1

NI VI TUI HAI MI
(Thch Nht Hnh - L Bi - 1966)

MC LC
NHN DIN
C N
L TNG
HC HNH
THNG YU
THNG YU (tip)
TN GIO
LI CUI

Nhn din
Cha bao gi ti khc khi nghe ngi ta ht. Th m ti hm nc mt ti c chc
tro xung trong sut thi gian ti ngi nghe nhc s Phm Duy ht bi tm ca s nm
ca anh. Bui hp mt gm c chng ba trm thanh nin nam n, phn ln l nhng
ngi ang theo hc trng Thanh Nin Phng S X Hi, mt s cc v gio s v thn
hu ca trng. Bi tm ca mang tn l Li Cho Em, nhng li t th ca mt
ngi anh bn mi tui ni vi ngi em hai mi tui. Phi, ng l nhng li t th.
Nhng li t th thng thn, y n hn, y au thng; nhng li t th lm cho xt
thng dng ln trn ngp lng ngi, ngi ca th h i trc cng nh ca th h i
sau. Nhng li t th khin cho gin hn v trch mc tan bin v khin cho ngun
thng cm c khi m. Trong nh mt ca nhng ngi tr tui hm y, ti qu c
thy tha th v tin yu.
Ti rng rng nc mt, v ti c nghe chnh ting ni ca lng ti, ting t th ca
lng ti, do mt nhc s ti ba ht ln. Phm Duy ht g? Th h ca nhng ngi i
trc- l chng ti- li cho th h i sau- l nhng ngi em hai mi tui ngy
hm nay- nhng hn km nhng ti li ca h. Mt gii non sng gm vc, mt min oai
linh hin hch by gi ch cn l mt mnh t b chia ct, cy xi ln bi bom n. Hn
th nhn anh ch ngha, bo lc vnh vang b th, cc anh li cho cc em nhng
git mu ca dn lnh, nhng nm m cha xanh c, nhng tm khn s, nhng thnh
ph bun trong loi ngi ang tranh nhau tng m bi en. Cc anh vng v,
hn km, li cho cc em mt qu hng ngho kh i lnh d rung ng ca t
quc ta vn rt mu m ph nhiu. ng v tng lai nghn li, bn tay cc anh ng l
phi thm mi t nay thnh ra hi mi thuc sng; cc anh li cho cc em nhng
gi di, hn v vng di ca cc anh. Nhng c s xy ra nh th ri, xin cc em
ng trch mc hn gin: hy thng chng ti v hy can m nhn ly ci gia ti khn
kh khn nn do cc anh li Nu chng ta bit thng nhau, nu cc em bit thng
yu v tha th cho chng ti, nu chng ta cng gom sc mi, cng nhn li tranh u,
th chc chn chng ta cng s tm c mt li thot cho nhau. Nu cc em bit thng
yu v tha th th hn nc cng s git mnh, i chng ta s ln sc sng, ti hn s
lng xung v nim kiu hnh s vn ln. Nu cc em bit thng yu v tha th th
sng n cng s phi th di, tu bay cng s phi khc, lu n s phi im ting, v qu
hng ta s khng cn l mt bi chin trng.
Mt bi ht nh th qu thc l ting ni pht ra t tm nim thnh khn, t thc
trch nhim, t nhng kh au ca nhn thc. Mt bi ht nh th khng cn l mt bi
ht na. l mu, l xng, l linh hn, l nhng khc rut qun au, l s
sng Chng ti, nhng ngi anh bn mi thi hm nay, nhn danh M t quc, M

tnh thng, ch mong em p li ting ku bi thng , ku gi em tr v vi tnh

huynh , ngi li bn nhau, bn bc vi nhau tm ra mt li thot. Em ng on gin
trch mc na, v cng ng ngh rng nhng iu chng ti ni, chng ti vit y l
nhng li than trch, nhc m, ln n tui tr na. Ti bit tui tr cn nhiu trong trng,
cn nhiu tha th. Ti bit em sn sng tha th, cng nh chng ti cng tng bit tha
th cho nhng vng di, nhng thnh kin ca lp ngi lm cho chng ti kh au.
Em hy nhn li chng ti: trn chng ti cng b cy ln nhng ng nt u t, kh
au, mt chng ti v ct bi cuc i cng khng cn trong lanh na, nim tin v s
trong trng ca tm hn cng st m v v nt nng n. Chng ti cng c c nh
by gi em ang c c. Chng ti cng b v nh em by gi cn ang b v.
Chng ti no phi l mun ln ging o c nhc m em. n nc ny m cn
nhc m nhau, cn ln ging o c vi nhau th qu thc l chng ta in mt ri.
Qu hng thn yu tan nt, chng ta ngi ln cng nh ngi nh, hu nh khng cn
l chng ta na. Chng ta trch nhim ln u nhau, on gin ln u nhau,
cng xa nhau, cng thm khng hiu nhau. au thng ln lao qu ri, chng ta
ng gy nhiu thm na. Trong giai on ny ch cn c lng xt thng mi c th gi
cho chng ta cn l chng ta, mi c th gip cho chng ta c bnh tnh v thng yu
t li con thuyn chng ta ra khi cn bo tp. Hy hng v chp tay xt thng cho
t quc, cho ging ni, xt thng M, xt thng Em, xt thng mnh vn xanh xa
ca thi th u. Cht liu xt thng s bin kh au thnh hoa tri ngt ngo. Thng
nhau, chng ta s tm thy con ng. Thng nhau, chng ta s lm nn lch s.
Hnh bng? Hnh bng ca em? Hnh bng no l hnh bng ch thc ca ti, ch thc
ca em? Hnh bng no mi thc l hnh bng ca M to nn, ca M trao truyn? Hnh
bng no mang c ting ru bn ni nh, mang c nh mt bit hy sinh, giu tha th,
mang c bn tay cn mn bit chm lo ca truyn thng Vit Nam? Hi ngi em hai
mi tui, d cho phong ba bo tp c n trn i em mt trm ln, mt ngn ln, d c
qut ng em, ti vn nhn ra em, vn thy em cn mang hnh bng ca ngi con t
quc. D em c t chi ti, c t chi M, ti vn thy ni em, hnh bng ca M. Em
vn cn rung ng khi nghe li ting ru bn ni nh. Em vn cn thy tm hn trn ngp
xt thng khi nhn li nh mt giu hy sinh v tha th. Em vn cn l em. D c ln
em th ght ti, t b ti, ph nhn ti, ti cng khng th no khng nhn ra em. Em c
mc ln trn ngi em nhng y phc d k, em c lm ti lm tnh em bng cch cht bt
vi ngn tay, rch thm nhng ln su trn mt, xo bt thn th em to nn nhng vt
so ln th ti cng vn cn nhn ra em. Ti cn nhn ra em th khng bao gi ti c th
t b em. Ti cn nhn ra em ti v cht liu thc ca con ngi em d du g m b tiu
dit bng phong ba bo tp, d cho t phng Bc thi xung, d cho t phng Ty thi

qua. Thi, em cho ti nhn nhn em l em ca ti i, xin cho ti nhn nhn em l con ca
M. Ti c h hng, ti c gy kh au cho em th v M em vn cn c th tha th c
cho ti m. Ci m em khoc vo ngi v em cho l hnh bng ca em, vn khng phi
l hnh bng ch thc ca em, do M trao truyn li. D nhng vt thng c su, d
nhng ng rch c ln, d nhng vt so c nhiu th khng phi v vy m em tiu
dit c hnh bng ch thc ca em. Hnh bng m by gi em nhn l ca em, ti thy
ch l nhng vt thng, nhng ng rch, nhng ci so. Ti, chnh chng ti cng
c nhng vt thng, nhng ng rch, nhng ci so. M c phi v vy m ti vi M
khng cn nhng lin lc huyt thng u. M c phi v vy m ti vi em khng cn
nhng lin lc huyt thng u.
tr th ti, em hy hoi em, em to cho em mt hnh dng m cht liu l nhng
v do phong bo gy nn, ri em nhn hnh dng y l hnh dng ca chnh em.
cho ti kh au, v cho M kh au. M thc ra th M kh au, ti kh au. V
chnh em kh au. Ti bit em kh au, kh au hn chnh chng ti. Nhng ti
khng th no gin em c. Ti xt thng cho ti, xt thng cho em, xt thng cho
tt c chng ta. C phi em t miu t hnh dng em nh th ny chng, v c phi khi
em nhn vo mt hnh dng nh hnh dng ny, em thy thp thong hnh bng em trong
y phi khng ?
Th gii ngi ln l th gii ngha a, th gii cht, th gii ma qui ngu di.
Cc ng t cho l cc ng khn ngoan, chn chn, kinh nghim. Chng ti khng cn
nhng th y v chng ti cng khng ng chm g n nhng th y, v th chng ti
l php xin cc ng hy tr th gii hn nhin cho chng ti: ng lm ic tai chng ti
vi nhng ting thi nt nh khn ngoan, chn chn, kinh nghim.

Chng ti khng cn kinh nghim.

Kinh nghim l g, nu khng phi l thi quen m cc ng bm vo bo m
ci thn ngi hn mn n l ca cc ng
Ti v l hn hc vi cc ng.
Nhng s hn hc y cn thit.
Chng ti, th h thanh nin Vit Nam t I5 n 25 tui, mun ni ln mt s thc au
bun nht trong i chng ti; s thc bi t y l:

CHNG TI KHNG CN TIN TNG NI CC NG NA

Hn th na, s thc bi t trn tr thnh bi trng: chng ti khng cn cc ng na.
i vi chng ti, cc ng cht, v by gi n lc chng ti phi sng, phi ng
thng nhn i vi ni nim c n v hn ca tui tr, chng ti s i v ch i mt
mnh. Qu hng Vit Nam ang v; chng ti s gnh Iy s v y trn hai vai
yu ui, nhng vn mang nim kiu hnh v bin, chng ti s t to ra trch nhim cho
mnh; cc ng cht; ti phi cn lp li mt ln na rng cc ng cht, v th cc
ng khng c trch nhim v cc ng cng khng th bt chng ti nhn trch nhim no
c. Trch nhim l trch nhim ring ca mi anh em trong chng ti.
au bun khng phi l mi nh ang v ; au bun l chng ti ngu di ch
nhng ngi cht xy dng li; nhng ngi cht l cht hn; ch c chng ti l xy
dng li thi, ch c nhng ngi sng l thi sc sng vo th gii iu tn ny.

Cc ng thng phn nn rng chng ti l mt th h thi ha, sng khng bit ngy
mai, khng bit l tng, try lc, la c ruu ch, ht thuc, tc tn, du cn, mt dy, lc
xc, ngang tng, ch bit n chi, non nt, khng lm g ra hn, ng im, nhy m,
trc tng, hoang ng v mt triu hnh dung t khc.
Vng, chng ti hnh din chp nhn ht c nhng hnh dung t trn. V chng ti ch
xin n mt n cui l v ci u khng bin h. Cc bn b thn yu ca chng ti
ang gc cht trn cnh ng bin gii, bn b sng hay gia rng r hoang vu; khi la
ngt tri, mu ca tui tr ang ti trn nhng gii t kh cn qu hng, nhng
mi tc xanh tr thnh nhrng bi c xanh trn nhng nm m trn a.
Hi i, hy khc i hi qu hng yu du...
Cc ng trch rng chng ti sng khng l tung. L tung l g? L tung l g? L
tng c phi tranh u gi gn cho cc ng sng nt cuc i tm thng an phn
ca cc ng . Mc ch ca cuc i l Sng - Sng g? Sng cuc i thc s ca mnh.
Cuc i thc s khng phi l cuc i ca m ng, ca x hi, ca khun mn li
c, ca cng thc t hm. Cuc i thc s khng phi l nhng php tc lun l o
c. Cuc i thc s khng phi l nhng ng cng an, nhng ng cnh st, nhng ng
gio s trung hc v i hc. Cuc i thc s l chng ti, l tui tr.

CH C CHNG TI L T RA NHNG L LUT.

Chng ti khng cn l tng, v l tng l l tng ca cc ng.

L tng (d l tng no) u l nh t nht li sc sng v b ca tui xun; l
tng l o tng; sng khng l tng l sng trn vn, l lao mnh vo cuc i vi
trn s hn nhin b ng ca mnh.

Con ngi hn nhin khng c l tng.

Ch khi no ngi ta mt mt ri th ngi ta mi to ra l tng t nh la mnh
bng s phiu lu v nh trong th gii t tng.

L tng l nhng sn phm ca l tr ; l tr l k c; k c l qu kh l kinh nghim;

kinh nghim nh mt hn nhin.
Sng c l tng l sng c qu kh, ly qu kh m nhn dng i: dng i lun lun
tri chy mi l tng giy pht; ly qu kh nhn dng i l chn ng dng i li, l
bt dng i phi chy ngc li ch c m n chy qua t lu ri, nh th l git
cht sc sng phong ph.
Sng c l tng l sng khng cn ngc nhin na ; ngi ta khng th bit ngc nhin
trc cuc i khi ngi ta sng c l tng
Sng khng l tng l lao mnh vo i vi trn vn hn nhin, ngc nhin, thao thc,
b ng , mi l trong trng giy pht mt.
Ngoi kia, tri ang vn cn ma, ti li ng y l lun vi nhng ngi cht
sao?... [1]

Khng! Khng, em i ! khng phi l hnh bng ch thc ca em. ch l nhng

thng tch
ch l nhng thng tch. Em nhn li em xem. Em vn cn cm ng khi nghe ting
ru bn ni nh.
Em vn cn thay lng mnh trn ngp xt thng khi nhn thy git l m gi.

ch l nhng thng tch. Nhng du tch. Nhng chng tch ca giai on lch s
ny. Hy bnh tm i em: au kh s lm em trng thnh. au kh s lm ta trng
thnh. Bnh tm v yu thng, em s lm nn lch s. Thc ra, c th em khng cn tin
ni ti. Nhng khng phi v vy m ti cht. Bng c l em va ni vi chng ti
va l lun vi chng ti. Ngoi kia, tri ang vn cn ma, ti li ng y l lun
vi nhng ngi cht sao?. Ti thy ri, em i, ci gin d ca em ch l ci gin d b
ngoi. Trong em, vn cn tin yu, vn cn nhng lin h mun i vi ti, vi M. Em
ni ti cht. Em ni em khng nn l lun vi nhng ngi cht. Nhng em l lun
vi ngi cht ri, l lun vi ti ri. V nh vy trong thm tm em vn tin rng ti
cn sng, em vn mun ni chuyn vi ti. Cn g lm sung sng hn na. Cn g lm
ti hy vng hn na. Tt c nhng xua ui, nhng on ght, nhng ph phng ca em,
trc sau, ch l nhng du tch, nhng thng tch, nhng chng tch. Nm trong su
thm ca hn em, l con ngi ch thc ca em, l huyt thng ca M, l cht liu
huynh ca anh em ta. Em khng th no th ght ti c bi v em vn cn l em.
Em hy bnh tnh li, em ngi xung. Hy nghe li ting ru ngy xa. Cho tm hn em
lng du. V cho ti ni chuyn vi em. Bi v d gin d, hung hng, em cng
mun ni chuyn vi ti ri.

C n
Em mun ni chuyn vi ti, bi v trong thm tm, em cha mt hn nim tin ni tt c
chng ti. V ti mun ni chuyn vi em, bi v c l ti l mt trong nhng ngi cha
chu u hng cuc i. Thc ra, nhng ngi u hng cuc i khng hn phi l
nhng ngi ln. Trong la tui cc em, cng c rt nhiu ngi u hng cuc i
ri. Hy cho h tm yn, bi v h ang cn c yn. D sao h cng ng thng
nh chng ta. Em c th gi h l nhng ngi cht, nu em mun. Hoc em c th ni
nh Albert Camus rng h sng nh nhng ngi cht, iu cng khng sao. Ci g
khin cho chng ta ngi li bn nhau ni chuyn cng nhau, nu khng phi l thc
v thc trng ca chng ta ? Hy t ho l nhng ngi tnh to. Hy t ho l nhng
ngi khng b chm m trong cnh ty sinh mng t. Hy c thi ni lon i vi
gung my ang mun li ko tt c chng ta vo cnh ty sinh mng t. iu thit yu
l ta phi bit ni lon bng cch no. Bi v c nhng cch ni lon ch gy thm chm
m. V c nhng cch ni lon khc c th a ti s gii phng con ngi. Ti mun
c m lun vi em v nhng iu y. V m lun mt cch thng thn, can m.

