FRONT WSCHODNI 1941 - 1945 Malowanie i oznakowanie eo BGJanusz Ledwoch FRONT WSCHODNI 1941 - 1945 Malowanie i oznakowanie ~ Wudawnictwo Militaria Warszawa 1995Plansze kolorowe ~ Grzegorz Jackowski, Wieslaw Baczkowski Opracowanie redakcyjne ~ Artur Winiarski Photo Credits: Archiwum Dokumentacji Mechanicznej, Zdjecia: Warszawa, Polska, Tank Museum, Bovington, England Wojskowa Agencja Fotograficzna, Warszawa, Polska NIM, Praha, Ceska Republika zbiory wlasne Autora TK via Pavel Sipka, Praha, Ceska Republika ITAR-TASS, Moskva, Rosja C. Caraghiulea, Bucharest, Romania Prof. Dr Wolfgang Sawodny, Elchingen, BRD \Wszelkie prawa zastrzezone. Zadna czeS¢ tej ksiazki nie moze by¢ kopiowana w Zadnej formie ani Zadnymi metodami mechanicznymi ani elektronicanymi lacznie z wykorzystaniem systeméw przechowywania i odtwarzania informacji bez pisemnej zgody wlasciciela praw autorskich. Uklad graficzny znaku firmy, nazwa firmy prawnie chronione. Wz6r oktadki zastrzezony.Naduzywanie jest karalne sadownie. Al rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or ‘mechanical, including photocopying recording or any information storage and retrieval system without written permission from copyright owner. © Copyright by Wydawnictwo MILITARIA®, Warszawa 1995 Copyright by All rights reserved ISBN 83-86209-33-X Sklad, wyciagi: NO FUTURE ~ Warszawa, ul. Wilcza 8 m. 28 Druk: MATRIX ~ Pruszkéw, ul. F. Focha 4 Wydawnictwo MILITARIA® 00-961 Warszawa 42, skr. poczt. 106Gdansk, March 1945 [WAR Kolejna ksiazka Wydawnictwa ,MILITA~ RIA” bedzie poswiecona zasadom malowa- nia i oznakowania pojazdow bojowych Paristw uczestniczacych w zmaganiach na froncie wschodnim w latach 1941-1945, Do frontu wschodniego zaliczony zostal ted obszar Pélwyspu Balkariskiego. Dlatego tez W gronie opisywanych paristw znalazia sie Jugoslawia i Chorwacja. Niniejsza ksiazka stanowi pierwsza czesé cyklu publikacji na temat zasad malowania i oznakowania pojazdéw pancernych w okresie Il wojny Swiatowej. Druga czes¢ (nr 22) pt. , Wojna blyskawice- na” bedzie poswiecona malowaniu pojazdow pancemych uzywanych w czasie wojny do- mowej w Hiszpanii (1936-1939, pojazdéw Webrmachtu w czasie Anschlussu Austrii W 1938 roku, podezas zajmowania Sudet6w w 1938 roku oraz Czech i Moraw w 19. 39 roku. Cee, ae NEE 1612) Aus H 71127. DPane, Gdn, mare 1945 rok. P2Kpfiv IV (SAK 61/2) Ausf 71 of the 7 Paner Dion Opisane beda zasady malowania czol- 86w Polski i Niemiec w 1939 roku, Armii Czerwonej w 1939 i w 1940 roku (Polska, wojna z Finlandia, zajecie Motdawii oraz paristw baltyckich) Odzielnie zamieszczone beda przepisy dotyczace malowania pojazdéw Wehrma- chtu oraz armii francuskiej, brytyjskie), bel- Sijskiej i holenderskiej w 1940 roku Trzecia czesé, zatytufowana ,,Od Nor- mandi do taby” (nr 23) przyniesie informa- cje na temat malowania pojazdéw pancer- nych na froncie zachodnim w latach 1944— 1945. Ostatnia, cewarta czesé cyklu nosi tytul Attyka i Wiochy” (nr 24) Jak wskazuje tytul ksiazka dotyczy zasad malowania i oznako- wania pojazd6w pancernych uzywanych Ww Affyce Pélnocnej i podczas kampanii wloskiej (1943-1945),Estofskie czolgiIekkie Renault FT-17, Tallin, 1930 rok. The Estonian Renault FT 17 light tanks, Tallin, 1930 (ADM PANSTWA BAETYCKIE (LITWA, LOTWA I ESTONIA) Jednostki policyjne utworzdne przez Niemcéw na terenie Litwy, Lotwy i Estonli posiadaly kilka ex-sowieckich samochodéw pancemych typu. BA:6, BA-10 i BA-20M. Samochody pancerne byly uzywane do dzialari przeciw- partyzanckich i ochrony szlakow kolejowych i stacj Litewskie samochody pancerne byly uzywane m.in. do zwalczania oddzialbw Armii Krajowe} Pojazdy panceme, ktére pozostaly po armiach parstw baltyckich zostaly zdewastowane przez Sowiet6w (sluZyly main. jako cele) [ub wywiezione w glab ZSRS w latach 1940-1941, MALOWANIE | OZNAKOWANIE Brak jest materialw fotograficznych ilustrujacych malowanie tych pojazd6w. Litewski samochéd pancery BA-20M mial na wie2y namalowana biala ,Pogoti”, zas lotewski BA-6 @) nosit na kadlubie znak rozpoznawezy lotnictwa lotewskiego z lat 1919-1940, czyli czerwona swastyke. Pojazdy byly uzywane tylko w_ latach 1941-1942, BUEGARIA Tworzenie jednostek pancemych armii_bulgarskie} rozpoczeto dopiero w drugiej polowie lat trzydziestych po wypowiedzeniu przez Bulgari ograniczen zbrojeniowych nalozonych przez. postanowienia traktatu w Neilly-sur- Seine (1919). Poczatkowo w tworzeniu bulgarskich jedno- stek pancemych uczestniczyli specjalisci wloscy. Z Wloch pochodzity tez zakupione tankietki CV 3/33 (14 sztuk) Bulgaria zakupila tez w Wielkiej Brytanii czolgi lekkie Vickers typ ,£” — 8 sztuk Dalsze rozbudowa bulgarskich sit pancemych na- stapila juz po wybuchu wojny. Bulgaria byla wowczas zwiazana z Niemcami i wlasnie z tego kraju pochodzit sprzet pancerny. Bulgaria najpierw zakupila ex-czeskie czolgi LT vz. 35 — PeKpfw 35(t), natomiast w latach 1942~1944 armia bulgarska zakupita juz oryginaine nie- mieckie czolgi i samochody pancerne. Ogolem armia bulgarska otrzymata 46 (412) czolgow PzKpfw IV (Sd kiz 161/1-2) Ausf. G/H, 10 czolgow P2kpfw Ill (Sd Kfz 141/2) Ausf. N, 25 dzial szturmowych StuG 40 (Sd kfz 142/1) ‘Aust. G oraz 20 samochod6w pancernych Sd Kfz 222. Bulgaria zakupila tez specialistyczne wozy pogotowia technicznego, pojazdy warsztatowe, samochody tereno- we itp.W 1941 roku powstala 7, Brygada Pancerna skladajaca sie ze slabego pulku czolg6w i pulku piechoty przewoto- ego na samochodach. Dodatkowo brygada posiadala dywizjon artylerii zmotoryzowanej i kompanie rozpo znawcza uzbrojona w tankietki. Jeden z batalionow pulku pancernego miat czolgi Vickers i PeKpfw 35(t, za% drugi posiadal czolgi produkejifrancuskie) (Renault R-35) sprze- dane Bulgarom przez Nieme6w. Bulgaria w 1941 roku nie wyslala swoich jednostek wojskowych na front wschodni W narodzie bulgarskim weiaz 2ywa byla pamigé 0 wy. zwoleniu w XIX wieku kraju spod panowania tureckiego przez wojska rosyjskie. Wojska bulgarskie operowaly jedynie na terenie Macedoniii Jugostawii. Tankietkii czogi lekkie byly uzywane do patrolowania drég i ochrony linii kolejowych na terenie Serbii Po wypowiedzeniu wojny Niemcom — 9 wrzesnia 1944 roku — bulgarskie jednostki weszly do. boju po stronie Aliantéw. Wojska bulgarskie operowaly na terenie ‘Wegier i Jugoslawii, koriczac wojne na terytorium Austri Pod koniec wojny do jednostek bulgarskich trafila pewna ilosé sprzetu pancernego produkeji sowieckie}. MALOWANIE | OZNAKOWANIE Tankietki CV 3/33 i czolgi Vickers typ ,,£” malowane byly jednolicie kolorem zielonooliwkowym (khaki). Czolgi LT vz. 35 — PeKpfw 35i0) przybyly do Bulgari praw- dopodobnie pomalowane wedlug standardéw niemiec- kich fj. jednolicie kolorem Panzer Grau RAL 7027S 5958; 36118). Pozostale