II.

ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATI

HAKKINDA BR RSALE (II.KlSIM)*

Yard. Do. Dr. lknur HAYDAROGLU.*

*Birinci ksm A.. Dil ve Tarih Corafya Fakltesi, Tarih Arastrmalar Dergisi'ndeyaynlanan bu aratrmamz tesadfen elimize geen, mhr ksm ak bir ekilde okunamamakla birlikte mellifi ve muharriri Mahmud ibaresi bulunan bir risale takdimidir. Aratrmamzn
yaymlanan I.ksmnda risalenin l.czne yer verilmi olup bu yazmzda
2.Czaktarlmaya allmtr.
Risalenin 2.cznde yine 1., 2. ve 3. snf hafiyelerin listesi verilmi, sz edilen 988 hafiyenin yan sra "ete" olarak adlandnlan hafiye
gruplarnn kimlerden olutuu belirtilmitir. Bu gruplann yeleri arasnda dikkati eken, meslek sahiplerinin "Asker" ve Doktor" arlkl
olmalardr. ok sayda doktor, eitli mtbelerde Askeri Zevat, Nazrdan
Valiye ve Kaymakamdan en kk derecedeki grevliye kadar bir ok
kadernede devlet memuru, mezzin, imam, molla, kad gibi grevliler,
renciler, otel ve ktphane sahibi gibi serbest alan 'kiiler hafiye
yeleri olarak listede yer almaktadrlar.
Eserde, verdikleri jurnaller karl maa, nisan atiye gibi eitli
menfaatler elde eden hafiyelerin bazlar zerinde kimlikleri, ileri ya da
icraatlar nedeniyle zellikle durulmutur. Bunlardan Muhtar Bey'in
hibir eitim almamasna ramen "19" yanda uray Devlet Mlkiye
Dairesi yesi olmas, Mektebi-i Mlkiye, Hukuk ve Damafaka mezunlar "300" kuru maa alrken onun "15.000" kuru maa almas alt
izilerek belirtilmitir. Bunun haksz ve aalayc bir ekilde hafiyelik
erefsizliin karl olarak alnd ifade edilmitir.

Aratrmann ayn balk altndaki I. Ksm Ankara nv. Dil ve Tarih Corafya Fakltesi, Tarih Aratrmalar Dergisi 28. Saysnda (Ank. 1997) yaynlanmtr .
Dil ve Tarih Corafya Fakltesi, Tarih Blm retim yesi.

136

LKNUR HA YDAROGLU

Muhtar Bey hakknda bilgi verilirken babas eyhmisliim

Cemalettin Bey ile ilgili aktanlan bir olay jumal ve etkileri hakknda
olduka iyi bir rnektir.
Verilen rnekte eyhmislam Cemalettin Efendinin komisyoncu
"Reat Efendi" vastasyla Viyana' da bir avize getirttii bunu gren
gmk memurunun durumu yanl anlayp deerlendirmesi sunucu olay
veliaht Reat Efendi'nin Viyana'dan bir avize getirterek Cemalettin Efendiye hediye ettii eklinde jumalledii ve padiahn Cuma namaz
srasnda avizeden sz ettii, bunun zerine Cemalettin Efendi'nin o avizeyi padiaha hediye ettii, karlnda da byk bir mkafaat ald
belirtilmitir.
Bu rnek, jumallerin kii olay ve padiah zerinde ne kadar tesirli
olduunu gstermesi asndan dikkate deer bir zellik tamaktadr.
Risalede ahslar zerinde durulurken yaptklan ilerin haince, adice ve iren olduundan sklkla sz edilmi, kaba, kfiirl anlatm, kin
ve nefret duygulan aka hissedilen bir ifade tarz kullanlmtr. Fehim
Paa'nn halk tarafndan lin edilmesi dier hafiyelere ders olarak gsterilirken hissedilen cokulu anlatm, bu nefretten kaynaklanm olsa gerektir.
Eserin ele aldmz 2.cznde de l.czde yer alan "23 hafiye
Merkezi" bu kez yneticileri ile birlikte verilmitir.
Direkt olarak II. Abdlhamit'e bal bur kurulu olan "Hafiye Tekilat (resmi memurlan dnda jurnal veren eitli kademelerdeki devlet
memuru ve farkl mesleklerdeki kiiler tarafndan hizmet alan bir kurulutu.
II. Abdlhamit tarafndan Devletin ve ahsn zarar grmesini, nceden her trl giriimden haberdar olarak tedbir almakla nlemek d-'
ncesiyle kurulduu ifade edilen bu tekilat incelemek isteyen aratrmaclara katk salayaca midiyle 2.CZ de takdim ediyoruz.

Il. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATl HAKKINDA BR RiSALE

137

HAFYELERN LsTES
KNc CZDE "988" HAFYE VAR
CZ -2bu ikinci cz dokuzyz seksen hafyenin mufassal ve muhtasar tercme-i hal ve esamisini ve bazsnnjurnallerini havidif.

Hlasa- Mndericat
Birinci snf hafyelerini mabad- Listesi - kinci snf hafyelerin
listesi - Hafye merkezlerine kimler memur imi ? eteler kimlerden
teekkl etmi? - nc snf hafyelerin listesi - Sarayekabirine kimler
jurnal vermi? - Nasl menfaatler temin edilmi? - Rtbe ve maa ve nian ve atiyeleri kimler alm?
Mellif ve Muharrr
Mahmud
1304-1909

138

LKNUR HA YDAROGLU

HSEYN BEDRETTN BEY

Merhum meayhden bir zatn mahdumu olup drdnc snf hafiyelerin tarz- hululiyle Terif-i Hmayun Mdr! mtevefaa Mahmut
Efendiye mnasebet peyda eylemi idi. Mahmut Efendi son zamanlannda
hasta iken taraf- padiahiden kendisini istifsara gelen kurenadan birine galiba zzet Paa'ya- orada hazr bulunan Hseyin Beyi gstererek padiahn has bendesi olduunu ve bunu arz eylemesini vasiyet eyler.
bu vasiyet zerine Hseyin Bedrettin Bey saraya pek kuvvetle
rabta hasl etmi ve ihtimal ki terifi hmayun mdr mteveffa
Mahmud Efendinin mevkiinden daha parlak bir mevkii kazanm idi.
Filhakika Mahmud Efendinin vefatndan sonra hayli terakkiyata
mazhar olmu ve birinci rtbelerden nianlar aldktan sonra Devlet-i
Aliyye-i Osmaniyenin vaktiyle vukelaya tahsis eyledii rtbe-i balay2
ahz ve istihsal eylemitir.
Merkum zzet habisinin en birinci adamlanndan idi. zzet kendi fenalna muvafk ve fakat bir dieri ile verilmesi icap eden jumalleri buna
yazdnp verdirirdi. Bu cmleden olmak zere zzet akamlan i ve iret
ve sefahat eylediinden baz emsali gibi geceleri mabeynde hapis olmay
istemezdi Halbuki ekseri geceler birdenbire kendisi saraya celp olunduundan rahat ihlalolunuyordu.
te o zaman bir nevi zzet'ten ikayet eyleyerek beyinlerindeki ittihad hissettirmernek ve zzet'te bu sayede de rahat eyleyebilmek iin
zzet'in akamlan hanesinde iretle ve zevk ve sefa ile megul olduundan ve sefahatinden bahis ve halbuki baz geceleri iktiza eylerse huzur-
hilafetpenahiye sarho olarak gelmesi zerine meclis iretinde bulunanlar
her ne kadar zahiren bir ey sylemeseler de kalben tesiri ve binaenaleyh
atiyen klkali mucib olmak ihtimali bulunduundan kendisinin bu men-

Terif-i Hmayun mdr: Terifat ilerini tanzim ve idare eden dairenin bandaki
memur. Buna Terifat Nazr da denir. (Pakaln; c: 3s. 477)
Rtbe-i Bala: Tanzimattan sonra yaplan Tekilatta rtbeler; Askeri mlki ve lmiye
erkan iin dzenlenmi ve bunlarda kendi aralannda derecelendirilmitir.
Bunlardan Mlkiye Rtbeleri yledir:
7- Salise
1- Vezir
4- Ula Sanisi
8- Reba
2- Bala
5- Saniye snf mtemayizi
9- Haceganlk
3- Ula Evveli
6- Saniye
i0- Hamise (Pakaln; C:3 s.69)

II. ABDLHAMT'N HAFYE TEK.LATIHAKKINDA BR RiSALE

139

for ahlaktan gemesi lzumuna dair buna bir jumal tertip ettirerek takdim
ettirmi ve o sayede bir daha lzum- ehem ! olmadka zzet geceleri
hanesinden celp olunmamtr. Daha neler!
Merutiyet ilann mteakip Hseyin Bedrettin Bey birka
hamiyetmendin tehdidine maruz olarak mecbur- istifa olmu ise de
muahheren istifasnn tehdidat zerine vukua geldiinden bahisle memur
olduu onuncu daire-i Belediye mdriyetine ait maan kadro haricindekilere verildii vech zere kendisine de tahsisini talep eylediinden Karagz Gazetesi bervech-i ati muharrer neriyatta olunmutur:
"Acaba emanet-i meclis denilen heyet bu atufetl mdr beyefendi
hazretlerinin (!) o makama nasl getiini velevki grd tehdide binaen
terk-i memuriyet eyledii vaki bile olsa ne iin o tehdide maruz kaldn
ve naslolup ta o rtbelerle o nianlan aldn ve mdriyet zamannda
balanp ta aa kanlnca Modada ki haneler inaatnn yanm kaldn
nazar- dikkate almyorlar m ?
Yazk yazk! Byle rast gelenin maa kapt bir mahalle ehremanete demek (emanet) ve manasn su-i istimal etmekten gayri nedir?
"Hafiyedir diye koyulup da elan maa alan" iHallah
Hseyin Bedrettin Bey gayet mtebasbs nabzgir olmala beraber
ylan gibi erbab- hamiyyet ve ahran sokduu pek ok kimselerden iitilmitir.
Merkumun bir aralk Shriyet-i4 seniyeye nail olacana dair stanbul' da szler cereyan etmiti.
Bedrettin Bey hakknda fazla izahata lzum grmyoruz. Arzu edenler kendisini tehdit eden salifzzikr hamimendlere mracaat edebilirler.
Devletce kendisine hi memuriyet verilmemesi takrir etmitir.
HAMDBEY
Beyolu mutasamf ve Zaptiye Nazr- esbaki Kayserili Hamdi Bey
en byk eirradanolup zaptiye Nezaretine tayinini mteakip Servet-i
3

ehremaneti: stanbul Belediyesinin

c: 3s.320)
Shriyet: Dnrlk

eski addr. Bakanna ehremini denirdi. (Pakaln;

140

LKNUR HA YDAROGLU

Fnun gazetesinde stanbul mebusu Hseyin Cahid Beyefendinin

"atufetl Hamdi Beyefendi hazretleri" sername-i mzeyyifi altnda yazd bir makalede merkum tamamiyle tenzil olunmutur. Bidayet-i ilan-
ve merutiyette Beyolu mutasamflk dairesinin nnde ietima eden
nmayicilere "sadakatinizi evketl efendimize arz edeceim" demeklik
gibi bir hamakati icra eylemesine nazaran merkum ahmak hafiyelerdenmi.
Zira merutiyetle idari olunan bir memlekette Dahiliye Nezaretinin
maiyetinde olan Zaptiye Nezaretine tab bir memurun memleketin hkmdarna maruzatda bulunacan umuma ifade eylemesi kendisinin
minelkadim hilaf- nizam ve selahiyet-i maruzatda bulunduuna ve bu ise
hafiyeliine delil-i sarihdir. Kendisi rical-i baladan ve birinci nianlarn
hamallarndandr. Hakknda gazetelerde bir hayli tafsilat grldnden
eelemiyoruz.
KEMALBEY
Devr-i istihdatda alem-i matbuatn en mhim hkmdar
ra'furu ehir-i sansr Kemal Bey matbuatn hafiyesi idi.

taf-

stibdadn son matbuat mdr olan bu ahs vaktiyle adi muharrir

iken sansr aleyhinde idi.
Vaktaki matbuat idaresine sokuldu, mayas gzkrnee balad.
Sarayda o derece sahib-i nfuz ve itibar idi ki bir aralk Maarif
Nazr Paay azlettirrnee bile muvaffak oluyordu.
Kendisi rtbe ar rtbelere nail olarak hemen bir-iki sene zarfnda
bala ricali meyanna dahilolmutu hakknda gazetelerden biri tafsilat-
atiyeyi veriyor:
"BABA TAHR DARLFUNUNU MEZUNLARNDAN

BR"

