Lisans Sahibi: mam Humeyninin Uluslar aras Sanat ve Aratrma Enstits

letme: Endie Perdazan e- Seen Co.

Ynetim ve Sanatsal Mdr: Mehdi Yekpesar
Aratrma Grubu Ynetimi: Muhammed Ali Gasemzadeh Naddaf
Aratrma Grubu: Seyyed Javad Farahani, Elham Anisi, Feteme Nili, Nazanin
Ahangari, Fariba Bohluli
Sanatsal almalar: Sudabe Zomorrodi Fard, Ekrem Kaani
Aratrma: Hasan Huyar Neseb, Seyyed smail Sadati
Tercme:
Tiraj: 5000 cilt
Basm: lk bask 2006
E-Mail: kadricelik@yahoo.com

Kadn btn beeri toplumlar terbiye eden yegne varlk konumundadr.

Kadn erkei insanln yce zirvesine ve deerlerine hidayet etmektedir ve bu
konuda btn bir insanlk olarak kadna borlu bulunmaktayz.
mam Humeyni
lkemizde kadn, belirleyici bir role sahiptir ve kadn btn alanlarda etkin ve
yetkin bir konumda bulunmaktadr.
Ayetullah Hamenei

nsz
ran slam Cumhuriyeti, her ne kadar, egzistansiyalist ve materyalist bak alarndan
uzak olsa da kurucusunun (mam Humeyni) dediklerine ve ran milletinin adil isteklerine
uyarak dnyada hzla ilerleyen insani ve teknolojik gelimelere ak bir millet olarak
tannd.
mam Humeyni, Din siyasetle ve siyaset dinle ayndr teorisiyle, slamn -kalc bir
ideoloji ve en kmil din olarak- politikayla i ie olduunu dnyaya gsterdi. Oysa o
zamanlar yabanclarn ve smrgecilerin egemenlii altnda olan Mslman topluluklar,
Peygamberden kendilerine miras kalan deerlerini yitirmek zereydiler ve dier
insanlara kar bir bardak gibi krlma zafiyeti iindeydiler.
Kadnn saygn ve efektif yeri, ran slam devriminin en nemli hedeflerinden biriydi.
Bu devirde karakterize edilmi deersel bak ve her trl geliim imknlarndan kadn
iin ortak tanm- saknma ve bu ilerleyen dnyada dier insanlar kendileri iin kullanma
dncesi daha bir deer kazanm ve bakalarn kendi hedefleri ve karlar gerek
teorisyenlerin itiraf ettii bir olgu- iin bir malzeme grmlerdir.
Daha yakn ve istatistik bir bakta, bu kitap, kadnn, ran toplumunda ne kadar efektif
olduu ve ne kadar deer verildiini gstermeye almaktadr.
Bu kitabn hazrlanmasnda emei geen btn herkese zellikle de,
Cumhurbakanlna bal, Kadn Katlm leri Merkezi, Kadnlar Kltr ve
Toplumsal Meclisi, Terbiye ve Eitim Bakanlna bal Kadn leri Brosunda alan
yetkililere ve ayrca bu kitapta bize ok yardmc olduu iin, mam Humeyninin uluslar
aras enstits mdr olan Seyyid Mehdi Fatemiye de teekkr etmek istiyoruz.
Biz ayrca ran slam Cumhuriyeti yetkililerinin, zellikle de ran slam Cumhuriyeti
lideri olan Ayetullah Hameneinin baarlarnn devamn diliyoruz.

ran slam Cumhuriyetinde Kadnn Yeri

1979da randa slam devriminden sonra, hkmetin dindarlarn eline dtne dair
sylentilerin ortaya kmasyla, tm dnya insanlarnn aklna bir takm sorular takld.
Asl soru, Dou ve Batya dayanmadan tmyle laik esaslara dayal yirminci yzyln
80li yllarnda dini esaslara dayal bir rejim ne kadar ayakta kalabilir? sorusuydu. Ayn
ekilde, en nemli ve tartlan sorulardan biri de rann yeni hkmetinde kadnn yeri
ile ilgili olarak, ran toplumunda tesettrn yeri nedir, kadn alma hakknda sahip
midir, kadn erkekle birlikte sosyal alanlarla yanaya yer alabilir mi gibi slamn
emirleri hakknda eksik bilgiden kaynaklanan bir takm sorulard.
Bu gibi sorular baz yabanc lkelerin nderlerinin abartarak ve yaygara kopararak
ortaya attklar n yargl sorulard.
1) Kadn ve nsan Haklar
slam kaynaklarnda yer ald zere kadn ve erkek yaratl ve insan haklar
asndan Allah katnda eit konumdadr. slam Cumhuriyetinin teorisyenlerinin inancna
gre de kadn ailenin ayrlmaz elerinden biridir ve toplumun yararl gcnn bir
parasdr.
ran slam Cumhuriyetinin nde gelen ahsiyetleri, zellikle de devrimin nderi mam
Humeyni bu nemli konuyu defalarca beyan etmi ve yle buyurmutur:
nsan haklar asndan kadn ve erkek arasnda hibir fark yoktur. Zira ikisi de
insandr ve kadn da erkek gibi kendi geleceini tayin etme hakkna sahiptir. Kadn
erkekle ayn haklara sahip olmaldr. slam kadn ve erkein eitliinin nemle
vurgulam ve her birinin kendi geleceini seme hakkna sahip olduunu belirtmitir. Bu
yzden onlar zgrln tmnden yararlanmaldr. Seimlere katlmakta zgrlk,
seilmekte zgrlk, renimde ve almakta zgrlk ve her trl ekonomik
faaliyetlerde bulunmada zgrlk olmaldr.
2) Ailede Kadn
slamda ve ran slam Cumhuriyetinin teorisyenleri nezdinde, kadn, camiada etkili
bir nesli terbiye eden bir unsur olarak kabul grmektedir. rnek olarak ran slam
Cumhuriyeti lideri mam Humeyninin, Her byk erkek bir byk kadn tarafndan
terbiye edilmitir veya Yce Kuran gerek insanlar terbiye eder ve kadn da ayn ii
yapmaktadr szlerini gsterebiliriz. Mslman dnrler kadn bir toplumun
olumasndaki en nemli etkenlerden biri saymtr.
Kadnn eitici olarak anne ve destek olarak e olmasnn yan sra, slam devriminin
teorisyenlerinin de nemle vurgulad ayr bir konu ise kadnn toplumun merkezi olmas
ve yararl toplumu oluturmada, baka bir deyimle slam toplumunu modern dnyada
gelitirmede eitici olarak ok nemli bir faktr grlmesidir. Tek kelimeyle slam
Cumhuriyeti teorisyenlerinin bak asna gre kadn, ilk olarak toplumu terbiye edicidir.
Ayrca da toplumda aada belirtile rollere sahip bir varlktr.