pojazdy panceme, zakupione w czasie wojny w Ill Rzeszy tj. czolgi Pzkpfw IV, dziala szturmowe Sturmgeschiitz Ml i samochody panceme Sd Kfz 222 malowane byly kolorem ciemnozéltym Wehrmacht Olive na ktéry naniesione byly plamy maskujace, zielone i bra- zowe. Pod koniec wojny czesé czolgow przemalowano wedlug standardéw armii sowieckiej tj jednolicie na kolor ciemnozielony (khaki. Pojazdy pancerne armii bulgarskiej poczatkowo nie posiadaly zadnych oznaczeh przynaleznosci panistwowe) dopiero w okresie wojny na wiezach czolgow pojawily sie odpowiednie oznaczenia. W polowie 1941 roku rozpo- czeto malowanie na bokach kadlubow i wiez oznaczei rozpoznawezych identycanych z uzywanymi w lotnictwie. By! to czarny krzy2 Sw. Andrzeja namalowany na bialym, kwadratowym tle. Wielkosé tego oznaczenia wynosita od 500 do 600 mm. W latach 1944-1945 stosowano tez ‘oznaczenie w postaci tarczy herbowej 0 barwach narodo- wych zielono-bialo-czerwonych, Kazdy pojazd posiadal z tylu kadluba kwadratowa, biala tablice rejestracyjna. Niekiedy takze 2 przodu kad- fuba mocowano biala prostokatna tablice rejestracyjna, a _ktérej czamymi literaminamalowany byl numer ewidencyjny (rejestracyjny) danego pojazdu. Numer skla- dat sig z litery ,.B” ® = W) bedacego skrétem slowa Wojska” i czterocyfrowego numeru ewidencyjnego np. 3076". Pojazdy armii bulgarskiej nosily dwucyfrowe (np, Prkpfw 35(0) i trzycyfrowe numery taktyczne. W 1945, roku system ewidencji i oznaczen taktycznych ujed- nolicono zblizajac typ oznaczeh do stosowanych w ZSRS 2 Balgarskie ezolgi Vickers typ E” 1 PzKpfw 35(0), Sofia, maj 1942 roku. Czolgi nosza dwucyfrowe numery taktyczne na wiebach, Bulgarian tanks ickers 6-ton type 'E' and PeKpfw 35(1), Sofia, May 1942. Note two-digit tactical numbers on turrets {ADMCHORWACJA Po upadku Jugostawii w kwietniu 1941 roku pod kuratela Niemiec i Wioch powstalo Niezalezne Pafstwo Chonwackie. Nieliczne sily panceme Chorwacji skladaly sie z kilku tankietek CV 3/33 przekazanych przez Weary w 1941 roku. W nastepnym roku do Chorwacji prawdopodobnie trafilo klka ex-polskich tankietek TK-3 i TKS oraz samo chodéw pancernych wz. 34. Z nadwyzek sprzetowych 7. Ochotniczej Dywizii Gorskiej SS ,,Prinz Eugen” Chorwaci otrzymali 2-3 czolgi PzKpfw 39-H 741) — Hotchkiss H-39, CChorwackie pojazdy pancere uzywane byly do walki z patyzantka Tito. Jednostki chorwackie walczace na froncie wschodnim nie posiadaly wlasnych sil pancemnych, W walce.byly wspierane przez pojazdy Panzerwate MALOWANIE | OZNAKOWANIE Pojazdy armii chorwackiej byly malowane tak pojazdy armi wegierskiej i niemieckie} w tym czasie. Znakami rozpomawczymi byly godla narodowe (tarcze herbowe Czechoslowacki czolg T-34/76 ,Lidice”, Ukraina, 1943 rok. 6 ‘malowane w bialo-czerwone szachownice) nanoszone na kadlubach tankietek. Czolgi 39-H nie mialy Zadnych ‘oznaczeh, nosily nadal_niemieckie oznaczenia (Bakken Kreutas CZECHOSLOWACJA Na froncie wschodnim walezyly tet oddzialy panceme armiiczechostowackiej w ZSRS. W lipcu 1943 roku powstal batalion pancerny wchodzacy w sklad Samodziel- rej Brygady armii czechoslowackiej. Uzbrojenie batalionu stanowily czolgi srednie 7-34/76 model 1942 i 1943 (21 sztuk), czolgi lekkie 7-70’ samochody pancerne BA-20M i BA-64. Brygada brala udzial w walkach na Ukrainie jesienia 1943 roku. Wiosna 1944 roku batalion pancerny zostal rozwiniety do stanu pulku, a w sierpniu tegoz roku do pulku dokaczono trzeci batalion przeksztalcono w jed- rnostke w brygade. Uzbrojenie brygady stanowily czolgi 7-34, poczatkowo T-34/76, pdénie| nowe T-34/85. W 1945 roku brygada otraymala kilka czolgow ciezkich (5-2 W maju 1945 roku w Pradze wybuchlo powstanie. Powsta“icy uzywali bojowo kilku pojazdéw pancernych. ‘zechoslovakian T-34)76 tank ‘Lidice Ukraine, 1943 |WAFLMALOWANIE | OZNAKOWANIE W pierwszym okresie walk czolgi Samodzielnej Bryga- dy w ZSRS nie mialy Zadnych specjalnych oznacze Malowane byly standardowo tak jak pojazdy pancerne ami sowieckiej w tym czasie. Dopiero po wkroczenit: na teren Czechostowacji na wiezach czolg6wmalowano ko- kardy w barwach narodowych identyczne jak oznaczenia- mi rozpoznawczymi lotnictwa Czechostowacji w okresie przed 1939 rokiem. W jednostce stosowano standardowe omaczenia taktyczne poprzedzone oznaczeniem CS jak Ceskoslovensko (Czecho-stowacjal. Malowano tez nazwiska bohateréw narodowych (Zizka, Jaros), nazwy miast (Praha, Lidice, Jicin, Sokolovo). Nazwy pamiatkowe malowane byly najczeSciej biala farba, wielkosé od 350 do 900 mm. W maju 1945 roku w Pradze wybuchlo powstanie. Niemieckie pojazdy pancerne zdobyte przez powstai- c6w nosilyoznaczenia narodowe (flagi, kokardy) i napi: sy patriotyczne np. ,,Smrt némeckym vrahum’ czy ESR W celu odréznienia od pojazdéw armii niemieckie} malowanych wowczas jednolicie na kolor ciemnoz6lty zdobyte pojazdy np. nieukoriczone dziala pancerne Hetzer’ prowizorycznie pomalowano na kolor ciemno- ielony. W czasie powstania uzyto dzial pancernych Hetzer Giagnikow artyleryjskich oraz czolgu lekkiego Renault AMR 1935, transportera opancerzonego Sd Kfz 250/1, Drialo paneerne ‘malowany kolorem We ‘Hetzer tank destroy Pavel Sipkal FINLANDIA Oddzialy pancerne armii fiiskiej mialy okazje dwu krotnie zmierzyé sie 2 wojskami sowieckimi. Po raz pierwszy podczas odpierania agresji ZSRS na Finlandie cayli, tzw. Wojny Zimowejw latach 1939-1940, zaé po raz drugi podczas wymuszone| (prowokacje graniczne wojsk sowieckich)) wojny z ZSRS w latach 1941-1944 zwanej tez tw. Wojna Kontynuacyjna, W chwili rozpoczecia wojny z ZSRS Finladia dys- ponowala przestarzatymi czolgami Renault FT-17 oraz nowoczesnymi Vickersami 6-ton typ »£”. Czolgi i szwe- dzki samochéd pancerny Landswerk 182 zgrupowane byly w batalionie pancernym. W toku walk z ZSRS Finowie utracili 8 czolg6w Vickers, jednak w czasie walk z Sowietami Finowie zdobyli ogromne ilosci sprzetu pancernego. Pozwolifo im to na znaczne zwiekszenie sit pancernych. Stan sit pancernych wojsk fiskich w dniu 31 maja 1941 roku obrazuje tabela. Kolejne pojazdy weielono w okresie wojny 1941-1945. Byly to nie tylko przestarzale czolgi T-26 czy BT, ale takze najnowsze 7-34 czy ciezkie KW oraz dziala samobiezne np. 1SU-152, Finowie zakupili tez pewna ilos¢ sprzetu pan- cemego w Niemczech. Byly to dziala szturmowe StuG 40 Aust. G oraz c2olgi PeKpfw IV. W Szwecji zakupiono 6 czolgéw przeciwlotniczych Ladsverk Anti i 40 min. Natomiast podwozia czolgow lekkich 87-7 montowano stara, pamietajaca okres | wojny swiatowej, haubice kalibru 14,7 mm fr” ndobyte przez powstaicow praskich w zakladach CKD, Praga, maj 1945 roku. Dzlalo nie jest uzbrojone. Pojard macht Olive, During the Prague Uprising in May 1945 the Czech insurgents captured in CKD factory a few uncomp . This