"Matbuat mdr-i Sabk Kemal Efendi matbuat memurlarndan

Leon Efendi namna bir nian alm idi. Meer bu Leon Efendi kendisinin
terzi si imi.
Niann ilan esnasnda (matbuat memurlarndan)
rak yalnz Leon Efendi denildi.

kayd kaldrla-

Mesele imdi meydana ktndan Kemal Efendi hakknda resmen

tahkikat icra edilmektedir.

lL. ABDLHAMT'N

HAFYE TEKLATl HAKKINDA BR RSALE

141

Matbuat mdr-i sabk u nian iinde Baba Tahir nianclk

Darulfununundan yetimi olduunu isbat ettii cihetle galiba diplomay
tevkifhanede alacaktr"
Merkumun akrabasndan bir hanm - teklif eyledii halde- taht-
nikahna almayan matbuat memurlanndan biri hakkndaki mretteb hcum ve iftiras o memurun mahvn istilzam eylemitir.
Kemal Bey vaktiyle kozakabuuna soktuu matbuatn yerine imdi
kendi koza kabuuna girdi.
Alemin seviye-i irfan ve idrakini tenkise5 almak kolay deiL.
SADBEY
Ticaret ve Nafia Nezareti mektupcu muavin-i evveli Kanlcal Said
Beyolduka edai-i rzgardandr.
Ne hikmet? Memduh Paa'nn maiyyetinden yetien ve bahusus
mhrdarlnda bulunan kimseler ahlak- zemime muallim olacak kadar
baya bir tiynete malik oluyorlar, ite numunesi, biri mhrdar Hasan
dieri bu Said Bey.
Said Bey Memduh paann mhrdan iken onu da jurnal ederek
mesleine germi vermitir.
Kendisi emniyet-i ahaneyi kazanm bu emniyet sebebiyle
birdzye velinimetini ifal eylemekte bulunmutu. Kendisi atide grlecei vechle Kanlca ve ubukluda ikamet eden Hidiv-i Msr6 hazretlerin
tarassu? eder ve ettirirdi.
Biraderi Suriye mektubcusu Rafet efendinin ittisafatndan bahisle
Suriye'den bakn nasl ikayet olunuyor:
"Nafia mektubi muavini Kanlcal melun Said'in biraderi olup
Leon merkumun Dahiliye Nezareti mhrdarlnda bulunduu srda
nazr- esbak Memduha sebk eden hidemat- rezilanesi mkiifaat olmak
zere Suriye Vilayeti mektupculuuna tayin edilmi olan chelay- mmetten alak den i Refet'in bundan on mah mukaddem gerek mutasamfl vekaletinde bulunarak liva-i mezkurede tahrirat mdr muavini hsan
5

Tenkis: Azaltmak

Hidiv-i Msr: Msr valilerine verilen nvandr. Msr Hidivi smail Paa zamannda bu unvan Aziz-i Msr olarak deitirilmitir. (Pakaln; c: 1 S: 814)

Tarassut: Gzleme

142

LKNUR HA YDAROGLV

Beyi Msra firar edeceinden bahisle Jumal ederek ve alt ay kadar taht-
tevkif ve tarassuda aldrarak bu zavallya kuvve-i beeriyenin tahamml
fevkinde ta'zib8 edip ve ettirmi olmasna binaen melunjumalci Refet'in
alak biraderi Kanlcal Sait'ten sirayet etmi olan hafiyelik saikasyla
irtikab eyledii habaset ve melanet zerine hakknda takibat-9 kanuniye
ifas iin elyevm Dersaadet'te bulunan hsan beyin mahkeme-i aidesine
mracaat eylemesi" diye ncili avu da bir fkraya tesadf edilmise de
Ref et LO bey hakknda hsn-i sehadet edilip bu ikayet biraderinin su-i
namndan mnbais olduu anlalm olduundan biz bu havadise itimat
edemeyiz.
MUHTARBEY
Maden ve elektrik imtiyazlan sahibi eyhlislamzade ahrardan
Muhtar Bey ondokuz yanda bala olanlardandr. Miayede resminin
Yldz sarayna nakli iin jumal verdiine dair Serbesti Gazetesinin
mektub- alenisi aynen dere olundu:
"EYHLSLAMZADE

MUHTAR BEVE"

"Geen sene Kurban Bayram selamlk alaynn Dolmabahe Saraynda olmamasna (dinarnit atlacak) jumalinizle sizin sebebiyet verdiiniz doru deil midir?
Ve bu sebeple huzur- Padiahiye kadar ktnz yalan mdr? Ve
imdiye kadar ha defa
huzur- ahaneye kabul olundunuz?
hizmete mebni idi?

Ve her kabul oluunuz gibi

Ondokuz yanda uray- Devlet-i Mlkiye dairesi gibi devletin en

byk mahkemesine aza tayin olunduunuz zaman mahdum beylerden
aza var m idi?
.
Yoksa pidarlk Ci) e) vazifesini siz {fa ederek uray- devletin
zaman- tesisinden beri kudemay- ricale mahsus olan bu gibi makamlan
nazar zadelere tahsse berhaber olmadnz m ?
8

Tazib: Azap.

Hasabet: Ktlk
Refet: Refes eklinde yazlm.
i Pidarlk: nclk.

Lo

12

Pidar: Askerin ilerisinde gider, mfreze hakknda kullanlan bir tabirdir. (pakaln; C:2
S: 778)

LL. ABDLHAMT'N

HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE

143

Bu suretle umur- devleti ocuk oyuncana evirmediniz mi ? Hazine-i devleti yksek maaIarla soymadnz m ? Hi bir ihtiyacnz yokken almakta olduunuz onbebin guru maa hangi hizmetinize bedel
ahz ediyorsunuz ?
Hangi mektepIerde hangi fenIeri tahsil buyurdunuz ? (yzkuru)
maa alan mekteb-i mlkiye, hukuk, Darafaka mezunlannn bir ok
mahiyeleri (13) tedahlde kalmtr.
Peder-i aliyenizin; idare-i Sabkann ahkam- eriata muagayir olan
ittisafatna Skutunun mkafaat olduunu sylerseniz marunileyhi de
lekelersiniz ve siz de tebriye-i 4) zimmet edemezsiniz!"

Ahmet Muhtar Beyin babas olan eyhlislam Cemalettin Efendi

ile ilgili bir jurnal rneinden szeden anlardan da ksa bir alnt yapalm.
" ...Cevat Paann sadareti srasnda Badat ve Suriye deftarlannn
yerdeitirmeleri hakknda bir irade tezkere-i hususi ile tebli edilmiti.
Cevat Paa bu iradeyi Maliye Naznna bildirmesi gerekirken bu yolu
izlememi tezkere-i husus i yi tezkere-i resmi kabul ederek ilemleri balatmt.
Sadaret mtean normal prosedrn bu olmadn bildirince
Cevat Paa "padiah tezkerisidir, tezkerinin hususi veya resmi olmas
irade-i seniyyenin mahiyet ve katiyetini deitirmez" demiti. Bu durum
onun sadaketine bir iaret saylm, mkafaat olarak yaver-i ekremlik
nvan ve hazine-i hasdan yzelli altn maa verilmiti. Buna neden olan
olay uydu:
eyhlislam Cemaleddin Efendi bir tarihte Viyanadan bir avize
getirmiti. Avizenin faturas Reat Efendi isminde bir komisyoncu adna
dzenlenmiti. Bunu gren gmrk memurlanndan biri bir jurnal yazarak, Velihat Reat Efendi'nin Viyana'dan bir avize getirterek eyhlislam
Efendiye hediye ettiini arzetmiti. Cuma namaz srasnda Hnkar durup
dururken avizeden bahsedince durumu biraz kavrayan Cemaleddin efendi, avizeyi derhal, Cuma selamln mteakip kahyas ile Hnkara takdim etmiti. Bunun zerine
hnkar kahyay
yksek bir atiye ile
mkafaatlandrm, bunu duyan Cemalettin Efendi kahyaya "Bizim
13 Mahiye:
14

Aylk, maa
Tebriye: Temize kma

LKNUR HAYDAROGLU

144

avize k verdi diye" Hitife etmiti..." (Tahsin Paa, s: 147-148,

Demirolu, Faiz. Abdu1hamid'e verilen jumaller, stanbul 1955, s: 113114) Mehmed Cemalettin Efendi Osmanl Devrinin 117.eyhlisliimdr.
eitli zamanlarda olmak zere toplam 17 ylay
13 gn sreyle meihat makamnda kalmtr. (Altnsu, Abdlkadir; Osmanl eyhlisliimlar,
Ankara 1972, s: 218-221)
Muhtar bey (Ahmet Muhtar) bu eyhlisliimn oludur.
Muhtar bey son zamanlarda pederieyhlisliim Cema1eddin Efendinin kendisine baheyledii Fatih civarnda bulunan sigortal Kona
kasden ihrak es) eylemekle maznun olduu uray- mmet ve Yeni Gazetede grlmtr.
Bu ahs da kensini alrardan addeylemek istedii
hamiyeti diidar eyliyordu.

cihetle erbab-

Hamdolsun hal ve hareketi gazetelerle nar olunduka alrarlk filan hereyin hakikat tebeyyn etti.
Yeni Gazete nihayeti "acaba deli midir" szyle hitam bulan bir
makalesi Muhtar bey hakknda yazldna bir ok kimseler kani olmutur.
Yaasn Merutiyet
Kahrolsun

mstebid ve mnafk1ar

Muhtar beyin makar beyninden iken iki sene evvel irtihal ey1eyen
Hogy-ehir ('6) Muhsin beyden rivayet olunur ki:
Muhtar beyle bir akam beraber oturuyordum Muhtarbey
imtiya almt bana dnd pr nee ve neat dediki:

yeni

"-Muhsin; bizim ilerimiz yamagirlikten baka bir ey deildir.

Ben kendime mahiye binbeyz lira varidat teminine alyorum, her
zaman bir olmaz benim zann ve itikadmca bu devlet behemal mnkariz
olacaktr, o halde bi?im gibiler tabii i bulamayacaktr, halbuki bu memleketin havasyla vcudum imtizac eyleyip imdiki maietimi hi bir
zaman terk etmek istemediimden ve memleket istila olununca Avrupa
gibi hereyin bahas artarak geinmek gleeceinden o zamanki refahm imdiden temine mecburum" vah eyvah yazk bu millet-i masumeye.
15

hrak: Yangn

16

ehir: hretli

ll. ABDLHAMT'N

HAFYE TEKLA Tl HAKKINDA BR RSALE

145

Muhtar beyin imtiyazl olduuna itiraz eden rical- devletten bir zat
ile muhaveresi aynen nakilolundu:
-Devlet bu imtiyazat bana vermee mecburdur bu bir nevi tazminattr.
-Sebep nedir?
-nk ben ikmal- tahsil iin Avrupaya gitmek istedim msaade
olunmad vcudum alil olduundan bir ay tedavi yine Avrupaya gitmek
istedim yine msaade olunmad sonra bu noksan tahsil ve vcud- alil ile
hangi idare beni istihdam eder bunun iin Avrupaya azimetime msaade
olunmamasna mukabil bir imtiyazat verildi.
-Muhtar Bey hakszsnz danlmaynz. stanbul'un hangi mekteb-i
alisinden ve hatta idadisinden ktnzki elde ettiiniz tahsili ikmal iin
Avrupaya gidecektiniz? Farz edelim ki gittiniz ve ikmal-i tahsil edip
geldiniz Avrupada hakikaten ikmal-i tahsil edip gelenler sizin imdi aldnz onbebin kuru ayln onda birini alamyorlar daha ne istersiniz
vcudunuzun maallah sapasalam olduu her geceyi Beyolunda geirmenizle sabittir, farzedelim vcudunuzda alilolsa nihayeti nedir? lm
deil mi ? Bu devlet sizin lmnze sebep olsa -Pederinizden sonunuz bir adamn diyeti bir miktar paradr yoksa binlerce altun deerindeki madenler deildir milletin hukukuna tecavz etmek ayptr; gnahtr Muhtar
Beyin yolsuzluklarndan babas mesul olamaz.
YUSUF
ETV AN BEY

C7)

Sabk Adliye Mfettii ve Bingazi mebusu Yusuf etvan Bey hafyeliine binaen mec1is-i mebusandan ahrar olunmutur ki mumaileyh
hakknda Bifa Mebusu Arif smet Beyin Mec1is-i mebusanda alenen
vuku bulan beyanat aynen nakilolundu.
"etvan bey hakknda esbab gsterilmi, bugn karar verilmek zere tekrar mesele Mec1is-i Aliye arz olunuyor onbe senedenberi alem-i
matbuatta bulunuyorum etvan bey nam erbab- namusu tadhi eder bu
vann hamiyetbend insanlarda mthi hatrat vardr.
17

