1.

0 PENDAHULUAN

Secara umumnya, semantik ialah satu bidang yang terdapat dalam ilmu
linguistik yang mengkaji tentang makna sesuatu perkataan, frasa, ayat dan ujaran.
Istilah semantik berasal daripada perkataan Yunani kuno iaitu sema yang bermaksud
isyarat. Perkataan sema akan menerbitkan kata semainein yang bermaksud bererti.
Kemudian semainein diinggeriskan menjadi semantics, dan dalam bahasa Melayu
menjadi semantik. Orang yang mula-mula menggunakan istilah semantik ialah M. Breal,
1900. Dari segi istilah, semantik merujuk kepada sistem dan kajian tentang makna
dalam bahasa (Kamus Linguistik,1997 dipetik daripada Haji Mohd. Isa bin Abd. Razak,
2003). Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat, semantik membawa maksud kajian
tentang makna perkataan dan penambahan makna sesuatu kata. Oleh itu, semantik
boleh dikatakan satu ilmu yang membincangkan tentang makna sesuatu perkataan.
Bahasa merupakan satu gelombang suara dan tulisan yang semuanya merujuk
kepada satu makna tertentu yang bertindak untuk menyampaikan maklumat atau
hasrat. Bunyi ucapan dan coretan tulisan yang merujuk hal tentang makna merupakan
sejenis tanda atau sign. Kajian ke atas sistem tanda dikenali sebagai semiotik atau
semiologi (Ahmad Mahmood Musanif, 2004). Asasnya, makna sesuatu perkataan
diperolehi dengan merujuk kepada maksud sesuatu benda. Contohnya, ini bola, sambil
menunjuk ke arah sebiji bola. Makna perkataan bola boleh diperolehi apabila kita
melihat sebiji bola. Namun, apabila sesuatu perkataan itu tidak mempunyai benda
hendak ditunjuk dan bersifat abstrak, seperti perasaan, maka perkataan tersebut tidak
dapat diberikan makna. Oleh itu, timbullah dalam bidang semantik istilah-istilah seperti
sinonim, antonim, polisim dan hiponim. Dengan ini, makna sesuatu perkataan boleh
diberikan dengan merujuk perkataan-perkataan lain yang mempunyai hubungan
dengan sesuatu perkataan yang lain (Adenan bin Ayob, 2007).

2.0 DEFINISI SEMANTIK

Semantik ialah bidang yang mengkaji dan menganalisis makna kata dan ayat. Kata
merupakan unit ujaran yang bebas dan mempunuyai makna. Dalam bahasa, kita dapat
menyatakan fikiran, pendapat, emosi, perlakuan dan keperibadian manusia.
Definisi daripada segi istilah pula, semantik berasal daripada perkataan Yunani
semantikos yang bermaksud penting atau bererti. Jika dilihat definisi yang diberikan
oleh tokoh bahasa, semantic ialah cabang linguistik yang akan membahas erti atau
makna (J.W.M. Verhar, 1996). Selain itu semantik merupakan bidang pengkajian
linguistik yang objek penelitiannya makna bahasa (Abdul Chaer, 1994).
Menurut kamus Dewan, semantik bermaksud kajian tentang makna perkataan dan
penambahan makna sesuatu kata. Secara umumnya semantik ialah ilmu tentang erti
atau perubahan erti sesuatu perkataan. Secara khusus pula ialah kajian tentang
lambang-lambang atau tanda yang menyatakan makna, hubungan antara makna
dengan makna lain serta pengaruh makna terhadap masyarakat.
2.1 Takrif dan Konsep Semantik
Kata semantik berasal daripada kata adjektif bahasa Yunani semantickos yang
bermaksud penting atau bererti. Kata bererti membawa maksud makna yang
diertikan sebagai sesuatu peristiwa yang diharapkan (Tarigan, 1985:9). Semantik
menurut Kamus Dewan Edisi Keempat ialah kajian tentang makna perkataan dan
penambahan makna sesuatu kata. Menurut Ferdinand de Saussure, semantik
merupakan bahasa yang diucapkan untuk menyampaikan makna. Choamsky
berpendapat bahawa semantik bermaksud makna ayat ditentukan oleh struktur
permukaan dan konteks apabila ayat digunakan. Namun, semantik bukan sahaja
merujuk kepada makna tetapi juga kepada perkembangannya yang disebut semantik
sejarah (M.Breal, 1893).

