SZLK

A
Acem: Karagz ve Ortaoyununda grlen Azerbaycandan ya da randan
gelen bir tiptir. Eliak, gnl yce, ancak atp tutan bir kiidir. ou kez hal
tccar, tmbekici, antikac ya da ara sra tefecidir. Elence dkn olduu kadar
kendine dalkavukluk edenden holanr. iire dkndr.
Adaptasyon: Tiyatro iin hazrlanm bir yabanc oyunu, yresel koullar
gznne alnarak uygun biimde kendi diline evirmek, kartmalar ve eklemeler
yapmak.
Az: Dialekt. Yresel konumalar vermek iin kullanlan biimdir. eitli
yrelerin kendine zg konuma biimleri bu sayede perdeye tanr. Kastamonulu,
Kayserili, Laz, Krt, Rumelili, Egeli, Acem, Arnavut, Ermeni, Yahudi, Rum,
Akarap: Karagz oyunu tiplerinden biridir. Teni beyaz olan Arap demektir.
Msr, Suriye, Irak gibi lkelerin vatandalar iin kullanlr. Fellah diye de bilinir.
Oyunlarda kahve dcl, kestane fstk, baklava satcl, devecilik gibi uralar
vardr.
Alt kar: Karagz oyununda Beberuhilere verilen isimlerden biridir. Uzun bir
soytar klah ve kimi kez de klahn ucunda feneri vardr. Beberuhi, Pibop.
Anahtar vermek: Komie nkte yapmas iin laf amak. Amaz vermek.
Aptal: Trk kukla oyununda dalkavuk tipi.
Araba kuklas: Bir arabann iinde, alttan oynatlan Trk kuklas.
Arabis: Kantoda dou giysileriyle yaplan dans.
Aragoz: Msrda eskiden oynatlan kukla ve glge oyunu tr. Aragoz Trk
Karagznden izler tar. Bizim etkimizde gelien Karagzn Msra tekrar gitmesi
sonucu ortaya kmtr.
Yavuz Sultan Selim, Msr seferi esnasnda Tomanbayn asln canlandran
bir glge oyuncusunu ok beenir ve beraberinde onu stanbula getirir. 1517 ylnda
meydana gelen bu olay sonucu glge oyunu nce sarayda yaygnlar. Oradan zengin
konaklarna ve nihayet halka ulaarak gerek poplaritesini kazanr.
Ara muhavere: Muhavere karlkl konuma anlamna gelir. Hacvatla
Karagz arasndaki muhavereyi uzatmak iin ilve edilen sylemedir. Oyun sresi
uzatlmak istendiinde kullanlr.
Arap: Karagz oyunu tipidir. Afrikadan kle olarak getirilmi Zenci
insanlardr. nceleri sarayda alm, sonralar zgrlklerini elde ederek toplum
iine karmlardr. Genelde dilenci olduu grlr.
Arap halayk: Karagz oyunu tiplerinden biridir. Bunlar Zenci, Arap
baclardr.
Arlekino: Aydnlanma anda Commedia dellArtenin uak tipi. Hrsz ve
dilencidir. yi yrekli ama yalancdr. Tahta bir haner tar. Renk renk yamalar olan
giysisi vardr. Bu yamalar, daha sonralar, baklava biimini almtr.
Arzbar: Ortaoyununda muhavereye karlk gelen konuma.
Arnavut: Karagz ve Ortaoyunu tipidir. Drst, mert ama bilgisiz ve kabadr.
abuk kzar, ataktr, onun iin adam ldrmek ok kolaydr. Kabadayl vardr, ama
skya gelince kaar. yi davranlnca uyumludur. mparatorluk corafyasnda kavgac
ve silahrlkleri ile tannr. Kendine has bir ivesi, Arnavut az vardr. Lf anlatmas
zordur, okuma yazmay, say saymay bilmez. Oyunlarda ciercilik, bahvanlk,
bostanclk, bozaclk, koruculuk vb. ilerle urar. Gzkt oyunlar
____________________ da korucu olur.
Arosek: randa ilkel bir kukla tr.
k: aldklar saz eliinde iirler, trkler syleyen, destanlar anlatan
gezici halk ozanlardr. Karagzn klk oyununda saz alarak iir okur.

Atebz: Osmanllarda, enlikler iin donanma fieklerini hazrlayan, ya da

atele hner gsteren oyuncu.
Ayak kuklas: On yedinci yzylda oynatlan bir kukla tr.
Aydnl: Karagz oyununda kabaday ya da efe tipi. Kabadaylar grubuna
girer. Tek bana mahallenin dzenini salar. Perdedeki tiplere gre boyu uzun olan
Aydnl, Efe olarak da anlr ve perdeye gelir. Baz oyunlarda Tuzsuz Deli Bekirin
yerini alr.
Ayna: Karagz tasvirlerinin gsterildii, mermerahiden dikilmi, ekran grevi
gren gergin beyaz bez. Arkasnda ema yakldnda tasvirleri gsterir. Eskiden 2 x
2.5 metre iken, sonradan 1.10 x 1.80 metre olarak klmtr. Hayallerin perde
yerine kullandklar isimdir. Ayna, Hayalyi seyirciden ayran, gzlerden saklayan bir
engeldir. Perde gazellerinde aynann basit bir bez olmad zellikle ilenir.
Perdeyi kaldr gzden
Hisse al sen bu szden.
Perdeyi sanma bezden
Kemalattr perdemiz
Aynal: Karagz, Klhanbey ve Matiz tipleri tarafndan kullanlan bir
kelimedir. yi ve gzel karl kullanlr.
Aynasz: Aynal tabirinin karldr. Kt manasnda kullanlr.
Aynaz: Anadoluda ky oyunlarn ynetene verilen adlardan biri.
Ayvaz: Karagz oyununda Ermeni tipi.
Ayvaz Serkis: Karagz oyunundaki Ermeni tipi sonradan bir Ermeni ad olan
Karabet diye adlandrlmtr.Vekilhar-Khya olarak zengin konaklarnda alr. Vanl
bir Ermeni olan Serkis konan alveriini yapar. Sadakti ve drstlyle bilinir.
B
Baba Himmet: Karagz oyununda omuzunda baltasyla gezen Kastamonulu
bir tiptir. ok iri yar, kolayca aldatlabilen, saf bir kiidir. Yumuak huylu ve iyi
yreklidir. Ancak kzdnda gz kimseyi grmez Dier tasvirlere gre uzun ve
byk yaplr. Karagz onunla konumak iin Himmetin zerine merdiven dayayp
kar. Anadolu Manav azyls konuur. Manav yerleik Trklere verilen isimdir. Bir
dier ad Trktr.
Bakkalbazi: randa ilkel bir gldr tr. Azebaycanda bakkal oyunu.
Balama: Karagz oyunlardaki Kabaday tiplerin dier yabanc lke tiplerine
hitap iin kulland szdr. Ortaoyununda Rum tipi iin kullanlan ingeneceden
bozma bir szdr.
Bar: Dou Anadolu danslarna verilen ad.
Barba Yorgos: Karagz oyununda yar Ulaha, yar Rumca konuan bir
Rumeli obandr. Denizin adn bile bilmeyen cahil biridir. Gemileri birer byk kayk
sanr. Baba Himmete benzer. Yunan Karagznde de kullanlan bir tiptir.
Baro: Karagz, Klhanbey ve Matiz tipleri tarafndan kullanlr. Argo bir
szdr, bay yerine kullanlr.
Balang: Karagz oyununda balang blm. Hacvatn semai okuyarak
geldii ve perde gazeline girdii kesim. Hacvat, bu blmde dzyaz uyakl yakara
geer, sonr iki dize iir okur. Karagz aynann seyirciye gre sa st kesinden iner
ve tekerlemeye girer.
Bazende: Oyuncu.
Baz- hayal: randa glge oyununa verilen ad.
Bebek: Anadoluda ilkel bir kukla oyununa verilen ad.
Beberuhi: Karagz oyununda kt huylu cce tipi. Vcudu gelimi, akl
kttr. abuk ve duraksamadan konuur. Bakalarn, zellikle Karagz kzdrmaktan
holanr. Ylk, sulu, alayc, herkesle dalga geen densiz bir tiptir. Oradan oraya laf