C l iu bi thm nht i vi nhng con ngi tr tui hm nay l cng chng i v

ght b nhng hnh thi sinh hot hin ti bao nhiu, con ngi li cng b mc kt vo

nhng hnh thi y by nhiu. Em th nhn li xem. Em chn ght trng hc, nhng em
cng c phi hng ngy chui u vo lp hc nghe ging nhng mn hc hnh nh
khng dnh lu g n nhng bn khon thao thc ln nht trong tm hn em. Em chn
ght thi c, khinh mit bng cp, vy m em vn phi chui u vo phng thi, c cp
cho c mt mnh bng nh bt c ai khc. Em rt chn ght i sng co giy an phn
ca cng t chc nhng m em vn phi l mn gt chn i tm cng vic nh bt c mt
ngi tht nghip no. Em khng yu, khng ngh n i sng la i nhng em vn lao
u vo nhng cuc phiu lu cm gic gy thm chn chng v bc tc cho em v
cho k khc. Em phi bn vo u nhng k em khng th hn. Em b mc kt vo nhng
g em khinh ght v nhng g em gh s nht. Nhn thc y lm cho em khinh ght v
gh s chnh em. Em thy em bt lc trc mt thc ti cng ngy cng tr nn khc
nghit, cng ngy cng thm sc khng ch, v tiu dit em. thc iu y em ni
lon. Em p ph lung tung V cng vng vy, em li cng mc kt. Khng nhng em
lm nh th m chng ti cng lm nh th. Nhng ngi i trc ta cng lm nh
th. Trong cn ht hong, bi ri, chng ta c th to nn nhiu lm li, chng ta ni lon
khng ng cch. Chng ta khng p v c m ch mua thm ly nhng tht vng,
nhng chn chng, nhng mt mi. ri chng ta t lm cho tnh trng bi t li
cng bi t thm ra n c trm ln.
Ti thy nht nh l chng ta phi ni lon ri. Bi v nu ngi yn, thc th, tiu cc,
chng ta s b li tt c vo gung my, v nhn loi s i en ch tiu dit nhn tnh.
Con ngi v tin dng t ra nhng khun kh, v nhng khun kh y cng tr
li khng ch con ngi. Con ngi b bt buc phi chui vo nhng khun kh kia
ri phi t chi bn ng chn thc ca mnh. Con ngi khoc ln mt b mt gi to
c th mua c s an thn tm thng. X hi bt em phi iu ng thm hi nu em
khng chp nhn nhng khun kh ca n. Em phi n theo nhng cch thc no , ni
theo nhng khun thc no , ci theo nhng mu mc no . C nhng ci em
khng c a thch v c nhng ci khc em phi tp a thch cho bng c. C nhng
ci x hi khng cho php em c, v c nhng ci x hi bt em phi c. Nu em khng
tun theo nhng mnh lnh , nu em khng lm c nhng g x hi buc em phi
lm th em s b xem nh l mt ngi bt thung, v t hn na, mt ngi bt lc. V
vy mun c an thn, con ngi phi ci u chu khut phc mnh lnh ca s phn,
con ngi phi chui u vo gung my. Bi v chng ta khng mun tiu dit con ngi
ca chng ta nn chng ta ni lon. Thn phn ca con ngi s d bi thm li cng bi
thm thm l v nhng cuc ni lon ca con ngi khng sc ph v c
gung my m thng thay ch gy thm thng tch cho con ngi ni lon. Cuc i
tr th nhng k ni lon chng li n v tr th mt cch ch ng. Con ngi ni
lon b iu ng thm hi. Con ngi ni lon b ln n, b gt ra ngoi l ca

x hi, mang y thng tch, tr thnh in lon. ng trc nhng e da tiu

dit nhn tnh ca gung my x hi, ng trc nhng v trong v ngoi, chng kin
nhng thm kch ca cuc sng, ngi tr tui hm nay va bng hong va phn n,
va khip s va xt xa. Cu hi v ngha ca cuc i n vi cc em rt sm.
Tui cc em ng l phi cn l tui ht ca, nay bt u l tui ca nhng bn khon
thc mc siu hnh. C phi cuc sng kinh nghim an phn nh mt hn nhin ca
em u. C phi ngi ln cp git hn nhin ca em u. Chnh l cuc i, chnh
l nhng khun kh, chnh l s tn ph khc hi ca gung my.
Nhng bin c xy ra cho t nc trong my mi nm va qua lm cho tnh trng
trm trng hn ln. Chin tranh tn ph. Mu chng ta . Vn quc gia tr
thnh mt vn quc t. Mt s trong chng ta mang nng mc cm nhc tiu bt lc.
Trong hoang mang kh au, chng ta nhn thy gia sn tinh thn ca cha ng chng ta
mt i rt nhiu gi tr v hiu lc trong cuc sng mi. Nhng nguyn tc ca o
lm ngi, xa tng nh l bt di bt dch, nay t chng t l nhng gio iu khng
cn ph hp vi tm trng v hon cnh ca ngi thi i. Nn tng ca sinh hat gia
nh c v ca l gio c b lung lay. Chng ta cha kp rt c trong truyn thng
tinh thn ca dn tc ra nhng cht liu cn thit to dng cho chng ta mt nhn sinh
quan mi thch hp vi tm trng v hon cnh mi, th nhng khc khoi nhng v
ca vn minh Ty phng li trn sang nh nhng t sng v b tn hi. Mt s ln
cc bc ph huynh, khng hiu c nguyn do cn bn ca cuc khng hong, quy
ht ti li v cho th h tr. H ni n s suy i ca o l. H ni n tui tr nh tui
ca n chi, ca tinh thn v trch nhim. H chng kin s suy sp ca nn tng gia
nh c v c c nu li mt cch tuyt vng th uy quyn m ngy xa tng l mt
gi tr tuyt i trong gia nh - mt gi tr c o l v lut php bo m. Th uy
quyn mt ri, khng phi v cc bc ph huynh khng bit s dng n, cng
khng phi v cc con em c tnh chng li n, m ti v nn tng kinh t ca gia nh
thay i mt cch ng k. C nhn by gi khng cn l c nhn trong ch gia nh
c. Phong tc, tp qun, lut php v kinh t xa khng cho php c nhn tn ti ngoi
gia nh, hnh phc ca c nhn v ca gia nh lin h vi nhau mt cch mt thit, v
c nhn ch c th c hnh phc trong phm vi gia nh ca mnh. Thi i ca T Lc
Vn on chng kin thm kch ca s vng vy ca c nhn thot ra khi nhng
kim ta ca gia nh. T ngy k ngh v thng mi chim c a v trn trng
kinh t, nhu yu gii phng y cng ngy cng thm r rt, thm cp bch. Gia nh ngy
nay, ai cng bit, khng cn ging nh gia nh ngy xa, v vy uy quyn v trch
nhim ph huynh phi c quan nim li c th tr nn ph hp v hu hiu. C nu
ly th uy quyn c, c s dng th uy quyn m thc ra by gi mnh khng c, cc bc

10

ph huynh ch lm cho con em xa lnh mnh v do ct t nhng giy lin lc cm

thng vi chng. Trong thi i ny ca chng ta, ai cng c mt tm s a oan, ai cng
l nn nhn ca nhng bin c nhng t oan x hi. S giao tip vi th gii con ngi
tr nn phc tp; cng ng trong gung my tranh chp con ngi dn dn tr nn
ngun kh au cho nhau. Con ngi khng xng ha ha hp vi nhau na m phi
vng dy ln p nhau, bp nhau. Hon cnh kinh t chnh tr vn ha x y con ngi
i vo ci th a ngc ca nhau. Nhng nt nhn trn trn, nhng bc dc thng nht,
nhng cau c gt gng y, v tnh chng ta em v nh lm cho khng kh ca gia
nh cng thng. Ai cng c mt th gii lo u ring v khng c th gi lo ngh v sn
sc n ngi khc, d ngi khc y ch l ngi trong gia nh. Mi ngi l mt th
gii, mt v tr, mt hoang o. Mi ngi c mt v cng bao bc chung quanh. Nhng
bc dc nhng cau c kia lch vo gia mi ngi v cng lc cng tch xa ngi ny
vi ngi khc. Chng ta c cm gic c n thc s, v t hi hn na l cm gic y,
trong khi chung ng vi nhng ngi thn yu trong gia nh, li cng r rt hn bao
gi ht.

Chng ta rt vo trong ci v ca chng ta vi c mong c yn thn. Nhng chng ta

khng c yn thn hn cht no. i din vi nim c n ca chng ta, i din vi
chnh chng ta, chng ta khng sc chu ng. Con trai th leo ln xe gn my i
tm mt thng bn, bt c thng bn no, ri cng vo ngi ni mt qun nc, trao
i vi cu chuyn, nhn ngi i k li qua khi thuc ca mnh Con gi th khoc vo
mt chic o di, xung ph theo m ng, tri xui hai bn b i l. Cc em trn
khng kh gia nh tm n ni m ng ri li t m ng tr v vi ci c n ca
mnh. Cc em khng c bn lnh thc s cho nn cc em khng dm i din vi ci c
n y. V cc em phi thng trc trn chy, trn chy s c n, trn chy chnh bn
ng ca cc em.
Trong khi , on ght gia nh, em phi bm ly gia nh; on ght hc ng em vn
phi chui u vo lp hc. Em vn phi hc, phi thi, phi , phi kim vic lm. Khng
tin gi tr nhng vic em lm, em c mc cm rng em gi di. Em khng tha nhn
nhng bng gi tr hin ti nhng em vn phi phc tng. Em vn phi phc tng, v
nhng l do do tht gin d: em phi n, em phi mc, em phi ng, ni tm li em c
nhng nhu cu ng un phi c tha mn. C phi chnh bi kch ca con ngi l
ch va ph nhn va phi phc tng nhng c mun c lit ca s phn khng ? M s
phn l g nu khng phi l nhng g do con ngi to ra by gi tr li khng ch
con ngi?

11

Ti cng nh em , tt c chng ta u c mt h thng thn kinh cn c gi cho tng

i thng bng, tt c chng ta u c nhng nhu cu tr tu tnh cm sinh l thng
thng, tt c chng ta cn phi c nui dng trong nhng mi trng thun tin
(ch khng phi d di) c th bo v v pht trin nhng kh nng c bit ca chng
ta. V bi v hon cnh bao gi cng mang tnh cch cng ng, chng ta bit rng chnh
con ngi to nn hon cnh ca mnh v ch c con ngi mi sc chuyn to
c hon cnh. L nn nhn trc tip ca nhng hon cnh x hi hin ti khng ch
bi gung my hin ti, chng ta mt i rt nhiu t do sng to. Tuy vy ch c chng ta
mi chuyn i c hon cnh, mi p v c gung my. Ta khng cn c th hy
vng mt th lc no khc ngoi th lc ca chng ta. Nhng trong tnh trng c n,
nghi ng v thc lon, ta khng th no thc s to nn mt s thay i. Chng ta ni
lon, nhng nhng cuc ni lon vn ch l nhng cuc ni lon rt c n. Chng
a ti s tr th ca gung my. Chng ta b iu ng tn hi v dm chng li n.
B gt ra khi cuc sng c l, b khinh b, nn, la mng, ti nhc, chng ta cng
cm thy xa la mi ngi, cng tr nn c n, cng thm th ght con ngi. Cng mt
bnh tnh, chng ta cng p ph lung tung, v s mt mi r ri ca thn kinh ca th
xc v tm hn ku gi mt s trn chy cui cng: t t. Khi mt ngi nhn thy rng
cuc i v l khng ng sng, th hn cng nhn thy lun rng t t khng phi l
mt ci g en ti m c th l mt no thot quang ng cng cha bit chng.
Em hy cho ti tr li vi h thng thn kinh ca chng ta. Thc ra v ci h thng thn
kinh b giao ng mnh lit m chng ta thy cuc i qu bi thm. S thc, thiu
bnh tnh, chng ta to thm qu nhiu en ti cho cuc i, nht l cho cuc i ca
chnh chng ta. Cm gic c n l do nhng vng di, ngu dt v km ci ca chng ta
to ra: l mt chng bnh ca con ngi, hn l mt ci g nm trong bn cht ca con
ngi. V thiu bn lnh, thiu khn ngoan, ta to ra nhng ng nt, nhng chic v
cng, nhng bc tng chia cch cao vt, ngay gia nhng ngi thn yu v c cm
tng rng ta vi nhng ngi khc khng c cng lm bng mt cht, do , khng
th no c s cm thng. Nu gia nh l mt t chc gi hiu, thiu tnh thng, thiu
cm thng. Nu gia nh ch l mt qun tr, th chnh l v s hn km ca chng ta,
v s ch k ca chng ta, v nhng v minh ca chng ta. Chnh chng ta gieo mm tch
bit th chng ta khng nn phn nn v s c n. Ta phn nn rng khng ai hiu ta th
chnh lc , ta khng hiu c ai. Chnh nhng phn nn biu l r rt s ch k ca
chng ta v c s c ti ca chng ta na.
C nhng trang thanh nin, ch v mt vi tht bi nh khi mi bc chn vo i, mt
vi ln thi hng, mt vi s phn bi chng hn, cng t cho rng mnh c c nht
i. Nhng ngi tr tui ny bt u ni chuyn chn nn, ni chuyn c c, ni

12

chuyn nn ma. Mt s khc, sn c cht t kiu ngo v ngng nghnh ca tui tr,
cng ni chuyn chn nn, c c v nn ma. Rt cuc thi t ra bt cn i tr
nn mt ci mt mi.
Ai m khng ni lon th k l ngi tm thng, k an phn. Nhng cun tiu
thuyt hin sinh ngoi quc bt u bn chy x ta khng phi v gi tr ca chng m
v ci mt hin sinh c cao. C nhng k khng c tri c nhng cun tiu
thuyt y cng c chng trong t sch mnh, trong tay mnh, trn xe but cng nh trong
lp hc. Ri truyn ngn truyn di ni chuyn chn chng khinh bc cng xut hin
trn th trng vn chng Vit Nam v ko vo vng ly ca s t k m th mt s
khng t nhng con cu ca Panurge. Chng ta ai cng bit rng bt u bng nhng cu
chuyn chn chng, v mt vi c ch t v chn chng, dn dn np sng ca ta s tr
nn chn chng tht s. Con ngi yu ui v d b nhim c, d b nh hng:
chng ta cn nhn nhn s thc .

Cho nn ta hy van xin cc nh vn ngh ng o su thm, ng trnh by thm kha

cnh chn chng c c ca con ngi, ng bi kch ha thm nhng g v vng di
ca chng ta m tr nn bi kch. Vt thng rm mu, xin ng co quu thm ra. ng
t m th v ng m th k khc na. Vn s l do tm chng ta. ng cht ui trong
bin chn chng c c do chng ta t to. Vn ngh nn m nhn s mnh tri liu bi
v gia i ny khng c ai li l ngi c th sng mt cch v trch nhim, d l
nhn danh t do. Chng ta hy lng lng cho phong ba bo tp du xung, cho my m
tan i. Chng ta khng thc s c n. Cuc i khng thc s ng gh tm. Cuc i
cng nh s sng l mt ci g mu nhim. Mu tri xanh trong mt em th tht l mu
nhim. T tng chng ta cng l nhng g mu nhim. Chng ta hy bnh tnh li
thy rng ngc t giam hm chng ta trong c n vn l mt ngc t do tm chng ta t
to. Hy ngi xung v bt u bng mt cuc ni chuyn thc s. Hy p v ci v
cng ang giam hm em. Hy c gng v phn em mt t. Ti bit khi em c qua nhng
ging ny em c th ni rng ti khng hiu em. V khi nghe em ni nh th, ti cng c
th tr li rng: Em khng hiu ti. Nh vy, cui cng chng ta cng s chng i n
u. Chi bng chng ta hy chp nhn s thc ny: nu ti khng hiu em, th t nht ti
cng ang mun tm hiu em v mun c em hiu. Ni em, ti cng ch mong c
chng y. Bi v ti thy cha kha ca vn l ni s thng cm. C s thng cm,
chng ta mi nh tan c o gic c c. V ch c thng cm chng ta mi c phng
tin gom tm lc ca chng ta thnh mt sc mi c th ni lon mt cch bnh tnh,
hu hiu, chng li c gung my, chuyn i c tnh trng. Nu khng, nhng

13

cuc ni lon n c vng v v mt bnh tnh cng s ch a n thm nhng v

nhng en ti v tnh trng s v vy m cng ngy cng trm trng hn ln.