Kesimpulannya ialah semantik dikatakan sebahagian daripada linguistik yang

mengkaji bahasa secara teliti. Semantik dapat dijelaskan sebagai sesuatu bidang yang
mengkaji maka perkataan dan ayat dalam bahasa secara ringkasnya. Kajian mengenai
makna kata boleh dilihat dalam aspek makna denotasi dan konotasi, makna dalam
konteks, hubungan makna dengan kebudayaan, perubahan makna dan bentuk-bentuk
makna daripada hubungan semantik.
Kata-kata dalam bahasa Melayu yang mempunyai pelbagai jenis makna dapat
dikategorikan kepada beberapa golongan seperti sinonim (perkataan yang mempunyai
makna yang sama dari segi makna nahu tetapi berbeza daripada segi makna leksikal),
antonim (perkataan yang mempunyai makna yang berlawanan), hiponim (perkataan
yang maknanya sebahagian daripada makna perkataan lain), homonim (perkataan
yang mempunyai bentuk dan bunyi yang sama tetapi maknanya berbeza), polisemi
(perkataan yang mempunyai makna yang banyak), dan peribahasa (beberapa
perkataan yang mempunyai satu makna).
2.2 Makna Leksikal
Makna leksikal bermaksud makna yang terdapat dalam kamus atau makna perkataan
yang terlepas daripada hubungannya dengan perkataan lain dalam ayat. Contohnya,
perkataan lari, selari, berlari, berlarian, melarikan, larian, pelari dan pelarian memiliki
makna leksikal, kerana maknanya dapat dirujuk dalam kamus. Urutan huruf se+, ber+,
ber+...+an, me+ (... +kan), +an, pe+, (pe+...) +an tidak memiliki makna leksikal
melainkan memiliki makna gramatis.
Kelompok kata
Makna dalam kelompok kata adalah jalinan daripada makna satu perkataan dengan
perkataan lain dalam kelompok kata tersebut. Misalnya lima ekor lembu bermakna ada
lima ekor lembu.

Kata paduan
Kata paduan ialah dua perkataan atau lebih yang pada mulanya memiliki makna
masing-masing, tetapi maknanya telah berpadu menjadi satu, misalnya kereta api,
kapal api, bunga api dan sebagainya.
Kata gabungan
Kata gabungan ialah dua atau lebih perkataan yang mengandungi satu makna tetapi
deretan perkataan tersebut menyimpang daripada deretan perkataan yang umum
dalam bahasa Melayu. Misalnya mahasiswa, mahaputera, maharaja, bumiputera dan
sebagainya.
2.3 Makna Ayat
Makna ayat boleh dibahagikan kepada tiga iaitu makna tersurat, makna terselindung
dan makna tersirat.
Makna Tersurat
Makna tersurat ialah makna yang diperoleh semata-mata daripada makna yang tertulis
atau makna yang diujarkan sahaja. Sama ada bahasa bertulis atau bahasa lisan.
Misalnya, Burung itu hinggap di ranting pokok. Jika sesuatu ayat atau bahasa
tersebut biasa kita gunakan maka kita menganggapnya sebagai betul.
Contohnya:
i.

Para pelajar-pelajar yang dihormati sekalian.

Perkataan para menunjukkan ramai. Perkataan pelajar-pelajar menyatakan ramai.

Perkataan sekalian bermaksud ramai. Ayat yang sebetulnya ialah Para pelajar yang
dihormati.

Makna Terselindung
Makna terselindung ialah makna yang terselindung dalam sesuatu ayat kerana
perkataannya tidak dihadirkan. Misalnya dalam ayat di bawah:
ii.

Adik ke kedai Pak Ali.

Kata pergi tidak dihadirkan, tetapi pendengar memahami perbuatan adik ialah pergi.
Walaupun sesuatu perkataan ini tidak hadir tetapi ia dapat dikesan oleh pendengar atau
pembaca atau dengan kata lain perkataan yang tidak hadir dalam sesuatu ayat tetapi
masih dapat dikesan maknanya membuktikan adanya struktur dalam, dalam fikiran
pendengar atau pembaca,
Contoh lain adalah seperti berikut:
iii.

Cikgu Ahmad guru Bahasa Melayu di sekolah kami

Makna yang terselindung dalam ayat ini ialah kata pemeri yang memerikan pekerjaan
Cikgu Ahmad, iaitu guru Bahasa Melayu di sekolah kami. Oleh yang demikian, struktur
dalam ayat ini ialah Cikgu Ahmad ialah guru Bahasa Melayu di sekolah kami.
Makna Tersirat
Makna tersirat ialah makna yang diperoleh berbeza dengan makna yang tertulis atau
diujarkan, misalnya dalam kiasan Umpama jari di tangan, ada bercincin ada tidak.
Bahasa seperti ini timbul dalam masyarakat Melayu kerana timbulnya keinginan
menyatakan sesuatu dengan maksud yang lain. Hal seperti ini dalam bahasa Melayu
disebut sebagai peribahasa. Peribahasa ialah ayat yang khusus untuk makna yang
tertentu. Peribahasa dibahagikan kepada beberapa bentuk iaitu bentuk kiasan, bentuk
bidalan, bentuk pepatah, bentuk perbilangan, bentuk kata hikmah, bentuk ungkapan
dan bentuk simpulan bahasa.
2.4 Peristilahan
Walaupun serumpun dan mempunyai pertalian yang amat erat dari segi sejarah,
politik dan ekonomi Malaysia, Indonesia dan Brunei Darussalam bergerak dan
5

memancarkan kepelbagaian corak pengayaan bahasanya. Ketiga-tiga negara itu juga

mempunyai kaedah tersendiri dalam perkembangan korpus bahasa Melayu. Dalam
usaha menyatukan aspek kebahasaan, terutamanya dari segi peristilahan, Majlis
Bahasa