En ar hakaretlere maruz kalanlardan biri de Yusuf etvan Beydir. kinci Mec1is-i

mebusana Bingazi mebusu olarak giren Yusuf etvan Bey, Biga mebusu Arif smet
Beyin "etvan Bey nam Erbab- namusu tethi eder, bu nvann hamiyetli insanlarda
mthi hatrat vardr" szleri zerine heyet-i umumiye karar ile meclisten karlmtr. (Demirolu Faiz, Abdulhamit'e verilenjumaller, s. 1995, S: 24)

146

LKNUR HA YDAROGLU

Kendi hissiyatma gre sylyorum etvan bey bu pak ve nezih

meclis-i alide bulunamaz (alklar)"
etvan beyin tercme-i haline gelince: kendisi evlad- arabdan olmak haysiteyile sabk Feraet-i CS) Serife vekiline mensup idi.
Esbak Emir-i Mekke C9) ile valinin arasnda zuhur eden husumet
zerine Feraet-i erife vekili telif-i beyne memur edildi. etvan Beyi de
hizmet-i kitabetine ald etvan bey Taifde Feraet-i erife vekilinin bir
mektup veya telgrafn hilaf- hakikat olarak tanzim eylediinden
marunileyh tarafhdan tard olunmu ve kemal-i sefaletle stanbul'a
avdet eylemiti ne yapt bilinemez !.
Kendi zzet Paaya mensup olmakla beraber daha bir ok erkan-
mabeyn tarafndan iltizam olunmakta idi.
Meclis-i mebusann bu gibi eiITaya makaIT olunmasna imkan brakmayan heyet-i celileye btn millet-i Osmaniye samim-i candan arz-
teekkrat eyliyor;

ZZETBEY
Maliye
Defter-i
Kebir
mdr
olup
zzet
Paann
makarribinindendir. lan- merutiyeti mteakip memuriyetinden az ve
ihrac olunmu ise de bilahare memuriyete iade olunmu ve fakat kalem-i
ketebesi terk-i igale karar verdiklerinden Nazr- Maliye Paa hazretleri
keyfiyeti sadarete bildirerek kabul edilemiyeceini ifade eylemitir.
Bir meseleden dolay bu defa ay hapse mahkum olmudur rtbesi ula evvelidr.

AGAHBEY
Harbiyeden kanlmtr rtbesi baladr.

KADRBEY
Serhafiye Kadri beyi bilmeyen veyahut iitmeyen yoktur. Kadri
beyadalan teftie memur idi, su-i ahlak iitilirdi Ahmet Celalettin Paann efkar- mnevveresinden istifade ederek marunileyhe verilen jurFeraet-i erife Vekili: Kiibe-i Muazzama Ferralna memur olanlann, stanbul'da
bulunan mmessili hakknda kullanlan bir tabirdir.
Feraet: Yayma, deme, spITne anlamndadr. (pakaln: c: i s: 606)
19 Emir-i Mekke: Peygamber Sliilesinden seilip Mekke'de oturan ve yetkisinde bulunan
ilerle uraan kiiye verilen nvandr. (Pakaln; c: s: 526)
18

II. ABDLHAMT'N

RAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE

147

nalleri takdim eylemediini arz eyleyip serhafiye olduu sylenmektedir.

Evail-i hayatnda Kadri bey derviandan olduunu syler idi. Rtbesi baladr, nianlan birincidir.

AND ON GCEYAN EFEND

Andon Gceyan Efendi Faik Beye mensub olup cemiyet-i
rusumiye azalna kadar irtika eyledi. Kendi milletinin bile su-i nazann
celp eylemitir. Babas Ge olu Agop Efendi eski Osmanllann ricalinden olup ar ve kibar bir zatt.
Sultan Murat Han hamis merhum hazretlerine iddetle mansubiyeti
olup vefatnda eo) hakan- muarunileyhe ait ve kendisinde mahfuz olan
evrak- mhimmeyi olu olan bu Andon saraya arz ve takdim etmiti.
Bomba meselesinden Andon'nun bir aya sakatlanmt. O mnasebetle
bir mddet herkes bu herifin errinden kurtuldu. Rtbesi ula evvelidir.
HAMDBEY
Sabk skdar mutasamf Hamdi Bey ki kaynbiraderi komiser
Mfit vastasyla skdar ve Kadky ve civan halkna etmedii zulum
ve teadi kalmamtr, skdar ahalisi bunu pek gzel bilirler.
Mutasamf bey "Beyan- hakikat"
namyla u aralk meclis-i
mebusan ile sahib-i vicdan tarafndan mtalaa olunmak zere bir kitap
neretmiler dorusu sklmak arlanmamak bu kadar olur.
stihdadn fenalklanndan ikayet ediyor. Kendisi o fenalklardan
holanmyor ama haksz bir irade tebli olunduunu bildii halde infaz
etmek iin kendileri alet olduklann syleyor namusunu muhafaza! etmek iin alet olmamak lazm gelirken istifa buyurmuyorlar halbu ki bunlar hep desise hep ifaL.
Acaba istibdadn yle iddetli zamanlannda beyan buyurduklan
gibi skdar'da mnevvem'l -efkar bir mutasamfbeye yle deriz.
Sizin e) on sene skdar mutasamflndaki icraatnz o kk
kitabn muhtevi olduu vakaiden ibaretmidir ? Maahaza biz bitarafz ;
Kitabnz grnce ekabir-i erkan- istibdattan bir iki kiiye mracaat
ederek istizah- eZ) keyfiyet ettik. Baknz ne dediler; "Harndi bey mena-

21

Vefannda diye yazlm

Sizin, seniz eklinde yazlm.

22

stizah: Gensoru, bireyin aklanmasn isteme

ZO

LKNUR HAYDAROGLU

148

fi-i ahsiyesi iin her eyi gze alr." htimalki byle bir iki eytanetle
imdi bilemediimiz bir fnlda evirmitir. Baz muhabirler hakkndaki
muamelat millete hizmet eylemek nokta-i nazanndan deil belki o muhbirlerin kendi adamlan olmadndan neet etmitir.
Zira malumunuzdur ki heryerde herkesin ayn tarassut memurlan
vard. Bunlar birbirlerine hasm idi. Hepsi yekdierini rtmek isterdi
ite Hamdi bey bu hisse malup olarak bunlan yapmtr.
Bahusus Hamdi Bey skdarda re'sen mutasarrf ve me sul bir
memur olduundan kendisinden baka kimsenin skdar hakknda malumat vermesi iine gelmezdi. Tuhafdr ki devr-i istihdattan kalan husumetini onlara kar hala muhafaza ediyor erkan- mhimme-i istibdat iin
skut etmekten baka are yoktur. Denilirse ki "biz jumal vermedik, bize
gelen jumalleri arz ettik" o halde zr kabahatinden byk olmak zere
hezeyan

edilmi olur.

Zira "Jumaller birer varakpere-i denaet idi ki grd revaca gre

temin-i mevkii eylerdi" o reziller ki byk byk makarnda hereye
muttali olurken bilfarz ve'l-takdir kendileri yapmasalar dahi padiahn
her dakika ifalolunduunu grdkleri halde nasl memuriyetlerden ekilmediler, belki bunlar cmleten byle bir istifaya kalksa idiler padiah o
zaman hakaik-i meseleye vakf olarakjuralcilii lav ederdi.
Heyhat bu kabilmiydi ki o deniler birer suretle menfaatlerini temin
etmiler "millet ne olursa olsun" politikasna tamamiyle tevcih-i eylemilerdi, memur demek milletin umur ve hususatm gzetici emin bir ecr
4) demek olmasna nazaran millet kan alarkenkesesini
dolduran herifler merutiyette nasl memur olurlar; millet nazannda, vekilleri nnde
nasl tebriyye-i zimmet ederler? olamaz ! adalet varsa olamaz ! bu eka5
bir-i ekan- mhme-i istibdadi bilfarz bu millet mtehelli
) olduu
kemal-i ulu canibinden dolay ltfen affetse dahi artk mazinin irkabyla
6) telvise7)
olunan ellerini millet iinde tedvire vukelay- millet msaade
edemez, nk mezun deildir, nk vicdan sahibidirler. te Hamdi
bey hem kel hem fodul darb- meseline masaddk olup eski tynetini hala

e
23
24
25

26
27

Hezeyan: Samalama
Ecir: Gndeliki
MtehelIi: Donanm
rkab: Bindirme
Telvis: Kirletme

II. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATI HAKKINDA BRRsALE

149

deitiremediinden vaktiyle saraya yazd jurnallerin imdide dier

suretini millete takdim ediyor, buna iki yzl nifak derler (neuzubillahi
minerrlmnafkyn).
Merkum Hamdi beye beynelahali Canfesli
Mihran tesmiye olunuyorsa da esbab bilinemediinden bir kitapla izah
eylemleri tavsiya ve iltimas olunur.
BEKR SIKTI EFEND
Posta ve telgraf mektubcusu Bekir Skt Efendi postahanenin en
mteneffuz memurininden idi, kendisi zzet paaya mensup olup
postahanede zuhur eden ve idare-i mstebide de muz r addedilen mekatib
telgrafnamelerden zzet Paa hazretlerini ! haberden eder ve evamir-i
lazime tebelhl eyler idi. Kendisi taraldr rtbesi ula evvelidir. Bu defa
tekadl icra olunmutur.
BASURCU AGAH PAA
Arabistandan gelen mtetabbiblerdendir.
mzas daima "tabib-i
hazret-i ehriyari" cmlesi ile mndemic 8) ve ferid idi.

Merkum devr-i sabkta hayli bir nfuza malikti fakat kendisi

minkllilvcuh adi ve baya bir ahs olmala o nfuzu kendine bir makam- tevekkr bahedemiyordu. Her ie burnunu sokar erir bir ahsdr.
Oullarnn maiyetinde sfat- askeriyeyi haiz memurlar bulunduu
halde mekteb-i idadi-i askeride bulunurlard.
Maahaza olunun
ehadet ediliyor.

alkan ve ehl-i edep bir ocuk olduuna

BAHRPAA

Adana vali-i sabk ve skdar mutasamf- esbak Bahri Paa hakknda hukuk-i umumiye tafsilat- lazmeyi vermi olmala itnab-
mekalden sarf- nazar edildi. Adanada aleyhinhde bir ark vardr.e9)
BLALBEY
stanbul vapuru kamorutu Miralay Bilal Bey dahi bunlardan olup
devr-i istibdatta nam saylan ashab- nfuzdan idi.

28
29

Mndemic: inde bulunan

ark verilmemi.

LKNUR HAYDAROGLU

150

Maliyenin tazyik-i tam altnda bulunduu bir srada asakir-i ahaneden hi kimsenin terfi edilmemesine ve hariden dahi kimseye zamm-
maa olunmamasna karar- kati verildii zaman ilk defa bu karara kar
miralayl istihsal eylemiti.
Hamdolsun devr-i hrriyet bu karayzly de ortadan kaldrd.

BABATAHR
Merkum baz emsali vechlie devr-i istiibdatn bile havsalasndan
taan haydutlardan idi.
Matbaasnn en muhterem muharriri Nazif Sururi olmasndan kendisinin ne makule ahs olduu anlalabilir. Merkumun devr-i istibdatta
evirdii fnldaklarn had ve hesab yoktur. O sayede rtbe-i balay ihraz
eylemi ve birinci rtbelerden nianlar almtr. Vaktiyle kendisi (Ma1umat) ve (Servet) namyla iki gazete karr idi. Gazeteleriyle bir ok
ticaretgahlar haraca kesmiti.
Ezcmle Terkos su kumpanyasna gidip Terkos glnde domuz
naa bulunduunu haber aldn ve beynelislam nefret edilen bu hayvann mezkur mansibta ktn gazetesiyle ilan edeceini syleyerek hayli
bir yekn eden mebla elde etmiti.
Nihayet devletin niann taklit ederek baz hahikan ecanibe ve
una buna para ile nian satmaa balam ve gya iradelerini istihsal
ettiini syleyip Servet Gazetesiyle nereylemi ve bu sahtekarlk haber
alnnca onbe sene krek cezasna mahkum olmutur.
lan- hrriyeti mteakip mcrimin-i siyasiyenin affolunduunu gren mcrimin-i adye icray- rezalete baladklarndan merkumunda da
sadaka-i hrriyet olarak af buyurulmalan zerine Baba Tahir de
beseneden beri mevkuf olduu zindandan km ve gazetesini tekrar
nere kalkm ise de kendisi zaptiye nezareti tahtnda bulundurulduu
gibi gazetesi de ner ettirilmemitir.
Matbuat mdr-i sabk Kemal Bey dahi Baba Tahirin retikinden
olduu malumdur. Tesadfat- garibedendir ki Tahir evvelce matbuatun
banda bela iken "Ebulmakbul Kemal" adi yazc idi. Tahir hapis oldu.
Makamn Kemale brakt. Kemalortadan ekilde Tahir mahpustan kurtularak ortaya kt. Fakat eski camlar bardak olduunu unutmamas lazm gelir.

