MODERNIZAM U DRAMI I

KAZALITU

Generalan pogled na modernu

modernizmu prethode: realizam i naturalizam

nakon modernizma slijedi: avangarda
MODERNIZAM zajedniki naziv za umjetnike pravce i pokrete u zadnjim
desetljeima 19. stoljea (stilski pluralizam). Zajedniko obiljeje ovih pravaca
je uzdizanje ljepote kao jedine svrhe umjetnikog stvaranja.
Slabi pozitivistika filozofija, sve snanije raste idealizam. Ono nesvjesno u
ovjeku postaje zanimljivim i neobinim predmetom izuavanja kroz umjetnost
i kulturu pojavljuju se misticizam i spiritizam.
Prethodnici:
Gustav Flaubert (Gospoa Bovary, 1857.)
Charles Baudelaire [arl Bodler] (Cvjetovi zla, 1857.)
Theophile Gautier [Teofil Gotje] zagovara ideju da je ljepota jedina svrha
umjetnosti umjetnost radi umjetnosti lart pour lart (larpurlartizam)
PARNASOVCI
Francuska, 1860.-1866. zaetnik je Leconte de Lisle [Lekont d Lil]
Zbornik Suvremeni Parnas (1866. i 1871.)
Znaajke:

izbjegavanje suvremene tematike

hladnoa izraza
bezosjeajnost
detaljan opis
objektivnost, zanemarivanje ja (depersonalizacija)
dekorativne pjesme
kult savrene forme sonet

DEKADENCIJA
(franc. opadanje, propadanje, nazadovanje) faza razvoja simbolizma potkraj
19. st.
Znaajke:
duboko nezadovoljstvo
tjeskoba
beznae

slutnja propasti zapadne civilizacije

briga za formu i stil

SIMBOLIZAM osamdesete godine 19. st.- javlja se kao reakcija na

parnasovce
Simbolistiki manifest 1866. Jean Moreas [an Moro]
Znaajke:
smisao poezije je u nagovjetaju, slutnji
ideja ne smije biti otkrivena ni jasna-izraavanje simbolima (simboli nisu
uobiajeni, nego individualni, svaki pjesnik ima svoje vlastite simbole)
subjektivnost
mistinost
podsvijest
pjesnici bjee u matu, traei istu ljepotu
muzikalnost stiha
BEKA MODERNA
potkraj 19. st. eli ukazati na ljepotu stvarnosti impresionizam
Predstavnici:
Charles Baudelaire prethodnik Cvjetovi zla (zbirka pjesama)
Arthur Rimbaud, (simbolisti) Samoglasnici (pjesma)
Paul Verlaine (simbolisti)
Henrik Ibsen, Nora (drama)
Anton Pavlovi ehov, Tri sestre (drama)

Uvod

MODERNA DRAMA:

90-te godine 19. stoljea do Prvog svjetskog rata

Francuska: simbolistika
Austrija: individualnost
Sjeverne europske zemlje: psihologizam / mistika

ZAJEDNIKO: Bjeanje od stvarnosti, okretanje unutarnjem ovjekovu

ivotu potraga za subjektivnim JA

RANIJA DRAMA RENESANSE BILA JE DRAMA VELIKIH INDIVIDUA,

A DOLASKOM MODERNE JE POSTALA DRAMA INDIVIDUALIZMA.

MODERNA:
Ideologija moderne: drutvo i drava kreacija su ljudskog djelovanja i
rezultati svjesnog ljudskog nastojanja, a ne naslijee prolosti
Francuska revolucija: u industrijalizaciji i razumu ovjeka pronalazi se
novi identitet, umjesto onog religioznog i tradicionalnog od kojeg se
ograuju
Kant: Hrabrost da se upotrijebi vlastiti razum.
(Poetak) HTIJENJE [INDUSTRIJALIZACIJA]-> ZAKLJUIVANJE (KRAJ)
Iz razuma u potpunu analitiku

DRAMA GRAANSTVA:
Nastala kao svjesna, racionalna potreba
Prva i jedina drama koja NIJE IZRASLA NA MISTICI I
RELIGIJI (iako ima tendenciju vremenom pribliiti se religioznom,

za razliku od ostalih drama koje zapravo poivaju na religioznim

pretpostavkama, a s vremenom se oslobaaju onog religioznog u sebi)
Drama, tek onda scena (za razliku od drugih drama, moderna drama

nije nastajala prema pozornici, ve bi nastojala pozornicu prilagoditi sebi)

