slam da Kadn

Yazar Bahri AKYOL

NSZ
Asrmzn artlar pek ok meselenin yeniden deerlendirilmesini ve deerlendirmelerle
yerinilmesini gerekli klmaktadr. Aile haklar sistemi de bu meselelerden biri
durumundadr. Daha sonra deineceimiz sebepler yznden amzda; mezkur alanda
ki en nemli meselenin kadn zgrl ve onun erkekle eit haklara sahip bulunmas
olduu zannedilmi, dier meseleler btnyle bu iki meselenin teferruat eklinde ele
alnmtr. Ancak, bizce Aile haklar sistemi konusunda en nemli mesele veya en
azndan en nemli meselelerden biri udur: Aile sistemi, dier sosyal kurumlar
sisteminden farkl bir sistem midir? Bu kurumlarda geerli mantklarndan farkl birtakm
mantk lleri mi vardr. Yoksa bu sosyal birimle dier birimler arasnda hibir fark yok
ve bu birime hakim olan mantk, felsefe ve ller dier sosyal birim ve
teekkllerdekiyle ayn mdr?... Bu teredddn asl sebebi, bir yandan mezkur birimi
meydana getiren iki temel unsurun iki cinsiyetten mteekkil olmas, dier taraftan ise
ebeveynle ocuklarn ardarda gelen iki nesli oluturuyor bulunmasdr. Yaratl
mekanizmas bu birimin yelerini birbirine benzemeyen ve birbiriyle ayn olmayan
konumlarda klarak farkl niteliklerle donatmtr. Aile topluluu tabii-szlemeli bir
topluluktur. Yani bcekler ve bal arlarnda olduu gibi btn kurallar,haklar ve snrlarn
tabiat tarafndan snrland ve bu snr ve kurallara aykr davranma ihtimal ve imkann
sz konusu olmad i gdsel bir topluluk ile tabii ve i gdsel yn daha zayf olan
medeni insan topluluklar arasnda yer alan bir orta topluluk durumundadr.
Bilindii zere eski felsefeciler aile hayat felsefesini pratik hikmetin mstakil bir
blm olarak kabul ediyorlard. nsan hayatnn bu blmnn kendine has mantk ve
lleri olduuna inanyorlard. Eflatun Cumhuriyet, Aristo Siyaset, ve bn-i Sina
ifaeserlerinde meseleye bu bak asyla yaklamlardr.
Kadnn toplumdaki hukuku konusunda da, onunla erkein tabii ve insani haklarnn
ayn ve benzer mi, yoksa birbirinden farklve benzer olmayan haklar m olduu
sorusu tabiatyla mevcuttur. Yani insanlara bir takm haklar baheden tabiat ve hilkat, bu
haklar iki cinsiyetli mi? Baka bir deyile, acaba erkeklik ve diilik unsurlarnn
sosyal grev ve haklar zerinde bir fonksiyonu var mdr? Yoksa tabiat asndan tekvin
ve hilkat mantna gre hak ve hukuk denilen ey tek cinsiyetlimidir?
Bat dnyasnda 17.yzyldan sonra yaygnlaan ilmi ve felsefi hareketlerle birlikte
nsan haklar adna sosyal bir cereyanda balad. 17.ve 18. Yzyl yazar ve dnrleri
insann inkar edilmeyecek ftri ve tabii haklaryla ilgili dncelerini takdire deer bir
abayla halka yaydlar. Voltaire, J.J. Rousseau ve Montesquieu bu yazarlarn nde
gelenlerindendir. Sz konusu meseleye deyinen yazar ve mtefekkirlerin insanlk
camiasna byk hizmetleri inkar edilemez. Hatta bu mtefekkirlerin insanla verilen
hizmette byk kaif ve mucitlerin daha az pay sahibi olmad da iddia edilebilir.
1

Bu gruptaki yazarlarn nemle zerinde durduklar nokta; insann ftri olarak,tabiat ve

yaratl gerei birtakm hak ve hrriyetler tayor oluuydu. Bu hak ve hrriyetleri hibir
kimse veya hibir grup, hibir ekilde ve hibir ad altnda bir fert veya topluluun elinden
alamaz. Hatta bizzat hak sahibi dahi kendi irade ve arzusuna binaen haklar bakasna
devredip kendisini onlardan soyutlayamaz. Keza,hkmedenden hkmedilene, beyazdan
siyaha, zenginden fakire varncaya skadr hangi hal ve durumda olursa olsun btn
insanlar bu hak ve hrriyetlerde yekdieriyle bir ve eittirler.
Bu fikri ve itimai hareket ksa zamanda meyvesini verdi. nce ngilterede, daha
sonra Amerika ve ardndan Fransada inklaplar, rejimlerin deimesi ve bir dizi
bildirilerin imzalanmas eklinde kendisini gstererek tedricen baka noktalara da srad.
19.yzylda iktisadi, itimai ve siyasi sahalarda insan haklaryla ilgili yeni dnceler
ortaya kt. Emekilerin karlar n plana alnda, iktidarn kapitalist snftan, ii snfnn
savunucularna intikal etmesi gerektiini ngren sosyalizm gibi yeni oluumlarn
douuyla sonuland.
19. yzyln sonlarndan 20. yzyln balarna kadar insan haklar konusunda sylenen
veya bilfiil ortaya konulan giriimler, devletler karsnda milletlerin ye da iveren ve
patron kesim karsn da ii ve emeki snfn haklaryla ilgilidir. 20. yzyl da Erkek
Haklar karsnda Kadn Haklar gndeme geldi. lk olarak ikinci dnya savandan
sonra 1948 ylnda Birlemi Milletler Tekilatnca yaynlanan nsan Haklar
beyannamesinde kadnla erkein eit haklara sahip olduu sarihen akland.17. yzyldan
gnmze kadar bat dnyasnda gerekleen btn toplumsal hareketlerde asl eksen
daima u konu iki oldu: Hrriyet Eitlik...Keza,batda bu kadn haklar daha hareketli
dier hareketlerin devam olduundan ve son derece ac bir gemii bulunduundan bu
alanda dahrriyet ve eitlikten baka bir ey sylenmedi.
Bu hareketi balatanlar kadnn hr ve erkekle eit haklara sahip bulunmas
gerekliliini,17. yzylda meydana gndeme gelen insan haklar hareketinin tamamlaycs
eklinde yorumladlar. Kadnn hrriyetine kavumamas ve erkekle eit haklara sahip
olmamas halinde insan hak ve hrriyetlerinden sz etmenin anlamsz olacan iddia
ettiler. Bununla da yetinmeyip aile sorunlarnn btnyle kadnn sahip bulunmayndan
kaynaklandn ve bu meselenin halledilmesi halinde aile problemleri btnyle zme
kavumu olacakt.
Bu harekette, bizim aile haklar sisteminin en nemli meselesi olarak tanmladmz
husus yani bu sistemin tabii olarak bamsz bir sistemi mi olduu ve onu dier sosyal
messeselerden ayran kendine has mantk ve llere sahip bulunmad meselesi
tamamen unutuldu. Zihinleri megul eden yegane mesele kadnlarn da erkeklerle eit hak
ve hrriyetlere sahip olmas gerekliliinden ibaretti. Btn konuma ve aba u mihver
evresinde dnp durdu:Kadn insaniyet erkekle ortak ve onun gibi ve onun gibiher
eyiyle tam bir insandr. O halde kadnda erkek gibi ve onunla eit bir
ekilde,kendisinden soyutlanmayacak ftri haklarndan faydalanabilmelidir.
2

Bu kitabn baz blmlerinde "Tabii haklarn kaynaklarndan kafi derecede sz etmi,

tabii ve ftri kanunun temel kaynann bizzat tabiatn kendisi olduunu ispat etmi
bulunuyoruz. Yani, eer insan at, koyun, tavuk, balk...vb hayvanlarn sahip olmad baz
zel haklara sahipse bunun kayna bizzat tabiat ve hilkat nizamdr. Keza tabii haklar
konusunda btn insanlarn yekdieriyle eit olmas ve herkesin hr yaama hakkna
sahip bulunmas da yaratl nizamnn temelinde yatan deimez bir kuraldr. Bunun
baka bir sebebi de yoktur zaten. Hrriyet ve eitlik taraftar btn bilim adamlar da
insanlarn ftri haklar konusunda bundan baka bir delil aile sistemi gibi bir temel mesele
iin de tabiattan baka bir kaynak aramak beyhude olacaktr.
Szn burasnda, bizimaile hukuku sisteminin temel meselesi olarak ele aldmz
meseleye neden dikkat gsterilmemi olduunu incelemek yerinde olacaktr. Acaba
bugnk bilimler nda kadn erkek arasndaki ihtilaf ve farklln basit bir uzvi
farkllktan ibaret olduumu anlald? Bu durumun onlarn cismi ve ruhi yaplar,
kendilerine ait olmas gereken haklar ve yklenmeleri gereken sorumluluklar zerinde hi
bir tesir brakmad m anlald? Netice mezkur sebeple mi gnmz bu konuya zel bir
yer ayrlmad m?
Ancak byle basit bir ey olmad bunun tam tersi bir durum oldu. Biyoloji ve
psikoloji dallarnda kaydedilen ilmi gelime ve bu bilimlerdeki yeni bulular neticesinde iki
tr arasndaki farkllklar net bir ekilde ortaya kt. Nitekim elinizdeki, kitabn baz
blmlerinde biyolog,fizyolog ve psikologlarn aratrmalar bu konudaki sohbete
dayanarak sohbet etmi bulunuyoruz. Ancak btn bunlara ramen batllar tarafndan asl
meselenin yine de unutulmu olmas gerekten artcdr. Bu dikkatsizliin kayna,
mezkur hareketin ok acelelikle vuku bulmu olmasdr belki de. Bu yzdendir ki sz
konusu hareket kadn bir takm bedbahtlktan kurtardysa da, baka bir bedbahtlk ve
zavalllklara mptela ettiler de elinizde ki kitabn baz blmlerin de greceiniz gibi
batl kadn 20 yzylmzn balarna kadar en ilkel basit haklardan bile mahrum durumda
idi. Nitekim batllarn gemiin telafisini akl etmeleri yakn bir tarihe 20. yzyln
balarnda rastlar. te yandan bu hareket,hrriyet ve eitlikalnnda balayan
hareketlerinden bir devam olduundan bu iki kelimenin mucizeler yaratmasn beklediler.
Halbuki hrriyet ve eitlik,insanlarn yekdieriyle olan irtibatlaryla ilgili kavramlardr.
Dini eitim alan rencilerin de deyiiyle hrriyet ve eitlik, insann, insan olduu iin
sahip olduu bir haktr. O halde kadnda bir insan olduuna gre, her insan gibi o da hr
yaratlmtr ve eit haklara sahiptir. Ancak kadn kendisine ait olan has zelliklere sahip
bir insandr. Nitekim erkek de yine kendine has baka bir zellie sahiptir. Evet
insanlkta kadnla erkek eittir fakat iki trle. Keza bu farklln sebebi corafi,tarihi
veya sosyal meselelerde deildir. Bilakis yaratltan kaynaklanan bir farkllktr bu. Tabii
iki trllkten bir ama vardr tabiat ve ftrata aykr her davran hoa gitmeyecek kadn
ve erkek haklarnnbir eitmi tabii bir topluluk olup olmadn da yine tabiattan ilham
alarak aratrmamz gerekir. Hi olmazsa hayvanlar bu cmleden olmak zere insanlarn
3

iki deiik cinsiyetine sahip bulunmasnn tesadfi bir sonu mu olduu,yoka bunun
dorudan yaratl programnn bir paras m olduu zerinde dnlebilir. Keza
meseleye u adan da yaklamak yerinde olacaktr: iki tr arasndaki fark, sadece basit
ve sathi bir uzuv farkll mdr? Yoksa Aleksi Carrelin dedii gibi insanolunun bir
hcresinde,onun cinsiyetini gsteren bir iz mi vardr? Ftrat dili ve mant da kadnla
erkein her birinin kendine mahsus grevleri var mdr? Hak tek cinsiyetli midir, iki
cinsiyetlimidir? Cezalar grevler ve mesuliyetler iin durum nasldr?
Bu hareket ve akmda eitlik iin hrriyetten baka meselelerin de olduu noktasna
dikkat edilmedi. Hrriyet ve eitlik gerekli artlar olmalarna ramen yeterli artlar
deildirler. Eit haklarn bir anlam, benzer haklarn ise dier bir anlam vardr. Maddi ve
manevi deerler farkl eylerdir. Bu harekette eitlik kasten ve yanllklabenzerlik
yerine kullanld veeitliktpatp aynlkla kabul edildi. Nitelie deil nicelie nem
verildi. Kadnninsan oluu onunkadn olduunun unutulmasna sebep oldu.
Gerekte szn ettiimiz asl meseleye deyinilmemi olmas,acelelikten kaynaklanan
felsefi bir gaflet deildi. Kadnhrriyet ve eitlikini kullanmaya alan etkenler sz
konusuydu. Bu etkenlerden biri sermaye sahipleriydi. Sermaye sahiplerinin tamah ve
karlarnn mezkur meselede rol olmadn sylemek kabil deildir. Fabrikatrler
kadn evden fabrikaya ekmek ve onun iktisadi gcnden kendi karlar dorultusunda
faydalanmak iin kadn haklar, kadnn ekonomik bamszl, kadnn hr ve erkekle
eit haklara sahip olduu...vb meseleleri gndeme getirdiler. Nitekim bunlar kanuni
resmiyet kazandrana da yine fabrika sahipleri oldu.
Will Dourant Felsefenin Lezzetler adl kitabnn 9.blmnde Aristo, Nietsele ve
Schophenhourun kitaplar ve mukaddes kitaplarnda geen kadn konusunda hayli
aalayc grlerinden bazlarna dayanr. Ve Fransz devriminde kadn hrriyetlerinden
de sz edilmesine pratikte hibir deiikliin meydana gelmediini hatrlatarak yle
der:1900lere kadar kadnn, kanunen erkein sayg duymasn gerektirecek bir hakka
sahip olduunu grmek bir hayli zordur.Dourant, daha sonra kadnn iinde bulunduu
durumun 20 yzylda birtakm deiikliklere uramasnn sebeplerine deinir ve
der:Kadn hrriyeti denilen ey, sanayi ve devrimin dourduu sonulardan biridir.
(..)Kadnlar erkeklere nispeten daha ucuz iilerdi, bu yzden iverenler onlar yklce
cret isteyen asi erkeklere tercih etmekteydi. Bir asr yl nce.
ngilterede erkeklere i bulmak son derece zorlat. Ancak her yere asl
ilanlarda,erkeklerden ,eleri ve ocuklarn fabrikalara gndermeleri isteniyordu. Byk
annelerimizin hrriyeti yolunda atlan ilk adm1882 kanunu olmutur. Bu kanun ngiltereli
kadnlar o gne kadar grlmemi bir hak tanyordu. Zira bu yeni kanuna gre ngiltereli
kadnlar artk kendi kazanlar olan paray kendilerine ayrabileceklerdi.
Hristiyanln bu yce ahlak kuraln, ngiliz kadnlarn fabrikalara ekmek isteyen
Avam Karmasnnn fabrika sahipleri yeleri kanunlatrd. O gn bu gndr dayanlmaz

kar ve karclk duygusu, kadnlar klelik ve mr tketmekten kurtarmt. Ancak bu

defa da maaza ve fabrikalarda mr rten kklere dnmesine sebep olmutur... 1
Teknolojik gelime gerek ihtiyacn ok daha zerinde olan retim kapasitesi fazla
retimi tr reklam ve akla gelmedik oyunlarla tketiciye ykleme ve insanlar birer
iradesiz tketiciye dntrebilmek maksadyla gze, kulaa, dnceye, duygu ve
beeniye ehvete hitap eden btn vesilelerin derhal reticinin hizmetine almas
kapitalizmin bir kez daha kadn kendi menfaatlerine alet etmesine yol at. Ancak
kapitalizm bu sefer kadn retimle erkekle ortaklaa alan basit bir ii olarak
grmyor ve onun ii sfatyla fiziki i gcnden yararlanmay dnmyordu. Tersine
imdi onun gzellik ve cazibe gcnden faydalanacak izzet ve haysiyetini rehin alacak
iradeyi istedii ekilde ynlendirebilmek ve tketiciye tketim dncesini empoze
edebilmek iin onun byleyici ve ekiciliini kullanacakt. Btn bunlar kadnlar, kadn
zgrlkleri ve onun erkekle eit haklara sahip olmas adna yapldn sylemee gerek
yoktu tabii.
Politikada etkeni kendi hizmetine almay unutmad. Bunun rneklerine basnda ska
rastlanmakta, btn bu sahalarda kadndan bir ara olarak faydaland. Kadn, erkein
emellerine ulama yolunda kullanlan bir vastaya dntrld. Ancak, btn bunlar
zgrlk ve eitlik rts altnda yapla geldi.
20. yzyl gencinin de bu deerli frsat karmayaca akt. Kadna kar
mesuliyetlerden kamak ve onu daha ucuz bedava bir ekilde avlayp ele geirebilmek
iin ona reva grlen hakszlk ve iinde bulunduu acnr hale herkesten daha fazla
gzya dkt! Hatta bu kutsal cihada(!) daha etkin bir ekilde katlabilmek maksadyla
evliliini 40 yana kadar erteleme fedakarl (!) gsterdi. Hatta yer yer mrnn sonuna
kadarbekar kalmay yeledi. Asrmzn kadn bir takm bedbahtlklardan kurtulduu
dorudur. Ancak bunun yannda onun bir takm bedbahtlklarda armaan ettii inkar
edilemez. imdi kadn bu iki zorluktan birine katlanmaya ve bunlardan birini tercih
etmeye mahkum mudur? Yoksa hem gemiteki, hem bu gnk bedbahtlklardan
syrlabilmesi mmkn mdr?
Gerekte bu bedbahtlktan ileride birini tercih edecei eklinde hi bir zorlama mevcut
deildir. Gemiteki bedbahtlklarnn sebebi, genellikle kadnn insan olduundan
unutulmasndan kaynaklanyordu. Bu gnn iinde bulunduu yeni bedbahtlklarn sebebi
ise kasten veya farkna varmakszn kadnnkadn olduu unutulmaz olmasdr Onun

- Dr. Ali aykan ran Medeni Kanunun erhinin 366 sayfasnda yle yazar:Kadn kendi mal
varl zerinde hak ve bamszl ki ia fkh teden beri bu hakk ona tanmtr
Yunan,Roma,Almanya ve yakn bir gemie kadar pek ok lkenin hukukunda yer almyordu.
Kadnn hukuki konumu tpk mmeyyiz olmayan ocuk veya akl hastas gibiydi,kstlama
altndayd ve kendi varl zerinde tasarruf hakk tamyordu. Kadnn kiilii kocasnn kiilie eriyip
kaybolduu ngilterede 1870 ve 1882de evli kadnn mlkiyeti hakk kanunu adyla kabul edilen iki
kanun neticesinde kadn zerinde kstlama getirilmi oldu.
Felsefenin lezzetleri s:155-159

ftri ve tabii konumunun kadnlk yrnge ve vazifelerinin, igdsel istek ve zel

yeteneklerinin gz ard edilmesidir.
Meselenin alacak taraf, ne zaman erkek-kadn arasnda mevcut olan ftri ve tabii
farkllklardan sz alacak olsa, birilerinin hemencecik ortaya atlarak bunu erkein
stnl ve kadnn eksiklii eklinde telakki edip erkee faydalar salayan kadn
mahrum brakan bir tuzak olarak deerlendirmesidir. Halbuki burada stnlk ve eksiklik
dier bir ey sz konusu deildir. Yaratl mekanizmas birini kamil, dierini naks
yaratm, birine faydalar salarken tekini her eyden mahrum brakmay dnm
deildir. Sz konusu kesim bu bilgice (!) ve mantkl Yorumda bulunduktan sonra
pekala diyor. Tabi kadna bu zulm reva grm onu zayf ve eksik olarak yaratmken,
bizim bunu krklememiz ve zulme zulm eklememiz mi gerekir? Kadnn tabii
konumunu unutmaya almamz daha insanca olmayacak mdr?
Aslnda mesele bunu tam tersidir. Kadnn ftri ve tabii konumunun dikkate alnmas,
onun haklarnn daha fazla inemesine sebep olmaktadr. Erkek kadna kar cephe alr
ve onu kendisiyle e tuttuunu syleyerek kimiz de biriz, o halde bize verilecek iler
sorumluluklar kazanlar dl ve cezalar her ikimiz iinde bir ve ayn olmaldr zor ve ar
ilerde sen de benimle alp i gc miktarnca cret almalsn. Sana zel bir sayg
gsterme mi beklememeli ve seni himaye edip koruyacam istememelisin. Hayatn
boyunca btn masraflarn kendin karlamal geimini tmyle kendin temin etmelisin.
ocuklarn geim masraflarn teminimde benimle ortaklaa aba sarf etmeli, tehlikeler
karsnda kendi mdafaan kendin yklenmelisin. Ben senin iin ne kadar masrafa
katlanyorsam sen de benim iin o kadar masraf etmelisin vs. derse kadn zor durumda
kalmayacak mdr? Zira kadnn i ve retim gc tabiatyla erkekten daha az buna
karlk gider ve masraflar ondan daha fazladr. Ayrca her ay tahamml etmek zorunda
kald regl, hamilelik dnemi rahatszlklar, doum zorluklar ve st andaki bebein
beslenme ve bakm gibi problemleri vardr. Bunlar kadn, erkein himayesine ve daha az
mesuliyet yklenip daha fazla haklara sahip olmaa ihtiya duymasna sebep olmaktadr.
stelik bu, insanlara mahsus bir durum da deildir; ift halinde yaayan btn canllarda
ayn durum sz konusudur. Bu tr canllarn hepsinde, erkek, igdsel bir davranla
diisini korur ve himaye eder. Kadn ve erkein, insanlk ve ortak insan haklar hususunda
eit olduunu kabul ederek her birinin kendine has ftri ve tabii durumunu gz nnde
bulundurmak; kadna, ne ahsnn, ne de ahsiyetinin horlanmayaca gayet elverili bir
konum kazandrmaktr.
Kadn ve erkein ftri ve tabii konumlarn grmezden gelerek meseleye srf hrriyet
ve eitlik asndan yaklamann nelere yol aacan daha iyi mahede edebilmek iin
bizden nce bu yola koyulan ve imdi yolun sonuna varm olanlarn neler syleyip neler
yazdna ksaca bir gz atmak faydal olacaktr.

4 Temmuz 1955 tarihli andeniha dergisinin 79. Saysnda, Emniyet Tekilatnn

aylk yaynndan iktibas edilen asl Coronet dergisine ait olan Amerika toplumunda ii
kadnlarn servenleri adl bir eviri makale yer alr.
Bu ilgin makale, gemite kadn iilere tannan 25 pounddan fazla arlk
kaldrmama gibi haklarn,kadn-erkek eitlii adna imdi artk tannmadndan yaknan
bir kadnn dertlerini anlatmasyla balyor. Erkekler iin byle bir snrlama olmad,
eskiden, kadnlara kolaylk olmas asndan bu uygulamaya gidildiini anlatan kadn
yle demekte: 2500e yakn kadn iinin olmadk eziyetler altnda alt Oha yo
eyaletin deki Genarel Motor fabrikasnda imdi artlar ok farkl artk.Bu hanm imdi
kendisinin, olduka gl bir buhar makinasn tutar vaziyette, yada kendisini, olduka
gl bir buhar makinesini tutar vaziyette, yada biraz nce iri yapl gl bir erkek
iinin yere brakt 25 paundluk maden bir oca temizlemekle megul bir halde
bulunmakta. inde her tarafn yara bere dolu, yorgunluktan tkendim artk
demektedir. Dakikada yaklak 35 pound arl olan 25 ila 50 in-lik(1 pound=453gr. 1
in=2,54cm.)bir takm engele takmak zorundaym. Ellerim srekli imi ve aryor
vaziyette...Makalenin devamn da, Amerika deniz kuvvetleri komutanlnn gemilerde
kadnlarn da ie alnaca karar zerine kocas Deniz kuvvetlerinde tayfalk yapan dier
bir kadnn tedirginlikleri yer alyor ve ardndan u satrlara yer veriliyor. Bu srada Deniz
kuvvetleri, iinde 40 kadnn ve 480 erkek tayfann alt bir gemiyi grevli olarak
sefere kard. Ancak, bu gemi kt ilk karmadeniz yolculuunu tamamlayp limana
dndnde, tayfalarn elerinin korku ve dehete kaplmada ne kadar hakl olduklar
anlald. nk ok gemeden, bu gemide nice ak maceralarnn yaand ve kadnlarn
ounun bir ka erkekle cinsel iliki kurmu olduu ortaya kt. Florada eyaletindeki
dul kadnlar kadn hrriyeti hadisesinden sonra zor durumda kaldlar. Zira eyalet
hakimlerinden Thomas Testa, dul kadnlar iin ngrlen 500 dolarlk vergi muafiyeti
kanunun artk geersiz olduunu, nk bunun erkekler aleyhine bir ayrcalk sayldn
sylyorlar.Bayan Mc. Danln elleri srekli sz iinde, bayan Stoan (denizcinin ei) hep
tedirgin ve strapl bir durumda. Florada eyaletinde ki dul kadnlar para cezasna
arptrlm vaziyette. Geriye kalanlar da bu zgrlk(!)ten paylarna deni kanlmaz
olarak tadacaklar. ou kimse imdi, kadnlarn kaybettiinin, elde ettiklerinden ok daha
fazla olduu grnde. Ne var ki bunu tartmann hi bir yarar yok artk. Zira oyun
balam ve seyirciler kendi yerlerini ancak bulabilmi durumda. Bu yl, ABD
anayasasnda gerekletirilen 27. Kanun deiiklii onaya girecek. Bu kanun gereince
cinsiyet farkllndan kaynaklanan btn ayrcalklar geersiz saylp iptal edilecek...
Bylece kadnlarn zgrl hadisesini, Amerikada kanunlarn kanuni mevkilerini zc
bir seviyeye indiren neticelerin balang sebebi olarak grdn aklayan Harwarda
niversitesi Hukuk Fakltesi r. yesi Riesku Bovendin aklamalar da yerini
bulmu olacak...Kuzey Carolina eyalet senatrlerinden G. Irwn kadnla erkein eit
haklara sahip olaca bir Amerikan toplumu zerine yapt mtalaalardan sonra u
7

neride bulunuyordu:... Aile hukukuyla ilgili btn kanunlarn deitirilmesi gerekir.

Bundan byle erkekler, Ailenin masraflarn temin hususunda kanunen sorumlu
saylmamaldr...
Bayan Mc. Danl yle diyor: Kadnlardan biri, ar ykler kaldrdndan, i kanama
geirdi... Biz gemiteki durumumuza dnmek istiyoruz. Erkeklerin bize herhangi bir ii
gibi deil, gerek halimizle, yani bir kadn gibi davranmasn istiyoruz. Kadn zgrl
savunucu kimseler iin dayal deli rahat evlerde oturup kadn-erkek eitlii zerine
nutuklar ekmek elbette ki kolay... nk imdiye dein yollar, u fabrikalardan gemi
deil ki hi... Bu lkede alan gndeliki ii kadnlarn byk ounluunun benim gibi
can kncaya kadar almak zorunda olduunu bilmezler tabii... Bu eitlii istemiyorum
ben; nk erkeklere mahsus ileri yapmaya gcm yetmiyor. Erkekler fiziki olarak
bizden daha kuvvetlidirler. Bu durumda onlarla meslek rekabetine girmemiz ve
almamzn onlarn almasyla bir dzeyde deerlendirilmesi sz konusu olacaksa, ben
kendi namma iten atlma yelerim. Ohayo eyaleti kadn iilerinin kaybettii
imtiyazlar, ii koruma kanununca kendilerine tannan haklardan ok daha fazladr. Biz
kadn olma kiiliimizi yitirmi durumdayz. zgr olduumuzdan bu yana elimize ne
gemi oldu? Bunu anlayamyorum. Evet baz kadnlarn durumu imdi daha iyi olmu
olabilir; fakat bizim bu kesimden olmadmz kesin!Mezkur makale zetle byle... Bu
makaleden de anlalaca zere sz konusu hanmlar zgrlk ve eitlik adna
kendilerine tahmil edilen rahatszlk ve problemlerden, bu iki kelimeye dman kesilecek
kadar bezmi durumdalar. Oysa, bu iki kelimenin ne gnah olabilir? Kadn ve erkek iki
ayr yrngede seyreden iki yldz gibidir. Her birinin kendi sistemi dahilinde ve kendi
yrngesinde hareket etmesi gerekir. Kadnla erkein ve gerekte insanlk camiasnn
saadetinin asl art, bu iki trn her birinin kendi yrngesi evresinde hareketini
srdrmesidir. Hrriyet ve eitlik, ancak bu ikisinden hi birinin kendi ftri ve tabii
yrngesinden kmamas halinde faydal olabilir... Yukarda bahsi geen toplumda
-ABD- rahatszlklara sebep olan yegane unsur, ftrat ve tabiatn emrine kar klm
olmasdr; baka bir ey deil.Kadnn ev ve toplumdaki hukuki sistem ve konumu
meselesinin yeni bir deerlendirmeden geirilmesi ve gemiteki deerlendirmelerle iktifa
edilmemesi gerektiini sylerken evvela tabiat klavuz olarak sememiz, daha sonra ister
gemite, ister amzdaki ac-tatl tecrbelerden azami lde faydalanmamz
gerektiini vurgulamak istiyoruz. Kadn haklarnn gerek anlamda tahakkuku, ancak
bununla mmkn olabilir. Kuran Kerimin kadnn haklarn ihya ettii, (dost-dman)
herkese kabul edilmi bir gerektir. Muhalifler en azndan, Kurann nazil olduu ada
kadn ve onun insani haklar lehine byk admlar attn itiraf etmekte. Fakat Kuran
Kerim kadnn, insan olarak ihyas adna ve insanlkta, insan haklarnda erkeklerle eit
olduunu ilan ederken kadnn kadn, erkein erkek olduunu gz ard etmedi asla. Dier
bir deyile Kuran kadn, tabiatta var olduu hali ve konumuyla grp deerlendirdi. Bu
yzdendir ki Kurann emirleriyle tabiatn gerekleri arasnda tam bir uyum vardr; kadn
8

tabiatta ne ise Kuranda da odur. Biri tekvini, dieri tedvini olan bu iki ilahi byk kitap,
birbiriyle uyum iindedir. Elinizdeki kitapta yeni ve faydal bir i varsa, ite bu uyum ve
ahengin aklamasdr ancak. Elinizdeki kitap zel bir mnasebetle 1345-1346 (19661967) yllar arasnda slam hukukunda Kadn bal altnda Zeni Ruz (Gnn kadn)
dergisinde yazdm makalelerden olumaktadr. Meselenin gemiini bilmeyen ve o
dnemlerde iin iinde olmayp bu makalelerin ilk kez o dergide yaynlandn imdi
renenler elbette buna aracak. Bu makaleler iin neden sz konusu dergiyi setiimi
ve derginin hi bir tasarruf ve mdahalede bulunmakszn onlar yaynlamay nasl kabul
ettiini renmek isteyeceklerdir. Bu cihetle sz konusu makalelerin gemiini ksaca
aklamay faydal buldum.1345li yllarda gndeme gelen aile hukuku mevzuundaki
medeni kanun deiiklii, basnda ve zellikle kadn dergilerinde ska tartlr oldu.
Yaplan nerilerin ou Kuran nasslarna tamamen ters dtnden, tabiatyla ranl
Mslmanlar rahatsz etmekteydi. Bu meydanda en fazla grlt yapp ortal velveleye
veren, brahim Mehdevi Zencani adl bir hakimdi ( bu zat imdi hayatta deil artk, Allah
taksiratn affetsin). Bahsi geen ahs, konuyla ilgili 40 maddelik bir tasar hazrlayarak
sz konusu dergide bunu yaynlatt. Sz konusu dergi de o gnk tabiriyle kupon sayfa
denilen izelgeli sayfalar yaynlayarak okuyuculardan bu 40 maddelik tasar konusunda
gr (bildirmelerini) istedi. te yandan sz konusu zat, ayn dergide yazaca bir dizi
makalede, kendi nerisi olan bu 40 maddelik tasary delil ne srerek savunacan da
hatrlatyordu.
Tahrann tannm alimlerinden muhterem bir zat, o gnlerde bana telefon etti.
Keyhan ve ttilaat gazeteleri messese mdrleriyle yapt bir grmede sz konusu
gazetelerin kadn dergilerinde yaynlanan baz yazlar hususunda birtakm neri ve
uyarlarda bulunduunu, onlarnda kendisine gr ve eletirilerini yazl olarak onlara
vermesi halinde hi bir mdahalede bulunmakszn olduu gibi yaynlayacaklar yolunda
sz verdiklerini syledi.
Sz konusu muhterem zat, hadiseyi bylece aktardktan sonra bana bir teklifte
bulundu. Vaktim olursa bu dergileri incelememi ve her say iin gerekli baz eletiri ve
neriler yazmam istedi. Ben her sayda yaynlanacak bir eye aklama eklinde bir
dipnot yazamayacam syledim. Fakat Mehdevi Beyin Zen-i Ruz dergisinde kendi
nerisi olan 40 maddelik tasaryla ilgili savunma yazlar vereceine binaen, ayn dergide
onun makalesinin tam karsnda ki sayfaya gelmesi artyla bu 40 maddeyle ilgili bir dizi
makale yazabileceimi belirttim. Bylece her iki grn de kamuoyuna yansm
olacan anlattm. Bunun zerine dergi mdrn arayp durumu kendisine
nakledeceini syledi. ok gemeden tekrar bana telefon ederek mdrn muvafakatini
bildirdi. Bu hadiseden sonra dergiye bir mektup yazarak slam fkhna uygun olduu
noktalar erevesinde mevcut medeni kanunlar mdafaa edebileceimi belirttim. Ancak
dergiye vereceyim yazlar, Mehdevi Beyin makalelerinin bulunduu sayfann tam
karsnda yaynlanmas gerektii talebinde bulundum. Ayrca mektubumu yaynlayarak
9

teklifimi kabul ettiklerini gstermi olabileceklerini de hatrlattm. Teklifim kabul edildi ve

derginin 8/8/1345 tarihli 87. Saysnda bu mektup ve onu izleyen 88. Saysnda da ilk
makalem yaynland.
Daha nceleri, kadn haklaryla ilgili aratrma ve ettlerim srasnda Mehdevinin
konuyla ilgili bir kitabn okumutum, o ve benzerlerinin mantyla niceden beridir
tanktm. stelik slam da kadn haklar meselesi yllardan beri dikkatimi ekmi bir
konuydu ve bu mevzuda epeyce bir dokman ve not hazrlm da vard. Mehdevinin
makaleleri dergide yaynland ve bu kitapta okuyacanz makaleler de onun karsndaki
sayfada yer ald. Mevzuyla aynyd tabii.
Bu dizi makalelerin yaynlanmas sz konusu ahs bir hayli zor durumda brakt.
Ancak alt hafta gemeden bir kalp krizi sonucu dnyadan gerek cevap vermek
mecburiyetinden daimi surette kurtulmu oldu. Bu alt hafta zarfnda makaleler belli bir
konum kazanm, epey ilgi grmt. Okuyucularn bana ve dergiye srarl mracaatlarda
bulunarak devamn istemeleri zerine, bu dizi yazlar 33 makaleye kadar devam etti.
Elinizdeki kitapta geen makalelerin yks ksaca byle...
Bu 33 makale konuyla ilgili olarak aktarmay dndklerimin ancak bir blm oldu.
Daha pek ok mesele yazlmadan ylece kaldysa da, maalesef yorgunluk ve dier
meseleler sebebiyle mevzunun geriye kalan ksmlarn dzenleyip tamamlama frsat
bulamadm. Meseleye ilgi duyanlarn, makalelerin bir kitap halinde derlenerek yeniden
yaynlanmas yolunda ki srarl isteklerine ramen, konuyu tamamlar ve slamda kadn
haklar sistemi mevzuunu derli toplu ve kamil bir ekilde aktarrm umuduyla mezkur
makalelerin kitap halinde yaynlanmasna msaade etmiyordum. Ancak, frsatn bu umuda
hala el vermediini grdmden beklentimin bu gidile pek yerinde olmayacan
hissedip eldekiyle iktifa etmeyi uygun buldum.
Elilik, geici nikah (Muta), kadn ve sosyal bamszlk, slam ve hayatn
yenilenmesi, kadnn Kurandaki mevkii, insani hukuk ve haysiyet, aile hukukunun tabii
esaslar, kadn-erkek farkllklar, mehir ve nafaka, miras, talak (boanma ve boama) ok
kadnl evlilik konular sz konusu makalelerde ileme frsat bulduumuz konular oldu.
Geriye kalan, n notlar hazr olup henz ileme frsat bulamadmz konularsa zetle
yle: Aile iinde erkein idare ve iktidar hakk, bebein bakm hakk, iddet, iddetin
aklama ve sebepleri, kadn, itihat ve fetva, kadn ve siyaset, yarg hkmlerinde kadn,
ceza hkmlerinde kadn, kadnn eitim ve ahlak, kadnn rtnmesi, cinsel ahlak:
(namus, iffet, utanma, ar duyma... vb.), annelik mertebe ve konumu, kadn ve ev dnda
alma... vb.
Allah Teala inayette bulunur, tevfik verirse bu konular da derli toplu bir ekilde
ilenecek ve kitabn ikinci cildi olarak yaynlanacaktr, inallah.
Hak Tealadan tevfik ve hidayet midiyle
2 Ramazan 1394
Murtaza MUTAHHAR
10

GR
Zen-i Ruz dergisinin, ran Medeni Kanunu Aile hukukuyla ilgili kanun maddelerinin
deimesi mevzuunda dergide yer alan 40 maddelik neri erevesinde gr beyannda
bulunup meseleyi tartma yolundaki ricama mspet karlk verdi. Bir nceki sayda da
mektubumu yaynlamak sratiyle meseleyle ilgili makalelerimi neredeceini de zimnen
aklam olmas beni sevindirdi.
slamn sosyal felsefesi gibi geni bir konunun -sadece bir blmn de bile olsagenlerle tartabilmesine yol aan bu frsat ganimet saymada ve slam asndan aile
ilikileriyle ilgili meselelerin belki bir aydnla kavuturulup anlalmas yolunda
kendilerine yardmc olabilme umudundaym.
Daha nce yaynlanan mektubumda da hatrlatm olduum zere mevcut medeni
kanunu her haliyle savunmak ve onu tam anlamyla slam ahkama uygun ve sosyal adan
salkl bir hukuk dzenlemesi eklinde tantmak gayesinde deilim. Mezkur medeni
kanunun bence de eletirecek ynleri olabilir. Mamafih teden beri halkmzn ekseriyeti
tarafndan normal karlana gelmi yntemin doru ve adilane olduuna da katlmyorum.
Bilakis bende, mevcut aile ilikilerinde bir takm dzensizlik ve kargaalklar
grmekteyim. Bu sahada esasl dzenlemeler yaplmas gerektiine inanmaktaym.
Ancak, ran Medeni Hukuku ve Anayasasna Eletiri ya da Mukaddes Szleme ve
ya Evlilik Misak kitaplarn kaleme alan yazarlar ve benzerlerinin tersine, ran
erkeklerini yzde yz temize karmyor, onlar adeta hi sular yokmu gibi
tantmyorum. Btn sular Medeni Kanunun zerine atarak onun suunun da slam
fkhna uymu olmaktan kaynaklandn kabul etmiyorum. Yegane .zm yolunun
Medeni Kanun maddelerinin deitirilmesi olduuna da inanmyorum. Elerin yekdieri,
ocuklar ve aile d fertlerle olan mnasebet ve haklaryla ilgili, zerine parmak baslp
zellikle alt izilerek deitirilmesi nerilen slam kanunlar burada teker teker ele
alacam. Bunlarn doru bir ekilde uygulamaya geirilmesi halinde aile mnasebetlerinin
en mkemmel garantisi olacan gzler nne sermeye alacam.
Mevzuya girmeden nce okuyucuya bir ka noktann hatrlatlmasnn faydal olaca
kanaatindeyim.
ALE LKLER BEYNELMLEL SORUNU
Asrmzn aile mnasebetleri meselesi ne gen kz ve erkeklerin baz dergilerdeki anket
emalar doldurmas, ne de hangi fikri seviyede olduunu yakndan grdmz ve
muhtevas herkese pekala bilinen ve duyulan o tr seminerlerin tekil edilmesiyle hal
olunacak bir meseledir. Sadece bizim lkemize has olup dier lkelerde halledilmi ya da
hal onulduu iddiasnda bulunulmu bir mesele de deildir.
Medeniyet Tarihi adl eserin yazar nl dnr Will Dourantn u tespitleri dikkat
ekicidir: Halihazrda 2000 ylnda olduumuzu dnerek yirminci yzyln ilk
eyreinin en nemli meselesinin ne olduunu renmek istersek, bunun ne dnya sava,
11

ne de Rus ihtilali deil, bilakis kadnlarmzn konumunda meydana gelen deiiklikten

ibaret olduunu grrz. Tarih bylesine ksa bir sre zarfnda byle sarsc bir deiime
pek az ahit olmutur. Bu deiim sosyal dzenimizin temeli olan mukaddes aile hayatn,
insanmzn tutarszlklar ve ehvetlerine esir olmasn nleyen evlilik messesini, vahilik
ve barbarlktan kurtulup medeniyet ve adab- muaeret sahibi insanlar haline gelmemizi
salayan

karmak

ahlaki

prensiplerimizi,

geleneklerimizi,

gnlk

yaant

ve

dncelerimizi btnyle alt st etmitir.

Yirminci yz yln nc eyreini yaadmz bu dnemde de aile dzenini alt st
olmas, evlilik messesinin temelden sarslmas, genlerin evlenme mesuliyetini kabule
yanamamas, annelik olgusunun aalk bir ey gibi grlerek tezelzle uramas, anne
ve babalarn -zellikle de annelerin- artk eskisi kadaryla evlatlarna ilgi gstermemesi
gnmz dnyasnda kadnn horlanp aalanmas akn yerini geici sathi heveslere
brakm olmas, boanma hadiselerinin gnden gne artmas, gayri meru ocuk saysnn
inanlmayacak rakamlara ulamas eler arasnda samimiyet ve birliin ender rastlanr bir
vaka haline gelmesi batl dnrleri olduka endielendirmitir.
BAIMSIZLIK MI, BATI TAKLTL M ?
Meseleden habersiz bulunan bazlar batllarn aile mnasebetlerini de, ulam ,trafik,
yeralt boru tesisatlar ve elektrik meselelerin olduu gibi yllar ncesinden beri en
mkemmel ekliyle zme kavuturmu olduunu sanmaktadrlar. Bu nedenle de bir an
nce batllar taklit etmemiz gerektii zannna kaplmaktadrlar. Bu gerekten esef
vericidir.
Btnyle zan ve ham bir hayaldir. Onlar bu konuda bizden ok daha kt durumda
ve ok daha perian bir vaziyettedirler. Akl- selim sahiplerinin feryatlar bizimkilerden
ok daha yksektir. Kadna okuma ve tahsili meselesi dier meseleler de dnda bizden
daha kt bir vaziyettedirler, aile saadeti bizdekinin ok altndadr.
TARHN ZORLAYII
Bu mevzuda kimileri daha farkl bir zan tarlar. Onlara gre aile mnasebetlerinde
meydana gelen geveme ve mevcut aile dzeninin fesada ve bozulmaya yz tutmu
olmas kadn zgrlnn tabii bir sonucudur. Kadn zgrl de ilim ve medeniyetin
gelimesinin ve teknolojik hayat tarznn kanlmaz neticesidir. Yani tarihin zorlaydr.
Binaenaleyh dne kadar var olan ailevi saadeti ve aile ii huzuru tamamen unutmak ve
aile yapsndaki bu bozukluk ve dzensizliklere katlanmaktan baka are yoktur.
Bu son derece dar ve sathi bir grtr. Evet teknolojik yaamn aile mnasebetlerini
ister istemez ister istemez etkilemi ve etkilemekte olduu dorudur. Ancak, Avrupa
toplumunda aile mnasebetlerinin alt-st olmasna yol aan unsurlar bunlar deil, iki
baka sebeptir.
Bunlardan birincisi, bir asr ncesine kadar Avrupada kadn konusunda geerli olan
yanl, zalimane ve cahilane rf,adet ve kanunlarn varldr. rnein bat toplumunda

12

19. yzyln sonlar ve 20. yzyln balarna rastlayan yakn bir tarihe kadar mlkiyet
hakkndan mahrum idi.
kinci sebep, kadn haklarna dzen vermek ve kadnn konumunu dzeltmek
isteyenlerin, bugn bizdeki baz szde aydnlarn gittii yoldan gitmi olmasdr. Krk
maddelik tasar bunun bir rneidir; zavall kadnn kan dzeltelim derken gzn
kardlar. Bu kargaa ve dzensizliin asl sorumlusu teknolojik hayat artlarndan ziyade
dnk Avrupalnn o eski despot kanun ve gelenekleriyle,bugnk Avrupalnn yeni
reformve szde slahatlardr. Binaenaleyh biz Mslman dou halk, ille de onlarn
gittii yoldan gitmek ve onlarn yuvarland her lama, bir marifetmi gibi mutlaka
yuvarlanmak zorunda deiliz. Bat hayat tarzna ok dikkatle yaklamamz gerekir. Evet,
Avrupalnn mspet gelimelerinden, ilim, teknik ve sanayisinden faydalanmal, taktire
ayan baz itimai davran ve kurallarn iktibas etmeliyiz. Ancak, batlnn bizzat
kendisini binlerce derde mptela edip perianlna bir takm rf, adet ve kurallarndan da
cidden uzak durmamz gerekir. (Nitekim ran medeni kanunlar ve aile mnasebetlerini
deitirerek bunlar Avrupadakine benzetmee alma yolundaki giriimler de bunlardan
birisidir.)
BZ VE ANAYASA
Toplumun ocan sndrecek bu ykc neri ve tasarlarn ruhi, tabii ve itimai
gereklere aykr olduu yle dursun, daha sonra teferruatlaryla aklayacamz zere,
bunlarn anayasaya ne derece uygun olduu hi dnld m? Bir yandan anayasa slam
ahkamna ters den kanunlarn meru ve geerli olamayacan vurgulamakta, bu tur
kanun tasarlarnn meclise giremeyeceini sylemekte; dier taraftan mezkur neri
maddelerinin ounun slam ahkamna aykr olduu apak grlmektedir.
Bizim garbzedelerin (bat arplmlar) kr krne taklit ettii batllar da kendi
anayasalarn bylesine oyuncak haline getirip ayaklar altna alyorlar m acaba?
Din yle dursun, her lkenin anayasa as da lkenin tm insanlar iin muhterem deil
midir?Bu durumda ran anayasas da tm ran halknca muhteremdir elbette. Mahut
seminerlerle, anketler dzenleyip izelgeler yaynlamakla ve delegelerin oturup
kalkmasyla anayasa inenebilir mi?
RAN TOPLUMUNUN DN DUYGULARI
neri maddelerinin kusurlar ve aka anayasaya aykr olduklar hususunu bir kenara
braktmz dnsek de, halkmzn dini duygularna ne demeli? Her eyi inkar
edebilirsiniz, fakat ran milletinin psikolojisine hkmeden en gl duygunun slam dan
kaynaklanan dini duygular olduunu inkar etmek mmkn mdr? Her eyi inkar edip
her trl laubalilik her- merciden yana olan istisnai bir aznln dnda, ran halknn
ounluu slama bal ve dinin hkmlerine sadktr.
Kimilerinin ne srm olduu tahminlerin tersine, okuma ve tahsil, bu milletle slam
arasna ayrlk dremedi. Bilakis shhatli dini teblilerin az, smr maksatl din

13

dmanl yolunda yaplan propagandalarn ise alabildiine youn olmasna ramen

tahsilli kesim arasnda slama duyulan eilim gnden gne artmaktadr.
O halde mezkur kanunlarn, ister istemez mevcut olan bu ruhi ve psikolojik ortamla
nasl uyum salayacan sormak yerinde olmayacak mdr? Farz edin ki bir kadn
herhangi bir ihtilaf yada ani bir fkeyle mahkemeye mracaat edip boanma davas ayor
ve kocas rza gstermedii halde srf mahkeme kararna dayanarak ondan boanp baka
bir erkekle evleniyor. Yeni eler, kanuni adan kar koca saylyor olmalarna ramen dini
adan vicdanlarnn derinliinde birbirlerini yabanc grmekte; ilikilerini gayri meru,
ocuklarn zina zade ve kendilerini dinen idama mustehak bulmaktadrlar. Bu durumda
psikolojik adan ne kadar rahatsz edici bir konuma deceklerini tahmin etmek zor
olmasa gerek. Dindar akrabalar ve yakn dostlarnn onlara ve evlatlarna hangi gzle
bakaca ortada. Bir kanunu kaldrp yerine baka bir kanun koymakla insanlarn dini
duygu ve vicdanlarn deitiremezsiniz ki!... Halkmzn ounluu, vicdannda dini
duygular tar... Yurtdndan bir hukuk ve psikoloji uzman getirttirip kendi siyle
maverede bulunsanz ve biz yle bir kanun karmak istiyoruz, fakat halkmn
ounluunun psikolojik durumu undan ibaret deseniz, bu durumda mevcut artlara
ramen o kanuna evet diyecek midir? Byle bir giriimin binlerce sosyal ve psikolojik
bozukluklara sebep olacan sylemeyecek midir? Douraca yan etkiler asndan bu
tr kanunlar cezai kanunlarla mukayese yoluna gitmek son derece yanltr. Bu iki tr
kanun arsnda yerden gye kadar fark vardr. Cezai hkmlerin deitirilmesi veya
kaldrlmas neticesinde meydana gelecek sarsntlar toplumun belli bir kesimine yneliktir
ve sadece sapk insanlara cret kazandrr. Kar-koca ve evlatla ilgili aile mnasebetlerini
dzenleyen kanunlarsa fertlerin ahsi ve zel yaantlarn ilgilendirir ki bu durum da
dorudan doruya her ferdin ahsi dini duygularyla atmaya girecektir. Bu tr kanunlar
ya dini nfuz ve vicdann galebe almasyla etkisiz hale gelip fiilen uygulama d kalacak
ve neticede douraca rahatszlklar sebebiyle ister istemez resmen iptal edilecektir ya da
ldrc bir takm psikolojik i ekime ve buhranlardan sonra dini duygu ve gc
zayflatacaktr.
1.

BLM

GRCLK VE NANLILIK
Krk Maddelik kanun tasarlaryla ilgili bahsime, bu tasarda balang olarak seilen
konuyla balyorum. Mezkur tasarda Medeni Kanunda ki sralamaya binaen nce
Elilik ve Nianllk meselesi alnmtr. Mevcut medeni kanunda yer alan elilik ve
nianllkla ilgili maddeler dorudan doruya slami kanunlar olmamas, yani bunlarn
ounda slamn ak bir emri bulunmamas ve medeni kanunda bu hususta yer alan
hkmlerin genel slam kurallardan karlm zmni neticelerden ibaret olmas hasebiyle
kendimizi mevcut medeni kanunun mdafaasyla mkellef grmyoruz. Bu nedenle
tasary sunann grleriyle ilgili teferruatlarn tartmasna girmiyoruz. Kald ki kanun

14

teklifinde ahs fahi hatalar yapm, konuyla ilgili birka basit maddeyi dahi doru bir
ekilde idrak edebilmekten aciz olduunu gstermitir.
Ancak burada iki noktaya deinmenin zaruri olduu inancndayz:
ERKEN GRCLE GTMES KADINA HAKARET MDR?
1- Tasar sahibi yle diyor: Kanun koyucumuz hatta u birka mahdut medde de
(nianllk ve grclkle ilgili maddelerde) dahi erkein asl, kadnn fer (yan unsur)
olduu yolundaki gerici ve insanlk d noktay unutmam. Mezkur dnce tarzna
binaen, nikah ve boanma mevzuunda ki kanunun ilk maddesi olan 1034. Maddeyi yle
dzenlemi:
Madde: 1034- Nikah engelleyici sebepler tamayan her kadna, grcle
gidilebilir.
Grld gibi hibir gereke ve zaruret beyannda bulunulmakszn bu kanun
maddesinde evlilik erkek iin kadn alma eklinde ifade edilmi. Erkek, bir mteri ve
alc sfatyla telakki edilmi, buna karlk kadn bir eit mal ve meta olarak
gsterilmitir. Sosyal kanunlarda bu tr tabirlere yer verilmesi, gayet kt ve tatsz
psikolojik etkilere yol aar. zellikle evlilik mevzuuyla ilgili kanunlarda bu tr tabirlerin
gemi olmas kadn-erkek ilikilerini etkilemekte, erkee malikiyet ve efendilik jesti
kazandrrken kadn mlk ve kle mesabesine indirmektedir.
Kanun teklifinde bulunan zat, bu dakik (!) psikolojik tespitten sonra kendi nerisi olan
kanunu ileri srmekte. Bu kanunda, eliliin tek tarafl olmamas ve kadn alma gibi bir
anlam artrmamas iin bunun hem erkee, hem kadna taalluk eden bir vazife
eklinde gemesi gerektiini nermekte. Bylece evlilikte sadece kadn alma hakkna
da yer verilmi, veya en azndan kadn veya erkek alma gibi bir anlamdan kurtulmu
olunacan sylemektedir. Zira kanunda kadn almak gibi bir tabir kullanlr veya
grcle gitme grevinin erkee ait olduunu sylersek kadnn haysiyetini aalam
ve onu satn alnabilen bir mal konumuna drm oluruz.
ERKEN GDS TALEP VE HTYA, KADININ GDS
SE NAZ VE CLVEDR.
Tasar yazarnn dt byk hatalardan biri ite budur; nitekim bu hata mehir ve
nafakann -kanunen- kaldrlmasnn nerilmesine yol amtr. Yeri geldiinde bu iki konu
-mehir ve nafaka- zerinde etraflca duracaz.
teden beri bir gelenek halinde sre gelen erkein kadna grcle gitmesi ve
ona evlenme teklifinde bulunmas hadisesi, kadnn izzet ve haysiyetini koruma yolunda
dnlm fevkalade musibet bir tedbirdir. Tabiat erkei talep, istek ve akn; kadn ise
istenilme sevilmenin mahzar eklinde yaratm, kadna iek, erkee blbl; kadna mum,
erkee ise pervane konumu kazandrmtr. Erkee ihtiya ve talep, kadna ise naz ve
cilve gibi bir igd vermi olmas, yaratl nizamnn ngrd fevkalade yerinde ve

15

bilgice bir tedbirdir. Erkein fiziki kuvveti karsnda kadnn fiziki zaaf bylece telafi
edilmi olmaktadr.
Erkek peinde komak kadnn izzet ve haysiyetine aykrdr. Bir kadna grcle
gidip ondan red cevab almak, daha sonra daha sonra bir dierine evlenme teklifinde
bulunup yine reddedilmek ve kendisiyle evlenmeyi kabul edecek bir kadn buluncaya
kadar da bunu srdrmek erkein katlanabilecei bir itir. Fakat maukluk ve sevgililik
konumunu koruyarak erkein ilgi ve takdirini kazanp kalbini fethetme yoluyla onun
batan baa btn varlna ilemek isteyen kadn iin bir erkee evlenme teklifinde
bulunmak ve ondan red cevab alnca da bir baka erkee gitmek dayanlr olmad gibi
tabiatna da aykrdr.
Amerikanl tannm dnr Will Jamese gre kadnlarn utanc ve incelik tayan
bir tavrla erkekten saknmas bir igd deildir; fakat Havvann kzlar tarih boyunca,
izzet ve saygnlklarn koruyabilmelerinin, erkein peinden gitmeme, kendilerini kk
drmeme ve erkekten uzak durmaya bal olduunu anlamlar. Kadnlar, tarih boyunca
elde etmi olduklar bu tecrbeyi kzlarna da aktarmlar.
nsanoluna mahsus bir durum deildir bu, hayvanlarda byledir. Erkek kendisini,
kar cinsten olan diiye kar daima muhta ve tutkun gstermekle grevlendirilmitir.
Diiye verilen grev ise zariflik ve gzelliiyle, ekingen davranlar ve kendisine muhta
olmadn ince tavrlaryla hain kar cinsin gnln fethetmek, kalbine giden yoldan
geerek onu kendi rzasyla hizmetine almaktr.
ERKEK KADININ VSALNN ALICISIDIR, KLELNN DEL
Medeni kanun neden erkei kadnn alcs gibi gsteren ifadeler kullanm?
Diyenler var. Bu soruya amamak elde deil; zira bilinmesi gerekir ki her eyden nce
medeni kanun deil, yaratl kanunuyla ilgili bir hadisedir bu. Kald ki, alclk derken
ille de eyaya mahsus bir mlkiyet giriimi mi anlalmaldr?! renci ve bilgi peinde
koan herkes ilmin alcs deil midir? Keza, renmek isteyen herkes retenin, sanat
peinde koan biriyse sanat alcsdr. Bu durumda bunlar mlkiyet olarak adlandrmak
ve ilim, alim, sanat ve sanatnn haysiyetine ters dtn sylemek mmkn mdr?
Erkek, kadnn visalinin alcsdr,kleliinin deil. Edebiyatmzn usta airi Hafzn u
iirinde kadna hakaret mi ediliyor sizce:
iraz, krmz dudaklar madeni, gzeller diyardr.
Bense iflas etmi gariban; bu yzden de perian...
Cilve ve naz ehridir, alt yanda gzeller
Bir eyim yok; yoksa her altsna da talibim.
Hafz, gzellerin iltifatn kazanmak iin onlara verecek bir eyi olmayna zld,
bu kadna hakaret midir, yoksa onun gzellik ve cemali karsnda btn mertliiyle,
saygyla eilip kendisini onu akna muhta hissetmek midir? Onu ise kendisine ihtiyac
olmayan bir konumda grmek hayat dolu hassas gnllerde ona kar en yce duygular
beslemek midir?
16

Kadnn en byk hneri, hangi konum ve durumda olursa olsun erkein ilgisini
kendisine ekmeyi baarabilmesi olmutur.
Oysa imdi, kadn haklarn savunma adna kadnn en byk avantajn, eref ve
haysiyetini nasl da lekelemelerdeler!
Bu yzden dir ki, sz konusu beyler, zavall kadnn kan dzeltelim derken gzn
karyorlar diyoruz.
ERKEN

KADINA

GRC

GTMES,

KADININ

HRMET

VE

HAYSYETNN KORUNMASI YOLUNDA DNLM GAYET HESAPLI,

YERNDE VE AKILLICA BR TABRDR.
nceki bahislerimizde erkein, yaratl kanununda ihtiya, talep ve istek; buna
karlk kadnn malubiyet ve karlayclk mahzar olduunu aklam, bunun kadnn
hrmet ve haysiyeti iin en mkemmel garanti olduunu belirtmitik. Yine erkein fiziki
gc karsnda kadnn zaafn telafi ettiini de sylemitik; bu konumun onlarn
mterek hayatlarnda l ve dengeyi salayan en mkemmel unsur olduunu
hatrlatmtk. Bu, kadna verilmi bir eit tabii bir imtiyaz ve erkee yklenmi bir nevi
tabii bir vazifedir.
nsanolu kanun koyarken; daha yerinde bir deyile, kanuni tedbirler alrken kadna
byle bir avantaj tannm ve erkee byle bir vazife yklenmi olduunu gz nnde
bulundurmal, onlarn bu konumunu muhafaza etmelidir.
Vazife ve talepte bulunma edebi asndan kadnla erkei eit gren bir kanun kadnn
zararna olup onun haysiyet, hrmet ve menfa atlarn zedeleyecektir. Her ne kadar ilk
bakta erkein lehineymi gibi grnse de gerekte her ikisinin de aleyhine olacak bir
ekilde dengeyi bozacaktr.
Binaenaleyh 40 maddelik kanun tasars yazarnca teklif edilen grcle gitme
vazifesine kadnn da katlmas yolundaki neri tamamen deersiz olup insanlk
camiasnn zararnadr.
KIRK MADDE YAZARININ MADEN KANUNLA LGL HATASI
zerinde durulmas gereken ikinci mesele u: Krk maddelik tasarnn yazar sayn
Mehdevi Bey, Zen-i Ruz dergisinin 86. sayfasnn 72. sayfasnda diyor ki: 1037. madde
uyarnca nianl taraflardan hangisi geerli bir sebep grmeksizin nian akdini -tek taraflbozarsa mukabil taraf, onun ebeveyni veya dier ahslarca nian akdi mnasebetiyle
verilen hediyeleri iade etmek, hediyelerin aynnn kalmamas halinde ise tutar olan
mebla demek zorundadr. Hediyelerin mezkur tarafn kusuru olmadan telef olmas
halinde bu zorunluluk ortadan kalkar.
Mezkur maddede geen kararlara gre nianllk akdi de evlilik akdi gibi hibir kanuni
garanti ve yaptrm tamamaktadr. Yegane etkisi, kanun koyucunun deyiiyle geerli bir
sebep gstermeksizin nian akdini bozan tarafn, bu mnasebetle kendisine verilmi
bulunan hediyelerin veya tutarnn iade edilmesidir. Kald ki, gnmzde nian akdinin

17

taraflar bu mnasebetle birbirlerine fazlaca bir ey vermemekte; ancak, nianllk

merasimi dolaysyla bir hayli ar masraflara katlanmaktadr...
Grld zere sayn Mehdevi Beydin bu maddeye ynelttii eletiri, nianllk akdi
iin herhangi bir etki ve yaptrm garantisi tamyor olmasdr. Gzetilen tek nokta, nian
bozan tarafn verilen hediyeleri veya tutarn iade etmesidir. Halbuki gnmzde nian
akdinin dourduu zarar ve klfetler, bizzat nian merasimi, nianly konuklayp arlama
ve birlikte kp gezme gibi tamamen farkl masraflardr.
Bizse bu kanun maddesine bir eletiri daha yneltiyor ve diyoruz ki: Bu maddede
geerli bir sebep gstermeksizin nian bozan tarafn, kendisine verilen hediyeleri veya
tutar olan mebla iadesi ngrlmtr. Mezkur maddede tarafn geerli bir sebep
gstererek nian bozmas halinde de bu hediye veya tutarn iade etmesi gerektii de
ngrlmtr.
Ancak mezkur kanuna yneltilen bu eletirilerin hibiri geerli deildir aslnda. Zira
medeni kanunun 1936. maddesi yle der:
Nianl taraflardan biri geerli bir gereke gstermeksizin nian akdini bozmu; te
yandan kar taraf, ebeveyni veya dier ahslar, evlilik akdinin vuku bulacana aldanarak
bir takm harcamalarda bulunmularsa, nian bozan tarafn bu masraflar karlamas
gerekir. Ancak, sz konusu karlama sadece orfen yaygn olan harcamalar iin geerli
olacaktr.
Grld gibi, Mehdevi Beyin kanunda ngrlmediini zannettii mesele, bu
kanun maddesinde ngrlm ve gereke gstermeksizin kayd da bu maddede
gemitir. Nian bozan taraf bu madde uyarnca sadece kar tarafn deil, onun
ebeveyninin ya da dier ahslarn yapt masraflar da karlamaldrlar.
Bu maddede aldanarak ibaresi vurgulanmakta ve mezkur kanun maddesinin gurur
(aldanma) kaidesi adyla bilinen kkenine iaret edilmektedir.
Ayrca sebebiyet verme fiili, Medeni Kanun da zarar karlamann zorunlu
gerekelerinden biri olarak tannmtr. Sebebiyet vermeyle ilgili 332. Maddeyi de zarar
karlama zorunluu yolunda kullanmak mmkndr.
Binaenaleyh Medeni kanun, tasars yazarnn deyiiyle bizzat nianllk dolaysyla
harcanan masraf ve uranan zararlar karsnda sukut etmemi, buna iki kanun
maddesinde yer vermitir.
Gelelim Medeni Kanunun 1037. Maddesine... Mezkur madde, kanunda aynen yle
geer: Nianl taraflardan her biri, niann bozulmas halinde akdin kar taraf (sabk
nianls) veya onun ebeveynine vermi olduu hediyeleri geri isteyebilir. Bu hediyelerin
ayn mevcut deilse genelde saklanan hediyelerin tutar denir. Sz konusu hediyeler,
kar tarafn kusuru olmakszn telef olmusa -iadedeki- kanuni mecburiyet hali ortadan
kalkar.
Sz konusu kanun maddesi, taraflarn yekdierine hediye etmi olduu eyalarla
ilgilidir. Kanun maddesinin yukarda

aktardmz metnin de
18

geerli sebep

gstermeksizin nian akdini bozma gibi bir kayt gemiyor. Geerli sebep gsterme
ifadesi, Mehdevi Beyin ahsen kanunda kard zann ve yersiz bir yorumdur.
Bu kanunlarn teknik uzman sfatyla yllar boyu memleket btesinde maa alm ve
mrlerini bu kanunlar incelemekle geirmi olan bazlarnn, Medeni Kanunun birka
basit maddesini dahi idrakten acizken, kalkp binlerce mlahaza ve inceliklerle dolu
semavi kanunlar deitirmeye .almak gibi bir hayale kaplmalar cidden hayret vericidir.
Yeri gelmiken u noktaya da deinmeden geemeyeceiz:
Mehdevi Bey Mukaddes szleme veya evlilik misak adl eserini yazmakla megul
olduu be yl ncesine kadar, yukarda geen geerli bir sebep gstermeksizin
ibaresini Sebepsiz ve gerekesiz eklinde okumaktayd. Hatta mezkur kitabnn pek
ok yerinde sebepsiz ve gerekesiz bir ey nasl dnlebilir?! diye feryatlar koparr.
Ancak, bu ibareyi yllardr yanl okuduunu ve yanl anladn fark etmi olacak ki,
imdi geerli bir sebep gstermeksizin diyor.
Tasar yazarnn elilik mevzusuyla ilgili daha birok hatalar var ki bunlar imdilik
geiyoruz.
2.