II. ABDLHAMT'N

HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE

151

TYSZ TAYYAR
Adi bir matbuat kalemi katibi iken birdenbire uray- devlet
tanzimat dairesi azalna tayin olunmu ve sonra tenzil-i
snf ettirilmiti.

e~

Bereketversinki

tensikatta bsbtn deff olundu.

ATABEY

Jntrkler aleyhinde Ata Beyin baz jumalleri olduu rivayet edilmitir. (asr)
ZYABEY
Divan- umumiye mfetti-i sabk evzaI ve edaninin en byklerindendi.
Kendisi ilan- hrriyeti mteakip Avrupaya frar eylemi ve Avrupa ceraidine (ceridelerine) kendi melanetlerini jumallerini kendi lisaniyle
ikrar eymiti.
Ziya Bey kuvvetli bir iltimas ile Dyun- Umumiyeye e) geldiinden infsaline kadar maa verilmi ise de Dyun- Umumiye memurini bir polis hafyesi demek olan byle bir casusun Dyun- umumiye
muamelatn tefti edemeyeceini syleyerek memuriyetini kabul etmemilerdir.
Merkum hayli canlar yakm, ocaklar sndrm olan ehas-
delileden olup ecanibe kar devletin byle bir casusunu mfetti-i resmi
suretiyle Dyun- Umumiyeye memur eylemek ve buna vesalet etmek
dorudan doruya millete bir ihanet demekti.

30

Tenzil: Tetzil eklinde yazm.

31

Dyun- Umumiye: Franszca Dette Publique, kamu borcu demektir. Osmanl Devletinin eitli zamanlarnda ald borlar ve faizi dernede ektii glk sonucu 1875'te
Osmanl Hazinesinin flas etmesi dolaysyla, Avrupa devletlerinin alacaklarn garanti
altna almak iin oluturduklar bir idarenin addr. Muharrem Kararnamesi diye bilinen
bir belge ile Dyun- Umumiyenin tesis kabul edilmi 1881 de Daire greve balamtr. Lozan'dan
balayarak
tasfiye olunan Dyun-i
Umumiye
Dairesi Paris
itilafnamesiyle alelade bir bor olarak kabul edilmi sonradan borcunu denmesiyle de
tarihe karm idi. (Pakaln; C:I s: 487)

LKNUR HAYDAROGLU

152

HAKKIBEY

Sabk Adliye azas ve ehremaneti azalndan mahrec Hakk Bey

hakkndaki su-i zann pek ziyadedir. Her iin altndan kar.
Bykada'daki

hayat- nee-i efsas kapatmalar eZ) meselesi acaba

devam ediyor mu ?
CEMALBEY
Galata Gmr Nazr- Sabk Ceal Bey Yldz jumalcilerinden idi. Bunun da maiyeti vard Cemal Bey clus- hmayunda hapisanede
bulunup hapisanedekilerin defter-i manzur- ali olduu srada bunun
ismi grlerek knyesinde ketebeden olduu beyan olunduundan na i
muceb-i merak olarak aff- umumiyeyi mteakip celp edilmi ve o sralarda da 3) hafiyelikte balandndan var kuvvetiyle bu ie balamtr.

Bir zamanlar Hac Ali Paann nfuzunu az alaya varacak kadar

kuvvetlere sahip olmu ve sonralan ise kendisine ehemmiyet verilmemeye baladndan baz ykalaya dalkavuklua kadar tenzil eylemi ve
maahaza kendisine verilen jumalleri Saraya vermitir. u kadar ki o
zamana gre mevkiinin ehemmiyeti olup mesela Avrupa' dan gelebilecek
her nevi evrak- muzrra veya alet ve edevat- mefsede Galata ecnebi
gmrnden geebilecei cihetle nazr- merkumun orada bulunmasndan nai memuriyeti kendisine her zaman bir mevkii-i mhim bahis eylemekteydi.
Cemal Beyin seraskeri sabk Rza Paaya mansubiyeti olduu dahi
rivayet edilmekte olup daima muarunileyhin konuklanna gelip gitmesi
bu rivayeti teyid eylermi bala rtbesini ve birinci rtbeden Osmani ve
mecidi nianlannn ve altn ve gm imtiyaz ve altn likayat madalyasn
haiz idi, bunu da sylemek ve veacib-i hakinasidendir ki kendilerinden
C4) mazarrat gren hi kimse bilinememektedir.
SAADETTN PAA
Merkez kumandan- sabk olan bu ahs- sefih hertr1 kalplara
girmitir. Bir zamanlar Zaptiye Nazn efik Paa ile Politika mttehimini

32

33
34

Aklama yaplmam
Sralarda: Srdalarda eklinde yazm.
Kendilerinden: Kendilersinden diye yazlm.

II. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE

153

isticvab eS) eder dairesi dahilinde erbab- namusu nefer tayiniyle tevkif
eylerdi. Binaenaleyh vazifesi kumandanlndan ziyade hapisane bekilii idi.
Merkumun hakknda gazetelerde bir hayli tafsilata tesadf olunduu gibi bu kere dahi Mahir Paa gibi vasl- diyar -15 adam olunduuna
dair bir ayia km ise de ahiren tekzip olunmutur.
CEMALPAA
-kinci snf meyannda dahi maiyetiyle gsterilecei vechle Bab-
Ali merkezine memur- saderet-i seryaver-i sabk Boyal Cemal birinci
snfnda derece-i hizmetiyle mtenasip ehl-i gayretten! olmasna nebni
burada da namn zikr eylerneyi vecibeden grdk.
Paa Sarayn fevkalade emniyetini kazanm idi, hatta maarif nazr esbak Zhd Paann cenazesi Bab- Ali nnden geerken o zaman
sadrazam bulunan Said Paa daire-i Sadaretten karak bir mddt cenazeyi takip eylemi ve bunu gran Boyal melun hemenbajumal saraya
malumat vermi ve cevaben Cemal Paa Sadramaz ne iin dan kartt sual edilmitir. Dnmeliki Cemal Sadrazamlan tevkif edebilecek bir
nfuz ve iktidara bile sahip imi !
By boyal sahte gen olan bu eririn etmedii alaklklar kalmamtr ki bunlar risale eklinde ayrca tehire layktr.
Ezmle sadr- esbat Refet Paa merhuma maietin adem-i
kifayesinden bahs ederek rtbesinin bir derece terfi- ile ordulardan birinde istihdamna delalet etmesini ve buradaki vazifesi bir nevi jumalcilik
olduundan vicdan azabna uradn yanp yakla syler. Merhum da
buna inanarak ricasn esef edip rtbesinin feriklie ordulardan birisine
gnderilmesini batezkere-i hususuye arz eder, tezkere gide dursun beri
taraftan boyal habis hemen saraya bir jumal verip sadrazarnn kendisini
ordulardan birine feriklik ile gndermek istediini ve bundan da maksad
Sadrazarnn gizli ve mhim ve zat- ahane aleyhinde bir teebbs olup
teebbus-i mezkGrun kendi tarafndan tahkikine imkan kalmamak esasna
mstenid olduunu syler.
Nihayet feriklie terfi olunarak memuriyetinde ibka olundugu gibi
Sadrazam RefetPaa dahi iddetli bir tevcihe duar olarak umur- devlet
ve milletin bsbtn muattal kalmasn intac eder.
35

stcvab: Sorgulamak

LKNUR HA YDAROGLU

154

Mahasl bu adam manay- nam ve sahihle devr-i istibdadn en son mertebede yetitirdii rzeHidan olup ahlakszlklan iinde dahi yine baka trl ah6
lakszlklar mevcut idi. Ferik niformasyla
) kumara gider, hile yapar masa
bandan alenen dur olunduu gibi dayak yer yine utanmazd. Cahil, iki sz
sylemekten aciz gayet kaba kz 7) gibi bir ahs- adidir.

ZEH PAAY -I MAAY-I SEZAY -I TEMAA

MAHAA SMM BAA VE YUBAA II
SALABBEY
Asaletiyle beraber jumalcilik edenlerden biri de budur. Telgraf ve
posta nezareti meclis-i idare riyasetine nail olmutur.
Hayli bir fazl ve malumat olup evvelce sermuharriliinde bulunduu Nikolayidi efendinin Servet Gazetesinde imdi yine ahz- mevkii
eylemitir.
Btn Gazeteler Rumlar ile milel-i saire-i Osmaniye arasna Servet
Gazetesi vastasyla tefrika drld halde Salahi Beye hcme-i azm
etmilerdir. es)
TABRPAA
Takla Divan- Harbi rical-i mhimmesindendir. Merutiyetten
sonra pek ok ikayetileri zuhur etmitirki ekserisi madurin ve
mazluminindir.
Divan- Harbde masumiyeti mahkum ederken bir taraftan glmesi
ve elencesi ile megulolurmu.
KNc

SINIF HAFYELERN

LsTES

Hafiye tarassudah ve Merkezlerinde kimler memur imi.

Evvela unu syleyelimki merkez demekten maksadmz oraya
memuren suret-i hafiyede gnderilen casuslann gezindikleri ve tarassut
ettikleri mahal demek olup yoksa orada bulunanlann hafiyelii kast ve
murad olunmamtr.
YILDIZ CHET
Zlfl smail Paa, Kabasakal Mehmet Paa, Palabyk Kenan Paa, Vasf Paa, efik Paa ve aveneleri tarafndan.

37

Boyal Cemal
niformasyla:

38

kz: Orkuz eklinde yazlm

36

niformasiyle eklinde yazlm.

II. ABDLHAMT'N HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE

BEKTA

155

CHET SARIYERE KADAR

Muhafz Vasf Paa tarafndan.

BAB- AL
Sadaret seryaver-i sabk Boyal Cemal Paa ile Kabasakal
met Paa avanesinden baha-i vesaire tarafndan.
MEKATB-

Meh-

ASKERYE

Zeki Paa, Zlfl smail Paa, Eczac Refik Paa ve avanesi tarafndan.
BEYOGLU

CHET

Esbak mutasamf Kayserili Hamdi Bey ve avanesi ve mukaddema

Fehim Paa ve Sreyya avanesi tarafndan.
STANBUL CHET VE MEVLEVHANELER

Zaptiye Nazr efik Paa, Alaybeyi Hafz 9) Sabri Bey, Polis

mdr Mazhar Bey ve Kadirhane eyhi Ahmet Efendi, Fehim Paa ve
meayhden bir-iki zat.
SKDAR cHET
Mutasamf esbak Hamdi Bey ve Musa Bey tarafndan.
AMLlCA

VE EHZADEGAN

KAA.NELER

civARI

Kabasakal Mehmet ve avanesi taraflanndan.

BAB-I SERASKER
Merkez Kumandan- esbak Saadettin Paa tarafndan.
FATH
efik Paa Efe Mehmet Efendi, Sivasl smail Efendi, shak Efendi,
Yusuf Efendi, Osman Sabit Efendi.
MEDRESELER
Byk Kavuklu Osman Efendi tarafndan.
EYHLSLAM

KAPS

Cemal Bey, Kazasker Ali Bey, Bodrumi Hseyin Yeniky naibi

Haydar, Eyp kads Nureddin Efendiler tarafndan.
39

Hafz: Haft eklinde yazlm.