tayarak herkesi birbirine drr. Karagz argosunda Pibop denildii gibi Alt
kar Beberuhi de denir.
Beltrame: talyan tulat tiyatrosunda, her syleneni yanl anlayan tip.
Beyzabaz: Yumurtalarla gzbacl ve elabukluu yapan oyuncu.
Biti: Karagz ile Ortaoyununda oyunun son blmdr. Bu ksa blmde
seyirciye, oyunun bittii bildirilerek, gelecek oyunun ad ve oynanaca yer belirtilir.
Bolulu: Karagz ile Ortaoyununda sk grlen bir oyun tipidir. Yresel Bolu
az konumasna ramen stanbullu davran biimleri gsterir, genellikle adr.
Bunraku: Japon kukla gelenei iindeki en yetkin ve en zor kukla oyunu. Bu
oyundaki kuklalarn boyu 1.20 metre olduu iin kii tarafndan oynatlr.
Burattini: talyan el kuklas.
Brigella: Commedia dellArte trnn bir uak tipi. Kt yrekli, kolayca
adam ldren biridir. Kt grnl bir yarm maskesi vardr.
Bukko: Atellan komedyasnda soytar tipi. Bu soytarnn ei, aptal bir tipi olan
Makkustur.
Burla: Commedia dellArte trnn komik ara oyunu.
Byc: Karagz oyunu tiplerinden olup eski zamanlardan kalma by yapan
kiidir. Bu tip genelde kadndr.
C
Cadaloz: Trk kukla oyununda vey ana tipi.
Cad: Karagz oyun kiisidir. Cazu adyla da bilinir. Doast gleri vardr.
nsan eitli klklara sokabilir. Uma yetisine sahip olan Cazular, kple ya da bir
ejderin zerinde ellerinde ylandan kamlaryla, uarak zel efektlerle perdeye
gelirler.
Canbaz: Szlk anlamnda can ile oynayan demektir. p zerinde
yryenlere ve yksek dikili talara trmananlara bu ad verilmitir. p canbazlarnn
zel ad Rismanbazdr.
Canavar: Doast garip bir yaratktr. Glge oyunumuzda ktln
simgesidir.
Canl Karagz: Halk dilinde Ortaoyununa verilen ad. Sk kullanlmaz. Bu
konuda daha ayrntl bir aratrma i blmlerde yer almtr.
Cdrolu: Anadoluda ky oyunlarn ynetene verilen adlardan biri.
Czlanmak: Karagz, Klhanbey ve Matiz tipleri tarafndan kullanlr. Argo bir
szdr, bir yerden gitmek manasna gelir.
Cin: Karagz oyununda doad bir tasvir. Ortaa Avrupa tiyatrosundaki
eytann karldr. Gsnde, karnnda, kasklarnda ve dizkapaklarnda canavar
balar vardr. Gze grnmediine ya da istedii zaman grndne inanlan hayal
tipi. Cumhuriyet ncesi Karagz oyunlarnda daha ok kullanlmtr.
Commedia Dellarte: talyan tulat tiyatrosu. Belirli bir konu ierisinde, bir
senaryoya dayanlarak oynanan, iinde tulata bol yer verilen, hareketli, mzikli bir
halk komedyasdr. Oyundaki espri ve hareketler oyun oynand srada oyuncular
tarafndan uydurulur. Bu trn baars oyuncularn tulat yeteneine baldr.
Ortaoyunu ile byk benzerlikler gsterir.
Commedia erudita: talyan tulat tiyatrosundan deiik olarak gelien
karakter ve entrika komedyasdr. Belirli bir metni vardr.
Cud: Karagz oyunu tiplerinden Yahudiye verilen addr.
Curcuna: Ortaoyununun balangcnda ya da bu oyundan bamsz olarak
ortaya kan sivri klhl, gln giysili soytarlarn danslar.
Curcunabaz: Curcuna iinde dans eden ve gsteriler yapan sivri klhl,
bazan yzleri maskeli oyuncular.
Cce: Karagzdeki Beberuhinin benzeridir. Curcunada ve sylemelerde
ortaya kar. Daha ok Kavukluyu kzdrr.


adr hayal: Eskiden ipli kuklaya verilen ad.
alpara: Eski oyuncularn ellerinde birbirlerine vurarak dansa ritm tuttuklar,
sert olduundan abanoz aacndan yaplan sopalar.
ay: Karagz, Klhanbey ve Matiz tipleri tarafndan bayan anlamnda
kullanlan argo bir szdr.
egne: Oyuncularn kulland zilli bir tartm algs.
egnebaz: egne ad verilen zilli maalar alan kimse.
elebi: Karagz ve Oratoyununda gen erkei oynayan, stanbul azyla
konuan bir tiptir. Eskiden okumu, tahsil grm eitimli kiiler iin kullanlan elebi
tbiri, bey ve efendi kelimelerinin yerini tutard. Elenceyi sever, srekli ktr. Kibar
ve mirasyedidir. Gzel konumay ve gezmeyi sever. Kadnlara dknl ile bilinir.
Kyafeti yllar iinde zennelerle birlikte en ok deiiklik gsteren tiptir. Moday
yakndan takip eder. Toplumsal deiimleri elebi kyafetleri zerinde grmek
mmkndr. Sarkl, kaftanl elebilerden fesli redingotlu, stanbulinli elebilere bir
deiim gzlenir.
emberbaz: emberlerin arasndan atlayp geen oyuncu.
ene yar: Kavuklu ile Piekr arasnda yarmal syleme.
engi: eng ad verilen algyla danseden oyuncudan gelme bir isimdir. Daha
sonra sadece iin raks yn kalmtr. Karagz oyunu sonunda engi oynamak
neredeyse yerlemi bir gelenektir. engiler oyun sonunda perdeye gelip raks
ederler.
erkez halayk: Karagz oyununda dedikoducu kadn tiplerinden biridir.
ngal: Tulat tiyatrosunda pezevenk rol.
rak: Hayalnin yetitirmek amacyla yannda bulundurduu yardmcsdr.
Perdenin tanmas, kurulmas ve oynanacak oyunun tasvirlerinin dizilmesinden
sorumludur. Perde arkasnda eitli ileri yaparken ustann sanatn renmeye ve
ileride Karagz oynamaya hazrlanr.
ifte Karagz: Bir ustalk gsterisi olarak muhaverenin iki Karagzle
karlkl oynanmas, Karagzlerin birbirleriyle yarmaya girmesidir. Ortaoyununda
da ifte Kavuklu olduu grlr.
ingene: Karagz ve Ortaoyununda kt klkl, esmer ingene kadn tipi.
Genelde falclk yapar, iek satar, kimi zamanda algclk yapar.
ocuk Karagz:
ocuk oyunu: ocuklar iin dnlm, elendirici ve eitici nitelikteki oyun
tr.
ocuk topluluu: XVI. Yzylda saraylarda temsiller veren, kadn ve erkek
rollerini ocuklarn oynad tiyatro topluluu. Genel olarak ocuklardan kurulan
tiyatro ya da dans, ark topluluu.
me gelin: Anadoluda ilkel kukla oyununa verilen ad. Bu oyunda
kullanlan bezden, aputtan, samandan, sopadan yaplan bebek.
D
Dalang: Java glge oyunu ustas.
Dayrezen: Eskiden Karagz oyunlarnda def alan kiiye verilen addr. Mzik
bilgisi ve sesi iyi olan Dayrezenler oyunun mziklerini yaparken arklara da elik
ederler. Ancak gnmzde bu grevi yardaklar yapmaktadr.
Dedi ki: Karagz oyunu tiplerindendir. Her kelimenin banda dediki der.
Deiken kukla: Oyun srasnda birden deiik bir grnm alabilen kukla
tr.
Denekli kukla: Organlar, alttan deneklerle hareket ettirilen kukla.
Delikanl ba: Anadoluda oyunlar ynetene verilen adlardan biri.