3) Toplumun Bir esi Olarak Kadn

ran slam Devriminden nce, ran toplumunda da dier bir ok dnya lkesi gibi,
kadn, erkek gibi ayn haklara sahip deildi. Gerekte kadn siyaset ve toplumun
deiikliinde endirekt bir konumda bulunuyor ve ikinci planda yer alyorlard. Eitimde
daha az yer alyorlar ve toplum ve siyasette ok snrl yerlere eriebiliyorlard. ran slam
Devriminden sonra slamc dnrler kadn erkek eitliini ne srerek, kadnn
erkekle birlikte bir ok toplumsal alanlarda yan yana hazr bulabileceini ilan etti ve
devrim gnlerinde kadnlar da haklarn ispat etmek iin erkeklerle birlikte mcadele
ettiler. Bu konuyu mam Humeyninin Bu byk devrim kadn ve erkein
birlikteliinden zafere ulamtr sz de onaylamaktadr.
Baka bir konu da slamn ilk dnemlerine ve tarihe bakldnda slamda zellikle
iada, hibir zaman kadn toplumdan dlanmam, aksine toplumun kalcl iin
kadnn dier toplum bireyleriyle birlikteliinin gerektii yer almtr. Peygamberin
(s.a.a) kz Fatmatuz-Zehrann toplumsal aktiviteleri ve Hz. Zeynebin tarihteki
destanlar bu olaya apak bir rnektir.
Bu gerek yabanc lkelere ve bir ok din dnrlerine slam devriminden sonra
anlalr hale gelmitir. Biz kadnn sosyal katlmlarn 21. yzyln basks yznden
kabul ettiimiz doru deildir. Hakeza siyaset alannda da Iran slam Cumhuriyeti
anayasasnda, erkekle kadna ayn ve eit haklar, grevler tannmtr. phesiz bu konu
iann slam yorumuyla da eliki iinde deildir. Elbette bir ok deiiklikler kadnn
toplumdaki katlmn yeni toplumsal gereksinimler ve deiimlerle uyum salamak iin
aklanmtr. Bunlarn en nemlilerinden biri tesettr konusudur.

Tesettr Konusu:
slami tesettr, dini farzlardan biri saylmaktadr. Ama maalesef bu ilahi ve insani
emir, bir ok laik dnrler ve slamn emirlerini tanmayan gr sahipleri arasnda
eitli reaksiyonlara sebep olmutur. Acaba kadnn tesettr; kadnn bir mdr, uzman
veya toplumda herhangi bir kariyere sahip olmasyla elimekte deil midir?
Cevap negatiftir. Yani tam tersi bir durum sz konusudur. Aksine tesettr kadna
toplumda grevini daha iyi yapabilme imkann salamaktadr. Ama maalesef kapitalistler
ve medya kadnn yzn ve vcudunu kullanarak onu kendi rnlerini satmakta
kullanmakta, ticari adan smrmektedir. Dolaysyla btn bu hakszlklar da kadnn
tesettrnn, onun toplumdaki haklarndan mahrum klmadnn, tam tersine grevini
rahat bir ekilde yapmasn saladnn en byk delilidir.
slam dnrlerinin nemle vurgulad konu, kadnn cinsiyeti ve benzeri alardan
deil insan olmas hasebiyle deer tamasdr. Kadnn yerini reklamlarda ve ticari
rnlerde aramak doru deildir. slamda tesettr kadnn eitim ve renimini
engellemez ve herhangi bir aktivitesine engel tekil etmez
slam devriminin byk lideri Ayetullah Hamenei yle diyor:
slami sistemde kadn siyasi anlaya sahip olmaldr. Onlar ev kadn olmay bilmeli
(ev ekonomisi) ve ayrca sosyal, siyasi ve ilmi alanlarda da aktif olmaldr. Onlar iffet,
temizlik ve honutluun sembol olmaldr. Kadnlar tesettrn ilk art olduunu gz
nnde tutmal ve bilmelidir ki kadn, tesettr olmad takdirde toplumda yksek
mertebelere ulamak iin yeterli frsat (zihn zgrl) elde edemez.