vehicle is painted overall Wehrmacht OI d lve. The slogan on the side reads "Death tothe German Murders’ \CTK viaWieda czeskiego T-34/76 z batalionu pancernego, lato 1943 roku. Czolg nosi nazwe ,Janosik”. A turret of the Czechoslovakian T-34/76 of the tank battalion, Summer 1943. This T-34 was named after Janosik’ Wieza polskiego T-34/76 prawdopodobnie z 4, Pulku Czolg6w CieZkich, operacja berlfiska, kwiecien 1945 ‘roku, Bialy pas sluzyl do identyfikacji dla lotnictwa. A turret ofthe Polish 4. Heavy Tank Regiment T-34/76, during the Berlin operation, April 1945. Note white band for airrecognition and over painted Polish , White Eagle” insignia MAPEB aon Petit 1-34/76 Model 1943 z 1. Gwardyjskiego Korpusu Zmechanizowanego. Na wieZy nazwisko fundatora czolgu, numer taktyczny $-172, Ukraina, 1943 rok. 1-34/76 Model 1943 of the 7. Guards Mechanized Corps. This tank was named Kramariev Emst Fiedorov who contributed to purchase this tank. The tactical number 5-172, Ukraine 1943LT vz. 38 ze slowackiej Dywizji Szybkiej, Ukraina, lato 1941 roku, numer rejestracyjny czolgu. LT vz. 38 of the Slovakian Fast Division, Ukraine, Summer 1941, Note registration number on the front of the vehicle ‘StuG 40 (Sd Kfz 142/1) Ausf. G, jednostka unidentified unit, Easterm Front, 1945 Paxkpiw IV (Sd Kfz 161) Ausf, F2 z DGren Pancernych SS ,.Das Reich’, Kursk, lipiec 1943 roku. Pakpf IV (Sd Kiz 161) Ausf. F2 of the SS-Panzer Grenadiere Division ‘Das Reich’, Kursk, July 1943P2Kpfw IV (Sd kfz 161) Aust. Ez 6. DPanc, front wschodni, 1941 rok. P2K) Division, Eastern Front, 194: Sd kiz 251/1 Aust. Cz 16. DPanc, fro 251/1 Aust. C of the 16. Panzer DiM442 (76 mm) W, 9. Gwardyjska Brygada Czolg6w, 1. Gwardyjski Korpus Zmechanizowany, Budapeszt, Wegry, 41945 rok. M4A2 (76 mm) W, of the Sowiet 9. Guards Tank Brigade, 1. Guards Mechanised Corps, Budapest, Hungary, 1945 (MAA2(76 mm), jednostka nieustalona, Gdatisk, Polska, marzec 1945 roku. \/42(76 mm) unit unknown, Gdansk (Danzig March 1945MALOWANIE | OZNAKOWANIE Fifiskie wojska pancerne 31 maja 1941 roku W okresie wojny z ZSRS 1939-1940 pojazdy armii Typ Prayktady firiskie} malowane byly jednolicie kolorem ciemnozielo- ozacze | los nym. Czolgi Vickers dodatkowo miaty pomalowane szczy- i= ty wiez w bialo-blekitne-biale pasy umozliwiajace odraz- cera 4 nienie Vickerséw od prawie identycznych sowieckich D8 R6 1 czolgéw lekkich T-26. CzeSé czolgow otrzymala malowa- GAZ-FAL ? nie zimowe. GAZ-FAIIM RB P Wiosna 1943 roku zostalo wprowadzone oryginalne _| 8A-20/BA-20M R42 " firskie malowanie ochronne polegajace na pokryciu Ag R45 7 pojazd6w pancerych nieregularnymi plamami w kolorze Landsverk 182 Ror 1 jasnozielonym, ziemistobrazowym i szarym. Czolgi i dziala BAS S szturmowe zakupione w Niemczech w 1944 roku byly uaa 29 malowane jednolicie kolordem Wehrmacht Olive. 1-38 R219 B Od 21 czerwea 1941 roku oznaczeniem pojazdow a R68 26 pancernych bylo hakakristi— swastyka. Bylo to nawiaza- 1-26 Model 1931/32 R126 10 nie do symboliki stosowanej w lotnictwie. Warto jeszcze _| 7-26 Model 1933 R143 20 nadmienié, Ze te oznaczenie... nie mialo nic wspéinego _| 26 Model 1937 el ae z niemieckicm hakenkreutzem, gdy2 do lotnictwa firis- 1-26 Model 1939 R52 2 kiego oznaczenie trafilo w 1918 roku (a wiec przed iets R-104 2 powstaniem NSDAP w Niemczech) jako godlo osobiste OT-130 R107 4 hrabiego Carla Gustava von Rosen, ktdry ofiarowal pierw-~ ies Ra 2 sy samolot lotnictwu odrodzonej Finland Vickers Model 1933 1 Finowie poczatkowo nie stosowali systemu oznaczeh Vickers Light tank: Mim 1 taktycznych. Numery — oznaczenia taktyczne pojawiaja Daa ae R459 2 sie na wiezach fifskich pojazdéw pancernych dopiero pod Konsomolec(Model 1939 R399 | 20 koniec marca 1942 roku, Czolg plywajacy T-38 Rekisteri numero 219. Na wiety pasy w kolorach narodowych (bialy-biekitny-bialy). 7-38 Rekisteri numero 219. Note on 1 national insignia (white-blue-white bands) labiory wlasne AutoralLandswerk Anti IL w kamuflazu tréjbarwnym, Landwerk Anti II painted in three-tone camouflage [biory wlasne Autoral meh 8, \ oa Zaobyty sowiecki czoly BT-7, 1941 rok. A captured ex-Soviet BT-7 tank (ADMNote three-tone camou Obok oznaczen cyfrowych —zblizonych do stosowa: nych w armii niemieckiej — uzywano oznaczen geomet- rycanych, gdzie kwadrat oznaczal 1. kompanig, kolo 2. kompanie, zas trojkat 3. kompanie. Poczatkowo stosowa- no numery 1-5 dla 1. plutonu w kompanii, 610 dia 2. plutonu i 1115 dla ostatniego 3. plutonu. Niekt6re jwednostki wyposazone w zdobyczne czolgi 7-26 mialy dodatkowe oznaczenie, smok dla pojazdéw 2. kompanii i trupia czaszka dla czolgow z 3. kompanil Oznaczenia te malowano byly na plycie czolowej kadluba czolgu. Do 1943 roku pojazdy armiififiskiej nosily oryginalny system oznaczen tzw. Rekisteri numero polegajacy na namalowaniu na plycie czolowe) pancerza pojazdu Kolejnego numeru od 0 do 966. W 1943 roku zostal wprowadzony zmodyfikowany system. Oznaczenie kad- dego pojazdu skladalo sie teraz z oznaczenia typu taw. Panssarivaunu (Ps) i numeru okreslajacego typ. Przy kladowo Ps 237 nosity czolgi T-34/76. Oznaczenie typu uzupelnione bylo koleinym numerem pojazdu danego ‘ypu. Cale oznaczenie mialo postaé: Ps 231-2. Oznacze- nie malowane bylo biala farba z przodu i z tylu kadluba pojazdu, na plycie czolowe| kadtuba (np. dziala sztur- mowe StuG 40 Aust. G. 2. Brygady Pancerne,lipicc 1944 roku. Malowanie trijbarwne. Finnish T:34/85 ofthe 2 age and hakakrist! painted om the front armour [abiory wlasne Autoral Armoured Brigade, July 1944, Fiftskie wojska:pancerne 1 stycznia 1945 roku BA-20 BA-10 T-26E (Vickers) T-26 Model 1931 T-26 Model 1933 T-26 Model 1937 1-26 Model 1939 1-50 134/76 T-28E T-34/85, KW-1 Model 1942 KW-1 Model 1940 Landsverk Anti I BT-42 StuG 40 Ausf. G Pzkpfw IV Ausf. J 8-34, T-38-KW 52 Nuver enidencyja] Sl v.25, P26, Pe z7| gs Pe 61 3 2 0 mee | Ps 164 os, a Pe 183 ; P20 ae man ; Ps 2s é Zid p272 : rs 455 : Ps511 0 | mH i a pso1,pseo2 | 12 5 745 iaCaolgi M3A3 2 1. Brygady Pancerne} armiijugoslowiaiskie}, 1944 rok, Na boku kadluba flagi narodowe, czermone gwiazdy namalowane na Kadiubie i Blotnikach pojardu. 