Delil: Anadoluda oyunlar ynetene verilen adlardan biri.

Demeli: Karagz oyunu tiplerindendir. Her kelimenin sonunda demeli der.
Denyo: Deli anlamna gelen zel terim. Daha ok Ortaoyununda karmza
kar. Karagzdeki Beberuhi gibidir.
Deste: ilerde, Muharrem ay treninde geit alay.
Deri:
Dev kukla: ki insan boyunda (Kimi kez daha da byk) yaplp hareket
ettirilebilen donanma, enlik kuklasdr. Osmanl mparatorluu andaki enliklerde
gsterilirdi. Bu, iine adam ya da adamlar girerek hareket ettirilen byk boy bir
kuklayd. Eski kaynaklar buna suret-i div-i mehb demektedir. Donanma enlikleri
minyatrlerinde grlr.
Dikizlemek: Karagz, Klhanbey ve Matiz tipleri tarafndan kullanlr. Argo bir
szdr, gzetlemek manasna gelir.
Diksiyon: Tiyatroda duru, seik, saydam vurgulama ve ses klarna tam
uyarak konuma, gzel konuma sanat. Karagz oynayan oyuncudan stanbul
Trkesi kullanmas beklenir. Konumada oyuncunun kendi aksannn olmas kusur
olarak grlr. Anadoluda Karagz oynandnda ise stanbul Trkesi alay konusu
olur.
Dilenci Arap: Karagz oyununda bir Ak Arap tipidir. Karagzden sadaka
alabilmek iin Trke bir duaya balar, Karagz amin der. Karagz ancak duann
sonunda bunun beddua olduunu anlar.
Dilsiz oyunu: Szsz bir kyl oyunu trdr. Anadoludaki kyl
oyunlarnda buna samt ya da ll denir.
Dii konumak: Komie ya da Kavukluya nkte yapmas iin amaz vermek.
Donanma: Osmanl mparatorluu zamannda byk, zengin elence. Bu
eit elenceler sultanlarn dnlerinde, ya gnlerinde, tahta gemelerinde ve
ehzadelerin snnet dnlerinde yaplrd.
Dkkn: Ortaoyununda i yerini belirtmek iin kullanlan alabilir kk
paravan. Dkkn bir hasr iskemle ile de belirtilebilirdi.
E
Efe: Karagz oyunu tiplerinden biridir. Bat Anadoludaki zeybeklere, ky
yiitlerine denir. Zeybek oynamas en byk zelliidir.
Efekt: Ses ya da k ynnden sahnede etki salayan aygt ya da aygtlarn
tm.
Efsane gyan: slm lkelerinde ksa fkralar anlatan.
Eleba: Anadoluda oyunlar ynetene verilen adlardan biri.
El kuklas: Eski trk kuklasnda, ayaklar olmayan iine el sokularak oynatlan
kukla. Avrupada Almanya ve Avusturyada yaygndr. Tiyatroya byk etkisi
olmutur.
Ermeni: Karagz oyunu tiplerindendir.
Ezberci: Karagz oyunu tiplerindendir. Anlamadan baz cmleleri ezberlemi
olup ezbere konuur.
F
Facia: Eski Trk tiyatrosunda melodrama ve tragedyaya verilen ad.
Fasl: Karagz oyun blmlerinin ikincisi ve en uzun olandr. Oyuna ad olan
olay rgs burada geer. Karagz ve Hacvat dndaki tiplerin perdeye geldikleri
blmdr.
Fasl- mudhik: Arap lkelerinde ilkel bir gldr tr.
Fogeya: Karagz oyunu tiplerinden biri olan Ayvaz, Dou illerinden geldii
iin Vanl Ermeni ivesi ile konuur ve her cmleye bir fogeya ekler.

