh thut, trong cc
quy nh ca cc thit ch x hi... Nh vy,
s biu hin ca o c rt a dng v khng
c nhng hnh thc c th cho ring mnh.
Php lut mc d cng c th hin thnh
vn v khng thnh vn song n lun c
th hin di nhng hnh thc xc nh v
xu hng chung l ngy cng tn ti ph bin
di hnh thc vn bn quy phm php lut.
Tp ch lut hc s 4/2006

nghin cu - trao i

Ba l, tnh xc nh v hnh thc. im

ny ta thy r tnh tri ca php lut so vi
o c. Thng qua cc quy phm php lut,
cc ch th bit c trong iu kin no, h
c lm g, phi lm g hay khng c
lm g hu qu s phi gnh chu nh th
no nu lm tri iu . Tri li, tnh xc
nh v hnh thc ca o c thng khng
cht ch nh php lut. Cc quan nim, quan
im o c thng rt khi qut, bi vy,
cc quy tc o c c hnh thnh trn c
s thng kh a dng v phc tp. Rt t
cc quy phm o c ch r iu kin, hon
cnh, ch th nm trong phm vi tc ng
ca n. Cch quy nh v cc hnh vi c
php, bt buc hay b cm cng ht sc khi
qut, thm ch nhiu trng hp ch l nhng
li khuyn nn hay khng nn... Bi vy, cc
quy phm o c thng khng nu ra cc
bin php ch ti. Trong khi x hi ch c
mt h thng php lut th o c x hi li
rt phc tp, c o c ca giai cp thng
tr, o c ca giai cp b tr, o c ca
ton x hi, o c ca cc tn gio...
Bn l, phm vi iu chnh. y l vn
cn c nhiu kin tri ngc nhau, c tc
gi cho rng phm vi iu chnh ca php lut
rng hn o c, mt s tc gi khc c
kin ngc li. Ti cho rng phm vi iu
chnh ca o c rng hn php lut. Php
lut ch c th iu chnh nhng quan h x
hi b chi phi bi ch, l tr ca cc ch th.
Trong s , php lut ch iu chnh nhng
quan h x hi c tm quan trng nht nh
i vi i sng x hi, tn ti mt cch
khch quan, ph bin, in hnh trong i
sng. Vt ra ngoi phm vi , o c cn
Tp ch lut hc s 4/2006

iu chnh c nhng quan h x hi b chi

phi bi tnh cm ca cc ch th. Ni cch
khc, o c iu chnh tt c cc quan h
x hi m ch th ca n l nhng con ngi
c ch, l tr, tnh cm. C u c con
ngi, c o c bi o c l mt yu
t tinh thn khng th tch ri hnh vi ca
con ngi. Php lut ch iu chnh cc quan
h x hi khi n n nh mt mc
nht nh cn o c do tnh cht mm do
v linh ng, n iu chnh cc quan h x
hi ngay t khi n mi manh nha hnh thnh.
Php lut ch iu chnh hnh vi ca
nhng con ngi t n tui nht nh v
c kh nng nhn thc, iu khin hnh vi ca
mnh. o c iu chnh hnh vi ca con
ngi khng k tui tc, a v x hi... ca h.
Php lut ch l "nhng i hi ti thiu" trong
hnh vi con ngi, ngc li, o c "l
nhng i hi t ti thiu n ti a".(2) Chng
hn, trng hp gp ngi b nn nguy him
n tnh mng, php lut ch buc ch th
phi thc hin hnh vi cu gip, tc l lm
cho ngi thot khi s nguy him n
tnh mng, o c i hi rng hn nhiu,
n cn i hi ch th phi c nhng nhng
hnh vi gip v vt cht cng nh v tinh
thn khc i vi ngi b nn.
o c khng ch l quy tc ca hnh
vi con ngi trong quan h vi ngi khc,
n cn l quy tc ch th t iu chnh
suy ngh, hnh vi ca mnh trong quan h
vi chnh mnh, t trng, t i, t trch
mnh l nhng yu t quan trng mi
c nhn t rn luyn, tu dng nhn cch, li
sng ca bn thn mnh.
Nm l, cch thc iu chnh. Php lut
35