343 light tanks ofthe 1. Jugoslav Armoured Brigade, 1944. nthe hull side isthe national flag, and red stars can be seen on the front glacs and mudguards (WAF| JUGOSEAWIA Armia jugoslowiariska posiadala w 1941 roku nieliczne oddzialy pancerne. Jedyny 1. Batalion Pancemy (batalion bornih Kola) mial 38 czolgow Renault FT-17 oraz 9 czolgow Renault NC 1(27) oraz 8 dzial samobieznych Skoda S-t-d. Drugi batalion mial byé wyposazony we francuskie czolgi Renault R-35, lecz od lutego 1940 roku na Balkany trafilo, tylko kilka tych pojazdéw zamiast planowanych 50. Uzbrojenie trzeciego batalionu mialy stanowié polskie zolgi 71P (9TP) lub sowieckie BT-7. W caasie dzialatt partyzanckich oddzialy Tity zdobyly kilkanascie réznych niemieckich i wloskich pojazdow pancemych, Pojazdy te byly tylko w ograniczonym zakresie uzywane do dzialan bojowych W 1943 roku we Wioszech zostala sformowana jugostowiafska brygada pancema uzbrojona w 56 czol gow lekkich M3A7 Stuart” i M3A3 Stuart V" oraz 24 Cigdkie samochody pancerne AEC Mk. fll i Mk. IV. Jednostka skladala sie z czterech batalionéw. W lis- topadzie 1944 roku jednostka zostala przerzucona do Jugostawii (Dalmacja). W czasie operacii na terenie Jugo- slawii dokonano modyfikacji kilku starszych czolg6w MA, zastepujac ich pierwotne uzbrojenie (armata kalib- ru 37 mm w wiedy) dziatkami przeciwlotnicaymi 2 cm Alakvierling 38 kalibru 20 mm lub armata przeciwpancerna, Pak 40 1/46 kalibru 75 mm. 2 Naterenie ZSRS powstala inna jednostka jugoslowiat- ska 2. Brygada Pancerna posiadajaca sprzet produkeji sowieckie} — 65 czolg6w T-34/85 oraz 6 samochodow pancemych BA-64. 1. Brygada nacierala wedluz brzegu Adriatyku w kierunku Triestu, za$ 2. Brygada wyzwolila Zagrzeb. MALOWANIE | OZNAKOWANIE Pojazdy panceme byly malowane w kolorach w jakich zostaly dostarczone od producenta tj. czolgi francuskie w kolorze khaki, 2a$ czeskie dziala samobiezne nosily tr6jbarwny czeski kamuflaz. Czolgi nie mosity 2adnych Jugostowiaiskie czolgi Remault FT-17, 1941 rok. Czolgi nosza @wucyfrowe omsczenia, Jugoslay Renault FT-17 tanks. Note two-digit tactical markings lzbiory wlasne Autora]oznaczen, jedynie czesé FT-17 miala 2 tylu kadtuba namalowane biale, dwucyfrowe numery taktyczne. Jedynym znakiem przynalegnosci zdobytych przez partyzantow Tity pojazdéw byly czerwone gwiazdy malo- wane w miejsce znak6w rozpoznawczych poprzednich wlascicieli”. Pojazdy 1. Brygady Pancemnej oznaczone byly flaga narodowa uzupelniona czerwona gwiazda. Podobne oznaczenia nosity T-34/85 z 2. Brygady. Czolgi nosily standardowe malowanie armii brytyjskiej i sowieckiej Niektére pojazdy mialy namalowane hasla propagandowe namalowane na wiety (T-34/85, HISZPANIA Na froncie wschodnim walczyla hiszpariska jednostka ochotnicza taw. , Division Azul” czyli ,Blekitna Dywizja’ Jednostka operowala w rejonie Leningradu. Dywizja posia- dala standardowe wyposazenie hiszpariskiej dywizii pie- choty, a wigc: nie miata w swoim skladzie oddzialow pancernych, Dysponowala jedynie ograniczona iloscia samochod6w osobowych i ciezarowych. MALOWANIE | OZNAKOWANIE Pojazdy ,Blekitne| Dywiz)i’ byly malowane wedlug standardéw stosowanych wowezas w armii hiszpariskie}, 942 [ADM] NIEMCY Czolgi uaywane przez Panzerwatie i Waffen SS mialy standardowe malowanie tzn. malowane byly jednolicie kolorem Grau RAL 7027. Mozna zauwazyé jedynie, Ze nastapito ujednolicenie oznaczen taktycznych pojazdow i szerzej stosowano znaki rozpoznawcze dywizji pancer- nych. W dzialaniach przeciwko Grecji i Jugostawii uczest- nicayly juz nowo sformowane dywizje panceme. 11 Dywizja Pancerna obok oznczeh prayjetych przez OKH miala_wlasne oryginalne oznzcenie ,,duszka”. W tej jednostce wprowadzono tez niestandardowy system oznaczef taktycznych w postaci znakéw geometrycz- rch malowanych na wiezy czolgow np. Pzkpfw | Z okresu kampanii balkafiskiej pochodza zdjecia czolgow 7:31. Pulku Pancernego 5. DPanc z godlem ,Rotte Teufel” W czasie walk w Grecji niektore pojazdy z 5. DPanc Pomalowano jednolicie kolorem brazowozéitym Braun RAL 8000. W okresie dzialaft na Balkanach w pojawiaja sie na Pojazdach takée oznaczenia jednostek Waffen SS (Bryga- dy ,Lelbstandarte SS Adolf Hitler” i, Reich’) Najwazniejsza inowacja w sposobie malowania pojaz- dow dokonana w trakcie operacji Barbarossa” bylo wprowadzenie specjalnego malowania zimowego polega- jacego na pokryciu calego pojazdu (czolgu, samochodu pancernego itp, biala zmywalna farba (lub wapnem). Ten system malowania ochronnego byt nieodzowny podczas walk na otwartych przestrzeniach, gdzie ciemny (szary) zolg by! z daleka widoczny na tle sniegu. Czasami z braku ‘odpowiednich farb malowano przednie powierchnie poja- 2du (np. plyte czolowa czolgu) biala kreda. Z braku farb stosowano tez biale plachty maskujace, ktére rozpinano np. na wiezy czy plycie czolowej kadtuba Zdjecia czolg6w i innych pojazdéw 2 31. Pulku Pancernego 5. DPanc pokazuja, ze w te) jednostce stosowano oryginalny dwubarwny spos6b malowania polegajacy na uzupelnieniu standardowego kamuflazu farbq koloru ciemnozielonego. Szeroko stosowano znaki rozpoznwacze dla wlasnego lotnictwa w postaci flagi paristwowej Ill Rzeszy rozlozonej na wiezy lub pokrywie silnika pojazdu Na poczatku 1943 roku Niemcy wprowadzili nowy spos6b malowania pojazdéw wojskowych. Rozkazem z 18 lutego 1943 roku nakazano malowaé czolgi inne pojazdy wojskowe jednolicie kolorem ciemnozéltym (0 lekkim codcieniu szarym) nazywanego Wehrmacht Olive. W przy- padku nowych woz6w bojowych takie malowanie wyko- ywano juz podczas ostatecznego montazu na lini produkcyjnej w fabryce. , Stare” pojazdy malowano pod- czas remontéw lub bezposrednio w jednostkach bojo- wych. Kolor podstawowy Wehrmacht Olive byl uzupelniany dwoma kolorami uzupetniajacymi zielona i brazowa, ktére tworzyly kamuflaz pojazdu bojowego. Stosowano farby RAL 8002 Grtin FS; 595B 34510-34259) i RAL 8017 Brun FS; 13sakfe st Fyst PaKpfwIl (Sd Ktz 124) SA ,Wespe”, front wsehodni, 1944 rok. le FH 10,5 em auf Fgat P=Kpfiv I Tank Museum] Daiala samobieine le FH 10.5 24) Sfl Wespe", Eastern Fr Abt, front wschodei, Ukraina 1944 rok. PeKpfw VI (Sd Kfz 181) Ausf. Tiger” of the 509. sPiAbt, Eastern Front, Ukraine, 1944 [Tank Museum] PKpfw VI (Sd Kfe 181) Ausf. E Tiger” 1 509. sPs 4595B 30117). Istnialy odstepstwa od zasady malowania trdjbarwnego. Jesienia i wezesna wiosna kamuflaz tworzo- ‘no bez wykorzystania koloru zielonego RAL 8002 Griin, zas w okresie wiosenno-letnim przewazal kolor zieloy RAL 8002 Grin. Nie uzywano jednolitego sposobu malowania plam maskujacych. Stosowano duze koliste, regularne plamy, wezyki, pionowe malowanie segmentowe. Uklad plam. iich ksztalt zalezat w zasadzie tylko od inwencji i fantazji malujacego zo!nierza W okresie bitwy kurskiej uzywano dezinformujacych oznaczefi dywizji grenadieréw pancemych SS ,LSSAH’, Das Reich’’\,, Totenkopf” zblizonych do oznaczet jedno- stek Wehrmachtu np. 6. i 7. DPanc. Na uwage zasluguja dwa nietypowe systemy oznako- wania jednostek w DGrenPanc, a pézniej Korpusie Panc 1 GroBdeutschland”i w DPancerno-Spadochronowej (poz nie} takée korpusie) Hermann Goring”. W_pierwsze] jednostce jako oznaczenie prayjeto réznokolorowe stan- dardowe godto tej jednostki Stahihelm, zas w dywiz)i Hermann Géring” prayjeto oryginalny system oznaczania jednostek oparty na kodzie ,zegarowym’ W potowie sierpnia 1944 roku wprowadzono nowe farby, nieco odmienne od stosowanych od poczatku 1943, roku, Stosowano farby RAL 8012 Brun FS 5958; 30109), RAL 6003 Olive Grin FS 595B; 34082), farba koloru Olive Grin RAL 6003 miala ciemniejszy odcief ni uprzednio stoso- wana farba RAL 8002, natomiast farba koloru RAL 8012 miala bardzie} ceglastoczerwony odcieri iz. uprzednio stosowana RAL 8017. Od listopada 1944 roku stosowano czesto kolor RAL 6003 jako kolor bazowy, aS kolor Wehrmacht Olive byl w tym przypadku kolorem uzuepel niajacym, W ostatnim okresie wojny Niemcy wprowadzili nowy typ malowania polegajacy na uzupelnieniu kamuflazu tr6jbarwnego malymi 26ttymi lub bialymi okraglymi plam- kami. Bylo to taw. malowanie ambush. W ten spos6b malowane byly m.in. czolgi ciezkie Pzkpfw VI(Sd Kfz 182 Ausf. B Tiger” I Dziala samobiezne (panceme) typu, Grille” i, Hetzer’ produkowane na terenie Protektoratu Czech i Moraw malowane byly z wykorzystaniem farb pochodzenia czes. kiego uzywanych do malowania pojazdéw pancemych bylej armii_ czechostowackiej. Byly to farby w kolorze zielonym, piaskowym i ciemnobrazowym. Uklad kamut- lagu takze odbiegat od wzorcéw stosowanych w atmii niiemieckiej i prypominal malowania uzywane w Czecho- slowacji Nagminnie uzywano pojazdéw malowanych tylko fabrycanie kolorem Wehrmacht Olive. Brak czasu i od Drialo sxturmowe StuG 40 (Sd Kfr 142/1) Aust. G 2 645. Dywizjonu Dzial Szturmowych, Warszawa pl. Pilsudskiego, 14 sierpnia 1944 roku Malow: wubarwne, SiuG 40 (Sd Kfz 142/1) Ausf. G of the 645. StuG Abt, Warsaw Pilsudski Square, 14 August 1944 [ADM IsTransporter Sd Kz 251/7 Ausf. C, Balkany, 1944 rok. German Sd Kfz 251)7 Ausf: C, Balcans, 1944 |ADML 16Zdobyte niemieckie dzialo szturmowe StuG 40 Ausf. G (Sd kfz 142/1), Armia Czerwona, jednostka nieustalona, front wschodni, ieré niemieckim okupantom’. A captured ex-German assault gun StuG 40 Ausf. G (Sd Kfz 142/1), Soviet Army, unit unknown, 1943. Note ‘Death to the German Oc cupiers” is painted on the front of the vehicle Sd Kfz 251/9 Aust, D z rumufiskiej 1. Dywizji Pancernej ,Romania Mare", front wschodni, 1944 rok. Pokazano stosowane numery rejestracyjne. Sc Ki=251/9 Aust D of the Rumanian 1. Armoured Division ‘Romania Mare’, Eastern Front, 1944, Note registration on the front of the vehicle StuG 40 Aust. G (Sd Kfz 142/1), 2. kompania, Brygada Dzial Szturmowych, Dyw. Pancerna, Enso, Finlandia, lipiec, 1944 roku. StuG 40 Ps 531-10 byl dowodzony przez Yuk. B. Brotella. SeuC 40 Aust. G (Sd Kte 142/1), 2. Company Assault Gun Brigade, Finnish Armoured Division, Enso, Finnland, July 1944, This StuG 40 was commanded by Yuk. B. Brotell (11 kills)eKpfw Il (Sd kfz 141) Aust 1. Pulk Pancerny, 1. DPanc, Rosja listopad 1942 roku. Czolg Ofw. H. Strippela. Pekptw i (Sd Kz 141) Aust. J Ofw. H. Strippe's of the 1. Panzer Regiment, 1. Panzer Division, Russia, November 1942 PzKpiw Il (Sd Kfz 141) Aust H z 7, Pulku Pancernego, 10. DPanc, Leningrad, 1941-1942, Pekpfw il (Sd Ktz 147) ‘Aust H of the 7, Panzer Regiment, 10. Panzer Division, Leningrad, 1941-1942 PeKpw il (Sd Kfz 141) Aust. Hz 1. DPanc, front wschodni, 1941 rok. Pekpfw ill Sd Kfz 141) Ausf H of the 1, Panzer: Division, Eastern From, 1947Manfred Weiss Kfz. 69 (6x4) z wegierskiej 1. Dywizji Pancernej front wschodni, 1942 roku. Widoczna tablica rejestracyjna pojazdu. The Manfred Weiss Kfz 69 (6x4) of the Hungarian 1, Armoured Division, Eastern Front 1942, Note registration sign] on the rear Dwa czolgi Pzkptw 38(t) Aust. E/F z wegierskiej 1. DPanc, Don, lato 1942 roku. Tivo Hungarian PzXpfw 28() of the 1. Armoured Division, Don, Summer 1942Jagdpanzer 38(t) ,Hetzer’, jednostka nieustalona, Protektorat Czech i Moraw, 1945 rok. Pojazd malowany z wykorzystaniem czeskich farb. Jagdpanzer 38(¢) Hetzer’, unit unknown, Protectorate Bohemia and Moravia, 1945, Note vehicle was painted in Czech colours, due to shortages of the German paint Befehlspanzer 38( z jednostki lacznosci 5. DPanc, front wschodni, 1941 rok. Widoczne oznaczenie Panzer Gruppe »Guderian”. BefehKspanzer 38(0)of the signals unit of the 5. Panzer Division, Eastern Front, 1941, Note Guderian’ Panzer Gruppe signDziato pancerne 7,5 em Pak 40/3 auf P2Kppfw 38 (t) — Sd Kfs 138 , Marder IIT", Czechoslowacja, 1945 rok. 7.5 om Pak 40/3 auf P=Kpf 38(1) ‘Sd Kfz 138 ,,Marder 111”, Czechoslovakia, 1945 labiory wlusne Autora] owiednich farb nie pozwalat na dokladne malowanie voz6w bojowych. Pojazdy przydzielone do jednostek bojowych ze szk6t osily czesto stare” wzory malowania i oznakowania, POLSKA. Utworzona na terenie ZSRS i Polski armia polska (czyli udowe Wojsko Polskie) miala liczne oddzialy panceme, W skladzie 1. Armii WP znajdowala sie 1. Brygada Pancerna, 4. Pulk Czolgéw Cie2kich i dywizyjne jednostki izial samobieznych i pancernych oraz dywizjony samo- izielne W szeregach 2. Armii WP znajdowala sie najwieksza ‘olska jednostka pancerna w okresie Il wojny swiatowej | Korpus Pancerny. Ponadto 2. armia grupowala 16. Brygade Pancemna, 5. Pulk Czolg6w Ciezkich, dywizjony artyleri amobieznej i pancernej. Najslynniejszym pojazdem pan ‘emym LWP byl niewatpliwie czolg T-34 z 1. Brygady Pancemnej o numerze taktycznym ,102” nazwany , Rudy’ W okresie Powstania Warszawskiego w sierpniu 1944 roku powstaricy uzywali bojowo zdobytych dwach czol- (Cooly P2K pfw III (Sd Kfe 141) Ausf. H w malowaniu zimowym, front wschodni, listopad 1942 roku. P:Kpfi III (Sd Kfz 141) Ausf. Hin winter camouflage, Eastern Front, November 1941 |ADM| 7Daialo pancerne 7,62 cm (t) aut Fgst P2Kpfw Il Sf (Sd tz 132) Marder II" z DGren Pane SS ,,Wiking”, front wschodni, 1943 rok. 7,62 () au PzKpfw II Sf (Sd Kfz 132) ,,Marder 11” of the SS-Panzer Grenadiere Division ,,Wiking”, Eastern Front 1943 (Tank Museum) PeKpfw VI (Sd Kfr 181) Ausf. B Ti Malowanie tréjbarne. P=Kpfw VI (Sid 1.507. sP2Abt, Prusy Wschodnie, 1944 rok. Desant stanowia dolnierze 2 21. Luftwaffe Field Division. 