BLM GEC NKAH Ben slama derin bir sevgi besler ve ona gnlden

inanrm; ancak kimilerinin bu dine kar tadklar phe ve eletirileri beyan etmesine de
asla alnmam; bilakis, sevinirim buna. Zira bu mukaddes semavi dinin hangi cephede daha
aln ak fazla saldrya ura nice tecrbelerle mahede etmiimdir.***phe ve zan,
gerein aikar olmasna yardm eder; gerein zellii ve tabiatdr bu. phe, yak inin
balangc; tereddt, aratrmann basamaklardr. Uyank Diri risalesinde, Gazalinin
Mizanul Amel Risalesinden nakledilen u ibare geer: ...zlerimizin, gemilerin miras
brakt eski inanlarda seni pheye drm olmas bize yeter. Zira phe, tahkikin
temeli saylr; phe etmeyen kii doru dnemiyor demektir. Doru dnemeyen ve
doru bakamayansa iyice gremez; byle biri kr ve akn bir vaziyettedir.
Binaenaleyh braknz sylesinler, yazsnlar, seminerler versinler, eletirsinler. Zira
bu durumda kendileri istemese de slam hakikatlerinin daha iyi anlalmasna sebep
olacaklardr.
lkemizin resmi mezhebi olan Caferi grne gre slamn en parlak dsturlarndan
biri, evliliin daima ve geici olarak iki ekilde yaplabileceidir.
Daima ve geici evlilik arasnda mterek benzer taraflar olduu gibi, farkl ynler de
vardr. Bu iki evlilik eidini birbirinden ayran en nemli farkllklarn banda, kadn ve
erkein geici bir sre iin evlenmeyi kararlatrm olmalar gelir. Belirlenen srenin
bitiminde, her iki taraf da razysa evlenme akdini uzatr; raz deillerse ayrlrlar.
kincisi, akd artlarn her iki tarafn raz olaca bir ekilde tesbit etme hususunda
daha fazla serbestiye sahip olmalardr. Mesela daimi evlilikte erkek ister istemez kadnn
gnlk masraflarn, giyim, mesken ve salk (ila, doktor...vs) gibi ihtiyalarn
karlamay stlenmek zorundadr; geici evlilikte ise bu gibi artlar, taraflarn
anlamasna baldr. Erkek bu artlar yerine getiremeyeceini veya bu ihtiyalar
19

stlenmek istemediini syleyebilir; veya kadn, masraflarn erkein karlamasn

isteyebilir.
Daimi nikahta kadn, ister istemez erkei aile reisi olarak kabul etmek ve onun aile
maslahatna uygun erevede ald kararlara itaat etmek zorundadr. Halbuki geici
nikahta bu durum, taraflar arasndaki nikah artlarna baldr.
Daimi nikahta iftler, ister istemez birbirinden miras alma hakkna sahipken, geici
nikahta byle bir durum sz konusu deildir.
Binaenaleyh, geici nikahla daimi nikah arasndaki en nemli ve temel fark, artlar ve
kayda ballk hususunda geici nikahn daha serbeste olmas ve taraflarn irade ve
rzasnsa braklmasdr. Hatta bu nikahn geici olmas bile taraflara bir nevi hrriyet ve
serbesti kazandrmakta ve zaman onlarn tercihine brakmaktadr.
Daimi nikahta iftlerden hibiri, dierinin rzasn almakszn doum kontrolnde
bulunma ve ocuk olmasn engelleme hakkna sahip deildir. Geici nikahtaysa, kar
tarafn rzasn alma zarureti yoktur. Gerekte bu da, iftlere tannm bir dier hrriyettir.
Bu evlilik neticesinde dnyaya gelen ocukla, daimi evlilikte dnyaya gelen ocuklar
arasnda hi bir fark sz konusu deildir.
Mehir, hem daimi hem geici nikahta gereklidir. Ancak geici nikahta mehrin
zikredilmemi olmas akdi batl ederken, daimi nikahta batl etmez ve mehrl misl tayin
edilir.(*)dipnot yazlacak
Daimi nikahta kadnn anne ve kz erkee, erkeinde olu ve babas kadna nasl
haram ve mahrem olursa, geici nikahta da durum ayndr. Ayn ekilde, daimi nikahl bir
kadna bakalarnn grc gitmesi nasl haramsa, geici nikahl bir kadna bakalarnn
grc gitmesi haramdr. Keza daimi nikahl bir kadnla zina yapmak onun ebediyen
haram olmasna sebep olduu gibi, geici nikahl bir kadnla zina yapmak da onun
ebediyen haram olmasna sebep olur. Daimi nikahl bir kadn talaktan sonra nasl iddet
tutmalysa, geici nikahl bir kadn da nikah sresi bittikten veya kocas bu sreyi
-bitmeden nce- ona baladktan sonra iddet tutmaldr.(**) u farkla ki daimi nikahla
akdolunan kadnn iddet sresi regl adet grme- dnemi ve geici nikahla akdolunan
kadnn iddet sresi iki regl dnemi veya 45 gndr. Daimi nikahta iki kz kardein cemi,
(halihazrda evli olduu kadnn kz kardeini nikahlamak (ev-) nasl caiz deilse, geici
nikahta da caiz deildir.
ia fkhnda geici nikah veya muta akdi denilen ve Medeni Kanunumuzda da aynen
zikredilmi olan nikah zetle budur...
Yukarda saydmz hususiyetler evresinde bu kanunu kabul ettiimiz aktr. Ancak
kimilerinin bu kanunu ktye kullanm veya kullanmakta olmas bu kanunu balayamaz.
Bu kanunun iptali, mezkur ktye kullanma hadiselerini engellemeyecei gibi bunlarn
sadece eklini deitirecek ve iptal neticesinde ortaya kan yzlerce fesada sebep
olacaktr.

20

nsanlar slah etmemiz gereken yerde, bunu baaramadmz iin srekli kanun
maddeleriyle uramak ve insanlar temize karp suu kanun maddelerinde aramak
doru deildir.
imdi, daimi nikah varken geici nikah adl bir kanunu da zaruri klan sebeplerin neler
olduu zerinde duralm. Geici nikah, Zen-i Ruz dergisi yazarlarnn deyiiyle kadnn
insanlk haysiyetine ve nsan Haklar Beyannamesi'nin ruhuna aykr mdr gerekten?
Acaba geici nikah gemie ait bir zaruret olup gnmz hayatnn artlar ve gerekleriyle
badamamakta mdr?
Bu meseleyi iki balk altnda ele alacaz:
a) Bugnk hayat ve geici nikah
b) Geici nikahn kusurlar ve yol aaca bozukluklar.
a)BUGNK HAYAT VE GEC NKAH MESELES
Yukarda da belirtmi olduumuz gibi daimi nikah eler iin ok daha fazla mesuliyet
ve ykmllkler getirir. Binaenaleyh tabii bulu ann iddetli cinsel basklar altnda
bulunduu halde daimi nikahla evlenmeye hazr gen kz veya erkee rastlamak hemen
hemen imkansz gibidir. Yeni asrn zellii, tabii bulula sosyal bulu ve aile kurabilme
gc arasndaki mesafeyi artrm olmasdr. Gemiteki gibi basit ve sade yapl
dnemlerde bir olan ocuu bulu ann ilk yllarndan itibaren uhdesine braklan bir
meseleyi sonuna kadar baaryla gtrebiliyorduysa, ayn ey bugn tamamen
imkanszdr. lkokul, orta, lise ve niversiteyi ara vermeden ve snfta kalmakszn bitiren
baarl bir renci ancak yirmi be yanda tahsilini bitirebilmekte ve ancak bundan sonra
belli bir gelir sahibi olma imkanna kavumaktadr. Hayatna yle bir eki dzen verip
daimi nikaha hazrlanabilmesi iin de en azndan -drt yl daha gemesi gerektiini
dnrsek meselenin vahameti daha kolay anlalr. Okumak isteyen baarl bir kz
renci iin de durum bundan pek farkl olmamaktadr.
GNMZ GENL, BULU AI VE CNSEL BUHRAN
Bugn okumakta olan 18 yanda ve cinsel heyecanlar doruuna ulam bir gen
delikanlya evlenmekten sz ederseniz size gler. On altsnda ve okullu bir gen kzn
tepkisi de ayndr. Bu gen kesimin bu yata daimi evlilii kabullenmesi, birbirlerine ve
gelecekteki ocuklarna kar nice mesuliyetleri de beraberin de getirecek olan bu ykn
altna girmeye yanamas pratikte mmkn deildir.
MUVAKKAT RUHBANYET M, CNS KOMNZM M, YOKSA GEC
NKAH MI?
Meselenin bu noktasnda u soruyu sormak yerinde olacaktr: Bu durumda tabiata ve
igdlere kar ne yapmak gerekir? Gnmzdeki mevcut artlar on alt ve on sekiz
yalarnda evlenmemize elvermiyor diye, tabiat bizim bulu amz erteleyecek, cinsel
igdler, tahsilimizi tamamlayncaya kadar yakamz brakacak mdr acaba? Genlerimiz
muvakkat bir "ruhbaniyet devresi" geirmeye ve daimi nikah iin elverili artlara
kavuuncaya kadar alabildiine etin bir takn riyazet, ile ve skntlara katlanmaya hazr
21

mdr? Bir gen, muvakkat ruhbanl kabullenmi olsa bile, tabiat, cinsel igdlerin
zorla bastrlmas neticesinde insanda ba gsteren ve psikologlarca apak ortaya
konulmu bulunan nice korkun ve tehlikeli ruhi bozukluklar meydana getirmekten vaz
m geecektir?
O halde sadece iki yol kalyor nmzde... Bunlardan biri, meseleyi bilmezden gelip
vurdumduymaz davranarak genleri kendi haline terk etmektir. Bu durumda bir
delikanlnn yzlerce gen kzla gnl elendirmesine ve bir gen kzn onlarca
delikanlyla iliki kurarak defalarca ocuk drmesine gz yummamz, akcas cinsel
komnizmi fiilen kabul etmemiz gerekir. Bu durumda kzla olana eit davrandmzdan,
insan haklar beyannamesinin ruhunu da ad etmi oluruz... Zira nice kt grllere gre
insan haklar beyannamesinin ruhu, cehennem uurumuna yuvarlanacaksa dahi, kadnla
erkein omuz omuza, birlikte ve zellikle de "eit bir ekilde" yuvarlanmas gerektii
biimdedir.
Tahsil dnemini bylesine snrsz ve hudutsuz ilikilerle tamamlayan gen kz ve
erkeklerin, daimi evlilikten sonra "evinin kadn" ve "evinin erkei" olmas beklenebilir
mi?
kinci yol, geici ve hr nikahtr. Geici nikah her eyden nce kadn ayn dnemde iki
erkein ei olamayaca bir mahdudiyette brakr. Kadnn mahdudiyeti, ister istemez
erkein de mahdudiyetini gerektirecektir. nk her kadnn belli bir erkee ait olduu
yerde her erkek de belli bir kadna ait olacaktr elbet. Bunun istisnas, ancak bir tarafn
sayca teki taraftan fazla olduu yerlerde olur. Bu durumda gen kz ve erkek, geici
ruhbanlk ve dourduu illetlere mptela olmadan ve cinsel komnizm vartasna
yuvarlanmakszn tahsillerini tamamlayabilecektir.
DENEME EVLLK
Bu zaruretin tahsil dnemine mahsus olmad bilinmelidir. Baka artlar da bu
zarureti pek ala dourabilir. Daima nikahla evlenmek isteyen , ancak henz birbirine kar
bir imtihan gven kazanmam olan bir kadn ve erkek geici nikah yoluyla evlilik
denemesinde bulunabilirler. Bylece taraflar arasnda bu evlilii srdrebilecek yolunda
gerekli hasl olursa bu evlilii srdrr, aksi taktirde birbirinden ayrlrlar.
Avrupa'nn kt kadnlarn bulunduklar ehrin muayyen bir semtinde ikamet mecbur
etmeleri ve gerekli ve zaruri grmeleri nedendir sizce? Bunu yegane sebebi, evlenme
imkan olmayan bekar erkeklerin varln kendi ailelerini iin byk bir tehlike telakki
etmeleri deil midir.
RUSSEL VE GEC NKAH NAZARYES
Tannm ngiliz dnr Bernarta Rusell,"Ahlak ve evlilik" adl eserinde yle
der:"Doru dnlecek olursa, fahielerin gerekte aile yuvamzn saln, kzlarmz
ve kadnlarmz iffetini koruyan bir unsuru olduu anlalr. "Locke", Victora a"nn en
hararetli dnemlerinde bu gr ne srd zaman, ahlaklara sebebini anlayamam
ve bundan pek rahatsz olmulardr. Ancak Locke'nin bu grnnn yanl olduunu
22

asla ispatlayamadlar. Ahlaklarn insani halleri yanl olduunu ispatlayamadlar.

Ahlaklarn btn mantyla udur: nsanlar bizim terbiye kullarmza uyacak olsalard
fuhu ortadan kalkard. "Ancak mezkur ahlaklar, kimsenin onlar dinlemediini pekala
bilirler. "
Evet, daimi nikahla evlenme imkanna sahip olmayan kadn ve erkeklerin bekarlarn
dourduu tehlike karsnda bat dncesinin sunduu are forml byle... Bu konuda
slam'n ne srd forml de daha nce aklamtk. Bu durumda,mezkur bat
forml uygulama safhasna konulur ve bir gurup bedbaht kadn bu sosyal grevin
(!)ifasna tahsis edilirse, kadnlar gerek konumlarna kavuup insanlk haysiyetlerini
kazanm m olacak? nsan haklar beyannamesinin ruhu ad edilmi mi olacaktr?
Bernard Rusell, mezkur kitabnda "deneme evlilik"balkl bir blme yer vermi ,
burada yle diyor:"Deniver mahmekesinde mahkemesinde yllar boyu hakimlik yapm
ve bu mddet zarfnda pek ok hakiki mahede etme frsat bulmu olan hakim Lendys"
Flrt evlilii" veya" arkadaa evlilik" adl bir kanuni dzenlemesine gidilmesi teklif
ediliyor, fakat maalesef bu teklif grevinden Amerika'da atlmasna sebep oluyor. ..Bunun
sebebi ise, mezkur hakim gnah duygularn takviye edecei yerde, daha ok genlerin
saadetinin dndnn tespit edilmesiymi! Katolikler ve zenci dman frka,
adamcazn azli iin ellerinden geleni yaptlar.
Flrt evlilie, cinsel ilikilerde sebat ve denge salamak maksadyla akll bir
muhafazakar tarafndan ne srlm bir fikirdi. Lendeys, evliliin esas problemlerinin
araszlk olduunu grmt. Parann zarureti sadece doacak ocuklar asndan deil,
daha nemlisi, kadn kendi geimini salamaya terk etmenin yakk almayaca ve doru
bir davran olmayacandandr. Binaenaleyh genler flrt evlilii yapmamalyd. Bunun
temel evlilikten temel fark vardr. Birincisi, flrt evlilikte hedef ocuk yapmak ikincisi,
gen kadn ocuk ve hamile olmadna gre muhtemel bir boanma halinde kadn karnn
doyuracak bir nafaka alma hakk kazanacak. ..Liendsy'nin bu tekliflerinin etkili
olacandan zerrece kukum yok. Kanun bu teklifleri kabul etmi olsayd ahlak
dzlmesinde olduka etkisi olacaktr.
Leendsy ve Rusell'in flrt evlilik adn verdii evlilik, slam da ki geici nikahtan biraz
farklysa da, bat bu batl dnrlerin, toplumun ihtiyalarn karlama hususunda daima
nikahn yeterli olmad meselesini idrak etmi olduunu gstermesi bakmndan ilgintir.
Buraya kadar bahsimiz de geici nikahn zelikleri bu nikahn zaruri zelikleri zaruri
ve insanolunun ihtiyalarn karlama hususunda, zellikle de, amz da, daima
nikahn tek bana yeterli olmad zerine durduk. imdi bir de madoyonun teki yzne
bakmak ve geici nikahn ne gibi yan tesir ve zararlar olabileceini tartmak istiyoruz.
Konuya girerken nemli bir noktay vurgulamann gerekli olduu gerekirmi olduu
kanaatindeyiz.:
nsanolu iin mevcut ve gerekli bir konuyu meseleler iinde tarihi kadar karmak ve
etrefilli bilimler, inanlar, gelenek ve grenekler olmamtr.
23

Bu yzden de insanolu bu konular olduu kadar hi bir konuda bunca gr

belirtme temayl gstermemi ve yine bu meselelerde olduu kadar hi bir meselelerde
olduu kadar hi bir meselede sama sapan sz sylememitir.
slami felsefe, irfan, tasavvur ve kelam konularnda bilgi sahibi olan birisi, genelde
yabanclardan iktibas edilmi ya da szlerinin ayns aktarlm yle gz atacak olursa ne
demek istediimizi daha ii anlayacaktr. Bu gibi konularda gr belirtmek iin gerekli
olmayan bu konuda iyice anlayp kavramak olduu hususunda ittifak etmi gibiler.
Mesela; slami irfannda "vahdet-i vucud"adyla mehur mesele etrafnda
sylenmedik, yazlmadk bir ey brakmam. Ancak, hala sylenmemi ve aklamam bir
ey var. O da Vahdet-i Vucud'un olduu ve slam irfannda bu grn kahramanlar olan
Muhyiddin Arabi ve Sadr'ul Mteallinin iraziler'in Vahdet'-i Vcud meselesi geliverdi
aklma...Buradan da bu mezkur konunun ruhunu tekil eden ve kanun koyucunun
maksadn aklayacak olan beyanlar dnda her ey sylenmemi her ey yazlmt. Sz
konusu

kanuna

duyulan

bu

gocunmalarn,

onun,

bir"ark

miras"oluundan

kaynaklandn da hemen belirtelim. Nitekim bu kanun batllarn armaan ettii bir"garb

matah" olsayd durum byle olmayacakt phesiz...
Evet bu kanun eer bat lkelerinden gelme olmasayd hi kukusuz bugn ardarda
seminerler dzenlenecek, konferanslar verilecek ve yirminci yzyln ikinci yarsn geride
braktmz bir dnemde evlilii daima nikahla ksaltmann artlarna uygun olmayaca,
gnmz neslinin bunca bamllklar getiren daimi nikah boyunduruuna girmesinin
dnlmeyecei, bu neslin serbest yaam ve hr olmay istedii snr ve artlarn bizzat
belirleyici geici nikahtan baka bir evlilii kabulnn sz konusu edilmeyecei yolunda
propagandandalar yaplacakt
imdi batnn da birtakm sesler duyulmaya ve Bernaratd Rusell gibileri flrt evlilik
adyla geici nikaha benzer bir fikir ne srmeye baladna gre muhtemelen meseleye
slam'n ngrdnden daha fazla bir ilgi duyulacak, daimi evlilik ikinci plana itilecek.
Bu sefer bizlerde gelecekte daimi nikah mdafaa ve tebli mecburiyetinde kalacaz
herhalde!...
imdi geici nikahn bir takm kusur ve bozukluklar dinleyelim:
1- Evlilikte, salam ve kalc bir temel zerine oturtulmaldr. Evlilik akdinde bulunan
eler bundan byle her zaman iin birbirlerine ait olduklarn bilmeli ve ayrlma gibi bir
dnce akllarndan gememelidir. Bu sebeple geici nikah, eler iin kalc ve bir salam
szleme tekil etmez" deniliyor.
Evliliin salam ve kalc bir temel zerine kurulmas gerektii yolunda ki grt
yolunda ki gr tamamen doru ve yerinde bir tespittir. Ancak bunu bir kusur olarak
telakki etmek, geici nikahn daimi nikah yerine ikame edilmek istenmesi ve daimi
evliliin kt bir ey olarak gsterilmeye allmas halide makuldr.
Geici nikahn ngrlmesinin sebebi her art ve durumda insann ihtiyalarna cevap
verebilme konusunda daimi bir nikahn tek bana yeterli olmaydr. Evlilii daima
24

nikahla kstlamak, daha nceden de belirtmi olduumuz gibi bireyleri veya geici
ruhbanla itecek, ya da cinsel komnizme srkleyecektir. Daimi nikah yapabilecek
imkan ve artlara sahip bir gen kz ya da erkein,geici nikahla oyalamayaca zaten
aktr.
2- "Geici nikah ranl ia kadn ve kzlar tarafndan rabet bulmam ve kadnlar
bunu kendilerine hakaret olarak telakki etmilerdir. Bylece bizzat ia kamuoyuna dahi
bu nikah yadrgamaktadr.
Bunu sebebi aktr: Muta'nn kadnlar tarafndan nefretle karlanmasnn en nemli
nedeni, bir takm ehvetprest erkeklerin bu cevaz ktye kullanmas, ondan su istifade
etmi olmasdr. Bunun kanunen engellenmesi gerekir. Mezkur ktye kullanma hadisesi
zerinde etraflca duracaz. Bir de, geici nikahn daimi nikah kadar rabet grmesini
beklemek yanltr. Zira geici nikahn teri sebebi, taraflardan bir veya, her ikisinin de
daima nikaha hazr olmamas yada byle bir imkana sahip bulunmamasdr.
3- Geici nikah kadnn haysiyet ve hrmetine ters dmektedir. nk bu bir nevi
insan kiralama ve insan satmna cevaz vermedir. Belli bir mebla karlnda vcudunu
erkein hizmetine sunmas, kadnn insanlk haysiyetine aykrdr" deniliyor.
Geici nikaha getirilen eletirilerin en tuhafdr bu...Bir nce ki makalede belirttiimiz
zellikleriyle, geici nikah "kira" ya benzetmek nasl mmkn olabilir?Mddetin snrl
olmas onu evlilik olmaktan karmakta ve kira szlemesine mi benzetmektedir? Mehri
tayinin zaruri olmas onun"kiralama" olduu manasna m gelir? O halde mihir
kaldrlacak kadar olursa, kadn, kadn insanlk haysiyetine yeniden mi kavumu mu
olacaktr?Mihir meselesi zerinde bulunmann srlarn renmek, bunun iin vcudunu,
ruhu ve kiiliini btnyle onlara teslim etmek zorundadr!
Kadnn bugnn nasl bir haysiyet (!)kazandn grmek iin u gazinolar ve otellere
bakmanz yeter. Falanca para babasnn cebini iirmek iin az bir cret karlnda btn
eref ve haysiyetini mterilerin ayaklar altna sermek zorundadr!
Kiralk kadn denilen bedbaht, byk pazarlama irketlerinin cretli olan btn eref
ve ahsiyetini bu sat firmalarnn ve tamahlarn tatmin yolunda harcayan mankenlerdir.
Kiralk kadn belli bir messeseye kazandrabilmek iin ald uaklk creti
karlnda televizyon ekranlarna ou zaman karak vazife gerei binlerce yapmack
harekete tevessl ederek bir maln reklamn yapan kadndr.
Bugn bat diyarlarnda kadnn gzelliinin, cinsi cazibesinin, sesinin, sanat ve
yaratlcnn, ruh ve vcudunun ksacas btnyle kadnlk ahsiyetinin, Avrupa ve
Amerika kapitalizminin hizmetine sunulmu basit ve hakir bir canl bir ara haline
getirildiini bilmeyen kalm mdr?
Ve ne yazk ki siz, bilerek ya da farknda olmakszn ran'n iffet sahibi namuslu
kadnn byle bir esarete srklemektesiniz!... Kendi belirleyecei serbest artlarla belli
bir erkekle geici bir nikahta bulunan kadn kiralk olarak telakki edilirken bir gece veya
dn toplantsnda binlerce erkein cinsel duygularn tatmin iin onlarn ehvetli
25

baklar altnda her an grtla atlayacakmasna avaz avaz arklar syleyip ve alaca
kuruluk creti dnerek bin bir ak banlklarda bulunup taklalar atan bir kadnn
kiralk saylmamas anlalr gibi deildir.
Erkeklerin kadn bu ekilde kullanmasn yasaklayan kadn bu esaretler konusunda
uyararak onu bylesi yollarla rzk teminine tevessl ve bu esaretlere boyun emekten
men eden slam m kadnn deerini drmtr, yoksa yirminci yzyln ikinci yarsnn
Avrupa's m?
Bir gn kadn uyanacak ve yirminci yzyl erkeinin onun zerinde kurduu gizli ak
tuzaklar fark ederek btn bu oyunlara kar var gcyle kyam edip yegane snann,
asl hami ve koruyucusunun ancak Kur'an olduu o an anlayacaktr.
O gnn pek uzak olmad da kesin...
Zen-i Ruz dergisi, 85. Saysnn 8. Saysnda" Kiralk kadn "bal ad altnda Rza
adl erkek ve Merziye adl kadnla yaplan rportajda zavall bir kadnn yksnden
bahsediliyor.
Rzann allattna baklrsa hikaye kadnn grcle gitmesiyle balam!..Yani 40.
Maddelik tasarnn ilk uygulamasn bu kadncaz yapm bir erkee evlenme teklifinde
bulunmu!.. Kadnn grc gitmesiyle balayan bir hikayenin bundan daha iyi bir sonla
bitmez di beklenmemeli zaten!
Ancak Merziye'nin anlattna gre keyif dkn acmasz bir adam, kendisiyle daima
nikah kyp onu ve ocuklarn himayesi altna alacan syleyerek ifalde bulunmu.
Emelini gerekletirdikten sonra bu kadncaz raz olmad halde onunla geici nikah
usul- evlendiini iddia ederek kendisini yz st brakp gitmi.
Eer bu anlatlanlar doruysa nikah akdi zaten batldr. nk (ehvetperest) bir
erkek er'i ve rfi kurallardan tamamen bir kadn aldatm ve ifalde bulunmutur,
dolaysyla kanunen cezalandrlmas gerekir. Ancak Rza gibileri cezalandrlmadan nce
eitilmeli sonra Merziye gibileri uyandrlp bilinlendirilmelidir.
Zen-i Ruz dergisi, bir erkein acmaszlyla (ehvetperstliile) bir kadnn gaflet ve
cehaletinden kaynaklanan bir cinayetin suunu kanuna yklemeye almakta ve Rzay
haklym gibi gstererek, akabinde kanunu itham etmektedir.
Geici nikahla ilgili kanun olmasayd acmasz(ehvetperest)Rza saf ve cahil
Merziye'yi rahat m brakacakt acaba?
Kadn ve erkei eitime ve bilinlendirme mesuliyetinden neden kayorsunuz.?
Kadnla erkein er'i hak ve vazifelerini niin gizliyorsunuz? Ne diye kadnlar aldatma
yoluna giderek onlarn yegane koruyucusu ve kurtulu mitleri olan bir kanunun kadnn
dmanym gibi gsterip biricik snaklarn kendi elleriyle yktrmaya alyorsunuz?!
Geici Nikah ve ok Kadnla evlilik
"Geici nikah bir nevi ok kadnl evlilie izin vermektir. ok kadnllk ky bir
eydir. Netice geici nikahn da kt olduu sonucu kar ortaya deniliyor."
GEC NKAHTA EVLATLARIN DURUMU
26

5- Eletirilerden biri de, geici nikahn srekli olmamas sebebiyle ileride dnyaya
gelecek ocuklar iin uygun olmayacak bir aile yuvasna yol aaca eklinde. Doacak
ocuklarn sahipsiz olmas, kendilerini seven bir baba ve yuvasna bal bir annede
mahrum kalmas, geici nikahn getirecei kanlmaz(kt ) sonulardanm.
Zen Ruz dergisinin zerinden en fazla durduu bir eletiri noktalarndan biridir bu.
Ancak buraya kadar yaptmz aklamalardan sonra bu konunun da akla kavumu
olduunu sanyoruz. Geen sayda makalemiz de geici nikah daimi nikah arasnda ki
farklardan birinin de ocuk yapmayla ilgili olduunu hatrlatmtk.
Daimi nikahta elerden hi biri, dierinin rzas olmakszn ocuk yapma
mesuliyetinden kendisini soyutlamaz. Geici nikahta ise her iki tarafta bu konuda
serbesttir. Geici nikahta kadn erkein kendisiyle temasta bulunmasn engelleme hakkna
sahip deildir;ancak erkein bu hakkn muhafaza kaydyla hamilelikten korunabilir.
Gnmzde doum kontrol aralaryla bu mesele halledilmitir.
Buna gre geici nikahta eler ocuk yapmakta ister ve onun eitim, terbiye ve
bakmn stlenmeyi kabullenirse ocuk yapabilirler. Doal duygular bakmndan daimi
zevceden doacak ocuklar la nceden dnyaya gelecek ocuklar arasnda hi bir fark
olmayaca acktr. Kald ki anne ve babann bu vazifesinden kanmas halinde kanun
mdahale eder ve talak durumunda olduu gibi, ocuklarn haklarnn olmasn ve
igdlerini teskini maksadyla nikaha ba vururlarsa bu durumda elbette doum kontrol
tedbirleri alacak ve ocuk yapmaya bilmeyeceklerdir.
Bilindii zere kilise inanc, gebelii engellemeye almann meru olmadn syler
ve doum kontrolne izin vermez Ancak slam'da durum farkldr, elerin balangcndan
itibaren gebelii nlemesinin slam nazarnda hi bir sakncas yoktur. Fakat cenin
meydana geldikten sonra ve hamilelik baladktan sonra slam hi bir suretle onun yok
edilmesine izin vermez.
ia fukuhas daima nikahtan maksadn neslin devam olduunu, geici nikahlnnsa
daha ziyade i gdlerinin teskinine ynelik bulunduunu sylerken bu manay
kastetmektedirler ite.
ELETRLER
40 maddelik yasa tasarsnn yazar Zen-i Ruz dergisinin 87. Saysnda geici nikah
eletirerek yle diyor:
"Geici nikah meselesi lesine zc bir konu ki evlenmeyle ilgili kanunlar yazanlar
dahi bunu gemite anlamam bunu erh edememiler. Yaptklar i kendilerini rahatsz
etmi olacak ki grmz konumuz olabilmek maksadyla 1075,1076,1077. Kanun
maddeleri gereince bir dizi kelimeleri yan yana koyup bir takm ifadelerle bu ii batan
savmlar. Mut'a (geici nikah) ile ilgili kanun maddelerini yazp dzenleyenler bu ii o
kadar gnlszce ve rahatszlk duyarak yapmlar ki, mezkur nikahla ilgili bir tarif ve
nikahn artlar ve protokoln gsterecek herhangi bir aklamada dahi bulunmamlar.

27

Yazar bunlar syledikten sonra medeni kanunundaki bu eksiklii bizzat giderme

zahmetine katlanyor, Mut'a nikahn tarif ederek yle diyor: Mut'a nikah kadnn belli
bir cret karlnda bir ka dakika veya bir ka saatliine de olsa muayyen bir mddet
iin erkein cinsel arzularn tatmin etmek ve ehveti gidermek maksadyla kendisini ona
teslim etmesidir."
Sonra yle devam ediyor:
"ia fkh kitaplarnda, sz konusu nikahn geerli olabilmesi iin Arapa sylenmesi
gereken bir takm ifadelerden sz edilir, halbu ki medeni kanunda bu ifadelere
rastlanmyor. Demek ki sz konusu maksada belli bir cret karlnda kiralanan delalet
eden baka bir ifadede Arapa olma dahi kanun yaplabilecei koyucu tarafndan zmnen
kabul edilmi.
Yukardaki ifadelerden anlalaca zere yazara gre:
A) Medeni Kanun, Mut'a nikahnn tanmn vermemi ve artlarnn ne olduunu
aklamamtr.
B) Mut'a nikah belli bir cret karlnda kadnn bir erkek tarafndan kiralanmasdr.
C) Kanun koyucuya gre kadnn kiralandna delalet eden her cmle ve ifade, mut'a
nikahnn geerlilik ve kabul iin kafidir.
Sayn yazardan ricam, Medeni Kanunu bir kez daha okunmas dikkatle mtaala
etmesidir. Zen-u Ruz dergisi okuyucularndan da ayn eyi tavsiye ederim Medeni
kanunun bir nshasn bulup okusunlar ve aada ki blmleri dikkatle gzden
geiriversinler:
Birinci nikahn geici olmas iin belli bir sre iin akde edilmesi gerektiine dairdir.
kincisi geici nikahn sresi mutlaka belirlenmelidir, der. ncs de, geici nikahn
mehir ve mirasla ilgili hkmlerinin miras ve mehir konular ilgili fasllarda belirtilen
hkmlerle belli olduudur.
40 nerinin yazar, nikah kanunun bandan itibaren be faslada belirtilen btn
hkmlerin yalnzca daimi nikahla ilgili olduunu ve mut'a nikah konusunda bu
maddeden baka bir hkm bulunman zannetmiler. ...1069. maddede olduu gibi
daimi nikaha mahsus olduu belirtilen maddeler ve boanmayla ilgili hkmler dnda bu
be faslada geen btn hkmlerin hem daimi nikah hem de geici nikah kapsadn
fark edememiler tabii....Mesela evlenme kasdn sarih bir ekilde ortaya koyan hafzlarla
ifade edilen "icab" ve "kabul" gereince nikah kylm olur " eklinde geen 1062 madde
sadece daimi nikaha mnhasr deil, her ikisine aittir. Keza akd, akid evlenme akdini
imzalayan taraf ve eler huzurunda zikredilen artlarda yine her iki nikah kapsar. Mut'a
nikahnn Medeni kanunda tarif edilmi olmamas ise byle bir tarife gerek duymu
olmamasndandr. Nitekim medeni kanun, daimi evlilii de tarif etmemi ve byle bir eye
hacet duymamtr. Evlilik ve kar koca alma vakasna sarihen delalet eden her ifade ve
tabir, Medeni kanun nazarnda nikah akdinin kabul iin kafi grlmtr ki hem geici,
hem daimi, akd iin geerli bir durumdur bu Ancak mbadele alveri ve kira gibi evlilik
28

dnda bir mana verecek ifadeler, ister geici ister, daimi nikahta olsun, akdin geerlilii
iin kafi deildir.
Kanunun gerek uzmanlar olan bir grup muhterem hakim adliyelerde oktur. Medeni
kanun yukarda yneltilen bu eletirilerin yerinde olduu tehisinde bulunursa, imdiden
itibaren Zen-i Ruz dergisinde yazlacaklar eletirmekten vaz geeceini taahhid ederim.
GEC NKAH VE HAREM SARAY MESELES
Bat dnyasnda batllar aleyhinde kullanlp sk sk yzne arpt ve hakknda
teden beri filmler yapp tiyatrolara konu edilen mevzularn birinde maalesef pek ok
rnei bulunan harem saray meselesidir.
Dou dnyasna mensup baz hulefa ve sultanlarn yaama tarz bu maceraya tam bir
rnek tekil etmekte. Harem saraylar kurma hadisesi doulu erkein ehvetlerini tatmin
ve nefsani isteklerine bamllnn simgesi olarak kabul edilmektedir.
Deniliyor ki: Geici nikaha cevaz vermek, zmnen haramsaray kurulmasna da
msaade etmek manasna gelir ki, bu da bat karsnda iin utan verici bir hadise ve
nemli bir zaaf noktasdr. Bunun da tesinde, ekli ne olursa olsun, ahlaka, terakkiye
aykr ve ahlaki ke sebep olan ehvetprestlik ve nefse kulluu caiz grmektedir bu.
Ayn ifadeleri, ok kadnl evlilik konusunda da kullananlar var. Bu dncede olanlar,
ok kadnl evlilie izin verilmi olmasn, harem saraylar kurmay meru grmek eklinde
yorumlamaktalar. Bu konuya ileride deineceimizi hatrlatarak geici nikah mevzulu
bahsimizi srdryoruz.
Bu meseleye iki adan yaklamak gerekir: Birincisi: Harem saraylarn ortaya
kmasna sebep olan itimai unsurlarn neler olduudur. Dou lkelerinde harem
saraylarn kurulmas hadisesinde geici nikahla ilgili kanun maddelerinin bir etkisi olmu
mudur, olmam mdr?
kincisi: Geici nikah kanununun teri maksad baz erkeklerin ehvetlerini tatmin ve
nefsani arzularn gidermek iin harem saraylar kurabilmesine yardmc olacak bir vesileye
sahip olmalarn salamak mdr?
HAREM SARAYLAR YAPTIRMANIN SOSYAL SEBEPLER
Yukarda, mezkur meselinin iki adan ele alnmas gerektiini hatrlatmtk.
Bunlardan birincisi, harem saraylarn ortaya kmasnda etkin olan sosyal faktrlerin
incelenmesi gerektiiydi. Sz konusu hadise iki temel faktrn elele vermesiyle ortaya
kmtr.
Baz erkeklerin haremsaray kurmaya ihtiya duymasnn en nemli sebebi, kadnn
iffet, takva ve namusluluudur. Baka bir deyile bu olgunun meydana kt ortam, belli
bir erkee ait bir kadnn baka erkeklerle gayri meru ilikiye girmesine msaade
etmeyecek ahlaki ve sosyal artlara hakim olduu bir ortamdr. Elence dkn
ehvetperest ve zengin bir erkek bu ortama ramen emellerini gerekletirebilmek iin
baz kadnlar etrafna toplayp haremsaray kurmaktan baka yolu olmadn grmtr.

29

Kadnn iffet, takva ve namuslu olmas gerektiini ngrmeyen bir toplumda, kadnn
diledii erkekle kolayca ve karlksz beraber olabildii, erkelerin istedikleri zaman
istedikleri kadnla iliki kurabildii ve fesat yuvalarnn btn sahalarda, her zaman ve
istenilen ekliyle bol bol mevcut olduu bir ortamda bu tr erkeklerin o kadar masrafa
girerek harem saraylar kurma zahmetine katlanmayaca aikardr.
Dier sebep ise sosyal adaletin olmaydr. Sosyal adaletin salanamad bir yerde,
kiminin nimetler iinde yzd, kimilerininse fakirlik, bedbahtlk ve yoksulluk iinde
srnd bir toplumda pek ok erkek evlenme imkanndan mahrum kalacak, bylece
bekar kadnlarn saysnda art olacak ve neticede harem saraylarn ortaya kmasna
elverili bir ortam domu olacaktr.
Sosyal adaletin salanmas, e seimi ve aile tekili iin gerekli imkanlarn herkese
tannmas halinde elbette ki her kadn muayyen bir erkee ait olacak, neticede sefahat,
ayyalk ve haremsaray kurmalar da ortadan kalkacaktr.
stelik, kadnlar sayca erkeklerden ne kadar fazladr ki bulua ermi olan her erkek
evlendii halde yine de erkekler- veya en azndan zengin erkekler- iin haremsaray
kurmak mmkn olabilsin?!
Zaten tarihin adetidir bu; halife ve sultanlarn harem saraylarn dan dem vurur. Onlarn
sefahat meclislerinden, iki meclislerinden ayrntlaryla sz eder. Fakat bu saraylarn var
olmas

uruna

canlarn

kaybedip

gz

ak

gidenlerin

hasretlerinden,

mahrumiyetlerinden, murat alamadan btn arzularyla birlikte mezara gmldklerinden,

velhasl sosyal artlar sebebiyle evlenme imkan bulamadklarndan hi mi hi bahsetmez...
Harem saraylar kapatlan yzlerce kadn, bir mr boyu bekar yaayan zavall ve garip
insanlarn tabii hakkyd salnda...
Bu iki sebebin ortadan kaldrlmas halinde, yani iffet ve takvann kadn iin zaruri
kabul edilip cinsel tatminin - geici veya daimi- evlilik messesesi dnda imkansz hale
getirilmesi ve dier taraftan sosyal ve iktisadi ayrcalklarn ortadan kaldrlarak bulu
ana ulam herkesin en tabii insani haktan, yani evlilik hakkndan istifade
edebilmesinin salanmas halinde haremsaray kurmann mmkn olmayaca ortadadr.
Tarihe ksaca bir gz atlacak olursa harem saraylarn tesisinde geici nikahn zerrece
rol olmad anlalr. Bu sahada hret kazanm Abbasi halifeleri ve Osmanl sultanlar
ii olmadklar iin muvakkat nikaha bavurduklar sylenemez.
Kald ki, bu kanunu bahane edebilme imkanna sahip olduklar halde, ii mezhepli
sultanlarn mezkur konuda -haremsaray kurma- Abbasi halifeleri veya Osmanl
padiahlaryla asla boy lemeyecei de hatrlanacak olursa meselenin ok daha baka
birtakm zel sosyal artlardan kaynaklanm olduu kolayca anlalr.
GEC NKAHIN TER ZEVK TATMN N MDR?
Gelelim meselenin ikinci boyutuna... Her eyden phe edilse bile Semavi dinlerin
genelde ehvetprestlik ve beyhude heveslerin tatminine kar kyam ettiklerinden phe

30

edilemez. Hatta bu dinlerin ounda ehvet ve arzularn terki, mezkur dinlerin yeleri
arasnda gayet zor bir takm riyazet ve ilelere tahamml ekline dnmtr.
slam'n bariz ve belirgin ilkelerinden biri hevaprestlie - zevklerine taparcasna dkn
olma- kar mcadele etmektir. Hevaperestlik, putperestlikle ayn srada yer alr
Kur'an'da... eitli kadnlarla ilikide bulunma ve onlar "tatma" gayesinde olan "zevkine
dkn" kimseler, slam nazarnda melun ve Allah'n dmandrlar. Boanmayla ilgili
blmde bu mevzuyla ilgili slami delilleri nakledeceiz, inallah.
slam'n dier baz dinlere kar zellii, riyazet ve ruhbanl knam olmasdr; ancak
bu, nefse dknlk ve zevkperestlii mubah grp ona cevaz verme anlamna deildir
asla. slam nazarnda cinsel veya dier igdler, ancak doal ihtiya snrlar dahilinde
tatmin edilmeli ve bu erevede giderilmelidir. Ancak slam, insann igdler ateini
krklemesine ve onu tkenmek bilmeyen bir ruhi eilime dntrmesine izin
vermemektedir. Bu yzden zevkperestlik adaletsizlik ve zlm eklinde tezahr eden
durumlarn slami gayeyle mutabk olmadn anlamalyz.
Geici nikah kanununu dzenleyenin bu yolla bir takm zevk dknlerinin harem
saraylar oluturarak bir kadn, birka ocuun bedbahtl pahasna keyif srmelerini
temim etmek gibi bir gaye gtmedii aktr.
mamlarmzn geici nikah konusundaki tevikleri, ileride etraflca deineceimiz
birtakm zel sebeplere dayanr.
GNMZ DNYASINDA HAREMSARAY
Meselenin bu noktasnda, gnmz dnyasnn haremsaray kurma konusunda ne
gibi bir tavr sergilemi olduunu grelim bir de... Gnmz dnyas haremsaray
geleneini irkin bulmu ve knamtr, haremsaray kurmak gnmzde ho
karlanmamaktadr ve bunu douran sebep de ortadan kaldrlmtr. Ancak gnmz
dnyasnn ortadan kaldrd bu sebep hangi sebeptir? Neticede btn genler evlilie
ynelmi ve harem saraylar douran ortam bu yolla m ortadan kaldrlmtr?
Hayr... Apayr bir yol denemitir gnmz dnyas... Birinci sebeple, yani kadnn
iffet, takva ve namusuyla oynam ve bu yolla erkek takmna -szm ona- en byk
hizmette bulunmutur! Kadnn iffet ve takvas kadn ycelterek aziz ve deerli kld
lde, erkek iin engel saylmtr.
Gnmz dnyas yaptklaryla, an erkeini birok masraflara katlanp haremsaray
kurma zahmetinden kurtarmtr. Bat medeniyetinin bereketi sayesinde bugnn erkei
iin her yer haremsaray olmutur. an erkei, Harun'r Reid veya Fazl b. Yahya
Bermeki gibi eitli tr ve renklerde kadnlara sahip olabilmek iin onlarn g ve
zenginliine ihtiya duymuyor bugn...
Bugnn erkei iin, Harun'r Reid'in dahi ryasnda geremeyecei ahlakszlk ve
zamparalklar yapabilmek, iki bin tmenlik(*ran para birimi riyalin on kat 1 tmen
*dipnot*-ev-) bir aylk gelir ve bir otomobile pek ala mmkndr artk. Oteller,

31

restoranlar ve kafeteryalar niceden beridir erkeklere harem saraylk yapmaya hazr

olduklarn duyurmulardr.
Bu asrda Adil Kul vali(*O gnlerde gazetelerde ad kan bir serseri*dipnot-ev-*
gibi genler zerrece utanmakszn gayet rahat bir edayla ayn anda muhtelif tiplerde 22
sevgilisi olduunu syleyebiliyor. an erkei iin bundan iyisi can sal!... Bat
medeniyetinin getirdii bolluk sayesinde an erkei, harem saraylara harcanacak yksek
masraflardan ve beraberinde getirecei trl problemlerden kurtulmutur.
Bin bir gece masallarnn kahraman mezarndan kalkp da kadnn bugn bylesine
ucuz, hatta bedava elde edebildiini, iki ve sefahat meclisleri tertiplemenin bu kadar
kolay olduunu grseydi, ar zahmetlere katlanp birok masrafa girerek haremsaray
kurma klfetini stlenmeyecekti elbet. Onu haremsaray kurma masraf ve klfetinden
kurtaran batllara teekkr edecek ve vakit geirmeksizin "ok kadnl evlilik ve geici
nikahn artk iptal edildiini ilana kalkacakt." Zira bunlar erkein kadna kar birtakm
mesuliyetler yklenmesine sebebiyet vermekte ve erkek iin balayc artlar
dourmaktadr.
Bu oyunun dnk ve bugnk galibinin kim olduu anlald. O halde oyunu kaybeden
diye sorarsanz cevab ortada. Dn ve bugn oyunu kaybeden taraf, kadn denilen safdil
yaratk olmutur maalesef.
HALFENN GEC NKAHI MEN ED
Geici nikah, bugn Caferi mezhebinin fkhna hastr, dier slami fkhlar geici nikah
caiz bilmez. Snni ve ia mslmanlar arasnda ekimeye sebep olacak bir bahse girmek
istemediini hatrlatarak burada geici nikahn men ediliinin tarihesine ksaca
deinmenin faydal olaca inancndayz.
Sadr- slam'da geici nikahn caiz olduu ve baz yolculuklar sresinde elerinden
uzak dp bunun skntsn eken kimi mslmanlara Resulullah'n (s.a.a) geici nikah
izni verdii hususunda btn mslmanlar arasnda icma ve ittifak vardr. Keza ikinci
halife dneminde geici nikahn halife tarafndan yasakland konusunda da mslmanlar
ittifak etmilerdir. kinci halife, bu konuda herkese bilinen beyannda yle diyordu:
"Resulullah dneminde iki ey mubaht ki ben onlar yasakladm ve bunlara irtikap
edenleri cezalandracam bildiririm: Kadnlarla mut'a ve hac mut'a s."
Ehli snnet kardelerimizden bazlar geici nikahn Hz. Resul-i Ekrem (s.a.a)
tarafndan, mrlerinin sonuna doru kaldrldn ve halifenin gerekte Hz. Resulullah'n
(s.a.a) bu yasaklamasn ilan etmi olmaktan baka bir ey yapmadn syler. Ancak
halifenin beyan meselenin bu ynde olmadn aka ortaya koymaktadr.
Mezkur meselenin en doru aklamasn merhum Allame Kaif'ul Gta yapmtr.
Halifenin bu mevzuda yasaklama getirmesinin sebebi, bunu halifenin yetkisi dahilinde
grmesi, halifenin bu gibi konularda zamann artlar gereince yetkisinden yararlanma
hakkna sahip olduunu tasavvur etmi olmasdr.

32

Baka bir deyile halifenin bu yasaklamas er'i ve kanuni bir yasaklama deil, siyasi bir
yasaklama idi. Tarihi belgelerden de anlalaca zere halife, iktidar dneminde
sahabenin giderek genileyen slam topraklarna katlan yeni beldelere dalmasndan ve
slam' yeni kabul etmi bulunan milletlerle kan akrabalna sebep olacak balar
kurmasndan duyduu endieyi gizlemiyordu. slam' yeni kabul etmi ve mizalarnda
henz derin bir islami eitim ve terbiyenin ilememi olduu yeni mslmanlarla
sahabenin kan ba kurmasn gelecek nesiller iin bir tehlike olarak grmedeydi.
Halifenin bu tutumunun geici bir tedbir olduu apak bellidir. Nitekim mslmanlarn o
dnemde halifenin mezkur yasan kabul etmi olmasnn sebebi, bunu kalc bir kanun
olarak deil, geici bir siyasi maslahat olarak telakki etmi olmalarndandr. Yoksa,
halifenin "Resulullah (s.a.a) bu mesele hakknda yle hkm vermiti, fakat ben onun
tersine byle hkm veriyorum" deyip de mslmanlarn bunu kabul etmesi, mmkn
deildir.
Ancak daha sonralar birtakm zel hadiseler nedeniyle halifelerin zellikle ilk iki
halifenin bu tr uygulamalar, her zamana taalluk eden sabit ve kalc programlar eklinde
telakki edildi. Ve zamanla gsterilen taassuplar yle bir noktaya vard ki bu uygulamalar
temel kanunlar grnm kazand. Binaenaleyh bizce meselenin bugnk durumunun
sorumluluu, halifeye deil, Ehl-i Snnet kardelerimize taalluk eder daha ok... Halife,
geici ve siyasi bir sebeple mut'a nikahn yasaklamt; nitekim amzda -ran'da
gndeme getirilen ttn yasa da(*)*Kaarlar zamannda ran ttnnn ngilizlerin
tekeline verilmesi zerine merhum Ayetullah irazi bir fetvayla bu yasa gndeme
getirmi, ngilizleri akna uratmt.-ev-*dipnottur
buna benzer bir hadiseydi aslnda. Daha sonralar, bakalarnn bu gibi hkmleri daimi
ve kalc sabit kurallar haline getirmemesi gerekir.
Allame Kaif'ul Gta hazretlerinin meseleye, halifenin iinin sahih olup olmad
asndan yaklamad aktr. Keza mut'a nikahnn, Veliyy-i Emr-i Mslimin'in de olsayasaklama hakkna sahip olduu meseleler arasnda yer alp almadn da sz konusu
etmiyor. Bilakis, mesele balangta yle vuku bulmu, yle gelmitir diyerek, bu
sebeple o dnemin mslmanlarnca genelde menfi bir tepkiye muhatap olmadn
belirtiyor.
zetle, bir yandan halifenin kiilik ve nfuzu, dier yandan onun devlet ynetimiyle
ilgili yntemlerine kar halkn gsterdii taassup, bu kanunun giderek sahne d braklp
unutulmasna neden olmu, vazgeilmesi halinde -sosyal- rahatszlklar douracak olan ve
daimi nikahn tamamlayc faktr eklinde ileyen bu snneti ilemez hale getirmitir.
Din-i Mbin-i slam'n koruyucular olan Ehl-i Beyt imamlar ite bu noktada meseleye
mdahale etmilerdir. Ve bu slami snnetin tamamen unutulup terk edilmesini nlemek
maksadyla mslmanlarn dikkatini meseleye ekmilerdir. mam Sadk (a.s)
"Sylemekte asla tereddt etmeyeceim meselelerden biri de mut'adr" beyan bu sebebe
dayanyordu.
33

te bu noktada mut'a nikahnn teriinin asl hikmetine, ikinci bir hikmet de eklenmi
oldu. Bu da "unutulmaya yz tutmu bir snnetin ihyas"na almakt. Pak ve Mutahhari
mamlarmzn evli erkekleri mut'a nikahndan men etmi olmalar, bence bu konunun sz
konusu birinci derecede nemli hikmetinden kaynaklanmtr. Bununla, "sz konusu
konunun, ihtiyac olmayan erkekler iin teri edilmediini" anlatmak istemilerdir.
Nitekim imam Kazm (a.s)a Ali b. Yaktin'e syledii u cmle de mezkur gerei aka
ortaya koyar:
"Mut'a nikahyla ne iin var senin? Allah Teala seni ona ihtiya duymaktan
-bekarlktan- kurtarm deil midir?"
Yine mam, bir bakasna yle demektedir:
"Bu i ancak bir ee sahip olmayan, dolaysyla Allah Teala'nn onu bu ihtiyatan
kurtarm olduu kimseler iin revadr. Evli olup da bir ee sahip olanlara gelince;
byleleri, ancak elerine ulamalarnn mmkn olmad zamanlarda bu areye ba
vurabilirler."
mamlarn bu yolu umuma tavsiye ve onlar bu areye tevik etmelerinin sebebi ise,
meselenin ikinci hikmetine dayanr. Yani "unutulmaya yz tutmu bir snneti diriltme
esasna", zira terk edilmeye yz tutmu bir snnetin ihyas iin sadece ihtiyac olanlar
tevik etmenin yeterli olmayaca ortadadr.
ia rivayetlerinden aka meselenin byle olduu anlalmaktadr.
Ksacas meselenin tartma gtrmez taraf udur: Sz konusu kanunu teri eden ilk
kanun koyucu tarafn, bu terii ve ardndan, Ehl-i Beyt mamlarnn bu yoldaki
teviklerinin amac, birtakm hayvan sfatl ehvetperestlerin hayvani zevklerini tatmine
yardmc olmak ve bylelerinin haremsaray kurabilmelerini salayp ifale uram bir
ksm zavall kadn bedbaht ve ocuklarn da kimsesiz ve perian etmek deildir asla.
HZ. AL (a.s) DEN BR HADS
Krk nerinin yazar sayn Mehdevi Bey, Zen-i Ruz dergisinin 87. Saysnda diyor ki:
eyh Muhammed Ebu Zhre'nin "El-Ehval-" adl esrinde, Hz. Ali'den (a.s)
nakledilen yle bir rivayet geer:
Mehdevi efendi bu rivayeti yle tercme etmi:
"Bu iin ehli olmayan birinin mut'a yaptn bilirsem ona zina-y muhsine2 haddi
uygular ve recmederim."
Evvela, eer sz konusu ahs cidden Hz. Ali'den (a.s) mut'a hakknda ehl-i snnet
aliminin naklettii, ancak senete zayf olan bu rivayete yapyor?!
Hz. Ali'den nakleden u rivayet mesela:
"mer mut'ay yasaklamasayd, mayas bozuk olandan baka hi kimse asla zina
yapmazd."

- Zina-y muhsine: Evli kadn veya erkein zina yapmas. -ev-

34

Rivayette aka belirtilen udur: Mut'a nikah yasaklanmam olsayd hi kimse cinsel
duygularn basks altnda kalarak zina yapmayacakt. eriata aykr davranmay, daima
eriata uymaya tercih eden kimseler ancak zinaya tevessl ederdi.
kincisi, sz konusu rivayetin tercmesi sayn yazarn aktard gibi deil, yledir:
"Evli birinin mut'a yaptn bilirsen onu recmederim.
"Evli erkek" demek olan "muhsin kelimesini sayn Mehdevi'nin neden "Ehli olmayan"
eklinde tercme ettiini de anlayamadk tabii!
Bylece bu rivayet, evli erkeklerin mut'a nikah yapmaya haklar yoktur, demektedir.
Nitekim eer "hi kimsenin mut'a yapmaya hakk yoktur" denilmek istenseydi, mezkur
rivayet ibaresinin gememesi gerekirdi. Binaenaleyh bu rivayet evli erkek) sahih
3. BLM
KADIN VE

SOSYAL BAIMSIZLIK

KEND

KADERN

BELRLEME

BAIMSIZLII
Bir gn bir kz tedirgin ve endieli bir halde Hz. Resul-i Ekrem'n huzuruna vard:
- Ya Resulullah! u babam...
- Baban ne yapt ki?
- Benim fikrimi almadan amcamn olun nikahm kym...
- Madem yle, sen de itiraz etme; kabullen ve amca olunun helallisi ol.
- Ya Resulullah! Amcamn olunu sevmiyorum; bu durumda sevmediim biriyle
evlenmeyi nasl kabul edebilirim?
- Sevmiyorsan, o baka; son karar verecek olan sensin elbet. Git ve kimi seviyorsan
onunla evlen.
- Ya Resulullah! Aslnda ben amca olunu ok seviyorum, bakasndan gnlm yok.
Ondan bakasyla da evlenmem zaten. Fakat babam benim fikrimi sormakszn kendi
bana byle bir karar ald. Ben de kasten huzurunuza varp byle konutum ki bu bizzat
sizden duyabileyim. Bylece babalarn bu konuda tek sz ynl karar alamayacaklarn
ve kzlarn rzas olmakszn onlar bakalarna nikahlayamayacaklarn sylediini tm
kadnlara duydurabileyim.
Bu rivayeti ehid-i Sani Mesalik adl eserinde ve Cevahir'in yazar Cevahir'el Kelamda
gibi tannm fakihler Ehl-i Snnet yoluyla nakletmilerdir. Arap olmayan cahili
toplumlarda olduu gibi cahiliye Araplar dneminde de erkekler kzlar, kz kardeleri ve
hatta anneleri zerinde her yetkiye sahip bulunduuna inanrlard. Bu nedenle onlara
kendi kocalarn kendi tayin etme hakk tanmazlard. Bu konularda mutlak yetki sahibi,
baba, erkek karde bunlar olmaynca da amcayd.
Bu yetki tekeli yle bir hadde varmt ki babalar, henz dnyaya bile gelmemi olan
kzlarn bir erkee nikahlyorlar ve bu kz ocuu doup byynce de sorgusuz sualsiz
o erkee ait oluyordu.
DNYA GELMEDEN NKAHLAMA HADSES
35

Hz. Resul-i Ekrem'in (s.a.a) Veda Hacc'nda bulunduu gnlerden biriydi. Resulullah
(s.a.a) bir binee binmiti, elinde de bir krba vard. Bu halde yol almaktayken adamn
biri karsna dikilip "ikayetim var!" dedi. Resul-i Ekrem:
-Syle, buyurdular.
-Yllar nce, cahiliyet dneminde iken Tark b. Merka ile birlikte bir savaa katlmtk.
Bir ara Tark'n mzraa ihtiyac olmu, "Bana bir mzrak verecek yok mu?! dln
vereceim!" diye bardn duydum. Ben ne kp "Verecein dl nedir?" diye
sordum. Tark "Sz veriyorum" dedi, "Dnyaya gelecek iki kz ocuumu senin iin
byteceim!" ben de bu art kabullenerek kendi mzram ona verdim. Aradan yllar
geti. Geenlerde bu hadiseyi hatrlattm; Tark'n evde yetikin bir kz olduunu da
duymutum zaten, yanna gidip hikayeyi kendisine hatrlattm; ve borcunu demesini
istedim. Ancak Tark oyunbozanlk etti ve verdii szden cayarak kz ancak mehir
karlnda bana nikahlayabileceini syledi. Bu konuda hangimizin hakl olduuna karar
vermen iin sana geldim.
Resulullah (s.a.a):
- Kz ka yanda? Diye sordular. Adam cevap verdi:
-Kz bym, salarna ak bile dm...
- Bana sorarsan ne sen haklsn, ne de Tark! Var iine git, kzcaz kendi haline brak.
Adam hayretten donakald. ok armt. Gzlerini Hz. Resul-i Ekrem'den(s.a.a)
ayramyordu bir trl... Bu nasl hkm vermekti? Bir babann kendi kz zerinde tam
yetkisi yok muydu yani? Mehrini de dediim halde kz babasnn kzn bana nikahlamas
nasl reva olmaz?!
Hz. Resul-i Ekrem(s.a.a) adamcazn hayret dolu baklarndan, aklnn allak bullak
olduunu sezerek yle buyurdular:
-Emin ol, eer dediimi yapacak olursan, ne sen, ne de arkadan Tark gnahkar
olmazsnz.
KARILIKLI KIZ DETRME
Cahiliye dneminde uygulanan"iar"nikah, babann kzlar zerindeki mutlak
hiyerarisinin bir dier rneiydi.
"iar" nikah, karlkl kz deitirme eklinde yaplan evlilie verilen isimdi. Yetikin
kzlar olan iki kii, bu kzlar deitiriyor, biri dierinin kzyla evleniyordu. Bir tarafn
verdii kzn mehri ald kz saylyordu. slam bu bozuk gelenein batl olduunu
bildirmitir.(*)Bu nikahta damat, ayn zamanda kaynpeder de olmakta, doacak ocuun
babas, ayn zamanda bu ocuun dedesi ve kendisinin kaynpederi saylan ahsa kendi
kzn nikahlamaktadr. Gayri meru bir aile ilikisi douran bu evlenme usul, slam'la
birlikte ortadan kalkm oldu.-evHZ.

RESUL-

EKREM

(s.a.a)

KIZI

SEMNDE SERBEST BIRAKMITIR.

36

FATME-TZ-ZEHRA'YI

(a.s)

Hz. Resul- Ekrem (s.a.a) in kendileri bir ka kz babasyd; onlar evlendirirken hi

hazrda bulunmam ve kzlarn koca seiminde serbest brakmtr. Hz. Ebu Talib(s.a)
Hz. Zehra- Merziyye'ye (s.a) Resulullah' tan istemeye gittii zaman Peygamber-i
Ekrem(s.a.a) " imdiye kadar bir ka kii daha Zehra'ya talip oldu" buyurdular" ben
meselei dorudan kendisine atm, fakat yzn benden evirerek raz olmadn
gsterdi. imdi ona gidecek ve senin ona talip olduunu kendisine ileteceim.
Hz. Resul-i Ekrem (s.a.a) kalkp sevgili kznn yanna gitti, meseleyi at. Ancak
Zehra(s.a) daha nceki grclklerde olduu gibi yzn evirmeyip sukut ederek
rzasn gstermi oldu. Resulullah(s.a.a) bunun zerine tekbir getirerek dar ktlar.
SLAM'IN KADIN HAREKET BEYAZ BR HAREKETT
slam kadn cismine en byk hizmeti vermitir. slam'n kadna gtrd hizmet,
babalarn mutlak haeriyasna son vermek ve erkek diktasn krmaktan ibaret deildi
yalnzca. slam kadna her eyden nce hrriyetini balad, o'na kiilik ahsiyet
kazandrd ona kiilik ve dnce bamszl verdi, kadnn tabii haklarn tand... Ancak
kadn haklar konusunda slam'n att admla bu hususta bat dnyasnda yaanan ve
bakalarnn da taklit etmekte olduu durum arasnda iki temel fark vardr.
Birincisi, kadn ve erkein psikolojisi asndandr .slam bu mevzuda gerekten
halikarde bir yol gstermi ve mucize yaratmtr. lerideki bahislerimiz de bu konuya
etraflca deinecek ve rnekler vereceiz.
kinci fark udur: slam kadn, insani haklaryla aina klp hrriyet kiilik, ve
bamszlna kavuturmutur kadnlar erkeklere kar kkrtma yoluna gitmemi,
erkeklere kar daima ktmser olmaya, onlar dlamaya ve onlara kar hasmane bir
takm taknmaya da itmitir asla.
slam'n getirdii kadn hareketi beyaz bir hareketti; siyah krmz mavi mor deil. ..Bu
hareket kzlarn babalarna kadnlarn kocalarna kar saygsn yitirmeye sebebiyet
vermedi, aile temelini sarsntya uramad. Kadnlar koca sahibi olmaya annelik etme ve
ocuk eitme konusunda ktmser bir tutum sergilemeye itmedi. Kadn, toplumun avcs
durumunda olan ve bedava av arayan bekar erkeklerin oyunca durumuna getirmedi.
Kadnlar, kocalarnn iffetli yuvasndan, kzlar ana babalarnn sevgi dolu kucaklarndan
uzaklatrarak makam ve para sahiplerine teslim etmedi. Okyanuslarn tesinden "Eyvah!
Kutsal aile balar kopuyor! Babalara gven kalmad!Bunca fesat karsnda ne yapacaz
imdi feryatlarn ykselmesine sebep olacak eyler yapmad slam...Bunca krtaj ve bebek
katliamn nerede yapacaz?!"Yzde krka varan veled-i zina art karsnda ne
yapacaz?!..Btn bunlar batnn armaanyd. Zinadan dnyaya gelen ocuklar efkatli
bir babann evinde dnyaya gelmedikleri iin bu ocua asla snmamakta bir kuruma
teslim ettikten sonra bir daha onu aramamakta ve onu sormamaktalar.
lkemizde bir kadn hareketine ihtiya var fakat toplumumuzun ihtiya duyduunu bu
hareket, siyah ve bulank Avrupai hareket deildir. Bilakis temiz ve slami bir harekettir.
37

Bu ehvetperest genlerin katlmayaca ve bir rol stlenmeyecei nce retilerden

slami bir hareket olmaldr, medeni kanun deitirme ad altnda slam'n kesin
hkmlerini nefsani heva ve heveslere kurban eden bir hareket deil!. Bu hareket her
eyden nce kkl slam adn tayan toplumlarda slam hkmlerinin gerekten ne
lde yrrlkte olduunu gzler nne sermelidir.
Bu makaleler Allah'n izniyle devam eder ve gerekli mevzularda bahsimizi
tamamlamay baarabilirsek kadn hareketinin bir bilanosunu da vermeye alacaz. O
zaman mslman ran kadnn bat dnyasna dilenci gibi el amasna gerek kalmadan
yeni, mantki ve dnyaca beenilir, ayn zamanda on drt asrlk kendi mstakil
grnden kaynaklanan asil bir hareket balatabilmesinin mmkn olduunu grecektir.
BABANIN ZN MESELES
Babalarn kzlarn zerindeki velayetleri konusunda ele alnmas gereken mevzulardan
biride, henz evlilik yapmam bakire bir kzn nikah iin babasnn izinin artnn olup
olmaddr.
slam asndan u hususlar kesindir:
Kz ve erkek ocuk, belli bir yatan iktisadi bamszla sahiptir. Yani kz veya erkek
ocuk akil ve bali olmutur sosyal adan kendi mal varln kendi koruyabilecek
dzeye gelimi (reid)e olursa, mal varln kendisine brakmak gerekir. Anne, baba,
karde, koca ve dier bir ahsn bu konuda hi bir nezaret ve mdahale hakk yoktur.
Kesin olan eylerden biri de evlendirmeyle ilgilidir. Bulu ana varm akil ve reide
erkek evlat hukuken bamszdr. Kz evlada gelince: Eer daha nce evlilik yapm ve
halihazrda dul ise, onun durumu tpk yukarda anlatlan erkek evladn durumu gibidir. Ve
kimsenin ona karmaya hakk yoktur. Ancak ilk defa evlilik yapyorsa nasl ve kz
olmad ve babasnn onun zerinde mutlak irade sahibi olmad halde onu kendi setii
biriyle evlendiremez. Nitekim daha nce rivayette getii gibi Hz. Resulullah (s.a.a)
haberi ve rzas olmakszn babas tarafndan amca oluyla nikah kylan bir kzn ilgili
ikayeti zerine ona" Eer raz deilsen bakasyla evlenebilirsin" demitir. Ancak bu
konuda fakihler arasnda u adan gr farkll vardr. Gen kzlar babalarnn rzas
olmakszn evlenme hakkna sahipler mi? zdivacn geeli olmas iin babann rzas art
deil midir? Elbette gereke olmakszn kzn evlenmesine kar karsa hakk sakt ve
geersiz olur; bu durumda kz, btn slam fakihlerinin de ittifakyla, e seiminde de
serbesttir.
Ancak babann rzasnn genelde art olup olmad hakknda daha nce belirtmi
olduumuz gibi, fakihler arasnda farkl grler vardr. ou fakihler zellikle yakn a
fakihleri, babann rzasnn art olmad sylemilerdir. Fakat bunu art olarak gren
fakihler de vardr. Medeni kanunumuz bu hususta ikinci guruptaki fakihlerin grn
ihtiyata uygun olan grn esas almtr.