156

LKNUR HA YDAROGLU

ADALAR cHET
Serhafiye Kadri Bey, Kaymakam Necip Bey, Mukaddema Rdvan
Paa avanesi, Halil Rfat Paazade Mteveffa Cavid Bey ve mteveffa
Gani Bey tarafndan.
LMAN DARES
Kabasakal Mehmet Paa tarafndan.
MAKRKY VE AYASTEFANOS CHET
Mazhar Paa, Osman Bey, Kabasakal Mehmet ve efik Paalann
avanesi tarafndan.
L cHET
EvveHi Rdvan Paa, badehu Reit Paa ve Semih bey tarafndan.
TERSANE
Hafiye Ahmet Paa tarafndan.
YILDIZ SERG DARES
Fotorafi Ali Sami tarafndan.
ANADOLUHSARI,

KANLCA, UBUKLU CiHET

Nafia Mektupu muavini Said Bey ve Deftir-i Kebir Mdr izzet

Bey tarafndan.
NEFS- ZABTYE
efik Paa tarafndan.
BLUMUM TEKAYA VE ZEVAYA
KADRANE eyhi Ahmet Efendi ve onuncu daire-i Belediye sabk- mdr Hseyin Bedrettin tarafndan.
KADKY CIIET
Eczac Refik Paa tarafndan.
BEYKOZ cHET
Halis Efendi vesaire tarafndan tarassut olunmakta idi.
ETELER KMLERDEN TEEKKL ETM?
te etelerin reisi merkumun olup mmkn olduu kadar tercmei hallerini nere ibtidar eyliyoruz.

ll. ABDLHAMT'N HAFYE TEKiLAT HAKKINDA BR RSALE

157

ZLFL sMAL PAA

smail Paa Sarayn rkn-i (4~ mhimmininden olup tekmil askerleri ve bahasus mekatib-i askeriyeye mensup olanlar da mirinden neferine kadar korkutmu idi!
Zeki Paa smail Paadan daha pek byk rtbeyi haiz olduu halde yine korkuttuunu ka defa itiraf eylemitir.
smail Paa fenalktan zevk alr. Can yakmaktan katiyen mteessir
olmaz denilebilir ki kalpsiz yaayan bin mahluktur.
Mekatib-i Askeriye de pek ok talebe eczac Refik ile bunun yznden neyf ve tagrib (41) veya mahv ve nabud edilmilerdir. Mekteplerde
talebeden biri biraz cret ibraz etse o creti o talebenin her felakete uramasna kafi idi. smail Paaon kendi ocuklar da varken alemin evladna reva grd mazalim kendisinde evlad muhabbeti olmadna en
byk delildir.
Mamafih oullar kendi gibi zulmeden
namuslu ve alkan olduklar cihetle mekteb-i
besi gibi kalpleri her trl aibe-i rzkariden
meyannda arkadaa bir yer bularak tahsillerini

olmayp son derecelerde

Harbiye~i Osmaniye taleazade muhterem alrarn
ikmale almaktadrlar.

smail Paann akrabasndan Mazhar Beyin birgna ktl grlmemise de pek kabul olunamayan rivayete nazaran Paaon jurnallero yazarm.
smail Paaon (Zlfl) jurnallerinden bir rnek.
Bu defa yine makam valiye seraskerinden Levazmat Umumiye
Riyaseti vekaletine Feriik Mustafa Paa namnda bir yadigar tayin buyurmular.
Byle Hseyin Avni, Sleyman L-anetullah-
aleyh
mel 'unlarnn yerini bilen Osman Paa ile Serasker Rza Paa kullaron
yadigarlardr. bu Mustafa Paaya Dini Btn Kayseriyeli Mustafa Paa
derler, dinden eser yoktur. Dinsiz olur da padiahna, halifesine muhip ve
sadk olabilir, bu ise haindir. Vaktiyle Piyade Dairesinde iken, ne vakit
kurtulacaz diye aleniyete yakin ilan- hiyanet ederdi. Dstur-u Mcahidin-il zzeddin namnda bir eseri olup hal'den bin sene eVvel yazp tab'
ettirmi. Bu eserinde padiahn meru' emrine itaat edilir, diye yazmtr.

40
41

Rkn: En nemlilerinden
Gurbete gnderme

biri

158

LKNUR HAYDAROGLU

Ve yine bu eserinde padiahn en byk adamlanm tadat ettii srada

Hseyin Avniyi zikretmitir. Daha acip ve garibi bu eser Yusuf zzeddin
efendi kurallan namna olup Hseyin Avni marifetiyle verilmi ve Yusuf
zzeddin efendinin imzasiyle mazhan mkafat olmutur. Yusuf zzedin
efendinin pederi, padiah, vilinimeti azam hakkndaki fikri ve kalbi
buradan dahi anlalyor ferman ... (Turgay Asaf; bret, stanbul 1955, S:
41)
in asl: Mazhar Beyin hariciyeden ihrac ve gazetelerin lisansna
dmesi gibi vartalara uramas ne kadar muktedir olsada sinninin (42) ve
mesleinin fevkinde nail olduu rtbeler ve mec1is-i maarif-i askeri riyaseti herkesin gzne batt, tabiyatyla alemin su-i zanmm zerine celb
eyledi.
smail Paann safla-i hayatnda gayet mhim bir vakadan 312 senesinde ki vaka-i mellime-i nadirdir.

vAKA

MEZKURE:

Numune-i Terraki mdr Nadir'in smail Paaya vaki olan ifaat

zerine sese-i mezkurede ahrar- memleket batan baa neyf olunmutur.
O ahrar- memleket ki esas inklab o zaman istihzar ederek katiyen vcuda getirecekler di. Bunlar meyamnda numune-i terraki ders nazn Hseyin Avni ve Tarih muallimi hsan Beyler dahi vard.
Bunlann cmlesi neyf bulunduklan halde nadiren ifaatna
mkafaten (43) Airet mekteb-i Alisi mdriyetine tayin olunmu ve sarayda haylice bir nfuz istihsal eylemi idi.
Fakat sonra bu danaslsa
zam olunmutur.

Halep Maarif mdriyetiyle Halep'e i-

Nadir bu vakay sarholukla azndan kardm sylemise de

hakikat- keyfiyet byle olmasa gerekir. Bu vaka esas inklaba ait olup
ttihat ve Terraki Cemiyeti ite bu zaman teesss eylediinden ehemmiyet-i fevkaladeyi haizdir.
Demek ki ttihat ve Terraki Cemiyet-i muhteremesinin ilk icraatn
akim brakan bu yadigar- zaman Z1fl smailolmutur.

42

Sin: Ya

43

Mkafaten: Mkafat eklinde yazlm.

II. ABDLHAMT'N

HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RiSALE

159

sMAL PAA HAKKINDA

Hda gstermek zere sanki bin enmzzec-i zillet
Trab- cismine irkin mezelletten katlmtr.
O zaid cismiki hak-i siyahtan halk eden mevla
Mlevves ahsn bir bok kadar alak yaratmtr ...
KABASAKAL MEHMET PAA (44)
Merkum erkes'l-asl olup klezadedir. Yelpaze eklinde olan sakalnn kendisine baheyledii muhabbet-i feyz ve talisine sebep-i muhakkak olmu idi.
Mehmet Paa ile Fehim Paa arasnda garip bir rekabet vard bu
rekabet yekdierinin mesleklerini sevmediklerinden deil bilakis yan
eylemekten neet ediyordu. Rivayet-i mevsukaya nazaran Fehim Paa
Bursa'ya izam olunduu zaman Mehmet Paa Hayli mahzuz olmu imi
Mehmet Paann olu olup o da hayli nfuz sahibi olan bir yzba babasnn avanesiyle bir gece ecanipten birini Beyolu cadde-i kebirinde alenen soymu ve mesele Sefavethanelere aks ederek vuk1 bulan ilhah (45)
ve ibram zerine merkum nefy edilmitir.
Mehmet Paann Padiaha o derecelerde sadakati var idi ki yakn
akrabasndan birine yemin bile: "Padiah peygamber vekilidir. Kendisine
hem itaatim hem muhabbetim son derecelerdedir. yle bil ki zat- ahane bana "Mehmet baban kes dev kati bir emir verse besmeleyi eker
arkasndan tereddt etmeden babam keserim" demitir.
Merkum bir zamanlar Zaptiye Nazr- efik Paa ile beraber politika mcrminini muhakeme ederdi. efik Paa naslsa ayana karpuz
kabuu koyup zaptiye ye devamna mani olmutu. Merkumun avanesi
pek oktur.
lan- Hrriyeti mteakip stanbul'da efkar- Umumiye aleyhnda
galayan eylediinden hemen defve tabid edilmitir.
44

45

Merutiyetin ilanndan sonra tanm istibdat memurlarnn akibetinden kurtulmak iin

zel bir vapurla stanbul'dan kaan Mehmet Paa Mudanya'da yakalanp Bursa, Orhaneli ilesine srgn edilmitir. Buradan stanbul'a kaarken yakalanm, dier sular
gz nne alnarak Askeri mahkemede yarglanp 14 Haziran 1909'da idamna karar
verilmitir ve stanbul'da aslmtr. (Bayar Celal: Bende Yazdm Milli Mcadeleye ve
gidi. st i965- i972 C. 1-8, s.346-347).
lhah:stne varma.

160

LKNUR HA YDAROGLU

ECZACI REFK PAA

Eczac Refik Paa edani-i rzgardandr. Mektepte talebinin cebine,
dolaplanna muz r addedilen katlan koydurarak jumal edip mektepten
tard ve nefy ettirdii mtevatirdir.
Bir ok haneleri basp taharriyatta bulunmutur. Mabeyn en ziyade
tahkik hizmetlerinde kullanlrd. Ali amilden yedii dayak mehurdur.
Ahlak- sairesi de pek bozuktur.
lan- merutiyeti mteakip stanbul gazetelerinde grlen havadis
bervech-i zkir naklolunur.
Eczac Refik Paann Hayriye hamn namnda bir kadnn hanesini
taharri etmek bahanesiyle muaileyhin mcevheratn srkat eyledii
olbadaki arzuhali zerine daire-i istindaka tebeyyn etmekle sarik- (46)
merkumun tevkifine karar verilmitir. Ne are ? Bu jumalcilik ile
tufaclk (czi bir istisna ile) iki paalklann lazm- gayr- mufark idi.
BAGDAD AL EFEND: Saray kitaplanndan
besinden stanbul payesini kazanmtr.

olup ilmiye rt-

HAMD EFEND: Bu dahi saray kitaplanndan,

meyannda daha emsali olup eczay-i atiye de ner olunacaktr.

kitaplar

MUKMBEY
Etbbay-i padiahidendir. Ferik rtbesini ihraz etmitir. Pederiyle
biraderi eshab- haysiyet ve namustandr.
SREYYA
Merkum, maktul Fehim Paann maiyeti efradndan idi, kendisi
anasl musevi olup Beyolunda adi muhabbet dellal ederken Fehim
Paaya atm ve Fehim paann bu gibi hidematna ok yaram olduundan Beyolu Zabtiye mfettiliine tayin olunmutur. Bu dellal evvelce hizmet-i meyybesini grp parasn ald adamlan kendi madununda grdke rtbe ile kadrinin tevkirini fehimden rica etmi mtemayiz ve ula-i sanisi olmutur.
Muahharen uhdesine rtbe-i evveli snf- evveli dahi tevcih olunmu ise de rtbe-i mezkure halk tehyic eylemek zere sadrazam Paann

46

Sarik: Hrsz

Il. ABDLHAMT'N

HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE

161

tedbiri semerisinden olmak zere gazetelerle ilan olunnam ve ferman

dahi verilmemitir. Bu gibi eirrann rtbe ve nianlan sadakay- (47)
devlet ve milletin kema-i teessr ve tessf1erini mstelzim olarak hkmetin adalet ve hulusundan bsbtn kat'a mit eylememilerdi (48)
O sralarda Beyolu alemince parasyla ve hakikaten gzelliiyle
tesb-i hret eylenen Arslan Bey namnda gayet sec ve mert ve yakkl
bir gence Beyolundaki kadnlann yekdierine msabaka edercesine
rabet eylemekte olmasndan nai bu dellal Sreyya Bey ok mahrumiyetlere uradndan mterilerini memnun edememi ve bundan dolay
fevkalede can sklp Arslan Beye derunen her gn beddua eylemekte
bulunmu idi.
Fehim Paa Sreyyay nezdine ald vakit dahi Arslan Beyin rabet-i mezkuresi yerinde olup Sreyya efendisine hizmet etmek ve bir
kadn takdim etmek zere hasenen hretiar olanlardan hangisine gitse
alelekser o gittikleri Arslan Beyin taht- nfuzuna gemi olduunu grmesine artk tahamml edemeyerek mumaileyh Arslan gayet mhim bir
iftira eyleyip nefy tefriine sebep olmutur. kahrolsun pezevenek casus:
te byle rezil ve namussuzlar her trl ta1tifata mazhar olup ezan
cmle Fehim Paa bir bayram Sreyyay Dolmabahe saray- hmayunu
kapsnda bulundurup terif-i hmayun srasnda zat- ahaneye bu rezili
irae ederek (49) "en sadk bendelerinizden Sreyya Kulunuz" demitir. eo)
Artk dnyalara smayan bu melun bilahare Avrupaya frar eylemi ve
Fehim Paa ile i grerek ahaliden ve padiahtan aldklan paradan kendi
hissesine isabet eden ksmn Avrupada yemee balam ve hkmete
kar antajlar e) yapmaa cret etmitir.