Frenk: ou kez Rumdur. Osmanl mparatorluu dnemindeki Avrupal gibi

giyinir. ve leri doru syleyemez. Kimi doktor, kimi i adam, kimi kez de
terzidir.
Fritelino: Commedia dellArte trnde uak tiplerinden biri.
Furi: Tulat tiyatrosunda alk demektir.
G
Gaca: Trk kukla tiyatrosunda kadn.
Gaco: Karagz, Klhanbey ve Matiz tipleri tarafndan kullanlr. Argo bir
szdr, Karagzde kadn manasna gelir.
Gazelhan: slm lkelerinde iir okuyucu; zellikle bestelenmi iirler
okuyan.
Gazi Bonak: Karagz oyununda zorba bir yenieri ya da levent tipi.
Gen kz: Kukla oyununda gen k tipi.
Geveze: Karagz oyunu tiplerindendir. Bu tip azna geleni syledii gibi, pot
krar, am devirir. ok konuur, mnasebetsiz bir tiptir.
Giriz: Ortaoyununda oyun karl kullanlan bir szdr.
Gie iletmek: Temsil yoluyla kazan salamak.
Glge oyunu: Patiska bir perde arkasnda yaklan k dolaysyla bu perdeye
vuran deriden resimlerin (tasvirlerin) glgelerinden faydalanlarak oynatlan oyun.
Gstermelik: Eskiden gsterme diye adlandrlmtr. Karagz oyunu
balamadan nce perdeye konulan ve oynanacak oyunu belirten tasvirdir. Hangi
oyun oynanacaksa perdeye ona uygun bir gstermelik konur. Hamam oyununda
Hamam, eme oyununda eme, Kayk oyununda Kayk vb. gibi. Ancak bazen vazo,
limon aac, deniz kzlar, algclar gibi oynanacak oyundan ilgisiz tasvirler de
konulabilir.
Graiyano: Commedia dellArte trnn yal erkek tiplerinden biridir. l
Dottore tipleri arasndadr. Bolonyal, arlatan bir hukuk doktorudur. ok konuur.
Konumasyla karsndakini kandrr, ama ok gemeden hilecilii ortaya kar. Sk
sk aldatr ve atlr. Bazan doktor lakabn kullanarak tp doktorluu da yapar.
Krmz yanakl, iman, koca burunlu bir adamdr. Kara pelerinli, geni kenarl
apkas ve kara yarm maskesi vardr.
Grzbaz: Eski meydan ya da sahnede oynanan elencelik (krmk) ve spor
oyunlarnda arlklar kaldrarak hner gsteren oyuncu.
H
Habbe: Karagz, Klhanbey ve Matiz tipleri tarafndan kullanlr. Argo bir
szdr, yemek yemek manasna gelir.
Habe: Karagz ustalarnn ekmeke verdikleri ad.
Hacvat: Glge oyununda Karagz tipinden sonra gelen ikinci nemli tiptir.
Hacvat yar aydn, Osmanlca konumaya zenen, saman altndan su yrten,
kurnaz, karn dnen bir Osmanl tipi olarak betimlenmitir.
Hagaragort: Eski Trk tiyatrosunda tragedyaya ve melodrama verilen ad.
Ermenice tiran, hain, dman rolnn ad.
Hakivati: Arap lkelerinde hikye anlatcs.
Halay: Anadoluda ky danslarna verilen genel adlardandr.
Halk Karagz: Halka oynatlan Karagz oyunu. Ramazan aylarnda
kahvelerde, bahelerde oynatlan Karagz.
Hamal: Eskiden Hayalnin oyun takmlarnn bulunduu zembili tayan kiidir.
Hameik: Hamack ya da Hamecik de denir. lkel bir kuklaya verilen ad.
Han kolu: Orta oyuncularndan iki nl kolun birincisi. Bu topluluun banda
o zamanlar n yapm olan Kavuklu Agh Efendi vard.

Harputlu: Karagz oyunu tiplerindendir. ounlukla mahalle bekisidir.

Szlerine birtakm Krte szckler kartrr. Bn ama kibirlidir.
Hatem: Glge oyununda alnan zile Karagz ustalarnn verdii ad.
Hatem kerizi: Oyunun sonunda engi oynatmaya Karagz ustalarnn verdii
ad.
Hay: Karagzclerin Ermeniye verdikleri ad.
Hayal aac: Karagz perdesinin arkasnda, st kol kesinde Y harfi
biiminde gere. Buna kimi tasvirler sktrlr. Pe tahtaya taklr, tasvirler bu atal
aaca dizilir.
Hayalbaz: Hayal oyunu ustas. ebbaz.
Hayal: Glge oyunu ustalarna verilen nvan. Karagz oyununda tasvirleri
oynayan ve onlar konuturan sanatkrdr. Buna tarihsel srete ehbaz, Hayalbaz,
Suretbaz da denilmitir. Bir Hayal tasvirlerini kendi yapar ya da bakasna yaptrr.
Taklit yeteneinin, ses ve nefes kullanmnn iyi olmas,
Hayal oyunu: Perde arkasnda eitli tasvirlerin resimlerin glgeleri
gsterilerek oynatlan oyun.
Hayal perdesi: Karagz oyunlarnda kullanlan perde. Buna Lub-i Hayal,
Hayal-i Zl ya da eyh Kteri Meydan da denir.
Hayal sand: 400 Karagz oyunu tasviri tamamlanrsa buna Hayal
Sand denir.
Hayma sai gerdon: randa glge oyununa verilen ad.
Hayme ebbazi: randa adrda oynatlan kukla.
Heleek ekmek: Anadoluda dans etmek anlamna gelen bir deyim.
Hmhm: Karagz oyunu tiplerindendir, genizden konuur. Kusurlu kiiler
snfna girer. Artk oyunlarda pek kullanlmayan bir tiptir.
Hrbo: Karagzc argosunda tara tiplerinin tmne bu da verilir.
Hokkabaz: Gzbaclk ve elabukluu gsteren oyuncu.
Hoppa: Karagz oyununda elebi tipinin bir baka ad.
Horitmek: Halay ekmek anlamna.
Horon: Karadeniz blgesine zg Kemene ve tulum eliinde topluca
oynanan bir dansn ad.
Humbaz: randa kp iine girerek oynatlan kukla.
Huzur Karagz: Padiahlarn nnde oynatlan Karagz oyunu. Huzura en
usta Karagzcler karlrd.
Hsmen Aa: Karagz oyununda Rumelili arabac ya da grei tipi.
I
Ik tahtas: Perdenin arkasnda k konulan raf. Pe tahtas.
Ikrlak: Karagzn Bektai sarn andran apkasna verilen isimdir.

bi: Eski tulat oyunlarnda ou kez uak roln oynayan komik.

htiyar: Trk kuklasnda biin karsnda oynayan n kii. bi htiyarn
uadr.
pli kukla: Organlar iple hareket ettirilen kukla. Trkiyeye bunu ilk sokan
Thomas Holden adl bir ngilizdir.
skemle kuklas: Eskiden daha ok ingenelerin oynatt ilkel bir kukla tr.
aret: Anadoluda sessiz ve szsz oyunlara verilen ad.
K
Kaburcak: Trkistanda kukla oyununa verilen ad. Kolkorak.
Kad: Anadoluda oyunlar dzenleyene verilen adlardan biri.
Khya: Anadoluda oyunlar dzenleyene verilen adlardan biri.

Kalg: Anadoluda dans etmek anlamna gelir.

