T.C.

SELUK NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
ARKEOLOJ ANABLM DALI

PLUTARKHOS
PARALEL YAAMLAR

Mehmet KAYA
134203002001

YKSEK LSANS DEV

DANIMAN
Yrd. Do. Dr. Mustafa YILMAZ

Konya 2015

PLUTARKHOSUN YAAMI
Lucius Mestrius Plutarkhos, imparator Claudius ynetimi srasnda, M.S. 50den nce
Yunan anakarasnn merkezinde bulunan, Boiotiann kuzey snrndaki kk Khaironeia
kasabasnda dnyaya gelmitir. Bakalarnn yaam yklerini yazm ancak kendi yaam
yks olmayan yazarn yaamna dair bilgiler genellikle kendi almalarndaki
gndermelerinden renilmektedir. Yaptlarnda yaadklarna, yaamnn ge dneminde ve
belli lde orta dneminde yer verdiinden, genlik yllarna ilikin ok fazla bilgi
bulunmamaktadr. Ancak Khaironeiadaki yaam yaptlar sayesinde iyi bilinmektedir.
Yaamnn byk bir ksmn birka nemli sava grmesi dnda fazlaca nemi olmayan bu
tarihi kasabada geirmitir(Plutarkhos, Theseus, XXVII.6). Burada yaamasnn bir nedeni
kendinin de itiraf ettii gibi blgenin daha da klmesini engellemektir: Bense kk br
kasabada ikamet ediyorum, daha da klmemesi iin huzur iinde hep orada yaamak
istiyorum(Plutarkhos, Demosthenes, II.2). Bununla birlikte bu kasabann aratrmalarnda
kullanaca kitaplar, zgr sanatlar ve dnsel evre bakmndan yeterli olmay gibi
nedenlerle Yunanistana gitmi, Romada bulunmutur. Kukusuz, gemile sk balar olan
Atina ve Roma gibi byk kentlerin kendi yurttalarna sunduklarn, yaad yer ona
sunamayacaktr(Mutlu 2011, 31).
Babas Autoobulos, byk babas Lamprias, byk byk babas Nikarkhos ve
ailesinin dier yeleri almalarnda nemli bir yer tutmaktadr(Ploutarkhos, Antonius,
LXVIII.4). karsnn ad Timoksenadr. Drt olu ve bir de kz olmutur. Hem varlkl hem
de kkl bir aileden gelmi olmas eitimini filozoflar kenti Atinada tamamlamasn ve de
gelenek olduu zere lkesine hizmet etmesini salamtr. Yirmili yalarnda Akademiann
banda bulunan gezimci filozof Ammoniosun okulunda felsefe eitimi grmek iin
Atinnada bulunmutur. yle grlmektedir ki geleneklere bal bu Platocu filozoftan hayli
etkilenmitir. Plutarkhos, Platonun fikirlerini ve felsefesini bu kii sayesinde benimseyip
zmsemi grnmektedir. Platon felsefesi zerine yazd almalar ise onun bir Platoncu
olduunu ortaya koymaktadr.
lkesine dndkten sonra gen yana ramen Akhaia vilayetinin proconsulu yannda
eli olmu ve bundan baka grevler stlenmitir. Ortaa ansiklopedicisi Sudann
aktardna gre, yaamnn ge dneminde Traianus ona konsllk unvan vermi ve
IIlyriadaki yneticilerin onun fikrini almadan hibir ey yapmamalarn buyurmutur.