nghin cu - trao i

iu chnh cc quan h x hi bng cch quy

nh cho cc ch th nhng hnh vi c
php, nhng hnh vi bt buc v nhng hnh
vi b cm. o c iu chnh cc quan h
x hi bng cch xc nh cho cc ch th
nhng hnh vi nn lm, khng nn lm, cn
phi lm, khng c lm. Ni cch khc,
php lut iu chnh cc quan h x hi bng
cch xc nh cc quyn, ngha v cho ch
th cn o c iu chnh cc quan h x
hi ch yu bng cch xc nh nhng ngha
v, bn phn cho ch th. C th ni trong
o c, vn quyn ch th thng rt t
c c cp.
Su l, c ch iu chnh c mt s im
khc nhau c bn sau:
- Trong iu chnh php lut, vic thit
lp khun mu cho hnh vi con ngi do nh
nc tin hnh. Nh nc thay mt ton th
x hi a ra cc quy tc x s chung lm
khun mu cho hnh vi ca tt c cc ch th.
Trong iu chnh o c, vic xy dng cc
quy tc o c c tin hnh bi rt nhiu
ch th khc nhau. Hot ng ny lun c
thc hin song song vi hot ng truyn b
cc quan im, t tng o c. Tu tng
mi quan h o c c th, ph thuc vo
i tng tip nhn m vic truyn b cc
quan im, t tng o c v xy dng cc
quy tc o c c tin hnh cc mc
khc nhau. cng chnh l l do gii thch
v tnh phc tp ca cc quy tc o c.
Nh vy, iu chnh php lut c hiu
qu, phi hon thin h thng php lut, tng
cng vic ph bin, tuyn truyn php lut.
Tuy nhin, nng cao hiu qu ca iu
chnh o c, vn c bn v quan trng
36

l truyn b, gio dc cc quan nim, t

tng o c.
- Tu thuc vo ni dung ca cc quy
phm php lut, vic c bit ho chng thnh
cc quyn, ngha v cho ch th c th do
ch th t thc hin, cng c th do cc ch
th c thm quyn thc hin. Trong nhiu
trng hp, hot ng ny c thc hin
di hnh thc vn bn gi l vn bn c
bit. Khc vi iu chnh php lut, vic c
bit ho cc quy phm o c thnh ngha
v, bn phn cho ch th hu ht do chnh
ch th t tin hnh. Trn c s thc o
c c nhn, ch th t xc nh cho mnh
nn lm g, phi lm g hay khng c lm
g trong nhng trng hp c th... y l
hot ng tm l rt phc tp, chnh l s
t iu chnh ca ch th, bi vy n khng
c ghi trong bt c vn bn no.
By l, bin php bo m thc hin.
Php lut do nh nc ban hnh nn n c
bo m thc hin bng cc bin php nh
nc. Tu iu kin, hon cnh c th, nh
nc c th s dng mt hoc kt hp nhiu
bin php, trong cng ch nh nc l
bin php quan trng nht. Ngi vi phm
php lut c th phi gnh chu nhng hu
qu bt li v vt cht, tinh thn, t do thm
ch c tnh mng ca mnh, tuy nhin, tt c
nhng bin php ny ch l s tc ng t
bn ngoi i vi ch th. Trong khi ,
"o c c m bo trc ht nh vo
nhng yu t kch thch ni tm ca con
ngi - sc mnh t bn trong, t lng
tm, t nhng thi quen x s v t sc
mnh bn ngoi - d lun x hi".(3) Bng
s mch bo ca lng tm, ch th xc
Tp ch lut hc s 4/2006

nghin cu - trao i

nh c trch nhim, bn phn ca mnh,

t gic lm mt vic hoc kim ch khng
lm mt vic nht nh. D lun x hi c
kh nng tc ng rt mnh m n thc
v hnh vi con ngi, n c th lm cho ch
th khng th tip tc cuc sng trong cng
ng mt cch bnh thng, thm ch n c
th dn h ti x s cc oan l t tm n
ci cht. S xu h v lng t trng khin
ch th khng th b qua d lun. Thng
thng, ngi vi phm o c phi gnh
chu nhng hu qu bt li v tinh thn, mt
s trng hp, ch th cng c th b p
dng cc bin php cng ch nghim khc
nh nh p, ui i hay git cht
Cc bin php bo m cho php lut
c thc hin ch c p dng trong hin
ti v s phn xt t pha nh nc i vi
ngi vi phm php lut ch trong mt thi
gian nht nh. Ngc li, trong o c,
theo quan im o c tn gio, hu qu
m ch th phi gnh chu do vi phm o
c c th cn c trong tng lai, "i cha
n mn, i con kht nc"... S n hn
trong lng tm khng c thi hiu, n din
ra "trin min, day dt, thm ch sut c
cuc i ngi vi phm",(4) s ln n t pha
d lun x hi thm ch tr thnh bia
ming v tn ti khng ch trong cuc i
mt con ngi.
3. S tc ng qua li gia php lut
v o c
- S tc ng ca o c n php lut
+ o c tc ng n vic hnh thnh
cc quy nh trong h thng php lut. C
th ni, bt k h thng php lut no bao gi
cng ra i, tn ti v pht trin trn mt nn
Tp ch lut hc s 4/2006

