Hemijska struktura

hromosoma
M e n t o r: Do c . Dr. S c . Ha j ri ja Ha m i d o v i
S t u d e n t i: A z ra Hil i & Ke n a n Ke n d i

Uvod
Hromosomi su tapiaste tvorbe koje se nalaze u jezgri

stanice, i nosioci su gena. Negdje se definiu kao

vrpaste tvorevine u kojima se nalazi nasljedni materijal.
Sadre cjelokupnu nasljednu uputu organizama u obliku
gena. Hromosomi su graeni od hromatina. Hromatin je
hromosomski kompleks DNK sa histonskim i nehistonsim
proteinima, te hromosomskom RNK, a njegovu osnovnu,
mnogo puta ponovljenu dtrukturnu podjedinicu ini
nukleosom. On se sastoji od 140-200 baznih parova DNK
koji su udrueni sa oktamerom histona 2x. Duina DNK po
hromosomu moe varirati. Susjedne nukleosome
povezuju DNK spone i varijabilnost u duini DNK potie
iskljuivo od razliitih duina DNK spona.

ta je hromatin?
Svaki hromosom je izgraen od tvari koja se zove hromatin.

Hromatin se uoava u interfaznom jezgru (to je jedro elije

koje se nalazi izmeu dva dijeljenja). On je u obliku
hromatinskih vlakana. Tokom elijske diobe dolazi do
kondenzovanja (spiralizacije) hromatinskih vlakana tako da
ona postanu samostalna tjelaca-hromosomi. Hromatin se
sastoji od DNK, male koliine RNK i dvije vrste proteina:
histona i nehistonskih proteina. Razlikuje se pet klasa (vrsta)
histona koji se obiljeavaju kao: H1, H2A, H2B, H3 i H4.
Nehistonski proteini su kiseli proteini hromatina i broj vrsta
nehistonskih proteina je mnogo vei od histonskih (40-80
vrsta). Prema jaini bojenja razlikuju se dvije vrste
hromatina: heterohromatin i euhromatin.

ta su hromosomi?
Hromosomi su tapiaste tvorbe koje se nalaze u jezgri

stanice, i nosioci su gena. Negdje se definiu kao vrpaste

tvorevine u kojima se nalazi nasljedni materijal. Sadre
cjelokupnu nasljednu uputu organizama u obliku gena.
Hromosomisu nain na koji je priroda uspjela rijeiti
problem razdvajanja dvije identine molekule DNK na
suprotne polove stanice za vrijeme mitoze i mejoze.
Jednostavnije reeno, hromosomje velika makro-molekula u
kojoj jeDNKupakovan u sklopu elije. U najmanju ruku,
homozom je veoma dugaak dio DNK koji sadrigene,
regulatorne elemente i druge nukleoidne sekvence. Rije
hromosom potie od grke rijeihroma, boja isoma, tijelo

Slika 1.
Izgled
hromosoma
Hemijski
kompleks DNK i
bjelanevina koji
se nalazi u
hromosomu zove
se nukleoprotein
ili hromatin.
Bjelanevine su
zastupljene u
hromatinu sa dva
osnovna tipa:
histoni su bazini,
a nehistonske su
kisele
bjelanevine.

 Hromosomi se u eukariotskim organizmima mogu uoiti za vrijeme diobe.

Zahvaljujui tome to se dobro boje, najbolje se uoavaju za vrijeme

metafaze mitoze, pa se nazivaju metafazni hromosomi. U njima se nalazi
nasljedni materijal, tzv.geni. Za svaku vrstu organizama karakteristian je
salan i odreen broj hromosoma (molekula DNK) koji sadre genetiku
poruku. Broj hromosoma u gametima se obino oznaava slovom n, to
znai jednostruk ili haploidan broj.
Hromosomi su precizno pakirani u jedru elije. Oblik hromosoma
omoguuju bjelanevine histoni. Osam molekula oktamer po dvije od
svakog histona H2A, H2B, H3 i H4, oko kojih je savijena DNK oblikuju
strukture koje su oznaene kao nukleosomi. Nukleosom ini dvolanana
DNK omotana oko proteina histona.
Nukleosomi su povezani golom DNK-linker DNK. H1 histon je povezan sa

linker DNK, koja ulazi i izlazi iz nukleosoma. Hromatin (DNK i bjelanevine)

uz pomo osobitog histona saimaju po est nukleosoma, te nastaje drugi
stupanj kondenzacije hromosoma. Nastalo vlakno solenoid, debljine je 30
nm. Trei stupanj saimanja DNK oblikuje petlju supersolenoid.

ta je metafazni hromosom?
Svaki metafazni hromosom je sastavljen od dvije sestrinske

hromatide, odnosno dvije istovjetne molekule DNK

(semikonzervativna replikacija), koje su spojene
centromerom. Svaka hromatida se sastoji od jedne molekule
DNK (nukleoproteinske niti) hromoneme. Hromonema na
pijedinim mjestima pokazuje segmente jae kondenzacije.
Ta mjesta imaju vee afinitete za boje specifine za DNK i
nazivaju se hromomere.

Od ega se sastoji DNK?