Sonuta ran slam Cumhuriyetinin de tefsir ettii gibi slam, kadna, toplumun
merkezi, ailenin kalclndaki en nemli faktr ve insan yetitirici unsur olduu
hasebiyle sayg gsterir. Hakeza kadn bir toplumun kalcl iin gerekli bilmekte ve
herkesin kendi geleceini seme hakkna sahip olduunu sylemektedir. slam kadn ve
erkek iin eit haklar sunar. Eer baz toplumsal alanlarda kadnn katlm daha az ise,
bu slami emirlerden dolay deildir, aksine o zamanki toplumun geleneksel zellikleri ve
emirleri bunu byle gerektirmitir. slami tesettr kadn toplumsal alanlarda yer almasn
nlememenin yan sra, kadn bir ara olarak kullanlmasn da nler ve onlarn ruhi
gcn tam olarak toplum iinde kullanmasn ve yetimesini salar. Tek kelimeyle stte
ifade ettiimiz ekliyle ev kadn olmak, her zaman evde olmay gerektirmez.

slam Devriminde Kadn

slam devriminin rnein 1977 ve 1978 yllarnda ilgi eken boyutlarndan biri de,
gen neslin ve kadnlarn, slam ve slam tesettrden elde edilen tam bir cesaretle devrim
kltrne ve manevi ruha sahip olulardr. Kadn, olaylarn en doruk noktasnda erkekle
beraber direnilere katlm ve pratik olarak devrimin zaferinde nemli role sahip
olmutur.
Nitekim devrimin zaferinden sonra, dine ve tesettre ilgi art kaydetti ve bir ok
kadn slama ve slamn kanunlarna yneldi. slamn emirlerinden olan tesettr, sade
yaam tarz ve kendini beenmekten saknma prensipleri kadn en ok gelitiren ve
zgnletiren unsurlardan saylmtr.
Devrimin ilk yllarnda yaanan en nemli olaylardan biri dayatlan savat. Bu
yllarda kadn, erkekle birlikte slam devrimini savunmu ve bu yolda iki nemli alanda
faaliyet gstermitir; Birincisi arkada orduyu hazrlamada, desteklemekte ve yeniden
yaplandrma projelerine katlmakta; ikincisi ise sosyal aktivitelere ve lkenin bir ok
siyasi alanlarnda, rnein kurumlarda, partilerde ve o yllarda aktif olan gruplara
katlarak gsterdii faaliyetlerde. Hakeza devrimi desteklemekte ve mnafklar tarafndan
icat edilen bir ok tehlikeden korumakta da kadn nemli bir rol stlenmitir.
Kadnlarn devrimdeki faaliyetleri sava yllarndan sonra da devam etmitir ve
seimlerde, ynetici ve semen (seimlerde semenlerin yars kadnd) olarak rol
almtr.
Hakeza biz lkenin yeniden yaplandrlmasnda ve renime katksnda da kadnn
roln taktir etmeliyiz.
Kadnlar, bu zaman zarfnda, sadece lkenin kalknma projelerine katlmakla ve onlar
pratie geirmekle yetinmemi, ayn ekilde yksek yerlerde, rnein siyaset ve kanun
yasama parlamentosunda, mecliste, devlet veya zel sektrlerin yksek dzeylerinde
alnan kararlarda, hukuki aktivitelerde de -rnein vekil veya danmanlk gibi- bir ok
alanda aktif olmulardr.

ran slam Cumhuriyetinin Kanunlar ve Kadn

Haklarn Koruma
ran slam devriminin baarlarndan biri kadn aile ve toplum gibi bir ok yerde
korumasdr. slam devriminden sonra, deiik kanunlar ve kurumlar kadnn gerek

hakkn korumak iin oluturulmutur. Bu kanunlarn kadnn gerek haklarn, evlilik

hayatlarndan ncesine oranla daha ok korumutur. Ayn ekilde sosyal aktivitelerde ve
meslek edinmek hususunda da kadnlarn haklarn tmyle korumutur. Kadn bylece
ailede ve toplumda, herhangi bir bozulma grmeksizin gerek hayatn yaamaya
almaktadr.

Kadn ve Erkein Kanun asndan Eitlii ve

Haklarnn Gvencesi
ran slam Cumhuriyeti anayasasnn 3. maddesinin 14. fkrasna gre ran slam
Cumhuriyeti, Kadn erkek her ferdin her ynden haklarnn salanmas, herkese adilane
yarg gvenliinin kurulmas ve herkesin kanun karsnda eitlii esasn salamakla
grevlidir. 3. maddenin bu fkrasna gre kadn ve erkek arasnda hibir fark yoktur ve
onlarn gvenlii hakknda hkmet sorumludur.

Gvenlik Kanunlar erevesinde Kadn ve

Erkein Eitlii
Anayasann 3. maddesinin 12 fkrasna gre ise, Eitliin salanmas, yoksulluun
giderilmesi, beslenme, barnma, alma, salk ve toplumsal gvenlik alanlarndaki her
trl yoksulluun ortadan kaldrlmas iin slami ilkelere uygun salkl ve adilane bir
iktisadn temellerinin atlmas da ran slam Cumhuriyeti Devletinin grevidir.
Anayasann bu fkrasna gre kadn ve erkek eitlii kanun tarafndan korunmutur ve hi
birinin dierine stnl yoktur. kinci olarak kadn ve erkein; phesiz slam
kriterlerine uygun olmak suretiyle insani, siyasi, ekonomik, sosyal ve kltrel alanlarda
hibirinin dierinden bir stnl yoktur.

Kadnn Tm Genel Haklarnn Kefili Anayasadr

ran slam Cumhuriyeti anayasasnn 21 maddesine gre devlet slami llere
uyulmak zere, her alanda kadn haklarn salamakla ve aadaki hususlar
gerekletirmekle devlidirler:
1-Kadnn kiiliinin olgunlamas ve maddi ve manevi haklarnn canlandrlmas iin
elverili ortamn hazrlanmas,
2-zellikle gebelik ve ocuk bakm asndan annelerin korunmas ve bakcs
olmayan ocuklarn korunmas,
3-Ailenin z ve srekliliinin korunmas iin yetkili mahkeme kurulmas,
4-Dullar ile yal ve kimsesiz kadnlar iin zel itimai gvenliin salanmas,
5-eri velisi bulunmayan ocuklarn kanuni temsilciliinin, diledikleri takdirde bu ie
ehil olan annelerine verilmesi,
Bu kanun maddesi, slami kriterlere uygun olarak her alanda slam hkmetin, genel
olarak slami sistemin ve tm lke kuvvetlerinin kadn haklarn korumak hususunda
kefil olduunu gsterir.