Indonesia-Malaysia

(MBIM)

dan

kemudiannya

Majlis

Bahasa

Brunei

Darussalam-Indonesia-Malaysia atau MABBIM telah memainkan peranan untuk

mewujudkan satu bentuk ejaan dan istilah yang baku atau seragam sejak tahun 1972.
Pembakuan itu dilakukan untuk pengembangan dan pelestarian bahasa Melayu
sebagai bahasa maju mengungkap pelbagai ilmu pengetahuan.
Istilah ialah lambang linguistik yang berupa huruf, bentuk bebas atau gabungan
beberapa bentuk bebas yang gramatis dan sistematik, yang mengandungi timbunan
konsep atau objek khas dalam bidang tertentu. Bentuknya telah disepakati oleh
sekumpulan pakar melalui jawatankuasa bidang berkenaan sebagai mempunyai nilai
komunikatif yang sesuai. Kewujudan sesuatu istilah itu dianggap penting kerana
mempunyai nilai komunikatif yang menjadi unsur penyampai ilmu pengetahuan. Melalui
istilah, sesuatu konsep dalam bidang ilmu tertentu dapat diungkapkan dan disampaikan
kepada khalayak. Kedudukan istilah menjadi lebih penting lagi dalam bidang sains dan
teknologi yang mengandungi pelbagai konsep khusus dan bersifat teknikal.
Dari segi teorinya, bidang peristilahan merupakan bidang ilmu yang sama
dengan bidang-bidang ilmu yang lain, iaitu mempunyai teori yang tersendiri.
Peristilahan merupakan bidang linguistik praktis yang menerapkan Teori Umum
Peristilahan

(TUP)

dalam

melaksanakan

tugas

pembinaan

istilah.

Teori

ini

dikembangkan oleh Professor Dr. Eugen Wuster, Vienna. Manakala teori yang lebih
khusus, Gumperz (1908) telah memperkenalkan model dari segi tiga teori peristilahan
iaitu konsep, simbol dan objek. Teori ini kemudiannya disesuaikan lagi oleh Wuster
(1931) dengan Teori Ferdinand de Saussure yang menyatakan empat perkara, iaitu
lambang, bahasa lisan/tulisan, makna, dan objek.
Sebagai badan tunggal yang bertanggungjawab mengubal istilah bahasa
Melayu, Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) telah mencipta banyak istilah dalam
bahasa itu. Hingga kini, DBP telah berjaya menghasilkan lebih daripada sejuta istilah
6

dalam pelbagai bidang ilmu, yang kemudiannya diterbitkan dalam bentuk buku.
Pencapaian tersebut amat jelas menunjukkan bahawa DBP begitu kominted untuk
memartabatkan bahasa Melayu sebagai bahasa ilmu, bahasa berteknologi tinggi dan
bertamadun melalui peristilahan. Akan tetapi semua usaha itu tidak memberi manfaat
jika pihak masyarakat atau pengguna bahasa Melayu tidak menghargai sumbangan
badan berkenaan, dan bersama-sama meletakkan bahasa Melayu sebagai bahasa
yang maju di rantau ini dan dunia umumnya. Menurut Kamus Dewan Bahasa dan
Pustaka (2007:591), istilah ialah kata, gabungan kata atau frasa yang mengungkapkan
konsep yang khusus yang terdapat di dalam sesuatu bidang ilmu atau profesyen.
Sesuatu istilah itu mempunyai makna yang tepat bagi konteks bidangnya

2.5 Tataistilah dan Tatanama

Tataistilah ialah kumpulan peraturan untuk membentuk istilah, temasuk kumpulan istilah
yang dihasilkannya. Tatanama ialah kumpulan peraturan yang menentukan nama
dalam bidang ilmu, termasuk kumpulan nama yang dihasilkannya.
2.5.1 Tataistilah
Tata istilah (terminologi) adalah peringkat asas dan ketentuan pembentukan istilah serta
kumpulan istilah yang dihasilkannya. Ringkasnya tataistilah merupakan kumpulan istilah
bagi satu-satu bidang tertentu yang dibentuk menurut peraturan-peraturan yang ada.
Misalnya, tataistilah matematik bermakna kumpulan istilah matematik yang ada telah
dibentuk berdasarkan sistem tertentu.
a) Contohnya darab, min, mod, graf dan sebagainya.
b) Contoh lain: Metabolisme, demokrasi, saham, persamaan.
2.5.2 Tatanama
Tatanama (nomenklatur) adalah alat peraturan penamaan dalam bidang ilmu tertentu,
seperti kimia dan biologi, beserta kumpulan nama yang dihasilkannya. Ringkasnya,
tatanama ialah sistem mengenai pemberian dan penentuan pemakaian nama-nama
istilah dan sebagainya berdasarkan kaedah atau asas-asas tertentu seperti tatanama
kimia, biologi, fizik dan sebagainya.
7

Misalnya: Natrium klorida, nukleus, ribosom, karbon dioksida.