38

Meselenin bu yn slam'n kesin hkmlerinden olmad iin islam boyutu adan

onun zerinde daha fazla durmay gerekli bulmuyoruz; ancak meseleyi sosyal adan
irdelemekte fayda var. (*)
ERKEK EHVETN KLES ; KADIN SE SEVGNN ESRDR
Bakire bir kzn babasnn rzas olmadan evlenebilmesi gerektii - veya en azndan
buna riayet etmesini doru olaca yolundaki hkm, kzn eksik bir yaratk ve sosyal rt
asndan erkekten daha aa bir seviyede kabul edilmi olduu eklinde olduu
anlalmamaldr asla; byle bir durum sz konusu deildir nk. Nitekim byle bir
gerekenin geerlilii sz konusu olsayd,dul kadnla bakire kz arasnda fark
gzetilmezdi. Halbuki bu gre gre 16 yandaki dul bir kzn evlenmek iin baba
iznine ihtiyac olmad halde ondan drt ya daha byk, mesela 18 yandaki bakire bir
kzn evlenmek iin baba iznine ihtiyac olmaktadr. Eer slam, kzn tek bana kendi
ilerini yrtemeyecei grn tayor olsayd acaba bir kza ekonomik bamszlk
tanr babas veya erkek kardeinin mufavaktn kazanmadan milyonluk ticari balantlarla
girebileceini syler miydi?
----------------------------------------(*) ahsi grm medeni kanunun bu mevzuda doru bir yol takip etmi olmasdr.
leyse meselenin fkh delillerden nemli bir hikmeti olsa gerek. Bunu gz nnde
bulunduran medeni kanunun yazarlarn kutlamak gerekir.
Mesele kadnn veya aklan fikren rte varamam bulunmas deildir asla. Bilakis
kadn erkek psikolojisiyle ilgili bir nokta gz nnde bulundurulmutur burada. Sz
konusu gz nnde bulundurulan nokta, erkein avc tavr, ve kadnn onun vaatlerine
abucak kanan , ona btn samimiyetiyle inanan kadnn safldr.
Erkek ehvetin kuludur, kadnda sevgi ve muhabbetin esiri... Erkei tezellle uratan
ve dize getiren ey ehvettir. Buna karlk psikologlarn da bugn belirtmi olduu gibi,
kadnn ehvete kar direni gc erkeinkinden ok daha fazladr. Ancak kadnda
erkein sevgi, gven sadakat ve ak nameleri karsnda teslim olmakta ve direnci
krlvermektedir. Kadnn safa kan bu noktada balar ite.
Erkekle henz yakn ilikiye girmemi bir kadn onun sevgi ve ak vaatlerine kolayca
kanvermektedir.
(Amerikal psikolog profesr Rcka'n Zen-i Rz dergisinin 90. Sayfasnda
yaynlana"Dnya kadn ve erkek iin ayn deildir." Balkl yazsn okuyanlar onun u
tespitine dikkat etmilerdir" Bir erkein bir kadna syleyebilecei en gzel
cmle"sevgilim seni seviyorum"dur. Bir kadn iin mutluluk , erkein kalbini fethetmek
ve mr boyu ona sahip olabilmektir. "
lahi bir psikolog olan gerek ruhbilim uzman Hz. Resul-i Ekrem(s.a.a) bu hakikati
14 yz yl nce ak bir ifadeyle beyan ediyordu. "Erkein seni seviyorum, sz kadnn
kalbinden asla kmaz. "
39

Avc erkekler kadnn bu duygusunu daima smrmlerdir. "Sevgilim seni seviyorum

aknla divaneye dndm" gibi laflar , erkeler konusunda henz tecrbesi olmayan gen
kzlarn kolayca avlanmasn salayan tuzaklardr.
Bilindii gibi bu gnlerde kamu oyunu megul eden bir olay yansd gazetelere...
Mezkur hadise intihara teebbs eden Efsar adl bir kadnla onu ifal eden Cevad adl bir
erkekle ilgili idi. Adam Efseri ifal etmek iin yukardaki tuzak formoln kullanm.
Efsarde Zen-i Rz dergisinin aktardna gre yle diyor:
" Geri kendisiyle konumuyorum, fakat yine de her gn her saat onu grmek
istiyordum...Ak olmamtm ona; ama bana kar ilan ettii akna kar ruhen ihtiya
duyuyordum. Btn kadnlar byledir; aktan nce a severler. Kadnlar ve kzlar ,
a bulduktan sonra tanyorlar her zaman byle ..Ben de bu kuraln dnda deildim. .
Evet byle diyor Efser Hanm ..Kald ki dul ve gn grm bir hanm. Tecrbesiz
gencecik saf kzlarn halini de varn dnn artk...
Bu

yzdendir

ki

erkekler

konusunda

hibir

tecrbesi

olmayan

gencecik

kzlar,erkeklerin ne gibi duygular tadn daha iyi bilen babalaryla meveret etmeli ve
onlarn rzasn almaldrlar. Baz istisnalar dnda her babann kendi kznn hayrn
istedii ve onun mutluluundan yana olduu aktr.
Onun iin bu noktada kanun kesinlikle kadn aalamam, bilakis ona destek
vermee ve kendisine yardmc olmaa almtr. Nitekim eer erkekler, "kanun ne diye
bizleri bu konuda baba veya annenin rzasn almaya mecbur klmam?" diye itiraz
ederlerse, birilerinin kalkp da babadan izin alnmas meselesine kzlar adna itirazda
bulunmasndan daha mantkl olur.
Byk (*) ile Zhre, Adil ile Nesrin gibilerinin hikayeleriyle her gn karlaan, bu gibi
her gn duyan, gren insanlarn, yine de kzlara anne ve babalarn dinlememeleri gibi bir
tavsiyede bulunabiliyor olmasna amamak elde deil gerekten...(*)Bir erkek ismi-evBu gibi eyler, gnmzde kadna acdn iddia ederek ondan yanaym gibi
grnenlerle kadn avclarnn birlikte hazrlad bir komplodur bence. Biri, dieri iin
yem hazrlamakta ve av onun tuzana doru srmektedir aslnda.
40 maddelik tasarnn yazar, Zen-i Ruz dergisinin 88. Saysnda diyor ki: "1043.
Madde, bulu ve rtle ilgili btn kanun maddelerine aykrdr. Keza bu kanun maddesi
insanlarn zgrl ilkesine ve BM'nin genelgesine de ters dmektedir."!!!
Yazar efendi, mezkur kanunun "babalarn, kzlarn istedikleri birine nikahlama, ya da
geerli bir sebep olmakszn kzlarnn evlenmelerini engelleme hakkna sahip olduu"
eklinde bir mana tadn zannetmi herhalde...
Evlenme yetkisinin bizzat kza braklmas ve kt niyetli davranmamak veya kznn
evliliini engelleyecek uygunsuz kararlar almamak artyla, baba izninin bu nikahn
doruluk ve salaml iin gerekli kabul edilmesinin ne gibi bir mahzuru olabilir?...
Bunun insanlarn zgrl ilkesine ters dtn sylemek mmkn mdr? Bu,
erkein tabiatna gven duymamaktan kaynaklanan bir tedbirden ibarettir; kanun, erkek
40

konusunda tecrbesi olmayan kadn koruyabilmek maksadyla bu tedbiri lzumlu

grmtr; btn mesele budur.
Mezkur yazar yle diyor:
"Kanun koyucumuz, fikri olgunlua ulamam ve evlenmek, kocaya varmak, bir
erkein ei olmak gibi eyleri henz doru drst kavrayamam bulunan 13 yandaki bir
kza evlenme salahiyeti vermekte; daha birka kilo sebze alp satabilecek durumda
olmayan byle bir mahluka mr boyu birlikte yaayaca hayat arkadan bizzat seme
ve onunla evlenme hakk tanmakta; fakat, niversiteye gitmi, tahsil etmi ve ilimde
yksek derecelere varm bulunan 25 veya 40 yalarndaki bir tahsilli kzn, okuma
yazmas bile olmayan babas veya byk babasnn iznini veya onayn almakszn
evlenmesine msaade etmemektedir..."
nce unu sormak gerekir: "13 yandaki bir kzn, babasnn izni olmakszn
evlenebilecei, halbuki niversite tahsili grm 25 veya 40 yandaki bir kza bu hakkn
tannmad" gr kanunun hangi hkmne istinaden karlm acaba?
kincisi; baba izninin art olmas, onun tad babalk duygusundan ve erkeklerin
kadnlara kar besledii duygulara aina olmasndan kaynaklanan bir ereveyle snrldr.
Nitekim babann ii engellemek iin bahanelere tevessl etmesi halinde bu art ortadan
kalkar.
ncs; imdiye kadar hibir hakimin, medeni kanun asndan akli ve fikri rdn
izdiva iin gerekli olmadn veya yazarn deyiiyle henz e seimi ve evlenmenin
manasn bile bilmeyen 13 yanda bir kz ocuunun evlenebileceini iddia etmi
olduunu sanmyorum. Medeni Kanunun 211. Maddesi yle der: Muamele yapacak
ahsn ehil kabul edilebilmesi iin akll, bali ve reid olmas gerekir." Geri burada
"muamele yapacak ahs" ibaresi gemekte ve nikah akdi de muamele saylmamakta;
ancak mezkur kanun maddesinde geen ifade, 181. Maddeden itibaren balayan genel bir
unvann (akitler, muameleler ve ilzamlar) devam olduundan, medeni kanun uzmanlar
211. Maddeyi tm akitler de aranan "genel artlar ehliyet" eklinde telakki etmilerdir
Eski tabu ve senetlerin tmnde erkein ismi "bali, akil ve reid", kadnn ismi de
"balie, akile ve reide" ibaretlerinden sonra gelirdi... Medeni kanun yazarlarnn bu
nemli noktay gzden karm olacan dnmek mmkn mdr?
Medeni kanunun yazarlar, dnce darlnn bu raddeye varacana inanmazlard.
Yani, kanunda genel ehliyet artlarn belirtmi olduklar halde, nikah konusunda da bali,
akil ve reid olma art iin bir madde dzenlemeleri gerekeceine inanmazlard
herhalde!...
Madeni kanunu erh edenlerden biri olan Dr. Seyyid Ali aygan beyefendi "Akdi
okuyan ahsn (akid) bali, akl ve bu kast tayor olmas gerektii" yolundaki 1064.
Maddenin elerle ilgili olduunu dnerek bu maddenin nikah iin ehliyet artlarn
beyan ettiini ve "reid olma" artn belirtmediini zannetmi. Bylece bu maddenin
genel ehliyet artlarndan sz eden 211. Maddeyle elitiini sanm ve yoruma ihtiya
41

duymutur. Halbuki 1064. madde nikah akdini okuyan ahsla ilgilidir ve onun reid
olmas art deildir.
Burada hakl olarak eletirilmesi gereken taraf, ran halknn davrandr; medeni
kanun veya slam ahkam deil... Bugn halkmz arasnda, babalarn ou cahiliye
dneminde olduu gibi hala kendilerini mutlak veya yegane yetki sahibi olarak grmekte.
Kznn, gelecekte ocuklarnn babas ve kendisinin hayat arkada durumunda olacak
olan kocasn seme hususunda gr beyan etmesini byk bir terbiyesizlik ve laubalilik
eklinde telakki etmekte. Kznn fikri adan da olgunlam olmas gerektiine- ki bu
slam'nda gerekli grd bir arttr- hi ehemmiyet vermemektedir. Kz henz
olgunlamam olduu halde kylan ve er'an kesinlikle geersiz ve batl saylan nice
nikah hadiseleri vardr hala..
Nikah akdini okuyanlar, gnmzde kzn reid olup olmadn aratrmyorlar,
meselenin bu ynn incelemiyorlar maalesef... Kzn bulua ermi olmasn yeterli
buluyorlar. Halbuki byk alimlerin, kzlarn aklen ve fikren de gelimi olup olmadnn
anlalabilmesi iin onlar snadklarn, denemeye tabi tuttuklarn biliyoruz. Bu hususta
onlardan aktarlan hikayeler. Hatta baz alimler, kzn dini adan da reid olmasn art
bilirlerdi. Ancak usul- dini yeterince kavram bulunan kzlarn nikahlarn kymay kabul
ederlerdi... Bugn ou akideler -nikah kyan ve okuyan ahslar- ve veliler bu noktaya
gereken dikkati gstermiyorlar maalesef...
Ancak grld kadaryla kimileri, halkn davranlarndan kaynaklanan yanllklar
slam'a mal etmee almakta, ne kadar kusur varsa, slami kanunlardan faydalanlarak
dzenlenmi olan mevcut medeni kanuna yklemeye almaktadrlar var gleriyle...
Bence medeni kanunun hakl olarak eletirilmesi gereken taraf, 1042. maddeyle ilgili
olan ksmdr. Bu madde yle der:
"Kzlar 15 yan tamamladktan sonra dahi henz 18 yan doldurmadklarndan,
velilerinin izni olmakszn evlenemezler."
Bu maddeye gre kz dul olsa dahi, 15 ila 18 yalar arasnda, velisinin izni olmakszn
evlenememektedir. Halbuki bali ve reid olan dul bir kadnn hem ia fkh, hem de akli
delil asndan, evlenmek iin velisinden izin almas gerekmez.
4. BLM
SLAM VE HAYATIN YENLENMES ZAMANIN GEREKTRDKLER
nsan ve Kader adl kitabmn nsznde Mslmanlarn ilerleme ve gerilemesi
konusunu incelemi, gerileme sebeplerinin ana balk altnda aratrlabileceini
sylemiim: slam, Mslmanlar ve yabanc unsurlar.
Orada aratrlmas gerektiini belirttiim 27 konudan biri zamann gerekleri
meselesidir. Ayn nszde slam ve Zamann gerekleri balkl bir risale yaynlayacama
dair sz vermiim; bu konu da epeyce not ve dokmanm da var. Bu dizi makalelerde, bir
risale halinde hazrlanmas gereken konularn btnne yer verebilmek mmkn deil.

42

Ancak bu makaleleri mtalaa eden deerli okuyucuya mezkur konuda biraz aydnlatm
olabilmek gayesiyle ksa bir aklamann da faydal olacana inanyorum.
Din ve ilerleme konusu, biz Mslmanlardan daha ok ve daha nce dier dinlere
mensup olanlar iin sz konusudur. Dnyann tannm pek ok aydn, dinin ilerlemeye
kar olduu gibi bir zanla dine kar olmu ve dinden kmay tercih etmilerdir. Sz
konusu aydnlar, dinin hareketsizlik ve yerinde saymay gerektirdiini, dindarln her
eit deiiklik ve yenilie kar savamak anlamna geldiini sanmlar. Baka bir deyile;
onlara gre dinin zellii durgunluk, hareketsizlik ve mevcut ekilleri korumay
gerektiriyordu.
Bir zamanlar Hindistann babakan olan Nehru din kart inanlara sahip, hibir din
ve mezhebe inanmayan bir insand. Szlerinden anlald kadaryla dinden nefret
etmesine sebep olan tek ey, ona gre dinin duraan, monoton ve dogmatik bir
boyut tayor olmasdr.
Nehru, mrnn sonuna doru kendisine ve kainatta bir boluun varln sezinliyor
ve bu boluu ancak manevi bir gcn doldurabileceine kanaat getiriyor. Ancak, btn
dinlerin bu duraan ve monoton yapya sahip olduunu zannettiinden, dine
yaklamaktan korkuyor.
Karanciya adl bir Hintli gazeteci, Nehrunun mrnn son gnlerinde onunla bir
rportaj yapmtr.- Mezkur rportaj Farsa olarak da yaynlanmtr. Bu Nehrunun
dnya meseleleriyle ilgili olarak en son gr belirtmesi olmutur herhalde.
Karanciya, Nehruyla Gandi hakknda yapt konumada Baz aydnlar diyor,
Gandinin duygusal zmleri ve manevi-ruhani metotlaryla sizin balangta bilimsel
sosyalizme olan inancnz zayflatt ve sarst grndeler...
Nehru u cevab veriyor: Manevi ve ruhani metotlar da kullanmak gerekir, bu iyi bir
yntemdir. Ben bu hususta sayn Gandiyle daima mutabk oldum, hatta maneviyatn
bugn ok daha fazla gerekli olduu inancndaym. Zira bugn giderek reva kazanan
yeni medeniyetin yaratt manevi boluk karsnda, dnden daha fazla manevi cevap ve
zm yollar aramak gerekir.
Karanciya daha sonra Marksizm zerine bir takm sorular yneltiyor Nehruya; o da
verdii cevaplarda Marksizmin baz yetersizliklerine deinerek tekrar ayn manevi
zm yollarn neriyor. Bunun zerine Karanciya yle diyor ona:
Sayn Nehru, bugn ruhi ve manevi deerlerden sz ederken dnk Cevahir Lal
(genlik dnemindeki Nehru) ile elimi oluyor musunuz?
Sylediklerinizden, Nehrunun mrnn son demlerinde bir Tanr aray iinde olduu
gibi bir sonu kyor adeta...
Nehrunun cevab udur: Evet, deitim ben... Ancak manevi ve ahlaki l zm
yollar zerindeki srarmn bilgisizce ve dikkatsiz bir tutuma bir tutuma dayanmadn da
belirtmek isterim. Nehru daha sonra : imdi, ahlaki ve maneviyat daha yksek bir
seviyeye ulatrabilmenin nasl mmkn olduu zerinde durmak gerekir diyor ve yle
43

devam ediyor: Dinin zaten bunun iin var olduu aktr. Ancak, maalesef din bir takm
dar grllkler ekline girmi, belli kalplar eklindeki baz muayyen kuru ve ruhsuz
emirlere uyma ve bir takm muayyen kurallar uygulama derecesine indirgenmitir. Dinin
d grn ve kabuu olduu gibi gnmze dek gelebilmi, ancak ruhu ve gerek
manas btnyle ortadan kalkmtr.
SLAM VE ZAMANIN GEREKTRDKLER
Dinler arasnda hibir din, slam kadar insanlarn hayatnn btn boyutlaryla
ilgilenmemitir. slam dini kendi kurallarn koyarken bir takm ibadetler, zikirler, dualar
ve ahlaki tlerle yetinmitir. Bilakis, kulun Rabbi'yle kurmas gereken irtibatn beyan
ettii gibi, insanlarn birbirleriyle ilikilerinin ana erevesini, insanlarn karlkl hak
vazifelerinin snrlarn da muhtelif saha ve ekillerde aklamtr. Byle bir zellik tayor
olmas cihetiyle de slamn zamana ayarlanma sorusu, dier dinlerde olduundan ok
daha fazla gndeme gelmektedir.
YABANCILARA GRE SLAMIN ZAMANA UYARLANABLME ZELL
Pek ok yabanc yazar ve bilim adam medeni ve sosyal kurallar asndan slam
incelemi ve slami hkmlerin ileri kurallar olduuna kanaat getirmi, bu dinin canllk,
lmszlk ve zamann ihtiyalarna cevap verebilirlik zelliini vgyle karlamtr.
Tannm hr dnceli ngiliz yazar Bernard Shaw yle der: Fevkalede canl olmas
cihetiyle Muhammed (s.a.a) in dinine kar daima byk bir sayg duymuumdur. Bence
slam, hayatn muhtelif durumlarna ve deiken ekillerine uyarlanabilme, hakim
olabilme ve deiik alarla karlaabilme g ve kabiliyetine sahip yegane dindir.
Muhammed (s.a.a) in slam yarnn Avrupasnda kabul grecektir; ben buna
inanyor ve bunun belirtilerini imdiden grebiliyorum.
Cehalet veya taassup sebebiyle Ortaa din adamlar, Muhammed (s.a.a) in dininden
karanlk bir portre izmilerdir. Tutuculuk ve kindarlklar sebebiyle onlar, Muhammed
(s.a.a)i daima sa (a.s)ya kar birisi olarak grmlerdir. Ben bu harikulade insan
zerine mtalaalarda bulundum, aratrdm ve onun sa (a.s) ya kar olmad gibi, ayn
zamanda insanln yegana kurtarcs olarak tanmlanmas gerektii sonucuna vardm.
Bence dnyamza onun gibi birinin hkmetmesi halinde amzn sorunlar tmyle
zmlenecek ve insanolu arzusunu tad bar ve mutluluu elde edecektir...
Doktor ebli emil, Lblanl bir Materyalisttir. Din inancna kar bir silah olarak
kullanabilmek maksadyla Alman Bohnerin erhiyle birlikte Darvinin trlerin evrimi
teorisiyle ilgili bir eseri ilk kez Arapaya tercme etmi biridir emil...
Bu adam materyalist bir dnceye sahip olduu halde slam dini ve bu dinin
Peygamberine kar byk bir ilgi duymakta, ondan vgyle sz etmekte, materyalist
olmasna ramen bu ilgisini gizleyememektedir. emil, slamdan canl bir din olarak sz
etmi ve onun zamana uyarlanabilme zelliini daima vgyle karlamtr.
Sz konusu ahs Felsefe-tn Nu -i Ve-l rtika adl Arapa eserinin ikinci cildinde
El-Kuran Ve-l Umran balkl bir makeleye yer vermi. Mezkur makale emilin,
44

Mslman lkeleri gezen ve Mslmanlarn geri kalmlna sebep olarak slam

gsteren bir ecnebiye yazd reddiyedir.
emil bu makalesinde Mslmanlarn geri kalmlnn slamdan deil, bilakis,
slamn sosyal hkm ve dsturlarndan uzaklalm olmalarndan kaynaklandn
aklamakta; slama terbiyesizce dil uzatan baz batllarn slamdan habersiz olduklarn
ve bu dini tanmam bulunduklarn belirtmekte ve haince bir hesapla; doulular neticede
kendi barndan ykselmi bu kural ve dsturlara kar ktmserletirerek onlar batnn
boyunduruu altna almaa altklarn sylemektedir.
slamn, zamann gerekleriyle uyum iinde olup olmad sorusu, gnmzde en ok
gndeme gelen sorulardan biridir. Halkn muhtelif kesimleriyle, zellikle tahsilli tabakayla
srekli muaereti bulunan birisi olarak hibir konuda bu kadar soru sorulduunu
grmedim.
SORULAR VE ELETRLER
Kimileri, bazen sorularn felsefi bir renge brndryor ve diyorlar ki: Bu dnyada
her ey bir deiim ve dnm halindedir, sabit olarak kalan ve deimeyen hibir ey
yoktur. nsan toplumu da bu kuraln dnda deildir. yleyse birtakm sosyal kurallarn
deimeksizin sabit kalabileceini dnmek nasl mmkn olabilir!?
Konuyu srf felsefi bir adan ele alacaksak cevab gayret aktr bunun: Srekli
deiim halinde bulunan, yeniyken eskiyen, gelien ve sonunda ken, ilerleyen ve
tekaml gsteren ey, evrenin maddi element ve bileikleridir.
Ama onlara hakim olan kanunlar sabit ve deimezdir.
Mesela canl yaratklar belli bir takm kanun erevesinde tekaml ederler. Bilim
adamlar bu tekaml ve evrim kanunlarn aklamlardr... Canl yaratklar srekli bir
deiim ve tekaml halindedirler. Fakat ya bu deiim ve tekamln kurullar nasl?...
Onlar da m deiir acaba?! Deiim ve dnme sebep olan kurallarn "deiir ve
dnr" olmad aktr. Biz de burada "kurallar"dan sz etmekteyiz ite. Bun anlamda
sz konusu kuraln bir tabiat kanunu olmasyla sonradan tedvin edilmi bir szlemeli
kanun olmas hibir eyi deitirmez. nk szlemeli bir kanunun tabiattan
kaynaklanm olmas, toplum ve bireyin tekaml seyrini belirleyici zellik tamas pekala
mmkndr.
Ancak, slam zamanla uyum iinde midir, deil midir? slam her zaman ve mekanda
uygulanabilir mi, uygulanamaz m? Bu konulardaki sorular yalnzca genel ve felsefi boyut
tamaz.
En ok sorulan ve en fazla gndeme gelen mesele; kanunlarn ihtiyalara binaen teri
edildii, insanolunun sosyal ihtiyalarnn ise sabit ve deimez olmad, dolaysyla
sosyal kanun ve kurallarn da sabit ve deimez olmamas gerektii eklindedir.
Son dere yerinde ve gzel bir sorudur bu. Ancak slam'n, idrak ve anlay sahibi her
Mslmann iftihar edip gurur duyduu mucizeli boyutlarndan biri de, Bu yce dinin
deimez ve sabit olan ferdi ve itimai ihtiyalar iin sabit, geici ve deiken ihtiyalar
45

iinse deiken kurallar koymu olmasdr. Konumuzla ilgili olduu lde bu meseleyi
aklamaya alacaz inallah.
BZZAT ZAMAN NEYE UYARLANMALI?
Konumuza gemeden nce iki noktann zellikle belirtilmesi gerektii kanaatindeyim:
Birincisi tekaml, ilerleme ve zaman artlarnn deimesi gibi meselelerden dem vuran
bazlarnn sosyal sahalarda meydana gelen her eit deiiklii, zellikle bat dnyasndan
kaynaklanan btn sosyal deiiklikleri ve ilerleme ve tekaml gibi grmesi yanltr.
Gnmz insann yanlgya dmesine, yanla aldanmasna neden olan en nemli
dnce hatalarndan biridir bu...
Bu gibilerinizi zannna gre; "Gnlk hayatta kullanlan ara ve gereler srekli
deimekte, eksik olan eyler yerini daha mkemmeline brakmakta, bilim ve teknik
durmadan ilerleme kaydetmekte olduu iin hayatta vuku bulan btn deiiklikler bir
eit ilerleme ve gelime olarak kabul edilmeli ve her deiiklie hemen kucak
almaldr... Zira bunlar zamann cebir ve zorlamasdr. stense de, istenmese de kendisini
kabul ettirecektir!!.."
Halbuki ne vuku bulan her deiiklik dorudan doruya bilim ve tekniin sonucudur,
ne de herhangi bir cebir ve zorlama sz konusudur... Bir taraftan bilim ilerlerken, te
yandan insanolunun zevk perest ve yrtc tabiat da bo durmamaktadr. lim ve akl,
insan kemale doru gtrrken insanolunun zevkperest ve yrtc tabiat da onun fesat
ve sapmaya srklemeye almaktadr. nsann yrtc ve nefsine dkn tyneti, daima
bilimi kendi lehine ara olarak kullanmak ister. ehevi ve hayvani arzularn tatmin
yolunda ondan istifade etmek ister her zaman... Zaman kavramnda ilerleme ve tekaml
olduu gibi fesat ve sapmalar da vardr. Binaenaleyh zamann ilerleyiiyle birlikte
ilerlemek, fesat ve sapklklaryla da mcadele etmek gerekir. Muslih -slah edici- ve
mrteci -gerici-nin ikisi de zamana kar kyam eder; u farkla ki muslih, zamann
gsterdii sapmalara, mrteci ise zamann kaydettii ilerleme ve gelimelere kar kar
zaman ve beraberinde getirdii her deiiklii iyilik ve ktlklerin genel ls eklinde
kabul edersek bu durumda bizzat zamann ve onun deiimlerini neyle lecek ve hangi
mihenge vuracaz?... Eer, her ey zaman gre ayarlanacak ve ona uyup uymadna
baklacaksa, yani temel l zaman olacaksa, bu durumda zaman neye gre ayarlanacak?
Ayn ekilde, eer insanolu zaman ve onun getirdii deiiklikler karsnda eli kolu
bal kalacak ve onun her eyine uyup, her eyiyle ona tabi olacaksa bu durumda
nsanolunun faal, yapc ve yaratc iradesi neye yarayacak, bu durumda "insan
iradesi"nin rol ne olacaktr peki?!..
Zaman bineine binmi ve bu binek zerinde yolla koyulmu bulunan insan, bir lahza
olsun bu binei kendi haline brakmamal. Ona srekli yn verip kontrol etmelidir.
Zamann deitiinden, devrann bakalatndan dem vuranlar onun insan tarafndan

46

kontrol ve ynlendirilmesi gerektiinde habersizdirler. nsanolunun bilfiil faal roln

unutmulardr... Byleleri, kendisini, atnn gidiine brakan atlya benzer.
NTBAK MI YOKSA PTAL MI?
zerinde durulmas gereken ikinci nokta, bazlarnn slam ve zamann gereken ikinci
nokta, bazlarnn slam ve zamann gerektikleri meselesini kendilerine has basit bir
formlle halletmi olmalardr. Sz konusu dnceye sahip olanlar slam canl ve
lmsz bir dindir, her zaman ve her aa uyum salayabilecek bir yaps vardr derler.
Bu uyumun nitelii nasl salayabilecek bir yaps vardr derler. Bu uyumun nitelii
nasldr, forml nedir? diye soracak olursanz u cevab verirler: Zamann artlar
deiecek olursa mevcut -slami- kanunlar hemen iptal eder ve onlarn yerine bir baka
kanun koyarz!
40 maddelik tasarnn yazar da bu meseleyi yukardaki gibi halletmi... Baknz ne
diyor: Dinlerin dnyayla ilgili kanunlar yumuak ve esnek olmal; bilim ve tekniin
ilerleyiine, medeniyetin kaydettii gelimelere ayak uydurmaldr. Bu tr bir uyum
salama, her ekle girebilecek bir esneklik gsterme ve zamann artlarna ayak
uydurabilme, slamn yce aykr olmad gibi onun ruhuna da uygundur. (Zen-i Ruz
dergisi, 90. say, sy:75)
Mezkur yazar, yukardaki satrlarn ncesi ve sonrasnda diyor ki: Zamann artlar
srekli deimekte. Her dnemde yeni kanunlara ihtiya duyulmakta. te yandan
slamn sosyal ve medeni kanunlar cahiliye dnemi Araplarnn basit hayat tarzna
uygunluk gstermekte. Esasen bu cahili rflerin tpks olduundan amza ters
dmekte. Dolaysyla da bunlarn yerine yeni kanunlar ikame etmek gerekmekte.
Bu gibilerine yle sormak gerekir: Bir kanunun zamana uygun olmasndan maksat
onun iptal olabilirlii ise, bu yumuaklk ve esneklii tamayan hangi kanun vardr? Bu
anlamda zamanla badamayan, aa uyarlanamayan kanun, hangi kanundur acaba?
slamn zamana uyum salama yetenei konusunda ne srlen bylesi bir zm,
tpk adamn kitap ve ktphane insann yaamdan zevk almasnn en gzel yoludur
deyip ardndan nk insan ne zaman keyfine bakma ve gnn gn etmek isterse
hemen bu kitaplar sata karr ve elde ettii parayla keyfince yaayabilir!!
Mezkur yazar, slam retileri e ayrlr. diyor; Birinci blm; tevhid, nbvvet,
mead gibi konularla ilgili inanlardk. kinci blm; abdest, namaz, oru, hac, taharet vb.
mevzularn mukaddemat ve kurallarndan sz eden ibadi hkmlerdir. nc blmse,
halkn hayatyla ilgili hkmlerdir.
Birinci ve ikinci blmdeki hkmler dinin bir paras durumunda olup halkn daima
tamas gereken eylerdir. Ancak, nc blmdeki hkmler dine ait deildir. Zira din,
insanlarn hayatna karmaz, meselenin o tarafyla ilgilenmez. Esasen Peygamber de bu
kanunlar dinin bir paras ve kendi risaletinin gerei olarak koymu deildir. Bilakis,
Peygamber efendimiz ayn zamanda bir devlet bakan da olduundan bu meselelerle de
47

ilgilenmek durumunda kalmtr. Yoksa, dine yakan ey, halk namaz ve oru gibi
ibadetlere davet etmekten baka bir ey deildir. Halkn dnya hayatyla dinin ne ii
var?!!!!
Halk mslman bir lkede yaayan birinin slam mantndan bunca bihaber olmas
inanlr gibi deil!...
Kuran- Kerim, Peygamberlerin hedefini aka beyan etmemi midir? Kuran- Kerim
Btn peygamberleri apak delillerle gnderdik, onlara kitap ve mizan indirdik, insanlar
adalete ynelsinler diye... buyurmuyor mu? Kuran- Kerim sosyal adaleti, btn
peygamberlerin asl hedefi olarak zikretmitir.
Kurana gre amel etmek istemiyorsanz, daha byk bir gnaha girmeyin bari!
slama ve Kurana iftirada bulunmayn bari! Btn insanolunun duar olduu
bedbahtlklarn ounun sebebi, ahlak ve kanunun biricik himayecisi olan din kaybetmi
olmasdr!
slam iyidir, gzeldir, ancak camiler ve mescidlerin dna tamamas ve sosyal hayata
karmamas kaydyla... bu tr laflar yarm asrdan beridir duyuyoruz... bu laflar, slam
lkelerinin snrlarnn tesinden kaynaklanm ve oralardan btn slam lkelerine
yneltilmi bir propagandadr aslnda.
Bu propaganday yapanlarn asl maksadn daha iyi gzler nne serebilmek iin
yukardaki cmleyi biraz amakta fayda var.
Bu tr laflarla denilmek istenen ey ksaca udur: slam, komnizme kar kt ve
onu engelleyici bir faktr olduu srece kalmasnda fayda vardr. Fakat batnn
menfaatlerine dokunduunda,

gerekir! Batllara gre

slamn ibadetle ilgili

hkmlerinin gndemde kalmasnda fayda vardr. zira bylece gerektiinde, dinsiz ve il

hadi bir sistem olan komnizme kar halk harekete geirmek mmkn olacaktr. Ancak
mslmanlarn hayat felsefesi saylan ve onun araclyla batllar karsnda kimlik ve
bamszln duyumsamasna yarayan; keza Mslmann kimliinin, batnn doymak
bilmez midesinde hazmolup erimesini engelleyen slam'n sosyal hkmlerinin varln
srdrmesi zararldr; binaenaleyh bu hkmler ortadan kalkmaldr!
Bu tezi ortaya atanlarn ok byk bir yanlgya kapldn hemen hatrlatalm...
Evvela Kuran- Kerim bazsna inandk, bazsna inanmadk3 grnn batl
olduunu 14 asrdr syleyip durmada... Keza Kuran, slam hkmlerinin bir btn
olduunu ve tetkik edilmeyeceini bildirmitir.
kincisi, Mslman halk artk bu oyunlara kanmayacak bir reddeye gelebilmitir.
Halkn eletiri yetenei ilemeye balam. nsanolunun dnce ve bilgisinin mahsul
olan fes ad ve sapkl birbirinden ayrt edebilecek seviyeye gelmitir.

- Onlar yle kiilerdir ki Allah ve peygamberlini inkar ederler, Allahla peygamberini ayrmak
isterler ve bazsna inandk, bazsna inanmadk derler ve imanla kfr arasnda bir yol tutmak isterler.
(Nisa - 150) -ev-

48

Bugn slam lkelerinde yaayan mslmanlar slami hkmlerin deerini yeterince

kavram, mstakil yegane hayat felsefesinin slam hkmleri olduunu idrak etmilerdir.
Keza neye mal olursa olsun bu aziz deerleri korumak azmindedirler.
Mslmanlar, slam hkmleri aleyhine yaplan propagandalarn basit bir smrr
hilesinden baka bir ey olmadn anlamlardr.
ncs: Bu tezi ortaya atanlar, slamn ancak, bir hayat felsefesi olarak sosyal
hayata hkmedebilmesi halinde il hadi veya gayri il hadi bir sisteme kar koyabilecek
gce sahip olacan bilmelidirler. Mescid ve cami kelerine hapsedilmi olan ve ancak
ibadet hkmleriyle canlln srdren bir slamn bat dnce sistemine kar
koyamayaca gibi, bat dman dncelere de kar koyamayaca unutulmamaldr.
Batnn bu gn baz slam lkelerinde dedii ar faturalarn yegane sebebi, bu
yanllktr ite.
SLAM VE HAYATIN YENLENMES(2)
nsan, sosyal bir hayat olan yegane canl deildir. Pek ok hayvan da, zellikle
bcekler ve haereler de sosyal yaarlar, onlarn da toplu bir hayat vardr. Bir takm
kurallara uyarlar, bilgece hesaplanm bir dzenleri vardr. Bu dzen erevesinde
dayanma, i blm, retim ve datm faaliyetleri grlr. Emir verme ve emre uyma
vardr onlarn bu toplu yaamnda...
Bal ars, karncalar ve baz bceklerin kendilerine has bir medeniyetleri, dzen ve
organize edilmi tekilat yaplar vardr. Kendisini eref-i mahlukat -yaratlmlarn en
stn- olarak tanyan insanolunun onlardaki bu dzenli sosyal yap seviyesine
ulaabilmesi iin yllar, belki de asrlar gemesi gerekecek...
Onlarn medeniyeti, insanolunun tam tersine orman devri, ta devri, demir ve atom
a gibi belli baz merhalelerden de gemi deildir. Dnyaya geldikleri ilk gnden bu
gne kadar ayn sistem ve tekilatlara sahiptirler ve durumlarndan hibir deiiklik vuku
bulmu deildir. nsanoluysa ... onu zayf olarak yarattk... aslna binaen hayata
sfrdan balayan ve bir sonsuza doru bu hayat gtrecek olan yaratktr.
Hayvanlar iin zamann artlar, an gerektirdikleri denilen ey daima ayndr.
Zamann artlar, an gerektirdikleri onlarn hayatn btnyle bir dnme uratmaz.
Hayat yenilemenin ve yenilikilikten yana olman onlar iin hi bir manas yoktur.
Hayvanlar iin yeni ve eski dnya gibi kavramlar asla szkonusu deildir. Bilim onlara
her gn yeni icat ve bulularn kapsn amaz, hayatlarnda bir yenilik ve daha baka
ekillerde gzlemlenen bir sanayi veya ar sanayi hadisesi yoktur.
Neden?
nk hayvanlar i gdleriyle yaarlar, aklla deil...
nsana gelince... Onun hayat daima trl deiim ve oluumlara sahnedir. Her a,
insann dnyasna bir bakalk getirir, dnyasn deitiriverir. Yaratklarn en stn
olman srr da bunda yatar zaten... nsanolu tabiatn akil ve balii olmu, rd n
ispatlam ocuudur. gd denilen gizli ve anlalmaz bir g tarafndan
49

ynlendirilecek ekilde dorudan doruya tabiatn egemenliine ihtiya duymayacak bir

merhaleye gelmitir artk o....
O, aklyla yaar, i gdsyle deil...
Tabiat, insan bali ve geliken olarak tanm ve onu hr brakmtr. Binaenaleyh artk
ona dorudan doruya bir himaye vermemekte, her eyine bizzat nezarette
bulunmamaktadr. Hayvan her eyi i gdyle ve tabiatn kar konulmas imkansz
kanunlar erevesinde yapmaktadr. nsannsa akl ve bilgiyle, kendisine sunulan ve
kaytarlmas ve itaat edilmemesi mmkn olan kanun ve kurallarla gerekletirmek
durumundadr.
nsanolunun tekaml ve gelime srasnda gsterdii sapmann srr budur. Meydana
getirdii fesatlar, duraklama ve dlerin, srkleni ve nihayet yok olularnn srr
budur ite...
nsanolu iin gelime ve ilerlemenin kaps aktr, fakat fesat, sapma ve d kaps
da ona kapal deildir ayn zamanda...
nsan, Kuran- Kerimin de tabiriyle, Dalarn, yerin ve gklerin yklenemedii bir
emaneti yklenebilecek merhaleye gelmitir. Yani serbest bir hayat kabullenecek,
mesuliyet yklenecek konumdadr. Vazife alacak ve kanuna kurala uyabilecek bir
seviyeye ulamtr. Bu cihetle de zulmden, cehilden, kendisine taparcasna bir
bencillikten ve hataya dmekten beri deildir.
Kuran- Kerim, insanolunun emaneti ykleme ve grevi kabullenme hususundaki bu
fevkalade yetenei anlatr. Onu ayn zamanda ok cahil ve ok zalim olarak da tavsif
eder.
nsandaki bu iki istidat, tekaml ve sapma yetenei bir arada bulunur ve ayrlm kabul
etmez bir btn tekil eder. nsanolu sosyal hayatnda hayvanlar gibi ne ilerlemeyen, ne
de gerilemeyen, ne sola, ne saa sapmayan bir yaratk deildir. nsanlarn hayatnda kimi
zaman ilerleme vardr, kimi zaman da gerileme... nsanolunun hayatnda hareket ve srat
olduu gibi, duraklama ve d de vardr. lerleme ve tekaml olduu gibi fesat ve
sapma da vardr. Adalet ve iyilik olduu gibi zulm ve tecavz de vardr. Onun hayatnda
bilgi ve akl var olduu gibi, cehalet ve nefsani yet de vardr...
Binaenaleyh onun yaad bir ada vuku bulan yenilik ve deiimler pekl ikinci
srada saydmz -menfi- durumlar da olabilir.
TUTUCULAR VE CAHLLER
nsanolunun balca zelliklerinden biri de onun bir eyi yapmada arya kamas
-ifrat- ya da vasatn altnda, normalin aasnda seyretmesi -tefrit-dir. Normalde kalmak,
ll ve dengeli olmak isteyen insan, vuku bulan deiimleri de birbirinden ayrabilmeli
ve ikisinin ortasn bulmaldr. Bu dikkati gsteren bir insan zaman dilimi iinde bilgi ve
yaratclyla, gayret ve abasyla ilerlemeye alr. Zamann ilerleyi ve terakkisine ayak

50

uydurmaya, onunla yrmeye urar. Fakat bunlar yaparken zamann sapmalar ve

yanllklarn da nlemeye ve bunlara kaplmamaya da zen gsterir.
Ancak ne yazk ki durum her zaman byle olmamakta ve iki nemli hastalk, srekli
insanolunu tehdit etmektedir: Tutuculuk ve cehalet! Birinci hastaln neticesi
duraanlk, yerinde sayma ve ilerleyen zamandan geri kalma; ikinci hastaln sonucuysa
sapma ve dtr.
Tutucu, yeni olan her eye kardr, yenilikten nefret eder, eski ve khne dnda hi bir
eyle barklk kuramaz. Cahil, de yeni olan her eyi zamann gerei bilir ve her yenilii
ilerleme zanneder. Tutucu, yeni olan her eyi fesat ve sapklk olarak deerlendirirken,
cahil de her yenilii bilimin ilerleyii ve medeniyet olarak addeder.
Tutucu; ekirdekle kabuk, amala ara arasnda fark gzetmez. Onun nazarnda din,
eski eserleri korumakla muvazzaftr. Ona gre Kuran zaman durdurmak ve her eyi
olduu gibi sabitletirmektir.
Ona gre Amme cz okuma, kamtan yaplma hokka kalemle yazma, mukavva kalem
kutusu kullanma, eskiden olduu gibi havuz usul hamamlarda ykanma, elle yemek
yeme, petrol lambas ve gaz oca kullanma, cahil ve bilgisiz yaama gibi eyler, dini
slogan olarak korunmaldr. Cahil de bunun tam tersi bir davran iindedir; gzn
batdan ayrmaz, batda moda ve adet olan her eyi olduu gibi kopyalayp hemencecik
taklit eder. Ayn zamanda bu yaptna yenilik ve zamann cebri gibi bir isim takmay da
unutmaz.
Tutucu ve cahil, eskiden var olan ve gemite -hangi durumda bulunursa bulunsunmevcut bulunan her eyin dinle ilgili olduunu zanneder. Bu konuda her ikisi de gr
paylarlar. Ancak u farkla ki tutucu mezkur zannndan gemite mevcut olan her eyi
olduu gibi korumak ve gnmzde srdrmek gibi bir neticeye varr. Cahil ise, dinin
esasen gemie ait olduu, eski, khne ve duraan eylere ilgi duyduu sonucuna
varmaktadr.
Dinle bilimin elitii yolundaki zan, zellikle son yzyllarda bat dnyasnda ska
gndeme gelir oldu. Bilimle dinin elitii yolunda zannn ortaya kmasnda iki faktrn
rol vardr: Birincisi kilise, baz eski felsefi ve ilmi konular dinin bir paras olarak
tanmt. Ve dini adan bunlar, kabul etmenin art olduunu ne srmt. TA ki
zamanla vuku bulan ilmi gelimeler bunlarn yanl olduunu ispatlad. kincisi, bilimin
mevcut hayat artlar ve ekillerini deitirmesi oldu.
Kendilerine dindar bir grnm veren tutucular baz felsefi konular dini bir renge
brndrmeye almakla kalmadlar. Bunlar hayatn maddi eklini de dinin usul olarak
gstermek istediler ayn zamanda. Cahil ve bihaber baz ahslar da, bunun gerekten
doru olduu ve dinin insan hayat iin belli baz sabit ekiller tand zannna kapldlar.
Binaenaleyh, ilimin verdii fetvaya binaen hayatn maddi eklini deitirmek
gerektiinden; ilim, dinin iptali yolunda fetva vermi ve dini rtm sayld.

51

Bylece birinci kesimdeki tutucuyla, ikinci kesimdeki cahil; dinle bilimin elitii gibi
bir zan ve vehmin domasna sebep oldular.
KURANDAK BENZETME
slam, ilerleyen ve ilerleten bir dindir; Kuran- kerim Mslmanlara, slam altnda
srekli gelimeleri, ilerlemeleri ve tekaml bulmalar gerektii emrini verir. Kurana
gre: Muhammedi (s.a.a) izleyenlerin misali tpk topraa ekilen tohuma benzer; ilkin
incecik bir filiz halinde yeerir, sonra glenmeye balar, sonra da gvdesi zerinde
dikiliverir. Bu merhaleleri ylesine sratle kat eder ki ekincileri hayrete drr...
Kurann istedii toplum yapsna verilen bir rnektir bu. Kuran- Kerimin gsterdii
toplum srekli bir gelime, genileme, yaylma ve ilerleme iinde olan bir toplumdur.
Will Dourant yle der: slam dini kadar, kendi izleyicilerini gl olmaya aran
ikinci bir din yoktur. Sadr- slam dnemi tarihi, slamn bir toplumu yeniden kurma ve
onu ileriyle gtrme hususunda nedenli, yeterli ve gl olduunu gstermitir.
slam hem tutuculua, hem de cehalete kardr. Bunlarn her ikisi de slam srekli
tehdit eden unsurlardr. Tutuculuk, ruhsuz bir beyin tama ve mukaddes slam diniyle hi
bir alakas olmayan bir eski slogan slama mal etme, cahil insanlarn slam tamamen
yenilie kar bir din olarak grmesine neden olmakta. te yandan cahil kesimin
sergiledii taklitilik, moda perestilik, garbzedecilik ve bat arplml ve dou
insannn saadetini cismen, ruhen, i yap ve d grnm itibariyle batllamasnda,
Batnn btn adet, rf ve geleneklerini olduu gibi kabul etmesinde neden olmakta ve
kendi medeni ve sosyal kanunlarn kr krne bat kanunlarna uyarlamasnda aramas
da tutucularn her eit yenilie kar ktmser bir tavr sergilemesine neden olmakta, her
yenilii; dini, hrriyeti, ve bamszl halknn sosyal kimlik ve kiiliin tehdit eden bir
tehlike unsuru ekilde addetmesine yol amaktadr.
Arada, her ikisinin de faturasn deyen slam olmaktadr neticede...
Tutucularn tutuculuklar cahillerin meydan bulmasna neden olmakta; cahillerin
cehaletleri de tutucularn kr krne taassuplarn pekitirmelerinden baka bir ie
yaramamaktadr.
Ayn ekilde, szm ona uygar cahillerin, zaman masum ve mutlak hatasz
addetmelerine de armamak elde deil! Zaman srecinde vuku bulan deiiklikler
bizzat insanolunun eliyle gereklemiyor mu? nsanolu ne zamandan beri hatasz bir
kul olabilmeyi baard ki zaman srecinde vuku bulan deiiklikler de mutlak anlamda
hatasz ve masum olsun?!
nsanolu yle bir yaratktr ki, ilmi, ahlaki ve dini eilimlerden etkilenip bunlarda her
zaman insanln yararna olacak bir eyler arad gibi bencillik, makamperestlik, nefsine
dknlk, paraya tapclk ve smrclk eilimlerinden de etkilenmektedir. nsanolu
yeni keifler yapt, daha iyi yollar ve daha faydal aralar bulabildii gibi kimi zaman
hataya da dmekte ve pek ala yanllk da yapabilmektedir... Gel gelelim cahil bunlar
52

anlayamamakta, gnmz dnyas yledir, gnmz byledirden baka bir ey

bilmemektedir.
Daha da tuhaf, bu gibilerinin hayat anlayn bir ayakkabya, bir apkaya, giydikleri
elbiseye gre kyaslamalardr. Ayakkab ve apkann yenisi ve eskisi vardr. Bunlarn yeni
olduu ve henz kalptan kt srada kymeti bulunmaktadr. Bundan dolay onu satn
almak ve kullanmak gerekir. Ancak, eskiyince ie yaramayacak ve bir kenara atlacaktr.
O halde kainattaki btn gerekler de byledir!.. Bu cahillere gre iyi ve ktnn yeni ve
eski olma dnda hi bir anlam yoktur!... Bu gibilerin nazarnda feodalizm; yani kendisini
haksz yere mlk sahibi olarak addeden bir zorbann kollarn kavuturup oturmas ve
yzlerce el ve pazunun emeini bir oturuta silip sprmesi hadisesi srf eskimi ve
gemite kalm ve hadise olduu iin ktdr!.. Feodalizm ktdr; nk eskilerden
kalmtr. Gnmz dnyasnca ho grlmemektedir. Feodalizm, artk modadan
dt iin ktdr onlara gre!!! Fakat, ortaya kt ilk gnlerde, kalptan henz
karlp piyasaya srld dnemlerde iyiydi tabii!!!
Bu gibilerine gre kadnn smrlmesi de ktdr; fakat -smr kt olduundan
deil- gnmz dnyasnca tasvip grmedii ve amzda ho karlanmad iin
ktdr... Kadna dn miras verilmiyordu. Mlkiyet hakk tannmyordu. Fikirlerine ve
iradesine sayg gsterilmiyordu. Bu durumda kadnn smrlmesi iyiydi; nk bu
hadise de yeniydi ve henz srlmt piyasaya.
Bu gibilerine gre halihazrda uzay anda yaamaktayz. Ve ua brakp da eee
binemeyiz. Keza elektrii brakp elle ip eiremeyiz. Bask makinalarn brakp her eyi el
yazsna dkemeyiz. O halde dansl elencelere, partiler ve ikili kokteyllere
gidememezlik de edemeyiz. Mayo giymemezlik edemez; sarho naralar atmaktan, poker
oynamak ve dizkapa zeri mini etek giymekten kaamayz. Zira btn bunlar an
gerekleri, zamane artlardr. Bunlara uyulmamas halinde eein yegane binek olarak
kullanld devirlere dnlecektir onlarca!...
an olgusu kelimesi nicelerini bedbaht etmi, nice aile yuvarln datmtr.
Bilim adr diyorlar; atom a, suni uydu devri, apollo andayz diyorlar. Pek ala,
pek gzel, biz de bu ada, bylesi bir devirde yaadmz iin Allaha krediyor; bilim
ve tekniin avantajlarndan daha iyi ve daha fazla istifade edebilmeyi diliyoruz. Fakat, bu
asrda bilim pnarndan baka btn pnarlar kurumu durumda m? Bu ada vuku bulan
btn hadise ve gelimeler ilmi gelimelerin mi neticesidir sadece? Acaba bilim, bizzat
bilim adamnn kiilik ve tynetini yzde yz eitebileceini ve onu tam anlamyla
insanlatrabileceini iddia edebiliyor mu?
Bilim, bizzat bilim adam konusunda byle bir iddiada bulunamazken gerisini varn siz
dnn... Bir ka bilim adam tam bir sadakat ve samimiyetle bir araya gelerek bir takm
ilmi aratrmalar yapmakta. te yandan makamperest, zevk dkn ve paraya tapan bir
avu menfaati, onlarn btn zahmetlerinin hasln, kendi iren emellerinin hizmetine
alvermektedir. Bilim, insanolunun serke tyneti tarafndan kullanlmaktan bezmi, onun
53

iin feryat eder olmutur. Asrmzn asl derdi, mptela olduu bedbahtln nedeni de bu
hakikatte gizlidir ite...
Bilim, mesela fizik sahasnda ilerlemekte ve k kanunlarn kefetmektedir. Ancak,
hemen bir avu menfaatperset ortaya karak bunu, nice oca ykacak, aile yapsn
mahvedecek filimler yapma yolunda kullanmaktadr. Kimya bilimi bir ilerleme
kaydetmekte ve maddeler karm ve bileimini bulmakta, Ancak bunu fark eden bir avc
menfaatperest hemen harekete geip bu bulutan nasl kar salanabileceini
dnmekte. nsanolunun bana eroin belasn musallat etmektedir.
Bilim atomun kalbine kadar gitmekte ve ondaki muazzam gce yular vurabilmeyi
baarmaktadr. Ancak bu gten insanlk yararna henz en ufak bir fayda bile
salanamadan dnyann makamperestleri ondan atom bombas yapmakta, ve bu bombay
masum insanlarn tepesine dkmektedir...
20. yzylln byk bilgini A Enstein, erefine dzenlenen bir kutlama program
srasnda krsye kar: Kimi kutluyorsunuz. Allah akna?! diye sorar, bilgisi sayesinde
atom bombasnn yapld bir adam m?!
Enshtein, bilim gcn bomba yapma maksadyla kullanm deildi; ancak bir avu
insann g ve makam hrs onun bilgisini bu yolda smrd.
Eroin, atom bombas ve mptezel filmleri, srf an olgular ve asrn fenomenler
olduklar cihetiyle mazur ve makul karlamak mmkn deildir.
En mkemmel bombalarn en gelimi bombardman jetleriyle ve en sekin okumular
vastasyla susuz insanlarn tepesine boaltlmas, yaplan fiilin barbarca mahiyetini
zerrece azaltamaz!...
SLAM VE HAYATIN YENLENME(3)
Aile hukuku konusunda batdaki hukuk sistemini uygulamamz gerektiini ne
srenler, buna gereke olarak genellikle adalamay gsteriyor ve yirminci yzyl
artlarnn bunu zorunlu kldn sylyorlar. Binaenaleyh bu konudaki grmz sarih
bir ekilde ortaya koymayacak olursak, bahislerimiz hep eksik kalacaktr.
Bu dizi makalelerde, mezkur konuya girmek mmkn deil. Zira bu konu etrafnda
fkh, felsefi, ahlaki ve sosyal mevzulu pek ok meseleye deinmek gerekir. Bylesine
geni bir almaya burada deil, n almasn yaptm slam ve Zamann Gerekleri
konulu kitabmda teferruatyla yer vereceim inallah.
imdilik burada iki noktann aa kavumas kafi olacaktr sanrm:
Birincisi, zamann gerekleri ve deiimleriyle uyum salamann, kimi bihaberlerin
dillerine dolad ve zannettikleri kadar basit olmaddr. Zaman denilen eyde hem
ilerleme ve gelime vardr, hem de sapma... Binaenaleyh an ilerleyiiyle ilerlemek,
ancak onun fesat ve bozukluklarna kar da savamak gerekir. Bu ikisini birbirinden
ayrmak ve tehis edebilmek iin zaman srecinde meydana gelen hadise ve eilimlerin
nereden kaynaklandn bilmeli, nereye doru
54

yneldiine bakmal. Bunlarn

insanolundaki birok temayln, toplumdaki birok snf kesiminin hangisinden

ykseldiine dikkat etmek gerekir: nsanlarn yksek insan temayllerinden mi, yoksa
onlarn aalk hayvani eilimlerinden mi? Bu eilim meydana getiren etken, ulema ve
bilim adamlar ve onlarn her trl garaz ve yan maksattan uzak samimi aratrmalar m,
yoksa toplumun nefsaniyeti, zevkine dkn, makam delisi ve pulperest olan bozulmu
kesimi mi? Meselenin bu boyutunu, geen iki makalede yeterince aklamtr.
SLAM KANUNLARINDAK AKSYON VE YUMUAKLIIN SIRRI
Akla kavumas gereken ikinci mesele, slam dnrlerinin, bu dinde, zaman
srecinde vuku bulan gelime ve ilerlemelerle intibak edebilme zellii kazandran bir
takm srlar ve ifreler olduu inancdr. Onlara gre bu din, zaman srecinde vuku bulan
ilerlemeler, kltrel kalknmalar ve bu kalknmalarn dourduu deiimlerle uyum
iindedir.
slamn bylesine uyumlu bir din olmasn salayan sr ve ifreler nelerdir acaba?
Baka bir deyile, bu dinin temel harcnda kullanlan ve kanunlarndan herhangi birinin
iptal edilmesine gerek duyulmadan ilmi ve kltrel kalknmalarn dourduu deiiklere
uyum gstermesini salayan ey nedir? Bu deiimlerle hibir elikiye dmemesini
salayarak ona fevkalade bir aksiyon kazandran maya ve hamur nedir acaba? Bu
makalede aklanmas gereken mevzu budur ite.
Bu meseleyi gndeme getiren ve bu soruyu soranlar arasnda ktmser olanlar ve
slamn byle bir zellii olduuna inanamayanlar vardr. Bunlar gz nnde
bulundurarak hem ktmserleri biraz geree yaklatrmak, hem de bakalar iin belli bir
rnek sunabilmi olmak maksadyla okuyucular iin ar bir konu olduunun farknda
olduum halde bu mevzuya deinmenin faydal olaca inancndaym.
Bu tr meselelerin uzak grl slam ulemasnn dikkatinden kamadn bizzat
mahede etmek isteyen muhterem okuyucular, merhum Ayetullah Naininin (r.a)
fevkalade nefis eseri Tenbih-ul mmet ve muasr stad ve byk Allame Tabatabainin
Merceiyyet ve ruhaniyyet adl deerli eserinde Velayet ve Rehberlik balkl
makalesine mracaat edebilirler; her iki kitap da Farsadr.
Dini Mbin-i slamn, deimez ve mutlaka sabit olan kanun ve hkmleri
mevcuttur. Buna ramen medeniyet ve kltr sahalarndaki ilerleme ve kalknmalarla
uyum salayabilmesi ve hayatn srekli deien ekil ve durumlarna intibak edebilmesinin
birka srr vardr. Bunlardan bazsn ylece aklayabiliriz:
RUH VE MANAYA NEM VEREREK EKLE VE KALIBA TBAR ETMEMEK
1- slam, hayatn tamamen insann bilgi derecesine bal olan d grnne itibar
etmemitir. slam hkmleri hayatn ruhu, manas, hedefi ve insanolunun bu hedefe
varabilmesini salayacak en iyi yolla ilgilenir. Bilim hayatn hedef ve ruhunu deitirmez.
Hayattaki hedeflere doru gidecek daha az tehlikeli, daha iyi ve daha ksa yolu da

55

gstermez insana. Bilimin yapt tek ey, hayattaki hedeflere varmak ve onlara doru
giden yolu kat edebilmek iin daha iyi aralar temin etmektir.
slam, hedefleri belirlemeyi kendi sahasnn snrlarna alm. ekiller, aralar ve d
grnleriyse bilim ve teknie havale etmi. Bylece kltrel ve medeni kalknmalarla
arpmaktan kesinlikle kanmtr. Bununla da yetinmemi, insan, medeni kalknmalara
sebep olan unsurlara tevik etmitir. Yani insan bilim, i, takva, irade, azim, gayret ve
himmete tevik etmek suretiyle medeniyetin ilerlemesine bizzat ve en nemli katkda
bulunmutur.
slam, insanolunun hareket ettii yolda belli iaret talar tespit etmi, tablolar
yerletirmitir. Bu tablolar bir yandan menzile doru gtrecek yol ve ynleri
gstermektedir, dier yandan bir takm tehlike iaretleriyle sapmalar, dler, uurumlar
ve mahva sebep olacak eylere kar onu uyarmaktadr. Btn slami hkm ve kurallar
ya ilk sradaki tablolar, ya da ikinci trdeki iaretlerden ibarettir. Hayatta kullanlan ara
ve gereler, her asrda insanolunun ilmi bilgisinin derecesine bal olarak deiirler. Bilgi
artka, kullanlan ara ve gereler daha da mkemmellemekte. Zamann cebri hkm
gereince de bu mkemmeller, eksik ve noksanlarn yerini almaktadr.
slam da, "mukaddes" bir boyut tayan ve bir mslmann mutlaka ve daima mahfuz
etmesi gereken hibir d grn, maddi ekil veya vesileye rastlayabilmek kabil deildir.
slam; terzilik, dokumaclk, zanaat, tama ve ulam, sava vb... eyde ille de falan
zel ara ve gerelerle yaplacaktr demi deildir. yleyse bilimin ilerlemesi sonucu daha
iler bir ara veya gere bulunduunda nceki zel aralarn iptal edilmesiyle slam'la bilim
atm ve elimi olmaz.
slam giyim kuam konusunda zel bir moda getirmemi. Bina yapm u metodla ve
u sitilde olacaktr dememi, retim ve datm iin de bir takm zel ara ve gereler
belirlememitir...
Bu dinin, zamann ilerleyiine intibak etmesini kolaylatran zelliklerinden biri de
budur zaten.
SABT HTYA N SABT, DEKEN HTYA N DE DEKEN
KANUN
2- slam dininin fevkalade nemli zelliklerinden biride insanolunun sabit ihtiyalar
iin sabit, deiken ihtiyalar iin de deiken olan kanun ve kurallar ngrm
olmasdr. ster ferdi balamda, ister sosyal umumi sahada olsun, insanolunun baz
ihtiyalar vardr ki deimez ve sabit zellik gsterirler. Bu tr ihtiyalar, zamann hangi
diliminde olursa olsun ayn ve birdir. nsanolunun kendi igdlerine vermesi gereken
dzen, plan ve program; topluma vermesi gereken dzen ve program; genel usul ve
prensipler asndan her zaman ve her ada "ayn ve deimez"dir.
Kimilerinin savunduu "ahlakn grelilii" ve "adaletin grelilii" mevzusuna vakf
birisi olarak bu nazariyelerin taraftarlarnn grlerini de gz nnde bulundurmak
suretiyle kendi grlerini beyan etmekteyim.
56

nsanolunun ihtiyalarnn bir ksm ise deikendir ve sabit olmayan deiken

kurallar gerekli klmaktadr. slam bu deiken durumlar iin sabit usul ve prensipler
tespit etmitir. Bu sabit prensipler, her farkl durum iin, ona uygun zel kurallar tretir
ve yan kanunlar meydana getirirler.
Bu konuya elinizdeki makale almas erevesinde btn detaylaryla girebilmek
kabil deil; ancak, muhterem okuyucular bir nebze de olsa mezkur mesele etrafndan
aydnlatabilmek iin bir ka misal vermenin faydal olaca inancndaym:
slam'da, Mslmanlara hitaben "gcnz yettiince dmana kar kuvvet hazrlayn"
eklinde sosyal bir prensip vardr. te yandan fkhta "Sebk ve rimaye" adyla mehur bir
bahis vardr ki: Hz. Resul-i Ekrem'in (s.a.a) snnetlerindendir. Bu snnet hkmleri
gereince, mesela "Kendiniz ve oullarnz, bu ite tam maharet sahibi olacak ekilde
binicilik ve atcln tekniklerini renin" buyrulur. Binicilik ve atclk, o dnemin askeri
teknikleri saylyordu. "Sebk ve rimaye" hkmnn asl ve prensibinin "gcmz
yettiince dmana kar kuvvet hazrlayn" olduu ortadadr. Baka bir deyile klcn,
okun, mzran, yayn, katr veya atn slam'da asaleti yoktur; slami grte asalet
tayan prensip "gl olmak"tr. Asalet tayan ve prensip olarak kabul edilmesi gereken
mevzu udur: Hangi a ve zamanda olursa olsun Mslmanlarn dmana kar askeri
mdafaa asnda olabildiince gl ve kuvvetli olmalar gerekir. Atclk ve binicilikte
mahir olma gerei, "gl olma gerei"ne giydirilmi bir elbisedir ancak. Baka bir
deyile, sz konusu iki maharet, gl olmann fiili ekillerinden biridir. "Dmana kar
gl olma gerei", sabit ve deimez bir kanundur. Binicilik ve atclk mahareti, bu
deimez prensibin -gl olma gerei belli bir ada zuhur etmi olan ve o an
ihtiyacna cevap verebilecek yeterlilikte bulunan "ekil"dir ki bu ekil deikendir. Medeni
ve teknik artlarn deimesiyle bu ekiller de deiir. Ve gnmzde olduu gibi yerini
ateli silahlar ve onlar kullanma sahasndaki uzmanlklara brakr.
Baka bir rnek: Kur'an- Kerim'de zikrolunan bir dier sosyal hkm de servet
mbadelesi veya dolamyla ilgilidir. slam, mlkiyet esasn kabul etmise de slami
anlaytaki bir mlkiyet esasyla gnmz kapitalist dnyasndaki mlkiyet esas arasnda
nemli farkllklar olduunu da unutmamak gerekir. Mevzumuzun farkll cihetiyle
burada, slam ve kapitalizm farkllklar, meselesinde deinmeyeceiz.
Ferdi mlkiyetin art ve gerei "mbadele" ve "dolam"dr. slam, mbadele ve
dolam bir prensip tayin etmi ve "sermayeyi kendi aranzda bo yere dolatrmayn"
demitir. Yani ilk sahip ve reticisinden karak elden ele dolaan, ikinci elden nc bir
ele geen bylece dnp duran bir servet dolam, o mal veya servet sahibine "meru bir
fayda" salayabilmelidir. Servet sahibine insani deer tayc bir fayda salamayan bir
servet dolam yasaktr. slam, mlkiyeti mutlak anlamda yetkiyle eitlemez.
te yandan slam baz eylerin -mesela, insan kan veya dks- alm*satmn
yasaklamtr. Neden? nk insan veya koyun kannn, o zaman onu deerli klacak ve
insann sermayesi saylmasn salayacak bir faydas yoktu. Kan ve dknn alm-satm
57

yasann kk "sermayeyi kendi aranzda beyhude yere dolatrmayn" prensibidir. Kan

ve dknn yasak oluu, bizzat bir prensip deildir. slam'da prensip olan "mbadelenin,
insanoluna faydas olacak iki ey arasnda yaplmas gerektii" esasdr. nsan kan ve
dksnn alm-satmna getirilen yasak, "servetin insanlar arasnda beyhude dolamasna
getirilen yasak"a giydirilmi bir elbise, bir uygulama eklidir. Baka ir deyile "serveti
kendi aranzda bo yere dolatrmayn" prensibinin uygulama sahasndaki tezahrlerinden
biridir. Mbadele ve al-veri olmasa dahi herhangi bir servet bo yere birisinden alnp
harcanamaz.
te bu, sabit ve deimez bir prensiptir; her a ve zamanda geerli olan, deimez
sosyal ihtiyalardan kaynaklanm bulunan kalc bir kuraldr. Kan ve dknn servet
saylmamas, al-veri mevzusu edilmemesi gerektii yolundaki kural ise zaman ve aa,
medeniyetin gelebildii noktaya baldr. artlarn deimesi, teknoloji ve bilimin
ilerlemesi ve neticede bunlardan doru usuller erevesinde faydalanabilme imkanlarnn
domas halinde bu hkmn ekli elbette deiecektir.
Bir baka misal de Hz. Ali (a.s) hakknda... Emir-el M'minin Ali (a.s) mrnn
sonlarna doru ya ilerledii, salar ve sakal aard halde boya (veya kna -ev-)
kullanmyordu. Bir gn birisi "Hz. Resul-i Ekrem (s.a.a) aaran sa -ve sakalnz
boyayarak gizleyin, buyurmam mdr?" diye sorduunda, Ali (a.s) "Evet, yledir" dedi
Adam, "O halde sen neden boya kullanmyorsun peki?" diye sorunca da Hz. Ali (a.s) u
cevab verdiler:
"Hz. Resul-i Ekrem'in (s.a.a) bu emri vermi olduu dnemlerde Mslmanlar sayca
ok azd. Aralarnda ihtiyarlar da vard ki, onlar da savalara katlmada ve arpmalara
itirak etmedeydi. Dman, sava srasnda Mslmanlarn saflarna yle bir gz atp da
sakallar aarm ihtiyarlar grnce kuvvet-i kalp buluyordu. Bir grup ihtiyarla
arpacan dnerek moral kazanyordu. Resulullah (s.a.a), dmann moral
kazanmasn nlemek ve karsndakinin bir ihtiyar olduunu bilmemesi salamak
maksadyla, onlar -yal mslmanlara- boya kullanmalarn emretti. nk o dnemlerde
mslmanlar sayca pek azd ve bu tr aralardan istifade etmek gerekiyordu. slam'n
btn dnyaya yaylm olduu gnmzde ise byle bir tedbire gerek yoktur; isteyen
yapar, istemeyen yapmaz."
Hz. Ali'nin (a.s) de aklam olduu gibi, Resul-i Ekrem'in (s.a.a) "sa ve saklnz
boyayn" eklindeki emri daimi bir prensip ve kalc bir "usul" deildi. Bu, bir prensip ve
usuln uygulama ekli ve zel artlardaki tezahryd aslnda. "Dmann moralini
ykselmesine yardmc olmamak" eklindeki temel bir kuralla giydirilmi bir elbise ve bu
prensibin uygulama artlarna yansy ekliydi.
slam hem d grne, ekil ve kabua nem verir; hem de batna, ruha ve ze...
Ancak dikkat edilmesi gereken nokta, d grn ve eklin batn ve z iin tespit
edildii, kabuun ekirdek, elbisenin vcut iin hazrlanm olduudur.