Kadn Haklarnn Genel Kanunlarda Kefili

slam devriminden sonra lkenin deiik alanlarnda; refah, aile, evlilik, boanma,
geici evlilik, ocuk dourma, hamilik dneminde destek olma, aile ortam, nafaka, kadn
ve erkek eitlii gibi konular olmak zere bir ok hususlarda deiik kanunlar yasand ve
deitirildi. Bunlar kanun olmaktan da te kadn haklarn ve kadn kemale erdirmek
amacyla gerekli ortam artlarn hazrlamak iin yaplan almalard.

Nfus
1996da 29.54 milyon kadn, tm nfusun % 49.2sini tekil etmekteydi. Kadnlarn %
60.9u ehirlerde ve 38.7si krsal blgelerde ve 0.4 de kabileler iinde gmen olarak
yayordu.
2001de yaplan saymda kadnlarn nfusu, 1996daki oranla % 8.3 art kaydetmitir
ve 31.99 milyona ulamtr. Bu kadnlarn ounun 15-19 yalar arasnda olduu ve ilk
evliliklerinin ortalama ya ise 22.4 olarak tespit edilmitir.
2002de yaplan sayma gre nfusun % 50.7 erkek ve % 49.3 ise kadn olarak tespit
edilmitir. Evlilik ya hakknda ise gzle grlr bir ekilde erkek iin ortalama ya
22.3e ve kadnlarda ise 25.6ya ykselmitir.

Salk
ran slam devriminin zafere ulamasndan sonra, lkede salk ve tedavide bir ok
ilerleme ve gelimeler kaydedilmitir. Yaama oran 1978de (ahn devrildii ve slam
devriminin zafere ulat yl) 58 yl iken devrimden sonra 2002 ylnda bu oran erkekler
iin 71.4e ve kadnlar iin 70e ulat. Yaama sresinin art kaydetmesindeki en nemli
faktrler, 5 yandan kk ocuklarn lm oranlarnn azalmas, insanlarn salk
hizmetlerine daha kolay eriimi, okur yazarln artmas ve krsal kesimlerde salk
servislerin daha ok salanmasdr.
Annelerin lm, 1976den bu yana 100 bin anne baznda 237den 37.5e inmitir.
1997de dnya salk organizasyonu (WHO)nun belirttii miktardan da daha aza
inmitir (Dnya salk organizasyonuna gre 2015te ortalama annelerin lm yz bin
anneden 68dir) Annelerin ani lmlerinin azalmasnn; kadnn bilgisinin artmas,
kadnn okur-yazarlnn art kaydetmesi, kadnn toplumdaki etkinliinin artmas, aile
planlama kurumlarna eriimin kolaylamas, hamilelik dnemi iin hemirelerin
salad salk hizmetlerinin genellemesi, salk ve tedavi merkezlerinde gvenli ocuk
dourtulmas ile direkt ilikisi bulunmaktadr. Uzman kiiler tarafndan ocuk dourma
oran dnya indekslerinde belirtilenden (2015de % 77) yksek olup 2000 ylnda 86.6ya
ulamtr.
1977-2001 yllar arasnda doktorlarn says 5.5, tp fakltelerinin says ise 7 kat art
kaydetmitir. Kadn doktor ve veterinerlerin oran 1976dan 1996ya kadar 3.8 ve
17.8den 25.4 33.6ya ulamtr.
Bu yl kylerde krsal kesimlerde yaayan 21 milyon insan kapsayacak dzeyde aktif
kliniklerin says 15.500e ulamtr. 2001 ylnda 16281 klinik ve ky ve ehirlerde
5675 salk ve tedavi merkezleri oluturulmutur.

Aratrma
rann Deerli Kadnlarndan Biri
Temel bilimlerde ilk profesrlk derecesini alan bir kadn: Efsane Sefevi. Efsane
Sefevi iraz niversitesi analitik kimya departmannn profesr olup talyadan Prof.
Abdussalamdan profesrlk unvann almtr.
Sefevi, muteber uluslar aras ilim evrelerine 140 ilmi makale yazmtr. yle ki
baslan ilmi makalelerin te biri bu aratrmac kadn tarafndan yazlmtr.
lkenin ekonomik ve sosyal geliimindeki en nemli etkenlerden biri ilme,
teknolojiye ve aratrmalarn gerek konumuna deer verilmesidir.
slam devriminden sonra, lkenin ekonomik ve bir ok sosyal alanlarn gelitirmek
iin ilim ve teknolojiye byk bir deer verildi ve bir ok aratrma merkezleri, teknik
bilgiyi gelitirme ve aratrma birimleri oluturuldu.
1996dan bu yana yaplan aratrmalar iin harcanan tm masraflar, sosyal faaliyetler
ad altnda devlet tarafndan karlanmtr. Bunun yan sra son yllarda yaplan
aratrmalarn % 35ini kadnlar yapmaktadr. Son yllarda kadn aratrmaclarn
saysnda da art kaydedilmitir. Kadnlara zel yaplan aratrma merkezleri, rnein
kadn aratrma merkezi ile kadn kltrel ve sosyal konseyi kadnlarn daha rahat
aratrma yapabilmesi iin her trl imkan salamaktadr.