PARALEL YAAMLAR
Grld zere Plutarkhos olduka kkl bir aileden gelen olduka nemli bir
ahsiyettir. Eserleri iki ana balk altnda incelenmektedir: Ethika(Lat Moralia) ve Paralleloi
Bioi. Plutarkhos bioslarnda klasik Yunan, Hellenistik dnem ya da bundan sonraki
yzyllarn Romasnn devlet adam, asker ve hatiplerin yan sra zamansal olarak en eski
dnemlerin nemli kiilerini karlatrmal olarak ele almtr. nl bir Yunan ona denk
den nl bir Romalyla eletirip her birinin yaamn anlattktan sonra yaam iftini
karlatrmayla bitirmektedir. Gnmze kalm Yaamlarn drdnde setii kiilerin her
birini (Pers kral Artarkserkses, nc yzylda yaam Yunan devlet adam Aratos, Roma
imparatorlar Galba ve Otho) tek bana ele alr, bunlar baka kiilerle karlatrmaz.
Plutarkhosun bu drd iin neden karlatrma yazmadna dair gl bir kantn olmad
grlmektedir.
Paralel Yaamlarn genel yapsn kabaca u balklar altnda blmlemek
mmkndr(Russell, 2001, 104): Giri, ocukluk yaam, eitim, yetikinlie gei, kamu
yaamna katlma, halk arasnda ne kma, savalar, yazg ve davran deiimi, sonraki
yllar, lm, karlatrma. Plutarkhosun bunlarda ele ald karakterlerin soy aac, ocukluk
yaam ve eitimine ilikin bilgilerinden yola karak, pedagojiyle olan temasn da
gzlemlemek mmkndr.
Klasik tarih yaptlarnn giri blmleri tarih hakknda vgler iermektedir.
Plutarkhosun Yaamlarnn girilerinde dier yaamyks ya da tar,h yaptlarndaki gibi bir
yntemle karlalmaz.
Karakter betimlemesi Paralel Yaamlar nemlii klan bir etmendir. Bu almalar
kiinin karakteri ve yaam zerine birer irdeleme olarak grlebilir. Yaamlarda ele alnan
her bir karakterin fiziksel ve kiilik zellikleri zerinde durulmaktadr. Karakter hem kusurlar
hem de erdemleri bakmndan deerlendirilir. Bu yaplrken kusurlar ve erdemler ne abartlr
ne de gz ard edilir. Dier bir deyile kii sadece erdemleri ya da sadece kusurlaryla deil
her iki yanyla da ele alnr. Olumsuz zelliklerin anlatlmas olumlu zelliklerin anlatlmas
kadar nemlidir. Yaamn anlatt kiilerin yaptklar iler arasndan nemli grdklerini ve
bilinmesi en gzel olanlar semek amalarndan biridir. Plutarkhos setii kiileri, misafiri
gibi kabul edip kendini onlarn yaamlarn paylaan biri olarak grmtr.

Bununla birlikte Paralel Yaamlara konu ettii karakterleri nasl setii ve tasarsn
nasl gelitirdiini byk oranda belirsizlik tamaktadr. Dier bir deyile Plutarkhos bios
fikrini bir tasar sonucu oluturmu deildir, bunu zamanla gelitrmi ve sonrasnda ona
bilinli olarak ynelmitir.
Plutarkhosun yaamlar nasl oluturduuna ilikin bilgiler bilhassa bioslarn
giriinden renilmektedir. Anlaldna gre, konu ettii Yunan ve Latin kahramanlarn
zamandizinsel bir sra izlemeden yazmtr.
Plutarkhos uzun ve verimli yazn hayatnda Yaamlarn balangta dsal bir sebeple
yazmaya baladn ancak bunun giderek kendi iin yazmaya dntn belirtmektedir.
Tarih deil yaam yazdn belirten Plutarkhosun kendisini tarihi olarak grmedii
anlalmaktadr.
Yaam iftlerine yazlm karlatrmalar Paralel Yaamlarn temel unsurlarndan
biridir. Kukusuz ki Herodotos ve Thoukydides aratrmalarnda ondan yaklak yarm asr
nce eitli halklar, ehirleri ve bireyleri karlatrarak anlatmlard. Ancak Plutarkhosta
karlatrma belirttiimiz gibi onun yaamlarn nemli lde baka yazarlarnkinden
farkllatrr. Onun karlatrmalarna ilikin ilk olarak unlar sylemek mmkndr:
anlatya ok renk katmazlar, anlatda ierilen ykye az da olsa bilgi katarlar. Hem vg hem
de yerme ierdiklerinden biir tr retorik altrmaya rnek de tekil ederler. ncesinde
anmsanmaya deer iki karakterin yaam anlatlmtr; karlatrma blmnde ise, benzer
ve farkl noktalar zerinde durulmaktadr.
Genellikle siyasal yaam yks trne dahil edilen Paralleloi Bioi felsefi ve edebi
zelliinin yan sra toplumsal olgular da sklkla anlatt grlmektedir.
Plutarkhosun Yaamlarnn dikkat eken bir dier zellii ise ele ald karakterlerin
ruhsal yandr. Ancak okuyucu ok fazla ruhsal teknik bilgi ya da ok fazla planl bir ruhsal
yntemle karlamamaktadr. Ksaca Plutarkhosun anlatlarnn neredeyse hemen her yeri
ruhsal betimlemeler ve derin anlamlarla ykldr.
Karmak insan kiilii ve davranna ilikin zmlemeler konusunda byk bir
yetenei olduuna phe yoktur. Derinlikli ve kapsaml bak as insan davrann
sorgulamamz ve insan doasn daha iyi tanmamza yardmc olur.