tng o c nht nh. o c nh l mi

trng cho s pht sinh, tn ti v pht trin
ca php lut, l cht liu lm nn cc quy
nh trong h thng php lut. Nhng quan
im, quan nim, chun mc o c ng
vai tr l tin t tng ch o vic xy
dng php lut. Php lut c xy dng
trn c s o c x hi s phn nh c
ch, nhu cu, li ch ca cc thnh vin trong
x hi, do vy n s c mi ngi t gic
thc hin bi lng tm v tnh cm ca h.
Khi , x s theo php lut s dn tr thnh
thi quen hng ngy ca mi ngi. V th,
hiu qu ca iu chnh php lut t c
l kh ln. Ngc li, khi php lut tri vi
o c x hi chc chn s rt kh i vo
i sng, hiu qu iu chnh php lut s
khng cao, c khi cn phn tc dng.
S tc ng ca o c n vic hnh
thnh cc quy nh trong php lut din ra
nhiu cp . cp thp nht, cc quy
phm php lut c xy dng khng tri vi
o c x hi, cp cao hn, cc quy nh
c ban hnh c s thng nht, ph hp vi
nhng quan nim o c y. nh hng r
nht ca o c n vic hnh thnh cc quy
nh trong h thng php lut l vic nh
nc th ch ho cc quan nim, quan im
o c thnh php lut; tha nhn mt tp
qun o c, bin chng thnh tp qun
php hoc tha nhn cch gii quyt mt v
vic c th da trn cc quan nim o c,
bin chng thnh tin l php.
Trong ton b o c x hi, o c
ca giai cp thng tr c nh hng n php
lut mnh m nht, bi v, b my nh nc
c cu thnh trc ht v ch yu t cc
37

nghin cu - trao i

thnh vin trong giai cp thng tr ng thi

nh nm c b my nh nc, cc cng
c tuyn truyn, li c tim lc kinh t
o c ca giai cp thng tr c nh hng
rt su rng trn ton x hi. Nhng quan
nim, chun mc o c truyn thng ca
dn tc cng nh hng kh mnh m n
php lut, bi v, truyn thng lm nn bn
sc dn tc, truyn thng chnh l c s,
ng lc ca s pht trin. o c ca cc
giai cp, tng lp khc trong x hi cng c
nh hng nht nh n vic hnh thnh cc
quy nh trong h thng php lut song s
nh hng ny nhn chung rt hn ch.
+ o c tc ng n vic thc hin
php lut ca cc ch th. Khi php lut
c xy dng ph hp vi cc quan nim,
chun mc o c trong x hi, thng
thng n s c thc hin mt cch
nghim chnh, bi l hnh vi thc hin php
lut hon ton ph hp vi cc i hi ca
o c x hi, tuy nhin, mi ch l iu
kin cn. php lut c thc hin
nghim chnh cn ph thuc nhiu yu t,
trong thc o c c nhn gi vai tr
rt quan trng.
Mi c nhn, trc khi t n tui
c th thc hin mt cch y cc quyn,
ngha v cng dn theo quy nh ca php
lut, h c gio dc v ngha v, bn
phn o c. Thng qua gio dc o c
trong gia nh, nh trng nhng quan
nim, t tng, chun mc o c trong x
hi tr thnh phm cht o c ca mi c
nhn, t hnh thnh np ngh, li sng,
thi quen x s hng ngy. iu chnh l
mi trng thun li tip thu, cm nhn
38