Kambur: Karagz oyunu tiplerinden biridir. Beberuhiyi andrr, srtnda
kamburu vardr.
Karacr oyunu: Anadoluda ilkel kukla oyunu.
Kartela: Tulat tiyatrosunun kapsna aslan tabela.
Kasebz: Kseleri parmaklarnn ve deneklerin ucunda evirerek dans eden
oyuncu.
Kasperle: Almanya ve Avusturyada ba kuklann ad. 1890 yllarnda,
Viyanal komik Laroscheun yaratt bu tip, bir bakma Hans Wurstdan gelmedir.
Saf, neeli ve bana gelen servenlerden hep iyilikle syrlmasn bilen halk ocuu
grn ile Kasperla, daha snra ocuklar iin kukla oyunlarnn sevilen bir
kahraman durumuna gelmitir.
Kasperle tiyatrosu: Almanya ve Avusturyada ba kuklas Kasperle adn
tayan kukla tiyatrosuna verilen ad.
Kavuk devirmek: Ortaoyununda Kavuklunun kavuunu yere drmeden bir
ba hareketiyle devirmesi.
Kavuklu: Ortaoyununun Piekr ile sz dellosuna giren, en nemli tipidir.
Perdede Karagz karl Ortaoyununda Kavukluya dnr. Kavuklu, dilimli ve
sarkl bir kavuk, krmz uhadan kaftan giyer. inde gmlei olur. Ayaklarnda sar
edik pabular bulunur. Eski ad Nekredir. Kavuklu ortaya peinde bir cce ya da
kamburla gelirdi.
Kavuklu arkas: Kavukluyu izleyen cce ya da kambur oyuncu. Elinde bir
zembil ya da fener tard.
Kayarto: Zennelerle birlikte gezen Arap Bac, halayk.
Kayserili: Karagz oyunu tiplerindendir. Yerli azla konuur ama stanbul
trelerini benimsemi pastrmac tipi.
Keelek baz: randa ilkel bir gldr.
Keel pehlivan: ran kukla oyununun ba oyuncusu. Kel Pehlivan da denir.
zel bir giysisi yoktur. Bann dazla tek zelliidir. Sofu gibi grnr. Bilgitir,
stelik btn ranllar gibi, az ok air yan vardr. Karagzn randaki karl
olduu sylenir.
Kekeme: Karagz oyunu tiplerinden biridir. Kekeleyerek konuur. nsanlarn
kusurlar ile alay etmek ho olmayaca iin artk bu tipler perdeye getirilmiyor.
Kerizci: Karagzclerin ark syleyene verdikleri ad.
Krnmak: Anadoluda dans etmek anlamna.
Kssahan: slm lkelerinde hikye anlatcs. Meddahla benzer zellikleri
vardr. Ancak oyunucluk yn meddah kadar gelimemitir.
Kzlayak: Anadoluda oyunlar dzenleyene verilen adlardan biri.
Kikirrus: Atellan komedyalarnn bbrlenen asker tipi. Kapitano.
Kol: Dans, temsil, taklit ve her trl oyun oynayan topluluk.
Kolba: Ortaoyununda kolun banda olan ve kola adn veren kimse. Kolun
oyunlarn dzenleyen, onu yneten kii.
Kolkorak: Trkistanda bulunan el kuklas. Kaburcak.
Kolombina: talyan tulat tiyatrosu olan Commedia dellArte trnde kadn
uak tiplerinin en renklisi. uh, kvrak, iyi yrekli bir kadndr. ou zaman gz alc
bir gzellii vardr.
Komika innamorata: Commedia dellArte trnn komik grnl, ou
zaman orta yal ya da yal sevgili tipi. Genelde zengin, dul ve irkin bir kadndr.
Komik-i ehir: Trk tulat tiyatrosunda en usta olmu oyuncuya zel bir
trenle verilen en onurlu nvan.
Korak: Anadoluda ilkel kukla oyununa verilen ad.
Kek: Eski Trk sahne oyunlarnda kadn klna girerek dans eden olan.
Gnlk konumada oyuncu kz.

Kek havas: Keklerin uyumlu hareketlerle dans etmelerini salayan oyun

havas.
Krmk oyunlar: Seyirlik oyunlar. Seyirci nnde gsterilen her trl oyun.
Daha ok halk tiyatrosu ve elendirici nitelikte oyunlar.
Kse: Anadoluda oyunlar dzenleyene verilen adlardan biri.
Keba ustalar: kinci derecede Karagz ustalar. Bunlar kahvehanelerde,
kapal yerlerde Karagz oynatrlard.
Ktrm: Karagz oyunu tipleinden biri. Kusurlu kiiler snfna girer.
Dilencidir.
Kyoyunu: Kayna dinsel olan, ilkel konulu oyun. Bu tr oyunlar dinsel tren
nitel ii tar. Bolluk, yamur trenleri gibi gsterilerde bu oyunlar oynanr.
Krispin: talyan tulat tiyatrosunun etkisiyle ortaya km, Fransz
tiyatrosunun bir tipi. Bu tip Skaramuiyodan esinlenerek ortaya karlmtr.
Kuklabz: Kukla oynatan usta.
Kukla oyunu: Kuklalarn oynatld fazteziye dayanan oyun.
Kukla tiyatrosu: Kuklalarn elle ya da mekanik olarak oynatld tiyatro.
Kukuruku: Commedia dellArte trnn, korkak olduu halde, ne kadar
kahraman olduunu herkese anlatarak bbrlenen palavrac kahraman tiplerinden
biri.
Kumpo: Anadoluda oyuncular dzenleyene verilen ad.
Kurmak: Bir oyunu btn eleri ile belli bir dzen iinde oynanr hale
getirmek.
Kuyuntu: Tulat tiyatromuzda kulis aralarna verilen ad.
Kzebaz: Testileri bann stnde tutarak hner gsteren oyuncu.
Klhanbey: Karagz tiplerinden biridir. Matiz ve Tuzsuz Deli Bekirden sonra
gelir. kinci Abdlhamit devrinde Karagz tipleri arasna girmi olan Klhanbey
sarho deildir.
Krt: Karagz tiplerindendir. Oyunlarda Beki olur. Gneydou Anadoluludur.
L
Ll: Anadoluda sessiz ve szsz ky oyunlarna verilen ad.
Laz: Karagz oyununda kayklk ve kalayclk yapan tip. Trabzon azyla ok
sratli konuup karsndakine sz vermez. Az kalabalk, geveze bir tiptir.
Lazzi: Commedia dellArte oyuncularnn gldrc eylemleri.
Lobetbaz: randa kukla oyunu.
Lb: Gldr.
Lbetbaz: Eski Trk krmk oyunlarndaki gsteri sanats. Bu terimin
kapsamna oyuncular, hokkabazlar, cambazlar ve eitli hneri olan kimseler girer.
M
Makama: Kiilerin sylemelerinin taklidine dayanan yk biimi. Meddah
biimi ile benzerlik gsterir.
Maraka: randa seyirlik oyunlara verilen ad.
Maskara: karagz oyununda soytar tipi.
Matiz: Karagz oyununda bir tiptir. Her an szmas beklenen alelde bir
mahalle sarhoudur. Sylenen szleri anlamakta zorluk eker.
Matrakbaz: Tahta kllar ve kalkan yerine yuvarlak yastklarla yaplan bir
spor ve dans gsterisi olan matrak oyunu yapanlara verilen ad. Minyatr sanatmzn
en byk ismi Matrak Nasuh, bu oyundan gelen lakabyla bilinir.
Maymunbaz: Maymunlar eitip onlarla oyunlar gsterenlere verilen ad.
Meddah: ykler anlatan ve taklitler yaparak bir olay canlandran sanat.
ounluk komik ykler anlatsa da dramatik yaps ve kurgusu olan bir biimdir.