L tng
L tng khng phi ch l sn phm ca l tr nh Phm Cng Thin ni. L tng l
sn phm ca nhng c vng t cn nht en su nht ca con ngi v l ng lc
gip con ngi t thc hin. Bi vy ta khng th ni nh ngi trai tr h Phm rng:
Con ngi hn nhin khng c l tng. Ch khi no ngi ta mt mt ri th ngi ta
mi to ra l tng t nh la mnh bng s phiu lu v nh trong th gii t
tng. L tng l nhng sn phm ca l tr: l tr l k c, k c l qu kh, l kinh
nghim; kinh nghim nh mt hn nhin .
Chng ta khng nn ngh rng l tng l mt gi to ca t tng con ngi t nh
la mnh. Cng khng nn ngh rng l tng th bao gi cng l p . L tng biu
hin c mun ca con ngi v c mun y c khi khng chnh ng. Khng chnh
ng y khng c ngha l tri chng vi mt nn o c hay lun l no. Khng
chnh ng y ch c ngha l khng c tnh cch xy dng, lnh mnh, v cn e da
ph hy nhng g p v mu nhim ca hin hu.
Ti mun nh ngha l tng l c vng, v l nhu cu t ti s thc hin nhng c
vng ca mt ngi hoc mt nhm ngi. Vy th l tng l mt ci g phi c i vi
con ngi, bi v t nht v cn nht con ngi cng mun c cm n khi i, o mc
khi rt. Xa hn, con ngi cn mun c thng yu khi c c, c khm ph khi c
t m b kch thch. V sinh l, chng ta u c cu to nh nhau, hoc ni cho ng,
tng t nh nhau. M v tm l cng vy bi v tm l da trn c s sinh l. Ci hp
th ng un ca chng ta (ng un: sinh l, cm gic, suy tng, ch v nhn thc)
trong lc hin sinh cng cn c nhng iu kin c nui dng v pht trin nh
bt c mt hin tng no khc, v c l hn bt c mt hin tng no khc. Ci hp
th ng un , nh vy, c nhng nhu cu khng bao gi cn ca n, v ti gi hnh nh
v ng lc t ti s tha mn nhng nhu cu y l l tng.
Ngi chuyn mn i tm lc th cng c l tng ca mnh. Nu hng ngy, ti c th
nghe nhng cu tng t nh l mt ni cm tri l tng hay l mt ci bar l
tng hoc l mt th ru l tng th ti sao ta khng th nh ngha l tng
nh l nhng mong c tha mn nhng nhu cu ca chng ta. C mt iu cn nh l
nhng nhu cu ca ta khng bao gi c th c tha mn trn vn v khi ni n l
tng l ta ngh n nhng g cha c tha mn y. Ti thy bi kch ca mt kip

14

ngi l ch con ngi khng sng c trn vn cuc i ca mnh, ch thy c

mt s nhu cu rt cn hp ca ng un m khng thy c nhng nhu cu thm su
nht ca ng un. Do chng ta thy c s lch lc ng tic; c khi ta i hi c
mong nhng g thc s bn th ta khng cn n v ta khng bit i hi c mong
nhng g m bn th ta, trong phn su thm v v i ca n, ang ct ting ku gi. Nu
ta bit hng s sng ta v nhng l tng (ti nhc: nhng nhu cu) ny th ta c th
pht trin con ngi ca ta n mc tt p v v i nht m n c th t c.
C nhng nhu cu do ta t to, nhng nhu cu ny c v gi to v khng thc s cn
thit. V d thi nghin ru hay thuc phin. Ta tp cho ng un ta mt th nhu cu
ng un ta quen vi n, i hi n, thiu thn n. V mt khi s i hi v thiu thn y
tr nn c ti ri th ta s mc kt vo n, khng th g ra c na. Ru v thuc
phin l nhng g khng thc s cn thit cho s tn ti pht trin ca hp th ng un,
tri li, chng ph phch v tn hi hp th ng un. Ta gi l nhu cu khng chnh ng
nhng th nhu cu khng thc s cn thit, nhng th nhu cu tn hi s sng, ngn cn
pht trin ca mt hp th ng un lnh mnh. V nh th nhng nhu cu ny khng
thc s l nhng nhu cu. Thc s l nhu cu th ch c nhng g gip ta t ti s mnh
kho, bnh tnh v an lc ca hp th ng un.
Ta bit rng c nhng ngi nng vo ngh thut (nhc, thi, ha, v.v.. ) t a mnh
n mt mc sinh hot thc s vn minh, thc s cao p. C nhng ngi khng bao
gi c th thng thc c mt bn nhc tm linh cho tm hn mnh vn ln cao
vt v trong sng nh sao tri m ch c th thy c s rung cm ro rc ni nhng
bn nhc su au hay cung lon. Bng bt c mt b mn ngh thut no, ngi ta cng
c th t ti s pht trin n tn cng bn ng ca mnh. Yu thng cng l mt ngh
thut. Khm ph cng l m ngh thut. Bng con ng yu thng hoc bng con
ng khm ph, ta cng t ti s pht trin ton din bn ng ca chng ta.
Ta thy c nhng ngi khng th no ngi yn khi nghe ni n mt tai nn va xy ra
cho mt ngi bn. D tri ma rt, d m khuya, nhng ngi ny cng t nhin ri
b gian phng m cng ca mnh ln li i trong ma lnh tm ti nh bn. Ti khng
mun cho l mnh lnh ca bn phn, ca o l. Ti mun cho l ting gi ca
mt nhu cu. Nhu cu ca thng yu, ca s bnh yn tm hn. Nu khng b gian
phng m cng m ra i trong ma lnh, ngi kia s cm thy thiu thn. Thiu thn v
khng p li c nhu cu thng yu, v khng p li c nhu cu ca s bnh yn
tm hn. Nhng ngi nh th tm thy nhng loi nhu cu c th gip h pht trin
con ngi ca h v hng Chn Thin M.

15

C nhng ngi i lm vic x hi l git bt nhng th gi trng tri, v c nhng

ngi khc v nhu cu ca thng yu, v nhu cu ca thc trch nhim. Tha mn
c nhng nhu cu ny, ngi ta cng cm thy an lc v hnh phc, v nh th, phn
thng cng s rt ngt ngo. Thng tnh ai cng thy ngi trong cn phng m cng l
d chu hn i trong ma lnh, nhng mt khi nhu cu yu thng v trch nhim tr
nn r rt, th nhu cu nh b ca s lm bing s b m i v tr nn khng quan trng
na.
mi con ngi u c nhu cu ca s pht trin ton din v tuyt nh ca con ngi
y. Trong o Pht nhu cu kia c gi l Pht tnh (bi v Pht l g, nu khng phi l
s pht trin ton din ca con ngi n mc cao nht?) Nhu cu kia tht l mt ting
gi tha thit nm ngay trong bn cht ca hp th ng un. Nghe c ting gi y l ta
c th b dn c nhng nhu cu gi to, nhng nhu cu khng thc s l nhng nhu
cu, i ti. i ti y ngha l phi n, phi ng, phi chi, phi hc, phi lo lng, phi
thng yu, phi hnh ng. n, ng, chi, hc, lo lng, thng yu v hnh ng th
no thn th khe mnh, ho quang ca mt hp th ng un c th ta chiu n
nhng sinh hot ca cc hp th ng un khc. Em ng nhn ti v icp mt e ngi nh
th. Ti khng c mun bo em hy n chay, hy tng kinh, hy t b ht nhng sinh
hot vui v tr ca em u. Tri li ti mun em c t do, t do pht trin c thc
s sung sng. Ngi ta khng c th thnh Pht bng cch sng mt cuc i cc kh,
tri li ngi ta chi c th thnh Pht bng cch sng mt cuc i thc s sung sng.
M c thc s sung sng, ta phi bit nhng g l nhu cu ch thc ca ta v
nhng g l nhu cu khng ch thc ca ta.
Ti ly v d vn n. C nhin l em c th n bt c th g cc em mun, bi v em
c t do. Cng nh Gide ngh l nhng enfants de la terre th ta c quyn v c th n
bt c mt th nourristures terrestres no. L c nhin. Nhng vn khng gin d nh
th. Ta cn xem coi lc ph ng tng ca ta c th chp nhn c nhng mn n no.
ng lm hi ti s an lnh v pht trin ca ng un, em khng th n nhng mn n
c tc dng tn hi v gy ri lon cho ng un em. Th thi. V em phi t la chn ly
mn n. Nu cn, em nh s gip ca mt bc s m em tin cy.
Em c quyn n, nhng m nu v n phi mt mn n khng thch hp vi t v em c
th au bng, v em phi rng chu. l ngh ca t do, v t do khng th khng i
i vi tinh thn trch nhim. T do m khng c trch nhim th khng cn l t do m
l t hoi, m l ph hoi.
Hy n nhng g ngon lnh, thc s ngon lnh, by gi v c ngy mai na, cho khu v
ca em, cho ng un ca em. C nhng thc n b dng, gi gn cho em mt sc khe,

16

mt s an lnh, mt s trng kin thn th cng nh tm hn. C nhng mn n khng

ngon v khng b dng, nhng o gic ca em c th cho l ngon v b dng. Nhng
mn n y ch c tc dng ph hoi. C nhng mn n thc s ngon lnh v b dng m
ch v khng quen hay cha quen, em cho chng l d v khng cn thit.
nh rng chng hn, khng phi l mt nhu yu tt p v chnh ng sao. Th m mt
s nhng ngi dn qu cha quen, cho l mt k lut kh chu, mt cc hnh. i
vi em, ngi c dy nh rng sau ba n t thu nh, th nh rng l mt nhu
cu cn thit. Em thy kh chu thiu thn mi khi n xong m khng c bn chi nh
rng. , em tm thy thm mt nhu cu chnh ng na ri, bi v nh rng gip cho
em gi gn thm c s trng kin ca thn th, ngn cn c s sinh si ny n ca
mt s khng nh nhng vi trng trong ming.
Tm thy c l tng ca mnh tc l tm thy c con ng do m mnh c th
t ti s pht trin ton din con ngi ca mnh. V tm thy c l tng tc l tm
thy c hnh phc. S d ta thy nhng lc th cung lon bao gi cng cha ng
trong chng tnh cht bi thng v cht chc l v chng khng ch thc l nhng nhu
cu cn thit ca con ngi Nhng nhu cu cn thit ca con ngi, t nhng nhu cu
ca thn th cho n nhng nhu cu ca tnh cm v tr tu, u mang tnh cch trong
sng, lnh mnh, xy dng. Cho nn b quyt thnh cng ca mt i ngi l ch bit
c nhng g mnh qu thc thiu thn v nhng g mnh qu thc khng cn n. M
nhng g mnh qu thc thiu thn y khng phi l t i, nh b. l nhng cht liu
cn thit bo v, nui dng v pht trin ca mt con ngi. Thiu thn mt s thc
phm no th hp th ng un kia khng th tr nn mt con ngi xng ng theo
ngha ca n. c nui dng bng mt s thc phm c hi no hp th ng un
kia tr nn kh ho tn t v khng th l mt sc sng mnh khe vn ln.
Thn th, cm gic, suy tng ch v nhn thc, mi thnh t y ca con ngi u c
nhng nhu cu ca n. Ta khng khinh th thnh t no trong hp th ng un v cng
khng khinh th bt c mt nhu cu no ca bt c mt thnh t no. Ta ch cn bit r ta
l ai, ta l g; ch cn bit c tnh v thc trng ca thn th, cm gic, suy tng, ch
v nhn thc ta c th tm ra nhng g hp th ng un ta qu ang cn n c
bo v, nui dng v pht trin. Khng mt hp th ng un no ging mt hp th ng
un no, v vy nhu yu ca mi ngi khng th hon ton ging nhau c Do mi
ngi phi t tm cho mnh mt l tng thch hp. Khi ta ni rng hai ngi kia cng c
mt l tng, ta khng ngh rng tt c nhng c vng, suy t, sinh hot ca hai ngi
hon ton ging nhau. Ta ch c th ni rng trong c vng, suy t v sinh hot ca h
c nhng im ging nhau v iu a h ti gn nhau, nng v b tc cho
nhau. C tnh ca con ngi chnh l do nhng im khc nhau kia to ra. Tuy vy

17

khng ai c th khc ai mt cch tuyt i, bi v chnh nhng cu to sinh l v x hi

ca con ngi khng th khc nhau mt cch tuyt i ri.
Bi vy khi ta c cm gic cho rng khng ai ging ta, ta hon ton khc bit vi k
khc, ta lm bng mt th bt ( pte ) khc hn vi th bt lm nn nhng k khc, cm
gic y ch l o gic. S thc l tuy ta khng ging ai, ta cng l con ngi, l mt hp
th ng un - v do ta c nhng im ging vi k khc. V chnh cn bn m bo
cho s cm thng chc chn l c th c gia ngi v ngi. Nim tin ny nh tan
c mc cm v o gic c n nht l th c n b nhn thc ch quan ca ta y ti
tuyt i ngha l ti mc bi thm. Ta chc chn c th c nhng c vng v nhn thc
chung vi mt ngi khc hay mt nhm ngi khc, iu ny ta phi cng nhn. Chia
x vi h nhng c vng v nhn thc ca ta, ta s khng cn c n na Cuc i
ng sng trc ht l v ta c bn, ta c nhng con ngi sng chung quanh ta. S d
ngi l ngun au kh cho ngi l ti v ngi v minh, ngha l khng sng
sut trng thy nhn tnh ni ngi. Cng chnh l v ngi t nht mnh trong
chic v cng ca t him ca on th. V cui cng chnh l v ngi khng bit r
c mnh, khng bit r c nhng g mnh ch thc ang thiu thn.
C ngi ni rng i ch ng sng khi c l tng , nu khng c l tng th ta phi
to ra mt l tng, cho d mt o tng cng c. Ti thy nh th th bi thm qu.
Ti sao o tng li c th l l tng c? C nhng l tng kh thc hin v v
nhng iu kin kh khn hay tri ngc ngi ta c th hoc cha hoc khng thc hin
c; khng phi v vy m l tng c gi l o tng. Ni rng phi to ra mt
o tng sng tc l cho rng thc ti vn khng hm cha mt ci g ch thc l
chn, l thin, l m. V con ngi ch c th sng trong nim tin rng cuc i cn c
mt ci g thc, lnh v p cho nn nu qu thc cuc i khng c mt ci g thc,
lnh v p th ta phi to ra nhng o tng v thc, lnh v p cho cuc i m
sng trong cuc i. Ti khng chu ci nhn bi thm bi v ti, v ti bit cn c rt
nhiu ngi khc na trong c l c em - ti bit chc rng cuc i qu thc c
nhng ci thc, lnh v p. Nhng ci y c nhiu hay t l do con mt ca chng ta, do
tri tim ca chng ta. C nhng con ng tht p vi hai hng cy thng cao vt mang
nh nng ti xanh trn tn l ca chng: ti bit em c ln thy chng p, nhng c
th trong lin tip nm su thng tri em khng nhn thy chng ch bi v em i dc
theo nhng con ng y vi bao nhiu kh s lo u.
Ti thy chnh hp th ng un ca em cng l mt ci g mu nhim, qu gi v linh
thing. Ti bit c khi em chn ght thn th em, chn ght cm gic, suy tng, ch v
nhn thc ca em. C khi em coi hp th ng un em nh mt vng bn ly li nhy
nha, v em mun chm dt s lin tc ca dng ng un y. Thc ra, ch v nhn thc

18

ca em m thi. Hp th ng un kia c th l mt vn hoa, mt ngi n th, v cng

c th l mt a ngc, mt t thi hi hm, iu l ty em, nhn thc ca em. Tt
c ch l mt vn nhn thc. Em khng cn chn ght hy b em, chn ght hp th
ng quan em. Trong bn cht, n khng phi l mt ci ti li. Ti v em m n c v
nh th. Ti rt ght nhng ai coi thng hp th ng un mnh v li cng ght nhng ai
khinh th thn xc ca mnh. Kh hnh, p xc, cho rng xc thn l ti li, iu tht l
sai lm; ti cho lm nh th l ngu dt, l kh di. Ngy xa Pht c ni; ngi no gic
ng th t nhin tr thnh Nh Lai, n cm Nh Lai, mc o Nh Lai, ngi gh Nh Lai,
nh Nh Lai. Hnh h xc thn l mt li ln, chnh Pht mc phi v cha b.
Nhn bit thn th em, nhn bit cm gic, suy tng ch v nhn thc em, em s thy
chng qu thc cn g, qu thc thiu g, qu thc mun vn ti u. Thy c nh th
ri th hp th ng un ca em t khc hng v s sng, hng v pht trin, hng v
Chn, Thin, M. Em xem li t chc tinh vi ca mt em. Ri em s thy rng c nhn
tri xanh, c xem hoa n, c thy n ci cha m, c ngm i m hng ca em
th... tc l mt dim phc tuyt vi. Nu thn th em khng phi l mt thc th mu
nhim v qu gi th khng bao gi em thy c th hin ni em dim phc tuyt vi
. Hy bo trng ly thn th em, tm hn em, bi v l ngun ca chn l ca
Thng , ca Chn Nh, ca Nh Lai.
C ngi ch trch em khng c l tng, ni nh to vi nhau rng em khng c l
tng. Ti khng tin c chuyn . Vi sc sng tro dng ca tui hai mi, em khng
c l tng th xc cht no mi c l tng? Mt con ng khng th khng a n
u. Mt sc sng nh em, nh hp th ng un ca em, khng th khng c l tng.
Em qu tnh ang vn ti. Nhng v em thiu bnh tnh thiu nhn thc nn s vn ti
y cha c chnh n Sinh lc ca em trn y v, cha c nhn thc em hng dn
ng mc, khin cho em khi lch sang bn ny mt cht khi lc sang bn kia mt
cht. Em ch cn nhn li, em ch cn kim sot kp thi l sc sng kia s vn ln pha
mt tri. Mun c nh th em phi s dng chnh tr tu v kinh nghim em, ng thi
phi thit lp cm thng v i thoi vi nhng ngi khc, nhng ngi cng tui v
nhng ngi khc tui.
Em khng cn to ra l tng. L tng vn sn c trong em, cng nh ni n c sn
trong con ng. Phi kp thi kim sot hng i ca mnh, iu khin con thuyn ca
mnh. Phi kp thi s dng nng lc di do ca s sng em mt cch hp l. Nng lc
sung tc ca em cn phi c s dng, khng th cho chng tr nn tha thi. Nu
khng, trong hn m, trong ng vc chn nn, em s s dng chng, tiu xi chng trong
nhng trng hp v nhng a vc bnh hon. Thay v bo v nui dng v pht
trin em, nng lc y s lm suy nhc em, ph phch em, tiu dit em. Ngoi nhng nhu