v thc hin php lut. Tuy nhin, do nhiu

yu t tc ng m phm cht o c ca
cc c nhn l khng ging nhau, bi vy,
vic thc hin php lut cc c nhn cng
khc nhau. Ngi c thc o c tt thng
thng l ngi c thi tn trng php
lut, nghim chnh thc hin php lut. Trong
trng hp v v dn n vi phm php lut
th h thng c thc n nn, hi hn, thnh
khn, lp cng sa cha vi phm. Ngc li,
ch th c thc o c km th vic thc
hin php lut s khng nghim, dn ti s
coi thng php lut, d vi phm php lut.
o c c nhn cng c nh hng kh
mnh m n hot ng p dng php lut.
Nh chc trch c phm cht o c tt khi
a ra cc quyt nh p dng php lut bao
gi cng phi tnh n cc quan nim o c
x hi sao cho t l nhng cng thu
tnh. Ngc li, ngi c thc o c
km thng d mc phi sai lm, thm ch vi
phm php lut khi thi hnh cng v, lm ng
trc ci c, x l oan sai ngi ngay, tha bng
k phm php. S tc ng ca o c cng
c bit quan trng trong trng hp phi p
dng tng t php lut. Khi , nh chc
trch khng c cc quy phm php lut
lm cn c, h phi da vo cc quan nim,
chun mc o c x hi, da vo nhng l
phi trong cuc sng ra quyt nh.
- S tc ng ca php lut n o c
+ Php lut ghi nhn nhng quan nim,
t tng, chun mc o c. Bng cch
ny, php lut gp phn cng c, gi gn v
pht huy cc gi tr o c x hi, m bo
cho o c tr thnh ph bin hn trn ton
x hi ng thi n gp phn h tr, b sung
Tp ch lut hc s 4/2006

nghin cu - trao i

cho o c, m bo cho chng c thc

hin nghim chnh trn thc t.
Trc ht, php lut ghi nhn nhng
quan im, t tng o c ca giai cp
thng tr. Nh c php lut m cc quan
nim, t tng o c ca giai cp thng tr
c truyn b rng ri v c thc hin
nghim chnh trn thc t. Bn cnh ,
php lut cng ghi nhn nhng quan nim,
quan im o c truyn thng tt p,
nhng thun phong m tc ca dn tc,
nhng quan nim o c ph hp vi tin
b x hi. Php lut cng c th ghi nhn
nhng quan im o c ca cc giai cp,
tng lp khc trong x hi nu n ph hp
vi li ch ca giai cp thng tr cng nh li
ch chung ca ton x hi.
+ Php lut loi tr nhng quan nim, t
tng, o c lc hu, tri vi li ch giai
cp thng tr, li ch chung ca cng ng
cng nh tin b x hi. Bng nhng quy
nh c th, php lut nghim cm vic
tuyn truyn nhng t tng o c lc
hu, phn tin b, tri vi li ch giai cp
thng tr, li ch chung ca cng ng; cm
ch nhng hnh vi th hin cc quan nim,
chun mc o c y; bt buc thc hin
nhng hnh vi th hin quan nim o c
mi, tin b ng thi, php lut quy nh
cc bin php ch ti nghim khc i vi
cc ch th vi phm nhng quy nh .
+ Php lut gp phn ngn chn s thoi
ho, xung cp ca o c; ngn chn vic
hnh thnh nhng quan nim o c tri
thun phong m tc ca dn tc v tin b x
hi; gp phn lm hnh thnh nhng quan
nim o c mi.
Tp ch lut hc s 4/2006

C th ni, php lut l cng c hu hiu

nht dit tr ci c, ngn chn s bng hoi
ca o c. Bn cnh vic php lut ho cc
quan nim, t tng o c, php lut cn
quy nh cc bin php x l nghim khc i
vi nhng hnh vi tri o c x hi.
Khi trong i sng x hi xut hin
nhng hnh vi tri thun phong m tc, tri
truyn thng o c tt p ca dn tc, tri
tin b x hi, nh lm lut t ra cc quy
nh c th ngn chn s pht trin ca
n, t loi b n khi i sng x hi.
Bng vic tha nhn, khuyn khch cc
hnh vi th hin nhng quan nim o c
mi, php lut gp phn khng nh mt
cch chnh thc nhng quan nim o c
. Khi , nhng quan nim, quan im o
c y tn ti mt cch chnh thc v khng
th o ngc.
Tm li, php lut v o c c mi
quan h mt thit, tc ng qua li ln nhau.
Khi ph hp vi nhau, chng khng nh
nhau, b sung cho nhau, to nn s iu
chnh mnh m nht i vi hnh vi con
ngi. Khi mu thun nhau, php lut s
phi thay i nu tri vi nhng gi tr o
c x hi, ngc li, o c s b loi b
nu tri vi li ch ca giai cp cm quyn,
li ch chung ca cng ng hay tri vi tin
b x hi./.
(1), (2).Xem: Nguyn Khc Hiu, Gio trnh o
c hc Mc-Lnin, i hc khoa hc x hi v
nhn vn, H Ni 1999, tr. 63, 64.
(3), (4).Xem: Hong Th Kim Qu, Mt s suy ngh
v mi quan h gia php lut v o c trong h
thng iu chnh x hi, Tp ch nh nc v php
lut, s 7/1999, tr. 17.
39