Sadakay-: asdkay eklinde yazlm.

Eylemilerdi: eylememilerdi eklinde yazlm.
49 ederk: edevek eklinde yazlm.
50 Fehim Paa'nn Abdulhamid'e
yazd maruzatlanndan aldmz biriki rnek kiilii
hakknda biraz ip ucu verecektir.
"Cenab- rabb- mennan padiah- kaderdan ve ehinah- cihan velinimet-i bu minnet
efendimiz hazretlerine tkenmez mrler ihsan buyursun amir. Emsal ve akran- ziyann ihsal buyurulmasn istirham eylerim, ferman. Sarfedecek de hibir param yoktur
padiahm. Yaver-i hususi-i ehriyarilerinden piyade mirlivasi abd-i memlkIeri Ahmet
Fehim" (Demirolu Faiz, Abdlhamide verilen Jurnaller, stanbul 1995. S: 123
51 antazlar diye yazlm.

47

48

LKNUR HA YDAROGLU

162

HAFIZ EYP SABR BEY

Nazm Paann zabtiye nezariti zamanndan kalp bir kadn meselesinden dolay uzlamayarak Fehim Paadan dayak yiyinceye kadar
Beyolunda Jandarma memuru olan Hafz Eyp Sabri Bey erkan-
mhimme-i istibdaddan idi.
yzoniki nefy ve zulmnde merkumbir ok haneleri taharri eylemi ve baz biareyane evlad ve ayalinden ayrarak mabeyn-i h1nayuna
gtrm idi.
Mabeynde hayli nfuza sahip olup merkumun son zamanlarda piyasas derek zaptiye nazn efik Paaya yardaklk etmee kadar tenzil
etmitir.
Taaccp CS2) ve teessf olunur ki bu gibiler rabetteh dtke
kesb- selah eyleyeceine mahiyetlerindeki bozukluktanmdr nedense
mutlaka yine meslektalaryle dp kalmadan yapamyorlar.
Haiz oldu rtbeleri saraydan almt; o rtbeleri ki, bir ok biare
aileleri onun sayesinde kandrarak igveysi namyla damat girip birka
gn sonra zavaall kzlar bandan atyordu. Sver-i saire ile dahi ahlakszlklan sylenmektedir.
MER BEY
Hafz Beyin biraderi olup zaptiye nezaritinde hayli hidemat sebk
eylemiti.
Kendisini tanyanlar komuluuna bile kail olamayarak ziftli muambalar ile evinin manzarasna nail olmulardr. Elhazr.
VASIFPAA
Beikta muhafz Vasf Paa Hseyin Paann halefidir.
Hseyin Paa zamannda Beyikta Karakolunda icra olunan mezalim Vasf Paa zamannda grlmemitir. Hele dayak meselesi bsbtn
mefkud idi.
Vasfpaadan bir ok zevat bayan- honudi eylemektedir. Kendisi
fkra perver olduu ve resen bir bir jurnali olmad syleniyor. Mahaza
vazifesi icabnca banda bir ok memurn vard. Paa bunlarn iinden
su-i hret ashabn defve tard eylemiti.
52

Taacp: ama

LI. ABDLHAMT'N

HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE

163

Basurcu Agah Vasf Paa sayesinde Merutiyetin eadi-i adaletine

teslim olunmutu.
EYH AHMET EFEND
Kadirhane eyhi ve meclis-i meayh reisi Ahmed efendi hafiyelerin en byk mrididir.
Bilcmle tekayada Ahmet Efendinin nam yle bir dehet vermi idi ki tarif olunamaz.
Geri baz ekabir-i erkan istihdada mensup olan Eyp ve Aksaray
ve Salkmsgt ve Bekar Bey tekyeleri meayihi gibi kimselerin zerinde
o kadar ehemmiyeti yok ise de bunlarn zahr C3) Ahmet Efendi den kuvvetli idi. Anmet Efendinin avanesi de vardr. ve bir ksm meayihdendir.
nklab- ahirden beri ekserinin nam ve nian unutulmu ve bir ksm da
hele hafiye listesine isimleri gememek iin mukabele gnleri dervian
ile dua eyleyip tahlilhan olduklar haber alnm ise kendileri bizce malum olup kesb-i salah eylemelerine intizaren imdilik isimlerini der eylemiyoruz. Bizim bu sarf- nazar belki dualarnn tesirat netayicindendir.
eyh Ahmet Efendinin Hc Ali Paaya mnasebeti var idi, kz olunda
idi.
Bu mnasebete binaen Sarayla mnasebet peyda eyledi. Fakat
eyh Ahmet Efendi bilahare Hac Ali Paa ile fek-i C4) irtibat eylediinden dier bir efendiye atmak lazm geldi ve bakatibe bende oldu.
Meayihe numune-i imtisal olmas icabeden bu gibi zevatm sfat
ve harekat teessflare ayandr.
Ahmet Efendinin sarayda gayet byk nfuzu vard. Tekkelerde
itima ve fazla tevhid-i kraat ve geceleri tekkelerin almasn men
etmiti.
Minelkadim meayihe ve bahusus elebi Efendi hazretlerine
"readetl( lakab verilmi olduu halde bu lakabm Veliaht hazretlerinin
ismine olan mnasebeti hasebiyle halkda Veliahtm saltanat iin bir fikir
hasl olmasma meydan verilmemesini jurnal eylemi ve bu laf ortadan
kaldrmtr.

53
54

Zahr: Arkas
Fekk: ene

LKNUR HA YDAROGLU

164

Rivayet-i sahihaya nazaran bu jumalin zemini bir eyh tarafndan

kendisine ilka olunmutur.
Ve keza "postniin" sz dahi makam- hilafete culus manasn
tazammun es) eyleyebileceinden kaldnlmtr.
te bu sebepten na elebi Efendinin elkab Salname-i resminden
bile tai olmutur.
Yenikap Mevlevihanesi yangnnda bu bulunmad iin Rum
bahvan hakk- civare riayeten bostanndan su tarken Ahmet Efendinin
avanesi harem dairesindeki konsol ve dolaplann krarak evrak- muzurra
taham eyledikleri tarihe yazlacak vaky- messifedendir.
Biz hsn zannederek avane-i merkume u hareketlerine kendiliklerinden cret edip eyh Efendinin bu babda bir emri olmadn ve olamayacan ve bir post zerinde bulunan zatn bu derecelerde irtikab-
6)
maasi
eyleyeceine hi bir zaman kail olmayacamz suret-i
cedidede syleriz eyh Efendi badelinkilab memur olduu meclis-i
meayih riyasetinden infisal eyleyip yerine urefay- meayih-i kiramdan
Elifi Efendi hazretleri tayin buyurolmutur.

Muhaddimininden Ali ve kr Efendilerin memuriyetlerine

nihayet verildii sylenmektedir.

dahi

Eer bu sahih ise (ve'ltezarru

) nass- eclili mucibince babann
hareketinden evladn ve evladn muamelesinden de muhaza olmamas
Lazm gelirken aksinin ihtiyar olunduu grlr.

RAFYE AHMET PAA

ngiliz Mustafa Pann olu olan merkum hafiye Ahmet Paa bahadr hafiyelerdendir. Devr-i hrriyette fedaileri orta yerlerde C7) dola_mlarsa da hi bir eye muvaffak olamayarak encam- kar mahkeme
hkmyle hapishane-i umumiyi boylamlardr.

FOTOGRAFALSANll
Yldz sergi dairesinin yeni pehlivan bahriye miralaylanndan
Sami esafl-i zamandandr.

56

Tazammun: Kapsama
Maasi: Asilik

57

Hafyetlerdendir:

55

Hakiyelerdendir

diye yazlm.

Ali

II. ABDLHAMT'N HAFYE TEKiLATI HAKKINDA BR RSALE

165

Merlrum hayli iler grm tahkikatta bulunmu ise de akibet-i adalet-i ilahiye kendisini yere arpmtr.
Banda bir ok avanesi varildi. Karagz gazetesinde fotorafla sureti gsterilen ve Sadi Beyin Kbrs'da Suret-i maiati ve Reat Efendi
hazretlerinden atiye ve maa ald beyan olunan bahriye nazr- esbaki
mteveffa Hasan Hsn Paaon oullarndan Fazl beyinjumali Fotoraf Sami vastasyla takdim olunmutu.
Fazl Bey Sami'ye peyday- intisap eyledi i zaman akdemce firar
eyledii Avrupa'dan yeni gelmiti. Fakat rtbesi iade olunmam ve babasndan kalan nukud da suyunu ekmi olduundan zaruret-i tamme
iinde kalm ve Sami vastasyla saraya keyfiyeti arz eylemekre maztur
kalm idi.
Halbuki Sami Fazl Bey'in ariza eklinde verecei kadn mutlaka
bir hususu malumat ilave olunup jumal klkl verilmesine lzum gstermi ve Fazl Bey de Kbrs'ta haber ald ii yazmtr.
Adada Halil isminde bir zat varm tavassut etmi para fnrldaklar
da dnm.
EFE MEHMED EFEND
Bu zat Zaptye Nazn efik Paann fathe

sevk eyledii adam-

dr.
Tarz- azam ve memuriyetine nazaran hafiye olmas zannedilirse
de bu zat kimseye jumal vermedii gibi baz ikayetlere kendisi de itirak
eylerdi.
MUSABEY
Dokuzuncu Daire-i belediye mdr olan Musa Bey vaktiyle Rdvan paaon has bendeanndan idi.
skdarda hereye karr ve maiyeti memurinine pek kerihi C9)
lisan istimal ederdi. Rdvan Paann ehremanetinde Musa Bey gayet
mmtaz bir mevkii kazanm idi.

58

Fathe: Karar

59

Kerih: gren

166

LKNUR HA YDAROGLU

Hatta merkumun mdriyetindeki su-i istimaline dair olan evrak

emanet meclisinde hfz edilmi olduu halde durmaktadr. Kendisini
ikayet edenler mahkum olmutur. Rdvan paann vefatndan sonra ilyas
ve Faik ve Emin Beylere devam eder idi.
ZHDPAA
Faik Beyin sd biraderi olup tayin olunduu hidametteki
istimalati ve husus at- saire derdest-i tahkikdir.

su-i

HASANBEY
Memduh paann mhrdan ve kaynbiraderi olan merkum Dahiliye Nezaretinde pek ok memurinin cann yakmtr. Kendisi anasl
Kayserili adi bir seyis iken Dahiliye Nazr- sabk Tarhuncu Memduh
Paa sayesinde Aliy1laHiolmu ve pek ok para sahibi olmutur.
Bacanan (6~ jurnal ederek alisenin felaketini mucib olmutur.

NC SINIF HAFYELERNN LsTES

SARAY EKABRNE KMLER JURNAL VERM(61)
ZZET PAA AV ANES
Hafz Emin Bey, Cemil Bey, Sadk Bey, Arif Bey, Sleyman
Nasm Bey, Salih Bey, Ahmet Sami Bey, Hsn Efendi, Hasan Sadk
Efendi, smet Paa, Sadk Paa, Nuri. Bey, Osman Efendi, efik Paa,
Yehbi Efendi, hsan Bey(62), Hseyin Ltfi Bey, Raif Bey, Dikran Efendi,
Jak Horanac Bey, Kivork Bey, Nabi Bey, Ali Bey, Binba Mehmet Ye
Sida Efendiler Sm Bey, Abdlmmin Efendi, Hasan Kaid Efendi, Teh
Efendi, Mehmed Cebbar Efendi, Davud Efendi, Said Abdullah Bey,
Bedii Bey, Hseyin Bedrettin Bey, zzet Bey, Yakup Efendi, Hayri Bey,
Hseyin Avni Bey, Yusuf etavan Bey, Muzaffer Bey, Memhet Ali Bey,
Abdurrahman Bey, Leon Efendi, Reit Bey, Sadettin Bey, Baha Bey, arif
Efendi, Kazm Bey, Esad Efendi, Bencet Bey, Hakk Bey, Zhd Bey,
Fevzi Bey, Edip Bey, Hsn Bey, Eyp Efendi, Bilal Bey, Ziya Bey,
vonaki Bey, Zht Bey, Fevzi Bey, vonaki Efendi, Niyazi Bey, Reat
60
61

62

Bacanan: Bacanahn eklinde yazlmtr

Listedeki isimler metindeki yazllarna sadk kalnarak aynen okunduu gibi aktarlmtr.
hsan Bey: hsan yey eklinde yazlm.