1) Ausf. E Tiger” of the S07, sPzAbt, East Prussia, 1944 |ADM] 18ki pociag pancerny nr 64, malowany jednolicle Kolorem Wehrmacht Olive, 1944 rok. German armoure Olive [Prof. Dr W, Sawodny] Niestandardowe oznaczenie taktycone na transporter idea Hitlerjugend Balbur von Sehirach, serpiet 1944 roku. Fu ve D August 1944 {ADM Dz DGren Pancernych ,Grofideutschland”. Do rekrutéw przemawia standard tactical munber on Sd Kfe 2517 Ausf. D of the Panzer 19Malow: he OlPzKptw V (Sd Ktz 171) ,Panther” Ausf. G, transpor. Sd Kiz 251/7, dziala pancernego ,,Hetzer MALOWANIE | OZNAKOWANIE Sprzet pancerny jaki otrzymata armia polska w ZSRS malowany tak jak standardowy sprzet armii ZSRS, jednolicie farba koloru ciemnozielonego lub oliw- wozielonego. Istnialo tak wiele odcieni tych kolorow, ze jest niezwykle trudno jednoznacenie ustalié jaki to kolor. W okresie zimy pojazdy byly malowane biala farba walna lub pokrywane po prostu wapnem, Podob: jak w armii niemieckie] i sowieckiej, w miejsce lowania biala farba pojazdy mogly byé zakryte ymi_ plachtami maskujacymi, ktére najczesciej krywaly przéd pancerza i wiety, a wigc te elementy jazdu, czy czolgu, ktére még! zauwazy€ najalatwie| przyjaciel Poczatkowo pojazdy LWP (np. podezas przysiegi 1 wiz Piechoty w Sielcach w lipcu 1943 roku) nie nosity cdnych oznacze’ przynaleznosci paristwowe). Jednak od ‘ca 1943 roku do zakoficzenia wojny znakiem rozpo- znawczym bytbialy orzel. Ksztalt orla byl podobny do orla piastowskiego noszonego na czapkach przez zolnierzy LWP. Orzel malowany byt recznie — stad tez bral sie jego czesto nieporadny ksztait lub za pomoca szablonu. Orzet rial wielkoSé od 200 do 400 mm. Rzadko orze! nie by! malowany jako peina sylwetka, a jedynie zaznaczany jako, zarys pojedyncza lub podwéjna linia (1. Korpus Pancerny 1 Armii WP). Czolgi 15-2 4. Putku Czolg6w Cig2kich mialy na _malowane only wewnatrz czerwonego rombu ob: wedzionego clenka biala linia, Czoigi i inne pojazdy z 1 Korpusu Pancemego mialy godia obwiedzione wewnatrz bialego okregu. Znak orla malowany by! najezesciej na bokach wiezy czolgu. Sporadycznie malowany byl w innych miejscach. Dziala pancerne $U-76 z 4. Dywizjonu ‘Artylerii Samobiezne] mialy orla na blotniku. Na dzia: 5) orla malo- lach pancemych i samobieznych (np. SU wano na bokach kadtuba. Znak przynaleznosci pans: wowej poprzedzal oznaczenia taktyczne pojazdu. Zda realy sig jednak wyjatki np. niektore T-34/76 z 2. Pulku Czolg6w mialy najpierw naniesiony numer, péznie) 2a8, godto. W LWP w latach 1943-1945 nie wypracowano jedno- Mtego, stalego systemu oznaczefi taktycznych. W armii SU-76 x nicustalone} jednostki LWP, Lublin, 1945 rok. Su-76 of the unidentified unit Polish Army, Lublin, 1945 [WAP'SU-76 ,404” (403583)z 4. Dywizjonu Artyleri yobie2ne), lato 1944 roku. Orzel namalowany na przedaim blotnil he 1 SU-76 404" (403553) ofthe 4. SP Aniillery Battalion, Summer 1944, National insignia is painted on the front mudguard of the vehicle [WAF] sowieckiej i LWP numer taktyczny mial czesto znaczenie takze jako oznaczenie danej jednostki, stad te? stosowa- nie obok oznaczef cyfrowych réznych oznaczef litero: wych. Istniala takze modliwosé, 2e numer taktycany byt przydzielany na czas trwania danej operacji (np. numery taktycane niektorych 7-342 1. Brygady Pancemnej podczas walk o Gdarisk w marcu 1945 roku. Nalezy takze doda¢, ze numer taktyczny moglhy nosié w réznym okresie czasu diva lub nawet wigce] czolgdw. Dzialo sie tak w przypad- ku, gdy jeden czolg zostal zniszczony, a w jego miejsce przybywal nowy w6z jako uzupetnienic. Numer taktyczny byl dwu, trzy lub czterocyfrowy malowany biala farba na boku wiety, czasami z tylu wiedy lub na boku kadluba dzial samobieznych. Cyfry mialy wysokosé 300-500 mm, zas grubosé 50-80 mm. Pierwsza cyira lub dwie cyfry okreslaly jednostke, ostatnia trzecia cyfra, bad cawarta cyfra numer pojazdu w pododdziale. | tak przykladowo w najbardziej znane| jednostce pancemej LWP 1. Brygadzie Pancerne) im Bohateréw Westerplatte czolgi 1. pulku nosily oznaczenia 100..”, za8 2. pulku ,200..”. Odpowiednio oznaczone byly Kompanie, Czolgi dowédcow kompanit w 2. pulku 210, 220, 230 i 240, a czolgi plutonéw kolejno. W 1 2 kompanii: 1. pluton 211, 212, 213, 2. pluton 214, 215 i 216, za8 3. pluton 217, 218; 219. Ten system nie byt jednak staly gdyz istnialy odstepstwa spowodowane rézna_iloscia czolgéw czy mniejsza liczba plutonéw w kompanii. Obok numeréw trzycyfrowych stosowano tez oznaczenia czte- rocyfrowe np. w jednostkach 1. Korpusu. Pancernego. W tej jednostce takze wprowadzono dodatkowe ozna czenie, niejako positkujace standardowe oznaczenia tak- tyczne. W 1. korpusie istanialy w jednostkach (brygadach pancernych) pojazdy noszace te same numery taktyczne. Diatego tez wprowadzono dodatkowe oznaczenie pole- gajace na ,modyfikacji” godla. W 2. i 4. Brygadzie Pancernej orzel malowany byl wewnatrz bialego okregu w 3. Brygadzie wewnatrz bialego podwdjnego okregu, zas w 16. Brygadzie Panceme| wewnatrz bialego przerywane- go okregu. W 2. brygadzie pancernej i 2. Batalionie Motocyklowym godio malowane bylo przed numerem taktycznym, w 16. Brygadzie Panceme| godio umiesz czone bylo nad numerem taktycznym, aw 3.14. Brygadzie pancernej godto znajdowato sie za numerem taktycznym. W innej jednostce pancernej 2. Armii 28. Pulku Artyleri Samobiezne} godio malowane bylo wewnatrz czerwonego kola obwiedzionego biala obwédka. Stosowano takzeDriaio pancerne Jagdpanzer 38(t),,Hetzer” zdobyte podczas Powstania Warszawskiego w sierpniu 1944 roku. ,/Zer=er”” SP Gun captured by the ft Home Army (Armia Krajowa) during the Warsaw Uprising |ADM S274. Pulku Crolgéw wee 1945 roku. Na wiety numer 410”, widaé zamalowana czeS wereSniejszego numera 4100”. [S-2 heavy ofthe 4. Heasy Ta , March 1945. Note overpainted old 4100’ four-digit tactical number, and new three-digit "410° number [WAR 2Bdodatkowe elementy identyfikacyjne. Na mocy porozu: rmienia alianckiego z 17 marca 1945 roku, w koficowe} fazie dzialah na terenie Niemiec, pojazdy pancernej armii sowieckiej, a takze polskie operujace na lini Berlin ~ taba mmialy posiada¢ dodatkowe oznaczenia identyfikacyjne dla lotnictwa alianckiego w postaci bialych paséw wokét Oznaczenia takie wprowadzono 24 kwietnia 1945 roku, a od 1 maja wiezy i na wierzchu wiezy czolgu dodatkowo umieszczono na pojazdach oznaczenie w po- staci bialych tréjkatow Sporadycznie na pojazdach malowano numery fab- rycane, a na samochodach cigéarowych numery rejest- racyjne. Numery rejestracyjne malowane byly biala farba ra tylne} Scianie skrzyni ladunkowe} pojazdu. Czolgi, dziala samobiedne i inne pojazdy nosily napisy propagandowe np. ,Na Berlin” czy oznaczenia znisz~ czonego sprzetu przeciwnika. Ommaczenia miszezonych czolgow przecinnika na wiely T-34. Victory ‘markings (tank Kills) painted on the turret of the T-34 tank (WAF] Kfr 82 .Kubelwagen” z jednostki SS zdobyty podezas Powstania ‘Warszamskiego, sierpieé 1944 roku. 4 caprured ex-German Kf 82 Kubelwagen” of unidentified SS unit, Warsaw Uprising, August 1944 [ADM] 1-3485 z 2, batalionu 1. Brygady Pancerne), Gdynia, marzec 1945 roku, Prowizoryceny numer taktyezny 214". Polish T-34)85 tank of the 2. Battalion I. Armoured Brigade, ch 1945 [WAF] Gdynia, Mea Daialo pancerne SU-8S 612” (numer fabryezny 409132) 2 24. Pulku Artylerii Samobiedne, 1. Korpusu Pancernego, Niemey, kwieciel 1945 roku SU-85 '612" (factory no 409132) of the 24. SP Artillery Regiment, I 24 Armoured Korps, Germany, Ap il 1945 (WAR]Pzkpfw 38(t) Ausf. D z 25. Pulku Pancernego, 7. DPanc;'1941 rok. Niestandardowy numer taktyczny. PeKpfv 281 Aust. D of the 25. Panzer Regiment, 7. Panzer Division. Note non-standard four digit tactical number Sd Kfz 251/1 Ausf. C dowddcy DGren Pancernych ,GroRdeutschland’, front wschodni, 1943 rok. Sd Kfz 251/7 Aust. C CO of the Panzer Grenadiere Division ‘GroBdeutschland,, Eastern Front, 1943, iz. 15 m. gl. Einheits-Pkw Horch z putku art. Dywizji Zmot. ,Gro®deutschland”, front wschodni 1942 rok. Kiz. 15, ‘m. gl. Einheits-Pkw Horch of the artillery regiment Motorised Division ‘Gro&deutschland, Eastern Front, 1942‘15cm sFH 18/1 L29,6 auf Geschiitzwagen IIVIV Sd Kfz 165 ,Humme!” 