Yksek renim
rencilerin deiik dzeylerde renim durumunu ve slam devriminden nceki ve
sonraki halini kyaslamak istersek, niversiteli rencilerin saysn ok fazla art
kaydettiini grebiliriz. Bunlarn arasnda kadnlarn says erkeklerden daha fazladr.
2002de dzenlenen niversite giri snavn kazananlarn % 69.6s kzlardr. Bu say
1997ye gre % 49.39 art kaydetmitir. Yksek renim gren niversite rencilerinin
% 47.2sini ve slami zgr niversite rencilerinin % 44.1ini kzlar oluturmaktadr.
1976da sanat okulunda renim gren rencilerin saysna gre bu miktar % 584 art
kaydetmitir ve lisans programlarnda % 770, yksek lisans dzeyinde % 731 ve PhD
dzeyinde ise % 557 orannda art kaydetmitir.
1976dan 1998e kadar niversite rencilerinin says 6.5 kat artmtr. Bu art
kadnlar iin 8 kat ve erkekler iin 5.5 kat olmutur.
Mahrum blgelerden niversiteye katlan rencilerin says da ok fazla bir art
kaydedilmitir. rnein lam ve ahar Mahal-e Bahtiyaride niversite rencilerinin
says 24 ve 50 kat art kaydetmitir.
niversitelerde retim grevlilerinin % 18i ve zgr niversitesinde % 16s
kadndr.
2000 ylnda, tp fakltesi, sanat okulu ve temel bilimlerde kadnlarn says art
gzlemlenmi ve serbest sanatlar okulunda da kayda deer byk deiiklikler
kaydedilmemitir.
Ayrca unu da aklamak gerekir ki niversiteyi kazanan kzlarn says, genel
katlmclarn saysn gemitir. 1998de niversite snavna katlan % 51.4 orannda
genel adaydan, % 52.1ini kzlar oluturmaktadr.

rann Deerli Kadnlarndan Biri

Dr. iva Seyyid Forutan, rann molekler biyolojist bilim adam olup Birlemi
Milletler renim, Bilim ve Kltr Organizasyonunun (UNESCO) ilan ettii 15
aratrmac kadnlardan birisidir.
Kararl geliimin en nemli faktrlerinden biri teknisyenlerin eitimi ve efektif insan
gcdr. phesiz kadnlarn ekonomik ve sosyal alanlarda, genel anlamda toplumda
kabul edilmesi, tamamen kadnn teknii ve verimliliine baldr.
Teknik ve Meslek okullarnda renim gren rencilerin ah dnemine (1977)oranla
says, 2337 bin renciden 2002 ylnda % 5.1 miktarnda art gstererek 812.3 bin
renciye kmtr. Hakeza bu okullarda renim gren kzlarn says da ah zamanna
oranla % 3 artla 1977 ylnda % 18.2ye ve 2002 ylnda ise bu oran % 37.8e
ulamtr.
Teknik ve Meslek okullar 1996da 31 merkezden 2000de 206ya ulamtr. Bu say
5.6 kat art gstermektedir ve erkeklere zel teknik ve meslek okullar da 1.3 art
kaydetmitir. Bu da devletin kz ve erkek rencilerin eitimi hususunda hibir fark
gstermediini aa karmaktadr.

Bu okullarda retim grevlilerini says % 24 artla 1998de 4.4 bin kiiden 2002de
8.615 kiiye ulamtr.
Sanat okullarnda renim gren rencilerin says % 9luk bir artla, 1977de 53.2
bin kii olan renci says, 2002de 463.4 bin kiiye ulamtr.
Teknik ve meslek okullarndan mezun olan kadnlarn says 2000 ylnda tm
rencilerin saysna oranla % 52.09unu tekil etmektedir. 1996yla kyaslandnda bu
say % 37 orannda art kaydetmitir. 1976-1998 ylar arasnda retim snflar 8 kat
fazla olmutur. Dier yandan bu yllarda teknik ve meslek okullar 4 kat art
kaydetmitir.

Temel Eitim
slam devriminde yaplan en nemli ilerden biri deiik alanlarda eitim ve retimi
gelitirip glendirmektir. Gnmzde her 100 ocuktan (6-11 ya aras) 96s lke
kapsamnda olan devlet okullarnda okumaktadr. Devrimden sonra her yl 20 bin ve her
gn 55 snf kurulup aktif hale getirilmitir. Snf bana ortalama 155 metre alan
ayrlmtr.
slam devriminden nce, egemen olan kltrden dolay ailelerin ou kz ocuklarn
eitli dzeylerde okullara zellikle liselere gndermekten saknyorlard. Bu problem ve
kltr sorunu slam devriminden sonra zld. 2002-2003 renim ylnda toplam
17,196,588 renci okullarda renim grmekteydi ki bunlarn 8,233,265ini kzlar
oluturmaktayd.
Deiik dzeylerde renciler iin gerekli olan deiik artlar 1977de (ah
zamannda) % 38 iken bu oran 2000 ylnda % 50ye ulat. Her renim dzeyi iin
gerekli deiik aktiviteler, en ok lisede okuyan kzlarn saysnda art kaydetti. 1977de
bu oran % 35 iken 2002 ylnda % 52ye ykseldi.
Kz ve erkeklerin ayr okullarda okumas Eitim bakanlnn slam devriminden
sonra yapt en nemli ve deerli ilerinden biriydi.
2000-2001 renim yln 1976-1977 ylyla kyaslarsak ehirlerde ve krsal
kesimlerde okuyan kzlarn oran, ilk okullarda % 24.12, orta okulda % 25.57 ve lisede %
25.5 art kaydetmitir.
2001-2002 ylnda da 1976-1977 ylna oranla kadn retmenlerin says % 226
orannda ve erkek retmenlerin says % 314 art kaydetmitir.