Arapa vmek, medh etmek anlamndan gelir. Eskiden ayakta iir syleyip vgler
dzen bu kiiler daha sonra oturup anlatmaya balarlar. Aksesuar olarak omuzlarnda
bir mendil, ellerinde bir baston
bulunur bunlar anlat iinde eitli formlarda
kullanlrd.
Mestan Aa: Karagz oyununda ezik bir gmen azyla tane tane konuan
Rumeli tipi. ou kez pehlivan, kimi kez de arabac olur. Durmadan kynden
bktn syler. Pehlivanlktan dem vurur. Ama koftur. Kendinden zayfna bile yenilir.
Korkak deilse de ylgndr.
Meale: Karagz perdesinin arkasna yaklan k.
Meale ana: Eski Karagzclerin mealeyi yaktklar anak ya da altlk.
Meydanc: Anadoluda oyunlar ynetene verilen adlardan biri.
Mezzetino: Giysisi krmz olan, Commedia dellArte trnn uak tiplerinden
biri.
Mitos: Tarih ncesinden bu yana tanrlarn yaamlarn ve kahramanlarn
maceralarn anlatan ve bir toplumun inanlarn, duygularn, eilimlerini anlatan
efsane. Esatir.
Moloz: Trk tulat tiyatrosunda figrana verilen ad.
More: Arnavutun syledii her cmleye ekledii szck.
Moruk: Tulat tiyatrolarnn oyunlarnda yal adama verilen ad.
Mudhik: Eski Trk sahne oyunlarnda gldren oyuncu.
Mudhike: Gldr.
Muhacr: Karagz oyununda bir tiptir. Balkan gmeni manasna gelir.
Balkanlarda yaayanlara Rumelili ya da anavatana g ettiklerinde Muhacr denirdi.
Muhavere: Karagzn indirilmesinden ve tekerlemesinden sonra fasl
balamadan nceki blmdr. Burada Karagzn Hacvattan dayak yemesinden
sonra yaptklar karlkl konuma yer alr. Muhavereler belli isimlerle anlrlar.
?????? bu muhaverelerde Karagz ve Hacvatn kiilikleri zerine ipular
verilir, mizalar ortaya konur. Yanl anlamalar zerine kurulu bu diyaloglar toplum
iindeki grg kurallarndan, iir syleme zerine pek ok alanda eitlilik gsterir.
Mukaddem: Arap glge oyununu oynatan trenci ba; ayn zamanda glge
oyununun ba kiisi. Arap glge oyununda Hacvatn karldr. Karagz oyununda
da ilk blme mukaddime dendiini biliyoruz.
Mukallit: Anadoluda oyunlar dzenleyene verilen adlardan biri. Takliti
manasna gelir.
Muslu: Karagz oyunu tipidir. Kanl Kavak oyununda k Hasann olu.
Mhrebaz: Yuvarlak talarla gz baclk ve el abukluu gsteren oyuncu.
N
Nakkal: randa hikye anlatc.
Nanay: Orta Anadoluda ar danslara verilen ad.
Nareke: Oyunun baladnn iareti olan gstermelik perdeden kaldrlrken
alnan bir eit ddktr. Kamtan yaplr. Bir ucuna zar gibi ince bir kt sarlr,
dier ucundaki delikten flenince de ar sesi gibi bir vzlt karr. Mzik konusunda
yetkin olan Hayaller nareke ile taksim yapabilirler. Gnmzde Hayaller tarafndan
gerek
kullanm rahatl, gerek kolay bulunmas dolaysyla plastik Kazu
kullanlmaktadr.
Na: Karagzclerin gitmek anlamna kullandklar argo sz.
Natr: Karagz oyununda bir tiptir. Kadnlar hamamnda alan hizmetlilerin
ba olan kadndr. Erkekler hamamndaki tellan karldr.
Nekre: Ortaoyununda gln szlerle, eitli hnerli hareketlerle seyirciyi
gldren tip. Bu tip daha sonra gelierek Kavukluya dnmtr.

10

Nev-icat oyun: Cumhuriyet sonras yazlan Karagz oyunlarna verilen ortak

ad.

Nevreganlamak: Deriye delikler ama ilemine verilen ad. Bu ad sonralar bu

ilem iin kullanlan baklara ad olmutur.
Nevregan: Karagz oyunu tasvirlerini kesmede, ilemede kullanlan ucu ok
keskin elik baklarn ortak ad.
Nmayi: randa halk tiyatrosuna verilen ad.
O
Orta: Ortaoyununun oynand alan. evresine kazklar aklr; bu kazklar
arasna ipler gerilerek, seyirciler oyun yerinden ayrlrd. Yenieri Ortasndan gelme
oduu ifade edilir.
Ortaoyunu: Ortada oynanan ve tulata dayanan halk oyunu. Seyircinin drt
yandan izleyebildii, ortada oynanan oyun biimi. Adn Yenieri Ortasndan aldn
syleyen kaynaklar vardr. Commedia dellArte ile benzerlikler tar.
Ortaoyunu iin Karagz ve Hacvatn perdeden ortaya inmi hali denir. Bu
oyunlarn iki ba kiisi Kavuklu ile Piekr tpk Karagz ve Hacvatn zelliklerini
gsterir. Dier oyun tipleri Karagzdeki tiplerle ayndr. Oyun konularnda da bir
ortaklk gze arpar. Gldrme, onlarn sz oyununa, hazrcevapllna, yanl
anlaya dayanan konumalarna ve oyunun br tiplerinin ive taklidlerine dayanr.
Kimi oyunlarda gldrme gesi ak sakla kadar gider. Belli tipler, belli giysiler
giyerler. Dekor olarak bir paravan (Yeni dnya) bir de alak bir paravan ya da bir
hasr iskemle (dkkn) vardr.
Ortaoyunu kolu: Ortaoyunu oynayan topluluk.
Oski: Karagz ustalarnn altn karlnda kullandklar terim.
Oyun aas: Anadoluda oyunlar dzenleyene verilen adlardan biri.
Oyun babas: Anadoluda oyunlar dzenleyene verilen adlardan biri.
Oyuncuba: Anadoluda oyunlar dzenleyene verilen adlardan biri.
Oyun karmak: Anadoluda ky oyunlarn dzenleyip seyirciye sunmak.

nc: Anadoluda oyunlar dzenleyene verilen adlardan biri.

P
Pabu sektirmek: Ortaoyununda Kavuklunun yaplmas zor bir hareketi;
pabucu ayandan drmeden sektirmek. Kavuklunun koarken ayandan kartt
pabucu arkaya atp omzu zerinden geirip yere drmeden tekrar ayana giymesi.
Palanga: Ortaoyununda oyun alan. Orta.
Pan ile Cudi: ngilizlerin geleneksel kukla oyunu. Pan (Pulinellann etkisi)
irkin bir kamburdur, kocaman bir burnu ve gbei vardr. Cudi de onun karsdr.
Gnlk konular ele alp yeren, talayan bir halk kuklasdr.
Pandomima: Tanzimat ve Merutiyet dnemi tiyatrolarnda oyunlar arasnda
oynanan szsz oyun.
Panola: Ortaoyununda tefe verilen ad.
Pantalone: Commedia dellArte trnn bn, aldatlan baba ve koca tipi.
Yaldr. Venedikli bir zengindir. Meslei, ou kez tccarlktr. Arasra da soylu kii
olarak grlr. Kendinden gen kadnlara k olur, ama onlardan yz bulamaz.
Giysisi nceleri krmz, sonralar kara bir pelerin, yarm maskedir. Ak, sivri bir kei
sakal vardr.
Papara: Ortaoyununda zurnann ad.
Pappus: Atellan komedyasnn yal adam tipi.
Parac: Tulat tiyatrosunda komie laf aan yal oyun kiisi.
Parsa: Tulat oyunundan sonra seyirciden toplanan para.