19

cu tn ti, hp th ng un em cn c nhng nhu cu pht trin v tr thnh. M ch khi

no c pht trin c tr thnh em mi tm thy an lc hnh phc, em mi thy c nh
con c trong nc, con chim trn tri: trong nhng nhu cu pht trin v trng thnh y
ti thy hai nhu cu khm ph v thng yu l nhng nhu cu mnh lit nht, bn b
nht rt cn cho s pht trin ca hp th ng un em em c th tr thnh v i v
siu tuyt.
S kht khao hiu bit ni em, cng nh ni ti v ni mi ngi, l mt s thc, mt
bn tnh ca hp th ng un. Nu s t m, nu nhu cu hiu bit v khm ph khng
biu hin ni em l ti v em b che lp bi nhng chng ngi vt ca cuc i, b tru
nng bi nhng hnh l m au khng ch li cho bn thn em. Trong trng hp ny s
pht trin v tr thnh ca em - ta gi l s sng, qu thc b ngn chn li rt nhiu. Em
phi khi m, phi gii phng cho s kht khao hiu bit v khm ph vn nm tim tng
trong con ngi em. V tr v con ngi cn c tm hiu, c khm ph. Phi tm ti
s thc, d sao em cng phi tm ti s thc; nhu yu ny ni nh bc hc, ni nh thm
him cng nh ni ngi hc gi c hin l mt cch rt hin thc. Ni nh o hc,
s kht khao ny gi l s kht khao t o hay chng o. cng khm ph, cng tm
ti, cng hiu bit, ta cng thy ta ln hn ln, gn gi hn ln vi v tr vi con ngi,
ta cng thy r s lin h mt thit gia ta vi v tr, vi con ngi, ta cng thy r c
ha iu i ng ca s sng Ta s khng cn b giam hm trong mt ci ta, mt ci v
ch quan b nh v lm lc. Em s tm thy s sng v s sung sng tm thy mnh
trong thc hu mu nhim.
S khao kht yu thng ni em cng l mt s thc, mt bn tnh ca hp th ng un
em. Em khng th sng nu khng yu thng. Nu em c cm gic rng em khng
thng ai, em ght tt c mi con ngi v c chnh bn thn em, th l ti v em cha
bit em l g. Cm gic ch l o gic. S thc, em rt cn thng yu v c thng
yu, cng nh cy l cn n nh sng mt tri. Bn th em ln ting gi em thng yu
bo trng ly em v thng yu bo trng tt c nhng g hin hu, nhng g ang vn
ln nh s sng mu nhim.
Hp th ng un em cn c hin sinh, cn c pht trin, em khng th khng yu
thng bo trng n. Em khng th x t vi n, khng th khinh xut, khng th n
phi m yu, suy nhc, h hng. V nhng sc sng quanh em cng vy.
Ngi sinh thnh ra em, ngi cng mt huyt thng vi em, mt tng tc vi em, mt
ni ging vi em cng cn n s bo v, tn trng v yu thng ca em. Em c trch
nhim v s au kh ca h. Nhn thy h, sau khi nhn thy em, em s thy nhu yu
thng yu h l mt nhu yu thit thc khng km g nhu yu thng yu ly chnh em.

20

Em s thy rng hnh phc khng phi l s m mt i tm nhng khoi cm chc lt

(nhng khoi cm c lit, tay sai ca s cht) thng c tc dng tiu ph hoi hy con
ngi ton din ca em, m l thng yu. Khng thng yu tc l khng sng. Cng
bit thng yu, ta cng thy ta ln hn ln, gn gi thm ln vi v tr vi con ngi, ta
cng thy s lin h mt thit gia ta vi v tr, vi con ngi, ta cng thy r c ha
iu i ng ca s sng. Ta s khng cn b giam hm trong mt ci ta, mt ci bn
ng b nh v ch k. Em s sung sng tm thy mnh trong thc hu mu nhim.
Sc sng ro rt ca em, nu c hng v khm ph v yu thng s gip em thc
hin mt nhn cch cng ngy cng v i cng p . Dc ng em i, hoa tr tu v
tnh thng s n, c th l trn chng gai, nhng l nhng bng hoa p nht ca hin
hu, nhng cng hin qu gi nht ca mt cuc i.

Em l mt kin trc k diu cng nh v tr l mt kin trc k diu; ngy no tr tu v

tri tim em nhn thc c iu mt cch xc thc v thc nghim, ngy y em thc
hin c thin ng, hi c bng hoa ti p ca chn nh.

Hc hnh
Chc hn l em khng mun i quanh qun trong nhng vng l lun. Ti cng vy.
Chng ta hy tm mt con ng, tm bng tt c nhng kinh nghim v nhng kh au
ca chng ta, trong tnh trng hin ti v trong bi ton hin thi ca chng ta. Khng c
bi ton no l khng cha ng p s ca n nu qu ch thc l mt bi ton,
ngha l c cha ng nhng d kin i ti p s. Chng ta qu ang sng trong
mt cuc sng kh sng. V chng ta cng bit rng khng phi v cuc sng vn l kh
sng m chnh v chng ta, tt c chng ta lm cho cuc sng tr thnh kh sng.
Cuc sng kh sng y khng th bin mt d dng c bi v n khng phi l mt c
mng: n rt hin thc, n c nhng du vt trong ta v n mang nhng du vt ca tm
hn ta. Khng c cch chi hay hn cho chng ta l hy bnh thn li v tm cch thot
khi, mt cch t t, tnh trng hin ti. Tnh trng do con ngi to ra tr li khng
ch con ngi , vy th cng cuc gii phng ca con ngi ra khi s khng ch ca
tnh trng cn phi c i i vi cng cuc gii phng ca ni tm con ngi. Con
ngi v hon cnh lm bng v lm hnh cho nhau nn s gii phng khng c quan
nim mt chiu. V do , khi im ca cng cuc gii phng nm thc gic ng,
nm ch chuyn ha ni tm v chuyn ha cuc i.

21

Tui tr lun lun c ao thc hin mt cuc thay i mau chng, nhng s din tin ca
mi dng hin tng khng phi bao gi cng p ng li c d dng cho s nng ny
. Khng, chng ta ang khng trong mt hon cnh d dng. Chng ta phi c rt
nhiu bnh tnh, rt nhiu kin nhn. Nhng lc kh khn v nguy nan nht i hi nhiu
bnh tnh v kin nhn nht. Em ng bc bi, ng tht vng, ng on trch. D sao th
chng ta vn cn l chng ta m. D sao th chng ta cng vn cn n c n ci m.
cho nhng ng nhn trn trn chng ta mt i, cho thn kinh ta bt cng thng,
cho tm hn ta m du li. V cng cho s m du y ta rng n mt vi ngi
quanh ta. Ci trn ca em nng hi nh th, hai mt em ngu nh th. th em cn phi
ngi xung, cn phi hng v ting gi ca thin nhin, cn phi tr v bi li tm mnh
trong ging nc mt ca tm linh tm sc mi. Em ng vi vng, min l em khng
qun lng.

Ti bit em s cn tranh u. Tui tr khng bao gi chu thua. Nhng nu mun thnh
cng, chng ta khng th t t chy chng ta bng nhng tht vng, nhng bt mn,
nhng i hi v l. Em khng nn i hi, nht l i hi hi nhiu nhng ngi ln.
Ngi ln cng ch l ngi, ngha l cng b buc rng trong nhng iu kin ca tnh
trng hin ti. Ngi ln cng ang vng vy, cng ang mc kt nh em vy. S d
chng ta c t t do l v ci bn ng ch thc ca chng ta b phong ta trong mt ci
v gi to m ta tng lm l chnh bn ng ca chng ta. N a thch, xt on m ta c
tng l ta a thch, xt on. N vng theo mnh lnh ca nhng iu kin to nn
n m ta c tng l n vng theo mnh lnh ca chnh ta. Lm ri, lm ri, chng ta
phi xt on li, phi kim im li. Tt c chng ta u l nn nhn ri. Khng nn
kt n nhau. Ch nn kt n tnh cch phi nhn bn ca nhng c l, nhng khun c,
nhng gung my. Ngi ln c khi cn t hn em ch bn ng ch thc ca h cn b
phong ta nhiu hn, s hn nhin cng trc v trong trng ca tm hn h cn b st
m v tiu dit mt cch thm hi hn. ng a v ngi ln, h c v nh l c th
c quyn lc hn em, c th lm c nhiu vic tt p hn em. V em on trch h ch
v em ngh rng h c quyn lc y m h khng chu lm, h khng chu lm cho h,
cho t nc h, cho n con em ca h. K thc ng vo ch ng ca h em mi thy
c rng h cng lng tng kh khn khng khc g em. H c mt m thm quyn
nhng h chng lm g c nhiu bi v h b rng buc nhiu hn em v do cng
cm thy bt lc nh em tng cm thy.
Ti thy l cc em khng nn i hi h, hoc nu c th nn i hi h mt cht t m
thi. ng ni cho h nghe bn phn ca h. H bit chn ci bn phn y l g ri. iu
cn thit l xt xem h c sc lm bn phn y hay khng. Em th ngh xem h

22

c th lm trn c bn phn ca h i vi h khng , ng ni n nhng bn phn

ca h i vi em. H cng c nhng vn ray rt, khn nn ca h v h c th cng
ang vng vy tuyt vng trong ci tnh trng ca h. Hy thng hi h cng nh c ln
em thng hi chnh em. Thy c hnh dng thc ca h em s khng cn i hi
qu ng h, hy vng qu ng h ri tip tc tht vng v bt mn v h. ng
i hi, ng tht vng, ng bt mn: nh th em tit kim c bit bao nhiu nng
lc ca em ri. V bi vy ti ngh vi em l ng t thiu t em v nhng i
hi, nhng tht vng, nhng bt mn v ch, khng cn thit. mc cho ngi ln lm
nhng vic ngi ln trong kh nng ngi ln. Em phi lm vic ca em, trong kh
nng tui tr ca em. Nhng g em thc hin c trong phm vi hot ng ca em, ti
bit, cng c th chuyn c tnh th v m li thot cho c ngi ln na. iu ti
tin chc nh tin chc kh nng v bin ca tui tr.

Tnh trng ca chng ta i hi mt cuc cch mnh mi mt v kinh t cng nh v gio

dc, vn ha, x hi. Em ng tng ch c bng con ng quyn bnh ta mi c th
thc hin c cch mnh. Em ng ngh rng ch khi no c c mt chnh quyn ch
trng cch mnh x hi thc s khi y ta mi c cch mnh x hi thc s. Em ng
tng, v d, c lm b trng b gio dc mi c th c c hi lm cch mnh gio dc.
C nhin l lm b trng th s c mt s quyn nng no v mt s phng tin no
(d l nhng quyn nng v phng tin rt gii hn) nhng nu v vy m ta ngh
rng ch c quyn bnh mi thc hin c cch mnh th l mt iu lm ln to ln.
V l nh th nn chng ta mi ph ngy gi v tm lc ca chng ta m hy vng, m
hoan h, m o, m trng ch trong khi chng ta c rt nhiu quyn lc v phng
tin m chng ta khng s dng xy dng bng chnh bn tay v tm no ca chng
ta. Tui em khng phi l tui lm th tng, lm b trng ; tui em khng phi l tui
lm ngi ln, lm nhng vic ca ngi ln. Nhng c phi ch nhng vic ngi ln
l quan trng nht u. Em c lm i, lm nhng vic ca tui hai mi, lm cch mnh
vn ha, gio dc, x hi bng tui hai mi. Ti tin rng em s thnh cng, v em s
lm c nhng vic m ngi ln khng th no lm c, v mt l do duy nht; h
l ngi ln mt ri. Ti mun m o vi em v s xy dng nn tng cch mnh, m
chnh tui tr l tui c th xy dng c nhiu hn ht bi v tui tr nhiu cng trc
v bt mn hn ht, v cng v khng c cng trc khng c bt mn th khng th c
cch mnh ch thc. ng quan nim rng cch mnh l mt trn ma n hu t trn
ti xung m hy theo con ng xy dng t di ln trn.
Chng ta hy ni n vic hc mun hnh. Trc ht ti rt khng khuyn em nn chm
hc. Chm hc lm chi? thi , c bng cp, tm c mt a v x hi?

23

Qu thc ti cng mun em thi , c bng cp, tm c vic lm, c c mt a v

trong x hi. Nhng nu mc ch ca s hc m ch nh th th thi gian nu s si kinh
ca em s tr thnh mt phng tin mt, v tr thnh mt cch oan ung. Thi gian hc
tp l mt thi gian qu bu, khng th c xem nh mt thi gian kh sai. Bit bao
nhiu ngi ri hc ng bc vo trng i ri mi nhn thy rng thi hc tr l
thi sung sng nht. Th nhng hu ht chng ta u mong cho ci thi gian hong kim
y qua mau chng c gii thot khi s hc. Nh th l chng ta nhn thc s
hc tp nh l mt cng vic qu nng nhc v khng c sinh th. iu l mt s di
dt v thit thi. Ch cn mt thi gian chim nghim v mt vi phng php p dng l
chng ta c th chuyn i s hc hnh thnh mt ngun lc th. Ti bit r tt c nhng
bc mnh ca cc em v chng trnh, v l li ging dy, thi c, v tiu chun xt nh
gi tr hc lc v bng cp. Ti s ni n nhng vn y, nhng trc tin ti mun
em hy nhn li s bc mnh ca chnh em. Nhng s bc bi kia s d ra cng do em
mt phn khng nh.V cng do nhng ngi thc s yu thng em na.Nh cc bc
ph huynh chng hn. H mn em chm hc, nhng m h khng bit lm cho em tm
thy lc th trong s khm ph kin thc. ng c ca s ham hc hu ch nm mnh
bng, a v tng lai ca em trong x hi. ng c cu s hc, trc ht, ng l phi
c tm ni nhng lc th ca khm ph, i tm kin thc, m rng chn tri kin thc.
Em than phin v chng trnh, em than phin v l li ging dy ca cc gio s. C
nhin l chng trnh y l li ging dy y c nhng khuyt im. Tuy nhin xt li ta
vn thy rng ti v ta thiu khao kht tm hc hi. Chng trnh t ti hoc nhng chng
ch i hc m em ang theo hc, thc ra, khng n ni d, khng n ni b i.
Chng cha ng nhng ti rt hay nhng ti em thiu s khao kht tm hiu cho nn
chng tr nn ngho nn. Em cng bit ngy xa c ngi hc sinh ng m khng c t
in nghin cu, khng c th vin, khng c ti liu. Th m v khao kht hc hi h
thnh cng hn nhng ngi hin c trong tm tay mnh hu ht cc phng tin
thnh cng. c khi no em thm cm n s hin din ca mt cun t in cha, mt
ti liu tham kho, mt cun sch hay cha? Chng ta giu qu, v chng ta khinh
thng. Ci mn s a hay cng dn y c lc ta thy no n tn c l ti v ta thiu s
ham thch, s khao kht. C mt lc no ta s lc li sch v, tm mnh trong bin ti
liu i tm nhng iu ta kht khao hiu bit v cc mn . Ti c ni vi em mt ln
rng trong ta lun lun c nhu yu khm ph tm hiu. Ch ti v ta tiu ph nng lc
ca ta vo nhng hot ng khng chnhng v khng cn thit ta mi tr thnh l lng
khng thit tha n s hc hi tm bit. Em hy tm nm hng v ngt ngo v say m
ca s hc hi, v em s thy chng cng c hp dn lc ln lao nh cc b mn th thao
hay ngh thut vy. Nu khng, ti sao c nhng ngi ra hai ba mi nm hay
trn i m ch nghin cu v mt vn .