Okuma-Yazma Aktiviteleri ve Krsal Kesimlerde

renimin Gelimesi
slam devriminden sonraki ilk 20 senede yaplan en nemli almalarn biri cehaletin
(okuma-yazarl olmamay) ortadan kaldrlmas ve krsal kesimlerde renimin
gelitirilmesidir. 1976 ylnda okuma-yazma bilmesi gerekenlerin % 47.5ini okumayazmas vard. Bu istatistikler ehirlerdeki kadnlarn % 55inin ve krsal kesinlerdeki
kadnlarn % 17sinin okuma-yazmasnn olduunu gstermektedir ki bu okuma yazmas
olmas gereken insanlarn sadece % 35nin okuma-yazma bildiini gsteriyor. Bu oranlar
2002 ylnda % 83e ulat. Yani ehirlerde yaayan kadnlarn % 79unun ve krsal
kesimlerde yaayan kadnlarn % 78.5unun ve tm kadnlarn % 79unun okuma
yazmas olduunu gsterir ve bu 1976a oranla % 126 art kaydettiini gsterir. nceki
rejim dneminde kylerde okullar, retmenler ve okul iin gerekli tehizatn
olmamasndan dolay kylerde yaayan kzlarn ou okuma yazmay renemiyordu.
slam devriminden sonra okullarn saysnn art kaydetmesi bir yana krsal kesimlerde
okuyan rencilerin says ehirde okuyan rencilerin saysna ulat.
Deiik kylerde orta okul ve liselerin saysnn artmasndan dolay rencilerin
eitime ulamas ve okumas daha kolaylamtr. Eitim bakanlnn programnda
nc be yl plannda tm lkeyi kapsayacak ekilde okullarn saysnn arttrlmas,
zellikle krsal kesimlerde bu sayy artrmak yer almaktadr.
Buna ilaveten, Eitim bakanlnn sabit siyasetlerinden biri olan kz ve erkein ayr
olmas kzlarn daha ok okuyabilmesi iin ortam salamtr. Liselerde rencilerin
saysnn artmasna neden olarak, kltr deiiklii, ailelerin ve etkin insanlarn
anlaynn deimesi ve belki de genel medya aralarna ve genel dncelere daha
kolay ulalmas ve dier yandan kzlarn okumasna daha fazla nem gsterilmesi
gsterilebilir.
2000-2001 ylnda okuyan rencilerin istatistiklerini 1976-1977 ylnn
istatistikleriyle kyasladmzda krsal kesimlerde kz rencilerin ilk okulda % 46.34,
orta okullarda % 89.94 ve liselerde % 137 orannda art kaydettiini grebiliriz. te
yandan kz rencilerin tm rencilere oran 2002-2003 ylnda % 47.21e ulamtr.

Kltrel Alanlarda Yer Alma

ran slam devrimi, din, siyaset, ekonomi, toplum ve kltrel alanlarda bir ok
deiikle uramtr. Bu deiiklerin iinde tm slam devriminin liderleri tarafndan
daha fazla deer ve nem gsterilen eylerden biri kltrel deiiklikti.
Bu deiikliin en nemli konularndan biri olarak, genel bak as, kadnn konumu,
kltrel inanlar ve kadnn kltrel alanlarda slami deerler ve kriterler erevesinde
yer almasn sayabiliriz.
Kadnn kltr ve sanat gelitirme alanlarnda katlmndaki en nemli siyasetlerden
biri edebiyatta aktif olan kadnlar, sanatlar, yaynclar ve festivallerde, fuarlarda, i ve
uluslar aras konferanslarda, aratrmalarda kadn destekleme, kitap okumay ve aileyi
gelitirmede yaplan faaliyetler ve son olarak kadna zel sanat ve kltrel derneklerini
desteklemeyi sayabiliriz.

Kitap ve Kitap Okuma Alannda

Gnmzde, kadnn yaymcla derleme, tercme, yazma ve basnda ynetici olarak
deiik formlarda, katlm ve bir ok alanda ortak olmas ok deerli baarlar elde
etmeye neden olmutur. Kitaplarn edit ve yazlm alannda alan kadnlarn % 80i
niversitede renim grmen kadnlardr. Gnmzde 550 yazar kadn almakta ve
toplumdaki aktif kadnlar iin 100 kltrel enstitler alm bulunmaktadr.
1997 2000 yllar arasnda kadn editrler tarafndan edit edilen kitaplar 15000i
bulmutur ve bu yllarda kadn yazarlarn says 5000i ulam bulunmaktadr.
Bu istatistiklere bakldnda, 1997 ylnda ktphanelere ye olanlarn % 43.7sini
kadnlar oluturmaktayd ki bu say 2000 ylnda % 52.7e kt. Bu rakamlar, kadnlarn
sz konusu yllarda % 20.33 ilerleme kaydettiklerini gstermektedir.
Bu yllarda, toplam 124 milyon insan ktphanelere gitmekteydi ve bunlarn 59
milyonu kadnlar idi ki bu % 47lik oran oluturmaktadr.
Ortalama her ktphanede 3106 kitap bulunmaktadr.

rann Deerli Kadnlarndan Biri

Seyyide Nosret Beygom, iann byk alimlerinden, din hukukusu, soru cevapl
retme usul (catechism) uzman, slam filozofu, ada arif ve mtehit biri
saylmaktadr.
O, kadnn kutsal ileri yapabileceini, ayn zamanda okumaya devam edebileceini,
ilim ve ayn zamanda tesettr halinde dindar biri olarak toplumda temizlik ve iyi ahlakn
koruyabileceini gsterdi.