58

ALFABENN DETRLMES HAKKINDA

Bugn lkemizde gndeme getirilen bir konu var: Alfabe deiimi...
Bu konu Fars dili ve edebiyat asndan ele alnabilecei gibi slami prensipler
asndan da tartlabilir. Mezkur mevzuyu slam adan iki ekilde ele almak kabildir:
Bir defa u ekilde ele alnabilir: Acaba slam'n zel bir alfabesi mi vardr? slam dini
alfabeler arasnda belli bir fark m gzetmektedir? slam, bugn bizim "Arap alfabesi"
denilen alfabemizi kendisine ait saymakta ve mesela Latin alfabesi gibi dier alfabeleri
"yabanc" olarak m tanmaktadr acaba?
Tabii ki hayr... Cihanuml bir din olan slam dini nazarnda btn alfabeler eittir.
Ancak meseleyi bir de u ekilde ele almak ve yle sormak gerekir: Yaz ve alfabenin
deimesi, Mslman mmetin yabanclar iinde asim ile olmasn, onlarda eriyip
zmlenmesini ne ekilde etkiler? Alfabe deiiminin, ilmi ve slami maarifini 14
yzyldr bu alfabeyle yaza gelmi bulunan bu milletin kendi kltryle irtibatlarnn
kopmasnda ne gibi tesirleri olur? Alfabe deiimi kimlerin plandr? Bu plan kimler
tarafndan uygulama safhasna konulmak istenmektedir acaba?...
Evet... Dikkatle ele alnmas ve incelenmesi gereken eyler bunlardr aslnda.
HARAM OLAN, KENDN KAYBETMEKTR, FTR APKA DEL
Bize -din adamlar kastediliyor (ev)- kimi zaman aalayc ve alay edici bir tavrla
gelip sorarlar: "Efendim, ayak st durarak yemek yemenin er'i hkm nedir? atal
kakla yemeye ne buyruluyor?... Ftr apka giymek haram mdr acaba? Yabanc
dillerdeki kelimeleri kullanmak haram mdr slam'da?"!...
Bu gibilerine, slam'n, sz konusu ettii mevzularda ille de zel bir hkm belirtmi
olmadn sylyor ve diyoruz ki: "slam, yemeinizi ille elinizle yiyin demedii gibi, ille
kakla yiyin de dememitir. slam'n bu konudaki prensibi "temizlie riayet et, salk
kurallarna uy" eklindedir.
Ayakkab, apka vb... giyim kuam konusunda da slam zel bir moda getirmi
deildir. Keza ngilizce, Japonca veya Farsa dilleri de slam nazarnda birdir.
Ancak...
slam'n zerinde durduu nokta bakadr....
slam, karakterini kaybetmenin, kiiliini yitirmenin haram olduunu syler...
arplmlk, kr krne taklitilik, bakalarnda erime, mahvolma ve asimileye urama
haramdr slam'da... Ylan karsnda bylenen tavan misali, yabanclar karsnda
bylenmek, ecnebinin l eeini katr sanmak, onlarn yanllar ve bedbahtlklarna
"an olgusu" yaklamyla sarlmak, ranlnn cismi, ruhen, d ve i yap itibariyle
batllamas gerektiine hkmetmek haramdr...
-ba gn Paris'te kaldktan sonra "r" harfini "g" eklinde telaffuz etmek ve
"gidiyorum" yerin "gidiyorum" demeye almak haramdr.

59

"NEM DERECES" MESELES

3- slam'a, zamann gereklerine intibak edebilme yetenei kazandran hususlardan biri
de bu dinin hkmlerinin akla uygun olma zelliidir. slam kendisine uyanlara, onun
btn hkm ve emirlerinin bir dizi yce maslahatlardan kaynaklandn bildiri. te
yandan bizzat slam'da maslahatlarn ehemmiyet dereceleri de sarih bir ekilde izah ve
tespit edilmitir. Meselenin bu yn de gerek slam uzmanlarnn, birbirinin aksi ynnde
ortaya kan muhtelif maslahatlar konusunda iini kolaylatrmaktadr. slam bu gibi
konularda uzman ulemann, maslahatlarn ehemmiyet derecesini lmesine izin vermitir.
Yine slam'n ilgili konudaki klavuzluklarn da gz nnde bulundurarak "daha nemli
olan maslahat" tercih etmesine izin vermitir. Fakihler arasnda buna "ehem ve mhim"
kaidesi denilir. Bu konuda verilebilecek pek ok rnek var, ancak mevzunun dalmas
iin imdilik bu renlerden vazgemek durumundayz.
"VETO" HAKKI TAIYAN KURLALAR
4- Bu dine aksiyon ve intibak yetenei kazandran ve onun srekli canl ve hareketli
olmasn salayan zelliklerden biri de, bu dinde, grevi, dier kanun ve kurallar ve
onarn ileyilerini kontrol ve tashih etmek olan bir dizi kanunlarn varldr. Fkh dilinde
bunlar dan "hakim, egemen, hkmeden kurallar" eklinde sz edilir ki, btn fkha
egemen olan "lahere" ve "lazarar" kaideleri bu cmledendir. Bu dizi kurallar, daha nce
de belirtmi olduum gibi, dier kurallar kontrol ve onlarn tatbikine nezaret ederler.
Baka bir deyile slam, dier kurallar kontrol ve onlarn tatbikine nezaret ederler. Baka
ir deyile slam, dier kurallar karsnda bu kurallara "veto yetkisi" tanmtr. Sz
konusu kurallarn da epeyce uzun bir hikayesi var ki, bu teferruatlara burada
deinebilmek mmkn deil.
DEVLET BAKANIN YETKLER
Buraya kadar sylediklerimize ilaveten bu dine son ve ebedi din zellii kazandran
birtakm fevkalade malzemeler daha vardr ki bunlar, mukaddes slam binasnn harc ve
tulas olmutur adeta. Merhum Ayetullah Naini ve Allame Tabatabai hazretleri bu
konuda daha ok slam'n, "salih slami devlete devretmi olduu yetkiler" zerinde
durmaktadr.
T HAD PRENSB
Pakistanl kbal "itihat, slam'n aksiyon ve hareket gcdr" der. Yerinde bir tespittir
bu. Ancak burada nemli olan, slam'n "itihat kabul edici" bir din olma zelliidir. slam
yerine baka bir ey konulacak olursa itihadn ne kadar zor olduu, hatta itihat
kapsnn kapan verdii grlecektir. Asl mesele, bu fevkalade yce ilahi dinin
hamurunda var olan ve ona, medeniyetin kaydettii ilerlemelere uyum salama zellii
kazandran srlarn neler olduudur.
60

bn-i Sina, "ifa" adl eserinde itihadn zaruretini bu asla binaen beyan eder ve yle
der: "Zaman srekli deimekte ve daima yeni meseleler ortaya kmakta. te yandan
slam'n genel prensip ve hkmleri sabit ve deimez nitelikte. Bu nedenle her zaman ve
her ada slam'n hkmlerini iyice bilip an yeni meselelerini de gz nnde
bulundurarak mslmanlarn problemlerini zmleyebilecek uzman kiilere ihtiya
vardr.
ran anayasasnn sonunda da "Her asrda, be kiiden az olmayacak ve yaad an
zellik ve hadiselerine de vakf bulunacak bir mtehitler heyeti, karlacak kanunlara
nezaret eder" ibaresi eklenmitir. Bu maddeyi anayasaya ekleyen kanun yazarnn gayesi
udur: "Tutucu" ve "cahil" olmayan zaman srecinde gelime ve terakkilere kar
kmayan ve bakalarndan emir almayp ecnebilere tabi bulunmayan ahslar, memleket
kanunlarn srekli denetlemelidirler.
Bu arada itihadn gerek manasnn, slami meselelerde tam anlamyla teknik bir
uzman ve bilir kiilik demek olduu bilinmelidir. Herhangi bir medresede birka gn ders
alm bulunan her mektep firarisinin mtehitlik yapamayacan da hemen belirtmekte
fayda var.
slami meselelerde uzman olma ve bu meselelerde gr belirtme salahiyeti
tayabilmek iin, mbalaasz bir deyimle, btn bir mr bu ie ayrmak gerekir. Bu da
yetmemekte, ahsn gl bir yetenek tamas ve ilahi yardmlara mazhar olmas art da
domaktadr.
htisas ve itihaddan da te; slami meselelerde gr ne srecek ve bu konularda
grlerine bavurulabilecek kimselerin azami lde bir takvaya sahip olmalar da
elzemdir. slam tarihi, ilmi ve ahlaki seviye asndan fevkalade iler olmalarna ramen
slami konularda bir gr ne srmek istedii srada -kk bir hata yaparm
korkusuyla- yaprak gibi titreyen nice alimlerle doludur.
Sohbetimizi bu meselelere kadar uzatmak zorunda kalm olmamz cihetiyle
okuyucunun affna snyoruz.
5. BLM
KUR'AN NAZARINDA KADININ NSAN MAKAMI
slam, kadn nasl bir varlk olarak deerlendirmektedir acaba? Haysiyet ve insani
ycelik asndan onu erkekle eit mi grmekte, yoksa onun erkekten aa olduuna m
hkmetmektedir? Bahsimizin bu blmnde yukardaki sorular cevaplandrmaya
alacaz.
ALE HUKUKU HUSUSUNDA SLAM'IN ZEL GR
slam'n, kadn ve erkein aile hukuku hususunda zel bir gr olduunu ve bunun,
14 asr nce ve gnmz dnyasnda olup bitenlerden farkl bulunduunun belirtmek
gerekir. slam, kadn ve erkek iin btn durumlarda bir tr haklar, bir tr vazifeler ve bir
61

tr cezalar belirlemi deildir. Baz hak, vazife ve cezalar erkee, bazlarn da kadna
uygun grmtr. Binaenaleyh baz konularda kadnla erkek iin benzer bir durum tespit
etmi, baz konularda ise farkl vaziyetler ngrmtr.
Neden? Hangi sebeplerle binaen byledir bu? Sebep, pek ok okul gibi slam'n da
kadn konusunda aalayc bir takm grler tamas mdr? Kadn cinsiyet itibariyle
aalk bir yaratk olarak grmesi midir? Yoksa bunun baka bir sebebi ve apayr bir
felsefesi mi vardr?
Bat sistemlerinden yana olanlarn muhtelif yaz, konuma ve kitaplarnda slam'n
mehir, nafaka, boanma, ok kadnl evlilik vb. hususlardaki hkmlerinden, kadn
aalayc hkmler

olarak

sz

ettiklerini defalarca

grm,

okumu

veya

duymusunuzdur. Bunlar bu hkmlerin adeta hibir makul sebebe dayanmadn ve bu

hkmlerde tek ynl bir ekilde erkee taraf kldn gstermeye alr srekli...
20. yzyl ncesi dnyasnda mevcut btn kanun ve kurallar, cinsiyet olarak erkei
kadndan daha stn tutma yolunda bir anlaya dayandn ileri srerler. Kadna, erkein
faydalanmas ve zevkini tatmin edebilmesi iin yaratlm bir mahluk gzyle bakldn
sylerler. slam hukuk sisteminin de erkein menfaati mihveri etrafnda dnp durduunu
iddia ederler.
"slam ereklerin dinidir. Kadn tam bir insan olarak tanmam ve onun hakknda, bir
insan iin gerekli olacak hak ve hukuku tayin etmemitir. slam dini kadn da tam bir
insan olarak tanm olsayd erkein birden fazla evlilik yapmasna izin vermezdi.
Boanma hakkn erkein iradesine brakmazd. ki kadnn ahitliini bir erkein
ahitliine e tutmazd. Aile reisliini erkee brakmazd. Kadnn miras hakkn, erkein
miras hakknn yars olarak tayin etmezdi. Kadn "mehir" ad altnda fiyat bimezdi; ona
sosyal ve ekonomik bamszlk tanrd. Onu erkein nafakasna muhta ve onun
czdanna baml klmazd. Btn bunlar slam'n kadn konusunda aalayc ve
horlayc grler tadn belirtir; onu erkek iin bir ara ve basamak mesabesinde
grdn gsterir" derler.
Keza, "slam eitlik dinidir. Baka konularda eitlii esas almtr. Fakat kadn erkek
hususunda bunu yapmam ve bu ikisini eit grmemitir" derler.
Yine, "slam, erkee hukuki ayrcalk ve imtiyazlar tanmtr; aksi takdirde yukardaki
ayrlkl kanunlar koymazd" derler.
Yukardaki grleri ne sren beyefendilerini istidlallerinin Aristo mantyla ifadesi
udur: "Eer slam, kadn tam bir insan olarak grm olsayd ona erkekle eit ve benzer
haklar tanmas gerekirdi. Halbuki ona tand haklar, erkeinkiyle eit ve benzer deildir.
O halde slam, kadn tam bir insan olarak tanmaz."
ETLK M, BENZERLK M?
Bu istidlalin dayand temel udur: Kadnla erkein insani eref ve haysiyet
konusunda eit olmas, ikisinin de "ayn" ve "benzer" haklara sahip olmasn gerektirir. Bu
62

durumda, u felsefi noktay akla kavuturmamz gerekir: Acaba kadnla erkein insani
haysiyet konusunda eit olmas, neyi gerektirmektedir? "Eit haklar"m, yoksa "benzer
haklar"m? Yani herhangi bir "i ayrm" ve "vazife taksimat" yaplmakszn btn haklar
her ikisi iin de hem "eit" ve hem "benzer" ve "ayn"m olmaldr? Kadnla erkein insani
eref ve haysiyet asndan eit olmas, insani haklar bakmndan da eit olmasn
gerektirdii ortadadr, bu phe gtrmez...
Fakat bu haklar "ayn" ve "benzer"de olmal mdr acaba?
Bat felsefesini kr krne taklit etmei bir kenara brakp biraz da kendi
dncelerimize gvenecek olursak; "hak eitlii" iin "hak benzerliinin" de gerekli olup
olmadn aratrmamz gerekir nce... Eitlik, ayrcalk tanmamak demektir; benzerlikse
tamamen ayn olmak demektir. Bir baba servetini ocuklar arasnda eit ekilde
bltrebilir; ancak bu bltrme eit olduu halde pek ala benzer ve ayn olmayabilir.
Mesela muhtelif mallardan mteekkil bir serveti vardr; hem ticarethanesi hem ziraata
msait arazileri, hem de kiraya verebilecek gayri menkulleri vardr. Bunlar kendisi
hayattayken ocuklar arasnda -gerek deer asndan- eit bir ekilde paylatrmak
isteyebilir. Ancak daha nce ocuklarn snam ve kimin neye yetenekli olduunu
grmtr. Bu durumda ocuklardan her birine, kendi yetenek ve baarllk sahasnda
mal brakacaktr. Mesela ticaret ehli olana ticarethanesini, iftilie yetenei olana
tarlalarn, em lakla yetenekli olana, kiraya msait gayri menkullerini verecektir.
Nitelikle nicelik ayn ey olmad gibi,eitlikle benzerlik ayn eyler deildir. slam
kadn ve erkek iin "benzer" eklen ayn hak ve vazifeleri tayin etmi deildir asla. Ancak
slam kadn karsnda erkee ayrcalkta tanmam ve ona hukuki imtiyazlar vermemitir.
Btn insanlara "insani haklar" asndan eit olduu ilkesinden hareketle kadn ve erkee
de bu eitlii uygulamtr. u noktaya ok dikkat etmek gerekir: slam kadnla erkein
eit haklara sahip olmasndan yanadr. Ancak birbiriyle "benzer" olmayan bu ikisinin
"benzer haklara sahip olmasna kardr. Ayrcalk olmad manasn tamad iin
eitlik ve eit olma kelimeleri adeta kutsanm, manevi bir boyut kazanmtr. Eitlik cazip
bir terimdir, duyann zerine bir sayg ve hrmet uyandrmaktadr. zellikle "eit haklar"
denilince bu terime duyulan hrmeti artrmaktadr.
"Eit haklar"! Cidden gzel ve kutsal bir terkip...Ftratn korumu bir insann bu iki
terim karsnda saygyla eilmemesi mmkn mdr?
Bir zamanlar bilim, felsefe ve mantk sahasnda dnyann en ii payesinde yer almz.
Oysa buun bakalarnn " kadn erkek haklarnda benzerlik" teorisi " kadn erkek
haklarnda eitlik " benzerlii eitlik yerine bize yutturulmasna seyirci kalvermiiz!...
Bu, bir pancar satcsnn pancarlarn"armut" ad altnda reklam etmesine benzer...
slam kadn iin her zaman "benzer haklar"tayin etmemi. Bu ikisi iin"benzer ayn
vazifeler"ngrmemitir elbette!Nitekim bu ikisi iin tespit etmi olduu tevik ve cezalar
her durumda benzer ve ayn deildir. Ancak slam'n kadna tanm olduu haklar, deer
asndan erkee tannm olduu haklardan daha m aadr?Bu sorunun cevab, daha
63

ileriki bahislerimizde daha etraflca aklayacaz. Meselenin bu noktasnda "slam dinini

kimi yerde kadnla erkee farkl(benzer olmayan) haklar tanm olmasnn sebebi nedir?"
sorusu geliyor akla. Her ikisine de neden benzer haklar tannmamtr?Kadnla erkein
hem eit, hem bezer haklara sahip olmas daha m iidir; yoksa benzer deil de sadece eit
haklara sahip olmas m? Bu konuyu gereince inceleyebilmek iin her eyden nce
noktay gereince akl kavuturmak gerekir.
SLAM DNYA GRNDE KADININ MAKAMI
Konumuz bu blmnde, yukardaki birinci madde zerinde duracaz. Her eyden
nce unu hemen belirtelim ki Kur'an sadece bir takm kanunlar mecmuasndan ibaret
deildir. Kur'an' bir takm ruhsuz ve kuru kanunlar ihtiva etmez asla. Kur'an'da hem
kanun vardr hem kanunun ruhu ve hem kural vardr, hem tarih hem t vardr hem
yaratl zerine mkemmel aklama ve yorumlar... Ve daha nice binlerce konu ve
mesele...Kur'an- kerim bir yerde kanun beyan eder, neyin nasl yaplaca konusunda
hkmler verir. Bir yerde de varlk dnyasnn srlarn aklar; yer ve gyn hayvan ve
bitki ve insann; insann hayatlar ve lmlerin, izzetler ve zilletlerin, terakki ve
izmihlallerin zenginlik ve yoksulluklarn srlarndan bahseder.
Kur'an bir felsefi kitab da deildir. Fakat yine bu felsefenin ana konusunu tekil
eden insan, toplum ve kainat zerine kesin grler belirtmitir. Kur'an, izleyicilerine
sadece kanun retmez. Onlara yalnzca t vermek ve nasihatte bulunmakla yetinmez.
Bilakis yaratl meselesine getirdii yorumlarla onlara zel bir dnce tarz ve dnya
gr de kazandrr. Mlkiyet, devlet, aile hukuku...vb. sosyal konularda slam'n tespit
etmi olduu kanunlarn altyaps; bu dinin yaratl ve nesneler getirdii yorumlardan
baka bir ey deildir.
1- Yaratl asndan kadnn insani konumu hususunda slami gr
2-Kadnla erkein yaratlndaki farkllklar hangi hedeflere yneliktir Bu farkllklar ,
Ftri ve tabii haklar hususunda erkein benzer olmayan bir durum arz etmesine sebep olur
mu olmaz m?
3- slam kanunlarnda ki kadnla erkein kimi durumlarda olmayan konumlar
kazandran farkllklarn hikmeti nedir?Bu hikmetler hala geerli midir?
Kur'an kerimde yorumlanm ve aklamas yaplm olan mevzulardan biride kadnla
erkein yaratldr. Kur'an bu konuda sukut etmemitir. Baz dinsizlerin kadn erkek
mevzuunda kendilerinden uydurmu olduklar bir takm samalklar "slam'n kadnlar
aalayan kurallar" eklinde yutturmasna izin vermemitir. slam, ok nceden beri
kadn konusunda grlerini aklam bulunmaktadr.
Kadnla erkein yaratl hususunda Kur'an-n grleri nedir?Bunu renebilmek
iin her eyden nce , dier dini kitaplarda konu edilmi olan "kadnla erkein hamuru ve
tineti"meselesini aratrmak gerekir. Kur'an nazarnda kadn ve erkek ayn hamur ve
tinetleri ayn mdr, yoksa farkl mdr?Kur'an- kerim pek ok ayette bu konuya deinir
ve meseleye tam bir aklk getirir. Kur'an kadnn, erkein tineti gibi bir tynetten ve
64

onunla ayn hamurla yaratlm olduunu vurgular. Kur'an- Kerim ilk insan
hakknda:"Hepinizi bir babadan yarattk ve onun eini de kendi cinsinden karar
kldk."(Nisa)Ve btn insanlar iin de:"Allah sizin iin kendi cinsinizden olan eler
yaratt. (Rum) buyurur.
Baz dini kitaplarda "kadnn yaratl mayas erkeinkinden daha aalk ve ktdr"
szler eklinde gemekte. Kimileri kadna tufeyli ve "soldan gelme" gibi boyut verilerek
"ilk insan olan Adem'in (s.a)ei, onun sol tarafndaki uzuvdan yaratlmtr. "eklinde ki
grler ne srlmekte. Oysa bunlarn hi birine Kur'an'da rastlayabilmek kabil deildir.
Binaenaleyh kadnn tynet ve maya asndan aalayp, horlayan grlere slam'da yer
yoktur.
Gemite var olan ve dnya edebiyatnda irkin izler brakan aalayc grlerden
biri kadnn" gnah faktr" olduu eklindedir. Bu gre gre kadnn varl er ve
vesvese kaynadr; kadn kk eytandr. Bu gr savunanlar"Erkeklerin iledii her
gnahta mutlak kadnn parma vardr. Erkek yaratl itibariyle masum ve gnahszdr;
onu gnah ve su ilemeye sevk eden kadndr aslnda. eytan dorudan doruya erkee
nfuz edemez, ancak kadn araclyladr ki onu aldatmay baarr. Yani eytan kadn
vesveseye drr kadn da erkei... lk insan olan Adem (a.s) in, eytann oyununa
gelmesi ve saadet cennetinden kovulmasnn sebebi de yine bir kadndr. eytan Havva'y
kandrm, Havva da Adem'in bu oyuna gelmesine sebep olmutur" derler!
Evet, Kur'an, Adem'in cennet hadisesini anlatm, ancak eytan veya ylann Havva'y,
Havva'nn da Adem'i kandrdn sylememitir asla. Kur'an Havva'y ne bu durumun
-cennetten kovulma- sorumlusu olarak grr, ne de onun bu konuda tamamen susuz
olduunu zikreder... Kur'an- Kerim "Adem'e(a.s) sen ve ein cennette oturun ve onun
meyvelerinden yiyin, dedik" buyurur. Dikkat edilmesi gereken nokta Kur'an'n, eytani
vesveseden sz ederken "ikisi" anlamndaki ikili zamiri kullanm olduudur. Binaenaleyh
mezkur konuyla ilgili haberler Kur'an'da u ifadelerle geer:
"eytan o ikisini vesveseye drd..."
"eytan o ikisini sapkla yneltti..."
"eytan her ikisinin karsnda yemin ederek onlarn hayrlarndan baka bir ey
istemediini (sadece iyiliklerini istediini) syledi...
Bylece Kuran, hala dnyann baz yerlerinde artklarna rastladmz ve o alarn
geerli dncesi saylan birtakm yanl grlere iddetle kar kt. kadnn, gnah ve
vesvese unsuru, kk eytan... gibi irkin sfatlarla itham edilmesini knad.
Kadn aalayp horlayan grlerden biri de, onun manevi boyutuna saldrmadayd.
Bu gr savunanlar yle diyorlard:
Kadn cennete gitmeyecektir; nk o, manevi ve ilahi mertebelere ulaamaz. Allahn
rzasn kazanma ve Ona yakn olma hususunda erkek kadar ilerleyemez.
Kuran pek ok ayeti kerimede aka ahiret mkafatna nail olmann cinsiyetle alakal
olmadn belirtmitir. ster kadn, ister erkek olsun, bunu ancak iman ve amelin
65

belirleyeceini bildirmitir. Kuran byk ve kutlu bir erkekten sz ederken onunla

birlikte byk ve kutlu bir kadn da anar daima. Hz. brahim (a.s) ve Hz. Ademin (a.s)
elerinden, Hz. Musa (a.s) ve Hz. sann (a.s) annelerinden byk bir vgyle sz eder.
Nuh ve Lut (a.s) elerinin, kocalarna layk kadnlar olmadn syler. Yine Firavunun
eini Aalk bir erkein elinde giriftar olmu byk ve yce bir kadn olarak anmay
da ihmal etmez. Kuran- Kerim bu kssalar anlatrken kahramanlarn sadece erkekler
arasnda sememi. Adeta erkekle kadn arasnda bir denge kurmutur.
Kurana, Hz. Musann (a.s) annesinden sz ederken: Musann annesine, ocuuna
st vermesini ve -onun bana bir ey gelmesinden- korktuunda ocuu suya
brakmasn, bundan da alsa endieye kaplmamasn, zira onu tekrar ocuuna
kavuturacamz vahy ettik... buyurur.
Hz. sann (a.s) annesi Hz. Meryemden (a.s) sz ederken onun imanda pek iler bir
devreye vardn belirtir. Hatta ibadet ederken meleklerin onunla konutuklarn, gaybdan
kendisi iin rzk geldiini aklar. Maneviyatta zamannn peygamberini hayretler iinde
brakacak, hatta onu dahi aacak derecelere ulatn syler. Ve Meryemin (a.s)
Zekeriyay (a.s) hayrete drdn hatrlatr.
slam tarihi, byk ve kutlu kadnlarla doludur.
Mesela Hz. Haticenin (a.s) makamna ulaabilecek erkek pek azdr.
Hz. Resul-i Ekrem (s.a.a) ve Alinin (a.s) dnda maneviyat ve ycelikte Hz. Fatmatz Zehrann (s.a) makamna ulaabilmi hibir erkek yoktur.
Hz. Zehra (s.a), ceddi Resulullah (s.a.a) dndaki btn peygamberlerden ve her biri
bir imam olan kendi evlatlarndan daha stndr. slam, insanolunun halktan Hakka
doru olan yolculuunda kadn-erkek ayrmnda bulunmaz. slamn yolcuyu kadnerkek olarak ayrd yer, insanolunun peygamberlik greviyle vazifelendirdii Haktan
halka doru dn yolculuudur ki bu yolculuk iin erkei daha mnasip grmtr.
Gemite kadn aalayan grlerden biri de cinsel inziva veya cinsel ile eklinde
kendini gstermitir. Bu gr savunanlar bekar kalmay kutsamlardr. Bilindii zere
baz dinler, cinsel ilikiyi knar, irkin ve iren bulurlar. Bu din mensuplarnca, ancak bir
mr boyu bekar kalabilenler manevi makamlara ulaabilirler. Dnyaca tannm dini
liderlerden biri Bekaret baltasyla evlilik aacn kknden kesin atn! der. Bu tr dini
liderler, daha byk bir ktl nlemek maksadyla evlenme ktlne izin verirler.
Yani onlara gre halkn byk bir ounluu mrnn sonuna kadar bekar yaayabilecek
iradeye sahip olmadklar, gerekli sabr gsteremedikleri iin fuhua srklenebilir ve
birden ok kadnla temasta bulunabilirler. Bu durumu nlemek iin bunlarn evlilik
yapmalarna gz yummak gerekir!!!
Bu cinsel ile ve bekarl kutsama dncesinin kknde kadna kar ktmser ve
aalayc bir gr besleme yatar. Bu dnceye sahip olanlar kadn sevgisini byk bir
ahlakszlk olarak telakki ederler.

66

slam bu tr hurafe inanlarla savat; bylesine batl dnceler var gcyle kar
kt. Evlilii kutsal bir messese olarak tanmlayp bekarl ahlaki bir rezalet sayd.
Kadna -meru erevede- sevgi beslemeyi peygamber ahlak eklinde tanmlad. Hz.
Resul-i Ekremin (s.a.a) u buyruunu hepimiz duymuuzdur: Ben dnyada eyi
severim: Gzel koku, kadn ve namaz!
Bertrand Russell: slam dininden baka btn dinlerde cinsel temayle kar az veya
ok bir karamsarlk vardr. slam dini, baz sosyal gerekleri gz nnde bulundurarak bu
temayle bir takm snrlamalar getirmi, ilgili kanun dzenlemeleri yoluna gitmi, ancak
onu asla ktlememi ve iren bir ey olarak telakki etmemitir. der.
Kadn hakknda teden beri sylene gelmi olan aalayc ibarelerden bir de kadnn,
erkein varl uruna ve erkek iin yaratldn sylememitir asla. slam: Kadnla
erkek, birbiri iin yaratlmtr der:
Kadnlar sizin ssnz ve elbiselerinizdir, siz de kadnlarnzn ss ve elbiselerisiniz
buyruu slamndr.
ayet slam kadnn erkek iin yaratlm olduu grn tasayd, kanun ve
hkmlerine bunu mutlaka yanstrd. Ancak slam, yaratl hususunda byle bir gr
tamamakta, Kadn, erkein varlnn bir tufeylisi ve art eklinde telakki
etmemektedir. Dolaysyla kadn-erkek mevzuuyla ilgili hkm ve kanunlardan bunun
izlerine rastlanmamaktadr.
Kadn hakknda eskiden beri var olan horlayc ve aalayc grlerden biri de
kadnn erkek iin kanlmaz bir bela ve er olduu yolundadr.
Kadndan erkeklerin pek ou faydalanyor olmasna ramen yine de kadn horlar,
onu kendi bedbahtlk ve zavalllklarnn yegane sebebi olarak grrlerdi. Kuran- Kerim
zellikle bu konuda uyarda bulunmaktadr. Kadnn varln erkek iin bir iyilik ve
hayr unsuru olarak niteleyip onun, erkein gnlne huzur ve skun verdiini
bildirmektedir.
Kadn aalayc grlerden biri de ocuk yapma hususunda onun pek az pay
olduu eklindeydi. Cahiliye dnemi Araplar ve dier baz milletler, anneyi, ocuun
meydana gelmesinde asl rol oynayan erkek ntfesini iinde tayp onun gelimesini
salayan bir kap ve mahfaza eklinde telakki etmekteydi. Kuranda Sizleri bir kadn ve
bir erkekten yarattk ifadeleriyle geen ayetler ve tefsirlerde aklanan dier bir ok
ayet-i kerime bu batl dnceye son vermitir.
Buraya kadar ki aklamalarmz neticesinde slamn, felsefi dnce ve yaratl
yorumu hususunda kadna kar herhangi bir aalayc veya kltc gr tamad,
bilakis, bu tr dnceleri geersiz ve batl ilan ettii bilinmi oldu. Bu aklamalardan
sonra kadn ile erkek iin eit, ama benzer olmayan haklar ngrlmesindeki hikmetin ne
olduuna geelim imdi.
BENZERLK? HAYIR ETLK? EVET

67

nceki sayfalarda kadn-erkek arasndaki aile hukuk ve mnasebetleri mevzuunda

slamn kendine has grleri olduunu; bunun 14 asr nceki dncelerden olduu
gibi, amzdaki eitli grlerden de farkl bulunduunu belirttik. Nitekim slam
nazarnda kadnla erkein insaniyet asndan eit iki insan olup olmad, ayn ekilde bu
ikisinin aile haklarnn, deer asndan eit olup gerektii konularnn tartma
gtrmeyecek kadar ak olduunu hatrlattk. slam nazarnda kadnn da erkein de
birer insan olduunu ve her ikisinin de eit insani haklar tadn syledik.
slam iin mevzubahis olan ey, kadnla erkein; birinin kadn, dierininse erkek olmas
nedeniyle pek ok konuda birbiriyle ayn ve benzer durumda olmaydr. Dnya bu ikisi
iin ayn deildir; yaratl ve tabiat bu ikisinin her adan ayn ve bir birine benzer
olmamasn istememitir. Bu yzden de ou hak, vazife ve cezalandrmalarda ayn
durumda olmamalar gerekmektedir. Bat dnyasnda bugn kanun, kural, hak ve vazife
asndan kadnla erkek arasnda ayn ve benzer bir vaziyet yaratlmak istenmekte.
Kadnla erkein ftri ve tabii farkllklar grmezlikten gelinmektedir. slamla bat
sistemleri arasndaki gr farkll da bu noktadan kaynaklanmaktadr ite. Binaenaleyh
bu gn lkemizde bat sistemlerinde yana olanlarca tartlan ana mevzu kadnla erkein
eit haklara sahip olmas deil, her eyiyle bir ve ayn haklara sahip olmas
meselesidir. Eit haklar tabiri, bat taklitilerinin bu bat matahna yaptrdklar sahte
markadan baka bir ey deildir.
Yazlarmda, konumalarmda ve konferanslarda bu sahte markay dile veya kaleme
getirmekten daima kandm. Kadn-erkek haklarnn aynlndan baka bir ey olmayan
bu teoriyi hak eitlii adyla takdim etmekten her zaman sakndm.
Dnyann hi bir yerinde kadn-erkek eitlii iddiasnn mana tamadn, gemite ve
halihazrda mevcut olan btn kanunlarn kadn-erkek haklarn eitlik deeri esasna gre
dzenlemi ve yalnzca benzerlii ortadan kaldrm olduunu sylemiyorum.
Hayr. Byle bir iddiada bulunacak deilim. Bu konuda en mkemmel ahit 20. yzyl
ncesi Avrupasdr! 20. yzyl ncesi Avrupasnda kadn, kanun ve pratikte insani
haklardan tamamen yoksundu. Ne erkekle eit, ne de onunla benzer ve ayn haklara
sahipti... Avrupada son yzylda kadn adna ve kadn iin ba gsteren aceleci bir takm
neticesinde kadn, az-ok erkekle benzer haklara kavuabildi. Ancak kadnn tabii
durumu, bedeni ve ruhi ihtiyalar itibaryla hi bir zaman erkekle eit haklara
kavuamad. Kadn, eer erkein haklaryla eit haklara ve onun mutluluuna denk bir
mutlulua kavumak istiyorsa, hak benzerliklerini ortadan kaldrmak, erkek iin
erkee gre, kendisi iin de kadna gre haklar tanmak zorundadr. Kadnla erkek
arasnda gerek mutluluk ve beraberlii salayabilmenin tek yolu budur. Ancak u yolla
kadn da erkeinki kadar, hatta daha da yce bir saadete ulaabilir, erkekler herhangi bir
kandrmaca ve aldatmaca sz konusu olmadan kadnlara kendileriyle eit, hatta daha fazla
haklar tanmay seve-seve kabullenir.

68

Ayn ekilde, halihazrdaki halk Mslman toplumuzda kadna tannan haklarn

erkeinkiyle eit olduu gibi bir iddiada da bulunacak deilim asla4. Gnmzde kadn
meselesine gereince eilinmesi gerektiini sylemiimdir. slamn kadna tanm
olduu, ancak tarih boyunca hep geri plana itilen kadn haklarnn toplumumuzda
kadnlara iade edilmesi lazm geldiini defalarca hatrlatmmdr. Bat yntemini kr
krne taklit ederek yanl bir teoriyi cafcafal bir isimle takdim etmeyelim. Kadnn dou
modeli bedbahtlklarna, bir de bat modeli bedbahtlklar eklemenin insaflca olmayaca
kanaatindeyim. Biz, tabiatn kadnla erkee tanm olduu benzer olmayan durum
erevesinde, bu ikisine tannan hak ve yklenecek grevlerin de benzer deil, her birinin
kendi durumuna uygun olarak dzenlenmesi gerektii grndeyiz. Bunun hem adalet
ve ftri hukuka daha uygun, hem de aile saadetinin temininde daha faydal ve toplumun
ilerleyiini salama hususunda daha etkin olaca grndeyiz.
u noktaya zellikle dikkat etmek gerekir: Biz, kadnla erkein ftri ve insani
haklarnn tahakkuku ve adaletin icras iin, bu ikisine tannacak hak ve yklenecek
vazifelerin bazsnda benzerlik ve aynlk olmamas gerektiini iddia etmekte ve
bunun zaruri olduunu sylemekteyiz. Binaenaleyh bahsimizin bu blm tamamen
felsefeyle ilgilidir; hukuk felsefesi ile ilgilidir. Baka bir deyile slam fkh ve kelamn
temel rknlerinden biri olan adalet ilkesine ilikin bir mevzudur bu. slam da aklla
eriatn uygunluk kanununu meydana getiren temel ilk adalet ilkesinden baka bir ey
deildir. Yani eer slam fkh veya en azndan Caferi fkh asndan, adaletin tahakkuku
iin falan kanunun yle deil de byle olmas gerektii aksi taktirde neticenin adalete
aykr ve dolaysyla da zulm olaca zulm olaca ispatlanacak olursa, meseleyi ern
da kabul etmek ve eriatn hkm de budur demek gerekir. Zira slam eriat, bizzat
slamn retmi olduu temel rkne binaen; adaletten, ftri ve tabii hukuktan asla
uzaklamaz.
slam ulemas adalet ilkesine gereken yorum ve aklamay getirmek suretiyle
Hukuk felsefesinin temelini atm oldular. Ancak muhtemelen, baz ac tarihi hadiselerin
vuku bulmas sonucu, kendi balatm olduklar bu yolu srdrebilme imkan bulamadlar.
Szlemeli kanunlardan farkl olarak; ftri ve tabii ilke unvanyla insan haklar ve
adalet meselesini ilk kez gndeme getiren Mslmanlardr. Keza akli ve tabii hukukun
temelini de yine mslmanlar atmtr.
Ancak, kaderin cilvesi olacak; mslmanlar kendi balatm olduklar bu yolu
srdrebilme imkan bulamadlar. Yaklak sekiz yz yl sonra Avrupal bilgin ve filozoflar
mslmanlarn brakt yerden balam ve gereken takdiri de onlar toplamtr. Mezkur
ilim adamlar neticede bir yandan itimai, siyasi ve iktisadi felsefeler kurmular, bir
yandan da ferdi ve itimai sahada milletleri ve insanlar, yaamnn kymeti ve kendi insani
haklaryla tantrmay baarmlardr. Bu sayede nice hareketler, akmlar ve inklaplar
meydana getirmi ve dnyann ehresini tamamen deitirmilerdir.
4

- Kitabn slam inklab ncesi taut devri rann da yazld hatrlanmaldr. -ev-

69

Mslman dou temelini kendi atm olduu, akli hukuk meselesinin peini brakm
ve devamn getirmitir. Bence burada, tarihi sebeplerin yannda blgesel ve psikolojik
sebeplerin de rol olmutur. Douluyla batl insan arasndaki farkllklardan biri de
doulunun ahlaka, batlnn ise hak ve hukuka eilimli olmasdr. Doulu, kendi yapsnda
var olan doulu tabiat icab duygulu davranmay, hissiyat tamay, fedakarlk ve
byklkte bulunmay, hemcinslerine sevgi besleyip onlara kar mertlikle davranmay bir
insanlk gerei sayar. Batl nazarnda ise insanlk, kendi hak ve hukukunu tanmay, onu
korumay ve bakalarna inetmemeyi gerektirir.
Oysa ki insanlk hem ahlaka, hem de hukuka muhtatr. Ahlak ve hukukun her ikisi de
insan olmann gereklerindendir. Binaenaleyh ahlak veya hukuk tek bana insaniyet ls
saylmamakta; ancak ikisi bir araya gelince bu mmkn olmaktadr.
Din-i Mbin-i slam, ahlak ve hukuka birlikte nem vermi olmann imtiyaz ve
stnln tar. Fedakarlk, samimiyet ve iyilik gibi vasflar nazarnda nasl mukaddes
bir nitelik tayorsa; hak ve hukuku bilme ve hukuku koruma vasf da mukaddes ve
insanidir. Ancak burada bu konuyu aamayacamz ve bu kadarla yetinmek zorunda
bulunduumuzu da hatrlatalm.
Velhasl doulu psikolojisi sonunda yapacan yapt. Balangta hukukla ahlak slam
dininden rendi ve her ikisini de birlikte ald. Ancak, giderek hukuku bir kenara brakp
sadece ahlakla ilgilenmeye balad.
Maksadm udur: Halihazrda karmzda hukuki bir mesele vardr; felsefi ve akli
adan ele alnp delil ve burhanla zmlenmesi gereken, adaletin hakikati ve hukukun
tabiatyla ilgili bir meslek vardr. Adalet ve hukuk denilen ey, yeryznde herhangi bir
kanun koyulmadan nce de vard. Binaenaleyh kanun koymakla adalet ve insan ve
haklarnn mahiyetini deitirebilmek mmkn deildir.
Montesquieu yle der: nsanolu kanun koymadan nce canllar arasnda kanuna
elverili, adilce ilikiler mevcuttu; bu ilikiler varl, kanun koymaya yol amtr. Bu
cihetle, bir eyi meru sayan veya yasaklayan mevcut kanunlar dnda hibir adilce veya
zalimce durumun sz konusu olmadn sylemek; bir daireyi ekil olarak izmeden nce
i paralel izgilerine benzer.
Harbbart Spencer Adalet; duygu ve hissiyata ilaveten, insanolunun doal hukukuyla
da i iedir. Bu cihetle, adaletin harici varlnn da olabilmesi iin doal hak ve
ayrcalklarn da gzetilmesi ve bunlara da sayg duyulmas gerekir. der.
Bu dnceyi tam ve tamakta olan Avrupal bilim adam pek oktur. Hakknda
beyanname ve bildiriler dzenlenip insan haklar adyla ortaya konulan bir dizi kanun
eklindeki maddeler, ite bu doal hukuk teorisinden kaynaklanmtr. Baka bir deyile
ftri ve doal hukuk teorisi; insan haklar bildirileri eklinde tezahr etmitir.
Ayn ekilde, bilindii zere Montesquieu, Spencer ve dierlerinin adalet hakknda
sylemi olduu eyler, slam kelamclarnn akli gzellik -irkinlik ve adalet hakknda
sylemi olduuyla ayndr. Mslman bilginlerden de adaletin szlemeli bir kavram
70

olduuna inananlar vard. Nitekim Avrupallar arasnda da byle dnenler olmutur.

ngiliz dnr Hobbes, adaletin doal bir hakikat olduunu inkar eder.
NSAN HAKLARI BEYANNAMES KANUN DEL, FELSEFEDR
Meselenin gln taraf u: "nsan haklar beyannamesi bir meclis ve kural tarafndan
tesbit edilip onaylanmtr. Kadn-erkek haklarnn eit olduu meselesi bu beyannamenin
onaylanm maddelerinden biridir. Bu beyannamenin mezkur maddesinde geen hkm
gereince kadnla erkek eit haklara sahip olmaldr."!!!
Gln bir ifadedir bu... nsan haklar denilen eyin muhtevas bir meclis kurulunun
elinde midir ki, o meclis veya kurulun bu haklar kabul veya da red yetkisi sz konusu
edilsin?!
nsan haklar beyannamesinin nitelik bir ierii "szlemeli" deildir ki devletlerin
yasama organlar bu nitelikleri onaylama veya reddetme hakkna sahip olsun!
nsan haklar beyannamesi, insanlarn doal haklarn; alnmas veya verilmesi
mevzubahis olmayan, vazgeilmesi veya vazgetirilmesi mmkn olmayan tabii haklarn
sz konusu etmi, bu haklar gndeme getirmitir. Bu beyanname, kendi tabiriyle
"insanlarn insanlk haysiyet ve onurunun vazgeilmez gerei olan, yaratl ve doann
gl elleriyle insanoluna balanm bulunan" bu sebeple de onun bizzat kendisine ait
olan haklardan sz eder. Yani -insan haklar beyannamesinin de iddia etmi olduu gibiinsanlara bu haklar tanyan g ve kudret, onlara akl, irade ve insanlk haysiyetini veren
g ve kudretten bakas deildir.
Binaenaleyh insanlar, bugn insan haklar beyannamesi denilen metnin muhtevasn
kendileri iin "tanma" veya "reddetme" gcne sahip deildirler. Durum byleyken "Bu
beyanname meclis ve kurallarca tasvip edilmi, yasama organlarnn onayndan
geirmitir" demek de neyin nesi oluyor?!
nsan haklar beyannamesi bir felsefe ve dncedir; kanun deil!...
Bu cihetle de yasama organlarnn onayna deil; filozof ve dnrlerin takdirine
sunulmaldr. Yasama organlar ve milletvekilleri oylamada bulunarak, oturup kalkarak
halk iin felsefe ve mantk tayn edemez. Aksi takdirde Einsteine'in ziyafet teorisini de
meclise gtrp milletvekillerinin onayna sunmalar gerekir. Ya da mesela dier
gezegenler ve yldzlarda hayat olduu teorisini onaydan geirmek iin meclise
gtrmeleri lazm gelir!
Tabiat kanunlarn szlemeli kanunlarn onayna brakmak ve bu yolla onlarn reddi
veya kabulne gitmek mmkn deildir ki! Bu, "Armut aacyla elma aacnn
alanabilecei, ancak armut aacyla dut aacnn alanamayaca, milletvekillerinin
oylamasndan geirilerek kabul grmtr" demeye benzer!
Birtakm dnr ve bilim adamlar tarafndan ortaya konulan byle bir beyannameyi
her millet almaldr. Kendi bilim adamlar ve hukuk uzmanlarna havale etmelidir. Sz
konusu beyanname, gerekli incelemelerden sonra bizzat o milletin uzman ve bilim
71

adamlarnca kabul grp onaylanacak olursa, mezkur toplumdaki bireyler bunlara kanun
st gerekler olarak uymakla ykmldr. Ayn ekilde yasama organ da, bu gereklere
ters decek kanunlar koymamakla muvazzaf olur.
Dier milletler tabiatta byle bir hak ve hukuk dzeninin bu ller erevesinde var
olduundan emin olmaldrlar. Bunlara riayet etmeleri gerektiine dair bizzat kanaat
getirmelidirler. Bunlar gereklemedike sz konusu ilkelere uymakla ykml
tutulamazlar. te yandan bu tr mevzular, bir takm ara-gerece, laboratuarlara ihtiyac
olan pozitif bilim ve deneyle ilgili meseleler deil ki bunlarn Avrupallarn tekelinde
olduu sylensin! Mesele "atomu paralamak deil ki gerekli ifre, forml ve ileri
teknolojinin ancak sayl kimselerin elinde olduunu syleyelim. Felsefe ve mantkla ilgili
bir konudur bu; gerekli ara ve gerese akl, zeka ve mantk gcnden ibarettir!
Dier milletler belki felsefe ve mantkta bakalarn taklit etmek zorunda olabilirler.
Kendilerinin felsefi tefekkrden aciz bulabilirler. Ama biz ran milleti bunu yapmamal ve
byle bir zanna kaplmamalyz elbet. Biz, gemite, felsefe ve mantk sahalarnda
fevkalade ileri incelemelerde bulunmu bir milletiz. O halde ne diye felsefi konularda
bakalarn taklit edelim ki?!
nsanolunun tabii haklar ve adalet ilkesi sz konusu olduunda, slam dnrleri
eriatla akln mutabkl hkm gereince "eriatn da hkm budur" diyerek kaytsz
artsz bunu kabul edecek kadar meseleye ehemmiyet verir. Meselenin bu noktasnda er'i
teyidi dahi gerekli bulmaz. Bu gn oysa bizler, mezkur "tabii haklar" meselesinin ne
derece doru olduuna karar verebilmek iin meclisteki milletvekillerinin oylamasna
gerek duyuyoruz. Bu son derece artcdr.
FELSEFE, ANKETLERLE SPATLANAMAZ
Daha da komik olan, kadnn insani haklarn incelemek isterken gen kz ve
olanlarn oyuna bavurmamz, basn ve yayn organlarnda anket formlar yaynlamamz
ve insan haklarnn ne olduunu, kadnla erkein bir eit mi, yoksa ayr iki eit mi insani
hakka sahip bulunduunu bu anketlerin cevaplarna bakarak anlamaya almamzdr!
Velhasl biz "kadnn insani haklar" meselesini ilmi ve felsefi bir ekilde ve
insanolunun doal haklar esasna dayal olarak inceleyeceiz. Btn insanlarn doutan
bir takm haklara sahip olmasn gerektiren ilkelerin, kadnla erkein hukuki adan
benzer durumda bulunmasn da gerektirip gerektirmedii zerinde duracaz. Bu gibi
mevzularda herkesten daha ok gr belirtme salahiyetinde haiz olan deerli bilim
adamlarmz, dnr ve hukukularmzdan da ne sreceimiz delillere aratrc ve
eletirici bir bakla yaklamalarn rica ediyoruz. Bahsimizin reddini ya da kabuln
gsterecek grlerde bulunmalar ve gerekeleriyle bu grleri ne srmeleri bizi
memnun edecektir.
Konunun incelemesine geebilmek iin ncelik insani haklarn esas ve temel kaynana
deinmek gerekir. Bunu yeterince ortaya koyduktan sonra da kadn-erkek haklarn
72

mtalaa etmek istiyoruz. Bu cihetle konumuza girerken, son yzyllarn kadn-erkek

haklarnn eitlii nazariyesiyle sonulanan hukuki hareketlerine ksa bir gz atmamamz
faydal olacaktr.
AVRUPA'DA KADIN HAKLARI TARHNE BR BAKI
Avrupa'da 17. Yzyldan sonra insan haklar mevzusu konuulmaya baland. 17. Ve
18. Yzyl yazarlar, insanolunun doutan kazand ve vazgeilmesi ya da geri
alnmas mmkn olmayan haklaryla ilgili grlerini byk bir sebat ve gayretle halk
arasnda yaydlar. J.J. Rousseau, Volta ire ve Montesquieu, bu yazar ve dnrlerden
birkadr. nsan haklar taraftarlarnn bu grlerini halk arasnda yaymalarnn
dourduu ilk pratik sonu, ngiltere'de ynetici snfla halk arasnda meydana gelen uzun
sreli bir ekime oldu. Neticede halk, 1988 ylnda bir hukuk beyannamesi hazrlad. Bu
beyannamede geen sosyal ve siyasi haklarnn bir ksmn elde etmeyi baard (Tarih-ul
Bermale tercmesi, cilt:4, s:366)
Bu fikirlerin halk arasnda yaylmasnn dier bir pratik sonucu da Amerika'nn
ngiltere'ye kar balatt bamszlk savalarnda kendini gsterdi. ngiltere'nin Kuzey
Amerika'daki smrgesi, kendilerine uygulanan dayanlmaz bask ve eziyetler sonucu
ayaklandlar. Bylece ngiliz smrsne son verip bamszlklarn elde ettiler.
1776'da Filedelfia'da dzenlenen bir kongrede genel bamszlk ilan edildi. Bu
kongrede yaynlanan bildirinin giriinde yle deniliyordu: "Btn insanlar eit olarak
yaratlmlardr. Yce Yaratc btn insanlara yaama ve hr olma gibi sabit, deimez ve
vazgeilmez bir takm haklar tanmtr. Devlet ve iktidarlarn mevcudiyetinin nihai hedefi
bu haklar korumak ve mdafaa etmektir. Devletlerin meruluu ve iktidarlarn geerlilii,
halkn sz konusu devlet ve iktidardan raz olmasna baldr." (Bkz: ayn esere, c:2,
s:234)
Bu gn insan haklar beyannamesi adyla bilinen beyannameyse Byk Fransz
devriminden sonra yaynland. Genel bir takm ilkeleri ieren bu beyanname Fransa
anayasasnn giriinde yer alm ve bu lkenin anayasasnn deimez maddelerinden
saylmtr. Mezkur beyanname bir giri ve 17 maddeden olumutur. Birinci madde yle
der:
"Btn insanlar hr doar, hr yaarlar. nsanlar yekdieriyle eit haklara sahiptirler."
19. yzylda insan haklarnda, sosyal, siyasi ve iktisadi meselelerle ilgili yeni bir takm
gelimeler oldu. Bu gelimeler, sosyalizmi ve menfaatlerin emekilere ayrlmas, iktidarn
kapitalistlerden ii tabakasna intikal etmesi gerektii dncesini dourdu.
20. yzyln balarna kadar insan haklar konusunda sylenenleri, iktidarlar karsnda
halklarn ya da toprak aalar ve iverenler karsnda ifti, kyl ve emeki snflarn
haklarndan ibaretti.
Erkek haklar karsnda "kadn haklar" meselesinin gndeme gelii, ilk kez 20.
Yzyla rastlar. En eski demokratik lke olarak tannan ngiltere'de, ancak 20. Yzyla
73

rastlar. En eski demokratik lke olarak tannan ngiltere'de, ancak 20. Yzyln
balarndan sonra kadnla erkee eit haklar tannmtr! Amerika Birleik Devletleri 18.
Yzylda bamszln ilan ederken insanlarn birtakm genel ve mterek haklara sahip
olduunu da itiraf etmiti. Kadnla erkee -o da sadece siyasi sahada- eit haklar tanmay
kanunen kabul etmesi de 1920'ye rastlar! Fransa'da ancak 20. Yzylda bu geree teslim
olabilmitir...
Neticede 20. Yzyldan itibaren dnyann her yerinde eitli gruplar, hak ve vazife
asndan kadn-erkek ilikilerinde kkl deiiklikler yaplmas gerektiini gndem
ederek bu yaplmadan, halklarla devletlerin, ii ve emekilerle iveren ve sermaye
sahiplerinin ilikilerinde yaplacak dzenlemelerin sosyal adaleti salayamayacan
savundular.
Bu sebepten ikinci dnya savandan sonra 1948 ylnda Birlemi Milletler Tekilat
tarafndan yaynlanan insan haklar beyannamesinin giri blmnde ilk kez yle
kaydedildi:
"Birlemi Milletlere ye haklarn insanolunun temel haklar, birey olarak insani
deer ve kadn-erkek haklarnn eitliine olan inancn bu beyanname yoluyla bir kez
daha btn dnyaya duyurmu olduundan 19. ve 20. Yzyln sanayileme buhrannda
iilerin, zellikle de kadnlarn feci durumu kadn haklar konusuna daha ok
eilinmesine sebep oldu. Tarih-ul Bermak, c.6, s.328'de yle yazar:
"Devlet ve iktidarlar iilerin durumuna ve iverenlerin iilere kar davranna lakayt
kald srece sermaye sahipleri istedikleri gibi davranyorlard... Fabrika sahipleri,
kadnlar ve kk yataki ocuklar dk cretlerle altryor; mesai sresi ok fazla
olduundan iiler trl hastalklara yakalanarak gen yata lyorlard..."
Evet... Avrupa'da insan haklarnn ksaca gemii byle... Bilindii zere, Avrupallarn
henz tanm olduu insan haklar beyannamesinde geen btn maddeler bundan 14
asr nce slam tarafndan ngrlm, ranl ve Arap baz yazarlar da bu beyannameleri
slam'n grleriyle karlatran kitaplar yazmlardr. Bu bildirilerle baz konulardan da
gr ayrl vardr. Bu da zerinde ayrca durulmas gereken son derece ekici ve ilgin
bir konudur. Kadn-erkek haklar ite bu farkl mevzulardan biridir. slam kadnla erkein
hak ve vazife asndan "eit" tutulmasn ister; ancak "ayn" ve "benzer" grlmesini
reddeder.
NSAN HAYSYET VE HAKLAR
"nsan topluluklarnn btn bireylerini doutan onur ve haysiyet sahibi olarak kabul
edip onlarn ayn, eit ve vazgeilmez haklarn tanmak adalet, barz ve hrriyetin
temelini tekil ettiinden;
nsan haklarnn tannmamas, bu haklarn kmsenmesi, insanlk ruhunu isyan ve
tuyana sevk eden vahice davranlara yol am olduundan; te yandan bireylerin fikir

74

beyan hususunda hr olduu korku ve fakirlik endiesi bulunmad bir dnya,

insanolunun en yce lks olarak kabul edilmi olduundan;
Bireyin, bask ve zulm karsnda isyandan baka yol bulamayp son are olarak
ayaklanmaya mecbur kalmasn nleyebilmek iin insani haklarn kanun tarafndan
korunmas gerektiinden;
Dnya halklar arasnda iyi ilikilerin artmasn esasen tevik etmek gerektiinden;
Birlemi Milletlere ye halklarn insanolunun temel haklar, birey olarak insani
deeri ve kadn-erkek haklarnn eitliine olan inancn bu beyanname yoluyla bir kez
daha btn dnyaya duyurmu ve sosyal ilerlemeye yardmc olmak suretiyle daha hr ve
daha elverili bir yaama ortam meydana getirmek yolunda btn azmiyle kararl
olduunu gstermi olduundan;
Ve ... olduumdan;
BM. Genel Konseyi btn toplum bireylerinin daima gz nnde bulundurulmas, bu
hrriyete ve haklara gsterilen saygnn eitim ve retim yoluyla yaygnlatrlmas, milli
ve beynelmilel sahalarda alnacak tedrici tedbirler yoluyla bu hak ve hrriyetlerin gerek
BM'ye ye halklar, gerekse lkelerinde yaayan dier lkelerin haklar arasnda gerek
anlamyla tannmas ve icra edilmesi gayesiyle bu "Uluslararas nsan Haklar
Beyannamesi"nin btn halklar ve milletlerin mterek lks olduunu ilan eder."
Yukardaki altn cmleler, Uluslararas nsan Haklar Beyannamesi'nin giri blmdr.
Baka bir deyile "nsan haklarnn tasvibi yolunda imdiye kadar insanolunun atm
olduu en byk adm" eklinde ifade edilen mehur beyannamenin mukaddimesidir.
Bu beyannamenin her kelimesi ve her ifadesi inceden inceye hesaplanarak tanzim
edilmitir. Daha nce de belirtmi olduumuz gibi bu beyanname aslnda asrlar boyunca
hrriyet ve insan haklarndan yana km nice dnrlerin grlerinin bir tezahrdr.
NSAN HAKLARI BEYANNAMES'NN GR BLMNN NEML
NOKTALARI
Baz mevzularn birka maddede tekrarland, baz ifadelerin baz maddelerdeki
beyan gereksiz kld ve kim maddelerin daha ayrntl maddeler eklinde tanziminin
mmkn olduu bu beyanname, 30 madde halinde dzenlenmitir.
Bu beyannamenin giri blmnde, zerinde durulmas gereken birka nokta var:
1- Btn insanlar ayn lde saygn, haysiyetli ve vazgeilmez ftri haklara sahiptirler.
2- nsanolunun ftri haklar, haysiyet ve saygnl genel ve umumidir. bu, btn
bireyleri kapsar, ayrm ve ayrclk tanmaz. Yani beyaz, siyah, ksa, uzun, kadn, erkek...
kim olursa olsun bu hak, haysiyet ve saygnl eit derecede tarlar. Bir ailede
bireylerden birinin, kendisini dier bireylerden daha asil olarak grmesi nasl mmkn
deilse; daha byk bir ailenin bireyleri ve ayn vcudun paralar eklinde olan insanlar
da asalet bakmndan eittirler. Hi kimse kendini dier bireylerden daha asil gremez.