Deoksiribonukleinska kiselinajenukleinska kiselinau obliku dvostruke,

spiralno zavijene zavojnice koja sadri genetike odrednice za specifini

bioloki razvoj staninih oblika ivota i veine virusa. DNK je dugaki
polimernukleotidai kodira redoslijedaminokiselinauproteinima
koristei genetiki kod tj. trostruki kod nukleotida.
DNK, molekula nasljeivanja, openito gledajui je jednamakromolekula

koja se u biti sastoji od dva lanca molekula koji su meusobno uvijeni

jedan oko drugog u obliku dvostrukog heliksa. Hemijski se lanac DNK
sastoji od niza nukleotida, a svaki se nukleotid sastoji od eera (
deoksiriboza),fosfatai nukleobaza (baza). Prema tome, DNK jepolimer
jer se sastoji od odreenih podjedinica tj. nukleotida. Mogue je da
doe to otapanja ili disocijacije DNK dvostrukog heliksa, pri emu se
svaki pojedini lanac koristi za sintetiziranje novih lanaca istobitnih
prvome. Greke koje se javljaju pri sintezi poznate su kao mutacije.
Proces lanane reakcijepolimerazePCR(polymerase chain reaction)
koristi se u laboratoriju uin vitrosintezi velikih koliina DNK u razliite
istraivake svrhe.

Nukleotidi
Molekula koja se sastoji od baze povezane sa eerom naziva

se nukleozid. Nukleotid je, prema tome, fosfatni ester

nukleozida. etiri nukleozida u molekuli RNA su adenozin,
gvanozin, citozin i uracil, a oni u DNA su deoksiadenozin,
deoksiguanozin, deoksicitozin i timidin. U svakoj od molekula,
deveti atom duika u purinu ili prvi atom duika pirimidina je
povezan sa prvim atomom ugljika u eeru. Baza se nalazi
iznad eera kada se struktura zapisuje u standardnoj
konfiguraciji, a to je konfiguracija u kojoj je N-glikozidna b
veza. Nukletid je nukleozid povezan esternom vezom s jednim
ili vie fosfata.
Nukleotidi su organski spojevi koji se sastoje od eera
(deoksiriboze u DNA i riboze u RNA) povezanog s fosfatnom
grupom i duinom bazom (purinskom ili pirimidinskom).
Nukleotidi se razlikuju po bazi koju sadre.

Slika 2. Opa
struktura
nukleotida
Najee mjesto esterifikacije u
prirodno sintetiziranim
nukleotidima je hikroksilna grupa
povezana s petim atomom
ugljika u eeru. Spoj koji nastaje
spajanjem fosfatne grupe s C-5
nukleoida naziva se nukleozid 5
fosfat ili 5 nukleozid. Na
primjer, ATP je adenozin 5
trifosfat, a npr. deoksiguanozin 3
monofosfat se razlikuje od ATPa zbog toga to u svom sastavu
ima guanin a ne adenin,
deoksiribozu, a ne ribozu; te ima
jednu fosfatnu skupinu
esterificiranu u treoj, umjesto u
petoj poziciji. Nukleotidi su
monomeri povezani u RNA ili
DNA. etiri nukleotida u DNA su
deoksiadenilat, deoksigvanilat,
deoksicitodilat te deoksitimidilat
( timidilat ). Timidilatu ne
dodajemo prefiks deoksi- jer se
vrlo rijetko nalazi u molekuli RNA.

Slika 3. Struktura
nukleotida i
vodikove baze

Ribonukleinska i
dezoksiribonuklei
nska kiselina se
razlikuju po tome
to je kod RNK na
drugom C atomu
vezana OH
skupina, a kod
DNK na istom
mjestu je atom H.

Slika 4. Guanin,
Citozin, Uracil,
Adenin i Timin

Zakljuak
Svaki hromosom je izgraen od tvari koja se zove hromatin. Hromatin se

uoava u interfaznom jezgru (to je jedro elije koje se nalazi izmeu dva
dijeljenja). On je u obliku hromatinskih vlakana. Tokom elijske diobe dolazi
do kondenzovanja (spiralizacije) hromatinskih vlakana tako da ona postanu
samostalna tjelaca-hromosomi. Hromosomi su tapiaste tvorbe koje se
nalaze u jezgri stanice, i nosioci su gena. Svaki hromosom sadri jednu
neprekinutu molekulu DNK, a nakon udvostruavaja ima dvije molekule
DNK. Hromosomi su precizno pakirani u jedru elije. Oblik hromosoma
omoguuju bjelanevine histoni. Osam molekula oktamer po dvije od
svakog histona H2A, H2B, H3 i H4, oko kojih je savijena DNK oblikuju
strukture koje su oznaene kao nukleosomi. Nukleosom ini dvolanana
DNK omotana oko proteina histona. DNK, molekula nasljeivanja, openito
gledajui je jednamakromolekulakoja se u biti sastoji od dva lanca
molekula koji su meusobno uvijeni jedan oko drugog u obliku dvostrukog
heliksa. Hemijski se lanac DNK sastoji od niza nukleotida, a svaki se
nukleotid sastoji od eera (deoksiriboza),fosfatai nukleobaza (baza).
Prema tome, DNK jepolimerjer se sastoji od odreenih podjedinica tj.
nukleotida.

Slika 5.
Struktura
DNK

Hvala Vam na panji!