LL. ABDLHAMT'N

HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE

167

Bey, Edhem Bey, Kemal Bey, Kamil Bey, Necib Bey, Bahattin Bey,
Eref Efendi, akir Bey, Sadi Bey, Fehmi Efendi, Besim Efendi, Cemal
Bey, Kazm Efendi, Refet Bey Dier Refet Bey, Mazhar Bey, Fahrettin
Bey, Namk Efendi, Hidayet Efendi Numan Efendi, Edhem Bey, Senai
Bey, Ferit Bey, Yaver Efendi, Corci Bey, Zeki Bey, Abdullah Nazm
Efendi, Mansur Efendi, dris Bey, Tayfur Bey, Hali Bey, Beir Bey, Muharrem Bey, Naki Bey, Vahip Bey, Yahya Bey, Seyfullah Bey, Arslan
Bey, Avni Bey, shak Bey, Yahya Bey, Ahmed Nesib Bey, Zeynel Bey,
Dervi Bey, Nezir Bey, Abdul Nafi Bey, Rahmi Bey, aban Aa, smail
Aa, Osman Aa,
MNR PAA AV ANE s
Nabi Bey, edid Efendi, Arifi Bey, Agop Efendi, Mihran Efendi,
Aristi Di Bey, Ziya Bey, Cemil Bey, Madam Vazil jeni Margit, Atf
Bey, Yaver Aa, Selim Aa ve gaynhum

TAHSN PAA AV ANE s

Selim Melhame, Necip Melhame, Habip Melhame, Haim Paa,
Mehmet Ali Bey, Rait Efendi, Ali Rza Bey, Ferdi Bey, Mustafa Rza
Bey, Mahmut Bey, Hamdi Bey, smail Paa,Kenan Paa, Rt Paa,
Sabil Paa, Sadk Bey, Abdullah Bey, Hseyin Bey, Dier Muhtar Bey,
Mecit Bey, Ahmet Cemil Bey, Mustafa Efendi, Nedim Bey, Muhiddin
Bey, Rasim Efendi, Arslan Efendi, Emin Paa, Sinan Bey, Rt Bey,
amil Paa, Abdrrezzak Bey, Pertev Bey, Osman Efendi, Kk Ali
Bey; Selahattin Bey, Yahya Bey, Vasf (63) Bey Bedri Bey, Canip Bey,
Namk Bey, Hristo Efendi, Krikor Efendi, Reat Bey, Artin Efendi, emi
Bey, Ziya Bey, Galip Efendi, Mehmet Arif Bey, Asm Bey, Refet Bey,
Hadi Bey, Hekk Bey, Hseyin Nazm Bey, Latif Efendi, Talat Bey, mer Ltfi Bey, Necati Bey, Halid Bey, Memduh Bey, Agah Bey, Marih
Bey, Avni Bey, Nurettin Bey, Veyen Efendi, eker Bey, Fuat Bey,
Ohannes Efendi, Necip Efendi Muhittin Efendi, Ahmet Bey, Nimet Efendi, lyas Efendi, Salih Efendi, Ziver Efendi, Mihran Efndi, Ahmet hsan
Bey, Bab Tahir, Cemal Bey, Nurullah Bey, Haim Bey, Salih Veysel Aa
vc Saire

63

Vasf: Vask eklinde yazlm.

168

LKNUR HA YDAROGLU

FAK BEY AV ANEs

Osman Bey, Atf Bey, Sadettin Bey, Fethi Bey, Cemal Bey,
Muhiddin Bey, brahim lhami Bey, Cafer Bey, Ahmet evki Bey, Cemil
Bey, Ziya Bey, Nazm Bey, Salim Bey, Mehmet Ali Bey, Kazm Bey,
Andon Efendi, Lemi Bey, Yaar Bey, Musa Bey, Tahir Efendi, Halis
Bey, Halis Efendi, Bekir Bey, Tevfik Bey, Kadri Bey, Nuri Mahfi Bey,
Seda Bey, Hasan Bey, Mahmut Bey, Servet Bey, Cavit Efendi, Hseyin
Efendi, Tevfik Bey, Fuat Bey, Hamit Bey, Nebil Bey, smet Bey, Kerim
Bey, Salih Bey, Sadk Efendi Malkon Efendi, Rstem Bey, Abdrrahim
Bey, Ltfu Bey, Mustufa Bey, Galip Bey, Alekiyadi Efendi, Tayyar Bey,
Vehbi Efendi, Cafer Bey, Bahri Bey, Hseyin Nazmi Efendi, Edhem
Nuri Efendi, Ahmet Celal Bey, Fevzi Efendi, Mustafa Agah Efendi,
Naim Bey, Fuat Efendi, Abdnnur Bey, Ali Haydar Bey, smet Bey, Osman Fevzi Efendi, Hurit Efendi, Mansur Bey, Ziya Bey, Osman akir
Bey, Nihat Bey, Recep Bey, Ceher Aa, Rstem Aa ve gayrihum.
EBULHAD AV ANEs
Hasan Halit Bey, Sleyman Bey, kr Bey, Mehmet Efendi,
Ebulhayr Efendi, Sadk Efendi, Ekrem Bey, Sreyya Bey hsan Efendi,
Sadullah Efendi, Talip Efendi, Torpil Tevfik Bey, Cenap Bey, Sami Bey,
Munis Efendi, shak Bey, Osman Sabit Efendi, ve gayrihum.
MAKTUL FEHM PAA AV ANE s
Cemal Bey, Tahsin Bey, Adnan Bey, Kerim Bey, Fatin Bey,
Sunullah Bey, Zht Bey, Behcet Bey, Tank Bey Sreyya Talat Bey,
Fuat Bey, Mnir Bey, shak Efendi, Komiser Nuri Ve Ziya Ve Sadk Ve
Kemal Efendiler, Cemil Bey, Kemal Bey, Zati Bey, Esat Bey, Hamdi
Bey, lyas Bey, Fahrettin Bey, Necmettin Bey, Sadi Bey, Pehlivan Arif,
Sabih Bey, Agah Bey, Yahya Bey, Abidin Efendi, Hilmi Efendi Zeynel
Efendi, Cevdet Efendi, Mehmet Sleyman Efendi, Ali Zifer Efendi,
Haim Bey, Ragp Efendi, Mnir Efendi, Hidayet Efendi, Mecdettin Bey,
Nail Efendi, kr Efendi, Fethi Bey, Faik Bey, Hseyin Efendi, mer
Tahsin Efendi, Ferhat Efendi, ahebettin Efendi, Abdi Efendi, Kemal
Efendi, Naci Bey NazifBey, Galip Bey, Kuzma Efendi, Tahir Bey, Neet
Efendi, Asf Efendi, Mnci Bey Seyit Bey, Ratip Efendi, Abdi Bey,
Berhan Bey, Seyfi Bey, Hsamettin Efendi, Hulusi Efendi, Halit Bey,
hsan Efendi, Tufan Efendi, Malik Efendi, Cabbar Efendi, Selim Ve
Rstem ve Sait ve Kemal ve Sabri ve skender ve Refik ve Rait ve Adil
Vesaire,

LL. ABDLHAMT'N

Fehim Paa
mteakip avane-i
Ancak bir ksam
olamala bervech-i

HAFYE TEKLATI HAKKINDA BR RSALE

169

(64)Almanya seferinin mdahalesiyle neyf olunmasn

merkume dier sergedelerin maiyetine girmilerdir.
da dalm ve isimleri gayr- mazbut bulunmu
bala derc-i stun olunamad.

Eserimizde vefat eden sergedeleriI). tercme-i hali zabt olunmamak

itiyat olunduundan Fehim Paann dahi pek mafassal olan tercme-i hali
yazlmam ise de suret-i vefatm intibah mstelzim olmak zere esnay-
katilde mevcut olan arabacsmdan iittiimiz gibi yazyoruz.
Fehim Paanm bunun yerlerini alarak iftlik ittihaz ettii mahalli
beklemek zere bir ok oban kpekleri getirir ve bunlar talim etmek ve
iftlie tecavz edenleri paralatmak iin ehirden sokak kpeklerini toplatr ve bunlar ile srerek acemi kpeklere paralatr ve kendi de glerek
bu manzaray temaa ederdi edilen mesayih tesir etmez bildiini yapard.
te paay da on gn mukatelinde biaynihi kpeklerin paralad
gibi paraladlar. (tecavzah anseyyiate) ibret -hemcinsinin gayr olan
kpeklere ezay reva grenler hakknda bile gayretullahm ne suretle tecelli ettii grlyor. Acaba hemcinsini dura- felaket eyleyenler ve
kendi fenaln iyi ya da kk olan dierin mazarratmda arayanlar ne
hallere giriftar olurlar.
sMAL PAA AV ANE s
Mazhar Bey, Mmtaz Bey, Esat Bey, Emin Bey, Rdvan Bey, Faik
Bey, Adil Bey, ekip Bey, Rza Bey, Talat Bey, Dervi Bey, Haydar Bey,
Rt Paa, evki Bey, Yusuf Bey, Refi Bey,Eref Bey, Mazhar Bey,
Nuri Bey, Ve Dier Emin Bey, Mmtaz Bey, Burhanettin Bey, Reat
Bey, MeretBey (aslm da murad di) akir Bey, kr Bey, hsan Bey,
Celal Bey, Cevdet Bey Nadir Bey, Galip Bey, Ruen Efendi, Stk Efendi, Ethem Efendi, Kemal Bey, Naci Efendi, Ratip Bey, Hsn Bey Ethem
Bey, Cevat Bey, Ferhat Efendi, lyas Efendi, Vasfi Bey, Jozef, Manuel,
Muammer Beyler, hya Efendi, mer Efendi, Zlkafe1 Efendi, Cemil

64

Fehim Paa Abdlhamid'in inand tuttuu paalardand. Askeri bir takma kumanda
bile etmedii halde 25 yanda general 30 yana varmadan korgeneralolmutu.
Fehim
paann taknlna dayanamayan alman elisi ona dorudan doruya Abdlhamit'e ikayet etmi, padiah sevdii sadk Fehim paay Bursa'ya gndermek zorunda kalmt.
Merutiyetin ilan edildiign Fehim Paa Bursa'dan kamak istemi, yeni ehir ilesine geldiinde halk tarafndan lin edilmiti. (Bayar Celal: Bende Yazdm Milli Mcadeleye Gidi. s. 1965-1972, C. 1-8, s. 348-351)

170

LKNUR HA YDAROGLU

Bey, Abdlfettah Bey, Fuat Bey Fikri Bey, Nimettullah Bey, Yusuf Paa,
erafettin Bey, Nusret Efendi, Vasfi Efendi, Abdullah Bey, MehmetBey,
Hazm Bey Zekeriya Bey, Resuhi Efendi, Abdulgaffar Efendi, Sureyya
Bey, Sakp Bey, ahap Bey, stender Bey Ahmet Efendi, Rasim Bey,
Nazif Efendi, Nesip Efendi, Mehmut Galip Efendi, Rait Efendi, Rt
Bey, Mecdi Bey, Ragp Bey, vestlire
VASIF VE MEHMET PAALAR AV ANE s
Nazm Bey, Bahattin Bey, Sm Bey, Tevfik Bey, Cemal Bey, Kani
Bey, Sabit Efendi, Murtaza Efendi, Ali Rza Bey, Nuri Bey, Suphi Bey,
ekip Bey, zzettin Bey, Agah Bey, Salim Bey, Fuat Bey, Hasan Efendi,
Diyaver Bey, hsan Bey, emsi Bey, Azmi Bey, Emin Bey, Halit Bey,
Esat Bey, Abdlkerim Bey, Necati Bey, Ahmet Nesip Bey, Vasfi Bey,
Kemal Bey, Mehmet Bey, Hakk Bey, smail Bey, Hulusi Bey, Hfz Bey,
brahim Bey, Osman Bey, Nafiz Bey, Haim Bey, kr Bey, Baha Bey,
Fehmi Efendi, Mustafa Bey, Halil Efendi, Haydar Efendi, Rfat Bey, Zeki
Bey, efik Bey, sfendiyar Bey, Aziz Efendi, Osman Efendi, Neet Efendi, Menduh Bey, Rasih Efendi, Abdurrahman Bey, smet Efendi, Zahit
Bey, Nedim Bey, Hilmi Bey, Salahi Bey, efket Bey, Suat Bey, Zenat
Bey, Nail Bey, Ali Bey, Cemil Efendi, Nuri Bey, Tahsin Bey, Behet
Bey, Vethi Bey, Sedat Bey, Nayir Bey, Hamdi Bey, Mazhar Bey, Kudret
Bey, Naim Bey, Celalettin Bey, Kazm Reat Bey, zzet Bey, Mnir Bey,
Nuri Bey, Mmtaz Bey, Ferudun Bey, Cevat Bey, Kamil Efendi, Mnih
Efendi, Asm Bey, Cemal Bey, Mcip Bey, Muhyi Bey, Dilber Bey,
Hamdi Bey, Hazm Bey, Ali Bey, Natuk Bey, Nesil Bey, hsan Namk
Efendi, Ali Sabri Efendi, Salim Bey, efik Bey, Servet Efendi, Neit Bey,
Ata Bey, Kadri Bey, Kirkor Efendi, Bekir Rvat Bey, Celal kr Efendi,
Ali Efendi, Nizamettin Efendi, Ramiz Bey, Sleyman Bey, Yusuf Bey,
Remzi Bey, efkati Bey, Zht Bey, Hulusi Bey, Mehmet Efendi, Refet
Efendi, Edip Efendi, Asf Efendi, Tahsin Efendi, Cevdet Efendi, Sleyman Bey, Nebil Bey, Kudsi Efendi, Muharrem Bey, Vecihi Bey, Emin
Bey, Komiser Hsn Efendi, Cavit Efendi, Veli Efendi, lyas Bey, Aziz
Kamil Efendi, Seda Efendi, Keif Bey, Vasf Bey, Tahir Efendi, beikta
iskelesinde memure Hatice Hanm haneleri teftie memur Bahriye Hanm, Atfet Hanm, Behice Hanm, Hrmz Hanm, Cemile Hanm,
adan Hanm, Kabile Fatma Hanm, Madam Eleni, Madam Roza,