Berlin i Pariz :

gradovi gdje se provodila praksa sjedinjenja kazalita i knjievnost, no

ono pada kroz razdoblje moderne (generalno gledajui, zbog nedovoljne
estetinosti pozornice, suvinoj intelektualizaciji i individualizaciji drame)
Francuska i Engleska: zemlje najaktivnijeg kazalita
elementi pouke i morala radili su u kompromisu sa zabavom postajali
sve plii i povrniji predstava je postala zapravo, samo pria u kojoj je
moral samo pouka

 moderni gradski ivot snano djeluje protiv svake sveanosti u

kazalitu, ba zbog tog sveanog segmenta u sebi, zapravo postoji
mogunost za kazalite da doe do najvieg izraza
neprekidna potraga za novim senzacijama ne znai korist i prednost za
svaku umjetnost: upravo takav stav, prijetio je najvie kazalitu
Viedimenzionalna drama u socijalnom smislu graanska drama koja je
narasla iz svjesnosti o suprotnosti klada
Prva drama iji je cilj bio pruiti izraz i ekspresiju osjeaja i miljenja
klase koja se bori za slobodu i vlast stoga se u drami moderne uvijek
javljaju najmanje dvije klase; ona koja se bori i ona protiv koje se borba vodi

(graanski humanizam)

INTELEKTUALIZACIJA:
u drami dolazi do neprekidne, postepene intelektualizacije
drama postaje najfilozofskiji knjievni rod u najmanje filozofskoj formi
s gledita dramskog sukoba, intelektualizacija se odraava u formi tihih,
jedva primjetnih pomicanja ne kroz radnju ili akciju koja neposredno i
snano djeluju na ula gledatelja
daje formu tipinim dogaajima na nain da ih publika teko shvaa uz
paralelnu RACIONALIZACIJU kroz koju se gubi element
fantastinosti/kreativnog elementa pisca sve vie raste potreba za
svoenjem na brojke i formule (posljedica INDUSTRIJALIZACIJE)
na paradoksalni nain sve vie gura demokratski knjievni rod u
aristokratinost drama postaje sve tee razumljivija za publiku koja eli
da uiva u predstavama time s jedne strane, razara masu

INDIVIDUALIZACIJA:
postupan nestanak dramskih elemenata
pisci se okreu prozi i romanu za ie izraavanje misli
UNIFORMIRANJE (OBEZLIAVANJE): odjee, poslova, birokracije,
obrazovanja, objektivatizacija proizvodnje (ne zna se vie proizvoa, zna

se proizvod po vrsti)

TENDENCIJA MODERNE ZNANOSTI:

svoenje kvalitativnih odreenja na isto kvantitativne
kvantitativna kategorija iziskuje kvalitativnu govorei jezikom
umjetnosti: definicija i analiza iziskuju simbol

NASTANAK MODERNE DRAME:

Razvoj graanstva slijedi iz cehovskog poretka:
INDUSTRIJA: oslobaanje ideologije koja je odgovarala cehovskom,
srednjovjekovnom sistemu (stabilnost / sigurnost / mir / razvoj )
dolaskom graanske klase, razbijaju se srednjovjekovni okviri
Prvo razdoblje velikih linosti doputalo je dravi da ima najveu moguu
vlast nad individuom (Makiavelli), sada dolazi do obrata
PROCES INDIVIDUALIZACIJE (paralelno s intelektualizacijom) koja tei
slobodi ekonomskog trita
spor, ali snaan proces zapoeo je prvo kod onih najobrazovnijih u
cehovskom sloju
RASCJEP: dolazi do neusklaenog napretka u cijeloj novo dolazeoj klasi
zbog kojeg se javlja unutarnji rascjep u generacijama
GRAANSKA DRAMA: nastaje kao idealan teren za problematizaciju
generacijskog sukoba, sukladno Aristotelovom naelu da brat protiv brata,
odnosno svoj protiv svoga ima jau izraajnost dramskog sukoba

KOMPLEKSNOST NOVE DRAME: KARAKTERIMA SE MOE PRILAZITI S VIE

STRANA I GLEDITA, JER NE POSTOJI MORALNA OSNOVICA I
PRETPOSTAVKA PREDSTAVE PO KOJOJ SE GLEDATELJ MOE SNALAZITI.
IZMEU NOVE DRAME I NJENE PUBLIKE VIE NE POSTOJI ZAJEDNITVO
MORALNOG VREDNOVANJA NAJVANIJIH PITANJA IVOTA (KOJA JE PRIJE
BILA NA NESVJESNOJ BAZI)
POTRAGA ZA CENTROM MORALA U SAMOJ PREDSTAVI