11

Paskuyino: Commedia dellArte trnn ikincil uak tiplerinden biriyken

sonradan Orta Avrupa tiplerinden biri olmutur.
Pastav: Ortaoyununda Piekrn elinde bulundurduu ve sk sk kulland
ak ak diye ses veren tahtadan maa ya da ii ayrk tahta.
Pay: Ortaoyununda oyuncularn kazanc, belli oranda aralarnda paylamalar.
Oyunculara paylama sonunda, kazantan den para.
Peciz: Karagz ve Ortaoyununda Ev e verilen ad.
Peniz: Ortaoyununda sz.
Perde: Bir oyunda konunun ana paralarndan her biri. Karagz sahnesine
verilen ad. Perde kurmak Karagz oynamaya yetkin olmak.
Perde Gazeli: Perdeden Gstermelik nareke vzlts ve def velvelesi eliinde
kaldrldktan sonra Hacvat tarafndan sylenen uyakl manzum iirlerdir. Oyunlarn
tasavvuf ynlerinin arlkl olarak vurguland bir blmdr. Yaratann varl ve
birlii vlrken insann aciz bir kul olduunun alt izilir. Karagzn ibret perdesi
olduu ve gsterinin bir ders niteliinde olduu belirtilir.
Eski oyunlarda Aruz olan perde gazellerinde artk serbest vezinde
kullanlmaktadr.
Perde ksat etmek: Karagz perdesini kurmak.
Perendebaz: Takla atarak hner gsteren oyuncu.
Pe tahtas: Perdenin i yannda, alt blmde rafa benzeyen k tahtas.
Peyk: Anadoluda oyunlar dzenleyene verilen adlardan biri.
Pibop: Beberuhinin Karagzc argosundaki ad.
Piekr: Ortaoyunu balad zaman ilk gzken tip. Banda drt dilimli ve
drt renkte (krmz, mavi, sar, kara) bir balk tar. Mavi ya da sar uhadan kara
krkle donanm bir cppe, bir de akr giyer. Ar ar, glkle yryormu gibi
sahneye kar. Ortaoyununun gtrcs, dzenleyicisi gibidir.
Piyav: Ortaoyununda dnce, fikir.
Pulinella: Commedia dellArte trnn alk uuk tipi. Napolili, kambur ve
gaga burunlu bir soytar olan Pulinellann kayna Latin komedyasnda Makkusa
kadar gider.
Pusat: Ortaoyununda giysi.
R
Rakkas: Erkek dans.
Rakkase: Kadn dans.
Rasgele: Karagz oyununda bir tiptir. Syledii her kelimeye rasgele ilave
ederek konumas en byk zelliidir.
Reis: Anadoluda oyunlar dzenleyene verilen adlardan biri.
Repertorio: Commedia dellArtede t ya da tirada dayanan szler.
Rikhim: Arap glge oyununun kalc kiisi.
Rismanbaz: p stnde yryerek hner gsteren oyuncu.
Roman: Ortaoyununda ingeneye verilen ad.
Rubentbaz: randa maskeli oyuncularn gsterisi.
Rum: Karagz oyununda meyhaneci, doktor ya da terzi tipi.
S
Sandkkr: Eski devirde Karagzcnn ikinci yardmcsdr. Karagz
tasvirlerinden, oyun takmlarnn bulunduu sandktan sorumluydu.
Sekban: Karagz oyunu tiplerinden biridir. Yenieri Ocana mensup eski
devir askerlerindendir.
Semai: Gstermelik, Karagz perdesinden kalktktan sonra Hacvatn perdeye
gelirken syledii ark formudur.
Sipar: Ortaoyununda k ya da gen adam tipi.

12

Sipsi: Karagz, Klhanbey ve Matiz tipleri tarafndan kullanlan argo bir

kelimedir. Ttn ve sigara manasna gelir.
Skapino: Commedia dellArte trnn uak tiplerinden biri; bol dkml
giysisi, sivri ulu bir kamas vardr.
Skaramuiyo: Commedia dellArte trnn asker tiplerinden biri. Kendini
ven, korkak, yalanc, sarho bir tiptir.
Sogetto: Commedia dellArte oyununun taslana verilen ilk ad.
Sopalama: Commedia dellArteden alnma, harketli, komik sahneleri olan,
kap kovalamacalar, sopa vurmalar ve dayak atmalarla gelien sahneler ya da
geiler. Trk kukla; Karagz ve Tulat oyunlarnda da sopalamalara rastlarz.
Soyguncu: Ortaoyunu ve seyirlik oyunlarda engileri soyup giydiren kadnlar.
Syleme: Ortaoyununun birinci blm. Kavuklu ile Piekr arasnda geen
konuma.
Su oyunlar: ehzade dnlerinde ve nemli gnlerde Osmanl Sultanlarnca
hazrlanan elencelerde byk aptaki su oyunlar. Su stnde sava, canavarla
bouma gibi sahneler yer alrd.
Sretbaz: Eski Trklerde Kukla oynatcs.
Susamc: Karagz oyununda bir tiptir. Eski devirlerde hamamlarda susam
helvas satan bir zenci kadndr.

akak: Piekrn elinde bulunan atal tahta; akak diye ses verir. Pastav.
Commedia dellArtede komik uaklar da kullanlr.
amamiko: Ustalarn Karagz tipi iin kullandklar argo sz.
ano: Tulat tiyatrosunda sahne.
ebbaz: Karagz oyununu oynatan usta. Hayalbz, sretbaz, hayal.
ema: Karagz oyununda perdedeki tasvirleri iyi gsterebilmek iin perdenin
arkasnda yaklan ktr. Bu k eskiden bir anak zeytin yann ortasnda yaklan bir
fitilden temin edilirdi. Isnan zeytinyan soutmak iin taban iine zincir sarktlr,
belli bir sre sonra bu ilem tekrar edilirdi. Byk stanbul yangnlarnn bir ksmnn
Karagz
emasndan
kt
bilinmektedir.
Karagzn
belli
dnemlerde
yasaklanmasnn altnda kontrol altna alma abalar ile birlikte bu yangn tehlikesi de
bulunmaktadr.
Daha sonra perdede mum kullanlmaya balanmtr. Bu klar titrek
olduundan perdeye ayr bir hareket ve atmosfer kazandrrlar. Deriden yaplm
tasvirlerin renklerinin deriye daha iyi gemesini salarlar. Gnmzde ise aydnlatma
iin elektrik lambalar kullanlmaktadr.
eyh Kteri: rann Kter kasabasndan Bursaya gelerek yerlemi ve ilk
Trk Karagzn perdeye getirmi kii olduuna inanlr. Sanatn piri, kurucusu
kabul edilir. Perde gazellerinde kendisine atfta bulunularak ad daima anlr. Karagz
perdesine, Ortaoyunu sahnesine Kteri meydan da denir.
k: Karagz ve Ortaoyununda tip, zampara da denir.
iebz: ieleri dengede tutarak hner gsteren oyuncu.
orolo: Ortaoyununda ocuk.
ubedebz: Gzbaclk gsteren oyuncu.
T
Taklabaz: Taklalar atarak hne gsteren oyuncu.
Takliti: Taklit yapp seyirciyi gldren kimse. Sonradan Meddah adn
almtr.
Tartaglia: Commedia dellArte trndeki kekeme tipi.
Tasbz: Geni entarisinin iine saklad bo ya da yemek dolu tabak
anaklar kararak gzbaclk ve el abukluu yaparak hner gsteren oyuncu.