75

3- Hrriyet, bar ve adaletin temeli, btn bireylerin vicdanlarnn derinliklerinde bu

geree -btn insanlarn doutan saygn ve onurlu olduuna- gnlden inan beslemesi
ve bunu kabul etmesidir.
Bu beyanname unu demek istemektedir. nsanlarn birbirleri iin dourduu btn
rahatszlklarn kayna kefedilmitir. Zulmler, tecavzler ve savalarn sebebi;
toplumlar ve bireylerin birbirine reva grd btn vahice davranlarn yegane kayna
insanolunun doutan sahip olduu saygnlk ve onurunun tannmam olmasdr. Bir
grup insann bu gerei tanmam olmas, muhatap dier grubun isyan edip
ayaklanmasna sebep olmakta bylece bar ve gvenlik tehlikeye dmektedir.
4- Tahakkuk bulmas iin btn bireylerin gayret etmesi gereken en yce ideal, fikir
beyan hrriyetinin, gven ve maddi refahn tam anlamyla gereklemi olduu bir dnya
kurmaktr. Beyannamenin 30 maddesi bu yce idealin gereklemesi gayesiyle tanzim
edilmitir.
5- nsanlarn doutan sayn olduu, onlarn vazgeilmez ve devredilemez haklarna
sayg duyulmas gerektii inanc, eitim ve retim yoluyla tedricen btn bireylerde
uyandrlmaldr.
NSANIN DEER VE SAYGINLII
nsan Haklar Beyannamesi insanla, hrriyet ve eitlie sayg duyma esasna binaen
dzenlenmi olduundan, vicdan sahibi herkesin takdirine ayandr. Zira bu beyanname,
insanolunun insani haklarnn ihyas gayesiyle ortaya kmtr. Biraz dou milleti,
teden beri insann deerinden, saygnlk ve haysiyetinden sz etmi bir milletiz. Daha
nce de belirtmi olduumuz zere insan, insann haklar, onun hrriyet ve eitlii, yce
slam dininde byk bir saygyla karlanmtr. Bu bildiriyi yazan ve dzenleyenlere, keza
gerekte onu yazanlar iin ilham kayna olan filozof ve dnrler saygmz sonsuzdur.
Ancak, bu beyanname felsefi bir metin olduundan ve melekler tarafndan deil, nihayet
insanlar tarafndan kaleme alndndan bir grup insann ortaya koymu olduu grler
ve gereklerden anlam olduu neticelerden ibarettir. Dolaysyla her filozof bu
beyannameyi inceleyebilir, eletirebilir ve yanl ya da eksik bulduu noktalara dikkat
ekerek gerekli uyarya yapabilir elbet.
Mezkur beyanname birtakm zaaflardan arnm deil, zayf noktalar elbette var.
Ancak biz bahsimizin bu blmnde bu zayf noktalar zerinde durmayacak, bilakis
beyannamenin salam noktasn ele alacaz.
nsan Haklar Beyannamesi'nin temel dayana, insann doutan sahip olduu deer,
eref ve haysiyetidir.
Bu beyannameye gre insann, yaratltan gelme kendine zg bir saygnlk ve onuru
olmas cihetiyle bir takm hak ve hrriyetlere sahiptir ki, dier canllar byle bir
yaratltan gelme saygnlk ve onuru tamadklar iin mezkur hak ve hrriyetlerden
mahrumdurlar. Sz konusu beyannamenin en tutarl ve salam noktas da budur ite.

76

BATI FELSEFELERNDE NSANIN NSANLIK DEERN YTRM OLMASI

Meselenin bu noktasnda olduka eski bir felsefi problemle karlamaktayz: nsann
deerlendirilmesi, dier canllar karsnda insann deer ve konumu, insann saygdeer
kiilii.... O halde her eyden nce unu sormak gerekir; nsan iin bir takm haklarn
kayna olan ve onu at, kz, gvercin, koyun vb. hayvanlardan stn klan doal
insanlk haysiyeti denilen ey nedir?
te bu noktada nsan Haklar Beyannamesi'nin temel esasyla, insann bat
felsefesindeki deerlendirilii arasnda belirgin bir eliki kmaktadr ortaya
Bat felsefesinde insanolu yllardan beri itibarn yitirmi durumdadr. nsan ve onun
sekin konumu konusunda eskide bat diyarlarnda sylenen ve hemen hepsi doudan
kaynaklanm bulunan eyler bu gn bat felsefe sistemlerinin ounca olay konusu
edilmekte ve yadrganmaktadr.
Batl nazarnda insan bir makine raddesine inmitir, insanlk ruh ve asaleti inkar edilir
olmutur. Tabiatn bir hedefi ve nihai bir maksad olduu inanc, batda bu gn "gericilik"
olarak telakki edilmektedir.
Batda, insan "eref-i mahlukat" olduunu syleyemezsiniz. Zira batlya gre insann
eref-i mahlukat -yaratlmlarn en stn- olduunu ve dier canllarn onun emrinde ve
ona hizmet iin yaratlm olduu, btn dier gezegenlerin dnyann etrafnda dnd
yolundaki Batlamyus'a ait eski bir astronomik inanca dayanyordu. Bu inancn gitmesiyle
birlikte insanolunun eref-i mahlukat olduu akidesi de tarihe karm oldu. Bat
nazarnda btn bunlar, gemite insanolunun mptela olduu bencilliklerin
tezahryd. Gnmz insan alak gnll ve mtevazdr; dier canllar gibi kendisinin
de bir avu topraktan te bir ey olmadnn bilincine varmtr. O, topraktan yaratlm
olup sonunda yine topraa dnecektir; insan hikayesi lmle sona ermektedir.
Batl gayet mtevaz bir tavr sergileyerek ruhu insan vcudunun bamsz bir boyutu
ve kalc bir gerek olarak tanmadn syler. Bu adan kendisiyle hayvan ve bitkiler
arasnda herhangi bir fark grmez. Keza ona gre dnme ve ruhun ileriyle mesela ta
kmrnn ss arasnda mahiyet asndan hibir farkllk yoktur. Zira onun nazarnda
bunlarn hepsi madde ve enerjinin deiik tezahrlerinden ibarettir. Batl nazarnda hayat
sahnesi, bata insanolu gelmek zere btn canllarn kyasya lm kalm mcadelesi
verdii kanl bir arenadr. Yine bata insan gelmek zere btn canllarn hayatna egemen
olan en nemli faktr bu "yaama mcadelesi"dir. nsann btn gayreti, bu amansz
savata diri kalabilmeye ve kendisini kurtarmaya yn eliktir. Adalet, iyilik, yardmlama,
hayrseverlik vb. ahlaki ve insani mefhumlarn tm bu "diri kalabilme mcadelesi"nin
dourmu olduu sonulardr. Kendi konumunu koruyabilmek gayesiyle bu mefhumlar
bizzat insann kendisi uydurmu, dzp komutur.
Baz gl bat felsefelerine gre insan, motor gc "ekonomik menfaat"tan baka bir
ey olmayan bir makinedir. Din, ahlak, felsefe, bilim, edebiyat ve sanat gibi eyler,

77

altyapsn retim-datm ve sermaye paylam biimlerinin oluturduu st yaplardr.

Btn bunlar ise, insan yaamnn iktisadi boyutunun trl tezahrlerinden ibarettirler.
Baka bir bat dncesiyse bunu bile insan iin ok grerek "Hayr efendim!" der,
"nsann btn faaliyet ve davranlarnn altnda yatan temel neden "cinsel sebepler"dir!
Ahlak, felsefe, bilim, din, sanat vb. eylerin tm, insann cinsel eilimlerinin deiik
ekillerde ortaya kan tezahrleri ve cinsel sebeplerin klk deitirmi hallerinden baka
bir ey deildir."
Meselenin bu noktasnda u mevzuya nemle deinmek isterim: Yaratln amasz
olduuna, tabiatta vuku bulan deiim ve dnmlerin kr krne meydana geldiine
inanacak ve trl canllarn hayatnn devamn garanti eden yegane etkenin "diri
kalabilme kavgas" ve neticede en salahiyetlinin kalmas kanunu olduunu, deiimlerin
ise tamamen bir rastlant olduunu kabul edeceksek... nsann bu gnk haliyle varln
korumu ve hayatta kalabilmeyi baarm olmasnn bir takm tesadfi ve sebepsiz
deiikliklere dayandn ve bunun, atalarnn hayatta kalabilmek uruna dier canl
trlerine reva grd milyonlarca yllk cinayetler sonucu mmkn olabildiini
dneceksek... nsann, bu gn kendi elleriyle yapm olduu makinelerin bir rnei
olduuna inanacak ve ruha, ruhun asaleti ve kalclna inanmann insan hakknda
mbalaa, abartma ve bencillik saylaca gibi bir zan tayacaksak... nsanolunun btn
faaliyet ve davranlarnn yegane temel sebebini ekonomik nedenler, cinsel eilimler veya
stn olma isteine dayandracaksak... yi ve kt alglanacaksa... Ftri ve vicdani
ilhamlar bir samalk olarak grlecekse... nsann yaratl itibaryla ehvet ve nefsani
eilimlerinin esiri olduuna, bu kuvvetten baka hibir eye boyun emeyeceine vs.
inanacaksak...
O zaman insanlk onur ve haysiyetinden, insann vazgeilmez ve devredilmez
haklarndan, onun saygdeer bir kiilik tadndan sz edebilmek nasl mmkn
olacaktr?! Bu durumda mezkur hak, hrriyet ve hrmeti btn faaliyetlerimizin temeli
olarak alabilmemiz mmkn mdr?
BATI, NSAN KONUSUNDA ELKYE DMTR
Bat felsefelerinde insann doutan gelme haysiyetine alabildiine darbe indirilmi ve
onun insanlk deeri hie saylmtr. Bat dnyas insan, yaratl ve onu meydana getiren
sebepler bakmndan; yaratl sisteminin onu meydana getirmedeki gayesi bakmndan;
varlnn nitelik ve nicelii, davran ve tepkilerinin temel sebebi, vicdan ve kimlii
bakmndan alabildiine kmsemi ve aalamtr.
Ancak ayn bat, bir yandan bunu yaparken dier yandan da vazgeilmez ve
devredilmez kutsal haklar konusunda "nsan Haklar Beyannamesi" adl uzun uzadya bir
bildiri yaynlam, btn insanlar bu bildirinin muhtevasna inanmaya armtr.

78

Bat dnyas evvela insana getirdii yorum ve ona bak asn yeniden gzden
geirmeliydi. nsanolunun kutsal ve ftri haklaryla ilgili bu uzun beyannameyi ancak
ondan sonra yaynlamalyd.
Batl dnrlerin hepsinin insana ayn adan yaklamadn ve insan konusunda
hepsinin -yukarda aklam olduumuz aalayc- ayn gr paylamadn kabul
etmiyor deiliz. Onlarn da pek ou, aa yukar dounun yorumuna benzer bir yorum
getirmilerdir insana. Bizim kastmz artk batda ekseriyetin gr haline gelmi ve bu
gn dnyay etkisi altna alm bulunan dnce tarzdr.
nsan Haklar Beyannamesi'ni yaynlayacak olan, her eyden nce insan maddi
terkiplerden olumu bir makine seviyesinde grmemelidir. nsann davranlarn hayvani
ve ahsi sebeplere mnhasr klmamal ve insann "inanca bir vicdan" tadn bilmelidir.
nsan Haklar Beyannamesi'ni "insan yeryznn halifesi" olarak kabul eden ve onun
ilahi bir tecelli tadna inananlarn yaynlamas gerekir.
nsan haklarndan sz etmek, insanolu iin "Ey insan! phe yok ki sen Rabbi'ne
ulamak iin meakkatler iinde didinir durursun da sonunda O'na kavuursun" hkmne
kail olan ve onda bu yolculuun menzile dek srecek ahengini duyanlara yarar.
nsan haklarndan sz etmek, "Andolsun ki kim zn iyice temizlemise kurtulmu ve
muradn ermitir. Ve andolsun ki kim zn kirletmi ve ktle gmmse ziyana
girmitir..." hkm gereince insann iyilie eilimli bir mayadan yorulduuna inanan
felsefe sistemlerine der.
nsan Haklar Beyannamesi'ni yaynlamak, insann mayasna iyimser bir adan yaklaan
ve "Gerekten de biz insan en gzel bir surete sahip olarak yarattk." Hkmne binaen
onu en mkemmel ve en ll yaratl zere grenlere der.
nsann yorumu hususunda batl dnce tarzna uygun den ey, nsan Haklar
Beyannamesi deil; bilakis, batnn fiilen insana reva grmekte olduu davran
ekilleridir. Yani insanca ve insani olan btn duygular ldrmek, insani stnlk ve
ycelikleri oyuncak haline getirmek, sermayeyi insandan daha stn tutup paray
insanla tercih etmek, makinenin kulu kesilip servete tapmak, insanlar alabildiine
smrmek, zenginlik ve servete snrsz g tanmak. ylesine ki; milyoner bir adam
servetini sevgili kpeine braktnda, o kpek herhangi bir insandan ok daha fazla
sayg grmekte; nice insanlar bu zengin kpein hizmetisi, sekreteri veya muhasebecisi
olarak alp onun nnde el pene-divan durarak saygyla eilmektedir.
BATI, HEM KENDSN UNUTMUTUR HEM DE TANRISINI
nsanolunun bugn en nemli meselesi, Kur'an'n da tabiriyle "kendisini" unutmu
olmasdr. Hem kendisini, hem Rabbi'ni unutmutur o. Meselenin pf noktas ise onun
"kendisini" aalamas ve kmsemesidir. Kendi iine ynelmeyi, i dnyasna ve z
benliine ilgi gstermeyi bir yana brakm ve btn dikkatn alglanabilir maddi dnyann
zerinde toplamtr. Maddiyat tatmaktan baka bir hedef grmemekte, maddeden baka
79

bir maksut tanmamaktadr. Yaratl abes grmekte, kendisini inkar etmektedir; ruhunu
kaybetmi, moralini yitirmi vaziyettedir. Bugn insanolunun giriftar olduu
bedbahtlklarn ou bu yanl dnce tarzndan kaynaklanmaktadr. Bu maalesef
neredeyse btn dnyay kaplayacak, insanolunu bir anda yok olmann eiine
drecek noktaya gelmi durumdadr. nsan hakknda beslenen bu dnce tarz,
medeniyet ilerledike "medeni insan"n d kaydetmesine neden olmu, hakirlik
duygusuna kaplmasna yol am ve "gerek insan"lacn artk gemite aranr hale
gelmesine sebep olmutur. Bugnk muazzam medeniyet mekanizmas, "insan"dan baka
her eyin en alasn meydana getirebilecek durumdadr.
Gandi yle der: "Batl, yeryzne ait btn imkan ve nimetlere sahip olmas cihetiyle
yeryznn Tanrs lakabna layktr. O, dier milletlerin ancak Allah'n kudretiyle
mmkn olabileceine inand eyleri yapabilmektedir bugn yeryznde... Ancak, batl
bir konuda pek acizdir: Kendi i dnyasyla irtibat kurmak ve batnndan haberdar
olmak! Yeni medeniyetin sahte parlaklnn kofluunu ispat iin tek bana bu hakikat
yeter de artar bile!"
"Bat medeniyetinin batllar iki ve cinsel ilikiye mptela etmesinin nedeni, batlnn
"kendi z"n arayp bulmak yerine bu z unutmaya ve boa harcamaya alyor
olmasdr."
"...Batlnn bulu, icat ve sava gerelerini temin konusundaki pratik gcn salayan;
onun "z benliini kontrol etme"deki istisnai yetenei deildir. Tersine, bu "z benlik"ten
kayor olmasndan kaynaklanmaktadr... Yalnzlk ve sessizlikten korkmakta ve paray
yegane teselli olarak grmekte, ona sarlmakta. Bunlar batlnn kendi i dnyas ve
batnndan gelen sesi duymada aciz kalmasna aciz olmu, bu faaliyetlerini bu maksada
-para- mnhasr klmasna yol amtr. Dnyay fethetme duygusunun nedeni, onun
"kendi benliine hakim olma konusundaki aczinden" kaynaklanr. Bu sebeple batl,
dnyann her yerinde kargaa ve fesada sebep olmaktadr. Moral gcn yitirmi, ruhunu
kaybetmi bir insan dnyay fethetse dahi neyine yarar bu? ncil'in dnyada hakikat, sevgi
ve barn mjdesi olmaya davet ettii kimseler dnyann drt bir kesinde altn ve kle
avna kmlardr. Bunlar ncil'in buyruuna uyarak Allah'n arznda ba, ihsan ve
adaletini aramalar gerekir. Fakat onlar ktlklerini rtbas edip kendilerini temize
karabilmek gayesiyle dini bir silah olarak kullanmaktalar. Onlar lahi kelam yayacaklar
yerde milletlerin bana bomba yadrmaktadrlar."
Bu sebeple ki nsan Haklar Beyannamesi'ni herkesten nce ve herkesten daha ok
bizzat bat inemi durumdadr. Batnn gnlk hayatta fiilen uygulamakta olduu
felsefe, nsan Haklar Beyannamesi iin yenilgiden baka bir yol brakmamtr.
6. ................................BLM ALE HAKLARININ TAB ESASLARI
Bir nceki bahsimizde nsan Haklar Beyannamesinin ruhu ve temeli zerinde durduk.
Beyannamenin temelinin u inanca dayandn belirttik: nsan doutan saygdeer bir
80

haysiyet ve ahsiyete sahiptir. nsan yaratltan gelme birtakm vazgeilemez ve

devredilemez hak ve hrriyetler tamaktadr.
Bu ruh ve temelin slam ve dou felsefeleri tarafndan da kabul edildiini ancak insan
ve onun yaratltan gelme zellikleri hususunda ou bat felsefelerinin getirmi olduu
yorumlarn bu beyannamenin ruhuyla badamadn, hatta onun kof grnmesine yol
atn syledik.
phesiz nsanlarn gerek haklarn tespit hususunda yegane salahiyetli merci pek
kymetli yaratl kitabdr. Bu muazzam kitabn sayfa ve satrlarna mracaat ederek
insanlarn gerek mterek haklarn ve kadn ile erkein birbiri karsndaki hukuki
durumunu belirlemek mmkndr.
Meselenin artc noktas, baz safdillerin bu byk merci makamn bir trl kabule
yanamyor olmasdr. Bu gibilerine gre yegane yetkili merci, bu beyannamenin
hazrlanmasn salayan ve bugn btn dnyay egemenlii altnda bulunduran
insanlardr. Bu insanlar kendi dzenledikleri bu beyannamenin maddelerine pek riayet
etmeseler bakalarnn onlar eletirme, onlardan hesap sorma de haklar yoktur. Ancak
biz her eye ramen ayn insan haklar adna byle bir hakkmz olduuna inanyor ve bu
konuda, her eyi apak ortaya koyan ilahi kitap konumundaki muazzam yaratl
mekanizmasn yegane yetkili merci olarak tanyoruz.
Bu bahsimde az da olsa felsefe rengi tayan, kimi okuyucular skacak ve onlara kuru
gelecek baz felsefi konulara deinmek zorunda kaldm. Bundan dolay burada muhterem
okuyuculardan tekrar zr dilerim. Ancak kimi zaman kadn haklar meselesiyle bu kuru
felsefi bahisler arasnda fevkalade yakn irtibat meydana gelmektedir. Bu da mezkur
bahislere girmemizi zaruri klmaktadr.
TABATIN

BR

HEDEF

TAIYOR

OLMASIYLA

TAB

HAKLAR

ARASINDAK LK
Yaratl mekanizmas, mevcudatn bnyesinde birtakm kemallere ulama yeteneini
brakm ve bilinli olarak onlar bu kemallere doru sevk etmektedir. Bu durum,
mevcudat iin birtakm tabii ve ftri haklarn ortaya kmasna sebep olar.
Her doal yetenek, doal bir hakka temel tekil eder, onun tabii saylr. Mesela
insanolunun yavrusu okula gitme ve tahsilde bulunma hakkna sahiptir. Fakat koyunun
yavrusu byle bir hakka sahip deildir!
Neden?
Bunun sebebi aktr: nsanolunun yavrusunda okuma, renme ve bilme yetenei
vardr. Oysa koyunda bu yetenek mevcut deildir.
Yaratl mekanizmas bu alacakllk belgesini insann varlna ilemitir. Ancak
koyuna byle bir vermemitir.
Dnme hakk, oy verme ve hr iradeye sahip olabilme hakk da byledir.

81

Bazlar doal hukuk teorisine inanmaz, yaratl mekanizmasnn insana bir nevi
hukuki stnlk tand inancn sama ve bencil bir iddia olarak deerlendirirler. Onlara
gre insanla dier mevcudat arasnda hukuki adan hi bir fark yoktur.
Oysa ki son derece yanl bir grtr bu. Tabiatn tanm olduu yetenekler farkldr;
Yaratl mekanizmas her canly kendine has bir yrngeye oturtmu ve onun saadetini
de bu tabi yrngesinde Seyrediine balamtr. yaratl mekanizmasnn burada hedefi
ve maksada vardr. Bu belgeleri bilinsin olarak tesadf sonucu onlara vermi deildir.
Konumuzun mahdudiyeti sebebiyle bu meseleye daha geni bir aklama getirmiyor ve bu
kadarla yetiniyoruz.
Konumuzu tekil eden aile hukukunun esas ve kklerini de, dier doal haklar gibi
bizzat tabiatta aramak gerekir. Kadnla erkein doal yetenekleri ve yaratln kendilerine
vermi olduu trl belge, vesika ve senetlere bakarak bu ikisinin benzer hak ve
grevlere sahip olup olmadn anlamak kabilidir Daha nce de belirtmi olduumuz
zere burada ele alacamz konu kadnla erkein aile haklarndaki benzerlik meselesi
olacaktr, eitlik meselesi deil.
SOSYAL HAKLAR
Ailevi olmayan sosyal haklar bakmndan; yani aile muhiti dndaki byk toplumda
sz konusu olan haklar bakmndan insanlar eit ve bzer durumdalar. Yani birinci
tabii haklar, yekdieriyle ayn ve eittir. Mesela herkes ilahi nimetlerden faydalanma
hakkna sahiptir; herkes alma, hayat yarmasna katlma, sosyal bir konuma aday olup
bu maksatla meru snrlar dahilinde elinden gelen gayreti gsterme hakkna sahiptir.
Keza herkes, kendi ilmi ve ameli yeteneklerini ortaya koyma hakkna sahiptir.
Ancak, birincil tabii haklardaki bu eitlik, onlara sonradan kazanlan haklar (iktisab
haklar) asndan giderek eit olmayan bir konum kazandrr. Yani herkes, bir dierinde
olduu gibi alma ve hayat yarmasna katlma hakkna sahiptir Ancak yarm ya
katlma ve grevi yapma meselesi gndeme geldiinde fark belirir. Herkes bu yarmay
ayn durum ve sonula tamamlayacaktr. Kimi daha yetenekli, kimi yeteneksizdir; kimi
alkanken kimi tembeldir. Velhasl mezkur hayat msabakasn bazlar dierlerinden
daha lim, daha kamil, daha yetenekli, daha tecrbeli ve daha layk olarak tamamlamakta,
dolaysyla onlarn sonradan kazanlan haklar , dierlerininkinden farkl olmaktadr. Bu
durumda onlarn sonradan kazanlan haklarn da

birincil tabii haklar gibi

bakalarnnkiyle eit sayamayz. Zira o zaman zulm ilemi, apak hakszlk etmi
oluruz.
Birincil tabii sosyal haklar alannda neden btn insanlar eit ve benzer bir
konumdadrlar?
Sebebi aktr bunun: nsanolunun ahvali evresinde yaplan mtalaalar; hi kimsenin
ast veya st olarak yaratlmadn; kimsenin ii, sanatkr, zanaatkr, stat, retmen,
subay, asker veya bakan olarak dnyaya gelmediini gstermektedir. Bunlar,
insanolunun sonradan kazand iktisab haklaryla ilgili avantaj ve hususi yatlardr. Yani
82

toplum bireyleri kendi gayret, yetenek ve emekleri sonucu bu haklar elde etmek
durumundadrlar. Toplum, szlemeli bir kanunla bu haklar liyakat gstererek bireylere
devreder.
te insann sosyal hayatyla, balars gibi sosyal hayvanlarn sosyal hayatlar arasndaki
fark da buradan kaynaklanr. Bu tr sosyal hayvanlarn sosyal hayatlarndaki organizeler
yzde yz tabiidir ve tabiat tarafndan tespit edilir. Mevkiler, grevler, meslekler... vb.
gibi kimin ne yapacan bizzat tabiat tayin eder, bu hayvanlarn kendi gayretleri deil.
Yani bu hayvanlar tabiatlar itibariyle; amir, memur, ii, mhendis, asker... vb. gibi belli
grev taksimatlaryla dnyaya gelirler. Fakat insann sosyal hayat byle deildir. Bu
cihetle baz bilim adamlar insann yaratl itibaryla sosyal bir canl olduu yolundaki
olduka eski bir felsefi teoriyi btnyle reddetmi. nsan toplumunu yzde yz
szlemeli bir. toplum olarak tanmlamak gerektiine inanmlardr.
ALE HAKLARI
nsann aile dndaki sosyal durumunu yukarda akladk. Onun aile camiasndaki
sosyal durumu nasldr Peki? Aile topluluunda da bireyler birincil tabii haklarda
yekdieriyle ayn ve benzer durumda mdr acaba? Aile bireyleri sadece sonradan
kaznlan haklar konusunda m yekdieriyle farkl bir durumdadrlar? Yoksa aile
topluluu; yani karyla kocadan, ana-babayla evlatlardan ve kz kardele erkek kardeten
meydana gelmi olan topluluklar aile dndaki topluluk (toplum) arasnda birincil tabii
haklar asndan da birtakm farklar m mevcuttur. Tabiat kanunu, aile hukukunu zel bir
prosedre mi tbi tutmutur?
Meselenin bu noktasnda iki gr mevcuttur: Bunlardan birincisi; kar-koca, ana-baba
veya ebeveyn-evlat ilikisinin; bireylerin devlet daireleri veya benzeri messeselerdeki
ilikisi gibi herhangi bir sosyal iliki olduu, dolaysyla de bireyin aile iindeki
konumunun ona zel bir durum kazandrmayaca eklindedir. Birinin mdr, dierinin
memur, birinin amir, dierinin emir kulu olmasna, birinin az, dierinin ok maa almasna
neden olan yegane l, sonradan kazanlan zellik ve meziyetlerden baka bir ey
deildir. Bir erkein hanm veya bir hanmn kocas olma; anne, baba veya evlat olma gibi
ailevi konumlar da aile bireylerinin her birinin kendine has bir durum iinde olmasn
gerektirmez. Onlarn yekdierine kar durumlarn ancak sonradan kazanlan zellikleri
tayin edebilir.
Hatal bir tanmamaya Haklarda eitlik eklinde isimlendirilen kadnla erkein aile
hukuku sahasnda benzer haklara sahip olduu teorisi ite bu asla dayanr. Bu teoriye
gre erkek ve kadn, tabiatn kendilerine vermi olduu benzer hukuki senetler, benzer
yetenekler ve benzer ihtiyalarla aile hayatna katlrlar. Bu da, aile hukukunun aynlk
ve benzerlik esasna gre dzenlenmesi gerektiini gsteriri.
Dier bir grse bunun aksi ynndedir. Kadnla erkein birincil tabii haklarnn dahi
farkl olduuna inanan bu gre gre bir erkein koca olmas, onun yine koca olmas
sebebiyle birtakm zel hak ve grevleri de beraberinde getirir. Keza kadnn e oluu
83

da srf bu e olma sebebiyle kadna birtakm zel haklar ve grevler ykler. Baba, anne
veya evlat olmak da byledir; bu zelliklerden her biri, yine kendilerine has hak ve
vazifeler tar. Velhasl aile topluluu, dier sosyal katlm ve toplu ibirliklerinden farkl
bir camiadr. slamn kabul etmi olduu kadnla erkein eit, fakat ayn olmayan aile
haklarna sahip olduu gr ite bu astla dayanr imdi bu grlerden hangisinin
doru olduu, bu doruluun nasl anlalabilecei bahsine geelim.
ALE HAKLARININ TAB ESASLARI(2)
Muhterem okuyucunun shhatli bir deerlendirme yapabilmesini salamak maksadyla
bir nceki bahsimizde ele aldmz u konularn ksaca hatrlatlmasnda fayda var:
1 - Doal haklar veya tabii hukuk denilen eyin ortaya kmasna neden olan asl:
tabiatn bir hedef tayor olmasdr. Tabiat, bu hedefe gre her canlya kendine has
birtakm yetenek ve zellikler vermitir.
2 - nsanolu, srf insan olma s hasebiyle insan haklar eklinde adlandrlan
birtakm zel haklara sahiptir ki hayvanlar bu tr haklar tamazlar.
3 - Doal haklar ve bu haklarn nitelik ve niceliklerini tehis edebilmenin yegane yolu
tabiat ve yaratl nizamna mracaat etmektir. Tabiatn kazandrm olduu her doal
yetenek, doal bir hak iin verilmi bir belge ve senettir.
4 - Medeni topluluk olma asndan btn insanlar benzer ve eit tabii haklar tarlar.
Aralarndaki far; sadece, her bireyin yapt i ve yerine getirdii greve bal olan
iktisab - sonradan kazanlan - haklar dalndadr.
5 - Medeni bir toplumda insanlarn eit ve benzer tabii haklar tayor olmasnn
nedeni, insanlarn durumunun zerine yaplan aratrmalar sonucu insan bireylerinin,
balars gibi sosyal hayvanlarn tersine, ast veya st, mir veya memur, komutan veya er,
ii veya patron ve subay ya da asker olarak dnyaya gelmediinin anlalm olmasdr.
nsanlarn hayat dzeni tabii deildir. Onlarn ileri, grev ve sosyal konumlar doa
tarafndan tespit edilmemektedir.
6 - Kadnla erkein aile hukuku asndan benzer haklara sahip olduu teorisi, aile
topluluunun da medeni topluluk gibi olduu grne dayanr. Bu gre gre, aile
bireyleri benzer ve yekdieriyle ayn haklar tarlar. Kadn ve erkek benzer yetenek
ve ihtiyalarla ykl olarak aile hayatna katlrlar; her ikisi de tabiatn kendilerine
balam olduu benzer belge ve senetlere sahip durumdadr. Yaratl kanunu onlar iin
doal bir nizam ngrmemi ve hayvanlarda olduu gibi onlar arasnda da belli bir grev
taksimatnda bulunmamtr.
Ancak, aile hukuku asndan kadnla erkein benzer artlar tamad gryse; aile
camiasnn medeni camiadan ayr bir konum arz ettii esasna dayanr. Bu gre gre
kadn ve erkek, ailevi hayata benzer yetenek ve benzer ihtiyalarla katlmamaktadr.
Tabiat her ikisine de ayn belge ve ayn konumu kazandrm deildir. Yaratl her biri iin
muayyen bir yrnge ve vaziyet tayin etmitir.

84

imdi bu grlerden hangisinin doru olduu ve bu doruluun hangi yolla

anlalabilecei meselesine gelelim.
Daha nce muhterem okuyucuya sunmu olduumuz l ve mikyaslar, bu iki
grten hangisinin doru olduunu kolayca tehis edebilmeyi mmkn klmaktadr.
Kadnla erkein tabii yetenek ve ihtiyalarna; baka bir deyile yaratl kanununun
kadnla erkee vermi olduu doal belge ve senetlere bakarak bu tehiste bulunabilmek
kabildir.
ALE HAYATI DOAL MIDIR, YOKSA SZLEMEL MDR?
Bir nceki bahsimizde, insann sosyal hayatyla ilgili iki nazariye olduunu belirtmitik.
Bunlardan birine gre insann sosyal hayatnn tabii olduunu sylemitir. Bu nazariyeyi
savunanlar, insann doutan medeni olduuna, yani tabiat itibaryla medeni
bulunduuna inanrlar.
Kimileriyse bunun tam tersine, sosyal hayatn bir szlemeden ibaret olduunu syler,
nsan kendi iradesiyle ve zorlayc d sebepler-i ve batn sebepler deil - etkisiyle onu
setiini ne srerler.
Peki, aile hayat konusunda da iki gr m mevcuttur? Hayr. Bu mevzuda yalnzca
bir nazariye vardr: nsanolunun ailevi hayat yzde yz tabiidir; yani insan, tabiat
itibaryla evcil olarak yaratlmtr. nsann medeni hayatnn tabii olduu hususunda
tereddde kapldmz farz etsek dahi, onun evcilliiden, yani ailevi hayatnn tabii
olduundan phelenmemiz mmkn deildir. Nitekim pek ok hayvan doal bir sosyal
hayat srdrmedii, hatta tabii sosyal hayattan tamamiyle mahrum bulunduu halde bir
nevi doal evlilik hayat srdrrler. iftler halinde yaayan gvercin ve baz bcekler bu
tre rnek verilebilir.
Sosyal hayatla, ailevi hayat birbirinden farkldr. Tabiatta, insan ve baz hayvanlarn aile
kurmas, remesi ve ailevi bir hayat srdrmesi iin gerekli tedbirler alnmtr. Bu
tedbirler geri insan ve baz hayvanlar, tabiatlar icab aile hayat yaamaya ve remeye
eilimli klnmtr.
nsanolunun varolduu gnden bu yana geen asrlar srecinden insan ailevi hayattan
yoksun olmamtr. Yani kadnla erkein mnferit hayat yaad ve ya cinsel komnizmin
hakim olduu bir dneme rastlayabilmek kabil deildir. Gemite yaayan ilkel
toplumlarn bir rnei olan gnmzdeki vahi kabilelerin dahi byle bir hayan tarzna
sahip olmay, sz konusu tarihi gerek gsterilebilecek bir karinedir.
Gemi alarda yaayan ilke insan topluluklar - ister ataerkil, ister anaerkil olsunailevi bir hayat srdrmlerdir.
DRT MERHALE TEORS
Mlkiyetin balangta ortaklk eklinde var odluu, ahsa mnhasr mlkiyetin
sonradan ortaya kt gerei ortaladk herkese kabul edilmitir. Ancak, cinsel
mevzuda byle bir durum sz konusu deildir. nsanolunun ilk dnemlerinde mlkiyetin
eklinde cereyan etmi olmasnn sebebi, insan topluluklarn o dnemlerde kabile hayat
85

yaamas ve ailevi bir sistem iinde bulunmu olmasdr. Yani birlikte yaayan kabile
bireyleri arasnda bir aile sosyal ve szlemeli kanunlar yoktur. Fakat doa kanunu ve
onun kazandrm olduu kendi tabiatlar geri igdsel olarak belli bir hak ve hukuk
erevesinde hareket ederler. Ne yaama tarazlar ne de cinsel hayatlar asla kaytsz veya
gelii gzel deildir.
Mehrengiz Menucehriyan adl bir hanm yazar ran Anayasa ve Medeni Kanunlarna
Eletiri kitabnn nsznde baknz ne diyor: Sosyoloji asndan dnyann muhtelif
noktalarnda kadnla erkein hayat u drt merhaleden birini kat etmektedir:
1 - Tabii merhale, 2 - Erkein egemen olduu merhale, 3 - Kadnn itiraza
bavurduu merhale, 4 - Kadnla erkein eit haklara kavutuu merhale.
Birinci merhalede kadnla erkek arasndaki cinsel iliki hibir kayda ve arta bal
deildir....
Halbuki sosyoloji bilimi bu iddiay reddetmektedir. Sosyolojinin kabul ettii ey en
fazla udur: Gemite muhtemelen baz vahi kabileler arasnda birka erkek kardein,
dier birka kz kardele ortaklaa evlenmesi eklinde bir evlilik eidi vard. Bu tr
evliliklerde btn erkek kardeler, evlendikleri kz kardelerinin hepsinin kocas saylr,
ocuk da yine hepsine ait olurdu. Ya da kzlar ve erkek ocuklarn evlenmeden nce
herhangi bir snrlamaya tabii tutulmad, ancak evlendikten sonra birtakm balayc
kurallara tbi olduu eklinde gelenekler vard. Baz vahi kabilelerde cinsel iliki eer
bundan daha umumi olmu ve faraza kadn kamulatrlm ise bunun normal deil
istisnai bir durum olduu aktr. Bunun ise, insan tabiatna aykr ve sapka bir vaka
olarak deerlendirilmesi gerektii hatrlanmaldr.
Will Dourant, medeniyet Tarihi adl eserinin 56. sayfasnda yle der: Evlilik,
hayvanlar familyasndaki atalarmzn buluudur. Baz kulara baktmzda, her kuun
gerekten sadece kendi eiyle yetindii gr uyanacaktr sizde. Goril ve orangutanlarda
eler arasndaki yakn iliki, yavru hayvann yetime ann sona ermesine dein srer.
Bu ilikinin pek ok adan kar-koca ilikisine benziyor olmas da bir hayli
dndrcdr. Mesela dii goril veya orangutan, baka bir erkekle mnasebet kurmaya
kalkacak olurda kendi erkei tarafnda iddetle cezalandrlmaktadr. Durkrasspenn,
Bornova orangutanlar hakknda Bu hayvanlar bir dii, bir erkek ve bu dii ile erkein
yavrularndan mteekkil bir aile halinde yaarlarder. Doktor Savage de goriller
hakknda yle yazar: Baba gorille anne goril bir aacn altnda bir yandan da meyve
yerken, bir yandan ene alarken, yavru goriller etrafta oynar ve aatan aaca atlayp
dururlar. Erkekle dii arasndaki kar-koca ilikisi, tarih sayfalarnda henz insan yokken
de mevcuttu. Kar-koca ilikisinin var olmad topluluklar olduka azdr; ancak, arayan
birisi -az da olsa - byle topluluklara rastlayabilir.
Velhasl insanolunda var olan aile duygular bir gelenek veya medeniyetin getirdii bir
hadise deil; ftri, tabii ve igdsel olarak ailevi duygular tar.

86

Binaenaleyh insanolu, erkekle kadnn hibir kayda ve arta bal kalmakszn, veya
herhangi bir doal taahht tamakszn birlikte yaad bir devir geirmi deildir. Byle
bir teori, cinsel komnizm demektir ki ilk alarda ortak mlkiyet taziyesine inananlar
dahi byle bir an var olduunu iddia etmemilerdir.
Kadn-erkek ilikileri zerine oraya atlan drt merhale teorisi, sosyalistlerin mlkiyet
konusunda savunduklar drt evre teorisinin acemice taklididir. Sosyalistler, insanolunun
mlkiyet mevzuunda drt evreden getiine ve drt aamay geride braktna inanrlar:
lk dnem ortak mlkiyet evresi (kolektif mlkiyet), feodalizm evresi, kapitalizm everse,
sosyalizm - ve komnizm evresi... Bu sonuncusu, ilk dnem ortak mlkiyet evresine
kolektif mlkiyet - dntr, ancak onun gelimi ve ileri dzeydeki hali saylr.
Mencuhriyan hanmefendinin, kadn-erkek ilikilerinin drdnc merhalesini kadnla
erkein eit haklara sahip olduu merhale eklinde tanmlam olmasna yine de
sevinmek gerekir. Zira hi olmazsa bu noktada sosyalistleri taklit etmemi ve drdnc
ve son merhaleyi ortaklk evresi denilen birinci merhaleye dn olarak
tanmlamamtr!...
Ancak, mezkur hanmefendinin birinci merhaleyle drdnc merhale arasnda
ziyadesiyle benzerlik bulunduu gibi bir inanca sahip olduunu da hemen belirtelim.
Nitekim bu hanm sz konusu eserinde Birinci merhaleye epey benzer bir dnem olan 4.
Merhalede kadnla erkek yekdierine kar zerrece sultada bulunmayp hibir ayrm
gzetmeksizin birlikte yaarlar.
Bu hanmefendinin epey benzer olma kavramyla neyi kastettiini henz anlayabilmi
deilim... Eer bununla yekdierine kar egemenlikte bulunmaya almama, erkei
kadndan stn tutmama ve bu ikisi arasnda eit hak ve artlar tanma gibi bir anlama
kastediliyorsa, drdnc merhaleyle sz konusu bayann iddiasna gre kadnla erkek
arasnda hibir kanuni ve kurall ilikinin yaanmad ve bu ikisinin aile hayat
srdrmedii ilk merhale arasnda bu ynden bir benzerlik sz konusu deildir. Yok, eer
drdnc merhalede kadn-erkek mnasebetlerindeki mevcut btn taahht ve kurallarn
tedricen ortadan kalkaca, aile hayatnn ilerliini yitirecei ve insanlar arasnda bir nevi
cinsel ortaklk veya kolektif cinsel mnasebet kurulaca kastediliyorsa kadn-erkek
haklarnda eitlik ilkesinin ciddi savunucularndan olan bu bayann maksadyla mezkur
ileli savunan dierlerinin maksadnn ayn olmadn syleyelim. Hatta bu hanmefendinin
sz konusu eitlik anlaynn onlar iin dehetengiz bir mana tayacan da hemen
belirtelim.
Meselenin bu noktasnda btn dikkatimizi kadn-erkek aile hukukunun doasna
evirmek ve bu zeminde iki noktay nemle gz nnde bulundurmak gerekir: Birincisi:
Kadnla erkein tabii adan - Yaratl ve doalar itibariyle- farkl olup olmad
meselesidir. Baka bir deyile Kadnla erkek arasndaki farkllk bu ikisinin farkl cinsel
organlara sahip olmasndan m ibarettir. Yoksa bunun tesinde bir farllk m sz
konusudur? eklindeki sorudur.
87

Gz nnde bulundurulmas gereken ikinci nokta; kadn-erkek arasnda baka

farkllklar da varsa, bunlarn kadnla erkein grev ve haklarn belirleme hususunda da
etkin olup olmadklardr. Bu farkllklar onlarn hukuki kiiliklerini de etkilemekte midir.
Yoksa insanolunun hukuki mizacyla hibir alakas bulunmayan renk ve rk deiiklikleri
gibi- farklklar mdr?
DOADA KADIN
Birinci nokta zerinde daha fazla durmaya gerek olmad kansndaym. Bu mevzuda
biraz da olsa mtalaada bulunmu olanlar kadnla erkek arasndaki yegane farklln
cinsel uzuvlar olmadn pek l bilirler. Tartlmas gereken nokta, sz konusu dier
farkllklarn kadn-erkek hak ve grevlerini de etkileyip etkilemedii meselesidir.
Avrupal aratrmac ve bilim adamlar birinci noktay yeterince ifade etmilerdir.
Biyolojik, psikolojik ve sosyolojik sahalarda mezkur bilim adamlar ve aratrmaclarn
gstermi olduu dikkat, bu konuda hibir pheye yer brakmamaktadr. Sz konusu
bilim adamlarnn ihmal etmi olduu nokta, bu farkllklarn ailevi hak ve grevlerin
belirlenmesinde etkin olduu, dolaysyla de kadnla erkee yekdieriyle benzer
olmayan bir konum kazandrddr.
Dnyaca nl Fransz biyolog, cerrah ve fizyolog Alexis Carrel, nsan Denen
Mehul adl nefis eserinde bir iki noktay da itiraf eder. Yani hem kadnla erkein
Yaratl kanunu geri farkl yaplarda yaratlm olduklarn syle ve hem de bu
farkllklarn onlarn grev ve haklarn da farkl kldn vurgular.
Sz konusu aratrmac, kitabnn Cinsel Mnasebetler ve reme balkl blmnde
yle der: Testiz ve yumurtaln fevkalade nemli ve geni bir faaliyet alan vardr.
Evvela erkek veya dii hcreler (sperma ve ovarum9) retirler ki bu ikisinin birlemesiyle
yeni bir insan meydana gelir. te yandan bunun yannda, canlnn dokularnda, endam ve
bilincinde onun cinsi zelliklerini aa karacak cinsiyet hormonlar salglar ve bu
hormonlar dorudan kana geirirler. Ayn ekilde, insan vcudunun btn faaliyetlerine
hz kazandrrlar. rnein erkek reme hcrelerini reten tesislerinin salglad erkeklik
cinsiyet hormonlar testosteron- heyecan, hareket, iddet ve sert davranlara sebep olur.
Dii hcrelerin retildii yumurtalk da buna benzer faaliyetler gsterir ve kadnn tm
vcudunu etkiler.
...Kadnla erkek arasnda var olan farkllklar sadece bu ikisinin deiik cinsel
endamlara sahip olmasndan, kadnn yumurtalk tamas, doum yapabilmesi ve bunlara
mahsus eitim ve retim yntemiyle donanm olmasndan kaynaklanmamaktadr.
Bilakis, bu farkllklar, reme organlar tarafndan salglanan birtakm kimyasal
maddelerin kanda meydana getirmi olduu etkilerden kaynaklanan derin bir sebebin
dourduu sonulardr.
te bu temel ve asli noktaya ehemmiyet verilmemi olmas sebebiyledir ki, kadn
haklar savunucular her iki -erkek ve kadn cinsin de ayn eitim ve retime tabi
tutulalabilecei, ayn mesleklerde alabilecei, ikisine de ayn yetki ve grevlerin
88

verilebileceini sanmaktadrlar. Halbuki kadn, pek ok adan erkekle farkl bir

yaratltadr. Vcudunun tek tek btn hcreleri, duyu organlar, faaliyet sistemleri
(zellikle sinir sistemi) her eyi ile ayr zellikler tar. Fizyoloji kurallar da gezegenler
sistemi kurallar gibi kat ve deimezdir. nsani isteklerin bu kurallar deitirilebilmesi
veya etkileyebilmesi mmkn deildir. Onlar olduu gibi kabullenmek zorundayz.
Kadnlar tabiatn kendilerine verdii mahsus miza ve tynetleri dorultusunda hareket
etmeli, erkekleri kr krne taklide almamaldrlar. nsanln tekaml yolunda
onlara yklenmi olan grev erkeklerin bu sahadaki vazifelerinden ok daha nemlidir.
Bu cihetle grevlerini ihmal etmemeli, lakayt davranmamaldr.
A. Carrel, dii ve erkek dllenme hcrelerinin meydana gelii ve onlarn birlemesi
zerine geni aklamalarda bulunduktan sonra diinin varlnn, erkein varlnn
tersine reme iin zaruri olduuna deinmekte. Hamileliin kadnn ruhu ve vcudunu
tamamlayan bir hadise olduunu syleyerek szlerini yle noktalamaktadr: Gen
erkekler iin uygun grp mnasip karladmz eitim, retim, dnce, hayat tarz,
hedef ve ideallerin gen kzlarmz iin de normal karlanmas gerektii yanlna
dmemek gerekir. Eitim ve retim uzmanlarmz kadnla erkein fiziki ve psikolojik
cinsel farkllklarn gz nnde bulundurmal ve her birinin kendi durumuna mnasip
doal vazifesi olduunu hatrlamaldrlar. Bu temel noktaya gsterilecek dikkat,
medeniyetimizin gelecei iin son derece hayati ehemmiyete haizdir.
Grld gibi bu tannm bilim adam hem kadnla erkein yaratl itibariyle farkl
olduunu hatrlatmakta, hem de bu farkllklarn grev ve haklar asndan da onlara farkl
konumlar getirdiini vurgulamaktadr.
Kadnla erkein farkllklarna gelecek blmde daha etraflca deinecek ve bilim
adamlarnn bu konudaki grlerini aktaracaz. Kadn-erkek ikilisinin hangi sahalarda
benzer yetenek ve ihtiyalara sahip olduunu ve buna binaen benzer haklar tamalar
gerektiini; keza hangi alanlarda benzer durumda olmadklarn ve dolaysyla de
benzer olmayan, farkl hak ve grevler sahip olmalar lazm geldiini ilemeye
alacaz.
7. BLM
KADINLA ERKEN FARKLARI(I)
Kadnla erkein farklar... Amma da sama bir laf!... yle anlalyor ki 20. yzyln
ikinci yarsn geride braktmz u sralarda ortaa dncesi taya ve kadnla erkein
farkl olduu yolundaki khne inanlara hl zihinlerinde yer verip byle farkllkn
gerekten var olduunu zannedenler var ke bucakta... Byleleri aalk tr saylan
kadnn tam bir insan deil, eksik bir insan olduu, hayvanla insan aras bir yaratk
sayld, hr ve bamsz bir hayat srmeye layk olmad, erkein velayet ve himayesi
altnda yaamas gerektii inancndadrlar herhalde... Halbuki gnmzde bu laflar oktan
eskimi, geerliliini yitirmi ve btn bunlarn, erkein kadna tasallutta bulunduu
zorbalk dneminde uydurulmu safsatalar olduu anlalmtr. Kald ki, gerein
89

bunun tam tersi olduu ve kadnn stn, erkein ise aalk ve eksik bir insan tr
olduu da aa kmtr!...
Evet... Meseleye byle yaklaanlar olacaktr; onlara, Hayr efendim! diyor ve
ekliyoruz: Bilim ve tekniin artc ilerlemeler kaydettii 20. yzylda kadnla erkek
arasndaki farklar daha iyi anlalm ve daha belirgin bir ekilde ifadesini bulmutur. Bu
bir uydurmaca deil, bilimsel hakikatlerden ibarettir! Ancak sz konusu farkllklarn,
kadn veya erkein yekdierine stnl, birinin dierinden daha aa ve eksik bir
seviyede bulunduu yolundaki iddialarla da hi bir alakas yoktur. Yaratl kanunu bu
farkllklarla apayr bir maksat gtm ve her eyden nce kadnla erkein ailevi balarn
glendirerek bu ikisi arasnda salam bir vahdet temeli oluturmak istemitir. Yaratl
kanunu, kadnla erkek arasnda bizzat taksim etmi olmak gayesiyle bu farkllklar
meydana getirmitir. yaratl kanununun kadnla erkei farkl durumlarda yaratlm
olmasnda; bir vcudun organlarn farkl yaratm olmasna benzer bir gaye ve hedef sz
konusudur. Nitekim yaratl kanunu el, ayak, gz, kulak ve omurga sistemi... vb.
organlarn her birini kendinde has zelliklerle yaratmsa bunun, sz konusu organlar
arasnda ayrm gzettii ve birini kayrp dierini gz ard ettii eklinde
aklanamayaca ortadadr.
UYUM MU, YOKSA MKEMMELLK VEYA EKSKLK M?
Hayretle karladm hadiselerden biri de, kimilerinin kadn-erkek arasndaki fiziki ve
ruhi yetenek farkllklarn srarla kadnn eksiklii, erkeinse mkemmel bir yaratla
sahip oluu eklinde tanmlamalarm yaratl nizamnn da belli maslahatlara binaen
kadn eksik yaratm olduu gibi bir imaj uyandrlmaya almalardr.
Kadnn eksik yaratlm olduu meselesi biz dou milleti arasnda sz konusu
olmadan ok daha nce batllar arasnda gndeme gelmitir. Batllar, kadn aalama,
kmseme ve noksan telakki etme hususunda ona ar derecede zulmettiler. Bazen
din ve kilise azndan kadn, kadn olduu iin utanmaldr denildi. Bazen de kadn,
sa uzun ve akl ksa olan yaratktr, kadn, erkein ehilletirdii en son vahi
yaratktr ve kadn, hayvanla insan arasndaki geittir... bu. vecizeler yaktrdlar.
Daha da artc olan bugn kimi batllarn 180 derecelik bir dn yaparak bir
dereden su getirip erkein aalk, hor ve eksik; buna karlk kadnn stn ve
mkemmel tr olduunu ispata kalkmalardr.
Echle Montagonun Zen-i Ruz dergisinde yaynlanan stn Tr: Kadn adl kitabn
okuyanlar, bu adamn, kadnn erkekten daha stn ve mkemmel bir yaratla sahip
olduunu ispatlayabilmek iin ne samalklar uydurduunu bilirler. Bu kitap dorudan
doruya birtakm tbbi ve ruhi aratrmalarla baz sosyal istatistikleri vermi olduundan,
deerli bir eser saylr. Ne var ki yazar bizzat sonu karmaya alt ve kitabnn
adndan da kolayca anlalan maksadn hakl gsterme abalarna giritii yerden
itibaren bu kitab bir samalklar ynna dntrmtr. Oysa ki gemite kadn
aalayarak kmsemi olan zihniyet; gemiteki hatay telafi etmek gayesiyle kadna
90

mal etmeye alt eksiklik ve irkinlikleri ondan alarak erkee yklemeye alm ve
karay kmrle silemeye kalkmtr.
Sahi; kadnla erkein farkllklarn birinin stnl ve dierinin eksiklii eklinde
yorumlamaya ve neticede bazen erkein, bazen de kadnn tarafn tutmak zorunda
kalmaya ne lzum var?!...
Echlie Montago bir yandan kadn tr olarak stn gstermeye alrken dier yandan
erkein elde ettii stnlk ve avantajlarn tabii deil, tarihi ve sosyal sebeplerden
kaynaklanm olduunu ispata almaktadr.
Sonu olarak unu sylemek gerekir: Kadnla erkek arasnda var olan farklar birinin
kemli ve dierinin eksiklii deil, bilakis, ikisi arasnda kurulmu bir denge ve
uyumdan ibarettir. Yaratl kanunu bu farkllklarla kadnla erkek arasnda daha fazla
uyum salamay ve bekar yaamann kendi tabiat ve yaratllar ilkesine aykr olduu ve
kesinlikle birlikte ortak bir hayat srdrmeleri iin yaratlm bulunan iki tr arasnda
tam bir ahenk kurabilmeyi amalamtr. Sz konusu farkllklar zerine geni
aklamalarda bulunacamz gelecek blmde bu nokta daha iyi anlalacaktr.
EFLATUNUN NAZARYES
Bu, ilk defa yaadmz ada gndeme gelmi olan yeni bir mesele deil; en azndan
2400 yllk bir gemii var. Nitekim bu mesele, Eflatunun Cumhuriyet adl kitabnda da
ayn ekilde geer.
Eflatun tam bir sarahatle erkekle kadnn benzer yeteneklere sahip olduunu ileri srer.
Erkeklerin yklenebilecei her vazifeyi kadnn da yklenebileceini ve erkee verilen her
hakkn pek l kadna da verilebileceini iddia eder.
Kadn konusunda 20. yz yl da ortaya atlan btn yeni dncelere, hatta 20. yzyl
insanna bile ar ve kabul imkansz gelecek olan btn nazariyelere Eflatunda
rastlayabilirsiniz. Nitekim felsefe uzmanlarnn bugn felsefenin babas eklinde
tanmladklar bu dnr hakknda hayrete kaplmalarna yol aan da onun bu
grleridir.
Eflatun Cumhuriyetin beinci blmnde; ortak kadn ve ocuklar; rk slah ve
ideal bir nesil yetitirilmesi iin, baz erkeklerle kadnlarn ocuk yapmasnn nlenmesi,
ancak belirli birtakm stn niteliklere sahip kadnlarla erkeklere ocuk yapma hakk
tannmas gerektii, ocuklarn aile dndaki bir ortamda eitilmesi ve kadnla erkein
ancak gerekli genlik enerjisine sahip olduklar dinamik yalarda ocuk yapmaya
kalkmalar gerektii hakknda konuur.
Eflatuna gre erkekler nasl sava eitimi grmekle ykml tutuluyorlarsa kadnlar
da ayn vazifeyle ykml tutulmaldr. Erkeklerin katld btn spor yarmalarna
kadnlar da katlmaldr. Ancak Eflatun grlerinde, zerinde durulmas gereken iki
nokta var. Birincisi, Eflatun ister fiziki, ister ruhi veya zeka asndan olsun, kadnlarn
erkeklerden daha gsz olduunu itiraf eder. Yani ikisinin yetenek asndan nitelike
farkl olmadn sylerse de, nicelike farkl olduklarn kabul eder. Eflatuna gre erkekte
91

mevcut olan her yetenek kadnda da vardr. u farkla ki, kadnlar bu yeteneklerde
erkeklerden gszdrler. Ancak bu durum kadnla erkein birbirinden farkl megaleler
edinmesi zaruretini dourmaz.
Nitekim Eflatun, kadnn erkekten daha gsz ve zayf olduuna inandndan
kendisinin erkek olarak dnyaya gelmi olmasna kreder ve yle der: Tanrya krler
olsun; zira bir yunanl olarak dodum, baka bir lkenin tebaas olarak deil; hr yaratt
beni, kle olarak deil; erkek yaratt beni, kadn olarak deil.
kinci nokta Eflatunun neslin slah, kadnla erkein yeteneklerinin eit ekilde
yetitirilmesi, kadn ve ocuklarn ortak olusu... vb. kanunlarda syledii szlerin tm,
ynetici snf bilge yneticiler veya ynetici bilgelere mahsustur. Eflatun demokrasiye
kar aristokrasiden yanadr. Binaenaleyh Eflatunun yukarda bahsi geen grleri
aristokrat tabakaya mahsustur; aristokratlar dndaki snflar iinse Eflatunun daha
baka grleri olduunu hatrlatalm.
EFLATUN VE ARSTO KARI KARIYA
Antikan Eflatundan sonra fikri sahada en tannm simas, onun rencisi olan
Aristodur. Aristo Siyaset adl eserinde kadn-erkek farkll konusundaki grlerini
aklar ve hocas Eflatunun bu mevzuuyla ilgili dncelerini iddetle eletirir. Aristoya
gre kadn-erkek arasndaki fark sadece nicel deil, ayn zamanda nitel dir de! Aristo
yle der: kadnla erkek farkl yetenekler tarlar; yaratl kanununun bu ikisine tanm
olduu hak ve yklemi olduu vazifeler de pek ok sahada birbirinde farkldr.
Aristoya gre kadnla erkein ahlaki erdemleri bile ou zaman yekdieriyle farkllk arz
eder. Mesela erkek iin erdem ve fazilet saylan bir huy ve davran kadn iin pek ala
erdem saylmayabilir. Ya da tersine; kadn ilin erdem olan bir davrann erkek iin erdem
saylmamas da pek ala mmkndr.
Antikada, Aristonun ne srm olduu grler, hocas Eflatunun grlerini
rtt. Daha sonra gelen dnrler Aristonun grlerini Eflatununkine tercih ettiler.
GNMZ DNYASININ GR
Buraya kadar aktardmz grler dnk dnyaya aitti; bakalm bugnk dnya ne
diyor? Bugnn - yeni- dnyas yalnzca tahmin yetinmemekte; deney, gzlem, istatistii
bilgiler, somut rakamlar ve direkt mtalaalarla uramaktadr.
Gnmz dnyasnda geni tbbi aratrmalar, dakik psikolojik ve sosyal incelemeler
neticesinde kadnla erkek arasndaki farkllklarn pek ou anlalm durumdadr ki, bu
farklarn byk bir ksm dnn dnyasnda anlalabilmi deildi.
Dnk insanlarmz erkekle kadn deerlendirirken sadece birinin iri dierininse zarif
bir vcuda sahip olduunu, birinin hain ve sert, dierininse nazik olduunu; birinin uzun,
brnn ksa boylu, birinin kaln, dierinin ince sesli ve birinin kll, brnnse daha
dzgn bir tene sahip olduunu syleyebiliyordu. Bunun tesine geebilmi dnce ise
kadnla erkein en fazla bulu dnemindeki farkllklarna deinmekte veya bu ikisinin

92

akl ve duygu itibariyle farkl olduunu syleyerek erkei akln, kadnysa sevgi ve
efkatin timsali olarak tanmlamaktayd.
Ancak bugn bunlara ilaveten ok daha baka farkllklar da kefedilmi ve kadnla
erkein pek ok hususta farkl dnyalara sahip olduu anlalmtr.
Biz, konuyla ilgilenen aratrmaclarn eserleri yardmyla kadn-erkek arasndaki
balca farklar belirtecek, bunlarn felsefesini ve hangi farkn tabiattan, hangi farkn tarihi,
kltrel ve sosyal sebeplerden kaynaklanm olduunu incelemeye alacaz. Bu
farkllklarn bir ksmnn muhtasar bir tecrbe ve aratrmayla kolayca anlalabileceini,
bir ksmnnsa inkar edilemeyecek derecede ak ve aikar olduunu da hemen belirtelim.
K TRLLKLER
Fiziki adan: Erkek genellikle byk ve iri vcutlu, kadnsa daha ok kk
endamdadr; erkek uzun boylu, kadnsa ksa boyludur; erkek sesi sert, kaln ve hain,
kadnn sesi ince ve okaycdr; kadn fiziki adan sratle gelitii halde erkein fiziki
gelimesi daha ge ve ar gereklemektedir. Hatta cenin halindeki kz ocuunun, erkek
ceninden daha sratli gelitii sylenir. Erkein kas gc ve fiziki kuvveti kadndan daha
fazla; buna karlk pek ok hastala kar kadnn diren gc erkekten fazladr. Kadn
erkekten nce bulu ana gelir ve yine ondan nce remeye yeteneini kaybeder; te
yandan kz ocuu, erkek ocuundan daha nce konumaya balar. Normal bir erkek
beyni, normal bir kadn beyninden daha byk olmasna ramen her birinin beyni kendi
vcuduna gre kyaslandnda erkek beyninin daha kk olduu grlmtr. Erkein
akcierleri kadnnkinden daha fazla hava depolayabilmekte, te yandan kadnn nabz
erkeinkinden daha hzl atmaktadr.
Psikolojik adan: Erkein avclk, spor ve benzeri hareket ve heyecan dolu faaliyetlere
kar ilgisi kadndan daha fazladr. Erkek sava ve kavgac bir psikolojiye sahipken
kadnda bar ve elence duygular daha ar basar. Erkek daha saldrgan ve delidolu,
buna karlk kadn daha sakin ve usludur. Kadn kendisine ve bakalarna kar sert
davranmaktan holanmaz, nitekim intihar oran kadnlarda erkeklerden daha azdr. Hatta
erkekler intiharn nitelii hususunda bile kadnlardan daha kaba ve haindirler. Erkekler
bu konuda ateli silah kullanr ve kendini asma veya yksek bir binadan aaya atma
yntemlerine bavururken, buna karlk kadnlar daha ok uyku hap ve uyuturucu
ilalara tevessl etmektedirler.
Kadnn duygular erkekten daha cokuludur, erkee oranla ok daha abuk
heyecanlanr. Yani kadn holand veya korktuu olaylar karsnda duygularnn tesirine
daha abuk girmektedir, erkek ise ona oranla daha soukkanl bir miza tar. Erkein
tam tersine kadn, doas itibariyle ss eyalarna, sslenmeye, gzellemeye ve eitli
moda ve kyafetler kullanmaya merakldr. Kadnn duygular erkeinkine oranla daha az
kalc ve daha abuk geicidir. Kadn erkekten daha ihtiyatl, daha dindar, daha konukan,
daha korkak ve gsterie daha dkndr. Kadn annelik duygusu tar ve bu duygu
ocukluk dneminde bile grlr onda. Kadnn aileye ve aile yuvasnn ehemmiyetine
93

kar besledii uuralt ilgi ve aile bana verdii ehemmiyet erkeinkinden daha fazladr.
Pozitif bilimler ve katksz-kuru akli meselelerde kadn erkee ulaamazken ressamlk,
edebiyat... vb. gibi zevk ve duyguyla ilgili dallarda erkekten geri kalr taraf yoktur. Erkek
kadndan daha fazladr saklama gcne sahiptir; zc srlar iine atar, ketumdur.
Nitekim erkekler sr saklama neticesinde meydana gelen hastalklara kadnlardan daha
fazla mptela olurlar. Kadn, erkekten daha yufka yreklidir; bu yzden de abucak
alayverir veya kolayca baygnlk geirir.
Birbirlerine besledikleri duygular asndan: Erkek kendi ehvet ve arzularnn
klesidir, kadnsa erkein sevgisine kaplverir. Erkek, beendii ve kendi tercih etmi,
kendi semi olduu kadn sever, kadnsa onun kymetini bilen ve onu sevdiini syleyen
erkei sever. Erkek, kadnn bizzat kendisine ulamak ve onun ahsna sahip olmak ister;
kadnsa erkein gnln fethetmek ve kalbinden geerek ona egemen olmak ister. Erkek
kadna amirane bir ekilde egemen olmak, kadnsa kalbine girmek yoluyla ona nfuz
etmek ister. Erkek, kadn almay; kadnsa alnmay ister. Kadnn erkekten bekledii ey
cesaret ve yiitlik; erkein kadndan umduu eyse gzellik ve almllktr. Nitekim kadn,
erkein himayesini kendisi iin en deerli ey sayar. Kadn, ehvetine hakim olma
hususunda erkekten ok daha gldr; erkein ehveti ilkel ve saldrgandr, buna
karlk kadnn ehveti tahrik edici, utanga ve infialidir.
KADINLA ERKEN FARKLARI (II)
Uzun yllar boyunca kadn-erkek davranlarn gzlemleyen ve bu konuda geni
aratrmalarda bulunan ABDli tannm psikolog Profesr Rickin bu aratrmalarn
derledii ve kadnla erkek arasnda saysz farklar sralad epeyce hacimli kitabndan
nakledilen grleri Zen-i Ruz dergisinin 90. saysnda yaynland Bu profesr kadnla
erkein dnyalar tamamen farkldr; eer bir kadn erkek gibi dnemiyor ve
davranamyorsa bunun sebebi her birinin farkl dnyalara sahip oluudur demekte ve
yle eklemektedir.
Tevratta, kadnla erkein ayn etten yaratldn yazar. Evet, her ikisi de ayn et ve
kemikten yaratlm olmasna ramen farkl vcutlara ve farkl terkiplere sahiptirler.
Ayrca, bu iki yaratk, duygu bakmndan da yekdieriyle tamamen farkldr. kisinin
duygu bakmndan ayn olmas ve ayn olaylar karsnda ayn tepkileri gstermesi asla
mmkn deildir. Kadnla erkek, farkl cinsel yaplar gerei farkl davranlar gsterir ve
iki ayr yldz gibi iki farkl yrnge zerinde hareket ederler. Birbirlerini anlayabilir,
birbirlerini tamamlayabilirler; ancak hibir zaman ikisi bir olamazlar. Nitekim bu
sebepledir ki kadnla erkek, yekdierinin huy ve karakterinden bkp usanmakszn birlikte
yaayabilir ve birbirlerine ak olabilirler.
Profesr Rick, kadnla erkein psikolojik davranlar zerinde mukayese ve
incelemelerde bulunmu, birtakm farkllklar tespit etmitir. Bu farkllklardan bazlarn
yle sralyor:

94

Srekli sevdii kadnn yannda kalmak ve btn vaktini onun yannda geirmek
erkek iin skcdr. Oysaki kadn iin btn vaktini sevdii erkein yannda geirmek
kadar mutluluk verici hibir ey yoktur.
Erkek, her zamanki halini srdrmek ve olduu gibi kalmak ister. Halbuki bir kadn
her zaman yeni bir varlk olmay ve her sabah daha deiik ve daha yeni bir ehre ve
grnte yatandan dorulmay ister.
Bir erkein bir kadna syleyebilecei en gzel cmle sevgilim, seni seviyorum dur;
bir kadnn sevdii erkee syleyecei en gzel cmle ise Seninle iftihar ediyorum
ifadesidir.
Birka sevgilisi olmu bir erkek, kadnlara ilgi ekici gelir. Fakat erkekler,
kendilerinden bakasyla birlikte bulunmu olan kadnlardan hi holanmazlar.
Erkekler yalannca zavalllk ve bir kenara itilmilik duygusuna kaplrlar; zira yegane
dayanak ve gvencelerini, yani i veya mesleklerini kaybederler. Yal kadnlarsa
durumlarndan memnundurlar; zira onlara gre en iyi eylere sahiptirler artk: Bir ev ve
birka torun...
Kadnlar iin mutluluk, bir erkein kalbini kazanmak ve bu kalbe bir mr boyu sahip
olabilmektir.
Bir erkek, sevdii kadnn kendi din ve tabasna girmesini ister.
Bir kadn iin evlendikten sonra soyadn deitirmek na kadar kolaysa, sevdii erkek
uruna kendi din ve milliyetini deitirmek de ayn lde kolaydr.
HLKAT HARKASI
Kadnla erkek arasndaki farklarn onlarn ailevi hak ve vazifelerinde de farkllklar
yaratp yaratmad meselesi bir yana dursun; bu farkllklar bizzat bir hilkat harikas ve
yaratl nizamnn fevkalade aheserlerinden biridir. Bir tevhid ve Allah tanma dersidir.
Cihann hakimane ve mdebbirane nizamna ait bir ayet ve iarettir. yaratl hadisesinin
tesadfi olmadna ve tabiattaki vakalarn kr krne cereyan etmediine dair en bariz
misaldir. Nihai sebep asln gz nnden bulundurmakszn kinatta cereyan eden
vakalarn yorum ve idrakinin mmkn olamayacana ilikin en byk delil ve beyyinedir.
Muazzam yaratl nizam trleri korumak ve bylece belirlenmi hedefine
varabilmek gayesiyle harikulade bir eser olan reme mekanizmasn meydana getirmitir.
Bu nizamn fabrikas hem erkektr retir, hem diitr.. Nesillerin devam ve trlerin
beks, zellikle de insanolunda bu iki tr arasnda ibirliini gerektirdii iin, yaratl
nizam, inceye hesaplanm bir plan ve bu iki zmtr arasnda birlik ve vahdet ba
oluturmutur. Her canlnn hayatnn devam iin belli bir lde gerekli olan bencillik
ve karclk duygularn onlardan hizmet, ibirlii ve fedakarlk duygularna
dntrmtr. Onlar yekdieriyle yaamaya eilimli klm, birlikte yaama istei
alamtr. Bu plann pratik uygulamada mutlaka baarl olmas ve iki trn can ve
cisminin en iyi ekilde kaynaabilmesi iin aralarnda fevkalade ilgin fiziki ve psikolojik
farkllklar yaratmtr. te onlarn birbirine eilim duymasna, yekdierini sevip ona ak
95

olmasna yol aan asl sebep de bu farkllklardr. Nitekim eer kadn, erkek vcudu,
erkek psikolojisi ve her eyiyle erkeke bir miza tam olsayd erkei asla kendi
hizmetine sokamaz ve onu visal ateiyle yakp tututuramazd. Ayn ekilde eer erkek de
kadnca duygular, kadnca bir ruh ve vcuda sahip olsayd kadn iin hi de ilgin
olmayacakt. Onu hayatnn kahraman olarak telakki etmeyecekti. Kalbini fethederek onu
avlayabilmeyi hayatnn en byk baars olarak deerlendirmeyecekti. Erkek dnyann
fatihi, kadn da erkein fatihi olarak yaratlmtr.
Yaratl kanunu, kadnla erkei birbirini seven ve yekdierine kar ilgi besleyen bir
ftrat zere yaratm, bu zellii onlarn bnyesine alamtr. Ancak kadnla erkek
arasndaki bu tabii ilgi, onlarn herhangi bir eya ve nesneye besledikleri ilgi nevinden
deildir. Zira insann eyaya olan ilgisi, onun bencillikinden kaynaklanr. Yani insan eya
ve nesneyi kendisi iin ister, ihtiyac olduu iin ister; bu eyalara bir mal ve meta
gzyle bakar. nsan eyay ister; ancak bu istek, eyay kendisi iin kullanmak, kendi
refah ve rahat iin onu feda etmek gayesini tar. Erkekle kadn arasndaki zevciyet
ilikisi ise bunun tam tersidir; zev ve zevce yekdierinin huzurlu ve mutlu olmasn ister;
her biri dieri iin fedakarlkta bulunur ve bunu yapm olmaktan haz duyar.
EHVET AAN BR BA
Baz insanlarn ehvetle efkat arasndaki fark idrak edememesine amamak elde
deil. Byleleri kar kocay birbirine balayan sebebin srf ehvet ve tamahtan, kullanma,
faydalanma saikinden, insanolunu yiyecek, iecek, giyecek ve benzeri ara ve vesilelere
balayan balardan ibaret olduunu sanr, tabiatn yaratl nizamnda bencillik ve
karclk duygularnn yan sra baka ba ve temayllerin de var olduunu bilmezler. Bu
eilimlerin bencillikten deil, dorudan doruya kendinden bakasna temaylden
kaynaklandn da bilmezler. Fedakarlklar, balar ve bakalarnn huzuru iin skntlara
katlanmalar ite bu ba ve bu temayller neticesinde gerekleirler. nsanlarn
insaniyetlerini sergileyen de yine bu ba ve eilimlerdir. Hatta bunlarn bir ksmn, yani e
ve evlatla ilgili ynlerini hayvanlarda dahi mahede edebilmek kabildir.
Byleleri, bir erkein bir kadna baknn, gen bir bekarn uh bir kadna bak gibi
olduunu zannederler. Erkeklerin kadnlara sadece bu adan yaklatn, yani erkekle
kadn birbirine balayan yegane ban cinsel istek ve ehvetten ibaret olduunu
zannederler. Oysaki kar-koca bann temelini tekil eden bir ba vardr ki ehvetin
dnda ve tesinde cereyan eder; ehveti aan bir irtibattr bu. Kuran- Kerim bu badan
sevgi ve merhamet adlaryla sz eder ve yle buyurur:
Onda skun bulup durulmanz iin size kendi nefislerinizden eler yaratmas ve
aranzda bir sevgi ve merhamet klmas da Onun ayetlerindendir. Hi phe yok ki bunda,
dnebilen bir topluluk iin gerekten ayetler-iaretler-vardr. (Rum-21)
Kadn-erkek ilikisinin tarihini kullanma, faydalanma ve smrme duygularyla
yorumlamak doru deildir. Bu ilikiyi srf yaama kavgasnah balamak gerekten pek
byk bir yanlmasallar uydurulmutur. Kadn erkek ilikisinin tarihi zerine kaleme
96

alnan baz yazlarda bu ilikinin kaynann eliki ilkesiyle yorumlandn grdm.