273. Pulku Art. Zmotoryzowanej, 1. DPanc, front wschodni 1944 rok. 15 cm sFH 18/1 1/296 auf Geschitzwagen MV Sd Kfz 165 Hummel” of the 73. Motorised Arilery Regiment, 1. Panzer Div, Eastern From, 1944 Pekpfw V (Sd kfz 171) ,Panther” Aust. A, jednostka nieustalona, Ukraina, zima 1944 roku. Pzkpfw V (Sd Kiz 177) ‘Panther, unit unknown, Ukraine, Winter 1944 PaKpfw V (Sd Kfz 171) ,Panther” Ausf. Az 5. DPanc SS , Wiking”, Siedice, lipiec 1944 roku. P2Kpfiv V (Sd Kfe 171) Panther” Aust. A of the 5. $5-Panzer Division ‘Wiking, Siedlce (Poland), July 1944Sd Kiz 251/1 Aust. Cz DGrenPancernych ,,GroBdeutschland”, , Prusy Wschodnie, 1944 rok. Sd Kiz 257/1 Aust C of the Pi anzer Grenadiere Division ‘GroBdeutschland, Fast Prussia, 1944 ‘StuG 40 Ausf. G (Sd Kiz 142/1), front wschodni, 1943 rok. StuG 40 Aust. G (Sd Kfz 142/1), Eastem Front, 1943 Sd kfz 263 (8x8) z jednosthi rozpoznawczej 6. Dywizji Pancernej, iront wschodni, Russia 1941-1942. Sd Ki (6x6) of the recce unit of the 6. Panzer Division, Russia, 1941-1942 263,PrKpfw Ill (Sd Kfz 141) Aust. H z 11. Dywizji Pancernej, front wschodni, 1942 rok. PzKpfw il (Sd Kfz 141) Ausf. H of the 11 Panzer Division, Eastern Front, 1942 kipz61Wg (Sd Kfz 263), 14 Dywizja Pancerna, front wschodni, 1941 rok. KiPzB/Vg (Sd Kiz 265) of the 14. Panzer Division, Eastern Front, 1947 LT vz. 40 armii stowackiej, Stowacja, 1943 rok. LT vz 40, Slovakian Army, Slovakia, 1943,RUMUNIA Rumunia juz w latach trzydziestych konsekwentnie zbudowywala wlasne sily panceme. Przestarzale czolgi Renault FT 17 zasiliy zakupione w Czechoslowacii tankie- CKD R-1 oraz czolgi lekkie Skoda R-2. We Francji umunia zakupila kilkadziesiat (41) czolg6w_piechoty Renault R-35. We wrzesniu 1939 roku w Rumunii zostaly ernowane 34 polskie czolgi R-35. Pozwolilo to na jormowanie nowego pulku czolg6w. Od polowy 1940 ku Niemcy zmodernizowali armi¢ rumuriska. Rumunia zonej w samym ...centrum walk. czok Armia Czerwona nie stosowala znakéw przynalezno: paristwowej na taka skale jak Niemcy czy USA. okresie przedwojennym na pojazdach pojawialy sie erwone gwiazdy tylko z okazji rocanicowych parad Jefilad. NajczeSciej stosowanym znakiem byla czerwona gwiazda malowana z biala lub czama obwodka, lub bez kiego ograniczenia. Odmiana byly cieniowane gwiazdy alowane w jednostkach gwardyjskich. © wiele wazniejszym oznaczeniem byhy oznaczenia zpoznawcze dla lotnictwa. ,,Sokoly Stalina” stabo znaly prayjacielskie i.. wlasne pojazdy pancerne. Dlatego owna zaciekloscia atakowaly ,, Tygrysy”\ ,Pantery” (co st zrozumiale) jak i. T-34 W 1934 roku podczas letnich manewr6w Kijowskiego Specjalnego Okregu Wojskowego po raz pierwszy uzyto alych krzyzy namalowanych na wierzchu wiezy czoigow i pady Panceme| ‘SU-76 2 dwueyfromymi makami taktyeznymi malowanymi z tyla SU-76 SP Guns. Note two-digit white = (WAF] -26 i BT. Ten system oznakowania powt6rzono pode neksji Litwy, totwy i Estonii, Tak malowane byly wowczas WV okresie wojny Armia Czerwona wielokrotnie wpri kadluba pojazdu. 4 adzata system takich oznaczef dla lotnictwa. Stosowan ie he vehirééne oznaczenia: czerwona gwiazde malowana we- wnatrz bialego trojkata, czerwone kolo malowane na wierzchu wiedy, bialy pas na wiety czolgu (Kursk 1943) Trzeba jeszcze dodaé, ze takie oznaczenia czesto zmienia no, a wprowadzenie kolejnego odbywalo sie na kilka godzin przed rozpoczeciem kolejnej_,wielkie| ofensywy \Wwyzwolenicze/’. Podczas walk na Wegrzech na czolgach malowano czerwony lub bialo-czerwony pas biegnacy od przodu do tylu kadtuba, za$ podczas kampanii w Jugo- slawii i w pafistwach baltyckich malowano na wierzchu wiezy biale kolo, Na poczatku 1945 roku, gdy juz wkrétce spodziewano sie zetkniecia wojsk sojuszniczych, Alianci zachodni wy- stapiliz propozycja ujednolicenia systemu znak6w rozpo- znawezych dla lotnictwa. 17 marca 1945 roku uzgod- rniono, Ze pojazdy Armii Czerwone| oraz jednostek paristw sprzymierzonych walczacych na Wschodzie beda mialy namalowany wokét wiezy bialy pas i krzyz na wierzchu wiezy. Szybko okazalo sie jednak, ze Niemcy takze stosuja takie malowanie. Dlatego tez od 1 maja 1945 roku wprowadzono dodatkowe oznaczenie w postaci bialego tr6jkata. ‘Armia Czerwona stosowala w zasadzie standardowy system cyfrowych oznaczeh taktycznych. przedwojennym ina poczatku wojny dominowal jednak skomplikowany system oznaczeh polegajacy na malowa- niu na wierzchu wiezy réznokolorowych paskow sym- W okresie MBAL jLee” ‘badge of the brigade is painted on the turret [WAF| 40 bolizujacych jednostki. Gémny pas oznaczat batalion, nize) polozony kompanig. czerwony gémy pas to 1. batalion, nigszy czerwony pas 1. kompania. Odpowiednio biale psy to 2. batalion i2. kompania. Czarny pas to 3. batalion 13, kompania. System by! dos¢ prosty. Bialo-czarne pasy to czolg (samochéd pancerny) z 2. batalionu, 3. kompanii Oznaczenie plutonu nanoszono wewnatrz kwadratu na malowanego na boku kadluba czolgu czy samochodu pancemego Na poczatku wojny wieksz08¢ pojazdéw nie nosita takich oznaczef. Byl to wynik kolejne} reorganizacji jednostek pancernych. Pod koniec 1941 roku (bitwa 0 Moskwe) pojawiaja sie coznaczenia taktyczne malowane wewnatrz figur geomet- rycanych. Poczatkowo malowano w zasadzie wszystkie figury: kwadraty, prostokaty, tréjkaty, romby, Kola. Na przelomie 1942 i 1943 roku pojawia sie jednolity system ‘oznaczeh w postaci pionowych rombéw. Znaki mialy wielkoS€ ok. 400 mm i byly malowane biala i 26tta farba, Bylo to nawiazaniem do sowieckiego znaku sztabowego ‘oznaczajacego jednostki pancerne. Romb byt zazwyczaj podzielony na dwie czesci w ktére wpisane byly numery oznaczajace brygade i batalion. W tym okresie numery taktyczne mialy charakter dezinformacyjny i nie mialy nic wspélnego z np. oznaczeniem jednostki. Tylko czasem niekiedy odpowiadaly ewidencji danej jednostki pancer- ne stalinowskie] picustalone)jednosthi, na wiety godlo brygady, 1942 rok. American Lend-Lease M3AI ,.Lee" tank, unit unidentified, 1942. Note‘Zwiazek Sowiecki Soviet Union 1 - 78, Pulk Czolgow Cigzkich 78. Heavy Tank Regiment 2, 3 - jednostka nieus