Paralel Yaamlarda konularn detayna, yararlanlan kaynak lsnde inilebilmitir.

Kaynaklar ise genelde eitlilik gstermektedir. Klasik dnem ve sonras yaayan kiilerin
tantmnda, bu kiilerin kendi kitaplarndan yararlanlmtr. rnein Antoniusta
Antoniusun kendisinin yazd biyografi kitabna deinilmektedir. Ciceronun Philippicae
nutuklarndan, zellikle Antoniusun tantmnn ilk yarsnda byk lde yararland
grlmektedir. Bunun yannda kaynak olarak tarihilerin, an yazarlarnn ve peripatik yk
anlatclarnn eserlerine bavurulduu bilinmektedir. Galba ve Othonun Yaamlar ya tarihi
Tacitustan alnmtr ya da her iki yazarn yararlandklar ortak bir kaynaktan gelmektedir.
Plutarkhos bir ok yerde kayna kendisi belirtmektedir. Szl kaynak olarak kendi
bykbabas Lamprias, Kleopatra zamannda skenderiyede tp renimi ve sarayda
doktorluk yapm olan Philotas vermektedir. Plutarkhos doal olarak Yunanl kiileri
tantrken Yunanca kaynaklar, Romal kiilerin tantmnda da Latince kaynaklar
yelemektedir. Baz Paralel Yaamlar, hem edebiyat hem de tarihi adan olduka gldr.
rnein Perikles, Caesar, Demosthenes ve Cicero. Fakat baz uyumsuzlularla da
karlalmaktadr. Roma ve Yunan dnyasnn iki byk hatibi Cicero ve Demosthenesi
karlatrmasn ve edebiyat asndan eletirmesini beklediimiz bir srada, Plutarkhosun
bundan kand grlmektedir. Yazar tarafndan bu konuda ileri srlen neden ise Latince
bilgisinin yetersiz oluudur(zaktrk, 1992, 5). Bununla ilgili baka bir tutarszlk da
Plutarkhosun Caeciliusu byle bir karlatrma yapmasndan dolay eletirilmesidir. Bu
tutumu bir bakma kendi yapt karlatrmalara ters dmektedir. te yandan,
Demosthenesin hitabet biimi zerine hibir edebi eletiride bulunmamaktadr. Yazarn amac
ilkin okuyucusunu honut etmek, sonra da ona siyaset, ahlak ve erdem ile ilgili rnekler
sunmaktadr. Paralel yaamlar olaslkla M.S. 105-115 yllar arasnda yaynlanmtr.
Plutarkhosun bunlar ne gibi bir sralamaya koyduu bilinmemektedir. u an elimizdeki
ekliyle Paralel kronolojik bir sra iindedir; bu kronolojik sralama iin tantlan Yunanl
kiilerin hayat gz nne alnmtr.

KAYNAKA
Mutlu 2011,

Aydn Mutlu, Ploutarkhosun Mythosa Yaklam: Paralel

Yaamlar

Ve

Theseus-Romulus

zerine

zmleme,

Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara 2011.

Plutarkhos,

Lives Theseus and Romulus, Lycurgus and Numa, Solon and

Publicola, tr. Bernadotte Perrin, Loeb Classical Libarary,
Harvard niversitesi Yaynlar, 1998.

Russell 2001,

D. A. Russell , Plutarch, 2nd edition, foreword and bibliography

by Judith Mossman, Bristol Classical Press, 2001.

zaktrk 1992,

Mehmet zaktrk, Mestrius Plutarkhos Marcus Antonius,

Plutarkhosun Yaam ve Yaptlar, Trk Tarih Kurumu
Basmevi, Ankara, 1992.