Bunun tezat ilkesine dayandrldn da grdm. Kadnla erkein tarih boyunca
birbiriyle atma ierisinde olan iki ayr snf eklinde telakki edildiini de grdmde
hayrete kaplmaktan kendimi alamadm. Cehalet ve bilgisizliin bu raddeye varm
olmasndan elem duydum...
Babalarla evlatlar arasndaki ilikinin tarihini kullanma ve smrme duygularyla
yorumlamak nasl kabil deilse, kar-koca bann tarihini bu sairlerle yorumlamak da bir
o kadar imkansz ve abestir.
Erkein daima kadndan daha gl ve ona baskn kagelmi olduu dorudur.
Ancak, yaratl kanunu erkei ylesine hassalarla yaratm ve ona ylesine bir miza
vermitir ki klesine, hizmetisine, maa ve komusuna pek ala reva grd eziyetleri
bu miza neticesinde kadnna reva grememitir. Sz konusu eziyetleri sadece kadnna
deil, evlatlarna da yapamayacak bir tynet zere yaratlmtr.
Erkeklerin kadnlara yapm olduu eziyet ve sitemleri inkar edecek deilim elbet;
benim kar olduum, bu eziyet ve sitemlere getirilen yorum tazdr. Evet; erkekler tarih
boyunca kadnlara eziyet etmi, pek ok sitemlerde bulunmulardr. Ancak bu eziyet ve
sitemlerin temel saik ve sebebi; ar ilgi duymalarna, gnlden sevgi besleyip daima
istikbal ve mutluluk temennisinde bulunmu olmalarna ramen bizzat kendi evlatlarna
yapm olduklar zulmlerin sebebiyle ayndr.
Hatta onun bizzat kendi nefsine kar ilemi olduu zulmlerin sebebi de yine ayn
saik ten kaynaklanr: Cehalet, taassup, adet ve alkanlk... Evet, bu zulm ve eziyetler
kendi karn dnmenin deil, daha ok cehalet, taassup, adet ve alkanlklarn
dourmu olduu sonulardr. Frsat olursa mnasip bir zamanda kadn erkek
ilikilerinin gemii meselesine etraflca deineceiz nallah.
KADINLA ERKEN BRBRLERNE KARI BR VE AYNI DEL,
DEK DUYGULAR TAIYOR OLMASI
Kadnla erkein birbirine kar duyduu ailevi ilgi ve ba, onlarn herhangi bir eya ve
nesneye kar duyduklar ilgiden farkldr. Bu duygu, eyalara olan ilgiden farkl olduu
gibi; tr olarak da yekdierininkiyle bir ve ayn deildir. Yani erkein kadna kar
duyduu ilginin tryle, kadnn erkee kar tad ilginin tr birbirinden farkldr. Her
iki taraf da karlkl olarak birbirlerini ekerler, ancak cansz maddelerin tam tersine,
burada kk cisim byk cismi eker. Yaratl nizam denilen muazzam mekanizma
erkei istem, talepte bulunma ve akn, kadn, ise mahbubiyet, sevilme ve maukluun
mahzar klmtr. Erkein duygular hep ihtiya duyuna, kadnn duygularysa naz ve
cilve yapma eklinde olmutur. Erkein duygular istemeye, kadnn duygular
istenmeye yn eliktir.
Geenlerde bir gazetede; intihar eden bir Rus kznn fotoraf yaynland. ntihar
etmeden nce yazd bir mektupta imdiye kadar hi bir erkek pmedi beni, o halde bu
hayat srdrebilmem imkansz artk diyordu.
97

Bu nottan anlalaca gibi bir erkein akn elde edememek ve bir erkek tarafndan
plmemek, bir gen kz iin ar bir yenilgi olarak telakki edilmektedir. Peki, gen bir
erkek iin de durum ayn mdr? O da bir gen kz tarafndan plmeyince hayattan
midini kesmekte midir? Hayr; burada onu mitsizlie itecek sebep plmemek deil,
bir gen kz pmemi olmaktr.
Will Dourant, konuyla ilgili teferruatl bir bahisten sonra yle der: Bir gen kzn
belirgin meziyeti, onun tabii bir ekicilii, yar bilinli zekilik ve beceriklilii yerine
okumuluu ve ilmi yetenei olacak olursa, bu gen kz koca bulma ve evlilik hususunda
pek baarl olamayacaktr. niversiteli kzlarn 60% kocasz kalmaktadr. Tannm bir
bilim adam

olan

bayan

Monya

Kovalosky, kimsenin kendisiyle evlenmeye

yanamamasndan ikayet ediyor ve yle diyordu: Niin kimse sevmiyor beni? Pek ok
kadndan daha iyi olabilirim ben. Fakat buna ramen nice basit ve alelade kadnlar
sevilmekte ve kendilerine ilgi duyulmaktayken ben sevilmiyor ve cazip bulunmuyorum.
Grld gibi yukardaki hanmn yenilgi duygusu bir erkein yenilgi duygusuyla
tamamen farkldr. Onu zen ey sevilmiyor olmaktr.
Oysaki bir erkek, sevecei bir kadn bulamam veya eer bulmusa ona kavuamam
olmas halinde bu yenilgi duygusu na kaplmaktadr.
Btn bunlarn bir tek felsefesi, bir tek maksad ve yorumu verdir: Daha gl ve daha
kalc bir ba oluturmak! Bu Ba niin?! Kadnla erkein hayattan daha ok zevk
almasn salayabilmek iin mi? Elbette ki yalnzca bunun iin deil; bilakis insan
topluluklarnn temeli bu esas zerine kurulmu ve gelecek nesillerin eitim temeli bu esas
zerine bina edilmitir.
BR BAYAN PSKOLOGUN GRLER
Zen-i Ruz dergisinin 101. saysnda Clff Dalsoon adl bir bayan psikologun baz
psikolojik aratrma ve grlerine yer verilmi. Bu hanm yle diyor:
Bir kadn psikolog olarak en byk hobim, erkeklerin psikolojik yapsn incelemektir.
Bir sre nce, kadnlar ve erkeklerin psikolojik davranlarnn sebeplerini ve bu
davranlarn nelerden kaynaklandn incelemekle grevlendirildim. almalarm
neticesinde u bulgular elde ettim:
1- Btn kadnlar, bir dier ahsn nezaretinde almay tercih etmekte ve amir
olmaktansa memur olmay istemektedirler.
2- Btn kadnlar, varlklarnn gerekli ve etkili olduunu hissetmek istemektedir.
Bence kadnlarn bu psikolojik ihtiyalar, duygularnn etkisiyle davranmalarndan
kaynaklanyor. Halbuki erkekler duygularyla deil, akllaryla hareket etmektedirler.
Kadnlarn zekaca erkeklerden farksz olduu, hatta kimi zaman bu konuda onlar geride
brakt ok grlmtr. Ne var ki kadnlarn bir zaaf vardr ki o da pek cokun bir
duygusal yapya sahip olmalardr. Erkekler kadnlardan daha pratik ve gereki
dnmekte, onlardan daha iyi karar ve hkm vermekte, tekilatlandrma, organize ve
kumanda sahalarnda onlardan daha baarl olmaktadrlar. Binaenaleyh erkeklerin
98

kadnlara olan psikolojik stnl, tabiatn onlara kazandrm olduu bir hassadr.
Kadnlarn bu geree kar kmalar neticeyi deitiremeyecektir. O halde hanmlar
erkeklerden daha hassas ve duygulu olduklar iin gnlk hayatta erkeklerin nezaretine
ihtiyalar olduu gereini kabullenmelidirler. Kadnlarn hayatta en byk gayesi
geimini salamaktr. bu gayelerine ulanca alma ve faaliyeti brakrlar. Kadn,
gayesine ulama yolunda tehlikelerle yz-yze gelmekten korkar. Kokuysa, onu
giderebilmek iin kadnn baka birine ihtiya duyduu yegane duygudur. Srekli
dnmeyi gerektiren iler kadn yormakta ve bezdirmektedir...
ACELEYE GETRLM BR HAREKET
Avrupada kadnn elinden alnan haklarnn yeniden iadesi iin balatlan hareket;
byle bir eyi akl etmekte ge kaldklarndan dolay aceleye getirildi. O srada comu
bulunan duygular, bu konuda bilimin de gr ortaya koymasna ve onun yol gsterici
olmasna frsat tanmad. Bu nedenle yala kuru bir arada yand. Sz konusu hareket
kadn pek ok bedbahtlklardan kurtard. Geri alnm haklarnn ounu iade etti.
Kapatlm baz kaplar ona at. Ancak bu hareket kadn ve insanlk toplumu iin yeni
birtakm felaketleri de beraberinde getirdi. Bu kadar acele edilmemi olsayd kadn
haklarnn tahakkuku daha salkl bir ekilde mmkn olacakt. Bugnk durumun
tatszlyla gelecein son derece rktc vaziyetini sezerek dehete kaplan akl- sahibi
bilim adamlarnn feryad ara ykselmeyecekti. Ancak, bilimin kendi yerini almas ve
kadn haklar hareketinin gemite olduu gibi hissiyat ve duygusallktan deil, akl ve
dnceden kaynaklanmas midi var hala... Nitekim halihazrda baz batl bilim
adamlarnn beyan etmi olduu grleri, bu konuda mitleri artrmaktadr. Bu arada,
kadn-erkek ilikileri konusunda bat taklitilerini henz tant ve imdilik bu sahte
zevklerin sarholuunu yaamakla megul olduu eyleri batnn artk kusmaya
baladn da hemen hatrlatalm.
WLL DOURANTIN GRLER
Will Dourant, Felsefenin Lezzetleri adl kitabnn 4. blmnde aile mnasebetleri ve
cinsel mevzular zerine detayl ve dzenli tespitlerde bulunmutur. Okuyucunun, batl
bilim adamlar arasnda cereyan eden fikri akmlar daha yakndan tanmas ve bylece
aceleci hkmlere varmaktan saknmas iin bu kitabn baz blmlerini aaya alyoruz.
Will Dorant, mezkur kitabnn 4. blmnn Ak balkl 7. faslnda yle diyor:
Akn ilk nameleri bulu ann gelmesiyle duyulmaya balar. ngilizce de bulu
anlamna gelen puberty kelimesi latincede ty ya anlamndaki kelimeden tremitir.
Zira bu, erkek ocuklarn vcutlarnn tylendii, zellikle erkek ocuklarn pek
vnd gs tyleri ve bin bir sabr ve nazla tra ettikleri byk ve sakal tylerinin
terlemeye balad yatr. Baka faktrlerle dengeli olmas artyla bu tylerin nicelik ve
nitelii muhtemelen treme gc ve cinsel gce baldr. Keza bu tylerin en iyi durumda
olduu dnem, yaama sevincinin dorua ulat dnemdir. Ses kalnlamasyla birlikte
grlen bu ani tylenme hadisesi, erkek ocuun bulu anda gzlemlenen ikinci
99

derece cinsel zelliklerden biridir. Tabiatn bu ada kz ocuklarna vermi olduu enden
ve davran yumuaklysa gerekten artcdr. Doumun daha rahat olmas iin bu
ada kala genilemekte, onu annelie hazrlamak ve st vermeye elverili hale getirmek
iin de gsler dolgunlamakta, bymektedir. Bu ikinci derece zelliklerin ortaya
kmasna neden olan ey nedir? Bunun kimse bilmiyor. Ancak,Profesr Starlngin
mezkur mevzuyla ilgili grleri epey taraftar bulmu durumda. Bu teoriye gre reme
hcreleri bulu anda yalnzca sperm ve yumurta retmekle kalmaz ayn zamanda zel
bir hormon salglayarak onu kana geirirler. Bu hormonlar, salglanan canlda cismi ve
ruhi deiikliklere sebep olur. Bu yalarda yeni gler kazanan yalnzca vcut deildir;
ruh ve miza da bin bir trl deiikliklere urar. Roman Roland yle der: Yllar yllar
kovalar ve hayatn belli bir noktasna gelindiinde kadn ve erkein vcudunda tedrici
deiiklikler grlmeye balar. Bu deiikliklerin en nemlisi yiitlik ve glln,
yumuak yufka yrekleri etkileyerek heyecanlandrmas; yumuakln, incelik, zariflik ve
letafetin de gllerin istek tutkularn uyandrmasdr. Demosse: Btn erkekler
yalanc, hileci, palavrac iki yzl, ve kavgac; btn kadnlar da kendini beenmi,
gsteri dkn ve haindirler der ve yle ekler: Ancak, dnyada yalnzca bir tek ey
vardr ki alabildiine yce ve mukaddestir: Bu eksik iki yaratn birlemesi!
Byklerde iftini arama; erkeklerde ele geirmek gayesiyle saldr, kadnlardaysa
kandrmak ve batan karmak iin geriye ekilme eklinde kendini gsterir. (Bunun
istisnas da var tabii.) Erkek, mizac itibariyle kavgac ve avc bir hayvan olduundan
davranlar da aktif ve saldrgandr. Kadn, onun nazarnda, elde etmesi gereken bir kupa
ve armaan gibidir. iftini arama hadisesi sava ve mcadele; izdiva hadisesi ise sahip ve
egemen olmaktr.
Kadnn ziyadesiyle iffetli ve namuslu oluu, neslin devamna ve remeye hizmet eder.
Zira onun mahcup ve ekingen tavr, kar cinsten mnasip bir e semede kendisine
kolaylk salar. ffet ve namusluluk, kadna gelecekte ocuklarnn babas olma erefine
nail olacak an daha dikkatlice seebilme imkan kazandrr. Topluluk ve trn
menfaatleri kadnn diliyle konuur, ferdin karlar ise erkek tarafndan dile getirilir. Ak
oyununda kadn erkekten daha beceriklidir; zira onun ehveti, akl gzn kr edecek
kadar iddetli deildir.
Darwin, ou trlerde diinin aka pek ilgi duymadn gzlemlemitir. Lomberzoo,
Kh ve Craft Ebingh yle derler: Kadnlar daha ok erkeklerin (doru-yanlna
bakmakszn) vgl szlerine dkndrler. Erkekler onlarn isteklerini yerine getirsin
ister ve bu durumdan, cinsel ilikiden daha fazla tad alrlar. Lomberzoo Kadnn doal
sevgisinin temeli, onun anneliinden kaynaklanan ikinci derece zelliklerinden biridir der
ve ekler: Bir kadn bir erkee balayan duygularn hepsinin sebebi yalnzca fiziki
ihtiyalar deildir, bilakis onun duygular inkyat ve teslimiyetten (erkein himayesine
girme) kaynaklanr. Bu igdler, ortama intibak edebilmesi iin meydana getirilmitir
onda.
100

Will Dourant, Kadnlar ve Erkekler balkl blmde yle der:

Kadnn zel ii trn-insan trnn- devamna hizmet etmek, erkein zel greviyse,
kadna ve ocua hizmet etmektir. Baka uralar da edinmi olabilirler, ancak bunlarn
tm belli bir hikmet ve tedbir zerinden bu iki ana greve bal ekilde cereyan eder. Bu
grev ve maksatlar-temel ve asli, ancak yar bilinlisidirler; tabiat, insan ve saadetin
manasn onda gizlemitir. Kadnn doas sava ve kavgac deildir; daha ok
snmac eilimler gsterir. Baz canl trlerinin diilerinde savamak igds
muhtemelen hi yoktur. Bir dii eer bizzat savaa giriiyorsa bu yalnzca ocuklarn
korumak gayesiyledir.
..Kadn, erkekten daha sabrl ve ondan daha dayankldr. Hayatn tehlikeli ve
buhranl anlarnda erkek kadndan daha cesaretliyse de saysz kk ve daimi direnleri
erkeklerden daha fazladr... Kadnn saval baka bir grnmdedir; kudret karsnda
-bu kudret bizzat onu kurban olarak sese dahi- bir nevi tuhaf bir mazoistlik zevk
duygusuna kaplr.
..Erkein erkeklik ve gc karsnda kadnn tenden beri duymu olduu bu zevk
kimi zaman ada kadnn ekonomik duygularna galebe almakta ve onun icabnda
cesur bir deliyle evlilii tercih etmesine sebep olmaktadr. Kadn, kumanda edebilen ve
ynetmesini bilen bir erkee teslim olmaktan mutluluk duyar. Eer kadnlar gnmzde
erkeklere daha az itaat ediyorlarsa bunun sebebi, bugnk erkeklerin eskinin erkeklerine
nispetle zayf olmasdr...Kadnn ilgi sahas evi ve ailesidir, onun muhiti bizzat evidir.
Kadn, tpk doa gibi derin, ancak snrl evi gibi de mahsurdur ayn zamanda. gds,
onu ok eski bir gelenek ve kurala balar. Kadn ne zihinde deney ehlidir, ne de det ve
alkanlklarda (baz byk hanmlarn bu konuda istisna olduunu hemen hatrlatalm).
Eer kadn serbest bir ak hayatna yneliyorsa bunun serbestlik arad eklinde
anlalmamas gerektii bilinmelidir. Bilakis, onun serbest ak hayatna iten sebep,
sorumluluk sahibi bir erkekle normal bir evlilik yapabilme umudunu yitirmi olmasdr.
Her ne kadar kimi zaman genlik yllarnda birtakm siyasi terim ve anlamlara vurulanlar
duygularn insanca olan her sahada geni bir yelpazede aarsa da sadk bir koca
bulduktan sonra btn bu faaliyetlerden vazgeer. Kendisini ve kocasn bu umumi
faaliyetlerden uzak tutmaya ve kocasna sadakat duygusunu kendi evinin snrlaryla
snrlamas yolunda telkinde bulunmaya balarlar. Kadn, salam bir eitim ve slahn
ancak ve ortamnda mmkn olduunu bilir ve yakinen sezer; bunun iin ayrca
dnmeye ihtiyac da yoktur. Kadn, hayalci ve derbeder erkei, evine ve ocuklarna
bal fedakar bir babaya dntrd iin insan trnn devamn ve korunmasn
salayan bir faktr durumundadr.
Tabiat, devletlere ve kanunlara aldrmaz... Kadn da tabiat gerei evine ve
ocuklarna vurgundur. Bunlar koruyabiliyorsa devletlere, hkmet ve iktidarlara kar
kaytszlk gsterir, aldrmaz... Bu temel kanunlar deitirmeye alanlara glp geer.
Eer gnmzde tabiatn, aile yuvas ve ocuu koruma hususunda yetersiz kald
101

sanlyorsa bunun tabiatn yetersizliiyle alakas olmad, bilakis kadnn ne zamandan

beridir tabiat unutmu ve ondan uzaklam olmasndan kaynakland bilinmelidir.
Ancak, tabiatn bu zahiri yenilgisinin daimi olmadn da unutmamak gerekir. stedii
anda, depolam olduu yzlerce maslahata rahata dnebilir. Sayca bizden ok daha
kalabalk olan kavim ve rklar yok deildir; tabiat, kesin ve bilinmeyen devamn pek l
onlarla salayabilir.
Kadnla erkek arasndaki farklar ve baz bilim adamlarnn bu konuyla ilgili grleri
zetle byle...Tarihi ve sosyal etkenlerin bu farklar zerinde ne lde etkili olabilecei
hususunda Farklarn Srr bal altnda bir mevzu amay dnyordum, ancak
konunun dalmamas iin imdilik bu zeminde mstakil bir bahse girmeyeceim. Gelecek
blmlerde bu konu tamamen aydnla kavumu olacaktr inallah.
8. BLM
MEHR VE NAFAKA (1)
nsanolunun ailevi ilikileri sahasnda teden beri sregelmi olan ok eski
geleneklerden biri de erkein nikah srasnda kadna mehir vermesi, kendi malnn bir
ksmn evlendii kadn veya onun babasna balamas, ayrca evlilik sresi boyunca
kars ve ocuklarnn geimini stlenmesidir. Bu tre ve gelenein kk nedir? Nereden
ve nasl kaynaklanmtr acaba? Mehir de neyin nesi oluyor? Kadna nafaka vermek niye?
Kadnla erkek insani ve doal haklarna kavuacak, bu ikisi arasnda adilane ve insanca
bir iliki hkm srecek ve kadna bir insan gibi davranlacak olursa, mehir ve nafaka yine
kalacak mdr? Yoksa mehir ve nafaka, kadnn, erkein mlk olarak kabul edildii
dnemlerden kalma bir hatra ve iz midir? Bu durumda insanlarn eit haklara sahip
olmalar ve adaletin icras iin-zellikle 20. Yzylda- mehir ve nafaka lavedilmeli,
nikahlar mehir kayd olmadan gereklemeli, kadn kendi ekonomik ihtiyalarn bizzat
gidermeyi stlenmeli ve ocuklarn geimini temin hususunda kocasnn ykmllnemadden- eit bir ekilde ortak m olmaldr?
Konumuzu mehirle balatyoruz. Bakalm mehir nasl kvermi ortaya; ne gibi bir
felsefe ve gayeye ynelikmi ve sosyologlar mehrin ortaya kn nasl aklamlar, ne
ekilde yorumlamlar?
MEHRN TARHNE KISA BR BAKI
nsanolunun vahi bir hayat srdrd ve insan topluluklarnn kabileler halinde
yaad tarih ncesi alarda ayn soydan gelenler birbiriyle evlenmez bilinmeyen
sebeplerle buna izin verilmezmi. Evlenmek isteyen genler, elerini kendi kabileleri
dndaki kabilelerin birinden semek zorundaym. Bu sebeple e semek isteyenler,
kendi kabilelerinden ayrlyor ve dier kabilelere gidiyorlarm. O alarda erkek, reme
ve ocuk yapma hadisesinde kendisinin de rol oynadn, yani onunla kadnn birlemesi
soncu ocuun dnyaya geldiini bilmediinden ocuklar kendi ocuklar olarak deil,
102

karsnn ocuklar olarak bilirmi. Erkek, ocuklarla kendisi arasndaki benzerlii seziyor,
fakat bunun sebebini bilmiyormu. Doal olarak ocuklar da kendilerini babann deil,
annenin ocuu olarak gryorlarm ve soylar babaya deil, anneye tannrm. Erkekler
ksr yaratklar olarak kabul ediliyorlarm Evlilikten sonra da kadnn, kendisiyle
arkadalk etmeye ve fiziki enerjisinden faydalanmaya ihtiya duyduu biri kadnn
kabilesinde tufeyli bir yaam srdryormu. Tarihiler bu dneme anar kil dnem
demilerdir.
ok gemeden erkek kendisinin reme olaynda rol olduunu anlad ve ocuun asl
sahibi olarak kendisini grd. Artk erkek kadna deil, kadn erkee itaat ediyordu Evin
reisi de erkekti. Buna da ataerkil dnem denildi.
Ayn kandan olanlarn evlilii bu dnemde de normal grlmyor ve erkek, eini dier
kabileler arasndan seerek kendi kabilesine getiriyordu. Ancak kabileler arasnda srekli
sava ve atma hkm srdnden, erkek, setii kz karmak zorundayd. Yani gen
erkek, dier kabileden beendii kzn kararak onunla evlenebiliyordu.
Giderek savan, yerini bara brakt bir dnem geldi. imdi muhtelif kabileler
birbiriyle atmakszn bar iinde bir arada yaayabiliyordu. Kz karma gelenei bu
dnemde bozulmu oldu. Evlenmek isteyen erkek, beendii kzn kabilesine giderek
kzn babasnn yannda rgatlk yapyor ve bir sre kaynpederine alyordu. Kaynpeder,
bu hizmetine karlk kzn ona veriyor, o da hanmn alp kendi kabilesine dnyordu.
Derken gelirler artt, servet oald. Erkek, kz almak iin yllar boyu kaynpederine
rgatlk yapacana ona mnasip bir hediye vererek kzn almann daha akllca olacan
anlad ve bylece mehir denilen ey ortaya km oldu.
imdi meseleyi zetleyelim: lk dnemde erkek, kadnn tufeylisi ve onun hizmetisi
durumundayd. Bu dnemde kadn erkee hkmediyordu. Bir merhale sonra egemenlik
erkein eline geiyor ve erkek, evlenmek istedii kz, mensup olduu kabileden
karyor. nc merhalede erkek artk kadn karmyor ve onunla evlenebilmek iin
mstakbel kaynpederine yllarca rgatlk ediyor. Drdnc merhalede ise erkek, rgatlk
yerine kaynpederine hediye olarak bir mebla veriyor ve bylece mehir denilen ey
ortaya kveriyor.
Yine denilir ki: Erkek, anaerkil dzeni ykarak aileye bizzat hkmettii ataerkil
dzeni kurduktan sonra kadn bir kle, veya en azndan kendine bal bir cretli ve rgat
haline getirdi. Bu dnemde erkek, kadna bir ekonomik meta ve gereinde arzularn
tatmin etmeye yarayan bir ara gzyle bakyordu. Ona, sosyal ve ekonomik bamszlk
vermiyordu. Kadnn yapt i ve harcad emein karl kendine deil, bir bakasna,
yani babasna veya -evliyse- kocasna aitti. Kadn kendi iradesiyle iktisadi ve mali bir
giriimde bulunma ve evlenecei erkei seme hakkna sahip deildi. Bylece mehir veya
nafaka adyla denen mebla, gerekte evlilik sresi boyunca erkein, kadnn emeiyle
elde edecei gelir ve iktisadi kazanca karlk verilmekteydi.
SLAMIN HUKUK DZENNDE MEHR
103

Bu hususta, gr beyannda bulunanlarn ve zellikle sosyologlarn hakknda skut

ettii beinci bir merhale daha vardr... Bu merhalede erkek, evlilik srasnda bizzat
kadnn kendisine bir hediye sunmakta ve velisi bu armaan zerinde hibir tasarruf
hakkna sahip olamamaktadr. Kadn bu armaan kabul etmekte, ancak sosyal ve iktisadi
bamszln da korumaktadr. yle ki: Evvela, evlenecei erkei kendi iradesiyle
semektedir; babas veya erkek kardeinin zorlamasyla deil. kincisi, baba evinde
bulunduu ve ayn ekilde kocasnn evinde yaad sre boyunca kimsenin onu kendi
hizmetine sokmaya ve smrmeye hakk yoktur. Yaaca i ve verecei emek
karlnda alaca cret bakasna deil; bizzat kendisine aittir. Keza hukuki ilemlerde
erkein velayetine ihtiyac da yoktur!
Bu merhalede, erkein kadndan elde edebilecei yegane fayda evlilik sresince onunla
birlikte olmak ve birleebilmektir. Bu birlikteliin srd evlilik mddeti boyunca da
erkek, elinden geldiince ve imkan nispetinde onun geimini salamakla mkelleftir.
Bu, slamn kabul ettii bir merhale ve safhadr. Kadna denmesi gereken mehir in
baka birine ait olmadna dair pek ok ayet vardr. te yandan evlilik sresi boyunca
erkek, kadnn geimini teminle mkelleftir. Kadn alyor ve gelir elde ediyor olsa dahi
bu durum erkein mesuliyetini kaldrmaz; kadnn kazanc yine kendisine ait olur,
babasna veya kocasna deil.
te

bu

noktada

mehir ve

nafaka

meselesi bir muamma ve

bilinmeze

dnvermektedir. Zira mehir kzn babasna dendiinde ve kz tpk bir kle gibi
kocasnn evine gtrlp kocasnn smrsne uradnda mehrin felsefesi, kz
babasndan satn almak ve nafakann felsefesi de her mlk sahibinin kendi mlkne
harcamas gereken masraflar idi. Ancak, eer kzn babasna hibir ey denmeyecek,
kocas onu smremeyecek ve onu iktisadi karlar iin kullanamayacaksa; te yandan
kadn ekonomik adan tamamiyle bamsz olacak, hatta hukuki adan birilerinin
velayeti altnda bulunmasna gerek kalmayacaksa o zaman mehir ve nafaka demek
niye?!
TARHE BR BAKI
Mehir ve nafakann beinci dnemde ne gibi bir felsefe tadn renmek istiyorsak,
bundan nceki drt dneme tekrar ksa bir gz atmamz faydal olacaktr. Gerek u ki;
sz konusu dnem ve merhaleler hakknda sylenilenler ve yazlp izilenler bir dizi
tahminden baka bir ey deildir. Nitekim bunlar ne tarihi gerekler, ne de ilmi ve
deneysel hakikatlerdir. Bir yandan baz ipularnn varl, bir yandan da insan ve kainat
konusunda ne srlen birtakm felsefi teoriler, tarih ncesi insannn hayat zerine bu
gibi tahminlerde bulunulmasna zemin hazrlamtr. Mesela -anaerkil dnem konusunda
iddia edilenler, hemencecik inan verilecek eyler deildir. Keza babalarn kz evlatlarn
satt veya kadnlarn kocalar tarafndan smrld yolunda ne srlenler de pek
makul grnmemektedir.

104

Bu tahmin ve teorilerde dikkat eken iki nemli nokta var: Birincisi, ilk dnem
insanlaryla ilgili tarihi gemiin son derece vahi ve acmasz bir tablo eklinde tasvir
edilmesi, insanlarn bu alarda insani duygulardan tamamen uzak bulunduu imajnn
uyandrlmaya allmasdr. kincisi, genel hedeflerine varabilme yolunda tabiatn
uygulam olduu fevkalade artc tedbirlerin bu konudaki rolnn grmezden gelinmi
olmasdr...
nsan ve tabiat konusunda bir batlnn byle dnmesi ve bu gibi grler tayor
olmas artc deildir. Ancak -eer bat taklitiliinin bysne kaplmamsa- ayn
grleri bir doulunun tayamayaca bilinmektedir. Batl, baz zel sebepler nedeniyle
insan duygulara yabancdr. Dolaysyla insani duygular ve bunlardan kaynaklanan
kvlcmlarn tarihte nemli bir rol oynayabileceine inanabilmek g gelir ona. Batl eer
ekonomik adan bir meseleye bakacak olursa grecei tek ey ekmektir. Bu durumda
onun nazarnda tarih, kendisine ekmek verilmedike hareket etmesi mmkn olmayan bir
makine gibidir. Eer meseleye cinsel adan bakacak olursa, insanl ve insanlk tarihini
onca kltrel, siyasi, sanat, ahlaki, dini ve gz kamatrc daha nice manevi yceliklerine
ramen ekil deitirmi cinsel oyunlardan ibaret grecektir. Meseleye egemenlik ve
stnlk salama eilimi asndan yaklatnda da insanlk tarihini bir dizi kanl
katliamlar ve gaddarlklardan ibaret sayacaktr.
Batl ortaa dnemi boyunca din tarafndan ve din adna ikencelere uramtr.
Olmadk eziyetlere katlanm ve diri diri yaklma sahneleri yaamtr. Bu cihetle din, tanr
ve bunlar artran her eyden korkar bir haldedir. Tabiatn belli bir hedefe doru
ilerlediini ve koca kainatn kendi bana braklm bir sistem olmadn anlatan birok
ilmi belirtileri bizzat mahede etmi olmasna ramen illet-i gai dediimiz yaratln
nihai hedefini itiraf etme cretini gstermemektedir.
Kadn-erkek ilikilerinin gemiinde elbette pek ok zulmler ilenmi, saysz
gaddarlklar yaanmtr. Kuran bu hadiselerin en acmasz ve en korkuncunu
zikretmitir. Ancak srf bu cihetle, tarihin batanbaa acmaszlk ve gaddarlktan ibaret
olduunu sylemek de doru deildir elbet...
MEHRN GEREK FELSEFES
Bizce mehrin ortaya k, kadn-erkek ilikiliinde adalet ve dengeyi salamak, bu
ikisi arasnda salam ve salkl bir ba oluturabilmek gayesiyle yaratl nizamnn
zyapsna ustaca yerletirilmi bulunan tedbirler mekanizmasnn bir sonucudur.
Mehrin ortaya k sebebi, yaratl nizamnda kadnla erkein ak hususunda
birbiriyle tamamen farkl olan roller stlenmi olmasdr. Arifler bunun btn varlk
alemine amil bir durum olduunu sylerler. Ak ve cezbe, btn varlklara ve btn
yaratlmlara egemen bir asldr derler, Yalnz, u var ki, her varlk kendine has bir
vazifeyi ifayla mkellef olduundan dierinden farkldr; ate yanp yaklma bir yerde,
yapp kurma baka yerde yerletirilmitir.
Nitekim tannm air Fahreddin Iraki diyor ki
105

Ak saznn nasl bir saz olduunu kim bilebilir?

Mzrab dokuz felei harekete geirir onun.
Bu perdede bir sr vardr ki onu bilecek olsan
Hakikatin neden perdelenmi olduunu anlarsn.
Renkten renge giren ve her an ekil deitirenaktr.
Bir yerde naz, bir baka yerde niyaz olarak gsterir kendini.
Ak libasna brnen her ey yanp yaklmadr.
Mauk libasna brnm her ey de yapp kurmadr.
Kadnla erkein farklarndan sz ettiimiz 14. makalede bu ikisinin birbirine kar ayn
tr duygular tamadn sylemitik. Yaratl kanunu gurur, gzellik ve ihtiyaszl
kadna; ihtiya duyma, isteme, ak ve serenad da erkee vermitir. Erkein fiziki gc
karsnda kadnn zayfl bu yolla dengelenmi ve ayn sebep yznden teden beri
grcle giden, yani ihtiyac olduunu dile getirmek zorunda kalan taraf hep erkek
olmutur. Daha nceki bahislerimizde, sosyologlarn ilgili grlerini zikretmi ve onlara
gre hem ataerkil, hem anaerkil dnemlerde muhatabn ayana giden tarafn erkek
olduunu hatrlatmtk.
Aratrmaclar, erkein kadndan daha ehvetli olduunu sylerler. slami rivayetlerde
ise erkein kadndan daha ehvetli olmad, bilakis kadnn daha ehvetli olduu, ancak
kadnn, ehvete kar daha mukavemetli ve gl yaratlm olduu geer. Her ikisi de
ayn kapya kmaktadr bu grlerin. Netice itibaryla cinsel igdler karsnda
erkekler kadnlardan daha zayftrlar. Bu zellik kadna, erkein peinden gitmeme, ona
abucak teslim olmama g ve ans kazandrm; erkei de kadna onu ihtiyac olduunu
dile getirmeye ve onun razln kazanmak iin giriimde bulunmaa srklenmitir. Bu
giriimlerden biri de erkein kadn kendisiyle evlenmeye raz edebilmek veya kendisiyle
evlenmeyi kabul ettii iin ona teekkr etmek amacyla kadna bir hediye vermesi
olmutur.
Neden teden beri erkek tr, dii tre ulaabilmek iin birbiriyle rekabete girimi,
atm ve dvm; ancak diiler arasnda erkee ulaabilmek iin bu kadar bariz bir
hrs grlmemitir?
Bunun sebebi, diiyle erkein birbirine kar ayn duygu ve eilimi tayor olmaydr.
stek erkekten gelmitir; talepte bulunma roln stlenen taraf dii deil, erkek tr
olmutur daima. Keza dii tr, hibir zaman erkek trn gsterdii kadar takn bir
arzuyla onun peine taklmam, bilakis, erkek tre kar daima ihtiyasz ve ilgisiz
grnmtr.
Mehirle kadnn iffet ve namuslu oluu arasnda kk birlii, sebep mtereklii vardr.
Kadn, kendi ftratndan alm olduu ilhamla erkee kolayca teslim olmamas ve tabiri
caizse postu pahalya brakmas gerektiini sezmi, idrak etmitir.
Birtakm fiziki zayflna ramen kadn, erkei grc olarak kendi ayana
ekebilmi, erkekleri birbiriyle rekabete girimek zorunda brakabilmitir. Erkekten kasten
106

uzak durarak, romantik bir ak yaratabilmitir. Mecnunlar Leylalarn pei sra

koturabilmitir. Kadnn bir erkekle evlenmeyi kabul ederken bir sadakat ve vefa nianesi
olarak ondan bir hediye almasnn sebebi de bunlardr ite.
Baz vahi kabilelerde, birden fazla seveni veya isteyeni olan gen kzlarn, onlar
birbiriyle delloya mecbur ettiini ve delloyu kazananla evlenmeye raz olduunu
sylerler.
Gazeteler, buna benzer bir hadisenin Tahranda vuku bulduunu yazdlar. Bir gen kz,
ona ak olan iki erkee, kendi huzurunda atesiz silahla dello yaptrm...
Kuvvet derken pazu gcnden baka ey dnmeyen ve kadn-erkek ilikilerinin
gemiini, hep erkein kadna zulmetmi olduu bir tarih olarak deerlendirenler iin
zayf ve zarif bir yaratk olan kadnn, gl ve sert yapl kar trn bireylerini bylesine
kolaylkla birbirinin canna drebileceine inanmak imkansz gelebilir. Ancak yaratl
nizamnn ustaca tedbirlerine biraz da olsa aina olan ve kadnn bnyesinde meydana
getirilmi fevkalade artc ve esrarengiz kadnca gle tank bulunanlar, bu tr
eylerin hi de tuhaf olmadn bilirler.
Kadnn erkek zerinde pek byk etkisi olmutur. Kadnn erkei etkiledii kadar
erkek kadn etkileyebilmi deildir. Erkek; kahramanlklarnn ecaat ve yiitliklerinin,
sanat ve dehasnn byk bir ksmn kadna ve onun incece ekingenlik ve uzak
durularna borludur; onun namuslu ve iffetli oluuna, kendini ara satna
medyundur. Her zaman kadn erkei, erkek de toplumu yetitirmitir. Kadnn iffet, haya
ve ekingenliini kaybetmesi ve erkek rolnde grnmek istemesi halinde ilkin kadn iptal
damgas yemekte; ardndan, erkek erkeklii ve mertlii unutmakta ve neticede toplum
yok olmaktadr.
Kadnn tarih boyunca kimlik ve kiiliini koruyabilmesine, erkee kaplmamasna ve
onu grc olarak kendi ayana ekmesine yarayan; uruna erkekleri birbirine drp
birbiriyle savatran, bu yolda onlar lme kadar gtren; ona iffeti, namus ve
mahcubiyeti slogan edinerek vcudunu erkeklerden gizleyip esrarengiz grnmeyi
reten; erkee ak ve ilham kayna olmasna, onda sanat tohumlarnn yeermesine,
ecaat, cesaret ve deha tomurcuklarnn amasna sebep olan ve erkekte ak ve
aklk duygularn coturarak onun kadn karsnda alak gnll oluuyla
vnmesine yol aabilen kadn gc ve ona mahsus kadnca kudret, nikah srasnda
erkee bir hediye verdirebilmeye, izdiva srasnda mehir unvanyla ondan bir armaan
alabilmeye de pek la muktedir olsa gerek...
Mehri, yaratl nizamnda hazrlanan ve bizzat ftrat tarafndan dzenlenmi bulunan
tzn bir maddesidir.
KURANDA MEHR
Kuran- Kerim, mehri beinci merhalede sylemi olduumuz ekliyle icat etmi
deildir. Zira sz konusu dnemdeki haliyle mehir, tabiata hakim olan yaratl nizamnn
bir icaddr. Kurann yapt ey mehri yeniden ftri ve tabii durumuna getirmek oldu.
107

Kuran- Kerim, esiz bir incelik ve zarafetle Kadnlarnzn mehirlerini bir ba

olarak verin buyurur. Yani sizin tarafnzdan bir ba ve hediye olan nikah akesini
kadnlarn baba veya kardelerine deil, bizzat kendilerine verin, der.
Kuran- Kerim bu ksa cmlede temel noktaya deinmitir:
Evvela nikah akesinden sadaka kelimesiyle sz etmitir, mehir kelimesiyle deil...
Sadaka kelimesi doruluk, drstlk ve samimilik anlamn ifade eder sd kknden
tremitir. Mehrin sadak veya sadaka ad verilmesi de, erkein sevgisinde sadk
olduunu gstermesi cihetiyledir. Nitekim Keaf tefsirinin yazar gibi baz mfessirler
bu noktaya deinmilerdir. Ayn ekilde, Rab sfahaninin de, Mfredatu GaribilKuran adl eserinde dedii gibi fakirlere yardm amacyla verilen sadakaya
sadakadenilmesi de bu iin, imann sdkn, doruluu gsterebilecei iindir.
kincisi, ayetin Arapa tabirinde bu kelimeye Hunne zamiri eklenmitir. Bu da
mehrin kadnn anne veya babasna deil, bizzat kendisine ait olduunu; onu bytme, st
ve ekmek verme karlnda anne ve babasna denecek bir cret olmadn belirtmek
iindir.
ncs, Nihle kelimesini kullanm ve bylece mehrin bir armaan, hediye ve
batan baka hibir unvan tamadn zellikle belirtmitir.
HAYVANLARDAK DUYGUNUN K TR OLUU
Bu durum insan trne mahsus bir zellik deildir. ki cinslilik kanununun hakim
olduu her canl trnde her iki cinsin de birbirine muhta olmasna ramen, erkek cinsi
daima daha fazla ihtiya duyacak ekilde yaratlmtr. Yani onun duygular daha fazla
ihtiya duymaya meyillidir. Bu durum bir yandan erkek trn diisinin rzasn kazanma
yolunda giriimlerde bulunmasna yol am, dier yandan iki tr arasndaki ilikinin
dengelenmesini salayarak erkek trn fiziki kuvvetini ktye kullanmamasna,
alakgnll ve mtevazi davranmasna sebep olmutur.
GAYR MERU LKLERDE ARMAAN VE HEDYE
Kadnla erkek, birbirinin vcudundan gayri meru bir ekilde zevk almak ve szm
ona serbest aktan faydalanmak istediinde de hediye ve armaan veren taraf yine erkek
olmaktadr. Nitekim darda birlikte bir kahve veya bir ay iecek ya da yemek yiyecek
olsalar, erkek, masraf karlamay kendisine vazife bilmektedir. Kadn, erkein masrafn
stlenmeye ve onun iin para harcamaya kalkrsa, bunu erkek kendisine bir nevi hakaret
sayar. Gen bir erkek iin zamparalk, paral ve maddi imkanlara sahip olmay
gerektirirken, gen bir kz iin ayn vaka hediyeler almak iin bir vesiledir. Gayri meru
ve kanunsuz ilikilerde bile hakim olan bu adetler, kadnla erkein birbirine benzemeyen
iki ayr duygu tayor olmasndan kaynaklanmtr.
BATILININ FLRT EVLLNDEN DAHA TABDR

108

nsanlara eit haklar salama adna aile hukukunun tabii yrngesinden saptrlm
olduu ve tabiat kanunlarnn aksi ynnde hareket edilerek kadnla erkei benzer
konumlara getirilip aile hayatnda bu ikisine benzer roller verildii bat dnyasnda da,
szlemeli kanunlarn onlar tabiatn yrngesinden karamad durumlarda ve serbest
ak ve flrt sz konusu olduunda erkek yine tabii grevini yapmaktadr. Yani ihtiya
duymakta, talep etmekte, bunun iin para harcamakta ve masrafta bulunmaktadr; kadna
hediyeler vermekte onun masraflarn karlamaktadr.
Halbuki bat usul evlilik sisteminde, mehri yoktur ve nafaka asndan da kadna pek
ar mesuliyet yklenir. Yani bat usul flrt ve ak hayat yaama, bat usul evlilikten
daha tabii ve tabiatla daha uyumludur.
Mehir, kadnla erkein benzer olmayan yetenek ve hasletlerle yaratldn ve yaratl
kanununun ftri ve tabii hukuk asndan bu ikisine, birbiriyle benzer olmayan senet ve
belgeler verdiini gsteren rneklerden biridir.
MEHR VE NAFAKA(2)
Geen blmde mehrin ortaya kndaki asl sebebi izah ettik. Bunun, kadn-erkek
mnasebetlerinde yaratl kanununun her iki tre farkl roller yklemi olmasndan
kaynaklandn belirttik. Mehrin erkein hain duygularndan deil, onun efkat ve
merhamet duygularndan kaynaklandn akladk. Meselenin kadnla ilgili boyutunun da
onun zaaf ve iradesizliinden deil, kendine has saknma ve izzet duygusundan
kaynaklandn izah ettik. Mehrin, kadnn deerini yceltmek ve ona daha yce bir
konum kazandrmak gayesiyle yaratl kanununca alnm bir tedbir olduunu grdk.
Mehir, kadna kiilik kazandrr. Kadn iin mehrin manevi deeri, onun maddi deerinden
ok daha fazladr.
SLAMIN PTAL ETT CAHLYE PRENSPLER
Kuran- Kerim mehirle ilgili cahiliye prensip ve adetlerini iptal ederek ona
balangtaki tabii halini kazandrd.
Cahiliye dneminde anne ve babalar mehri, ocuklar iin ektikleri zahmete karlk
kendi haklar bilir ve balk paras kabul ederlerdi.
Keaf ve dier tefsirlerde yle yazarlar. Cahiliye dneminde birinin bir kz ocuu
olduunda, onu kutlar ve Gzn aydn olsun, servetin artt! derlerdi. Bununla bu kz
ocuunu kocaya verdiinde epeyce balk paras alacaksn! denilmek istenirdi.
Cahiliye devrinde baba, babann yokluunda da erkek karde kendisine velayet hakk
tanmaktayd. Kz onun iradesiyle deil, kendi iradesiyle evlendirirdi. te yandan kzn
mehrini kza ait deil, kendine ait bir hak olarak grrd. Bu nedenle de kz dei toku
usul bir mbadeleyle evlendirebiliyordu. Bu nikah yleydi: Birisi, dierine Kzn-veya
kz kardeini-bana nikahlaman artyla kzm-veya kz kardeimi sana nikahlyorum der,
o da kabul ederdi. Bylece kzlardan her biri dierinin mehri saylr ve biri, tekinin baba
veya kardeine ait olurdu. Cahiliye dnemine mahsus bu nikaha ar denilmedeydi.
109

slam dini bu gelenei batl ilan etti. Nitekim Hz. Resul-i Ekrem (s.a.a) efendimiz kz
veya kz kardelerin dei-toku -iar- slamda men edilmitir buyurmulardr.
slami rivayetlerde babann mehir zerinde hibir hakk olmad belirtilmekle birlikte
nikah srasnda mehri dnda da olsa herhangi bir eyin babaya verilmek zere art
koulmasnn, mehir bizzat kza verilmesi halinde bile, doru olmayaca bildirilmitir.
Yani, bu durumda dahi baba, kznn evliliinden kendisine bir kar salama hakkna
sahip deildir.
slam, sosyologlarn deyiine gre henz mbadele edilebilecek bir servetin sz
konusu olmad alarda uygulanan damadn kaynpederine almas geleneini de
kaldrmtr.
Damadn kaynpederine almas adeti, srf babann kz vesilesiyle bir kar salamak
istemi olmasndan da kaynaklanyor deildi; bu gelenein dayand baka sebepler de
vard. Muhtemelen o devrin medeniyetinin icap ettirdii bir gereklilikti. stelik
grnd kadaryla o gnk haliyle zalimce bir davran da deildi bu. Velhasl eski
alarda byle bir gelenein yrrlkte olduu kesin.
Kuran- Kerimde geen Hz. Musa ve Hz. uaybin (s.a) kssas byle bir gelenein
varlndan sz eder. Hz. Musa (s.a) Msrdan kaarken Medyen kuyusunun yan
banda koyunlaryla bir kede bekleyen Hz. uaybin (s.a) kzlarn grr. Kimsenin
onlara yardm etmemesi zerine hallerine acr ve kuyudan su ekerek onlarn srsn
suvarr. Kzlar evlerine vardklarnda hadiseyi babalarna anlatrlar. uayb (s.a) kzlarndan
birini Musann (s.a) ardndan yollayarak onu evine davet eder. Birbirleriyle tantktan
sonra Hz. uayb (s.a) bir gn Hz. Musaya (s.a) ki kzmdan birini sana nikahlamak
isterim, ancak sekiz yl benim yanmda alman artyla... stersen iki yl da kendin
ekleyebilirsin buna... der ve Hz. Musa (s.a) da bunu kabul ederek Hz. uayb (s.a)
damad olur.
O dnemlerde bu bir gelenekti ve bu gelenek iki sebebe dayanmakdayd: 1- Servetin
olmay: Damadn evlenecei kz veya onun babasna yapabilecei yegane hizmet
genellikle onlar iin almaktan ibaretti. 2- eyiz verme gelenei: Sosyologlara gre
babann kzna eyiz vermesi, ok eskiden beri var olan bir gelenek ve rftr. Baba, kzna
eyiz hazrlayabilmek iin damadn cretli olarak yannda altrr veya ondan belli bir
mebla alrd. Babann, damad yannda altrmas veya ondan bir ey almas, sonuta
kzn yararnayd.
Velhasl, slam bu gelenei kaldrd; kz iin harcamak istese dahi, kaynpederin mehri
kendi mal olarak kabul etmeye hakk yoktur. Mehri dorudan doruya kzn kendi
maldr, onu diledii gibi harcayabilir.
Cahiliye dneminde, pratikte kadnn kendi mehrinden mahrum kalmasna yol aan
baka gelenekler de vard. Kadnn varislere miras kalmas ite bu geleneklerden biriydi.
Biri ldnde, oullar veya erkek kardeleri gibi miraslar onun geride kalan
mlknn varisi olduu gibi, karsna da varis olurdu. ahs ldnde, olu veya erkek
110

kardei, lnn zevcesi zerindeki zevcelik hakknn devam ettii inancyla onun
mirass olarak kadn bakasna nikahlayp mehri kendisi alr, ya da lnn gemite
vermi olduu mehre binaen yeniden mehri vermeksizin onu kendisine nikahlar ve bunu
bir hak olarak bilirdi.
Kuran- Kerim, kadnn miras olarak intikali geleneini kaldrd: Ey (Resul ve
Kurana)-inananlar! Size e olmaya rza gstermedikleri halde kadnlar zorla miras
olarak almanz helal deildir... (Nisa: 19)
Kuran- Kerim baka bir ayette de, miras eklinde olmayp taraflarn kendi rzasyla
olsa dahi erkek evladn, babasnn eiyle evlenmesini kesinlikle yasaklad: Babalarnzn
nikahlad kadnlar almayn... (Nisa: 22)
Kuran- Kerim, kadnlarn mehrinin zayi olmasna yol aan her gelenei kaldrd.
Mesela bir erkek, einden souyup da ona kar ilgisini kaybettiinde ona kt davranp
azap ektiriyor, bylece kadn boanmay kabul etmee zorlayarak ona verdii mehrin
tamamn veya bir ksmn geri alyordu. Kuran Kerim; Apak ktlkte
bulunmadklar halde onlara verdiinizin bir ksmn ele geirmek iin sktrmayn
onlar... Nisa:19 buyurarak bu davran yasaklad.
Bu geleneklerin bir dieri ise uydu: Bir erkek bir kadnla yksek miktarda bir mehir
vererek evleniyor, fakat ondan bkp bir baka kadnla evlenmeyi arzu ettiinde biare
kadn fuhula sulayp, kadn lekeliyor ve onun batan beri kendi kars olmay
hakketmediini, dolaysyla evliliin sona erdirilmesinin kanlmaz olduunu ve mehir
olarak dedii her eyi geri almas gerektiini iddia ediyordu. 5 Kuran- Kerim bu irkin
adeti de knayarak nlemitir.
SLAMIN KENDNE HAS BR MEHR SSTEM VARDIR
slamn kesin hkmlerinden biri de erkein, kadnn mlk ve ii zerinde hibir hak
sahibi olmaddr. Ne ona, Benim iin falan ii yap! diye emir verebilir, ne de, mesela
kadnn kazanm veya elde etmi olduu bir servet zerinde, onun rzas olmadan
tasarrufta bulunabilir... Bu adan kadnla erkek eit durumdadrlar. Hristiyan Avrupada
20. yzyln balarna kadar yaygn bir ekilde yrrlkte olan rfn tersine, slamda
kadn, ticari ve hukuki ilemlerini yrtebilmek iin kocasnn velayeti altnda deildir.
Al veri ileri ve ticari teebbsler hususunda verecei kararlarda tamamen hr ve
serbesttir. slam, kocas karsnda kadna bylesine ekonomik bir bamszlk tanm ve
kocasna, kadnn mlk, ii ve ticari ilemleri ne mdahale hususunda hibir hak
tanmam olmasna ramen yine de mehir usuln kaldrmamtr. Bizzat bu, slam
nazarnda mehrin, erkein daha sonra kadndan faydalar elde edecei ve onun fiziki
enerjisini smrecei sebebine dayanmadn apak gzler nne sermektedir. Bu da
gsteriyor ki, slamn kendine has bir mehir sistemi vardr. Bu mehir sistemi ve

- ftira ederek ve apak gnaha girerek alr msnz onu (mehri) hi?! (Nisa: 20)

111

felsefesini dier mehir uygulamalaryla kartrmamak ve onlara yneltilen halk

eletirilerin bu sisteme yneltilemeyeceini unutmamak gerekir.
FITRAT DN
Daha nceki bahsimizde de belirtmi olduumuz gibi Kuran- Kerim mehrin bir
hediye ve nihle (karlksz ba) olduunu vurgular, bu hediye ve ba gerekli bilir.
Kuran, insanolunun ftratnn rumuzuna tam bir dikkat gstererek riayet etmitir.
Kadnla erkein birbirine dosta ilgi duyma hususunda tabiatn onlarn uhdesine brakm
olduu rolleri unutmamalar iin mehrin gerekli olduunu hatrlatmtr. Kadnn rol,
erkein sevgisine karlk vermektir. Kadnn sevgisinin, erkein sevgisine bir karlk
olmas daha iyidir. Yani kadn ilk adm atmamaldr. Kadndan balayan bir ak; yani nce
kadn tarafndan ortaya konulan ve erkek henz onu istememiken kadnn erkee ak
olmas eklinde tezahr bulan bir ak, daima yenilgi ve kadnn gururunun incimesiyle
sonulanr. Ama kadnn erkein akna cevap vermesi eklinde ortaya kan akta durum
bunun tam tersinedir. Bylesine bir akta ne yenilgi sz konusudur, ne de kadnn
ahsiyetinin krlmas ve gururunun incimesi...
Sahi, kadnn vefasz olduu doru mudur? Sevgi konusunda verdii szde durmaz m
o? Kadnn akna gvenmemek mi gerekir?
Bu hem dorudur, hem de yanl... Akta ilk adm atan taraf kadn olduunda bu yarg
dorudur. Yani eer bir kadn bir erkee ak olur ve ona gnln kaptrrsa, bu akn
atei abucak klln verir; byle bir aka da gvenmemelidir. Ancak kadnn ak, bir
erkein sadakatle ona duyduu aka karlk tezahr eden cevap niteliinde bir ak
olursa, yukardaki yarg yanltr.
Bu tr bir ak, erkein duyduu ak soumadka sona ermez. Bu durumda doal
olarak kadnn ak da sona erecektir. Kadnn ftri ak, ite bu ikinci tr aktr. Kadnn
akta vefasz olduu yolundaki hret, yukarda bahsi geen birinci trdeki ak balar.
kinci trdeki aklarda ise kadn vefal oluuyla nldr. Toplum, kar-koca balarnn
glenmesini istiyorsa, Kurann gstermi olduu yolu izlemek zorundadr. Yani ftratn
kanunlarna uyarak ak konusunda kadnla erkee den zel rolleri nazara almaldr.
mehir kanunu, tabiatla uyum salamaktan baka bir ey deildir. Zira mehir, akn erkek
tarafndan baladnn, kadnnsa ondan gelen aka karlk verdiinin gstergesidir.
Gerekte erkek kadnn nezaket gsterip onun akna olumlu cevap vermesine kadna bir
hediye takdim etmektedir. Bu yzden genel bir nizamnamenin bir maddesi durumunda
olan ve tabiatn usta elleriyle tedvin olunan mehir kanunun, kadn-erkek eitlii adna
lavedilmemesi gerekir.
Yukarda da belirtmi olduumuz zere Kuran- Kerim, o dnemin erkeklerinin
houna gitmemesine ramen mehir konusundaki cahiliye adetlerini deitirmiti. Mehir
Kurann getirmi olduu mehir, cahiliye dneminde yaygn olan ey deildi. Dolaysyla,
Kuran mehre nem vermez; olsa da olur, olmasa da... diyemeyiz. Kuran mehri pekala

112

temelinden reddedebilir ve zamann erkekleri de bundan pek memnun kalrd... Ancak,

Kuran bunu yapmad....
ELETRLER
Mehir konusunda slamn grlerini ortaya koyduk. slamn mehir nasl
deerlendirdiini akladk. imdi okuyucunun bir de bu slami kanunu eletirenlerin
grlerini duymas yerinde olacaktr.
Bayan Menucehriyan, ran Anayasa ve Medeni Kanununa Eletiri adl kitabnn
mehir balkl blmnde yle demekte: Erkek, bir ev, bir ba, bir at veya katra
sahip olabilmek iin nasl belli bir mebla dyorsa, kadn satn alabilmek iin de kesenin
azn amak zorundadr. Ayn ekilde, bir ev, ba veya katr alrken onun gzellii,
irkinlii, bykl, kkl ve verimlilii onun fiyatn nasl etkiliyorsa, kadnn
fiyat da onun gzelliine, irkinliine, zengin veya fakir oluuna gre deiivermektedir.
Pek efkatli ve cmert olan kanun koyucularmz, kadnn fiyatyla ilgili 12 madde
yazmlardr. Gerekeleri de, ortada belli bir meblan olmamas halinde evlilik balarnn
abucak geveyecei, aile yuvasnn yklma tehlikesiyle kar karya kalacadr.
Bu hanmefendiden unu soruyoruz: Acaba mehir kanunu, batllardan alnma bir
kanun olsayd, yine bylesine irkin saldrlar ve iftiralara maruz kalacak myd? Birine
belli bir miktar para verilmesi, ille de onu satn almak iin midir? O zaman hediye, ba,
armaan, ihsan vb. eylerin temelden kaldrlmas gerekmez mi? ran Medeni Kanununda
kayd geen mehir kanununun kayna Kurandr. Kuran, mehrin bir armaan, hediye ve
karlksz batan baka hibir unvan tamadn aka bildirmektedir. stelik slam,
ekonomik kanunlarn ylesine tanzim etmitir ki, bu dinin nizamnda erkein, kadndan
ekonomik kar salamaya kesinlikle hakk yoktur. Bu durumda mehir kadnn fiyat
eklinde deerlendirilebilir mi?
ranl erkeklerin pratikte bugn kadnlarndan ekonomik faydalar salamakta olduunu
syleyebilirsiniz, buna ben de katlrm. Bu gn ran erkeklerinin ounun byle olduunu
ben de kabul ediyorum; ancak bunun mehir kanunuyla uzak veya yakn herhangi bir
alakas yoktur ki!... Erkekler, karlarmza, mehir dediimiz iin tahakkmde
bulunuyoruz! demiyorlar ki!... Hem ran erkeinin karsna tahakkmde bulunmasnn
baka kkleri vardr... Halk slaha alacanza ne diye ftrat kanununu bozmakta ve
fesatlar artrmaktasnz sahi?!.. Zatalinizin btn bu laflarla ulamak istedii bir tek gaye
vardr: ranl ve genelde her doulu, daha rahat yutulabilir bir lokma durumuna gelmek
iin kendisini, kendi hayat felsefesini ve kendi insani kstaslarn unutsun ve ecnebilerin
ekil ve rengine brnversin!...
Menuehriyan hanmefendi yle diyorlar: Ekonomik bakmdan kadn da erkek gibi
olursa ona nafaka, elbise ve mehir gibi eyler verilmesine ne hacet kalr? Bu ngr ve
tedbirler erkek iin nasl dnlmyor ve sz konusu edilmiyorsa o zaman kadn iin de
sz konusu edilmeyecektir.
113

Bu szn iyice tahlil edildiinde u manaya geldii anlalr: Kadna mlkiyet ve

ekonomik bamszlk haklarn tannmad eski devirlerde mehir ve nafaka bir yere kadar
mantkl karlanabilir. Fakat eer kadna ekonomik bamszlk tannrsa-ki slam bu
hakk tanmtr kadna- bu durumda mehir ve nafakann hibir geerli manas
kalmayacaktr.
Menuehriyan hanmefendi, mehrin yegane gerekesinin, kadnn ekonomik haklarnn
elinden alnmasna karlk eline bir eyler gemesini salamak olduunu zannetmi
olmaldrlar... Oysa bu hanmefendi, Kuran ayetlerine ksaca bir mracaat edip, Kurann
mehir konusunda kullanm olduu terimler zerinde biraz dnseydi, Kuran asndan
mehrin asl gerekesinin ne olduunu anlar ve lkesinin inanm olduu semavi kitabn
bylesine muazzam bir mantk tayor oluuyla vnrd.
Krk nerinin yazar, Zen-i Ruz (Gnn Kadn) dergisinin 89. saysnn 71.
sayfasnda kadnn cahiliye devrindeki feci duruma ve slamn bu yolda vermi olduu
hizmetlere deindikten sonra yle diyor: Kadnla erkek eit olarak yaratlm
olduundan birinin dierine belli bir mebla veya cret demesinin mantki bir aklamas
yoktur. Zira erkein kadna ihtiya duyuyor olmas gibi, kadnn da erkein varlna
ihtiyac vardr. Yaratl, onlar birbirine muhta olarak yaratmtr. Bu ihtiya konusunda
kadnla erkek yekdieriyle eit vaziyettedirler. Binaenaleyh, birinin dierine bir mebla
deme zorunda braklmas mantksz olacaktr. Ancak, boanma yetkisi erkekte
olduundan ve kadn bu mterek hayatta belli bir gelire sahip bulunmadndan;
kocasnn kiiliine gveninin yannda ondan bir nevi mali bir gvence ve vesika talebinde
bulunma hakk da tannmtr kendisine!...72. sayfada da diyor ki: Medeni Kanunun
Erkek, istedii zaman karsn boayabilir eklindeki 1133. maddesi dzeltilir, boanma
meselesi erkein istek ve keyfine bal braklmazsa mehri de varlnn gerekesini
yitirecek, geersiz olacaktr.
Daha nceki bahislerimizde bu laflarn tamamen kof olduunu, hibir gerekeye
dayanmadn ve mehrin mehrin bir fiyat ve cret olmadn, bilakis akllca bir
mant olduunu grdk. Yekdierine ihtiya duyma hususunda da kadnla erkein eit
bir konum ve durumda olmadn ve yaratl sisteminin bu ikisine iki farkl durum ve
konum kazandrm olduunu akladk.
Btn bunlardan daha da sama olan, mezkur yazarn mehrin gerekesini, erkee
verilen boanma hakk karsnda kadna verilen bir mali belge ve vesika olarak
aklamasdr. Byleleri ne slam, boama hakkn ne diye erkee tand ki, kadnn da
mali bir belgeye ihtiyac olsun? diye sormak gerekir!... Hem, bu szn manas ksaca
udur aslnda: Hz. Resul-i Ekremin (s.a.a) kendi eleri iin mehir tayin etmesinin nedeni,
kendisi karsnda onlara mali bir belge ve gvence vermi olmakt. Keza Hz. Ali ile
Fatime (a.s) evlenirken Hz. Resulullahn (s.a.a) Hz. Fatmaya (s.a) mehir tayin etmesinin
nedeni de yine Hz. Aliden (s.a) mali bir vesika ve gvece almak istemesiydi!...