 GLAVNA PROBLEMATINOST MODERNE DRAME NIJE IMALA OSNOVE

STARE DRAME PO KOJOJ SE MOGLA GRADITI, UZ PROBLEM SOCIJALNOG
IZVORA

INTIMNO KAZALITE:
Kazalite intelektualne manjine graana (viih slojeva) koje je znailo
vie do li samo predmet trenutne zabave za mase
Ideju intimnog kazalita u moderni uspostavlja STRINDBERG
predgovorom GOSPOICI JULIJI
Prvo pokrenuto u Parizu, Berlinu, ideju slijede i ostali europski gradovi
Smatralo se da e se intimnizacijom kazalita rijeiti sam problem
kazalita
Problem:
Mala ciljana publika iskljuuje se ira publika ukidanje
neintelektualnog dijela kazalita
Ekonomski aspekt: morala je to biti ciljana publika bogatog sloja kako bi
to kazalite opstalo
Javlja se paradoksalna situacija gdje aristokratsko kazalite ne moe
postojati jer bi to znailo da ide protiv sebe kazalite ne moe teiti
ukidanju primitivnog osjeaja mase, a da samo sebe ne uniti

ODNOS KAZALITA I KNJIEVNOSTI:

estetiari i pisci odmicali su se od kazalita, vidjevi ograniene
mogunosti koje ono prua (individualizacija)
Najdublja i najia forma same drame obraa se vrlo malom broju
gledatelja
Paul Ernst: Mann muss sich deutlich machen dass grosse Kunstwerkk
an sich durchaus gegen die Instinkkte der Menschen geht.
Jasno nam mora postati da veliko umjetniko djelo samo po sebi uvijek
ide protiv instinkata ljudi.

KOMPOZICIJA DRAME:
Dramski likovi ive i kreu se u svijetu odreenog prostora i vremena.
Ono to ivi oko njih, pokreu sasvim druge sile pozadina (MISAO,
UTJECAJ) se odvaja od akcije ljudi u prednjem planu, iako su povezani i u
uzajamnom djelovanju
POSLJEDICA: irenje i obogaenje dimenzije u svijetu drame (prostorni i
vremenski aspekt), kao u slikarstvu otkrivanje dubinske dimenzije
POJAM VREDNOVANJA: u drami se ne sukobljavaju samo STRASTI, ve i
IDEOLOGIJE likova, njihovih pogleda na svijet
MODERNA DRAMA sukobe bazira na:
ETIKA: snaga da pokree pojedine ljude i njihove odluke
STRAST POJEDINCA
IDEOLOGIJA LIKOVA / POGLED NA SVIJET: odnos ljudi problematizira se

prema gornjoj ili donjoj granici klase

JUNAK I SUDBINA MODERNE DRAME:

IN

ODNOS INA I POINITELJA: stil drame odreuje u prvom redu ovaj

odnos sagraditi most izmeu ina i poinitelja i pronai perspektivu
odakle gledamo
Lika u drami definira intezitet njegova htijenja. Dokle god postoji tog
inteziteta i esencije karaktera, dotle je drama mogua
JUNACI MODERNE DRAME:
Dogodi im se neto prije nego to neto uine
Vie su defenzivni nego ofenzivni
HEROIZAM (iz oaja): podnoenje patnje, sakrivanje bijede

 Konana borba zbiva se iznutra, izmeu odnosa ljudi i mislima u

njihovim glavama (koliko god da se centar radnje pokuava emigrirati u
periferiju)
DUSTRIJA
Gubi se granica izmeu 'junaka' i njegove sudbine, promatra se toliko
vie aspekata:
OVJEK OKOLINA
TIJELO ZRAK
ELJA OKOLNOSTI
JUNAK SUDBINA
KARAKTER SITUACIJA

to je manja ideoloka strast lika, jaa se zavisnost istog lika prema

drugima pomicanje centra prema periferiji SOCIJALNA MOTIVACIJA
tragini postupci posljedice su sloenih stanja meu likovima

DRAMATIS PERSONAE: (linost lika, JA lika)

motivi ovjeka koji utjeu na ovjeka i protiv njegove volje
Dramskog lika definiramo prema njegovom odnosu s drugim likovima
Najdublja, najintimnija prijateljstva i zajednice postaju problematine,

manjak povjerenja

DIJALOG MODERNE DRAME:

impresionistiki puno prie zbog prie, malo znaenja (izuzetno
prozraan)

TRAGEDIJA I KOMEDIJA:
crtaju drutvo na dva naina:

 Drutvo i ljudi koji su ukorijenjeni u sistemu i ne mogu se boriti protiv

njega
Junaci koji se suprostavljaju tome, pa makar propali