24

Nu em khng thch hc th em khng th chm hc c. V vy phi nh thc s kht

khao hiu bit trong em dy. C nhng phng php gip em thc hin trong ti thy
c phng php gi gn sinh lc ng cho phn tn vo nhng hot ng khng u v
phng php gn gi vi nhng ngi thch hc. C nhin nhng ngi ny khng phi
l nhng ngi hc go - nhng ngi ny, trong s c gio s v sinh vin, hay
tm gp nhau m lun, trao i v chia x nhng lc th ca s khm ph. Ti c
i dy hc v nhiu khi nh tip xc vi vi ba ngi sinh vin ham chung hiu bit
thi, th m ti cng c ly s hng hi v c thm nhiu lc th trong s nghin cu
v trao i. Ti cm n h v ti ngh rng trong mt lp hc m khng c mt vi ngi
hc vi tinh thn th lp hc s rt bun t. C nhiu lp hc bun t tht v sinh vin
trong lp ch mun hc thi . Rt t khi h hi ti v ti liu v phng php kho
cu; h c hi ti v bi ging h c th hc thi. Nh vy th chnh ti, ti cng phi
xung tinh thn. Ti thng ni: thi th khng kh, nhng m hc khng phi ch l
thi . Hc l bit, khm ph. C nhng lp hc m gio s ging khng bit mt,
m lun khng bit mt, ch v trong c vi ngi thch hc. Ti dy trong mt
chng ch trit v ti a chng ch ny lm ch v trong lp c mt ngi ln tui rt ham
hc. Ngi ny l mt b khong gn su mi tui, h c nhin khng phi v mun c
bng cp m v s hiu bit. B theo di ti rt chm ch v hai con mt ca b chng t
rng b tm thy rt nhiu hng th trong s hc. Hi ti ging v trit Duy Thc
Columbia, c mt b m Cng gio, mother Fiske, gio s trng n i hc
Manhattanville, n d thnh. B khng b qua mt gi no. Li c mt ngi bn ha s
cng n ghi tn hc. Thnh th chng ti lm vic hng hi vi nhau trong sut ging
kha. Mi ngi u vit mt thin tiu lun, v trc khi vit ai cng c dp trnh by
ti v phng php ca mnh trong lp mi ngi c th gp ca h cho thin tiu
lun. K thi y, ai cng im cao.
Nhng m s kht khao hiu bit i khi c lin h ti nhng yu t khc v d tnh cch
cp thit v thc dng ca mt s kin thc. C nhin ta kht khao hiu bit v mi s,
nhng trong tnh trng sinh hot x hi ta, ta thy c nhiu vn cn c gii quyt
c mun gii quyt cc vn y cng l mt ng lc y ta i ti kho cu, khm
ph v tm ti gii p. Cuc sng lun lun nhc nh ta, thc y ta i kho cu hc hi
v tm ti nhng li gii p t khi chng ta c th sng trong thp ng c. Ta phi
sng hin thc trong cuc i v do ta phi i tm gii p, i tm li thot cho nhng
vn ca chng ta. Quc gia Vit Nam l mt quc gia ang pht trin (ang pht trin
c ngha l cha pht trin, v cng c ngha l chm tin) ta c nhng ti hc hi v
cng quan trng, cp thit, v thc dng; nhng vn thuc phm vi kinh t, x hi, vn
ha, chnh tr, lch s. Nhng nm gn y, ti bt buc phi xp bt cc sch v Pht
hc, v trit hc tn gio, chong n: c v pht trin cng ng, hp tc x phn

25

bn, nui g vt, v.v.. Cng ti v ti thy cn ng gp mt phn vo cng vic xy dng
nng thn. Bn nm trc y, ti khng c hng th g v cc vn . Nhng gn
y ti bit c, bit tm hiu mt cch say m v chng, cng bi v tnh cch thc
dng ca cc kin thc kia thc y. Ti ly ti lm th d cho em thy mt trng
hp c th tin cy. Vy th trong nim khao kht hiu bit, ta khng th khng qun rng
trong tnh trng t nc hin thi, c nhng ti cp thit cn c tm hiu, kho cu,
ta c th ng gp vo s xy dng li t nc bng s hiu bit v bng s thc
hnh ca chng ta. Ci hc bit hng v hin thc y, ti gi l ci hc kh c. Vi
li chng ta cn c tinh thn ph phn c lp v khch quan. Chng ta ng tin tng
qu gi tr ca cc sch gio khoa. Chng ta phi c gng su tm thm, nghin cu
thm, v ng bao gi cho rng ta khng th vt cao hn sch v hn thy. Chng ta
phi vt ch, v vt sau khi bit r sch v bit r thy. Ri chng ta ng m cht
ly m kin thc thu lm c v cho l hay nht, cao nht. Phi nh rng
chng, chnh nhng kin thc y, cng cn c vt. Nh th ta c thi ci m, cu
tin, khng bo bo c th, khng gi quyn chn l, khng tr nn c ti v cung tn.
Thi ti gi l thi ph chp. V cui cng, ta khng c t mn vi mt s
nhng l lun thiu kim chng. Phi coi chng ci bit l thuyt, ci bit sch v. Ci
bit khng chc thc, khng c nn mng vng chi hin thc, c th i lc rt xa,
khng ph hp vi hin thc. Hy ng mt lin lc vi thc ti, hy gn gi vi cc d
kin ca thc ti, hy lun lun kim chng li v ch tin tng nhng hiu bit no c
tnh cch ph hp vi thc ti. Ti gi ci hc y l ci hc thc chng.
Bng cch ham hc ca em, bng nhng kht khao hiu bit ca em hng v no kh
c, ph chp v thc chng, em c th chuyn i c c khng kh ca lp hc. Em s
lm cho cc v gio s thm hng khi, em s lm cho h bit lo hc hi thm ln, lo
nghin cu thm ln, v i vi nhng v xem dy hc l mt cng trnh i chc, em
cng c th khin cho h thay i hn. Em khng bit rng em ng mt vai tr kh ln
trong vic cch mnh gio dc. Cch mnh gio dc khng hn c th c thc hin
bng nhng o lut thay i chng trnh, m lp tu nghip cho gio s thay i th ch
thi c.... Em ng mt vai tr quan trng lm m em khng bit. iu ny ti mong em
chim nghim cho k lng. Nu em thc hin c s ham hc hng v kh c, ph
chp v thc chng th chnh t chng trnh t ti hay chng trnh i hc hin thi
cng c th xut hin nhng sinh kh mi, nhng gic sc mi. Th ri nhng mn m
em thay n c y cng s tr nn hp dn v cng cn thit v cng. ri em thy
chng c lin h mt thit n i sng em, i sng dn tc em, lin h nhiu hn em
tng. Cn nu em khng thc hin c iu th ti tng chng trnh c thay i
ba mi ln cng khng to c mt ci g ng k. Nu em hc nh l i mua mt t

26

kin thc i thi th v gio s cng s dy nh l bn cho em mt t kin thc i thi.

l mt iu c thc v rt ng bun cho hin tnh gio dc.
Em ni: s d em phi hc theo kiu y l ti v em ang cn bng cp Em khinh thng
bng cp, em bit r gi tr thc ca bng cp; nhng s d em phi git cho c bng
cp cng l v em phi c bng cp mi sng c. iu ti cng hiu. Em c vic
git bng cp i, ti c ni sao u. Nhng m ng thi em cng vn c th hc theo
tinh thn khm ph c m. Cng hc nh th em cng pht trin nhn cch em; cng
hc nh th th em cng tr nn cao thng, nhiu ti nng, t c nhiu mn chung,
nhiu king n. h khng phi l nhng yu t ln thnh cng sau ny sao?
Ti khng th khng ng vi em v vic chng ta phi xt li vn thi c v bng
cp. C ngi ni: d chng ta c kin g hay i na v vn thi c v bng cp th
chng ta cng ch ni cho nhau nghe chi vui vy thi, ch ta c quyn g m thc hin.
Ti khng ngh nh th. Ti tng cha chc lm b trng b Quc Gia Gio Dc m
c quyn thc hin nhng g mnh c mun trong lnh vc cch mnh gio dc. Ti
tr li kin trc kia l chnh cc em, chnh tui tr, c th ng gp phn quan trng
nht vo vic cch mnh gio dc m khng cn phi nui mng lm b trng hay lm
th tng.
ti trnh by em nghe. Chng ta khng d g trong mt sm mt chiu m x ng
c nhng tiu chun nhng khun kh hin thi x hi ang dng, bi v hin c c
mt s thng ng cu kt ca nhng thnh phn c u i bo v cho nhng tiu
chun v nhng khun kh y. Bc thnh tht l kh ph, d cho i vi nhng ngi c
chc v c thm quyn nh mt ng b trng. Em c th nhn hin tng gian thng
x ta.
Nhng k gian thng mnh lm, khin cho c mt ni cc d c thin ch cng vn thy
kh lng loi h ra ngoi vng php lut. Vy nu khng c mt phong tro qun chng
v mt k hoch c qun chng tham d, ta kh lng thc hin ni nhng iu ta c
m. Ta vn phi kin nhn t nn tng cch mng ngay h tng, phi bt u xy dng
t di ln trn. Ci bng t ti hay ci bng c nhn t n n khng xu, nhng cch s
dng nhng th bng cp y lm nhng bc tng hn ch, nhng bc tng giai cp,
nhng c s bo v cho quyn li ca nhng giai cp - ta gi l nhng giai cp bng cp
- th qu thc rt xu xa. Hu ht nhng ngi c bng cp d khng ni ra vn c m
thm mun bo v cho quyn li ca k c bng cp v lun lun mun cho t ngi leo
ln c a v ca mnh. Bi v nu h leo ln nhiu qu th gi tr ca bng cp s
khng cn bao lm na, tin bc v a v do bng cp bo m s khng ng l bao lm
na. Thnh ra s hc hnh ch l nhng kh nhc cn thit mua mt a v, mt quyn

27

li, v s thi c l nhng hn ch cn thit bo m cho a v v quyn li . Mt

nn gio dc m nh th th thc l mt nim ti h. Tuy vy khng phi l li ca k
t ra chng trnh t ra s thi c. l ti c ca s cu kt thng ng ca nhng k
c x hi u i nh bng cp ca h. p v s cu kt thng ng y, chng ta
phi c nhng cuc vn ng rng ri trn bnh din qun chng. Chng ta phi bit lm
cch mnh bng cch khng chu thn phc nhng tiu chun nhng khun kh hin thi
v thi c. Chng ta c th khng tha nhn chng, v khng tha nhn mt cch tp th.
Chng ta hy vch r cho gii tui tr v c mi gii thy rng bo v quyn li v a
v h, nhng k c u i kia thng ng cu kt vi nhau chn ng c tin
th ca mt dn tc, gy bao nhiu iu ng cho mt a s nhng ngi tr tui v lm
cho c mt nn hc vn tr nn xa cch lc lng v khng thit thc. Mt mt khc,
chng ta to nn tiu chun mi, gi tr mi v h ho tui tr, ng bo v nhng nh tr
thc chn chnh hy can m nhn nhn cc tiu chun mi, cc gi tr mi y. Ngoi
cng cuc vn ng y khng c cch g chng ta c th thc hin c cch mnh
gio dc, k c cch nn n, vit thnh nguyn, vit kin ngh cho cc nh hu trch. Cng
vic kh nhc, cn phi c thc hnh mt cch kin nhn v c phng php, nhng
tui tr c th lm c. iu cn thit nht l ng tm con ng d di, con ng
u hng nhng tiu chun v nhng khun kh hin hu.
ti ni vi em v mt vi chi tit ca vn . L li thi c by gi ch l nhng
phng tin hn ch, ngn cn ngi hc sinh v ngi sinh vin khng cho s ngi thi
vt ln qu mc cn thit. C nhiu cuc thi tt nghip hoc thi vo trng m c
t chc nh nhng cuc thi tuyn. S ngi ng th nhiu, nhng s ngi cn ly
th t. Ta bit rng nh c thi c m ngi sinh vin bit lo hc. Nhng ta khng th chp
nhn c mt li thi c nh li thi c hin ti. Thi c, nh c t chc lu nay, lm
tn ca cng qu mt s tin ht sc ln lao. C nhng lp khng thi, nh ng, tam
chng hn, trong ngi hc sinh thy mnh nhn h hn nhng ngi trong cc lp
phi thi, nh t v nh, rt nhiu. V thi gian hc thi lm tiu ph tht nhiu sc
khe ca ngi h. m mn, bnh tt, yu ui, mt ng, thn kinh suy nhc cng v
hc thi. Ung thuc khng ng, tn ph sc khe m hc thi. Ch cn bit n hay
rt ch khng cn bit n ci hc khm ph, ci lc th hiu bit, ci tnh cch cn thit
ca cc kin thc. Ch cn bit hc vt, hc t nhy hai lp trong mt nm. Ci v ci
khng cch xa nhau mt tri mt vc; l tt c, v khng l khng g ht. Hng
h sa s ngi tht ch, khng bc vo trung hc hay i hc cng v mt t hn km
nho nh, mt t may ri nho nh. C nhng ngi thng minh hc t nhng khi vo thi,
c th lm nn chuyn mi ln hn nhng k sut nm cn c. nh hng v thiu ch
hc v v gi quyn li cho k . Mi tiu chun xt nh gi tr con ngi, ngoi
tiu chun bng cp, u b b qun. Tt c nhng khuyt im to ln y ca ch thi

28

c hin nay khng th no c b lp bng mt t li ch m ngi ta nu ln: li ch

khuyn khch hc hnh, li ch c phng tin tuyn la ngi c thc hc. Ta vn c
th p dng nhng th ch hc tp v thi c khc. Chng ta c th hy b th l thi c v
cp pht cc th bng cp t ti v c nhn hin nay m vn c th kim sot c s
lm vic ca ngi sinh vin. Thay v thi mt ln cui nm, ta c nhiu k thi trong
mt nm, kim sot s lm vic y v cng thc y ngi sinh vin lm vic u
n. Trng hc phi kim sot s chuyn cn v s lm vic ca ngi sinh vin. Gio
s phi theo di s tin b ca sinh vin. Tt c cc thnh tch u c ghi vo hc b.
Mn no km, thi khng im th hc sinh ch cn hc v thi li mn m khng cn
phi b ph c mt nm li. Ma h c th l thi gian trau di mn mnh km
thi li. Nh th nhng oan ung do thi c gy nn s c loi tr gn ht. Hc xong
trung hc, ngi hc sinh s c cp pht chng ch tt nghip trung hc, v t s ngi
nhn chng ch tt nghip trung hc so vi t s ngi t ti ton phn by gi s cao
hn nhiu. Nh th c ngha l s ngi thi hng, b hc, tr nn bt c ch s tr thnh
khng ng k. Trn thc t, ta thy c nhng ngi gii hn nhng sinh vin i hc
nhng khng c iu kin vo i hc, cng ch v h l nn nhn ca s thi c x ta,
hnh nh ai cng ngh rng hc sinh cc trng trung hc cng lp l gii hn cc trng
t. Thc ra, ta ch c th ni rng trng cng c k lut hn trng t, v khng c hin
tng nhy lp v pht chng ch bt hp php nh mt vi trng t. Th nhng khng
th ni rng hc tr trng cng gii hn hc tr trng t. Mt trng t nu bit xy
dng nghim chnh uy tn mnh th s khng bao gi mi nhng gio s d vo dy v
cng s khng bao gi vi phm k lut ca chnh mnh. Gi tr ca chng ch tt nghip
trung hc c thnh lp trn uy tn ca trng trung hc m ngi ta theo hc. Nu cc
trng c t do pht trin v cnh tranh v mt uy tn th nn hc vn cng ngy cng
tr nn nghim chnh, tin b. Cc trng d v thiu k lut hc tp s t nhin b o
thi. Thi vo i hc hoc thi vo mt cng hay t s chng hn, ch c nhng ai tt
nghip cc trng trung hc danh ting mi c th . Chng ch tt nghip ca mt
trng trung hc danh ting, lm khi c th bo m cho ngi th sinh c ri. V
thnh tch trong hc b na. T s nhng ngi c nhn vo cc i hc hay vo cc
cng t s bo m cho uy tn ca trng trung hc pht bng tt nghip cho hc.
Nhng trng khng c uy tn y s khng c ai theo hc v phi ng ca B Quc Gia
Gio Dc c th lm cng vic kim sot v nng cc trng t thc. Chc chn l c
nhiu t thc s tr ln danh ting hn c cc trng cng lp. Vn hc nhy v vn
cp pht chng ch v hc b khng ng n l hai vn phi gii quyt trc tin.
Thi c nu t chc u n th hc sinh s lm vic u n, ngay t u nm, v khng
ph hoi sc kho mnh hc rt cui nm. Ngn khon t chc thi c s dnh lo
nhng vic hu ch nh hc bng, nh sch gio khoa, nh nhn vin kim sot lu

29

ng. Khi s ngi b loi bi cc k thi t ti khng cn na th s ngi c chng ch

tt nghip trung hc s nhiu hn ln v xp x s ngi hc cc lp nh, nht.
Khng ai theo hc ng hong m li khng tt nghip c. Ta loi b c cc hin
tng bt c ch, t t, mc cm, may ri, nhng hin tng ng k ang rch nt th
h tui tr. S ngi tt nghip trung hc ng th s trng i hc cng tng ln. Nc
ta cn chng mi trng i hc, nhng trng ny c ng li pht trin ring ca
mnh. Nhng trng ny cng cn xy uy tn ca h, cng cn cnh tranh v uy tn
chuyn mn v b tc cho nhau. Nu ta ch c mt trng i hc thi th nhng trng
y s lm tri lm t v khng chu nghe li xy dng ca k khc ci tin v pht
trin. Chnh quyn phi nng cho cc trng i hc c thnh lp trn ton quc,
cung cp iu kin, mi gio s gii v o to gio s gii cho mi trng.