114

Eer hakikaten mesele byleyse o zaman Hz. Resulullah (s.a.a) kadnlara, kocalarnn
kendilerine tayin etmi olduu mehre karlk onlarn da bu mehir tekrar kocalarna
balamasn tavsiye etmesine ne denilebilir? Bu davrann kendilerine nice sevaplar
kazandracan bildirmesine ne buyrulur?!... Keza Peygamber-i Ekremin (s.a.a)
kadnlarn mehirinin mmkn mertebe fazla olmamasn salk vermelerine ne demeli?!...
Btn bunlar, erkein kadn iin bir hediye ve armaan olarak mehir tayin etmesi ve
kadnn da bu mehir veya muadilini eine balamasnn slam Peygamberi (s.a.a)
nazarnda evlilik balarn glendirici ve kar-koca arasndaki sevgi ve lfeti pekitirici
bir zellik tayor olmasndan baka bir ey midir?
Eer islamn gr, mehrin mali bir belge tekil etmesi yolunda olsayd, Kuran-
Kerimin ve ateunnisae saduka tihinne nihleten ayet-i kerimesinde nihle (bir ba)
yerine vesigaten (bir belge) tabirini kullanmas ve ve ateunnisa e sadaka tihinne
vesikaten demesi gerekmez miydi?6
Btn bunlar bir tarafta dursun, mezkur yazar Sadr- slamdaki mehir rfnn,
bugnk mehir rfyle ayn ey olduunu sanm... Gnmzde yaygn olan mehir
gelenei daha ziyade zimmet ve tekeffl aslna dayanr. Yani erkek, muayyen bir mebla
mehir olarak -ve resmi senetlerle- kadnn nikah czdannda zikretmekte eler arasnda
herhangi bir anlamazlk veya boanma hali ba gstermedike, kadn bu mehir meblan
kocasndan talep etmemektedir. Evet, bu tr mehirlerin bir vesika ve senet konumu
kazanmas mmkndr. Ancak Sadr- slamdaki gelenee gre mehir olarak tayin edilen
ey veya mebla, peinen kadna takdim ediliyordu. Binaenaleyh, slam asndan mehir
asla erkee kar kadnn elinde bir gvence vesikas deildir.
Hz. Resul-i Ekremin (s.a.a) hibir kadnn mehirsiz olarak bir erkee nikahlanmasna
raz olmad tarihi belgelerle sabit bir vakadr. Aa yukar ayn ifadelerle hem Snni,
hem de ia kaynaklarda zikri geen bir hadiseyi buna rnek verebiliriz:
Bir gn Hz. Resul-u Ekremin (s.a.a) huzuruna varan bir kadn, Peygamberin etrafn
sarm bulunan sahabenin de yannda:
- Ya Resulullah! Beni kendinize e olarak kabul ediniz der.
Hz. Resul-i Ekrem (s.a.a) bu dilek karsnda hibir ey sylemeyip skut eder, kadn
da yerine oturur. O srada orada bulunan ashabtan biri ayaa kalkarak:
- Ya Resulullah! der, Eer siz nikahlamak istemiyorsanz ben bu kadn nikahlamaya
hazrm.
Resulullah sorar:
- Mehir olarak ne veriyorsun?
- Hi... Hibir eyim yok ki!...
- yle olmaz... Git evine bir bak bakalm; bu kadna mehir olarak verecek bir eyler
bulursun belki...
Adam evine gitti, bir sre sonra geri dnerek:
6

- Nisa: 4

115

- Evimde hibir ey bulamadm. Dedi. Resulullah:

- Tekrar git, buyurdular, demir parasndan bir yzk de bulsan yeter.
Adamcaz tekrar evinin yolunu tuttu. ok gemeden geriye dnerek evinde demir
parasndan bir yzk dahi bulunmadn syleyerek:
- zerimdeki elbiseyi u kadna mehir edebilirim, dedi.
Bu srada, onu tanyan bir sahabe ayaa kalkarak:
- Ya Resulullah! dedi, Vallahi bu adamn srtna giymi olduu elbiseden baka elbisesi
yoktur; bari elbisesinin yarsn o kadna mehir edin!
Hz. Resul-i Ekrem:(s.a.a)
- Bu elbisenin yars kadnn mehir olursa elbiseyi hangisi giyecek o zaman? Biri
giyindiinde dieri plak kalacak... Hayr, byle olmaz... Buyurdular.
Kadna talip kan erkek yerine oturdu; kadn da bir kede oturup beklemeye
balamt. Konu deimi, vakit ilerlemiti; damat aday yerinden dorulup gitmek
zereydi ki, Resulullah (s.a.a) onu yanna ard:
- Sen Kuran bilir misin?
- Evet ya Resulullah, falan sureleri bilirim.
- Bu sureleri ezbere okuyabilir misin?
- Evet...
- Pekala. Mesele halloldu yleyse... Bu kadnn nikahn sana kyyorum; mehri, senin
bildiin surelerdir, ona Kuran reteceksin...
Bylece nikah kylm oldu, adamcaz da eiyle birlikte evinin yolunu tuttu...
Mehir konusunda sylenecek daha pek ok ey var. Ancak biz imdilik bu kadaryla
yetiniyoruz.
MEHR VE NAFAKA (III)
Mehir ve mehrin felsefesi konusunda slamn grlerini beyan ettik. imdi nafaka
meselesini inceleyeceiz. Ancak nafakann da mehir gibi slamda zel bir konumu
olduunu ve slamn bu meseleye de kendine has bir deerlendirme getirdiini belirtelim.
Bunun, gayri slami bir dnyada yaanm ve yaanmakta olan nafaka hadisesiyle ayn
olmadn nemle hatrlatalm.
Eer slam erkee, kadn her eyiyle kendi hizmetine alma hakk tansayd, emek ve
kazan mahsulne, retmi olduu sermayeye sahiplenme hakk vermi olsayd erkein
kadna nafaka vermesinin sebebini aklamak pek kolay olacakt. Zira bir hayvan veya bir
insan altrarak onun igcnden faydalanmak isteyen birisi elbette onun karnn da
doyuracak ve ister istemez geim masraflarn karlayacaktr. Arabac, atna arpa ve
saman vermezse, at da ona yk tayamayacaktr elbet.
Ancak, slam ne kadna bu gzle bakm, ne de erkee byle bir hak vermitir...
Bilakis, kadna mlkiyet hakk tanmtr. Kadna servet kazanma hakk tanmasnn
yannda erkee, kadna ait servet zerinde hibir tasarruf hakk vermemitir. stelik,
erkei evin masraflarn karlamakla da vazifelendirerek kadnn, ocuklarn, hizmeti ve
116

ann, ev ve benzeri eylerin tmnn masraflarn stlenmekle ykml klmtr.

Neden? Sebebi nedir bunun?
Bat hayranlarmz, maalesef bu gibi konularda zerrece olsun kafa yormamakta, gz
kapal bir ekilde, batllarn kendi hukuki sistemlerine getrmi olduklar eletirilerin
aynsn-ki bu eletiriler onlarn sistemleri iin geerlidir de -slam hukuk sistemine
yneltmektedirler.
Hakikaten 19. Yzyla kadar batda kadna verilen nafakann bir gndelik cret ve
onun kleliinin gstergesinden baka bir ey olmad dorudur. Zira kadnn
bedavadan evin iilerini idare ettii ve hibir mlkiyet hakk tamad bir sistemde ona
verilen nafaka, angarya altrlan bir esire verilen gnlk tayin veya yk hayvanna
verilen gnlk yem gibidir.
Ancak dnyada, erkein ev ilerini yrtmeyi ar bir vazife olarak kadnn
omuzlarndan kaldracak, ona servet kazanma hakk ve tam ekonomik bamszlk
tanyacak ve bunun yannda onu ev masraflarn karlama mesuliyetinden de muaf
tutacak zel bir kanunun kmas halinde ister istemez baka bir felsefeyi nazara almak ve
o felsefe etrafnda yeterince dnmek gerekir...
19. YZYILIN KNC YARISINA KADAR BATILI KADININ MALININ
KULLANAMAMASI
Dr. aygan, ran Medeni Kanununun erhi adl kitabnn 362. sayfasnda yle der:
ia fkhnca teden beri tanna gelmi olan kadnn kendi mal varl zerinde tam
tasarruf hakkna sahip oluu,Yunan, Roma, Japon ve yakn bir gemie kadar daha pek
ok lkenin hukukunda mevcut deildi. Sz konusu lkelerin hukuki sistemlerinde kadn,
henz mmeyyiz olmayan bir ocuk veya akli dengesi yerinde olmayan birisi gibi hacir
altndayd. Kendi mal varl zerinde tasarrufta bulunmas kesinlikle yasakt...
Kadnn kiiliinin yakn bir gemie kadar erkein kiiliinin sultas altnda btnyle
eriyip gitmi olduu ngilterede ancak 1870 ve 1882de Evli kadnn mlkiyet kanunu
ad altnda karlan kanunla kadnn kendi maln kullanabilmesi mmkn olmutur...
Keza talyada ancak 1919dan sonra karlan bir kanunla kadnlar hacir altna alnanlar
listesinden karldlar. Almanya 1900 ve sve 1907 medeni kanunlarnda kadn,
kocasyla ayn hukuki salahiyet ve yetkilere haizdir. Ancak, mesela Fransa ve Portekiz
hukukunda evli kadn hala hacire alnmlar arasndadr. Sadece 18 ubat 1938 kanunu
Fransada evli kadna getirilen mahcurluu nispeten dzeltir gibi olmutur."
Yukardaki ifadelerden de anlalaca zere Avrupa'da kocasnn karsnda evli kadna
ilk kez mali bamszlk tannmas (1882'de ngiltere'de) ve evli kadndan mahcurluun
kaldrlmas hadisesi zerinden daha bir asr bile gemi deildir.
AVRUPA'NIN KADINA BRDEN BRE MAL BAIMSIZLIINI TANIMI
OLMASININ SEBEB NEYD?

117

Sahi, bunca nemli bir hadise nasl oldu da bir asrda abucak gerekleiverdi?
Avrupal erkeklerin insanlk duygular galeyana geldi de, birden, gemiteki
uygulamalarnn pek zalimce olduunu mu fark ettiler yoksa?!
Bu sorunun cevabn Will Dourant'tan dinlemeli... Mezkur aratrmac yazar
"Felsefenin Lezzetleri" adl kitabnn 158. sayfasnda, Avrupa'da kadnn hrriyetine
kavumasnn nedenlerini inceleyen "Sebepler" balkl yazsnda bu soruya ak bir cevap
getiriyor. Sz konusu kitabn "Sebepler" balkl ksmn okuduunuzda korkun bir
gelecekle karlaveriyorsunuz: Avrupal kadn kendi hrriyet ve mlkiyet hakkn elde
edebilmi olmasn, insana deil, makineye borludur. Avrupal erkeklere deil, makinann
muazzam arklarna teekkr etmelidir. Zira kadnn ekonomik hrriyet yolundaki kanunu
meclisten geirten g Avrupallarn insaniyet anlay deil, daha az cretle daha fazla
kr elde etmeyi daima iar edinen fabrikatrlerin bitmek bilmez agzllk ve hrsyd!...
Will Dourant bunu yle anlatyor: Hristiyanlk tarihinde daha eski olan bu saygdeer
rf ve geleneklerin byk bir hzla tersyz olmasn neyle aklayabiliriz? Bu deiimin
genel nedeni, makine aletlerindeki art ve oalmadr. Avrupa'da kadn hrriyeti, sanayi
devriminin getirdii bir hadisedir.
Bir asr nce ngiltere'de erkeklere i bulmak zorlat. Buna ramen fabrika ilanlar
onlardan, kadnlarn ve ocuklarn fabrikalarda ie gndermelerini istiyordu!.. Eh, ne de
olsa iverenler karlarn dnmek zorun dalard Topluma hakim olan ahlak ve gelenek
kurallaryla canlarnn sklmasna izin verecek deillerdi elbet... Anszn "milletin evini
barkn bana geirme" komplosunu hazrlayverenler, 19. yzyl ngiltere'sinin
vatanperver fabrikatrleriydi..."
"Bykannelerimizin hrriyeti iin atlan ilk adm 1882 kanunu oldu. Byk
Britanya'nn kadnlar bu kanun gereince, o tarihten itibaren fevkalade imtiyazlar elde
ediyordu. Yani gelirleri veya kazandklar para zerinde bizzat tasarrufta bulunma hakkna
sahiplerdi. Bu yce Hristiyan kanunu, ngiliz kadnlarn fabrikalara ekmek isteyen
Avam Kamaras'ndaki fabrika sahibi temsilciler tarafndan karlmt. te o tarihten bu
yana, para kazanmann dayanlmaz cazibesi, ngiliz kadnlarn kendi evlerinde lesiye ve
bir kle gibi almaktan kurtarmtr. Ancak bu defa el alemin maaza ve fabrikalarnda
yine lesiye ve bir kle gibi almak durumunda braklmtr."
Yazarn yukardaki ifadelerinde de aka ortaya koymu olduu gibi kadnlarn lehine
bu adm atanlar; gerekte kendi menfaatlerini dnm olan ngiliz fabrikatr ve
sermayedarlarndan bakas deildi...
KUR'AN VE KADININ EKONOMK BAIMSIZLII
slam ise bu kanunu ta 1400 yl nce yrrle koymu ve "Erkeklerin kendi
kazanlarndan paylar var, kadnlarnda kendi kazanlarndan paylar var..." buyurmutur.
Nisa:32

118

Bu ayet-i kerime erkekleri kendi aba ve gayretlerinin sonucu hak sahibi bildii gibi,
kadnlar da kendi aba ve gayretlerinin sonucu hak sahibi bilmitir.
Keza dier bir ayette de: "Erkekler iin pay var, anayla babann ve yaknlarn
braktklar malda; kadn iinde pay var anayla babann ve yaknlarn braktklarnda. Mal,
az olsun, ok olsun, mirasta muayyen bir pay var." buyurur. (Nisa-7)
Bu ayet, mirasta kadnn da pay sahibi olduunu bildirmitir. Kadnn miras almas
veya almamasnn pek teferruatl bir gemii vardr; ilerideki bahislerimizde buna da
deinmeye alacaz, inallah. Cahiliye dneminde Araplar kadna miras hakk
tanmazd; ancak, Kur'an- Kerim kadna bu hakk tanmtr.
BR MUKAYESE
Bylece Kur'an- Kerim, Avrupa'dan on asr nce kadna ekonomik bamszlk
vermitir. u farkla ki:
1- slam'n kadna ekonomik bamszlk tanmasnn sebebi; slamn insani, adalet
sever ve ilahi boyutlarndan baka bir ey deildi. Nitekim slam bu kanunu koyarken
ortada, kendi karnlarn doyurabilmek iin kadna ekonomik bamszlk veren, ardndan
da; ngiliz fabrikatrlerinin tamah ve hrslar gibi bir mevzu da sz konusu deildi. Biz
kadnn haklarn resmen tandk ve ona erkekle eit haklar verdik eklinde youn
propagandalar yapan.
2- slam, kadna ekonomik bamszlk tanmt. Fakat Wll Dourant'n da deyiiyle
yuva ykmadan, insanlarn ocana incir dikmeden yapt bunu... Kadnlar kocalarna,
kzlar babalarna kar isyan ve tuyana kkrtmadan yapt bunu... slam, yukarda
zikrettiimiz iki ayette muazzam bir sosyal inklap gerekletirdi. Fakat patrt grlt
yapmadan, zarar vermeden ve tehlikeye yol amadan...
3- Batnn yapt, Will Dourant'n da deyiiyle "kadn kendi evinde lesiye ve bir kle
gibi almaktan kurtarp bakalarnn maaza ve fabrikalarnda lesiye ve bir kle gibi
almaya mahkum etmek" olmutur. Baka bir deyile, Avrupa kadnn eline ayana
vurulan zincir ve kelepeleri zmtr. Ancak ncekinden hi de geri kalmayan yeni
zincir ve kelepeler de vurmutur. Oysaki slam, kadn evde, tarlada vb. yerlerde erkee
kle ve kul olmaktan kurtarmakla kalmamtr; ailede geim masraflarn temin vazifesini
erkee yklemek suretiyle her eit geim derdini de kadnn omuzlarndan almtr.
Kadn slam asndan insani igdsne binaen servet kazanama, servetini koruma veya
oaltma hakkna da sahip olmakla birlikte hayatn ar geim artlarnn basks altnda
kalmamal huzur ve gvenle iie olmas gereken gurur, gzellik ve ekiciliini
koruyabilmelidir.
Ne var ki; baz yazarlarnz gn gibi ortada olan bu tarihi ve felsefi hakikatleri
idrak edemeyecek kadar kr ve sardrlar...
BR ELETR VE BR CEVAP
Menuehriyan hanmefendi, ran Anayasa ve Medeni Kanunlarna Eletiri adl
kitabn 37. sayfasnda yle diyor: "Bizim medeni kanunumuz bir yandan erkei, eine
119

nafaka vermekle, yani onun yiyecek, giyecek ve mesken ihtiyalarn karlamakla grevli
klmakta,. yani bir at veya katrn sahibi nasl hayvann yem ve barnan temin etmekle
mkellefse, kadnn sahibi de onun asgari geim ihtiyalarn karlamakla mkellef
tutulmakta; te yandan da medeni kanunun 1110. maddesinin "vefat iddetin de kadna
nafaka verilmez" hkmyle bir anlalmazlk sergilenmektir. Halbuki kadn, kocas
ldnde teselli ve efkate muhtatr. Sahibini kaybeder kaybetmez dnyasnn
kararmasn ve perian hale dmeyi istemez... Burada "kadnn bamszlndan dem
vuran ve onun her sahada erkekle eit olmas gerektiini savunan sizin gibi birisi kadnn
tekrar kle olmasn, erkein lmnden sonra da bu klelik ve uakln srmesini nasl
isteyebilir?" diye sorabilirsiniz... Cevabmz udur: Sz konusu medeni kanunun dayal
olduu "kadnn kleliini esas alan" felsefeye gre, Sa'di'nin de deyiiyle "klesini hr
brakan kle sahipleri" nin kendilerinden sonra da kadnlar iin nafaka tespit etmeleri
gerekirdi. Kanunun da bugn buna riayet etmesi daha iyi olurdu."
Bu yazara soruyoruz imdi: Siz, medeni kanun ve slam kurallarnn -ve sizin
deyiinizle kadnn kleliini esas alan felsefenin- hangi ilkesine dayanarak "erkek kadnn
sahibidir" ve "erkein nafaka vermesinin nedeni, onun sahip, kadnnsa onun mal
olmasdr" hkmne vardnz yle?! Sizin "sahip" diye nitelediiniz koca nasl "sahip"tir
ki kadnna -ve sizin deyiinizle klesine "uradan bir kase su ver bana" demek hakkna
dahi sahip deildir!?... Bu nasl efendidir ki, klesi onun iin parman oynatacak olsa
efendisinden buna karlk cret isteyebilmektedir?!... Bu nasl "efendi" dir ki klesini,
kendi evinde dourduu kendi ocuuna bedava st vermeye dahi zorlayamamaktadr?!!!
Btn bunlar bir tarafa; nafakas bakas tarafndan karlanan birisi ille de onun
"klesi" mi olmaktadr? slam ve dier btn sistemlerde, mesela, baba veya babayla
anne, ocuklarnn nafakasn salamakla ykmldr. Bu durumda "O halde dnyada
mevcut btn kanunlar, ocuklar anne ve babalarnn klesi olarak grmektedir" gibi bir
hkme varlabilir mi?! Ya da mesela slam'da evlat, geimini salayamayacak kadar fakir
olan ana ve babasnn nafakasn karlamakla mkelleftir. Bu durumda "o halde slam
anayla babay evladn klesi olarak gryor" denilebilir mi?!
Btn bunlardan daha da artc olan, yazarn "kocasnn vefat iddetin de kadna
nafaka verilmesi neden vacip deildir? Halbuki kadn, kocasn kaybetmi olduu srada
koca parasna her zamankinden daha fazla muhtatr."eklindeki eletirisidir.
Bu muhterem yazar yzyl ncenin Avrupa'snda yayor galiba!...
Eer slam, evlilik sresi boyunca kadnn hibir mlkiyet hakk tamadn sylemi
olsayd, kocasnn lmnden hemen sonra kadnn durumunun alt st olacan sylemek
elbette doru olurdu. Ancak slam, kadna mlkiyet hakk tandna ve evlilik sresi
boyunca btn masraflar kocas tarafndan karlandndan kendine ait servetini olduu
gibi muhafaza etmi olacana gre, bu durumda kocasnn lmnden sonra da kadnn
yine bir sre ondan nafaka almasna ne lzum var? Nafaka, erkein yuvasn ssleme

120

hakkdr... Yuva ykldktan sonra da kadnn bu hakk tamay srdrmesinin bir manas
kalmaz ki...
TR NAFAKA
slamda eit nafaka vardr:
Birincisi, mal sahibinin malna harcamas gereken nafakadr. Bir hayvan sahibinin
hayvanna yapt harcamalar bu snfa girer. Bu tr nafakada l, malik ve
memluk"sahip" ve "ait" olmadr. (malik ile memluk ilikisi)
kinci tr nafaka, henz akil ve bali olmayan veya fakir olan ocuklarna babann; ya
da fakir olmalar halinde baba ve ananeye evladn vermekle mkellef olduu nafakadr.
Bu tr nafakada l sahiple ait (malik-memluk) ilikisi deil, bilakis; evladn, kendisini
dnyaya getiren anne ve babas zerindeki tabii hakkdr, ya da evladn dnyaya
gelmesinde katlmlar olan ve onu ocukluundan beri byterek bu uurda nice
zahmetlere katlanan anayla babann evlat zerindeki anne-babalk hakkdr. Bu snfa
giren nafakann artysa, nafakas karlanmas gereken tarafn - ana-baba veya evladnkendi geimini salayacak durumda olmay ya da yoksul oluudur.
nc trse, erkein kadna verdii nafakadr, onun geimini saalmasdr. Bu tr
nafakada l olarak alnan ey, ne sahiplik ve aitliktir; ne de "evlatlk-ebeveynlik" veya
kadnn aciz, gsz ve yoksul oluudur.
Kadn milyoner de olsa, alabildiine bol geliri bulunsa ve buna karlk erkein geliri
pek az da olsa; erkek, yine de evin btn masraflarn ve bu cmleden olmak zere
kadnn zel masraflarn karlamakla ykmldr. Bu nafakann, daha nce bahsi geen
dier iki nafakadan bir fark da, bu nafakann ahsn bahsi geen iki tr nafakada ahs,
grevini ihmal ederek nafakay demezse gnahkar saylr; fakat grevini ihmal etmesi,
"hukuken aranabilecek bir hak iddiasnda bulunulmaya sebebiyet tekil etmez. Halbuki
nc tr nafakada, erkein vazifesini ihmal etmesi halinde, kadn hukuki bir hak olarak
dava aabilme ve davann ispat durumunda hakk olan nafakay erkekten alabilme
imtiyazna sahiptir.
Bu tr nafakada l ve kstasn ne olduunu da gelecek bahsimizde ele alacaz,
inallah.
BUGNN KADINI MEHR VE NAFAKA STEMEMEKTE MDR
ACABA?...
Geen blmdeki bahsimizde ksaca, evin btn masraflarnn ve bu cmleden olmak
zere kadnn ahsi harcamalarnn tamamiyle erkein uhdesinde olduunu belirttik.
Kadnn bu hususta hibir mkellefiyeti bulunmadn, byk bir servete ve kocasnn kat
kat fazla bir gelire sahip olmas halinde dahi kadnn, ev masraflar ve aile harcamalarn
karlama konusunda kocasna yardm etmek zorunda olmadn syledik. ster parayla
ilgili harcamalar ve ister yardm olarak kadnn bu meseleye itirak ve katlmnn
tamamiyle kendi istek ve iradesine bal bulunduunu belirtmitik.

121

slama gre kadnn zel masraflar ailenin ev masrafnn bir paras saylr. Bu da
btnyle erkein uhdesinde yer alr. Buna ramen erkein kadn zerinde hibir
ekonomik tasalluta hakk yoktur. Hibir ekilde onun i ve enerjisinden faydalanmaz, onu
istismar edemez. Kadnn nafakas; zel durumlarda evlada vazife olmas asndan anababann evlat tarafndan karlanmas gereken nafakasna benzer. Evlat kendisine den
bu vazifeyi yerine getirmi olmas sebebiyle ana-babasn altrma ve onlarn igcnden
faydalanma hakkn elde etmi olmaz.
MAL MESELELERDE KADININ HAKKINI KORUMA
slam, gemite benzerine rastlanmayacak bir tavrla mali ve iktisad konularda kadnn
haklarn savunmutur. Bir yandan kadna tam bir iktisadi hrriyet ve bamszlk
tanyarak erkei onun mal varl ve igc zerinde tasarrufta bulunmaktan men etmi,
dnn dnyasnda pek uzun bir gemii olan ve 20. yzyln balarna kadar Avrupada da
pek yaygn bulunan "kadnn ticari ilemlerinde erkee tam velayet hakk tannmas"n
yasaklamtr. Bir yandan da, ev geim masraflarnn temini mesuliyetini kadnn
omuzlarndan kaldrarak onu para kazanabilmek iin abalayp durma mecburiyetinden
muaf tutmutur.
Batperestler, ite byle bir kanunu "kadn savunma" ad altnda eletirmek
istediklerinde en aptalca yalana bavurmakta ve "Nafakann sebebi, erkein kendisini
kadnn efendisi olarak grmesi ve onu bir hizmeti gibi kendi hizmetine alyor olmasdr.
Hayvan sahibi, hayvanlarnn ona yk tayabilmesi iin, nasl onlarn zaruri ihtiyalarn
karlamak zorundaysa, nafaka kanunu da ayn gayeyle erkein kadna, alktan
lmeyecek kadar bir eyler vermesini gerekli grmtr." demektedirler!...
Bu aptalca yalana armamak elde deil... Adam kalkp da "slam kadna haddinden
fazla hak tanyor, erkei onun bedava hizmetisi, cretsiz ua haline getiriyor" dese ilk
bakta yutturulabilecek bir yalan olurdu belki. Fakat bunu Erkee daha fazla hak
tanm tanm" diyerek ve kadndan yana grnerek sylemek yalandan da te,
"aptalca bir yalan" olmaktadr.
Gerek apak ortadadr; slam kadnn lehine, erkein aleyhine bir kanun koymamtr.
Erkein lehine ve kadnn aleyhine olacak bir kanun da koymamtr.
slam ne kadnn tarafn tutar, ne de erkekten yana kar...
slam, koymu olduu kanunlarda kadnn, erkein ve onlarn ellerinde yetiecek olan
evlatlarn saadetini gzetmi, ksacas btnyle insanlk ailesinin mutluluunu nazara
almtr.
slam ailenin ve ksacas btn insan topluluklarnn saadetini, tabiatn kanun ve
kaidelerini grmezden gelmemelerinde, yaratl nizam mdebbirinin usta elleriyle tanzim
etmi olduu vaziyet ve ahvali gz ard etmemelerinde grmektedir...
Daha nce de defalarca belirtmi olduumuz gibi slam, koymu olduu kanunlarda
"erkein ihtiya ve istein mahzar, kadnnsa ihtiya duymamann mahzar" olmas
gerektii kaidesine daima riayet etmitir. slam erkei bir alc, kadnysa alcnn talip
122

olduu metan sahibi olarak grr. slam nazarnda, erkein kadna kavutuu mterek
evlilik hayatnda bundan fayda gren -ve kendisine ltufta bulunulan taraf- erkektir
aslnda. Bu sebeple de sz konusu beraberliin masraflarn karlamak erkee den bir
vazifedir. Kadnla erkek, ak hususunda tabiatn kendilerine iki ayr rol yklemi
olduunu unutmamaldrlar. Evlilik, kadnla erkein kendilerine has rollerle tezahr
etmeleri halinde salam, kalc ve saadet verici olacaktr ancak.
Erkein, kadnn nafakasn karlamakla mkellef olmasnn bir dier nedeni de, neslin
devamn salayan reme hadisesi sorumluluunun dayanlmaz zorluk ve meakkatlerinin
tabiat asndan kadna yklenmi olmasdr. Bu hadisede tabiatn erkee yklemi olduu
ey bir anlk zevk verici bir eyleme katlmaktan te deildir. Halbuki kadn bunun iin
-ocukluk ve yallk dnemleri dnda- srekli aylk rahatszla katlanmakta, hamilelik
dneminin arl ve bu dneme mahsus hastala tahamml etmekte, doumun ar
zorluu ve doumla gelebilecek arzalar stlenmekte, ocuu emzirmek ve onun
bakmyla uramak durumunda kalmaktadr.
Btn bunlar kadn vcuta kerten, fiziki gcn fevkalade azaltan hadiselerdir ki,
onun bir ite alma kuvveti ve igcn de haliyle azaltmaktadr. Bu sebepledir ki evin
geimini salama konusunda kanunun kalkp da kadnla erkei bir grmesi ve kadn
gzetmemesi, kadnn gerekten pek ac ve zor bir durumda braklmas demek olacaktr.
Nitekim iftler halinde yaayan canllarda erkein daima diisini gzetip kollamas bir
olay olarak ortadadr. reme mkln yaadklar dnem boyunca erkek yiyecek
temininde diisine yardm etmektedir.
stelik igc asndan ve ypratc ekonomik ve retimle ilgili faaliyetlere katlma
hususunda kadnla erkek birbiriyle eit ve benzer yaratlta da deildirler.
Btn bunlar bir yana, kadnn servet ve paraya olan ihtiyac, erkein bunlara olan
ihtiyacndan ok daha fazladr. Gzellik ve klk kadnn hayatnn bir paras, onun temel
ihtiyalarndan biri durumundadr. Kadnn ahsi lks ihtiyalar, tuvalet ve sslenme
masraflar, genelde bir erkein kendine yapaca masrafn birka katdr. Sslenme ve
ziynete kar tad eilim, bir anlamda kadnda deiiklik ve teferruatlla da eilim
olduunu gstermektedir. Mesela bir erkek iin bir takm elbise giyilmeyecek kadar
eskiyip ypranmad srece "giyilebilir" iken, bir kadn iin ancak "yeni bir elbise olarak
grnd srece" giyilebilir olmaktadr... Hatta kadnn, yeni bir elbise veya ziynet
eyalarndan birini "bir defadan fazla kullanmaya deer" bulmamas da pek ala
mmkndr. Ksacas, servet kazanabilmek iin gerekli alma hususunda kadn,
erkekten daha az gce sahip, ancak harcama ve giderleri erkee oranla daha fazladr.
Btn bunlara ilaveten kadnn kadnln koruyabilmesi; yani gzellik, nee, canllk
ve almlln srdrebilmesi onun daha sakin, morali yerinde ve daha fazla huzurlu
olmasn gerektirir. Bu da daha az alp daha az ypranmasn gerekli klmaktadr. Kadn
da erkek gibi srekli alp abalamak ve uraya buraya koturarak para kazanmak
zorunda kalacak olursa, gururu krlacak ve almlln yitirecektir. Ekonomik skntlarn
123

erkein alnna kazd izgiler, kadnn alnna ve yzne kaznacak, kalar

atlverecektir. Fabrikalarda, atlye ve brolarda almak ve geimini kazanmak
zorunda olan zavall batl kadnlarn, doulu kadnlarn yaamna daima gpta ettiini
duymayan kalmamtr. Huzur ve rahat olmayan bir kadnn kendisiyle ilgilenebilecek
frsat bulamayaca, erkeinin nee ve sevin kayna olamayaca aktr.
Binaenaleyh, geim temini iin giriilen ypratc faaliyetlerden kadnn muaf tutulmas,
sadece onun yararna deil, erkek ve aile iin de gerekli ve lzumludur. Zira erkek de, aile
yuvasnn kendisi iin bir huzur kayna ve skntlarn unutturabilecek bir dinlenme oca
olmasn ister. Ev ortamn bir huzur yuvas ve darnn patrtl grltl skntlarn
unutturan bir dinlenme oca haline getirebilecek kadn ise, alm olmann
yorgunluuna uramam bir kadn olabilecektir ancak. Yorgun argn bir vaziyette evine
dndnde evde, kendisinden daha yorgun bir kadnla karlaan erkein halini bir
dnn ..
Binaenaleyh, kadnn rahat ve huzurlu, salk ve nee iinde olmas erkek iin de pek
byk ehemmiyet tar.
Erkein bin bir glkle kazand paray, cmerte stne bana harcamas iin can
gnlden karsna takdim etmeye hazr olmasnn nedeni, ruhunun kadna muhta
olduunu sezmesindedir; Allah Teala'nn kadn onun ruhu ii huzur kayna kldn
anlam olmasndandr: "O sizi tek bir nefisten yaratt ve kendisiyle durulup yatmas iin
ondan da eini var etti..." A'raf:189 Einin huzur ve rahat iinde yaamas iin gerekli
ortam hazrlad lde aslnda dolayl olarak kendi saadetine yardmc olduunu, kendi
aile yuvasn ihya ettiini fark etmi olmasndandr. Elerden hi olmazsa birinin dierine
teselli ve teskin kayna olabilmesi iin yorgunluk ve telalara yenik dmemesi
gerektiini bu i blmnde de erkein hayat kavgasna atlmasnn daha uygun olacan,
teskin ve huzur verebilecek tarafnsa kadn olduunu anlam olmasndandr.
Kadn erkee mali ve maddi adan, erkekse kadna ruhi adan muhta bir ekilde
yaratlmtr. Kadn, erkein destei olmakszn, onun ahsi masraflarnn birka kat olan
kendi maddi ihtiyalarn gidermez. Bu cihetledir ki slam, kadnn meru eini (yalnzca
eru eini) onun dayanak ve gvence noktas olarak belirtmitir.
stedii her lkse sahip bir ekilde yaamak isteyen bir kadn, bunun iin kendi meru
eine dayanmaz ve ona gvenmezse baka erkee dayanacak ve bunu ondan
salayacaktr. Bugn maalesef bu durumun rnekleri giderek artmaktadr.
NAFAKA ALEYHNE PROPAGANDA YAPILMASININ SEBEB
Kadnn nafakasn kocasnn temin etmesi gerektiine kar yaplan propagandalarn
nemli bir sebebi de, kadnn paraya olan fazlaca ihtiyacnn kocas tarafndan temininin
engellenmesi suretiyle onu kadn avclarnn tuzana drebilmekten baka bir ey
deildir.

124

ou messeselerde zellikle kadn kadrosuna yklce maalar dendiine dikkat

edilirse anlatmak istediimiz daha kolay anlalacaktr.
Nafakann kaldrlmasnn fuhuun artmasna yol aacandan kimsenin kukusu
olmasn...
Bir kadn iin, hayatn btnyle erkekten ayrarak kendi bana olmak ve buna
ramen doasna uygun bir ekilde kendini idare edebilmek nasl mmkn olabilir?
Aslna baklrsa, kadnn geimini kendisini temin etmesi -nafakann iptali- fikri,
kadnlarn pahal sslenmeleri ve israflarndan bkm olan erkekler tarafndan da destek
grmektedir. Bunlar, hrriyet ve eitlik ad altnda ve bizzat kadnn kendi eliyle, lkse
dkn, ssperest ve msrif kadnlardan intikam almak istemektedirler.
Will Dourant, "Felsefenin Lezzetleri" adl eserinde ada evlilii "Gebeliin kanunen
nlenebildii, taraflarn rzasna bal boanma hakknn olduu, ocuksuz ve nafakasz
bir kanuni evlilik" eklinde tanmladktan sonra yle der:
Orta halli ailelerin lks ve konfora dkn ssperest kadnlar, emektar erkeklerin
intikamnn yaknda btn kadnlardan alnmasna sebep olacaklar. Evlilik denilen hadise
ylesine deiiverecek ki, masrafl evlerin ss ve korkusu olan isiz kadnlardan eser dahi
kalmayacak, erkekler elerinden, kendi giderlerini kendilerinin karlamasn isteyecekler.
Nitekim arkadaa evlilik dedikleri ada evliliin bir art da hamile olmad srece
kadnn almak zorunda olmasdr... Burada, kadnn tam anlamyla zgr olmasna yol
aacak bir nokta var: Bundan byle kadn, evlilik sresince batan sona dein btn
masraflarn bizzat karlamakla ykml olacaktr...
Sanayi devriminin kadn konusundaki acmasz sonular teker teker ortaya kyor
imdi.... Kadn, artk kocasyla birlikte fabrikada almaldr; evinin sakin bir kesinde
ylece oturup bu verimsizliini, kocasn iki kat almaya mecbur ederek telafi ettirmek
yerine ite, almada, alnan maa ve stlenilen vazifelerde onunla eit ve bir
olmaldr!..."
Will Dourant szlerini istihza yollu bir ifadeyle yle noktalyor: "Kadn zgrl
denilen eyin manas budur ite..."
KOCA YERNE DEVLET
Neslin devamn salama hususundaki vazifesinden dolay kadnn mali ve iktisadi
adan bir dayana olmas gerektii tartlmaz bir gerektir.
Bu gn Avrupa'da kadn zgrln savunarak anaerkil dneme dnlmesini babann
btnyle aile yuvasndan dlanmas gerektiini ne srenler vardr. Bunlara gre kadn
tam anlamyla ekonomik bamszlna kavutuunda ve hayatn her safhasnda erkekle
bir ve eit duruma geldiinde ok gemeyecek, baba, fazlalk bir unsur olarak aile
yapsndan dlanacaktr.
Sz konusu kiiler bir yandan bunu yaparken dier yandan devleti "ailenin babas"
olmaya davet etmekte ve tek bana yuva kurup btn mesuliyetleri bizzat stlenmeye

125

yanamayacaklar kesin olan annelerin gebelii nlememesi ve bylece de insan neslinin

yok olmaya yz tutmamas iin devletin onara mali yardmda bulunmasn istemektedirler.
Yani gemite kendi kocasndan nafaka alan ve - nafakaya kar kanlarn iddiasna
baklrsa- kocasnn klesi durumunda olan kadn, bundan byle kocasndan deil de
devletten nafaka alacak ve dolaysyla de devletin "klesi" olacaktr... nk babann
grev ve haklar devlete intikal edecektir.
Mukaddes (semavi) kanunlar zerine kurulan salam ve kutsal aile yapmzn
temellerine ar darbeler indirerek bu yapy altst edenler keke bunun neye mal
olacan bilseler, nasl sonulanacan bir dnseler ve biraz daha uza grebilselerdi...
Bertrand Roussel "Evlilik ve Ahlak" adl kitabnn "Aile ve Devlet" balkl blmnde
devletin ocuklarla ilgili kltrel ve salk sahalarndaki mdahalelerine deindikten
sonra yle diyor: "yle grnyor ki aile yapsnda babann biyolojik varlnn
gerekesini kaybetmesine ramak kalm durumda... Babann bylesine dlanp
tardolunmasna pek etkin olan bir dier unsur da kadnlarn maddi bamszla olan
eilimleridir. Seimlere katlan kadnlar genellikle evli olmayanlardr. te yandan bugn
evli kadnlarn kar karya olduu problemler, bekar kadnlarnkinden ok daha fazladr.
Evli kadnlara tannan kanuni avantajlara ramen ie girme rekabetinde, evli kadnlar
bekarlardan hep geri kalmaktadr... Evli kadnlar iin ekonomik bamszln
koruyabilmek, ancak iki yolla mmkndr. Birincisi mesleklerini brakmayp almakta
olduklar ii srdrmeleridir. Bu durumda ocuklarnn bakmn cretli dad ve bakclara
brakmak zorundadrlar ki, bu da anaokulu ve kardelerin yaygn bir ekilde giderek
oalmas demektir. Bu durumun mantken douraca kanlmaz sonu, ocuk iin
psikolojik adan ne baba ne de anne diye bir eyin artk kalmayacadr. kinci yol, gen
annelere, ocuklarna kendilerinin bakmas iin avans denmesi ve mali yardmda
bulunulmasdr ki, bu yol da tek bana faydal deildir ve ocuk belli bir yaa geldikten
sonra annenin yeniden istihdamn ngren kanuni meyyidelerle pekitirilmeli ve tekmil
hale getirilmelidir. Ancak bu ikinci yolun bir avantaj da var. O da annenin, bir erkee ait
olma gibi bir hakarete katlanmak zorunda olmakszn ocuunu kendisinin bytebilme
imkanna sahip olmasdr... Byle bir kadnn tasvibi halinde aile ahlak zerinde
yarataca tepkileri de beklemek gerekir elbet... u da var ki kanun, "gayri meru bebein
annesine avans verilmeyecei"ni ya da "annenin zina yaptna dair yeterli delillerin
olmas halinde avansn babaya devredilecei"ni ngrebilir. Bu durumda da mahalle
polislerinin, evli kadnlarn btn davranlarn gz altnda bulundurmalar gerekir. O
halde byle bir kanunun pek parlak izler brakmayaca kesin. Ayn zamanda bu ahlki
tekamln mucidi olan kimselerin dimanda pek ho bir tat brakmama tehlikesi de var...
Binaenaleyh sonu olarak bu hususta polis mdahalesinin kesilmesi ve gayri meru
yollarla ocuk sahibi olan annelerin sz konusu doum avansndan faydalanmas
durumunda ii kesiminden olan ailelerde baba, iktisadi grev ve konumunu tamamiyle
kaybedecektir. ocuklarnn nazarnda bir kedi veya bir kpekten fazla bir ehemmiyet
126

tamayacaktr... Medeniyet, en azdan bugne dein gelimi olan medeniyet, annelik

duygularn zayflatmaya yneliktir..."
"Epeyce gelimi ve ilerlemi olan bu medeniyetin muhafazas gayesiyle muhtemelen
kadnlara hamile olmalar iin, bu ii pek krl grecekleri miktara cazip bir para verilmesi
gerekecektir. Bu durumda btn kadnlarn veya ounluunun annelik mesleini semesi
de gerekmez. Bu da dier meslekler gibi bir meslek olacak ve kadnlar meseleye tam
vakf olarak ve ciddiyetle bu meslee ilgi duyacaklardr. Ancak btn bunlar teoriden
baka bir ey deildir ve demek istediim udur: Kadn hareketleri, tarih ncesinden beri
erkein kadna zaferini temsil eden babaerkil aile yapsnn ortadan kalkmasn salamtr.
Ancak bugn hepimizin kar karya olduu "batda erkein yerini devlete brakmas"
hadisesi bir ilerleme saylmaktadr..."
Evet... Russel byle diyor... Kadna nafaka verilmesi ve geiminin kocas tarafndan
salanmasnn lavedilmesi, ya da bu beyefendilerin deyiiyle "kadnlarn maddi
bamszl", yukardaki ifadelerden hareketle u sonular verecektir:
-Babann aile yapsndaki yerini yitirip tardolmas veya en azndan babann nemini
kaybederek anaerkil dneme dnlmesi... Babann yerine devletin oturtulmas ve bylece
annelerin baba yerine devletten avans alp geimlerinin devlete karlanmas... Annelik
duygularnn zayflatlmas ve nihayet "ana" olmann, ftri ve duygusal boyutundan
soyutlanarak herhangi bir meslek ve i haline getirilmesi...
Bunlar, aile yapsnn kmesi demektir. Bunun da kanlmaz olarak btn insanln
kyle sonulanaca apak ortadadr...
Her ey yoluna girecek, ancak bir eyin eksiklii duyulacaktr: Bir aile yuvasna
mahsus samimiyet, saadet ve manevi haz...
Velhasl, demek istediim udur: Kadnn tam anlamyla hr ve bamsz olmas
gerektiini savunup babann aileden tardolunmas lazm geldiini syleyenler bile kadna,
insan neslinin remesi konusundaki tabii vazifesini yerine getirmesi iin avans denmesini
belirtmekte, hatta kendisine pek ala cret ve kira bedeli verilmesi gerektiini ileri
srmekte, bu masraf da devletin stlenmesini talep etmektedirler. Ayn grev, yani neslin
devamn salamak iin erkein ifa ettii tabii vazifeyse, kadnn tam tersine, ona hibir
hak kazandrmamaktadr.
Dnyann neresinde olursa olsun btn kadro kanunlarnda erkek ii veya memur iin
tespit edilmi olan asgari maa veya cret tabannda ei ve ocuklar da gz nnde
bulundurulur. Yani dnyadaki btn istihdam kanunlar da kadn ve evladn nafaka
hakkn resmen tanmlardr.
ULUSLARARASI NSAN HALKLARI BEYANNAMES KADINA HAKARET
M EDYOR?
nsan Haklar Beyannamesi madde 23/3'te yle der: "alan herkes, kendisinin ve
ailesinin geimini insanca usullere uygun dzeyde temin edecek uygun ve yeterli bir cret
almaya hak kazanm olur."
127

Yine ayn beyannamenin 25/1. maddesinde yle geer: "Yiyecek, mesken, salk ve
sosyal hizmetler asndan kendisinin ve ailesinin ihtiyalarn karlayabilecek bir yaam
dzeyine sahip olmak herkesin hakkdr."
Bylece aile kurmak isteyen her erkein, kars ve ocuklarnn geimini salamak ve
onlarn nafakasn temin etmekle de mkellef olduu vurgulanmtr. Karsnn ve
ocuklarnn geim masraf, evin erkeinin gerekli ve zaruri masraflarndan saylr.
nsan Haklar Beyannamesi kadnla erkein eit haklara sahip olduunu vurgulam
olmasna ramen, kadnn nafakasn erkein karlamasn kadn-erkek haklarnn
eitliine aykr bulmamtr. Binaenaleyh, nsan Haklar Beyannamesini azndan
drmeyen ve Meclisin bu beyannameyi kabul etmi olduunu vurgulayanlarn nafaka
meselesini hallolmu bir mesele olarak telakki etmeleri gerekir. slam motifi tayan her
eye irtica ve gericilik yaftas yaptran "batperestler" nsan Haklar Beyannamesine de
byle bir itirazda bulunabilecekler mi acaba?! Bu beyannameyi erkein efendi, kadnn
kle olduunu kabul eden bir zihniyetin rn olarak tantma cretini gsterebilecek mi
acaba??!...
Daha da ilgin olan, nsan Haklar Beyannamesi'nin 25. maddesindeki u ifadelerdir:
"ilik, hastalk, sakatlk, dul kalma, ihtiyarlk... vb. gibi elde olmayan sebeplerle
geimini temin imkanndan mahrum kald hallerde haysiyetli hayat arlarna sahip olmak
her insann hakkdr."
Kadnn kocasn kaybetmi olmasnn geim vesilesini kaybetmesi" olarak
deerlendirilmesi bir yana dursun, nsan Haklar Beyannamesi dul kalm olmay isizlik,
hastalk ve sakatlkla ayn dzeyde bir hadise olarak zikretmitir burada... Yani dul
kadnlar isizler, hastalar, yallar ve sakatlarla ayn srada saymtr.
Bu, kadna yaplm byk bir hakaret deil midir?... Dou lkelerinden birine ait bir
kitap veya kanun maddesinde byle bir ifade gemi olsayd hi phesiz itirazlar ve
feryatlar gklere ykselecek ve yaygaray basp ortal velveleye vereceklerdi hemen...
Nitekim ran'da, kanun maddelerimizden bazlar gndeme geldiinde bunun rneklerini
grdk...
Ancak, yaygara ve propagandalarn etkisinde kalmayan ve meseleyi btn boyutlaryla
grebilme basiretine sahip olan her insan, ne erkei kadnn geimini temin eden
vesilelerden biri olarak tayin eden yaratl, ne kadnn dul kalmasn onun geim
vesilesini kaybetmi olmas olarak deerlendiren nsan Haklar Beyannamesi'ni ve ne de
erkei kadnn geimini temin etmekle mkellef klan slam kanunlarn "kadna hakaret
etmi olmakla sulamaz ve bunun akld bir davran olacan pekala bilir. Zira kadnn
erkee muhta olarak yaratlm olmas, ve erkein kadnn gven ve dayanak noktas
oluu meselenin ancak bir boyutunu Gerekte yaratl kanunu, kadnla erkei birbirine
daha yakn klmak ve aralarndaki ba daha bir glendirerek insanolunun saadetinin
asl temelini tekil eden aile yuvasn daha salam temeller zerine oturtmak iin erkek ve
kadn birbirine ihtiya duyacaklar bir ekilde yaratmtr. Eer erkei mali adan kadnn
128

dayanak ve gvencesi yapmsa, kadn da ruhen teskin bulma asndan erkein dayanak
ve gvencesi yapmtr. Bu iki farkl ihtiya onlar birbirine daha fazla yaklatrarak birlik
ve beraberliklerini pekitirir.
9. BLM
MRAS MESELES
Dnn dnyasnda kadna miras hakk ya hi tannmyor, ya da mmeyyiz olmayan bir
ocuk gibi muamele ediliyordu. Yani kendisinde hukuki bamszlk ve tzel bir kiilik
tannmyordu. ok eskiden, baz kanunlar kza miras hakk tanyorduysa da kz evladn
ocuklarna bu hakk vermiyor; buna karlk erkek evladn hem kendisi -babasnn,; hem
de ocuklar ,bykbabalarn ,mirasnda hak sahibi olarak kabul ediliyordu. Gemite,
kadna da erkek gibi miras verilmesini ngren kimi kanunlar da vard. Fakat bu
kanunlarda miras bir hak veya bir pay olarak ve Kur'an'n tabiriyle "verilmesi gerekli ve
miktar muayyen bir hak"7eklinde deil de; ahsn vasiyeti varsa veriliyordu. Yani miras
sahibine, "kz evladna da miras brakmay vasiyet edebilme hakk" tanyordu; Kadnn
mirasta pay olma veya olmama meselesini pek uzun gn dokmanlar brakm
durumundadr. Bunlara teker teker deinmeyi gerekli bulmuyoruz. Yukarda verdiimiz
birka satrlk rnek bir anlamda bunlarn zeti saylr zaten.
GEMTE KADININ MRASTAN MAHRUM BIRAKILMI OLMASININ
NEDENLER
Gemite, kadnlarn mirastan mahrum braklmasnn asl sebebi, aileye intikalini
nlemekten ibaretti. Eski inanlara gre neslin devam ve reme hadisesinde kadnn
oynad rol pek zayftr. Anneler, erkeklerin menisini yetitiren kaplar mesabesindedirler;
ocuklar byle gelirler dnyaya!... Bu cihetle gemite bir erkein erkek evladndan olan
torunlarnn onun kendi evlad olduu kabul edilir ve bunlar aileden saylrlard. Ancak,
kznn ocukluklar onun evlad ve onun ailesinin bir paras saylmaz; kaynpederinin
evlad ve kaynpederinin aile efradndan kabul edilirdi. Bu sebeple de kz evladn mirastan
pay almas halinde onun evladnn sonradan bu mirasa konaca ve sonuta aile servetinin
yabanc bir aileye intikal edecei dnlrd.
Merhum Dr. Musa Emi'nin "ran Medeni Hukukunda Miras" adl eserinin 8. sayfasnda
"Eski alarda ailelerin temelini sevgi ve ak deil, din tekil ediyordu." demekte ve yle
eklemektedir: "Bu babaerkil - pederahi- ailede dini bakanlk bykbabann greviydi.
Onun lmnden sonra da ailenin dini merasimlerinin icras byk erkek oul araclyla
nesilden nesile geiyordu. Eski alarda yaayanlarn nazarnda erkek, sadece neslin
devamn salayan bir varlktr. Binaenaleyh ailenin babas, oluna hayat vermi
7

- yazar, Nisa suresinin 7. ayet-i kerimesini kastediyor. Bu ayet-i kerimede, kadna ve erkee
verilecek mirasn "verilmesi gerekli ve miktar muayyen bir hak" olduunu vurgulayan (nasiba) ve
(mefruda) kelimeleri kullanmtr ki Arapa anlamyla bu "hak" k - miras - "kesinlikle tespit etmek
istedii gibi "kufilik" ten karmaktadr. - ev.

