Professional Documents
Culture Documents
X V - X V I (2002-2003)
TEORIA MIMETYCZNO-OFIARNICZA
- WPROWADZENIE DO ANTROPOLOGII
REN G I R A R D A
Wstp
Dziki codziennym doniesieniom prasowym i radiowo-telewizyj
nym jestemy wiadkami wydarze majcych miejsce w rnych stronach
globu ziemskiego. Jednym z dominujcych tematw jest midzyludzka prze
moc: wojny, zamachy terrorystyczne, grabiee, pobicia itd. Dostrzegamy,
e postp moralny nie jest wprost proporcjonalny wzgldem postpu tech
nicznego, a wiele wynalazkw jest wykorzystywanych przeciwko czowie
kowi.
Wyjanienia fenomenu przemocy podj si francuski antropolog
i literaturoznawca Ren Girard. Dokona tego w ramach wypracowanej przez
siebie teorii mimetyczno-ofiarniczej, ktra ukazuje mechanizmy, jakie rz
dz relacjami midzyludzkimi - na jakiej zasadzie one powstaj i co je
ksztatuje. Girard wskaza, e ludzie s czsto niewiadomi czynnikw wpy
wajcych na form ich wzajemnego odniesienia. Przedmiotem zaintereso
wania jego teorii jest czowiek jako jednostka a jednoczenie spoecze
stwo, ktrego jest on czci.
Ren Girard, omawiajc fenomeny religijne, uywa terminw funk
cjonujcych take w ramach zwizanej z Bibli tradycji judeochrzecijaskiej. Odnosi je jednak do religii pozabiblijnych", rdo powstania kt
rych dostrzega w samym czowieku. Negatywne zjawiska, ktre im towa
rzysz, mog by przezwycione jedynie poprzez prawd pync z Obja
wienia zawartego w Biblii, przede wszystkim za z Ewangelii.
Ren Girard urodzi si w 1923 r. w Awinionie w poudniowej Fran
cji. W latach 1943-1947 studiowa w Paryu na cole des Chartres, gdzie
zdoby wyksztacenie jako archiwista-paleograf specjalizujcy si w okre-
56
1. Mimesis
Czowiek jest istot podajc. Ludzkie podanie nie ma okre
lonego charakteru ani przedmiotu podania. Kryterium wyboru przed
miotu podania nie jest jego warto, lecz fakt, e jest on podany przez
innych ludzi. Poprzez naladowanie (gr. mimesis) postpowania drugiego
czowieka dokonywany jest wybr przedmiotu podania. Zjawisko to za
uway ju Arystoteles, ktry w Poetyce napisa, e czowiek odrnia si
od innych zwierzt swoj wielk zdolnoci do naladownictwa .
Naladownictwo ma nierzadko negatywne konsekwencje. Staje si
ono si destruktywn, prowadzc do rywalizacji i w konsekwencji do
konfliktu i agresji. Mechanizm naladownictwa pozostaje ukryty, nie jest
on zrozumiay przez tych, ktrych dotyka . Podanie ludzkie ma rzadko
charakter spontaniczny. W rzeczywistoci jest ono kierowane przez kogo
2
57
58
11
10
11
59
13
14
12
13
14
S. Budzik, dz. cyt., s. 59-60; R. Girard, The Ancient Trail Trodden by the
Wicked": Job as a Scapegoat, Semeia" 1984, 33, s. 14.
R. Girard, Sacrum..Az. cyt., t. 1, s. 69.
S. Budzik, dz. cyt., s. 61-62; R. Girard, Kozio ofiarny, d 1991, s. 23-24;
R. Schwager, dz. cyt. s. 26.
60
15
16
61
17
19
19
2 0
R. Girard, Hiob - ein Weg aus der Gewalt, Zrich-Dsseldorf 1999, s. 43.
R. Girard, Things..., dz. cyt., s. 27.
J. A. Koczowski, Przemoc, sacrum, Ewangelia. O teorii religii Ren Girarda,
W drodze" 1985,4, s. 12.
R. Girard, Things..., dz. cyt., s. 40-41.
62
22
23
24
25
27
63
29
Zakoczenie
Powszechno midzyludzkiej przemocy, jej powizanie ze
zjawiskami o charakterze religijnym, mechanizm powstawania samych religii
i ich ywotno oraz zjawisko kultury ludzkiej w oglnym sensie budz
zainteresowanie badaczy. Powstae na ten temat opracowania zawieraj
rozwizania o charakterze fragmentarycznym, a dotyczce okrelonej epoki,
obszaru geograficznego, czy krgu kulturowego. Teoria mimetycznoR. Girard, The Ancient Trail..., art. cyt., s. 29; J. M. Hallman, Am I Born a Sinner?
Augustine of Hippo and Ren Girard, The Irish Theological Quarterly" 1993,
s. 90.
J.H. Arias (Rezension): R.J. Golsan, Ren Girard and Myth: An Introduction,
COV&R - Bulletin" 1993, 5, s. 12.
R. Girard, Hiob..., dz. cyt., s. 144.
64
Zusammenfassung
Im Zentrum der opfermimetischen Theorie Ren Girards steht die
Frage nach der Gewalt, insbesondere nach der von zahlreichen Mythen be
glaubigten Grndungsgewalt, die am Anfang aller Gesellschaften steht. Es
ist der Meinung Girards das mimetische, nachahmende Verhalten des Men
schen, das aus jeder individuellen Begierde, Rivalitt und Gewalt erwach
sen lasst. Weil diese den sozialen Zusammenhalt bedroht, tendieren alle
Gruppen zu stellvertretenden kollektiven Gewaltakten an einzelnen Sndenbocken, deren Opferung zu einem heiligen Akt verklart wird. Dies ist der
Ursprung des Heiligen und des Opfers zugleich. Anhand von umfangrei
chem ethnologischem Material, aber auch durch genaue Lektre mytholo
gischer und religiser Texte vermag Girard seine These zu erhrten, dass
die darin verschleierte Gewalt keineswegs symbolisch zu lesen ist: Stets
sind es reale, historische Gewaltakte, die sich in Ritus und Mythos heiligen
und rechtfertigen.