Cc trng i hc cn c vo gi tr v uy tn ca trng trung hc cp pht chng

ch tt nghip trung hc nhn sinh vin vo trng. Hc b cng s dc dng lm ti
liu xt nh. Nu cn, s c thm mt cuc thi trc nghim na.
cc trng i hc, cc chng ch mi gi, hay mi hai gi, cn c ch ra lm
nhiu chng ch nh. C th gi nhng chng ch l nhng ging kha ; nhng ging
kha nh th ch c chng ba gi hc mi tun v thi t nht l hai ln trong mt nm.
Chng trnh s cp i hc (c nhn by gi) s c chng mi tm ging kha nh
vy. Thi im c hai mi ging kha nh th th c cp vn bng tt nghip.
Thi thiu im ging kha no th chi cn hc v thi li ging kha y. Ch khng phi v
thiu im mn y m cc mn khc cng rt theo. Chng ta trnh c s li, oan
ung trong mt nm. Mi nm sinh vin c th theo hc nm ging kha (I5 gi hc mi
tun) v nh vy trong bn nm c th hc xong c hai mi ging kha - H khng
cn lo lng n xanh ngi mi khi k thi cui nm ti. Nhng h phi c sch, nghe
ging, thuyt trnh, vit tiu lun v thi trc nghim sut t u n cui nm.
Nhiu nc tin tin ang p dng l li hc tp v thi c nh th v s ngi tt nghip
s ng i hc (undergraduate) so vi t s sinh vin tt nghip i hc ca ta th nhiu
hn bi phn. Do s ngi theo hc cp cao ng i hc (graduate) cng nhiu v c
hi cho nhn ti xut hin cng nhiu hn trong trng hp ta gp bi. x ta, ln c
vo i hc l oai lm ri; tt nghip c nhn th li cng him lm. C bao nhiu
ngi c ghi tn hc cao hc v tin s? Cc k thi t ti v c nhn, li kh bo v cho
quyn li thiu s c bng cp l m chn ca bao nhiu thanh nin thiu n.Ti th ght
c a th l hc hnh thi c y. Ti on trch nhng li dao c nghit, nhng cnh ca
st uy nghim v lnh lng y. Ti ang nghe ngi ta ni: phi gi gi tr cho bng t

30

ti, phi gi gi tr cho bng c nhn. Chng ta c cn gi tr y u. Chng ta ch cn

ph tung nhng gng cm tn c bt lp ng tin th ca mt s rt ln nhng ngi
tui tr. cc nc ngi tt nghip i hc (college graduate), k c Phi v c,
nhiu nh khoai lang bn x mnh. Nhiu th c nhin l mt gi. Nhng nu ch v s
mt gi m km hm bt lp ng tin th ca tui tr th l mt ti c vi dn tc,
vi t quc.
Ta cn c thm hng ngn bc s, dc s, k s, gio s v chuyn vin khc. C nhin
s ngi tt nghip cng nhiu th gi tr (gi tr? thc ra l quyn li) s xung bt - Ta
cn pht trin quc gia, phng s dn chng ngho kh, hn l cn bo v quyn li cho
nhng ngi c bng cp. Khng phi nh nh bng tht nhiu m bng cp tr thnh
c gi tr. Cn t chc s hc v s thi c li cho hp l, cn phi lm cch mnh tn gc
r. C nhiu bc s chng hn, th s lng bc s gii s c tng ln, v ta mi c c
nhiu bc s chuyn mn. Ta mi c th loi tr c hin tng c quyn, lm giu
trn m hi nc mt ngi ngho. Cng bnh x hi mi c th c thc hin t t, v
tnh cch phc v v hu hiu ca hc vn mi c ch trng ti.
Trong khun kh v kh nng ca tui tr, ta c th lm c g ? Ti ni vi em rng
chng ta phi c can m bt u bng mt s khng chp nhn nhng khun kh
nhng tiu chun c. Ngha l bng thi khng u hng. Khng u hng y c
ngha l phi chu hy sinh quyn li ca mnh dm i trn nhng con ng gai gc
nhng ha hn nhiu cho tng lai dn tc Trc ht em hy th quan st, nghin cu v
t co nhng ti c ca s cu kt bo v quyn li ca thiu s nhng ngi c bng
cp. Bng hc tp, tho lun, bo ch, em nu ln cho qun chng thy nhng khuyt
im Ln lao trong ch hc hnh v thi c hin ti. Bng nhng con s, nhng ti liu
chnh xc, sng ng m em c th thu lm c rt d dng, em trnh by cho qun
chng thy ci li thi c ang b chp xung u th h tr tui hn ch s tin th
ca h, gy nn bao nhiu tn kch thm thng gia h. Em hy lin kt vi nhng
bn ng ch hng, gn gi cc bc ph huynh no bit lo cho nn gio dc mi, ng h
h, nng tinh thn cho h. Em s hc tht gii v t chi khng d nhng k thi hin
ti. Em s c ng cho nhng tiu chun mi xt nh gi tr con ngi. Cc t s cc
trng i hc t thc s chu nh hng phong tro mi, d lun mi, v cng s i tin
phong trong vic p dng nhng tiu chun mi y. Ri n cc cng s v cc trung i
hc cng lp. Mt s nhng bi bo vit ri rc y khng to nn cch mnh
gio dc. Nhu yu cch mnh ng li hc tp v thi c tr nn cp bch ri, ai cng
thy nh vy. Nhng ch c em, ch c s lin kt ca tui tr vn ng, i hi,
t to cho mnh mt thi mt phng php mi c sc ging nhng n kh nng
trn s cu kt va thc va v thc ca nhng phn t c x hi u i. Vic l

31

vic ca a s, ca tui tr, ca em. Em hy bit r b, bit khinh thng, bit ng dy.
Ni lon bng cch y i hi can m, kin nhn, hy sinh v thi gian. Ni lon
bng cch y s ng gp ln lao vo cng vic gii phng tui tr, gii phng con
ngi. Cn nu ch ph phch i cht, biu l thi bt mn, bt cn, hoc gi ch y
a thn th em tm hn em th em ch gy thm kh au cho em v cho tt c chng ta,
ch khng thay i c g. Nhng ngi ln nh chng ti s rt sung sng tip tay
vi cc em. Em hy ng dy cho chng ti cng c ng dy.

Thng yu
Ti cng ng nh ngha thng yu nh mt trong nhng nhu cu trng yu ca con
ngi nn ti khng chu ngi ta ni n bn phn thng yu. V d cha m c bn
phn phi thng yu con, hay loi ngi phi c bn phn phi thng yu nhau, hoc
con ngi c bn phn phi thng yu ng To ha. Ti ngh thng yu l mt ci g
t nhin, khng th bt buc, khng th ni l mt bn phn. Khng ai c th bt ti
thng yu c mt i tng m ti khng th thng yu, m ti khng mun thng
yu. Tuy nhin nu c lc ta khng thy c chnh nhng nhu yu ca chng ta th cng
c th c lc ta khng thy c rng ta vn c sn tnh thng yu vi i tng m
hin nay ta khng (hoc cha) cm thy yu thng. V l do cho nn ngi ta c th
nh thc dy tnh thng yu sn c trong ta i vi mt i tng no bng cch
ch cho ta thy r i tng hn hoc bng cch khai m v hng dn cho ni tm ta.
Nhng cng vic ny ch c th thnh cng khi qu nhu yu kia l mt ci g thc c,
tim tng trong ta. V d c mt ngi m gh cha bao gi thc s yu con, v sut
trong i sng ca ngi con, ngi m gh kia ch l hnh nh ca mt c mng di th
d ta c khuyn bo g i na, ngi con cng khng th no thng yu b m kia vi
tnh con thng m c. Trong thc t, chng ta thy c nhng a con thng yu b
m nui mt cch thm thit trong khi khng mun cng nhn b m ca mnh. Nh
th l v trong cuc i u th ca chng, trong nhng lc au kh ca chng, b m nui
n nh mt dng sui ngt, nh mt bng mt. Kh au, ngt bi, n ngha v k
nim l ming t trong ht thng yu c gieo v c mc. Tnh thng r
rt l mt nhu yu. S d lm lc con ngi t ra bt ngha, v tnh l v c nhng ci
mn v minh no , hoc mt tm trng u su, lo lng, bc dc hay am m no ti

32

che lp i m thi. Nhng tm trng lng xung, nhng tm mn kia lt i th nhu yu

thng yu n li c pht hin r rng tr li.
C ngi ni rng hnh phc ch l mt danh t hoa m khng c thc cht, ngi ta ch
c nhiu ao c m khng bao gi t ti c. Ti thy iu l khng ng, v ti
ngh rng ch v qu tham lam qu di kh v qu v minh cho nn ngi ta mi khng
thy c hnh phc, hnh phc ngay trong giy pht hin ti. Trong chng ta bt c ai
cng c trong tm tay mnh mt s lng hnh phc no , ni ng hn l mt s
iu kin no ca hnh phc, m ta c khi khng bit. C nhin l trong lc y chng
ta cng c th c nhng nim au kh ca chng ta, nhng nim au kh phn nhiu do
nhn thc ca chng ta to nn. Ch cn m mt ra, ch cn nhn thc cho chnh xc, ch
cn c thc v nhng hnh phc m chnh ta ang c th ta trng thy c din
mc ca hnh phc ri. Mt b m ngt ngo nh dng sui, mt bui mai thm mt v
lnh mnh, mt mu xanh ca ni rng, rung ng, hay bin c, mt bung phi tt
khng nm cng khng c l thng, mt bn tay c th lm pht ra bt c mt m thanh
no hoc trong sut nh ngc thch hoc cao vt nh sao tri, mt ngi bn c th trao
i tm tnh, mt cun sch cha y mt kho hiu bit, mt t l thm, mt dng nc
trong... v nhiu na, nhiu khng m xit, tt c u c th l nhng ngun hoan lc
ch ch ta m rng tm hn n ly. Yu t ln nht to nn hnh phc l thc v
hnh phc. C nhng k sng trong thin ng m khng bit mnh sng trong thin
ng, c di dt to cho mnh mt th gii bt mn bc dc - th gii ca c chp, hp
hi, tham lam v vi v. Yu t th nh ca hnh phc l bit r c con ngi ca
mnh c nhng nhu yu no trong lnh vc khm ph v thng yu v hng v s thc
hin nhng nhu yu y nhng nhu yu ch thc l nhu yu, ngha l nhng nhu yu bo
v v bi p s sng, s vn ln ca mnh. Nh th, sc khe, tr tu v tnh thng,
nhng hoa tri gt c s l du hiu ca hnh phc chn thc.
Cng khm ph cng hiu bit con ngi cng thot khi ci v bn ng cht hp v
ngho nn ca mnh vn ti th nhp vi nhng hin tng khc trong v tr, cng
c tnh cch phng khong bao la nh v tr.
Trong ngn ng Php, ch comprendre c mang ngha y. Com l cng vi mnh,
prendre l nm ly.V nh th hiu bit mt vt g l mnh cng ng nht vi vt y cng c ngha l ni rng bn ng ca mnh ra ti vt y. Thng yu cng vy, cng
thng yu con ngi cng thot khi ci v bn ng cht hp v ngho nn ca mnh
vn ti th nhp vi nhng hin tng khc trong v tr, cng c tnh cch phng
khong bao la nh v tr. Thng yu cng l ni rng bn ng mnh tm ti ng nht
vi i tng. V i tng cng to rng th mnh cng tr thnh to rng.

33

Nu khm ph v hiu bit l mt ngun hnh phc th thng yu cng l mt ngun

hnh phc- hnh phc trong ngha tha mn c nhu yu ca mnh. Hnh phc, v
phng din tnh cm, l yu thng v c yu thng... c thng yu l ngt
ngo, nhng yu thng khng phi ch l ngt ngo Yu thng cn nhiu n lc, cn
nhiu can m, cn nhiu chu ng. Yu thng l chu trch nhim, l che ch, l lo
lng, l hy sinh; tt c nhng th u l nhng yu t cn trit thng yu, ngha l
tha mn nhu yu thng yu, nhu yu vn ti ng nht vi i tng. Ngi u
tin dy cho ta yu thng l b m. Ta sinh ra i nh b, mong manh, yu ui, khng
c kh nng t v. Nhng cm gic i, kht, au n, thiu thn ca chng ta c m
hiu, c m lo lng, c m i ph. Ta cn m, ta thiu m v ta yu m. Khi ta cn
m, thiu m ta ch cn m ming khc. M xut hin lin bn ni nh mt thin thn. Ta
cm thy y sung sng. Vy tnh yu pht xut t s cn thit, t s thiu thn, t
s au kh. Tnh yu c hnh thnh ri ln ln trong ng cay, trong ngon ngt, trong
k nim v trong n ngha. S ngt ngo t n khng th hin hu. S ngt ngo phi
nng trn s ng cay, s khao kht. Mt ly nc chanh khng th ngon nu khng c
s kht nc. Khi ta ln ln, mnh chn khe tay, c sc t v, ta t cn n cha m
hn, v theo l, ta t yu cha m nh xa. Nhng m ci ngun sui ngt ngo y t khi
kh cn. Nu ta tr v, ta vn cm thy n cn l mt kho tng hnh phc ca ta. Khi con
khn ln, m vn cn con d con t cn ti m. Con c nhng th cn mi, v con
khng tp trung ci nhn ni m, ni bu sa m na. V nhiu b m cng thy kh au
v s kin tm thng nhng hin thc .Nhng trong tnh yu ngoi s ngt ngo, cn
c k nim, cn c n ngha. V vy cho nn tnh yu cha m ca mt k ln khn vn c
th cn m , tha thit tuy bn cht khng th cn ging nh bn cht ca n hi
a con cn th u, vng v. Tnh yu y k nim v n ngha y lm khi m thit
tha khin cho nhiu lc a con tuy khn ln vn khng chu nhn mnh l khn ln
trc ngi thng yu mnh, l ngun sui ngt ngo cho mnh t khi mnh cn
mng sa. D ln bao nhiu, ti vn l con ca m. C khi nhng bcdc nhng lo lng
nhng bn rn nhng phin mun ca cuc i lm lu m mi k nim bun vui, mi n
ngha thm su, v ngi con c th, trong nhng lc , nhn ngi thng yu ca
mnh nh nhn ngi xa l. iu ta c th trch c l s di dt m khng phi l s bi
bc. Bi bc tht ra ch l hu qu ca mt s m m,di kh. Ch cn mt s lng lng,
ch cn mt s tr v l lng ta li trn ngp yu thng, v ta li tm thy ngun hnh
phc. Em bn rn qu, em phin mun qu, ti bit iu nhng bn rn v phin
mun lm chi, nu khng phi l mt ht nhng g qu gi nht trong i em? Em
than phin rng cc bc cha m hin gi khng hiu th u c lng em v em c cm
ngh l khng th bc c mt cy cu cm thng. C cy cu cm thng no m khng
cn n cht liu thng yu. Em nh th, thi em nh th, tm hn em th, lc

34

lng, ngui lnh nh th, lm th no m cm thng. Cha m c th khng hiu ta m vn

c tng l hiu ta. Th ta cng c th khng hiu c cha m m vn gin d ngh rng
ta hiu c cha m. Ti chc cc bc cha m c c gng v nhn ni v phn h. Chng
ta nn c c gng v phn ta. Em nng ny, bc dc v phin mun lm chi. Nn lng
lng li, i tm yn tnh m ngh n n tnh v k nim. Nim thng yu s tr li, ri
em s c gng v phn em. Khng nn tht vng khng nn cng lc cng vng vy mt
cch tuyt vng Cc bc cha m cng tri qua nhiu au kh, thc mc v lo u ca
h. i khi nhng th l v ta, d l au kh thc mc v lo u khng ng cch,
khng c hiu qu. Ngh n iu , ngh n nhng np nhn trn trn h, ngh n
nhng ngy thng sp n ca cha m, n s vng mt vnh vin ca cha m sau ny,
ngh n n tnh k nim trong sut mt thi gian thng yu lo lng kh au m pht
lng hi hn, r b bt bn rn phin no, tr v thng yu ly ngi sinh dng
mnh. Ti bit trong lng em c thng yu, nhng b ngoi em li c v ngng ngng,
bt cn, i khi tn nhn na. Ti cng bit rng ci b ngoi y l biu l ca nhng
khc khoi, au xt, on hn v c n m thi i ghi m nt trong tm hn em. V
chnh nhng th khng cho em tnh tm nhn thy s thc cng nh mt h ni
sng khng phn chiu c hnh nh trn tra ca mt trng m rm. Tnh yu l thn
dc mu nhim c th cha lnh nhng thng tch tm hn ca em. Ti nh ci ln
u tin c xong b sch L Thng Kit - lch s ngoi giao triu L ca Hong xun
Hn, ti bng thy tm hn rung ng v trn y cm thng. Tin nhn ca chng ta
khai sn ph thch, em xng mu tm huyt bo v tng tc t, phn u bng
trm mu nghn k chim li t Bc phng nhng gii t nh xu, him tr, gi gn
nhng ming t y d phi b xng tn ni chn rng thing nc c. Tin nhn
t hp li, t lc t cng gi gn phng Bc v bnh trng v phng Nam. Sau ny
c nghe nhng cu ca dao min Nam, c truyn ca Sn Nam, ti cng thy cm
thng khi gi li hnh nh ca nhng con ngi phn u vi snh ly, vi mui mng,
vi bnh rt rng v mun ngn tai nn khc m rng t sng v phng Nam. Gii
t cm t ngy nay l cng trnh xy p ca bao nhiu th h i trc. Chng ta sinh
ra trn mnh t ny, n, chi, ca ht, ng ngh, lm vic trn mi tc t tng thm
m hi, nc mt v xng ct ca nhng th h trc. Nu chng ta qun lng qu kh,
qun lng lch s, qun lng nhng hy sinh nhng kh au nhng k nim vui bun
nhng n ngha t tin v ging ni, th cng ging nh nhng ci cy khng m r su
c xung lng t, cng ngy cng ho kh lc lng, thiu cht liu tnh cm cn thit
cho mt cuc sng. C nhng ming t tuy ngho nhng khng ai mun b i lm n
ni khc ch v mt l do duy nht l t tin ng b cha m ti lu i, ming t
chn du bit bao kh vui bao k nim n tnh bn cht. Li c nhng ming t trn
ngi t x n lm n thnh vng, bun bn, trao i gp g nhau trong mt thi

35

gian ri ai v x . Nh Dalat, nh Vng Tu chng hn. Ngi ta i chc lm n vi

nhau trn b mt, khng ai c gc r su xa nhng ni nh th, khng ai b rng buc
vo ming t y bng kh au n tnh lu di, khng ai bm vo nhng ming t y vi
tt c tim thc su xa ca h, cho nn, cng nh hoa anh o n ri tn, tnh ngi cc
ni y rt mng manh v thay i. Khng nh vn ha no li c th mun chn nhng
ni y lm th vn ha ca mt dn tc c lch s phi khng em.
Nht nh l tnh yu t nc v dn tc nm sn trong em, trong xng ty em, trong
mch mu em. Nhng m nhng hnh nh ca kh au, ca mu xng ca k nim ca
n tnh rt cn thit gi nhng g tim tng tr thnh hin lc. Nhng cun sch nh
cun L thng Kit chng hn, khng phi c vit nn ph by mt ci bit ca
tc gi. Ngi vit cng c thc y bi thng yu, rung cm , ngi c cng nh
m nh thc dy tnh yu t nc v dn tc. Vn ha dn tc chc chn l vn ha
ca tnh yu, tnh yu t nc, tnh yu qu hng, tnh yu t tin, tnh yu nui
dng chng ta v s cn nui dng chng ta. Hin thi dn tc ta ang lm vo tai ha
chin tranh, khng ai trong cc em m khng xt xa. Xt xa, bn chn nh ng trn
ng la. Xt xa bn chn n mc mun gm tht, mun tr thnh in di... Chin
tranh tn ph ni sng, tn ph sinh mnh v t nht l tn ph nhng gi tr nhn bn. S
sng nhiu ni c thu gn li trong phm vi bn nng. Phi sng , v phi sng
bng bt c phng thc no. Bn lim s i, bn truyn thng i, bn s trinh bch i
c sng. Khng th dy o c lun l cho k hp hi, cho k ang phn u thot
khi ci cht. Mt na bnh m c th i ly i trinh tit ca mt thiu n. Mt cu
ma c c th nui ni mt gia nh kit qu... C cn chi ni en bn phn. Thy nh
th, nghe nh th, em rung ng v xt thng ri. V tnh thng dn ti hnh ng.
Hy tm ti nhau, nm ly tay nhau, tm mt gii php cho nhau. Em khng th ngi yn,
em khng th cng li s thng yu, d em thy trc mt nhng kh khn ti cc.
Thng yu nh ti ni, khng phi ch l ngt ngo. Thng yu cn l n lc, nhn
nhc, can m, hy sinh. V bi v thng yu nh th cng l mt nhu yu ln ca bn
th em cho nn em khng th khng thng yu, khng th khng chp nhn mt s dn
thn cn thit.