13

Tasvir: Deriden yaplan Karagz oyunundaki tiplere ve gstermeliklere tasvir

denir.

Tatar: Karagz oyunu tipidir. Perdeye lehe taklidi yapmak iin kar.
Tatlsu Frengi: Karagz tiplerindendir. Avrupallk taslayan doulu bir
Hristiyandr. Karagz oyununda bu genellikle Rumdur. Doktor olur. Levanten tipidir.
Tatu: Karagz oyunu oynatlan kahvelere verilen ad.
Tatucu: Karagzclerin kahveciye verdikleri ad.
Tavan olanlar: Dans eden gen olanlara verilen ad.
Tavanca: Gen olanlarn dans ettii mzik.
Tayfa: Tulat tiyatrosunda figrana verilen ad.
Taziye: iilerde Kerbela olay zerine dinsel ac ekme oyunu. Bunlarn
yazl olanlarnda oyunlarn ounluu Farsadr; Arapa ve Trke olanlar da vardr.
Tekbyk: Tuzsuz Deli Bekir gibi kabadaylar grubundandr.
Tekerleme: Ortaoyununda sylemenin en nemli blmdr. Kavuklu ile
Piekr arasnda geen ve ou kez bir ryann anlatlmasna dayanan ene yar.
Teklemek: Ortaoyunu ve Tulat tiyatrosunda, genellikle her eit tiyatroda,
roln arp duraklamaya denir.
Temaa: slm lkelerinde sahne oyunlar.
Temaa: Meddah, Karagz, Ortaoyunu, tiyatro, kanto, dram ve benzeri
krmk sanatlarnn tmne verilen ad.
Teneke yuvarlamak: Eski Tulat oyunlarnda, ou kez ad bi olan uak,
sahne gerisinde bir gaz tenekesi yuvarlar, sahneye yle girer, seyirciler de bu
allagelmi harekete glerlerdi. Bu terim bugn de tulata kaan, ucuz aralarla
seyirciyi gldrmeye kalkanlara uygulanr.
Tenih: Tulat tiyatrosunda Ermenice makyaj demektir.
Tip: nsanlar genellemesine yanstan, kendine zg kiilii olmayan, daha
ok bilinen kalplardaki insanlar gsteren oyun kiisi.
Tiran: Tulat tiyatrosunda kt adam tipi.
Tirit: Trk Tulat tiyatrosunda lecek durumda yal adam.
Tiryaki: Karagz oyunu tiplerindendir. Mahalenin yals, afyona tutulmu bu
ihtiyar, yar uyur, yar uyank bir durumda dolar. Konutuu srada birden
horlayarak uyumaya balar. Konumalar srasnda bunu srekli tekrarlar.
Tongur: Anadoluda oyunlar dzenleyene verilen adlardan biri.
Toramanl Karagz: Cinsel organlar olan Karagz tasviri. Bu tasvirlerle
oynanan ak sak Karagz oyunu. Bu tr oyunlar ilk olarak Lle devrinde ortaya
kmtr. ou zaman soylu kiilerin kklerinde oynanrd.
Tulat: Metin d, ie doduu ve akla geldii gibi hareket etmek, sz
sylemek. Hzrlkl olmadan konumak, yantlamak ve komik hareketler yapmak.
Tulat patlatmak: Tulat yapmak; doalama oynamak.
Tulat tiyatrosu: nceden yazlm bir metne dayanmadan, ama (Kanavas)
rgs nceden bilinen, oyuncularn bir kanavay esas tutup o andaki bulular ile
gelitirdikleri halk tiyatrosu biimi.
Tulumcu: Eski Trk enliklerinde dzeni salayan grevli. Bu grevli deri don
ve klah giyer, elinde kei derisinden bir tulum tard. Tulumu su ya da hava ile
iirir, gsteri alannn iine tam olanlara tulumu ile vurarak uyarrd.
Tuzsuz Deli Bekir: Karagz oyunu tipidir. O da Matiz gibi sarhotur: fakat
kolay kolay szmaz. Saa sola mthi tehidtler savurur ve btn perdedeki halk
karsnda titretir.
Tccar: Karagzclerin engiye verdikleri ad.
U
Ulanmak: Karagz, Klhanbey ve Matiz tipleri tarafndan kullanlan argo bir
kelimedir. Vermek manasna gelir.

14

Usta: Karagz oynatan sanat. Hayal.

Usta oyuncu: Anadoluda oyunlar dzenleyene verilen adlardan biri.

stat: Birinci snf Karagzclere, Ortaoyunculara, Tulatlara verilen sfat.

Y
Yahudi: Karagz oyunu tiplerindendir. stanbullu aznlklardan, cimri bir
tiptir. Kh eskici, kh bezirgndr. Ticari zekas ok gelimitir. Karagze i grdrr,
para vermez.
Yardak: Karagzcnn oyun esnasnda yannda bulunarak tasvirlerin oyun
srasna gre perdeye gelmesine yardmc olur. i biten tasviri ustann elinden alr.
Def alarak efektleri yapar. Sesi gzel ve terbiyeli ise arklara elik eder.
Yrenba: Anadoluda oyunlar dzenleyene verilen adlardan biri.
Yeni dnya: Ortaoyununda ev yerine kullanlan ereveleri bo, katlanabilir,
yksek paravan. indeki boluktan oyun olana verir.
Yldz: Karagz, Klhanbey ve Matiz tipleri tarafndan kullanlan argo bir
kelimedir. Mum, k manasna gelir.
Yiitba: Anadoluda oyunlar dzenleyene verilen adlardan biri.
Yresel oyun: zellikle belli bir yerin kiilerini, trelerini, olaylarn ou
zaman yresel az ile veren gereki halk oyunu. Yresel oyun, komedya olabilecei
gibi, ahlak ve toplumsal bir oyun da olabilir.
Yuvarlakbaz: Yuvarlak cisimleri yok edip tekrar kararak el abukluu ve
gz bacl gsteren oyuncu.
Yren: Anadoluda oyunlar dzenleyene verilen adlardan biri.
Z
Zanni: Commedia dellArte trnn kadn ve erkek uak tiplerine verilen ad.
Arlekino, Kolombina, Brigella, Skapino gibi.
Zenne: Karagz oyunlarnda kadn tiplerine verilen toplu ad. Oyunlarna gre
kadnlar deiik isimler alrlar. Nigr, Salkm nci, Dimyat pirinci, Arap Bac vb.
Zenne, ayrca Ortaoyununda kadn rollerine kan erkek oyunculara verilen addr.
Eskiden Ortaoyununda kadn rollerini, kadn klna girmi erkekler oynarlard. Zenne
Sait, Zenne ????? devrin nl isimleridir.
Zmba: Tasviri delmede kullanlan kk zel zmba.
Zirzop: Karagz oyunu tiplerindendir. Meczup ve delimendir.
Zuhuri: Ortaoyunu kollarnn ikincisi.
Zrbaz: Bileinin ve pazusunun gcyle hner gsteren oyuncu.
Zurnac: Ortaoyununun curcuna blmnde, Piekr ile Kavuklunun alana ilk
klarnda zel besteyi alan algc.

15