Medya Alannda
1) Basn:
Kadn slam devriminde bir ok alanda faaliyet gsterdii gibi basnda da aktiftir.
slam devrimindeki bir ok snf ve tabakada nceden de belirtildii gibi kadn ok
nemli roller oynamtr. rnein, 1997-2000 yllar arasnda Basn merkezi tarafndan
yaymlanan 787 baskdan 59u kadnlar iindir.
1200 muhabir kart sahiplerinin 204 kadndr.
Medya Aratrma ve Yapmclk okulunda renim gren gazetecilerin % 40
kadndr. 2000 ylnda aile ve kadna zel basn rnlerinin says 104e ulamtr.
2) Sinema
slam devrimi ylarnda, ranl kadn sinema artistlerinin rolleri deiti. slami kriterler
ve prensiplere uygun bir ekilde kadnlar, aktif bir ekilde yer aldlar.
1997-2000 yllar arasnda, 1420 kadn artist deiik yerli ve uluslar aras festivallerde
yer ald.
Deiik festivaller arasnda, Fejr Film festivalinde kadnlarn 300 deiik yerlerde yer
almas ve Jevan festivalinde 543 ksa filimle katlmda bulunmas dikkate deerdir.
Kadn film yapmclar 1997-2000 yllar arasnda uluslar aras gen ve yetikin olmak
zere iki blmde uluslar aras festivallerde 265 ve 187 defa yer ald.
3) Televizyon (IRIB)
Kadn, sinemada olduu gibi televizyon programlar yapmnda da, slam toplumuna
yakr bir ekilde yer ald.
ran slam Cumhuriyeti Yaynnda kadnlar hakknda 252 ve 336 balk ve 7448 ve
23977 program yer ald. 1999 ylnda IRIBde alan kadnlarn says 2000e ulat.

Sanat Alannda
Sanat alan kadnn en eitli ekilde aktif olduu alanlardan biridir. Bu deiiklik ve
eitlilikten dolay bu tr aktiviteler hakknda doru ve kesin bir istatistik elde etmek
mmkn deildir.
slam devriminden sonra, kadn, slami kriter ve deerler erevesinde, bir ok alanda
geni apta aktif hale geldi.
Kadnn sanat alannda en nemli etkinliklerinden bazlar unlardr:
- Uluslar aras festivallerde ve uluslar aras tiyatroya deiik tiyatro gruplar halinde
katlmlar ve slami kriterler erevesinde konserlere katlmlar.
- Kadnlara zel konserler dzenlemek.
- Birlikte dzenlenen sanat rnlerinin sergilendii sergiler
- Uluslar aras yarmalar ve festivallerde deiik sanat gruplaryla katlmak.

Spor Dalnda Huzur Bulma

ran slam Cumhuriyetinin anayasasnn 20 ve 21. maddelerine gre, hkmet slami
kriterlere uygun bir ekilde kadna tm haklarn salamaldr. Bu haklardan biri kadnn
spor hakkdr. slam devriminden nce, kadn ve erkeklerin spor federasyonu ve
organizasyonu Cidde bir konuma sahip deildi. 1981de bu kltr deiti, kadn ve
erkein spor ayrm resmi olarak akland. lk olarak, Fiziksel Eitim Organizasyonu ve
daha sonra 1989 ylnda Kadn Spor Federasyonu ad altnda bamsz bir organizasyon
kuruldu ve lkede kadnn spor yapabilmesi iin gereken almalar dzenledi.
Fiziksel Eitim Okulunun btesi 1977de 10,138 iken bu say 2002 ylnda
8,324,392 milyon riyale ulat. Bu % 56lk art gstermektedir.
Gnmzde, 4 milyon kadn spor aktivitelerine katlmaktadr; onlarn % 48i normal
olarak 3400 spor gruplarnn birinde ve spor kurumunun kapsam altnda almaktadr.
1999 ylnn sonunda lkede 1487 kadna zel spor alanlar bulunmaktayd. Bunlarn
% 43 devletin ve gerisi zeldi. 2002 ylnda lkede 32466 kadn spor retmeni ve
16489 sporu kadn yer almaktayd.
1991-2001 yllar arasnda, 38 bin sporcu kadn 4 bin eitmenle birlikte 3 binden fazla
takmda lke apnda yer ald ve kadn ampiyonalarna katldlar.
ranl kadnlar, slami kriterler erevesinde, Asya ve dnya turnuvalarna katld ve
bir ok baar elde etti.

Ekonomi Alannda Faaliyet

Kadnlara daha fazla nem vermek ve sonu olarak kadnlarn daha ok almak
istemelerinin art kaydetmesi u etkenlerden kaynaklanmaktadr: kadnlarn daha rahat
yksek renim grmesi ve daha ok niversitelere girmesi, genel kltrn artmas,
doum orannn ve evliliklerin yann artmas vb
Her ne kadar, 10-24 yandaki kadnlar, zellikle de kyler ve krsal kesimde yaayan
kadnlar retim kapsamna daha geni apta alma ilemi, kadnlarn ekonomik
faaliyetlere daha fazla yer almasn salamtr.
Elbette 10 ve zeri kadnlarn lkede 1986-1996 yllar arasnda aktiviteleri azalmtr.
rann ya piramidi en ok kesimin okur-yazar yataki kesim olduunu gstermitir.
Bu yzden bu tr azalma dorudur. Bu trend son yllarda azald ve bizim aktif kadnlarn
saysn arttrmamz gerekiyor.
Elbette bu yllar arasnda kadnlarn aktivitelerinin art kaydetmesi, kadnn toplumun
bu grubunda ne kadar potansiyel gce sahip olduklarn gstermitir. Bu konu kadnlara
ekonomi alannda daha fazla nem vermeyi gerektirir. 1996-1999 yllar arasnda
isizliin oran % 4 iken isiz kadnlarn oran % 2dir ve bu kadnlarn iyi derecede
deerlendirildiini ve toplumun deerli yerlerinde renim grdn gsteriyor. Bu
trendin ran slam cumhuriyeti ve kadn iin devam edeceini gsteriyor.

rann Deerli Kadnlarndan Biri

Orta douda ilk defa, Merziye agerdi adndaki bir bayan uluslar aras uak
limanlarndan yedek uu pilotluu sertifikasn ald.