Thng yu ( tip )
Tnh yu c ngha rng cho nn bn cht ca tnh yu khng thun nht. Tnh yu ca
con ci i vi cha m chng hn, lc khn ln, khng th ging hn nh khi cn u
th. Ti mun m lun n tnh yu nam n y nhng ti ngi em s cho rng ti
khng c thm quyn bn v n.

36

Ti khng nhn rng ti c thm quyn, thc vy, nhng ti ngh s t c ai t cho l
mnh c y thm quyn ni v luyn i. Ti cho rng tui em vn luyn i l
mt vn ln c lin h ti nhng vn ln khc v ti chc rng em cng c quan
nim ca em. Ti ch mun trao i vi em mt t nhn xt v hiu bit. tui em tnh
yu nam n l mt ting gi ln c khi ln t nhng ting gi khc. Ti ni ln t ch
khng ni tiu dit. tui em, em thy r rng ting gi luyn i mnh hn ting gi ca
tnh yu cha m. iu khng hn l mt s bi bc. ci tui tnh nng hn
hiu, bi v tnh l tnh m hiu ch l hiu, ni khc hn tnh l mt th tnh mi m hiu
l mt th tnh nht bt cht tnh v thm vo cht bn phn, n ngha. Nh ti ni,
tnh yu c tc dng rt ln c th cha lnh cho em nhiu thng tch nng n v gip
em thc hin c vic ln na nu em bit chun b n ch n, bit cch nhn din n,
i i vi n, bo v, nui dng v hng dn n. Ti ngh rng vo tui hai mi
ngi ta c th cha c chn chn v khn ngoan nui dng v bo v tnh yu
nhng khng phi v th m em phi coi tnh yu nh mt iu cm ky. Chc chn l em
s vp vp, kh au; nhng khng sao, nu em bit rt kinh nghim hc tp v xy
dng cho tnh yu.
Ti cho rng khng c mt th tnh cm no m khng c lin h n sinh l, k cm
lng thng xt, k c tnh m thng con. Chng ta sinh ra nh mt hp th ng quan,
vy nhng nhu yu ca chng ta c vit sn trong bn cht ca hp th y, trong
c phn sinh l. Mt b m yu con, khng th sung sng c mt cch hon ton nu
khng c m con vo lng mi khi b mun. Thy mt a tr mm mm v ngoan
ngon, ta cng a gi n li gn, hoc b n. Thy mt a b ng nghch, d bn, hi
hm mt mi lm nhm, ta khng c ci c mun . Ng un ta a thch nhng g ngt
ngo, m du, ti mt, m thm, p . l nhng nhu yu tng i gn nht. Khi
no tr tu v tnh cm ta c nhng nhu yu khm ph v yu thng cao c, th ting gi
ca nhng nhu yu y s thng ting gi ca nhng nhu yu gn gi kia, v ta s chp
nhn s mt nhc, lo u chu ng. Tnh yu nam n khi s l mt nhu yu gn gi nht
vi hp th ng un cn mang nng tnh cht hng th nhng c th vn ti giai on
tnh cm v nhn thc rt xa bin thnh cao c, bt chp nhng nhu yu ban u.
giai on ny con ngi c th khinh thng s hng th v chp nhn c s hy sinh,
cng nh trong tnh yu t quc v tnh yu danh d. Khi u, n l mt am m c tnh
cch ng un tng qut: chng ta a chung nhng mu sc ng nt, nhng ci duyn,
nhng ti ba, nhng c hnh. V nm di nhng a chung l nhu yu t nhin ca
s bo tn chng loi. Vy tnh yu nam n bt gc trc tin t nhng nhu yu sinh l
cn bn, gi nhng ci r ln trong cc mi trng nhu yu thm m, tr tu, l tng,
ch v o c trng thnh ln lao Tnh cht ca tnh yu s ty thuc nhng chic
r nm trong cc mi trng . Nu chic r mi trng sinh l l chic r thu ht

37

nhiu cht dinh dng nht th cy tnh yu s nng v sinh l. Nu chic r mi trng
l tng thu ht nhiu cht dinh dng nht th cy tnh yu s nng v l tng v.v..
Khng c trng hp no ging trng hp no. Ch c mt vn quan trng? Tnh yu
phi thc l mt nhu yu, Ngha l mt nhu yu nhm ti s xy p bo v v m ha
cho s sng. Mt am m lm xo trn s sng, tn ph sckhe, tn ph tr tu, tn ph
l tng th khng phi thc s l mt nhu yu ca s sng m l mt sc ph hoi.
l nguyn tc phi theo. Nu tnh yu m mang dng dp ca au m, ca u su, ca s
cht th l triu chng ca mt sc ph . Nh tnh yu m khin cho ta yu i,
hng hi, can m, cng trng, bit hy sinh, th l s c mt ca s xy dng. Em
hy theo tiu chun chun b, nhn din, i ph, bi p, yu t l tr c
mt trong tnh yu bi v mt tnh yu ch thc l mt tnh yu gi trn bn th emngha l khi yu, em em ht con ngi ca em p li ting gi ca tnh yu, v nh
th sc thn, cm gic, suy tng, ch v nhn thc u c mt. Ni tm li tnh yu
phi biu l s sng vn ln. Tnh yu chng li vi s cht, v mnh hn s cht. Tnh
yu c qu trnh sinh trng v hoi dit ca n nn cng ging nh mt ci cy cn
c vun bn, ti tm, che ch. S khn ngoan, bn lnh v thc y rt l cn thit.
Nu em vng v th em s lm v lung tung v em s kt lun rng yu l kh.Thc ra
yu cng l kh y, nhng m hu ht nhng ci kh kia u do em to ra ch chng
khng phi l nhng ci kh tt yu phi c trong bt c tnh yu no. Yu thng theo
ngha rng l khng cng nhn ranh gii ca mt ci bn ng. Tt c mi hin tng, k
c con ngi, u ch l nhng trung tm quy t ca nhng iu kin.V d ci bn. Ci
bn chng minh bng t thn n, ni t thn n s c mt ca g, ca ca, ca inh, ca
ba, ca thi gian, ca khng gian, ca ngi th mc v.v.. Ngoi nhng iu kin th
khng th c ci m ta gi l bn. Vy ci bn ch c th l ci bn trong lin h nhn
duyn vi v tr, ch khng th l mt ci bn - ng - khng - lin - h - g - ht vi
nhng ci khc. tng v bn ng v ranh gii v bn ng l nguyn do ca s c n
trng tri. Bng con ng khm ph hoc bng con ng thng yu, ta ph v
tng th nhp vo v tr trong tng quan tn ti ca cc hin tng trong n.
Vy yu thng, d l ch yu thng mi c mt ngi, cng l ph v ranh gii tng
tng v mt bn ng vn ti nhn thc v s tn ti ca mt trong tt c v ca tt
c trong mt. Do m hn nhn khng phi l bin php thit yu gii quyt tm
trng c n. Ch c tnh yu, bt c tnh yu no, min l tnh yu lnh mnh, mi c th
gii quyt c c n. V ci c n ca con ngi ch c th bin mt mt cch tuyt
i khi con ngi thy mnh sng trong ha iu ln ca v tr, ngha l hiu bit tt c
v thng yu tt c. Hn nhn khng c tnh yu, hoc hn nhn chm dt tnh yu th
ch l mt hnh pht, ch l tng thm s c c. Cho nn chinh phc mt ngi cng
i n hn nhn, iu ny rt gn vi s hn vn lm n, khng khc g i qung co

38

tm ngi gp c phn. Ti khng chng i g s lm p v s ph trng ti ba ct

cho ngi kia say m mnh. chinh phc mt ngi khin cho ngi yu mnh, con
trai cng nh con gi c ngn vn cch khc nhau, nht l con gi, v phi n c
ym tr qu y trong cng tc ny. S lng ca nhng gian hng cung cp mi th
lm p cho ph n cng chng minh cho iu . Ti khng chng i bt c mt
phng tin no min l nhng phng tin kia khng lm tn thng danh d v nhn
phm mnh. Nhng ti ngh rng nhng phng tin y khng nui dng bo v
tnh yu. Nh tt c nhng c gng ca em ch l lm xong c giy hn th th ti
cho l bi thm qu. Hn nhn khng gii quyt c nhiu chuyn u. Hn nhn, trong
trng hp ny, git cht tnh yu hoc o tng tnh yu. Ngi con gi c th thy
nhc im hiu sc ca ngi con trai, v c th chu theo th hiu thay i ca ngi
con trai bng cch chi u ba kiu trong mt ngy v thay o bn ln trong mt bui
chiu. Nhng liu em c lm nh th c c i khng, v liu em lm nh th c
khng. Ti khng tin l . Mun c tnh yu p v bn cht nhng ngi yu nhau
phi bit xy ng cho nhau. Nu khng, tnh yu s c gii hn li trong s a thch
mi l v hnh thc v trong hng th i chc. T im ny, con ngi s khng vng
theo mt quy lut no na v x hi s ri lon khi tnh yu c nh ngha nh s am
m sc dc. Hin tng ny s pht hin ton din khi tnh yu theo ngha p nht ca
n vng mt hon ton trong lnh vc con ngi. C ngi s ni ti khng cn ci tnh
yu hiu theo ngha p , ti khng theo mt quy lut no c. Thc ra, ti cng khng
vit nhng dng ny vi mc ch bo v mt quy lut. Nhng ti ngh c hai iu cn
c m lun. iu th nht l nhn danh s sng ti p ta phi nhn thc rng s
am m sc dc khng vng theo mt quy lut no c s ko theo s m yu v thp km
ca tinh thn ln th xc. iu th hai l sng trong x hi khng phi nh sng mt
mnh trong rng su: ta phi vng theo mt s quy tc no duy tr trt t v hnh
phc cho a s. Vy c th c nhng quy lut khc nhau nhng thi gian v a phng
khc nhau. Ti thy ci li vin ra nhng mnh lnh siu hnh thay th, hoc t ra l
ng h, cho nhng quy lut x hi, hin thi khng cn c hiu lc na. Chi bng chng
ta xt on bng tr tu ta trn nguyn tc bo v s sng, bo v ngha cao p ca s
sng, hin ti v tng lai. C phi em ng rng ch c mt tnh yu trong sng v
lnh mnh mi gip c em sinh lc v ch i ti khng? C phi em ng rng
thiu tnh yu chn chnh th s vng vn vo sc dc ch em li bun chn, nghi ng
v ln bi khng?
Khng ai cm em, trong khi yu, to dng thn tng. Em ni: i ny yu th yu ch
thn tng th khng. Ti ngh khng phi nh vy. Nu khng cn thn tng th khng
cn l yu. C l ti c h mt ri, nhng bit lm sao? Nu em ng rng trong khi
yu ta khng trnh khi s to dng thn tng th em nn bt u to dng ngay thc

39

cht cho thn tng y. Ch c mt cch lm cho tnh yu bn vng mi, l gi cho
ngi yu mi mi l ngun cn thit v ngt ngo ca mnh. Mt mnh ngi yu ca
em lm vic y th nng qu: em phi gip sc ngi yu ca em. V phi gip mt cch
tht t nh. Cng vic ny ch cn kin nhn v sng sut l c; trong tnh yu, em rt
d nh hng n ngi em yu. Tnh yu s tr lc em. Mnh lc ca tnh yu rt ln
lao.
Trc ht, em nn hiu rng danh vng, sc p v ti ba khng th bo m c rng
i tng kia s l ngun cn thit v ngt ngo bt tuyt ca mnh. Tm ra c ngi
thch hp vi em khng phi l d dng. Em phi bit nguyn vng, s thch, tnh kh,
kin thc v l tng ca ngi , v xem nhng th c hp vi em khng. Hp
khng c ngha l ging m ch c ngha l khng xung khc, l c th b tc cho nhau.
Nhng th s l nhng mi dy lin lc, hp nht, nhng cht liu nui dng tnh
yu. Chnh nhng eo ui, nhng s thch v nhng lo u chung ca hai ngi sau ny
s l cht keo sn gn b hai ngi vi nhau, v gn hai ngi vi nhng ngi ng
tm ng iu khc. Chnh nhng th xua ui dn nhng bng ti c n vy ph
bn ng. L tng chnh n l mt thn tng, do ngi yu khn ngoan bao gi cng
ng ha hoc lin h mnh vi l tng ca ngi mnh yu v th s cng bt dit nh
thn tng. Em s khng bao gi mt ngi yu nu em st sng vi l tng ca ngi
yu. C mt ngi bn tr bo ti, ging y phn ut: ti sao tnh yu khng th t n l
n c m phi nh n nhng ci khc, nh l tng, nh l Thng ...mi c th
tn ti? Ngi bn tr ght cay ght ng cu ni ca Saint Exupry yu nhau khng
phi l nhn nhau m cng nhn v mt hng. Thc ra ti khng c ni g ging
Exupry, ti ch ni n cch bo v nui dng tnh yu thi, nhng ti cng xin tr li
ngi bn tr: khng c ci g c th t n l n c; ci g cng l hp th ca nhn v
duyn, ngha l ca iu kin. Ci ny c nh ci kia c, ci ny khng th ci kia khng.
Bn thn ta c th t n l n cha, hung h tnh yu l mt ci g pht sinh t bn
thn ta. Khng c ci g c t th ; ci g cng phi nng trn nhng ci khc mi c th
c; ci g cng ch tn ti trong lin h nhn duyn. Tnh yu cng th: anh c bn phn
nui dng n, nu anh khng mun n cht. Nu Exupry ni tnh yu nam n ch c
th tn ti qua tnh yu i vi ng Thng th ng mc s ca Andr Gide trong
cun La symphonie pastorale li khng ni ngc li rng Ly Cha, i khi con c
cm tng rng con cn tnh yu ca nng mi c th yu c Cha hay sao?
Nht nh l tnh yu phi nng vo nhng iu kin khc m hin hu.Ngy no em
khng bi p cho tnh yu th ngy em lm cho tnh yu ngn i, yu i. Khng phi
leo ln chic xe p v p vi vng th chic xe c th i mi nh mt chic xe gn my.
Em phi tip tc p, d l thong th. Nu em khng p th khi ht , chic xe s ng.

40

Khi , tnh yu s cn nh mt dng sui kh cn v s ph bc c th l s ti mt

cch t nhin, bi v em bit tnh yu l mt nhu yu.
X hi kt n nhng x hi khng chu xem xt nhng nguyn nhn no a ti s
ph bc. Hu qu l mt ci g phi n sau nguyn nhn; hu qu khng ng trch, ch
c nguyn nhn l ng trch.Tnh yu cng nh bt c mt hin tng tm l no khc,
gm c mt ch th v mt i tng. Lut yu thng i hi ch th mt kh nng yu
thng v i tng nhng iu kin c yu thng. i tng khng ng yu
hoc ng yu m khng t bo tn c tnh cch ng yu ca mnh, hoc ng yu
nhng khng chu pht trin nhng tnh cch ng yu ca mnh p ng vi nhu cu
ca ch th yu thng th i tng y s t mnh rt lui ra khi gii hn i tng v
khng th i hi ch th mt tnh cch chung thy. L gin d l mun c yu th
phi ng yu. T hy b tnh cch ng yu ni mnh i tc l t thi khng mun
c yu thng na. Hn th, trong khi ch th thng yu thng ha tin b m i
tng khng chu c gng cng thng ha tin b, ngha l c p thm, sng
thm th ch th c th b xa i tng. Trong trng hp ny li cng ti i tng.
Khng th i hi tnh cch chung thy ca ch th.
Nh vy trch nhim hon ton nm i tng sao? Khng hn u em. Ch th cng
chu chung mt phn trch nhim. Yu thng m khng hiu c i tng thng
yu, khng gip c i tng thng yu t bo tn c tnh cch ng yu khng
lm pht sinh c ni i tng mt sc mnh i ti thm p, thm sng, kp
thi ln cao mt ln vi mnh th ch th cng c li. Bi v thng yu l chu ht trch
nhim v ngi mnh yu thng. Ci li ca ch th l thng yu khng ng, khng
sng, khng chn thnh, khng mu nhim, khng sc mnh bo tn, nui
dng v hng dn i tng. V chnh l ch ng trch ca ch th.