talona T-34/76 unit unknown T-34/76 4 - 37. Gwardyjski Putk Czolg6w 37. Guards Tank Regiment 5 - jednostka nieustalona 1S-2 unidentified heavy tank unit IS-2 6 - 25. Gwardyjska Brygada Pancerna Brigade 7 - jednostka nieustalona BA-10, 1942 rok unit unidentified BA-10, 19428 - 60. Brygada Zmechanizo wana 60. Mechanised Brigade 9, 10 - jednostki nieustalone T-70, KW, T-34/76 unidentified units T-70, KW T-34/76 11 - 95. Brygada Pancemna 95. Armoured Brigade 12 - jednostka nieustalona T-34/85 unit uniden T-34/85 13 -jednostka nieustalona unit unidentified 14 - jednostka nieustalona $U-57 unit unidentified SU-57 15 1219. Pulk Artylerii Samobieznej 1219. SP Arillery Regiment 16 - 85, Putk Czolgow Cie#kich 85. Heavy Tank Regiment 17-3. Brygada Pancerna 3. Polish Armoured Brigade 18 - 4, Pulk Czotg6w Ciezkich 4. Polish Heavy Tank Regiment 19 - 2. Brygada Pancerna 2. Polish Armoured Brigade 20 - 55. Gwardyjska Brygada P Guards Armoured Brigade Guards Armoured iedPeKpiw VI (Sd Kiz 182) Aust. B ,Tiger” x 501. Baalionu Czolgéw Cig2kich, Sandomierz, sierpied 1944 roku Pekphw VI (Sd Kfz 182) Aust. B Tiger’ of the 501. sP2Abt, Sandomierz, Poland, August 194, Note three-tone camoutlage : [u goryl Universal Carrier z 14. Gwardyjskiej Brygady Zmech,, 4. Gwardyjskiego Korpusu Zmechanizowanego, Belgrad, kwiecien 1945 roku. (Top! Universal Carrier of the 14. Guards Mechanized Brigade, 4. Guards Mechanized Corps, Belgrade, April 1945. Note 0,50" DSzK heavy MG and British olive drab finish. [poniéej] Universal Carrier z polskiego 1. Korpusu Pancernego, 1945 rok. (Below) A Universal Carrier of the 1. Polish Armoured Corps, 1945SU-85, jednostka nieustalona, Rumunia, Bukareszt, sierpief 1944 roku. Soviet SU-85, unit unidentified, Romania, Bucharest, August 1944 Lele) ial SU-85, jednostka nieznana, dywizjon niszczycieli czolg6w, lato 1944 roku. SU-85, unidentified Soviet tank destroyer battalion, Summer 1944. Note slogan ‘Soviet Diligence’ 1-34/76 z 24. Brygady Pancernej, Tula-Moskwa, listopad 1941 roku. T-34/76 of the 24. Armoured Brigade Moskov-Tula, November 1947StuG 40 Ausf. G z bulgarskiej 1. Batalionu Dzial Szturmowych, Wegry, 1945 rok. Stu 40 Aust. G of the 1 Bulgarian Assault Gun Battalion, Hungary, 1945 Wieda bulgarskiego Pzkpfw IV Ausf. H, 1. Brygada Pancerna, Nagykanizsa, Wegry, kwiecieh 1945 roku. Turret of the Bulgarian PeKpfw IVAust. H tank, 1. Armoured Brigade, Nagykanizsa, Hungary, April 1945, Note the national shield insignia is painted on the front of the turret CChorwacka tankietka CV 3/35, z przodu kadtuba godto milicji Ustaszow, Chorwacja 1944 rok. CV 3/35, Croatian Ustashi Militia, Croatia, 1944. The Croataian Ustashi emblem with Croatian crest on the front of the vehicle Sd Kfz 250/10 z 13. Putku Artylerii Samobieznej, Pomorze, 1945 rok. A captured Sd Kiz 250/10 of the Polish Amy (LWP) 13. SP Artillery Regiment, Pomerania, 194534/76 Model 1943 7 22. Brygady Pancerne), 6. Korpusu Pancernego, typ oznaczenia w postaci rombu, 1943 rok, T-34/76 Model 1943 of the 22 owred Brigade, 6. Armoured Corps. Note diamond tactical markings (WAR| Transportery M3A1 Scout Car, na boku kadluba oznaczenie taktyczne jednostki, 1948, Soviet M3A1 Seout Car. Note tac the ull [Tank Museum] 41Daialo samobieime SU-76. Z tylu pojazdu namalowany jest numer fabrycmny pojazdu. SU-76 SP Gun. Note six-digt serial [WAP] Powszechnym zwyczajem bylo zaznaczaniem osiag- nigé bojowych. Zniszczone c2d}gi przeciwnika oznaczano zerwonymi lub bialymi matymi gwiazdkami malowanymi na wiezy lub na lufie armaty. Zamiast gwiazdek malowano ina lufie tez kezyzyki lub paski, podobne jak oznzcenia stosowane w Panzerwatfie. W dziedzinie numer6w taktycznych poanowata zupel na dowolnosé. Stosowano trajcyfrowy system oznaczeh opisany przy omawianiu oznaczed stosowanych w LWP oraz inne systemy, Stosowano numery zlozone zawieraja- ce numer jednostki (najczesciej brygady panceme}) nu- plutonu. W takim przypadku 56/23 to czolg z 56.2) brygady, 2. kompanii i 3. plutonu, Czesto mer kompanii podawano, nie rzeczywisty numer brygady, a jawne oznaczenie kodowe, inne niz rzeczywisty numer jedno stki, Stosowano tez oznaczenia literowo-cyfrowe, gdzie litera oznaczala brygade korpusu, za$ numer czolg w bry- gadzie, bez zaznaczenia przynaleznosci taktycznej. Ten ostatni system mial charakter bardziej porzadkowy, a nie systemu oznaczen taktycznych. Niektére jednostki pan- cerne (tak, tak) pozostajace w gestii NKWD mialy pigcio~ cyfrowe numery taktyczne @ Stosowano takze oznacze- nia taktyczne malowane wewnatrz rombu. 2 Czolgi i dziala pancerne bogato byty ,,ozdobione’ haslami patriotycznymi. Hasla patriotyczne i tradycyjne sto gram” bylo Wunderwafte Armii Czerwonej. Przewa Zaja typowe hasla propagandowe: ,Za Stalina’, ,Za ZSRR czy Na Berlin’. Trafiaja sie takze napisy informujace © fundatorach danego czolgu np.w jednostkach o zalo- gach ukraifiskich czy estofiskich. Niekiedy czolgi nazywa- ‘no nazwiskami bohaterw Wojny Domowej czy slawnych postaci politycznych ZSRS. W bojach 0 wyzwolenie Gdariska w 1945 roku uczestniczylo dzialo panceme SU-85 ze skromnym napisem , Feliks Edmundowicz Dzier aynskiTetrarch” dostarezone do ZSRS, Kaukaz, 1942rok, Lend-Lease British light tanks Mik. VIL, Tetrarc in Sove [Tank Museum] Brytyjskie czolgi lekki service, Caucasus, 19: ae rol ih 15-2» omacrencm rozporancrym da lotta biaym pasem na bok wet, Bevin, 194 rok, 1:2 hear tank ofthe unidentified vit, Berlin ‘marked with the white turret band and white roof eross [WAF‘Czolg M4A276() Sherman”, Wieded, kwiecieh 1945 roku. Widoczne oznaczenie taktyezne, Soviet M442 (76) W,Sherman"tank, Vienna, Api 1945. Note tactical markings on the turret and on the hull [Fank Museum) Sowieckie czolgilekkie M3A1 joczne oznaczenie brygady ,58” i numer czolgu, Phw. Tamaéski, 1942 rok. Soviet Lend-Leas M3AI Stuart” (diesel) tank withthe number ..58” probably being a brigade code and number after it the individual vehicle code, Ta li 1942 (Tank Museum) 44Czolg lekki ,Told fz 1. Batalionu Rozpoznawczego, Ukraina, 1941 rok. Czolg posiada godla narodowe, godo jednosthi i numer ewidencyjny.,. Told” light tank ofthe Hungarian 1. Armoured Recce Battalion, Ukraine, 19 This tank displays full range of insignia, including licence plate, national insignia and a batakion insignia Autoblinda AB 41 zdobyta przez patyzantow Tito, Chorwacja, 1943 rok. Autoblinda AB 41 armoured car captured by Tito s partisans, Croatia, 1943 W najbliészym ceasie whaia sie kolejne ksiqiki dotyczqce zasad malowania i oznakowania pojazdéw pancernych w ccasie II wojny Swiatowe: - Wojna biyskawicena ISBN 83-86209-35-6 : - Od Normandii do Eaby ISBN 83-86209-36-4 mal - Afryha i Weochy ISBN 83-86209-37-2 ISBN 83-86209-33-X =