Kadnlarn Devlet Sektrlerinde almas

Gnmzde devlet ileri sektrnde alan elemanlarn % 35ini ve zel sektrlerde
alanlarn ise neredeyse yarsn kadnlar oluturmaktadr.
Devlet sektrnde alan kadnlarn % 53nden fazlasnn niversite mezuniyeti
vardr. Kadnlarn ou, Eitim bakanl, Salk Bakanl, Salk ve Tedavi Bakanl,
Hazine ve Ekonomi almalarna ilikin yerlerde almaktadr. Onlarn ou 31-35
yalar arasndadr.

Kadn Kooperatifleri
2004 ylna kadar 8900 kooperatif irketler yer almtr ki bu say 1996de 508 idi.
eitli yatrmlarda bulunan irketlerin yelerinin % 70 kadnlardr. Devlet 1998
ylnda bunun iin bir kanun yasamtr. Bu kanun en nemli etkilerinden biri kadnlarn
kooperatiflerdeki saysnn % 17 art kaydetmesidir.
El rgs hallarn kooperatifleri daha ok kadnlardan olumaktadr, endstri ve
servis kooperatifleri daha sonraki aamada yer almtr.

Devlete Ait Olmayan Organizasyonlar

randa devlete ait olmayan organizasyonlarda kadnlarn says kalitatif ve kantitatif
bir art kaydetmitir. 1997-2000 yllarnda bu say 7 kat olmutur ve 400 organizasyona
ulamtr.
Bu yllar arasnda devlete ait olmayan organizasyonlar; kltr, toplum, hayrseverlik
ve sendikal erevedeki zel aktivitelerden olumaktadr.
Kadnlara ait ilk siyasi sendika devrim zamannda oluturuldu; bu sendikal rgtlenme
camilerde ve inklap olaylarnda gerekleti. Bu tr aktivitelerin bir baka rnei de
kadnlarn oylamalara katlmyd.
Birinci ve ikinci mecliste drt kadn, nc mecliste 5 kadn, drdnc mecliste 9
kadn, beinci mecliste 14 kadnn yer almas, egemen kltrn deitiini
onaylamaktadr.
Meclisteki kadn adaylarnn says ilk meclisteki kadn adaylarn saysna kyasla 12
kat art kaydetmitir. Bu say altnc ve yedinci mecliste 828e ulamtr. 1998 ylnn
sfend (ubat Mart) aynda dzenlenen ilk ehir ve krsal kesim slami meclis
seiminde kadn, kendisinin potansiyel gcn ve deerini gzler nne serdi. slam
meclisine aday kadnlarn says bu ylda 7278 kadna ulat.
Toplam ehirlerden 783 kadndan 300 (% 38) ve krsal kesimlerden 483 kii (% 62)
seildi ve slami Meclis yesi oldu.
Buna ilaveten, bir nceki meclise oranla kadn adaylarn says % 60 art
kaydetmitir.

Devlete Ait Organizasyonlara Katlm

Kadnn slam Devriminden sonra devlete ait organizasyonlarda faaliyeti daha fazla
olmutur. 1999da devlet organizasyonlarnda alanlarn % 31.5i kadnlard. rnein
Eitim ve Salk bakanlklarnda alan kadnlarn oran % 45.3 ve % 43.3e ulamtr.
670 bin devlet idarelerinde alan kadnlardan % 8.6snn diploma almam, %
37.44 diplomaya sahip, % 29.17isi yksek sanat okulundan mezun ve % 24.89u
yksek lisansa veya daha st bir seviyeye sahiptir. Dolaysyla alan kadnlarn %
54nn yksek okullardan mezuniyetleri mevcuttur.
nemli bir nkte ise tm devlete ait organizasyonlarda, adliye ve i ileri bakanl
gibi birka organizasyon hari, dier tm organizasyonlarda yksek okullardan mezun
kadnlarn says, yksek okullardan mezun olan erkeklerden daha fazladr.
1999da, 3209 kadn devlet organizasyonlarn mdriyet ve direktrlnde
almtr.
Son on ylda, ran toplumunda, adliye ve yasama gibi yerlerde de sekin ve nemli
yerlerde grev alan kadnlarn says art kaydetmitir.

Kanun Yasama
1) Meclis yesi kadnlarn says deiik dnemlerde art kaydetmitir. lk dnemde 4
kii iken altnc mecliste bu say 14e ulamtr. Baz illerde kadn adaylar birinci
olmutur.
2) Kadn ileri, aile ve genlere ait organizasyonlar, meclisteki kadnlar fraksiyonu
oluturulmutur.
3) Tahranda ve dier illerde kadn adaylarn says artmtr.

Ynetim
1) Kabine yeleri, babakan szcs ve mavirleri olan kadnlar.
2) Deiik bakanlklarda grev yapan kadn vekiller.
3) Bakanlklar dzeyindeki ana organizasyonlardaki kadnlar.
4) Kadn almalar iin kurulan 32 ofis
5) Kadn almalar iin lke apnda devlet mavirlii ve sekterlii iin kurulan 243
kadn komitesi.
6) Kadn polis gruplar ve lkenin gvenliinde alan kadn adaylar.
7) Deiik kltrel ve sosyal almalarda yer alan 200 kadn.
8) Fiziksel renim Organizasyonunda kadnlar iin kurulan ofisler.
9) Kadnn kltrel ve toplumsal almalarn deerlendirme iin oluturulan
organizasyonlar.

Kanun Yasama
1) Kanun yasamak iin atanan kadn mavirler.
2) Merkez ofiste kanuni yasamalar kontrol eden kadnlar.
3) llerde kanun yasamalaryla ilgilenen kadnlar.
4) 205 kadn avukat.
nemli bir nkte ise, 1989da kadn organizasyonlarn oluturma teebbsnde
bulunulmu olmasdr. Kadn almalar halen tm bakanlklarda ve organizasyonlarda
aktif haldedir.