Nu c hai bn u c gng bi p tin b theo lut th thy chung l mt hoa tri

p tt nhin phi c. Cn nu mt bn thiu c gng - cng c ngha l hai bn thiu c
gng - th ph bc l iu c th xy ra. C hai bn u ng trch, tuy rng mt bn ng
trch nhiu hn. Nu em nm c nguyn l th em khng cn s hi na. Khng s
hi em, khng s hi ai. Khng s hi cuc i. Em c th nh bi c mi e da.
Tm c mt ngi m em ct h yu vi mt tnh yu nh th, em nn bit rng em
ang sung sng. Em hy thc em ang vo mt tui rt p. Em ang c sng
trong lng t quc c tri c my, c chim cbm, c sng m bui sm, c sao trng
u hm. V em ang yu, v ang c yu. Vi tng y iu kin m u phi ch

41

tng y iu kin- th d em ang c bao nhiu vn i na em cng l mt ngi sung

sng thc s ri m. Em nn nhc em v ni cho ngi yu ca em bit l em ang
sung sng v may mn hn rt nhiu k khc. em thn trng ng vng di lm
v nhng g qu bu em c trong tm tay em. Thng thng khi mt i mt hnh phc
ngi ta mi bit l hnh phc qu gi. Nh hai con mt chng ta y, c phi l lm
khi ta qun rng chng qu gi v cng hay khng. Ti c ni vi em rng ch c ngi
mt th quan ri mi thy tt c s qu gi ca i mt. Vy em ang sung sng. Nhng
hin tng hn gin, ghen tung chc chn s xy ra, lm sao trnh c. Ti khng
khuynrem trnh chng mt cht no, bi vrnhng hin tng y chng minh rng em
ang yu, v ngi yu ca em cng ang yu em tha thit. Hy n nhn nhng hn
gin ghen tung y m phn nhiu u l do qu yu v do v minh na gy nn. Phn
ln u xut pht t nhng nguyn nhn nh nh ht ct, hoc nhng nguyn nhn nh
hn ht ct na, nh s hiu lm v c, bng gi. Vy hy bnh tnh ng cho chng
tr thnh ln hn ht ct. Sau nhng ci gin nho nh y, cc em li cng thng yu
nhau hn, cng qu chung nhau hn khng sao. Nhng m ng vng v ng nn lm
ln chuyn nhng g nh nh ht ct. Ci khn ngoan cn thit nht l thc v s qu
gi ca hnh phc, ca s may mn. C s khn ngoan y ri, em tr nn mt ngi yu
chn chn v tnh yu s bn vng.
V nu em sung sng th em hy ngh n chng ti, n k khc. Tnh yu ca em
s nh m bn vng hn ln v chng ti cng s nh m sung sng hn ln.

Tn gio
Tn gio l s cm thng ni kt. Tn gio khng th l nhng lp thnh tr phn cch
con ngi vi con ngi, v th h ca em c trch nhim hon thnh cng cuc gii
phng cho con ngi ra khi thi t giam hm trong nhng nhn thc c tnh cch c
chp v cung tn. Cng cuc gii phng c bt u t lu, c n lc thc
hin, nhng cha c hon tt. Nhn thc ca con ngi v tn gio c thay i
mt cch ng k nh s tin b ca khoa hc, trit hc v x hi hc. Chng ta nn phn
bit tn gio v nhn thc ca con ngi v tn gio. c KYT, c THCH CA v
bn ca cc bc thnh nhn y c tng thi i tng a phng quan nim v
nhn thc mt cch khc nhau, v nhng nhn thc v quan nim cha hn l
ng vi bn cc Ngi. C mt ba ti thy trong hng sch mt cun vit v thn hc
nhan Thng ca anh qu nh b Your God is too small . Thng th
khng b nh, nhng Thng ca anh, Thng ca nhn thc anh th phi b nh.
Bi v quan nim v nhn thc ca anh c th cn u tr, sai lc. Cho nn ta c th ni

42

n nhng tin b ca tn gio, hoc r rng hn l nhng tin b ca con ngi trong
phm vi nhn thc tn gio, thi tn gio v hnh tr tn gio. Nhng tin b y c
trng thy khp mi tn gio v nh nhng ngi theo tn gio cng ngy cng t ra
khim cung hn,cn trng hn v khoan dung hn. Cung tn v c chp l nhng g
nng n v h bi nht m tn gio phi ph. Nhng n lc lin tc ca C c gio
chng hn trong my mi nm gn y in hnh nht l phong tro Oecumnique v
cng ng Vatican l nhng du hiu ca s thao thc thng xuyn kh c ha tn
gio trong nhng iu kin tr thc v tnh cm ca i sng mi.
Tn gio c mt t bui bnh minh ca lch s nhn loi, v l mt nhu yu ln ca
i sng nhn loi. Tuy vy, tn gio ca hm nay khng phi l tn gio ca ngy hm
qua, v tn gio ca ngy mai cng s khng phi l tn gio ca ngy hm nay. iu
ny l mt s thc lch s. Nghin cu lch s tn gio bng nhn chng hc, tm l hc
v x hi hc chng ta thy ngay iu , rng tn gio khng c bn cht c nh, bn
cht ca tn gio khng thun nht, n thay i ty thuc thi gian v a phng, ty
thuc nhng iu kin sinh hot ca tng x hi. Nhng tn gio c tnh cch c s (
religionprimitive ) nhm n s tha mn nhng nhu cu khn bch nht ca con ngi;
chng li i, lnh, bnh tt,cht chc. Khoa hc k thut cha pht trin, cha bo m
c cho con ngi chng li nhng th y th con ngi cn cn n thn linh, n ma
thut, n tn gio. Nn y t hng thn Vit Nam mt khi c c s v pht trin
ng mc chng hn, th cc thn linh nh ng a, ng to b m, t Phm Nhan, v
trm th thn linh khc phi dn dn rt lui. Cht quinine i ti u th t ma vng mt
bt i ti . Trong lch s tn gio nhng v thn linh ln cng ngy cng c tn
sng, cng nm c quyn ch huy cc v thn linh nh b hn. T xut hin th tn
gio quc(religion impriale) hay tn gio qucgia (religion nationale) m tn ngng
c xem nh l cn bn ca k lut quc gia. Thn linh ca cc tn gio ny c nhim
v bo tr cho mt quc gia, lm cho quc gia cng thnh v ng h c cho nhng
quc gia trong vic chin u t v hoc xm lng. Mi khi mt quc gia ny thng
c mt quc gia n th thn linh ca tn gio ny cng thng c thn linh ca tn
gio n. Tn gio vi chnh tr gn lin vi nhau, khng th tch ri ra c. Sau , xut
hin nhng tn gio tin b (religion avance) - vt khi bin gii quc gia v c tnh
cch tn gio i ng. Nhng tn gio ny c khuynh hng i vo tm linh nhm ti
tha mn cc nhu yu tm linh ch khng nhm ti s tha mn cc nhu yu cp bch
ca thn th nh trongcc tn gio c s, nhng nhu yu chnh tr nh trong cc tn gio
quc gia na. Chng ta thy c nhng tn gio nghing v cu th (religion
sotriolorique) nhng tn gio nghing v ngha v ( religion dontologique ) v nhng
tn gio nghing v trit hc(religion philosophique). cc tn gio ny, con ngi c

43

quyn chn la ch khng nh cc tn gio cha tin b; bi v y cc tn gio

nghing v sinh hot ni tm hn l sinh l v x hi. Tuy nhin trong cc tn gio ny,
ta vn cn thy du vt lu li ca nhng tn gio c s v quc gia.
khng phi l bn ca ngi sng lp tn gio, l du hiu ca nhng nhu yu s
ng ang cn. Trong o Pht chng hn, c nhiu tn cn cng Pht cu mnh
kho, lm n pht t , trong o C c, nhiu tn vn cn ngh n thc phm nh
l mt n hu ca Thng v khng phi l bn cht thc ca nhng tn gio tin
b.
Tn gio cn tin b nhiu na trong tin b chung ca nhn loi cng vi nhng tin
b v t tng, khoa hc v k thut. M tn gio cn thit cho con ngi. V vy ta c
bn phn thc y s tin b ca con ngi v nhn thc v thi tn gio, khin cho
tn gio gi c vai tr nui dng pht trin tm linh ca con ngi v ng bao gi
cn tr nn nhng chng ngi, nhng thnh kin c chp v cung tn cn tr s tin b
v gii phng ca con ngi ton din. Trong mt tn gio, bao gi cng c mt thiu s
ngi can m, c nhn thc ci m, i tin phong trong s khm ph v nhn thc. Cho
nn em hy tm c nhng nh o hc v thn hc ni ting nht c th ng ch
u ng m nhn v pha chn tri tng lai ca nhng tn gio. Em hy c nhng
ngi nh Jacques Maritain, nh Nicolas Berdyaev, nh Martin Buber, nh Paul Tillich,
nh Nagarjuna, nh Karl Barth, nh Asangha, nh Thn Loan, nh Thi H, nh
Vivekanada, nh H Vn... c nhng ngi nh th, ta thy tn gio cao c, thm su,
bao la. Ta thy phn ng nhng ngi theo tn gio u i sau rt xa; n gin, li
bing v li v suy t thc chng cho nn d c th, hp hi v cung tn. Nu em c
tn gio, em s khng th nh h. Em s hc hi v tn gio thy phn thm thy v
siu tuyt ca n, ly nhng cht liu qu bu v hi ca n lm mn n cn thit cho
tm linh em. Em hy ng gp vo cng cuc khai ph v thc hin, ng c ca tin b
tn gio. Nu em cha c mt c tin no th em hy thn trng i vi vn tn gio.
Tn gio, ngi ta ni, cng nh tnh yu. Cho n khi cha yu, em khng hiu c
tnh yu, v em thy tnh yu l l bch. c mt bc th tnh, em thy bun ci. Nhng
m ngn ngca nhng bc th tnh ch c ngha i vi nhng ngi trong cuc, d bc
th tnh y bt u bng Tha qu nng... Ngi c c tin, theo Barth, v c Buber
na, l ngi nghe ting gi ca Tnh Yu v p li khng phi bng mt s chp
thun, m bng c con ngi mnh. Phn ln, ngi ta theo tn gio v truyn thng gia
nh, v a l, v tp tc...Nu em sinh ra n , em c nhiu c hi l mt ngi
theo n gio. Sinh ra M th Tin Lnh. Nht bn th Pht gio hay Thn o...
Ngh nh th khim nhng, ci m, sn sng hc hi v trao i D c c tin
tn gio hay khng c c tin tn gio, em cng cn tm hiu hc hi v cc tn gio, v

44

nht l cc tn gio c mt ti Vit Nam. Nn tp nhn cc tn gio nh nhng thc ti

vn ha v x hi, nh nhng di sn vn ha x hi, nhng ngun tim nng ca nhn
loi, ca t nc. Phi tm hiu v bi p cc tn gio cc tn gio c th hng v
s thc y tin b x hi, nh chng ta tm hiu bi p v s dng cc ti nguyn quc
gia. Hy xem cc tn gio nh nhng tim lc c th xy dng con ngi v phng din
tm linh v x hi. Tn gio khng t quan trng hn nhng min cao nguyn tr ph,
nhng min ng bng bao la, nhng con sng ti tm, nhng thc nc c th bin
thnh in lc. Phi bi p, nui dng v s dng cc tim lc tn gio trong mc ch
phng s con ngi. Th h em phi nh tan s k th, bng bt. Th h em phi thc
hin tinh thn ha ng, ngha l ha hp m khng phi ng ha, gia cc thc ti vn
ha v tn gio. Em phi m rng nhn thc tn gio v vt thi gio iu. Hy
mang nim tin yu n gp cc bn khng ng tn gio vi cc em v sn sng cng tc.
Nguyn tc cn bn l: nhng hot ng nhn danh tn gio phi l nhng hot ng xy
dng cho cuc i, lm cao p cho con ngi ch khng phi l nhng hot ng nhm
bnh trng th lc v quyn li ring t cho mt bn ng tn gio. Ngha l hy ng
rng tn gio l nhu yu ca con ngi, phi phc v con ngi, ch khng nn con
ngi cht chc chia r kh au v phi phc v cho nhng gio iu tn gio, nhng
nhn thc c quyn v tn gio... Nm c then cht y em s thy tn gio tr nn
p nh mt ngi yu. Trong bui hp mt vi cc bn em c th em ngi em yu ti
gii thiu cng mi ngi: ai cng vui v, ai cng chp nhn, ai cng mng cho em c l
tng, c c tin, c ni nng ta tinh thn. Ai s cn gi s k th?
Khng kh tn gio vn cn nng n, trong lc ny, v iu trng cy s c gng,
thi ci m v tn trng ca em. Phi lm sao cho mi ngi cha, mi tu vin, mi
gio ng tr nn nhng bng hoa im lm p nht ca t nc. V lm sao cho nhng
cng ng tn gio u hng v s pht trin i sng ton din ca con ngi, lm sao
cho mi tn gio gp nhau trong thi thc s nhn bn, khng ly nhng nhn thc
c quyn v tn gio - nhng gio iu, m ly con ngi lm i tng v cu cnh.

Li cui
Cm n em theo ti ti y, cm n em cho ti c hi tr li vi tui hai mi ca
ti bi khi ni chuyn vi em, thc tnh ti c sng li trn vn nhng vn tui
tr. Ti khng vin ti mt uy quyn no c d cho l uy quyn Thng , uy
quyn o c hay uy quyn t quc, ni chuyn. Ti sao chng ta li phi bt u
bng mt s tha nhn uy quyn. Ti sao ta khng nhn thng v con ngi, con ngi
ca chnh ta v ca nhng ngi xung quanh ta. Ti ni n con ngi nh mt hp

45

th ng un. Ti ni n con ngi nh mt hp th sinh tm l. Ti ni n l

tng, tr tu, tnh yu v tn gio nh nhng nhu yu ca hp th sinh tm l y. Ti c
th b mt s cc nh tn gio v o c la mng, nhng ti ngh c l v ng ming
t rt nhn bn ny m ti c th tr chuyn vi em. Trong o Pht, ti hc c t
thi t do khng thn phc mt uy quyn no, khng ly mt nhn nh siu hnh no
lm khi im cho s tm hiu cc vn ca s sng. Vy ti bt u t s quan st
nhng thc ti sinh tm l ca con ngi v khng chu cho mt nim siu hnh mt
nguyn tc o c sn c no hng dn vo khun kh. Nhng m t i ti chng
ta cng hiu c nguyn do ca nhng thnh kin v c chp tng lm cho chng ta
kh au. Chng ta bt u bng nhng g gn gi nht v nhn bn nht i ti. i
ti y khng phi l i ti lnh vc siu hnh nhng m i ti mt nhn thc khng
thnh kin v khe mnh v nhng g gn gi nht v nhn bn nht. Mt chng ta khng
cn phi ri khi nhng th y v chnh do m ta tm thy chng l mu nhim, l linh
diu, l tt c. S sng qu bu v trong s sng khng c ci g xu xa, thp thi, ng
khinh thng. Ch c s Cht mi l xu xa v thp thi, ng nh bi m thi. Tnh
trng en ti xu xa l du hiu ca mt s e da s sng, hin tng khoc khoi, tht
vng, c n ca tm hn l nhng thng li ca o tng, ca ci Cht trn s Sng.
Con ng thot l con ng tr tu , con ng khi s t trm tnh lng lng i n
s xa b o gic v minh, mt nhn thc c tnh cch bn lnh v do c tnh cch lc
quan. Tm ta l ch ng, v tt c vn s ty thuc ln lao nhn thc Em hy ti
ci , nh n ci y m chng ti cng s tm thm c s tin tng. Chng ta sinh ra
t qu hng; c qu hng, c m cha, c Ca dao v nhng cu ht cu h nui
dng. V v th chng ta c tnh yu su m v ln lao. Tnh yu y biu hin s a ta
ra khi bn ng c n, cng nh s thot xc dn dn ca tr tu s a ta n gia lng
nhn loi v v tr. Nhn loi, v gn hn l t quc, bao trm tnh yu t nc, tnh
yu ngn ng, tnh yu ca nhng ngi thn thuc. Em mi c hai mi tui trn vai.
Tnh thng s cho em thy tnh trng t nc, nhn loi, tnh thng s dy em hnh
ng. Hnh l ca em y . Hin ngang trong t do, em hy ln ng. Chn l s
n ch em trn qu trnh lt xc thng xuyn ca nhn thc v ca hnh ng.

[1]

Phm Cng Thin, thc mi trong Vn ngh v Trit hc, trang XV- XX,
L Bi, 1965