ll. ABDLHAMT'N HAFYE TEKiLAT HAKKINDA BR RiSALE

171

FRE KATB ASM BEY AV ANE s

Ekserisi Hersekli Kamil Beyin vefati ile Asm Beye ntikal eylemitir. Mtevaffa Asm Bey dahi padiaha envel derecede merbut idiki
hususi bir adamna "padiahn huzuruna girdiim zaman Cenab- Hakkn
huzuruna (65) girmi gibi bir hale duar oluyorum" demitir.
Celal Paa (Billahare zzet Paa'ya ciro olmutur.) Neyir Bey, Nedim Bey, Nebih Bey, Enver Bey, Saim Bey, Nizamettin Bey, Ltfullal
Bey, Macit Bey, Cevat Bey, Ahmet Asm Bey, Nurettin Efendi, Kamil
Efendi, Server Bey, Halil Bey, smail Bey, YusufBey, Macit Bey, Kerim
Bey, Salih Efendi, Ekrem Bey, Mehmet Bey, Rdvan Bey, Raif Bey, Cemal Bey, Hsam Bey, Abdullah Bey, Mazhar Bey, Hakk Bey, Ohanes
Efendi, Galip Bey, Cevat Bey, Sabri Bey, Nesim Bey, Muhittin Efendi,
Talsih Efendi, Faik Bey, Necmettin Bey, Hdai Efendi, Murat Efendi,
efket Efendi, Emin Bey, Necip Bey, Saffet Efendi, Tahsin Efendi, Sedat
Bey, Cemal Efendi, Vahit Bey, AkfBey, Remzi Bey, Dervi Bey, Mucip
Efendi, Rasih Bey, Abbas Efendi, Kerim Efendi, Mnir Bey, Ltfi ve
mad Beyler, Hasip Efendi, Abdullah Efendi, rfan Bey, Hikmet Bey,
Ahmet Bey, Canip Bey, Abdrrahim Bey, aban Efendi, Rza Bey,
Edhem Bey, Adil Efendi, Halim Bey, Hasan Razi Efendi, Bedrettin Efendi, lhami Bey, Yakup Efendi.
ABDLGAN AGA MENSUBN
Bodrumi Hseyin Efendi, Hayrettin Bey, Katip Cemal Efendi,
Naib Haydar Efendi, Nurettin Efendi, Yusuf Efendi, ilerinden bazs
baladaki Azm Beyle ibriktar Kamil Aaya dahi mensup idi.
EFK PAA AV ANEs
Mazhar Bey, Hafz Bey, Kudretullah Bey, Hayri Bey, Sadrettin
Bey, Pertev Bey, aban Bey, Saflet Bey, Hseyin Efendi, Nizamettin
Bey, Sururi Bey, Cemal Bey, Nizam Bey, Hasan Dervi Bey, T: Zade
Ahmet Bey, Halil Bey, Hasan Rza Bey, Rait Efendi, Osman Efendi,
smail Efendi, Malik Efendi, Ataullah Efendi, Numan Efendi Ltfu Efendi, kr Efendi, Hulusi Efendi,Haydar Efendi Mehmet Cevdet Efendi,
Abdlkadir Efendi, Kemalettin Efendi, Mustafa Efendi, brahim Reit
Efendi, Nusret Efendi (66) smet Efendi, Sadullah Efendi, Arif Efendi,
65
66

Huzuruna: Huzuyuna eklinde yazlm.

Efendi: Efetti eklinde yazlm

LKNUR HA YDAROGLU

172

mer Nuri Efendi, Ahmet Nesip Efendi, Haim Efendi, Fevzi Efendi,
Zeynettin Efendi, erif
Efendi, Cevat Efendi, Abdlgani Efendi,
Nusrettin Efendi, Mahir Efendi, Zeynettin Efendi, Sadk Efendi, Behcet
Efendi, Mesut Efendi, Hamit Efendi, Sururi Efendi, Tahir Efendi, Rafet
Efendi, Seyfullah Efendi, Remzi, Musa ve evki Efendi, Ramiz Efendi,
Suphi Efendi, Azm Efendi, akir Efendi, Hikmet Efendi, Mustafa Hamdi
Efendi, Hilmi Efendi, Fahrettin Efendi, Ferit Efendi, Hasan Talip Efendi,
Mustafa Fazl Efendi, Memduh Efendi, Dier Haim Efendi, Kk Arif
Efendi, Rasim Efendi, Seyfettin Efendi, Malik Efendi, Hikmet Efendi,
Rahmi Efendi, Necip Efendi, Hsmen Efendi, Rahim Efendi, Cemil Efendi, Sadullah Efendi, Vahip Efendi, Fazl Efendi, akir Efendi,
Abdunnur Efendi, Mnir Efendi,
BRKTAR KAML AGA AV ANE s
Kamil Bey, brahim Bey, Hsrev Bey, Cemal Bey, Celal Bey, eh
Kamalettin Efendi, Hsamettin Efendi, eyh Balabani Hsn Efendi,
Ziya Efendi, Bekir Bey, Sadk Efendi, Recai Bey, Ahmet Aa ve
gayrihum.
HAMD BEY AV ANE s
shak Efendi, Mehmet Ali Bey, brahim Bey, smail Bey, Kemal
Bey, Zht Bey, Ziver Efendi, Sadk Efendi, Hseyin Efendi Mnir Efendi, Haadar Efendi, Artin Efendi, Kabril Efendi (67) Nedim Bey,
Rasim Bey, Cemal Bey, Ali Bey Dier Kemal Bey, Hasan Efendi, Bilal
Efendi, Cevat Efendi, Adem Efendi, Naci Efendi, Vehbi (68) Efendi,
Nacati Efendi, Basri Efendi, Ziya Efendi, Mvit Efendi, Mustafa Efendi,
Rza Bey, smail Efendi, Hayri Efendi, emsettin Efendi, Caver Efendi,
Eyp Efendi, Ramiz Efendi, Malik Efendi, Cavit Efendi, Fehim Efendi,
Suat Efen4i, Muhlis Efendi, hsan Efendi, lyas Efendi, Ratip Efendi,
Mmtaz Efendi, Yusuf Bey, Dikran, Cemil, Vasf, Eleni, Todori, Luka,
Madam Aniel,
FOTOGRAF sAM AV ANES
Faz! Bey, Fatih Bey, Sami Efendi, Hayri Bey, Nurettin Efendi,
Tahir Bey, Nusrettin Bey, Nazif Bey, Talat Bey, Zekai Bey, Ziya Bey,
Msy Jozef, Ahmet Yaver Bey, erafettin Bey, Selami Efendi Agah
67
68

Kabri efendi: Gabril olabilir.

Vehbi: Vehi eklinde yazlm.

lL. ABDLHAMT'N

HAFYE TEKLA Tl HAKKINDA BR RiSALE

173

Bey, Gayret Efendi, Sezai Bey, Ahmet Sadk Efendi, Nuri Bey, Reit
Bey, Rt Bey, Faik Efendi, Ebulhayr Sabt Efendi, Esat Bey, Necib
Bey, Zeki Bey, Hsamettin Bey, Cemal Bey, Ahmet Kazm Bey, Tevik
Bey, Seit Bey, Hakk Bey, Hayri Bey, Recep Efendi, Hseyin Efendi,
Bekir Stk Efendi, Galip Bey, Bahattin Bey, kr Bey, Abdullatif Bey,
Fikri Bey, Ahmet Bey, Halim Bey,Abd1halim Efendi, Ragp Efendi,
Seyfettin Efendi, Gaffar Efendi, akir Bey, MnifBey, Selim Bey, Dier
Tahir Bey, Refik Efendi, Alaettin Bey, Rfk Bey, Sleyman Bey, Ahmet
Nutku Bey, shak (69) Efendi, Abdi Bey, zzet Bey, zzettin Bey, Fethi
Bey, Hafz Kemal EfendiCO) Sadettin Bey, brahim Neet Efendi, Adil
Bey, Mustafa Bey, Refii Bey, Saim Bey,
Fotorafi Ali Saminin esamisi zikr olunan kimselerin cmlesi dorudan doruya merkumun emri altnda avanesi deildir. bunlan ekserisi
Ali Sami vastas ile jumal vermi ve bir ksm da dier taraftan jumal
verip jumalleri Ali Samiye havale olunmak tankiyle liecliltahkkat Ali
Sami maiyetinde bulunmutur.
ECZACI REFK PAA AV ANEs
ekip Efendi, Mehmet Hilmi Efendi, Halil Efendi, Kadri Bey, Galip Bey, Nazmi Bey, Safri Bey, Ahmet Bey, Necmettin Bey, Adil Bey,
Hsn Efendi, Stk Bey, Kenan Bey, Celal Bey, Azmi Bey, Nimet Bey,
Nevres Bey, Abidin Bey, Ahmet Aa.
NASIL MENFAATLER

TEMN EDLM ?

Rtbe ve maa ve nian ve atiyeleri kimler alm? Devr-i Sabkta

temin edilen menafii, tamamiyle kizb-i Ci) iftira evham, tasni (2) misn
reddiyet ile husule gelmitir.
simleri zikr olunan kimselerden bir oklan rtbe ve maa ve nian
ve atiyelerle taltif ve tasfir olunmutur.
Maahaza millet-i necibe-i Osmaniye merutiyeti istihsal ettii gn
padiahn mcrimin-i siyasiyeyi aff eylemesi gibi millet dahi bu hazleyi
kemal-i ltuf ve mrvvetlerinden aff eylemilerdin.

69
70

71
72

shak: shak eklinde yazlm.

Efendi: Akndi eklinde yazlm.
Kizp: Yalan syleme.
Tasni: Uydurma

LKNUR HA YDAROGLU

174

ayet Merutiyetin bidayetinde has1 olan heyecan ve ga1eyan zerine bu af arzusu tamim eylemiye idi kurunun yannda yalarda yanarak
binlerce hafiyeler mahv edilird.
Nitekim en ilerde bulunanlar kema1-i rezalet ile Zaptiye kaplarna
getirilmi ve Bab- seraskeri Bekir Aa Blkleri bunlarla dolmu idi.
Fransa nki1ab- Kebiri meydandadr.
uras da bi1irmelidir ki kenarda bucakta daha hayli hafye1er olup
bunlardan pek oklar nam geen maiyetlere hizmet etmitir. bunlarda
drdnc hafyelerle, drdnc czde yazlacaktr. (3)
Bu verilen listelerde 990 hafyenin ismi olduu belirtilmektedir.
Say olarak baz kiileri tam olarak vermeyip "ve gayrihum" ifadesini
kullanmtr. Hafyelerle ilgili ikinci bir liste da Asaf Tugay'n "bret"
adl eserinde (955 isim bulunuyor) verilmektedir. nvanlar ve kim olduklar belirtilmedii iin salkl bir karlatrma imkan vermemekle
birlikte, konu ile ilgili aratrma yapacaklara bir deerlendirme malzemesi olabilecei kansndayz. Konu ile ilgili daha geni aratrma yapacak
olanlar bret adl eserde yer alan A. Tugay tarafndan elindeki kayt defterinde Osmanlca harf srasnda gre hazrlanan ancak btn jurnalcilerin
deil jumallerinden rnek verilenlerin kaytl olduu listeden de yararlanabilirler.

73

Drdnc cze rastIamadmz

iin bir bilgi veremiyoruz.