129

olmasndan baka kendi dini inan ve trelerini, atee sahip olma ve zel dini dualar
okuma hakkn da aktaryordu. Hintlilerin "Veda"lar Yunanllarn ve Romallarn
kanunlarnda da grld zere reme gc erkeklere mahsus ve onlarn tekelindeydi.
Bu eski inan, dinin erkein tekelinde kalmasyla -baba veya kocann aracl olmaksznkadnlarn dini ilerde hibiri dahil bulunmamasyla sonuland. Kadnlar dini merasimlerin
icrasna katlmadklarndan, tabii ki dier ailevi avantajlardan da faydalanmyorlard.
Nitekim daha sonralar miras kural ortaya ktnda kadnlar bu haktan mahrum kadlar."
Kadnn mirastan mahrum braklmasnn baka sebepleri de var; askeri gcnn zayf
olmas bunlardan biridir. Deerlerin fiziki kahramanlk ve pehlivanlklara dayand ve iyi
bir savann gsz, yz bin erkee ye tutulduu bir yerde askeri sava ve mdafaa
gc pek zayf olan kadn, haliyle mirastan mahrum braklacakt...
Cahiliye devrinin Araplar ite bu sebeple kadnn mirastan pay almasna kar kyor
ve ortada lnn erkek bir akrabas ve olduka -bu uzak bir akraba olsa dahi- kadnn bu
mirasa sahip kmasna asla izin vermiyorlard. Nitekim miras konusundaki "anayla
babann ve yaknlarn braktklar malda anayla babann ve yaknlarn braktklarndan
erkekler iin pay vard. Mal az olsun, ok olsun, mirasta muayyen bir pay var."8
bu ayeti kerime nazil olduunda Araplar pek armlardr. Tam da o gnlerdeydi ki,
Arap dnyasnn tanm airi Hasan bin Sabitin kardei l ve geride bir kadnla birka
kz ocuu yetim kalmt. Amca oullar lnn btn mal varlna sahip kp kadna
ve geride kalan yetimlere hi bir ey vermediler. Kadn, Hz. Resul- Ekrem (s.a.a)
giderek ikayette bulundu. Resul- Ekrem (sav) onlar arp bu davranlarnn sebebini
sorduunda "kadnlar silah kuanp dmana kar savamazlar ki. Halbuki biz erkekler
elimize kl alp hem kendimizi hem u kadnlar korumak durumundayz... O halde
servet de erkeklere ait olmaldr. "Dediler. Ancak Hz. Peygamber (sav) Allah'n hkmn
kendilerine tebli ederek hatalarn dzeltmelerini istedi.
EVLATLIIN MRAS HAKKI
Cahiliye dneminde Araplar bazen bir erkek ocuu evlatlk edinirleri. Bu erkek
ocuk, tpk z olu gibi lnn mirass kabul edilirdi. Evlatlk alma gelenei dier
milletler ve bu cmleden olmak zere ranllar ve Romallar arasnda da yaygnd. Bu
gelenee gre evlatlk edinilen bir erkek ocuk, srf erkek olmas hasebiyle kiinin kendi
kzlarnn dahi sahip olmad haklara sahip kabul edilirdi. Bu haklardan biri de evlatlk
alnan erkek ocuun miras hakk tayor olmasyd. Keza ahsn, evlatlk olunun
karsyla evlenmesini yasaklanm olmas da bu haklardan biri durumundayd. Kur'an-
Kerim bu gelenei de kaldrmtr.
KAN KARDELYLE MRAS

- Nisa, 7

130

Miras mevzunda, cahiliye dnemi Araplarnca geerli olan dier bir miras gelenei
daha vard ki Kur'an bu gelenei de kaldrd. Sz konusu treye gre, iki yabanc "Benim
kanm senin kann, bana yaplan saldr sana yaplm bir saldr olsun; ben senin, sen de
benim mirasm ol" diyerek birbirleriyle ahitleirdi. Bu ahit gereince de hayatta olduklar
srece birbirlerini koru ve birinin lm durumunda btn mal dierine miras kalrd.
BR EYA GB MRASIN BR PARASI OLAN KADIN
Cahili yet dnemi Araplar baz durumlarda lnn karsn da onun mal varl
arasnda sayar ve miras olarak ona sahipleniverirlerdi. Mesela lnn baka karsndan
olma bir olu varsa bu oul, lnn dier karsnn zerine bir elbise atarak onu kendi
mal ilan edebilirdi. Bylece onu kendisine nikahlamak veya bir bakasna nikahlayp,
karlnda mehirine konmak konusunda da tamamen serbestti. Bu da yalnzca Araplara
mahsus bir gelenek deildi; Kur'an bu gelenei de men etmi, yasaklamtr.
Eski Hine, Japon, Roma, Yunan ve ran kanunlarnda mirasla ilgili pek haksz ayrm ve
kayrmalar vard ki, bunlar teker teker anlatmaya kalkmamz halinde pek ok makaleye
daha ihtiya olacaktr.
SASANLER DNEM RAN'INDA KADININ MRAS HAKKI
Merhum Said Nefisi, "Sasaniler dneminden Emevilerin yklna kadar ki devirlerde
ran'n sosyal tarihi "ni anlatrken (42, sayfa) yle yazar: "Aile kurma hususunda Sasani
medeniyetinde grlen ilgin noktalardan biri de, babann, bulu yana erek olunu
kendi karlarndan biriyle nikahlamasdr Baka bir nokta da, Sasani medeniyetinde
kadnn tzel kiiliinin olmamasdr. Baba veya koca, onun mal varl zerinde pek
geni yetkilere sahipti. Kz ocuu on be yana varp rdn ispatladnda babas veya
velisi durumundaki aile reisi onu kocaya vermekle mkellefti. Olan ocuunun evlenme
yaysa yirmiydi ve kzn evlenebilmesi iin babann rzas artt. Kz ocuu evlendikten
sonra baba veya aile reisinin mirass olmaktan kyor; koca seiminde ona hibir hak
tannmyor. Ancak kz ocuu bulu yana gelmi olduu halde babas onu evlendirme
hususunda kusurlu davranacak olursa gayri meru evlilik yapma -babasnn rzas olmadan
kocaya varma-ya hakk vard ki bu durumda babasnda miras almazd.
Bir erkek saysz kadn nikahlayabilirdi. Yunan tarihindeki belgelerde de getii zere
bir erkein nikahlad kadnlarn says kimi zaman birka yz buluyordu. Zerdtlerin
dini kitaplarnda da zikredilmi olduu gibi Sasaniler devrinde evlilik kurallar son derece
karmak ve mulakt. Balca be eit evlilik vard:
1 - Babas ve annesinin rzasyla kocaya varan ve bu dnyayla br dnyada kendisinin
olacak olan ocuklar douran bir kadnla yaplan evlilik. Bu evlilii gerekletirebilen
kadna "Kral kadn" - padahzen- deniliyordu.
2 - Ana babasnn yegane evlad olan kza "Biricik kadn" - Owg zen - denilirdi.
Dourduu ilk ocuk, onun kocaya varmasyla birlikte yegane evlatlarn kaybeden anne
131

babasna verilir ve onun baba evindeki ba yeri bylece doldurulmu olurdu. Bundan
sonra da "Kral Kadn" olarak anlrd.
3 - Bir erkek ocuk bulu yanda evlenmeden lecek olsa, ailesi yabanc bir kadnla
yabanc bir erkei - kadna kendileri eyiz vererek - evlendirirler bu evlilikten doan
ocuklarn yars len gence ait kabul edilirdi. Bu evlilii yapan kadna da vey kadn
veya - evlatlkta olduu gibi - "kadnlk" -sezergen- denilirdi.
4 - ki kez evlilik yaam olan dul kadnlara "kapkulu kadn veya emektar kadn"
anlamna gelen "sezergen" denirdi. Eer ilk kocasndan ocuu olmamsa "sezergen"
olarak tannrd.
5 - Baba ve annesinin rzasn almadan evlenen kzlar, kadnlar arasnda en kt
dereceyi alr ve "Bana buyurun kadn" -gdserayzen- olarak adlandrlrd. Bunlar
ailesinden miras alamazd. Ancak olu bulu ana gelir de onu "Owgzen" - biricik kadn
- olarak nikahlarsa ailesinde miras alabilmesi mmkn olurdu.
Miras konusunda gemie ait bozuk dzenlemelerin hibirine slam kanunlarnda yer
verilmemitir. Eit hak ilkesini savunanlarn slam kanunlara getirdii eletiri, kadnn
miras hakknn, erkein miras hakknn yars nispetinde olmasdr, slam'da erkek kzn iki
kat, erkek karde kz kardein iki kat ve koca karsnn iki kat miras alma hakkna
sahiptir. Bunun tek istisnas babayla annenin miras alma durumudur; miras brakann
evlatlar yannda anne babas da hayatta ise anne ve babann her biri bu mirasn altda
birini alrlar.
slam'n, kadn miras payn erkein miras paynn yars olarak tayin etmi olmasnn
nedeni; kadnn nafaka, mehir, askerlik ve baz ceza kanunlar karsndaki zel
durumundan kaynaklanr. Baka bir deyile kadn miras konusundaki zel durumu, yine
onun mehir, nafaka, sava hizmetleri... vb. konulardaki zel dourduu bir neticecedir
aslnda.
Daha nce de belirtmi olduumuz zere slam mehir ve nafakay evlilik balarn
glendirmek, aile i huzur ve gveni salamak ve kar koca arasnda birlik ve beraberlii
perinlemek iin gerekli klmtr. slam nazarnda mehir ve nafakann kaldrlmas aile
temellerinin sarslmasna yol aar. Kadnn fuha ynelmesine sebep olur. Binaenaleyh
buna yol amamak gayesiyle slam mehir ve nafakay zaruri klm ve neticede: a) Kadnn
zel harcamalar erkee yklenmitir. Miras meselesi, ite bu tahmilin dourduu a
kapatma gayesi gder, mirastan erkein iki kat pay almasnn nemli sebeplerinden bir
budur. O halde demek oluyor ki kadnn miras payn azaltan en nemli sebep, onun
erkekten ald - ve almas gereken - mehir ve nafakadr.
BATIPERESTLER'N PARLAK FKRLER(!)
Baz Batperestler bu konun gndeme geldii ve kadna mirastan daha az hisse
verilmesini slam aleyhine bir propaganda arac olarak kullandklar yerlerde grlt
koparmaya alr, mehir ve nafaka meselesini ortaya atarak "Kadna mirastan daha az
132

pay verip sonradan bunu mehir ve nafakayla telafi etmeye almak niye?" der ve eklerler:
"Sadan kesip sola yamamann ve lokmay enseden evirip aza koymann ne alemi var?
Mirastan, kadnla erkee eit pay verilse de sonradan bunu mehir ve nafakayla telafi
etmeye gerek kalnmasa daha iyi olmaz m sanki?" derler.
Evvela unu hemen belirtelim ki, kraldan daha kralc olan bu zatlar sebebi sonu,
sonuysa sebep gibi grm ve bu ikisini birbirine kartrmlar. mehir ve nafaka, kadnn
miras konusundaki zel durumunun, gerektirmi olduu bir sonutur. kincisi, bu
efendiler hadiseye hakim olan yegane unsurun mali ve iktisadi boyut olduunu
sanmlardr. Sr f mal ve iktisadi boyut sz konusu olsayd, elbette ki mehir ve nafakaya
gerek kalmayacakt. Ya da kadnla erkein mirastan farkl paylar almalar lzumu
domayacakt. Ancak, daha nceki bahislerimizde de belirtmi olduumuz zere slam,
bazs tabii ve bazs psikolojik olan belli sebepleri gz nnde bulundurmu durumdadr.
Bir taraftan, erkein tabiat gerei tamamen muaf tutulmu olduu reme meselesinin
zorluklar ve dourduu ihtiya ve mkller hep kadn muhatap almakt; dier taraftan
servet kazanma ve ekonomik retime katk hususunda kadn erkekten daha az g ve
imkan tamaktadr. Bunlara ilaveten kadnn zel ihtiya ve giderleri gelir gcne oranla
daha fazladr. stelik kadnla erkein kendilerine mahsus apayr psikolojik yap ve ruhi
bnyeleri vardr. Yani kadnla erkein psikolojileri sz konusu olmaktadr ki bu mesele,
erkein kadn iin srekli "onun masraflarn karlayan ve onun iin harcamalarda
bulunun" taraf olmasn gerekli klar. Velhasl btn bu saydklarmza ilaveten, ailevi ba
ve ilginin artmasna ve glenmesine yardmc olan daha nice hassas psikolojik ve sosyal
noktalar vardr... slam dini bunlar btnyle naza alarak mehir ve nafakay gerekli
prensipler olarak tespit etmitir. Bu gerekli ve zaruri durum, dolayl olarak erkein izafi
harcamalarnn artmas eklinde yansmtr. slam bu durumun telafisi ve dengenin
saplanmas gayesiyle erkein mirastan iki kat hisse almas gerektiini bildirmitir.
Grld zere mesele asla srf ekonomik ve mali sebeplerden kaynaklanm deildir.
Bu cihetle "Kadna mirastan daha az hisse ayrlmas ve sonra bunun telafisi oluna
gidilmesine ne hacet var?" eklindeki sorular pek arpk kalmaktadr.
SADRI-I SLAM ZINDIKLARININ MRAS MESELESNE GETRDKLER
ELETR
slam nazarnda mehir ve nafakann sebep, kadnn miras durumununsa bu sebebin
dourduu bir netice olduunu belirtmitik. ilk dnemlerinden beri hep konuulmu ve
gndemde olmutur.
bn-i Eb'l Avce H. 2. yzylda yaam Allah'a ve dine inanmayan biridir. Bu adam
yaad dnemin fikri serbestisinden faydalanarak il hadi dncelerini her zaman ve her
yerde ifade etti. Hatta bazen Mescid'l Haram veya Mescid'n Nebi'ye gider ve devrin
tannm alimleriyle Tevhid, mead ve slam usul zerine tartmalara giriirdi. te bu
ahsn slam'a ynelttii eletirilerden biri de buydu: "Zavall kadnlar, erkeklerden daha
133

zayf olduklar halde onlarn yars kadar pay alyor mirastan... Bu insaf ve adalete
yakmaz" diyordu. mam Cafer Sadk (s.a) bu adama yle buyururlar: "Kadna mirastan
erkein hissesinin yarsnca dmesinin sebebi slam'da onun askerlik hizmetinden muaf
tutulmasdr. Ayrca mehir ve nafaka kadnn lehine olacak ekilde erkee yklenmitir.
Caninin yaknlarnn diyet demesi gereken baz "sehven ilenmi cinayet" durumlarnda
kadn bu demeye katlmaktan ve diyet vermekten muaf tutulmutur. Bu cihetledir ki,
mirasta kadna erketen daha az bir hisse tannmtr.
Grld gibi mam Sadk (a.s) kadnn miras konusundaki zel durumunun mehir
ve nafakayla, onu askerlik ve diyet vermekten muaf tutulmasndan kaynaklandn
belirtmektedir. mamlarn hemen hepsine buna benzer sorular sorulmu ve hepsi de ayn
cevab vermilerdir.
10. Blm: BOANMA HAKKI
Aile yuvasnn yklma tehlikesi ve bunun douraca kt sonular zerinde asrnzda
durulduu kadar hibir asr ve devirde zerinde durulduu ve sz konusu kt sonularn
ciddi tehdidine marul kalnd grlmemitir.
Kanun koyucular, hukukular ve psikologla, mevcut btn imkan ve aralar
kullanarak evliliklerin daha kalc, daha salam ve sarslmaz olmasn salama yolunda
aba sarf ediyorlar. Ancak, Farsada Her ne hikmetse sirkengebin safray artrd bu
kez9 diye bir deyim vardr. Birok abaya karlk toplumda evlilik temelleri
gleneceine istatistiklere baklrsa bunun tersi olmakta ve boanma oran her yl giderek
artmaktadr... Birok aile imdi her an yklma tehlikesiyle burun buruna yaamaktadr.
Bir hastalkla mcadele edildiinde, bu hastal nleme ve ona kar sava verme
abalar arttka normalde sz konusu hastaln sebep olduu kayp romannda girerek
azalma olur. Hatta hastaln kk dahi kaznr. Oysa boanma hastalnda bugn bunun
tam tersi bir durum yaanmaktadr...
Modern Hayatta Boanma Orannn Artmas
nsan, gemi dnemlerde boanma ve boanmann dourduu kt sonular boanma
vakalarnn nleme vb. Mevzular zerinde daha az kafa yormutur. Byle olduu halde
boanma vakalar ve yklan yuva says gnmze oranla ok daha azd.
Dnle bugn arasndaki en nemli farkn, boanma sebeplerinin bugn artm olmas
olduu kesindir. Sosyal hayat gnmzde boanmalara, aileler arasnda anlamazlk ve
yuva yklmalarna yol aan nedenlerin artmasna sebep olacak bir ekle girmitir. Bilim
adamlar ve iyilikseverlerin bu yoldaki abas imdiye dein kayda deer bir sonu
vermemitir. nsanl tehlikeli bir gelecek maalesef beklemektedir!
Zen-i Ruz dergisinin 105. Saysnda, News Week dergisinden alnma Amerikada
Boanma balkl ilgin bir makale yaynland. Makalede yle deniliyor:

-Sirkengebin veya Trkede sirkence bin diye de geen bu erbet, sirkeyle bal karmndan yaplr
ve safraya iyi geldii -azaltt- sylenir. Bu Farsa deyimi takriben kna yaktk geline, siil dt
eline deyimi karlyor -ev.-

134

Amerikada boanmak, araba deitirmek kadar kolaydr... Amerikallar arasnda

boanma hususunda kullanlan vecizelerin en mehurlar iki tanedir; bunlardan birinde
kar kocann beraberliklerinin en zor artlarda dahi srdrmeleri, boanmadan
yedirder. Bu szn Cervantese ait olduu ve 4 yzyl nce sylendii biliniyor.
kincisiyse, Sami Kahen adl birine ait olan ve 20. Yzyln 2. Yarsnda sylenmi bir sz:
kinci ak daha gzeldir! Evet, Cervantesinkinin tam tersi ynde bir slogan...
Sz konusu makaleden anlaldna gre kinci ak daha gzel slogan ABSde
yapacan yapm... Bakn bu makalede ne diyor: Boanma serab yalnzca yeni evlileri
deil, onlarn ana babalarn da, yllarn kklemi evliliklerini de kendisine ekmektedir
imdi. yle ki, ikinci dnya harbinden bu yana Amerikada boanma says ylda ortalama
400.000den az olmam ve bunun %40ni 10 yllk evlilikler, %13n 20 yldan fazla
sren evlilikler tekil etmitir! Saylar imdi 2 milyonu aan Amerikal boanm
kadnlarn ya ortalamasysa 45... Boanan kadnlarn %62sinin, boandklar srada 18
yan altnda ocuklar olduu belirlenmi... Bu kadnlar, Amerikann bugn yaayan
nesli...
Sz konusu dergi daha sonra yle ekliyor: Amerikal kadn, boandktan sonra
kendisinin hrden de hr hissediyorsa da bu sevici uzun srmyor; gen olsun orta
yal olsun, boanan ABDli kadn mutlu deil... Bu mutsuzluu psikolog ve ruh
bilimcilerine mracaat eden boanm kadn sayssn gnde gne artan oranndan
anlamak; bu kadnlarn alkole mptela olmalar veya artan intihar oranlarna bakarak
kolayca fark edebilmek mmkndr. Boanana her drt kadndan biri alkolik olmaktadr;
boanan kadnlar arasndaki intihar oran evli kadnlarn tam mislidir. Ksacas
Amerikal kadn boanma mahkemesinde ayrlmaz!...
Mahkemede kanunca kazandktan sonra daha darya admn atmadan boanma
sonras hayatn sand gibi cennet olmadn anlayveriyor. Evlilii, doa
kanunlarndan sonra insanlar arasndaki balarn en salam olarak kabul etmi bulunandr
dnyann, bu balar paralayan bir kadn hakknda iyi eyler dnmesi pek sor... Byle
bir kadnn toplumun sevmesi, ona tapnmas, hatta gpta etmesi mmkndr belki. Ancak
o toplunun nazarnda hibir zaman Birisinin hayatna girdiinde onu mutlu edecek bir
kadn deildir artk...
Sz konusu makale bunlar belirttikten sonra ortaya bir de soru atmakta Artan
boanmalarn sebebi kar koca geimsizlii ve taraflar arasnda ahlaki uyumsuzluk mu
yoksa baak eyler midir?
Boanmalarn sebebi, yeni kurulan evliliklerde genlerin geimsizlii olarak kabul
edilecekse yllarca birlikte yaayabilmi olan yan alm insanlarn boanmasna de
demeli? Amerikan kanunlarnn boanm kadna tand haklar hatrlanacak olursa bu
sorunun cevab gn gibi ortaya kacaktr: On yl, hatta yirmi yl srebilmi olan
evliliklerdeki ayrlmalarn sebebi geimsizlik deildir; bilakis, eski geimsizliklere
katlanmak istenmemesi ve daha fazla zevkler tadarak daha baka tadlar alnma
135

istenmesidir. Hilelii nleyici haplar ve cinsel inklap anda; kadnn alabildiine

ycelttii bu devirde Hayattan zevk alma ve gnnce keyif atmann, aile yuvasn
ayakta tutmaktan ye olduu inanc bugn pek ok kadnda kuvvet bulmu durumdadr.
Yllarca kavgasz grltsz birlikte yaam, oluk ocuk sahibi olmu, birbirinin sevip
ve derdini paylam iftlerde bile bir bakyorsunuz kadn boanma davas am!...
Kocasnn maddi ve manevi durumunda hibir deime olmad halde kadnn bu
davrannn sebep; gnlk hayatn skc monotonluuna dne kadar katlanmaya raz
olmad, ancak imdi bu tontonlua katlanmaya yanamak istememesidir... Bugnn
Amerikal kadn, dnn Amerikal kadndan daha havai ve keyfine dkndr. Buna
karlk zorluklara tahamml asndan bykannesinden daha diresiz ve zayftr.
randa Boanma
Boanma orannn ykselmi olmas Amerikaya mahsus deil, an genel hastal
durumunda bir vakadr. Batnn yeni gelenek ve grenekleri nereye daha fazla
szabilmise orada boanma oran da artmtr. Mesela kendi ranmza bakalm;
ehirlerimizde boanma vakalar taradan daha fazladr. Batl adet ve alkanlklarn dier
yerlere gre daha bir yaygnlk kazand Tahranda ise bu oran btn ehirlerdekinden
daha yksektir.
11512 sayl ttilaat gazetesi randa evlilik ve boanmalarla ilgili bir istatistik
yaynlamt; ilgili yazda yle deniliyordu: Btn lke apnda resmi kaytlarla
gerekleen boanmalarn drtte birinden daha fazla bir ksm Tahrana mnhasr; yani
boanma vakalarnn %27si Tahrana aittir. Halbuki Tahrandaki nfus, lke nfusunun
ancak %10u kadardr. Tahranda vuku bulan boanma yzdesi, genel olarak ehirdeki
evlenme yzdesinden fazladr. Tahranda gerekleen evlilikler, btn lke apndaki
evliliklerin %15ini tekil ediyor.
Amerikann Boanmalara Yol aan Ortam
Amerikada boanma orannn epey ykseldiini syledik. News Week dergisinin de
ifade etmi olduu gibi bugnk Amerikal kadnlar zevk ve elenceyi aile yuvasnn
temellerinin korumaya yelemektedir. Sz buradan almken bahsi biraz daha
genileterek Amerikal kadnn niin bu hale geldiini inceleyelim birazda...
Bunun, ABDli kadnn tynetyle alakal olmad ve dorudan doruya sosyal
sebeplere dayand ortadadr.
ABDli kadna bu psikolojiyi kazandran, onu bu yolda artlandran ABD ortam
olmutur.
Bat perestlerimiz, ranl hanmlar ABDli hanmlarn kat etmi olduu istikamete
yneltebilmek abasndadrlar. Bu arzu gerekleecek ve bu abalar meyvesini verecek
olursa hi phesiz, ranl kadn ve ran aile yapsnn kaderi de ABDli kadn ve ABD aile
yapsnn kaderi gibi olacaktr.
Haftalk Bamad Dergisi 66. Saysnda yle diyor: i yle bir safhaya vardrdlar ki,
Franszlar bile itiraz etmeye balam durumda, Amerikallar iin tadn iyice kardlar
136

artk Frence Sair Gazetesinin byk puntolarla getii balk yle: Kaliforniyann 200
den fazla restoran ve garson kadnlar gsleri ak vaziyette alyor! Bu balktan
sonra ilgili makalede yle yazmakta: Gsleri akta brakan bir biici eidi olan
monobikini San Francsko ve los Ancleta kadnlarn i elbisesi olarak kabul edildi.
Newyorkta srf porno filmeler gsteren ve afileri rlplak kadn fotoraflaryla dolu
onlarca sinema var; ite bu sinemalarda gsterilen filmlerden birkann ad: Elerini
dei toku eden erkeler, Ahlaka kar kan kzlar. Mstehcen i amar... vs.
Kitap satan maazalarn vitrinlerinde, cildin arkasna plak kadn fotoraf olmayan pek
az kitap bulursunuz. Klasikler bile bu tr fotoraflar tayor... Kitaplar arasnda en sk
gze arpas unlar: Amerikal kocalarn cinsel durumu, Batl erkeklerde cinsellik,
Yirmi yaln altndaki genlerde cinsellik, En yeni bilgilerle: Cinsel ilikilerden yeni
yntemler...vs!
Frence Sair gazetesinde sz konusu makalenin yazar bunlar belirttikten sonra
meselenin bu noktaya varm olmasnda duyduu hayret ve kaygy gizlemeyerek
Amerika nereye gidiyor? diye sormaktadr.
Bamad dergisi daha sonra yle ekliyor: Dorusu; Amerika nereye giderse gitsin...
Beni ilgilendiren ve zen nokta, lkenin baz insanlarnn u koca dnyada bula bula
Amerikay bulup onu rnek almalardr. stelik bundan bir de mutluluk duymalardr.
Bu ifadelerden de anlalaca zere btn su, laubalileen ve zevk- sefa srmeyi
evine ve kocasna sadk kalmaya tercih eden Amerikal kadnda deildir. Asl sulu,
mukaddes aile yuvasnn temeline bylesine dinamit koyan sosyal muhit ve ortamdr.
amzn ncleri olduunu iddia edenler boanmaya sebep olan etkenlerin gnden
gne artmasna ve aile yuvalarnn yklmasna yol amakta. Bu yolda da birbirleriyle
adeta yar ierisindedirler. Dier yanda da Boanma oran niin giderek artyor?! diye
feryat koparmaktalar. Bu durum gerekten pek artcdr... Hem boanmaya yol aan
etkenleri artr, hem de kanun gcyle kalkp buna engel olmaya al... Bu ne perhiz bu ne
lahana turusu? Demek elde deil gerekten...
Teoriler
imdi meselenin kkne inmeye alalm ve nce teorik olarak boanmann iyi mi
yoksa kt m olduunu inceleyelim... Boanma yollarn bsbtn ak brakmak doru
mudur? Aile yuvalarnn birbiri ardna dalp gitmesi iyi midir? Eer bu sorulara iyidir ve
dorudur eklinde cevap vereceksek o zaman boanmalarn artmasna yol aacak her olay
ve akmn da iyi ve doru olduunu sylemek gerekecektir. Yoksa boanma yollarn
bsbtn balama ve evlilik ban zorla ebediletirmek; bu mukaddes ban gevemesine
yol aacak her sebebi ortadan kaldrmak m gerekir?... Bu ikisinin ortasnda nc bir
yol da var mdr? Kanun, kadn ve erkee boanmann yollarn bsbtn balamamal,
icabnda ak bir kap brakmal. Boanmann da kimi zaman gerekli olacann gz
nnde bulundurmal. Bir yandan kanun byn yollar balamazken bir yandan da toplum
olarak elele verip kar koca arasndaki anlamazlklarn giderilmesi, yuvalarn yklmasna
137

yol aan sebeplerin ortaya knn engellenmesi ve masum yavrucaklarn yuvasz

kalmasn anelen olan sebeplerle mcadele edilmesi ve toplumun boanma sebeplerinin
bizzat meydana getirmesi halinde kanuni engellerin bir ie yaramayacan bilmek mi
gerekir?...
Kanun boanma yolunu ak brakacaksa bunun ne ekilde olmas daha dorudur? Bu
yolu yalnzca erkee veya yalnzca kadna m, yoksa her ikisine de mi ak brakmaldr?
kinci kkn tercih edilmesi halinde kadn ve erkee ak braklan yolun ayn m olmas
uygundur? Yani kadnla erkein yuvay terk yollar ayn m olmaldr? Kadnla erkek
iin ayr ayr k kaplar koymak daha m dorudur yoksa?...
Boanma konusunda balca be teoriden sz edilebilir:
1- Boanmaya hi nem vermeyip boanmay engelleyici ve caydrc btn ahlaki ve
kanuni yaptrmlar ortadan kaldrmak.
Evlilie srf bir zevk alma arac gzyle bakanlar, aile messesinin toplum iin tad
deer ve kutsall gz nnde bulundurmayanlar bunu savunur. te yandan, kar koca
balar deitike ve yeni iliki ve yeni eler sz konusu olduka kadn ve erkein daha
fazla zevk alacana inananlar da bu teoriyi savunmaktadrlar. kinci: ak daima daha
hotur diyen birinin gr budur. Bu faraziyede hem aile yuvasnn sosyal deeri
unutulmu, hem de ancak kar koca bann devam ve iki ruhun birleerek tek bir ruh
olmas neticesinde doan samimiyet, sevgi saadeti grmezden gelinmitir.
Bu, sz konusu sahada ne srlebilecek en sama ve en tutarsz teoridir.
2- Dier bir teori de evliliin kutsan bir antlama olduu, kalpleri ve gnlleri
birletirdiidir. Binaenaleyh bylesine bir antlamann ebediyen korunmas ve boanma
lgatnn insanolunu sosyal hayat szlnden kaldrlmas zorunludur. Birbiriyle evlilik
ba kuran kar kocann, onlar ancak lmn ayrabilecei inancnda olmas gerekir.
eklindedir.
Bu, yzyllardr Katolik kilisesinin sabuna geldii ve ne pahasna olursa olsun
vazgemeye asla yanamad grtr.
Bu teoriden yana olanlarn says dnyada giderek azalmaktadr. Gnmzde talya ve
Katolik spanyadan baka bu kanunu uygulayan lke kalmamtr artk. talyan iftlerin
bu kanuna iddetle kar ktn, toplumun boanma kanununun tasfiyesine altn
biliyoruz. Baarsz evliliklerin iinde bulunduu dayanlmaz durumu tahammle daha
fazla zorlamamasnn istediklerini gazetelerden srekli okuyoruz.
Geenlerde, akam gazetelerinden birine de Daily Expresten evrilen talyada
evlilik, kadnn klelii demektir. Balkl bir makale okudum. Bu makalede Boanma
kanunun olmay sebebiyle halihazrda talyan halknn ou gayri meru cinsel ilikiler
ierisindedirler. Denilmekte ve yle eklenmekteydi: Halihazrda 5 milyondan fazla
talyan, yaadklar hayatn tam bir gnah ve gayri meru mnasebetlerle kirlenmi bir
yaamdan baka bir ey olmad inancndadr.

138

Ayn gazetenin figarodan ald bir yazda da yle deniliyor: Boanma yasa,
talyan halna byk problemler dourmakta... Pek ok talyan, srf bu yzden milliyetini
deitiriyor. Bir talyan messesesinin geenlerde kadnlara ynelik bir ankette Boanma
kurallarnn yrrle girmesinin dini inanlara aykr olup olmad yolundaki sorusuna
kadnlar tarafndan verilen cevaplarn %97si Aykr deildir eklinde...
Ancak, btn bunlara ramen kilise grnde srar etmekte. Israrla, ailenin mukaddes
bir kurum olduu, ailevi baplarn mmkn mertebe pekitirilmesi gerektiini ne
srmektedir.
Evliliin kutsan bir kurum olduu, evlilik balarnn pekitirilmesi ve her nevi
marazdan uzak tutulmas gerektii dorudur. Ancak btn bunlar, her eyden nce, sz
konusu bapn kar koca arasnda fiilen olumas halinde geerli olabilir. Nitekim eler
arasnda uyum salayabilmenin gerekten imkansz olduu durumlar da pekala ortaya
kabilmektedir. Bu gibi hallerde elerin kanun gcyle ve zoraki olarak birlikte tutmak
ve buna kar koca beraberlii adn vermek kabil deildir. Kilisenin de bu grnde
yenilgiye urayaca kesindir. Binaenaleyh kilise, ister istemez bu konudaki grlerinin
deitirecektir. Bu cihetle bu teori ve eletirisi zerinde daha ziyade durmay lzumsuz
buluyoruz.
3- Boanma mevzudaki dier bir teori de evlilii ancak erkein iptal edebilecei,
kadnn byle bir hakka asla sahip olmad eklindedir. Gemi dnemlerin dnyasnda
byle bir gr yok deildi. Ancak bugn bu gr savunmaya kalkacak kimsenin
olacan sanmadmzdan bu teori zerinde de daha fazla durmay lzumlu bulmuyoruz.
4- Bu teori yledir: Evlilik kutsal, aile kurumu muhterem bir kurumdur. Ancak, zel
durumlar halinde boanma yolu kadn ve erkee ak braklmal ve karyla kocann bu
kmazdan k yolu ayn ve yan ekilde olmaldr.
Aile hakknda kadnla erkein benzer haklara sahip olduunu savunan ve buna da
yanl bir tabirle hak eitlii ad verenler ite bu teoriden yanadrlar. Bunlara gre kadn
iin hangi kanun, kural, art ve snr geerliyse erkek iin de ayns geerli olmal.
Boanma hususunda alan yolun ayns kasnda da alarak her ikisine ayn meyyide
uygulanmaldr. Aksi takdirde zulmedilmi ve taraflar arasnda ayrmda bulunulmu
olacaktr.
5- Bu teoriye gre: Evlilik kutsal, aile kurumu muhterem ve boanma da pek irkin
ve nefret edilen bir hadisedir; toplum, boanmaya yol aan sebeplerin ortadan kaldrmakla
ykmldr. Ancak btn bunlara ramen kanun, baarsz evliliin ve vuku
bulabileceini gz nnde bulundurmal. Bu tr

evliliklere boanma yolunu

kapamamaldr. Evlilik ban srdrmeme konusunda erkee de, kadna da ak bir kap
braklmaldr. Ancak bunlar ayn deil, ayr kaplar olmaldr; keza kadnla erkein
benzer olmayan haklar tad durumlardan biri de boanma mevzuudur.
Bu slamn ortaya koyduu ve bugn halk Mslman lkelerde eksik bir ekilde
uyulan grtr.
139

Boanma (ll) Boanma meselesi, amzda btn dnyann mptela olduu bir
mkldr. Herkes bundan yaknmakta mevcut durumdan ikayet etmektedir. Medeni
kanunlarnda boanmaya ait hibir meyyidenin bulunmad durumlarda, baz kimseler
kanlmaz olarak yasann baarsz ve uyumsuz evliliklerden kurtulamaylarndan
yaknmaktadrlar. Kanunlarnda kadnla erkee eit olarak boanma hakknn tannd
yerlerde ise insanlar, artan boanmalardan ve feci yan tesirlerini de beraberinde getiren
ayrlmalardan ikayet etmektedirler. Boanma hakknn yalnzca eree verenlerin de ili
adan ikayetleri var:
1- Yeni bir almaya heveslenip mertlie smayan bir davranla, yllar boyu an yasta
ba koyduu; mrn, umutlarn ve genliini yuvasna adayan ve gnn birinde scak
yuvasnn elinden alnacan be bir kez notere gidilmek suretiyle boanp kendi
yuvasndan bombo ellerle kap dar edileceini aklnn ucundan dahi geirmeyen baz
elerin bir defack notere gitmek suretiyle hanmlarn kolayca boayvermeleri amaz!...
2- Evlilii srdrmenin imkansz olduu hallerde baz erkeklerin bu kanunda
istifadeyle yine namerte bir tavr sergileyip boanmak isteyen kadncaz boamaya
yanamamas...
Kar koca anlamazlklarnn baz zel sebeplerle giderilemeyecek raddeye vard
durumlar pek sk grlmtr. Bu durumlarda eleri bartrma yolundaki btn giriimler
sonusuz

kalmaktadr.

Eler

arasndaki

iddetli

geimsizlik

karlkl

nefrete

dnmektedir. Kar koca fiilen birbirini terk edip ayr yaamaya balamaktadrlar. Akl-
selim sahibi herkes, btn balarn fiilen kopmu olduu byle bir durumda bunun kanuni
adan da tespitinden baka kar yol olmadn, taraflarn yeni bir evlilik kurabilmeleri
iin buna gerek olduunu bilir. Ne var ki, baz erkekler srf ikence ektirmek ve bir mr
boyu kar koca hayatndan elerini mahrum brakmak iin boamaya yanamamaktadr.
Kadn muallak vaziyette Kurann da ifade etmi olduu gibi: kel mualla
brakmaktadrlar.
slam ve Mslmanlkla bir isim dnda alakas olmayan bu gibi ahslar slam adna
ve slam hkmlerini ne srerek byle davranlar sergileyebilmektedirler. Bunlar slami
hkmlerin ruh ve zne yeterince aina olmayanlarn zihninde boanma meselesinin
byle olmas slamn mi emridir yoksa? eklinde bir phe domasna yol amlardr.
pheye urayan bu ahslar kimi zaman slam dini gerekten erkeklere,
istediklerinde boayarak ve istemediklerinde de boamayarak kadna dilediince azap
verme hakknn m vermitir? stelik bunu da dini ve kanuni hakkn kulland zannyla,
vicdan rahatlyla yapma izni mi vermitir acaba? eklinde itiraz yollu klar yapmakta
ve yle demektedirler: Buna zulm denmez mi? Eer zulm dedikleri ey bu deilse
nedir yleyse?! Siz -Mslmanlar- slam, zulmn her ekline ve her hal- kardan kar
dr... slam kanunlar adalet ve hak llerine gre dzenlenmitir demiyor musunuz?! O
halde bu zulmse ve slam kanunlar da hak ve adalet llerine gre tanzim edilmise o

140

zaman syleyin bakalm, slam bu gibi zulmleri nleme yolunda ne gibi tedbirler almtr
peki?!
Bu gibi davranlarn zulm olduunda elbette phemiz yoktur. leride de
deineceimiz gibi slam bu gibi konular iin tedbirler dnm ve olay kendi akna
brakmamtr. Ancak, burada gzden kamamas gereken zarif bir nokta var, oda u: Bu
gibi zulmleri engellemenin yolu nedir acaba?... Acaba bu gibi zulmlerin ilenmesine yol
aan yegane undur boanma kanunu mudur ve bu kanunun deitirilmesiyle sz konusu
zulmler de engellenmi mi olacaktr. Yoksa bu tr zulmlerin kkn baka yerlerde
aramak ve kanun deiiklikleriyle byle zulmlerin engellenemeyecei bilmek mi
gerekir?...
Sosyal meselelerin zn konusunda slami grle dier grler arasndaki temel
farklardan bir de bazlarnn, kanun koyma veya mevcut kanunu deitirmek yoluyla her
eyin zlebilecei eklindeki tasavvurlardr. slam, kanunlarn, ancak insanolunun
kuru ve szlemeye dayal ilikilerinde etkin olabileceini, duygusal ilikilerin sz
konusu olduu bir yerde ise, kanunun hi bir yaptrm gc olamayacan anlatmaktadr.
Binaenaleyh bu gibi durumlarda baka faktrler, etkenler ve baka tedbirler de gerek
duyulacan gz nnde bulundurmutur.
slamn bu konuda, kanunun etkin olabilecei yere kadar kanundan istifade ettiini ve
bu hususta ihmalkar davranmam olduunu ispatlayacaz burada.
Mertlie Smayan Boamalar
nce, gnmzn birince srada yer alan meselesine, yani mertlie smayan boama
vakalarna deinelim:
slam, boanmaya iddetle kardr; Eler arasnda ayrlmaktan baka yolun kalmad
durumlara mahsus olmak zere nihai bir zm yolu olarak boanmay caiz bulmutur.
Srekli evlenip boanan ve tabiri caizse boar olan erkekler slam nazarnda Allahn
dmandrlar.
Kafide yle bir hadise rivayet edilir:
Hz. Resulullah (s.a.a) adamn birisine
- Karn ne oldu? Diye sordular. Adama cevap verdi:
- Boadm.
- Ondan kt bir davran m grmtm?
- Hayr, kt bir ey yapm deildi.
Bu olayn zerinde ok gememiti ki adam tekrar evlendi.
Peygamber-i Ekrem (s.a.a) onu grnce:
- Baka bir kadnla m evlendin? Diye sordular, adam evet dedi. Bir sre sonra Hz.
Peygamber (s.a.a) bu adam grnce yine sordular:
- Yeni hanmn ne oldu?
- Boadm.
- Kt bir ey mi yapt?
141

- Hayr.
ok gemeden tekrar karlatlar. Hz. Peygamber-i Ekrem (s.a.a):
- Tekrar evlenmisin? Buyurdular.
- Evet ya Resulullah
Bu konuman zerinden bir mddet gemiti ki Hz. Peygamber (s.a.a) onunla
grerek:
- Hanmn ne oldu? Diye sordular.
- Onu da boadm.
- Kt bir ey mi yapmtr?
- Hayr.
Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.a) Allah Teala, Srekli kadn deitirmek
isteyen kocaya ve srekli koca deitirmek isteyen kadna lanet eder ve onu dman
bilir. buyurdu.
Yine bir gn Hz. Peygamber-i Ekrem (s.a.a) Ebu Eyyub el- Ensarinin, kars mm
Eyyubu boamak istediini haber verdiler. mm Eyyubu tanyan ve kocasnn onu
geerli bir gerekeyle boamaya kalkmadn bilen Hz. Resulullah (s.a.a) mm
Eyyubu boamak byk gnahtr buyurdular.
Keza Hz. Resul- Ekrem (s.a.a): Cebrail bana kadnlar hususunda o kadar nemli
tavsiyelerde bulundu ki, hkm kesinlemi zina dnda hi bir sebeple kadn boamann
reva olmayacan dndm.
mam Sadk (a.s) Peygamber-i Ekrem (s.a.a) den naklen rivayet etmi olduu bir
hadiste yle buyurulmu olduunu syler: Allah indinde, iinizde evlilik yaplm bir
evden daha sevgili bir ev yoktur. mam Sadk, bu hadis-i erif-i naklettikten sonra yle
buyurur: Kuranda boanma kelimesinin ska gemesi ve boanmayla ilgili hkmlerin
teferruatyla aklanm olmasnn sebebi, Allah Teala'nn boanmaya dman
olmasndandr.
Tebersi Mekarimul Ahlak adl eserinde Hz. Resulullahtan (s.a.a) naklen u hadis-i
erifi rivayet eder: evlenin,ancak, boanmayn; zira boanma, Ar- lahiyi titretir.
mam Sadk (a.s) Allah indinde hi bir helal, boanma kadar knanm ve lanetlenmi
deildir. Allah Teala ok boananlar dman bilir.
Boanma hususundaki bu hadis ve rivayetler srf ia kaynaklarna mnhasr deildir.
Ehl-i Snnet kaynaklarnda d benzeri rivayetlere ska rastlanr. Snen-i Ebu Davudda u
hadis-i erif geer: Allah Teala boanmada olduu gibi, hi bir eyi, helal etmi olduu
halde o kadar knamamtr.
Mevlana da mesnevisinde Hz. Musa ile oban hikayesini anlatrken bu hadis-i
nebeviye iaret eder:
Mmkn olduunca ayrlma sakn. Boanma kadar knanm ve var Onun indinde?
Keza dinin clerinin hayatna baktnzda da bunu grrsnz; mmkn mertebe
boanmadan kanmlardr, boanma pek nadir rastlanan bir olaydr onlarn hayatnda...
142

Sz konusu nadir olaylarda da gayet makul ve geerli sebepler sz konusu olmutur.

Mesela mam Bakr(a.s)n bir hanmla izdiva ettii, bu hanmn imamn tevecchne
mahzar olduu, ancak mamn, bir gn onun Nasibe -veya Nasibiyye- olduunu; yani
Emriel Mminin Hz. Aliye (a.s) buz besleyen -putperest- bir zmreye mensup
bulunduunu anlamas zerine sz konusu hanm boad vakidir.
mam, bu hanm sevmi olduklar halde niin onu boadklar yolundaki soruya
Cehennem atelerinde bir atein yan bamda olmasn istemedim cevabn vermilerdir.
Kastl Sylenti
Meselenin bu noktasnda, asl astar olmayan ve cani Abbasi sultanlarnca kastl olarak
uydurulmu bulunan, halk arasnda da pek yaygn ve ancak, batl bir sylentiye ksaca
deinmenin lzumlu olaca inancndayz: Halk arasnda yaygn olarak sylene gelen ve
pek ok kitapta bahsi geen sz konusu sylenti, Hz. Alinin (a.s) deerli olu Hz.
Hasanl Mctebann (a.s) pek ok evlilik ve boanmada bulunduu eklindedir. Sz
konusu sylentilerinin vefatnda yaklak yzyl sonra ortaya atlm olduundan
gnmz gelinceye dek her tarafa yazlmtr. O Hazreti sevenler de meselenin asln
aratrmadan, byle bir davrann slam nazarnda irkin olduunu, binaenaleyh hacca
yayan giden,btn barln mr boyunca yirmi kezden fazla olmak zere fakirler
blp; yarsn kendisine ayrp yarsn da btnyle fakirlere ve yoksullara balayan
Hz. mam Hasan (a.s) gibi mutahhar ve muazzam bir ahsiyetle deil, ayya ve gafillerle
badaabileceini gz nnde bulundurmadan sylentilere kanm, inanvermilerdir.
Bilindii zere hilafetin Emevilerden Abbasilere getii iktidar deiiklii dneminde
mam Hasan(a.s)

evlatlar (Hasaniler), Abbasilerin Saraylarnda yer almaktan

kanmlard. Abbasoullar, hareketin balangcnda Hasanoullarna sayg gstererek

onlar kendilerinden daha stn ve hilafete daha layk gryormu gibi davrandlar. Ancak
hareket tamamlanp da hilafeti ele geirince onlara ihanet ettiler ve kimini katlederek,
kimini de zindanlara atarak Hasanoullarnn byk bir ounluunu ortadan kaldrdlar.
Abbasoullar, politik amalarna varmak ve onlar tezyif edebilmek gayesiyle Hasan
oullar aleyhinde youn propagandalara giritiler. te o dnemde uygulanm olan pek
irkin propagandalarn biride iftira yntemi oldu. Hasanoullarnn ceddi ve
peygamberin (s.a.a) de amcas olan Ebu Talib Mslman deildi ve Mslman olmayarak
dnyadan gt. Bizin ceddimiz ve Peygamberin (s.a.a) amcas olan Abbas ise Mslman
oldu ve Mslman olarak ld. Binaenaleyh Hz. Resulullahn (s.a.a) Mslman
amcasnn evlatlar olan bizler, onun kafir amcasnn evlatlar olan Hasanoullarndan
daha ziyade hilafet makamna layz! dediler. Bu yolda ok youn propagandalar
yaplm, byk paralar harcanm, olmadk hikayeler uydurulmutur. Hatta bugn bir
Ehl-i Snnet Mslmanlar arasnda bu propagandalarn etkisiyle Ebu Talibin kafirliine
fetva veren bir grup vardr. Geri son ylarda Ehl-i Snnet alimleri arasnda bu mesele
zerinde aratrmalar yapkm ve tarihin karanlk sayfalarndan biri daha aydnla
kavumutur. Ancak, tayanlar bugn de yok deildir.
143

Bu iktidar savanda Abbasoullarnn Hasan oullar aleyhine yaydklar irkin

sylentilerden bir dieri de uydu: Hasanoullarnn ceddi -Hz. Hasan-, babas Aliden
sonra halife oldu. Ancak kendisi elenceye ve kadna dkn birisiydi. Srekli bir kadn
alp dierini boamakla meguld. Bunun iinde halifelii yrtemedi. Amansz rakibi
Muaviyeden ald yklce bir para karlnda halifelii Muaviyeye brakp keyfine
bakt. Kadnn birini boayp dierinin almakla gnlerini geirdi...
Sevinerek belirtelim ki asrmzn kymetli muhakkikleri bu konuya da el atm ve
aratrmalar sonucu bu yalann da ilk kaynan bulmuladr artk. Sz konusu
aratrmalar, bu yalann ilk kez Mensur Devanekinin kadlk makamna tayin etmi
olduu ahstan duyulduunu, bu kadnn duyulduunu, bu kadnn, bizzat halife
Mensurun emriyle, mezkur sylentiyi yaymakla grevlendirilmi olduunu ortaya
koymutur. Bir tarihinin de syledii gibi: Eer mam Hasan o kadar kadnla
evlenmise ocuklarnn pek az oluuna ne demeli?
mam (a.s) ksr olmadna ve doun kontrol, ocuk drme... vb. nlemler de o
devirlerde mtedavil bulunmadna gre -iddia edilen birok evlilie ramen- pek az
evlada sahip olmas neyle aklanabilir?
te yandan, baz safdil ia hadisilerine de amamak elde deil. Bir taraftan Allah
Teala ok boayclar lanetler ve onlar dman bilir diye Hz. Resulullahtan (s.a.a)
hadisler ve mutahhar imamlardan birok rivayetler nakletmekle, dier taraftan da mam
Hasan (a.s) ok boayc bir erkekti demektedirler. Bu ahslar neticede u nden
birini tercih etmeleri gerektiini dnmemelidirler: Ya Boanmann hibir sakncas
yoktur ve Allah da fazla boayc erkekleri knamaz, veya mam Hasan (a.s), ok
boayc bir erkek deildi ya da -neuzibillah- mam Hasan (a.s) slam hkmlerine
uymuyordu demeleri ve bu nden birinde karar klmalar gerekirdi. Oysaki bu
efendiler hem boanmann knand hadislerin sahih olduunu kabul etmekte, hem mam
Hasann (a.s) manevi ve kutsi makam karsnda saygyla eilmekteler. Hem de bunlarn
her ikisiyle de elierek mam Hasan (a.s)n ok boayclna dair nakillerde
bulunmaktadrlar. Bunlar da zerrece eletirmeden meseleyi kapatvermektedirler!
Hatta bazlar bu densizlii daha da ileri gtrmekte bir beis grmez ve Hz. Ali (a.s)
de olunun bu davranndan rahatszlk duymazd. Nitekim bir gn camide halk uyarp,
olum Hasan(a.s)a kz vermeyin zira kznz boayverir, demi, ancak ahali: Ziyan yok
efendim, biz kzmz Hz. Resulullahn (s.a.a) evladna nikahlamakla iftihar ederiz; can
isterse nikahlsn alyor, istemezse boayverir... demilerdir. eklinde szm ona
nakillerden sklmazlar.
Bazlar, kzn ve kz ailesinin boanmaya raz olmas halinde, bunun boanmann
irkinlik ve mezkur olma zelliini ortadan kaldrmaya yeteceini ve boanmann,
ancak taraflarn raz olmamas halinde menfur ve irkin bir davran olacan
zannedebilir. Boanmay gze alarak beendii erkekle bir mddet birlikte yaamann

144

tadn karma isteyen bir kadn iinse boanmann hi de irkin ve menfur

olmayacan dnebilirler.
Ancak, hakikat hi de byle deildir. Kz ailesi ve bizzat kzn boanmaya raz olmas,
boanmann irkinlikini azaltm olmaz. Zira slamn gzettii gaye aile yuvasnn
kalc ve evlilik bann salam olmasdr. Elerin ayrlma hususunda mutabk olup
olmamalar meselenin bu boyutunu pek deitirmemektedir.
slamn boanmay irkin ve menfur bir hadise olarak tanm olmasnn sebebi srf
kadn gzetmi ve onun rzasnn alnmasn salam olma iin deildir ki akrabalarnn
ve kadnn raz olmas halinde boanmann irkinlik ve menfurluluu ortadan kalksn!...
Meseleyi ele alrken mam Hasan (a.s) ile ilgili bu noktaya deinmemin sebebi, tarihi
bir kiilie sahip insana yaktrlm tarihi bir iftiray her zaman ve mekanda tekzip etmeyi
bir insanlk grevi saymamdandr. Bunun yannda; Allahtan habersiz bulunan bazlarnn
bu irkin ie yeltenmeleri ve sonra da kalkp Hz. Hasan (a.s) ne srmelerinin mmkn
olmas cihetiyledir.
Ksacas meselenin tartma gtrmeyen taraf, slam nazarnda elerin boanmasnn
z itibariyle irkin ve menfur olduudur.
slam, Boanmay Niin Yasaklamamtr?
Meselenin bu noktasnda Madem ki boanma bunca irkin ve menfur bir hadisedir ve
Allah Teala da bunu yapan kendisine dman bilmektedir, o halde slam dini boanmay
neden btnyle yasaklamamtr? sorusu gndeme gelmekte ve bunun gibi u sorular
da zihinde belirivermektedir: slam boanmay yasaklasa ve sadece muayyen zel
durumlarda boanmay caiz kabul etse daha iyi olmaz myd? Daha ak bir ifadeyle slam,
boanmay birtakm arlara balasa ve ancak bu artlarn vuku halinde erkee eer byle
olmu olsayd, kanlmaz olarak adli bir boyutu da olur ve karsn boamak isteyen bir
erkek, gerekli artlarn vukuuna binaen nce mahkemeye delil gstermek zorunda kalrd.
Mahkemenin de bu delilleri geerli ve yeterli bulmas halinde karsn boar, aksi takdirde
boayamam olurdu...
Esasen Allah indinde helallerin en kts ve en knanm olan boamadr cmlesinin
maksat nedir? Boama eer helalse kt deildir; yok, eer ktyse o zaman da helal
olmamas icap eder. irkin ve kt olmayla helal olma, birbiriyle badamayan
kavramlardr.
Btn bunlar bir tarafa bir topluluk, (yani mahkeme...vb. adna toplumun temsilcisi
durumundaki bir topluluk) slam nazarnda, knanm ve irkin karlanm olduunu
sylediiniz boanma meselesine, boanmann sratle yaplmasn nleyerek erei
boanmadan caydrncaya kadar

davay erteleyip durdurma

veya

bu

evlilii

srdrebilmenin artk imkansz olduu tehisine vararak elerin ayrlmasn karar verecek
kadar boanma meselesine mdahalede bulunma hakkna sahip midir acaba?...
Boanma (lll)

145

Konumuzun buraya kadar ki blmnde slamn boanma olayn iddetle knadn,

evlilik akdinin srmesinden ve devanndn yana olduunu belirterek Boanma bu kadar
ktyse slam onu neden yasaklamamtr? slam iki ime, kumar oynama, zulmde
bulunma...vb. menfur olan her eyi yasaklad halde niin boanmay da yasaklamam ve
bu konuda kanuni bir engel tayin etmemitir? Hem sonra, boanmann irkin bir helal
olmas da ne demek? Ne biim mantktr bu ?! Helal ise ne diye lanetlenmi ve
knanmtr? Eer lanetli bir eyse o zaman nasl helal edilmitir? slam, bir yandan
karsn boayan erkee fkeli baklarla bakarak onu knayp yermede, dier yandan
karsn boamak istediinde nne kanuni engeller karmamaktadr. Nasl itir bu?!gibi
sorularn pekala zihinden geebileceini hatrlatmtk.
Bu sorularn gayet yerinde ve makul olduunu hemen belirtelim. Meselenin pf
noktas da buradadr zaten. Evlilik ve kar koca hayat doal bir ilikidir, srf szlemeye
dayal deil... Tabiatn, bu iliki iin tespit etmi olduu zel konum ve kurallar vardr.
Evlilik antlamas, sat, kira, ba, ipotek, vekalet... vb. gibi sosyal antlamalarn
tmnden farkldr, sz konusu anlamalar srf birtakm sosyal szlemelerden ibarettir.
Tabiat ve igd denilen eylerin bu szlemelerde hibir dahili yoktur. Keza tabiat ve
igd asndan bunlar iin herhangi bir kanun da vazedilmi deildir. Evlilik akdi ise
btn bunlardan farkl olarak taraflar arasndaki zel bir mekanizmaya sahip, doal bir
istee dayal olarak tanzim edilmesi gereken bir antlamadr.
Bu cihetle evlilik akdinin, dier akit ve szlemelerde grlmeyen baz zel kurallar
tayor olmasna armamak gerekir.
Evlenme ve Boanma Konusunda Ftratn Kanunlar
Medeni toplumun yegane tabii kanunu hrriyet ve eitliktir. Btn sosyal kural ve
kararlar bu iki asla, hrriyet ve eitlik asllarna binaen tanzim edilmelidir, baka bir asla
gre deil. Evlilik akdinde ise bunun tersi bir durum vardr; tabiat, hrriyet ve eitlik
kanunlarna ilaveten baka tabii kanunlar da koymutur bu hususta... Bu konuda insann
tabiat kanunlarna uymaktan baka zm yolu da yoktur. Evlilik gibi boanma da, her
nevi szlemeli kanundan nce, tabiatn kendi znde kaynaklanm birtakm kurallara
dayaldr. Evlenme hadisesinin balangc ve devamnda bu tabiat kanunlarna -ki biz
bunlarn bir ksmndan elilie gitme, mehir, nafaka ve zellikle de kadnla erkein farkl,
balkl bahislerimizde sz etmitik- nasl uymak gerekiyorsa, hadisenin sona erii olan
boanmada da bu tabiat kanunlarna yle uymak gerekir.
Tabiatla inatlamaya girmenin hi bir yarar yoktur. Alexis Carrelin de deyiiyle:
Hayat ve tabiat kanunlar da tpk yldzlar ve gezegenlere hakim kanunlarda olduu gibi
sert, acmasz, deime ve mukavemet kabul etmez bir yap tarlar.
Evlenme, birlik ve kavumadr; boanma ise blnme ve yarlma... Tabiat kadnla
erkein e arama ve kavuma kanununu, taraflardan birinin elde etme yolunda
giriimi ve dierinin onun akln bandan alma yolunda gerilemesi esaslarna dayal
ekilde tanzim etmitir. Aile kurumunu zarif ve nazik trn merkez, gl ve hain
146

trnse bu odak etrafnda dnp duran bir uydu olan temeli zerine kurmutur.
Dolaysyla bu kurum ve odan blnp paralann ve sistemin dalmasn da ister
istemez birtakm zel kurallara bal klacaktr.
Geen bahislerimizde bir bilim adamnn Kar cinslerde e arama; erkein elde etmek
iin saldrmasnda, kadn da onun ilgisini daha fazla ekebilmek iin nazlanp
gerilemesinden ibarettir; zira erkek yaratl itibariyle avc hayvan gibidir, saldrgan ve
olumlu davranr; keza kadn, erkek iin kaplmas ve bakasna kaptrlmamas gereken bir
dle benzer. E arama bir sava ve kavgadr, evlilikse fetih ve iktidar. eklindeki
ifadelerini aktarmtk.
Asl temeli ibirlii ve arkadala deil birlik ve sevgiye dayanan bir ban zorla
kurulmas veya tahmil edilmesi mmkn deildir. Zorla ve kanun gcyle iki kiiyi
birbiriyle ibirlii yapmaya ve bu ibirlii adalet esas zerine tesis ederek saygdeer
grp uzun ylar boyunca srdrmeye mecbur etmek mmkndr. Ne var ki, zorla ve
kanun gcyle iki kiiyi birbirini sevmeye, birbirine samimiyet ve yaknlk duymaya,
dieri iin fedakarlkta bulunup onun mutluunu kendi mutluluuymuasna istemeye
zorlayamazsnz, bu mmkn deildir.
ki kii arasndaki bu tr bir ilikinin mahfuz kalmasn istiyorsak; kanuni yaptrmlarn
yannda baka sosyal ve pratik tedbirlere de bavurmamz gerekir.
slamn ilgili kanunlarnn bu esas zerine vazedilmi oluu evliliin tabii
mekanizmas, kadnn aile manzumesinde sevilip saylmasn gerektirir. Binaenaleyh
kadn aile yuvas yapsndaki bu konumunu yitirir ve erkein ona duyduu sevgi atei
sner, ilgisi bitiverirse aile yapsnn temel esas da bozulup gider. Yani tabii bir birliktelik,
yine tabiat hkm gereince dalverir. slam nazarnda bu, esefle karlanacak bir
vaziyettir. Ancak bu evliliin temel tabii yapsnn yklm olduunu gre gre kanuni
adan onu hala canl ve baki bir yap olarak da farz edemez. slam, evlilik hayatnn tabii
adan canl ve salam kalabilmesini salamak gayesiyle eitli abalar gsteriri ve zel
tedbirler uygular. Yani kadnn sevilip saylmasna, erkein onu sevip saymasna ve ona
kar ilgi duyup ona hizmette bulunma akn srdrmesine alr.
slamn, kadnn evde erkei iin mutlaka kendisini sslemesi, yepyeni ve taptaze
grnmlerle erkeinin karsna kmas, onun cinsel isteklerini doyurmal, bu isteklerine
olumsuz karlklar vererek onda ukde ve ruhi rahatszlklar yaratmamas; dier taraftan
erein de eine daime sevgi ve ligi gstermesi, onu sevdiini syleyip akn dile
getirmesi, sevgisini gizlememesi...vb. yolunda kadn ve erkee ynelik mkerrer tav
siyerle ve cinsel hazlarn aile muhitiyle mahdut olmas, aile dndaki ortamn cinsel haz
olma ortam deil i ve alma ortam olarak kabul edilmesi, kar koca ilikisi dndaki
sosyal ilikilerde kadnlarla erkekler arasnda mutlaka drstlk, iffet ve temizliin hakim
olmas... vb. gibi ngrm olduu daha nice tedbir ve tavsiyeler hep aile yuvalarnn
yklma tehlikesiyle kar karya gelmesinin nlemek ve ailevi birlik ve beraberliin
kalcln salamak gayesiyledir.
147

Aile Hayatnda Erkein Tabii Konumu

slam nazarnda bir kadn yaplabilecek en byk hakaret ve aalama, erkeinin onu
sevmedii sylemi; ondan artk holanmadn ifade etmesine ramen kanunun devreye
girerek bu kadn zorla erkein evinde tutmaya kalkmasdr.
Kanun, bir kadn bir erkein evinde zorla tutabilir; fakat onu evlilik ortamnda hala
tabii konumu zere, yani sevgi oda ve ilgi merkezi olarak alkoyamaz. Keza kanun,
erkei, kadna bakmaya, onun geimini, nafakasn...vs. karlamaya zorlayabilir; ne var ki
onu fedakar konumunu srdrmeye ve bir odak etrafnda fedakarca dnp duran
haliyle bulunmaya zorlayacak gc yoktur...
Bu sebeplerdir ki, erkein aknn sona erdii, sevgi ve ilgisinin bittii yerde evlilik
tabii adan lm demektir.
Meselenin bu noktasnda ya kadnn eree duyduu ilgi ve sevgi sona ererse?... bu da
evlilik hayatnn lmesi mi demek olur, yoksa buna ramen evlilik yine de srer mi? Eer
srerse bunun aklanmas nedir? Kadnla erkek arasnda ne tr bir fark vardr ki erkein
sevgisinin sonu aile hayatnn da sonu demek olduu halde, kadnn sevgisi iin ayn ey
sylenmesin?... Eer bunu sylemek mmknse, yani kadnn eree duyduu sevginin
lmesi halinde evlilik hayatnn da lm olaca kabul ediliyorsa o zaman kadna da
erkek gibi boanma hakkn tanmak gerekmez mi?
Cevap aktr; aile yuvas ve evlilik balarnn devam karlkl sevgiye baldr;
taraflardan yalnzca birinin sevgisine deil... Ne var ki bu hususta kadnla erei farkl
psikolojileri vardr; gemi konularmzda bilim adamlarnn bu konudaki aratrmalarn
da aktararak bu farkll aklamtk. Tabiata, kar koca ilikisinde kadnn sevgisini
erkein sevgisine bir tepki ve cevap trne belirtmitir. Kadnn gerek, kalc ve asil
kadnlk sevgisi; bir erkein ona duyduu sevgi ve saygya karlk tepki ve cevap trnde
tezahr eden sevgidir. Bu sebeple, kadnn erkee kar besledii sevgi, aslnda erein ona
duyduu sevgiden doar ve bu sevgiye baldr; tabiat, taraflar arasndaki sevginin
anahtarn erkee vermitir. Erkein onu sevmesi ve ona kar sadk ve vefal olmas
halinde kadn da erkei sevmekte ve ona vefa gstermektedir. Kadn, tabiat itibaryla
kesinlikle erkekten daha vefaldr. Kadnn vefaszlnn, erkein vefaszlndan
kaynakland ve erkein vefaszlnn dourduu bir tepkime olduu bilinmelidir.
Tabiat, evliliin iptali anahtarn erkee vermitir; yani erkein kadna kar ilgisiz ve
vefasz tavrdr ki kadn da ilgisizlie itmekte ve ondan soumasna sebebiyet
vermektedir. Tersine, ilgisizliin kadndan balamas ise erkein ona duyduu ilgide
azalmaya sebep olmamakta, hatta onu daha bir bilemektedir. Bu cihetle, erkein ilgisizlii
kadnn da ilgisiz kalmasna yol amakta, ancak kadnn ilgisizlii byle bir neticeye sebep
olmamaktadr. Erkein ilgi ve sevgisinin sona ermesi, aile hayat ve evliliin de sonu
olurken, kadnn ilgisinin sona ermesi evliliin lm deil, iyileme umudu olan ar bir
hastalk geirmesi mesabesinde olmaktadr. lgisizliin kadnda balamas halinde, erkek
akll ve vefal olursa ona sevgi ve yaknlk gstermek suretiyle kadnn ilgisini yeniden
148

kazanabilir. te yanda, rktm olduu sevgilisinin ilgisini tedricen yeniden

kazanabilmek amacyla onu bir sre kanun gcyle zorla alkoymak erkek iin hakaret
olmad ve gururunu incitmedii halde; hami ve an kanun gcyle ve zorla
alkoymaya almak bir kadn iin tahamml imkansz bir hakaret ve byk bir gurur
meselesidir.
Ancak bunun; kadnn ilgisizliinin erein ahlaki fesat ve zulmnn dourduu bir
netice olmamas halinde geerli olacan da hemen belirtelim. Erkein zulme balam ve
kadn da bu zulm ve eziyet sonucu ona olan sevgisinin yitirilmesi durumunda mesele
tabii ki deiir. leride, bu konumun ikinci blmnn, yani boanmadan, mertlie
smayacak bir ekilde kanma ksmn incelediimizde buna da deineceiz. Erkee, su
istimalde bulunma ve kadn zulm ve eziyetle alkoyma hakk verilmeyeceini
anlatacaz.
Velhasl kadnla erkein fark udur: Erkek, kadnn bizatihi ahsna; kadnsa erkein
kalbine muhtatr. Erkein kalbi himaye ve sevgisi, kadn iin ylesine byk deer tar
ki onsuz evlilie tahamml kadnn nazarnda tamamen imkanszdr.
Bir Bayan Psikologun Gr
Zen-i Ruz dergisinin 113 saysnda Beatris Maruie adl Fransz bir hanmn Annelerin
Psikolojisi adl eserinden alnma bir makalesi yaynland. Derginin belirttiine gre bu
hanm Paris hasta hanelerinin zel psikolog ve ruh hastalklar uzman, kendisi evli ve
ocuk annesi...
Bu makalede hamile veya ocuk sahibi bir kadnn koca sevgisine duyduu ihtiya pek
gzel anlatlm. Bayan psikolog Beatris Maruie ilgili makalesinde yle diyor:
Bir kadn, yaknda ocuk sahibi olacan hissettii andan itibaren kendi vcudunu
merakla seyretmeye balar. Hareketlerini izlemeye ve kendi kokusunu almaya alr.
zellikle ilk ocuuna hamileyse... Onda fevkalade iddetli bir merak balar; tpk
kendisine yabancym gibi kendi varln kefetmek ister. Karnndaki minik yavrucan
kard ilk sesleri duyar duymaz, vcudunun btn seslerine kar btn varlyla adete
kulak kesiliverir. Baka bir canlnn kendi vcudundaki varln hissetmek kadna o kadar
byk bir nee ve mutluluk verir ki giderek yalnz kalma eilimleri artar ve d dnyaya
irtibatlarn koparr; henz dnyaya gelmemi olan ufaklkla yalnz kalmak istemektedir...
Erkekler, hanmlarnn gebelik dneminde olduka nemli vazifelerle ykmldrler,
ne var ki genellikle bu vazifelerini ihmal etmektedirler. Mstakbel annenin, kocasnn onu
anladn sevdiini ve desteklediini hissetmeye ihtiyac vardr. Aksi takdir de karnnn
imeye baladn, gzelliinin zarara uradn, midesinin bulandn ve doumdan
korktuunu grnce kocasn sulayarak ve kendisini hamile brakm olduu iin btn
bu rahatszlklara onun sebep olduu kanaat ine varacaktr... Erkek, hanmn gebe olduu
gnlerde, her zamankinden daha ziyade onun yannda olmakla mkelleftir. Evin hanm ve
ocuklar sevinlerinden, hzn ve dertlerinden ona bahsedebilmek iin sevgi dolu bir
babay yan balarnda grmek isterler. Konumalar anlamsz ve yorucu olsa biler hamile
149

kadn, kendisiyle, bebei hakknda konuulmasn ister, buna ihtiyac vardr. Bir kadnn
btn gurur ve vn, yerini hakaret duygusuna brakacak, kadn kendisinin hi bir eye
yaramayan bir fazlalk olduu zannna kaplacaktr. Neticede anne olmaktan nefret
edecek ve hailelii bir koma hali olarak grecektir artk. Bu halde bulunan kadnlarn
doum srasnda daha fazla ar duyduklar ve doum sancsna ok daha glkle
tahamml ettikleri bugn ilmi olarak anlalmtr. Ana evlat ilikisi ikili bir iliki deil; ana
evlat baba bu lden ayrlm olmas (boanma) halinde bile annenim i dnyasnda,
onun hayalleri ve analk duygularnda pek nemli bir rol oynamaktadr...
Evet, hem bir psikolog, hem de bir ana olan bayann tespit ettii grler zetle
bunlar...
Duygu zerine Kurulu Bir Yap
imdi u soru zerinde biraz dikkatlice dnmeye alalm: Bir baka varln kalbi,
ilgi ve duygularna, onun himaye ve sevgisine bunca ihtiya hisseden; her eye ancak
onun sevgi ve ilgisinin desteiyle tahamml edebilen, bu sevgi ve ilgiyi yannda
hissetmediinde ocuu bile kendi nazarnda btn anlamn yitiriveren; bir bakasnn
sadece varlna deil, ayn zamanda onun kalbine ve duygularna da bunca ihtiyac olan
bir varl kanun gcyle teki varln -erkek- yannda kalmaya zorlayabilmek nasl
mmkn olabilir?
Bir yandan erkeklerin elerine kar srf ehevi duygularn tahrik edici ve onlar
elerinden soutan sebepleri artrmamamz, ehvetperestlik ve zevkine dknlk
zeminini gnden gne oaltmamamz; dier yandan da kadnlar kanun zoruyla
kocalarnn yannda tutmaya, kocalarnn onlara tahmil etmeye almamz yanl olmaz
m? slam, erein pratik olarak kadn sevmesinin, eine ilgi duymasn salayacak bir yol
koymutur ortaya; slam, kadn erkee zorla asla kabul ettirmek istemez...
Genel olarak sevgi,ilgi ve samimiyetin var olduu ve bunlarn iin esas ve temeli olarak
kabul edildii bir yerde kanuni zorlama sz konusu olmamaktadr. lerin sevgi ve
samimiyetle yrd bir yerde teessften sz etmek muhtemel ve mmkn olsa dahi
zorlama, cebr ve mecburiyetten sz etmek kabil deildir.
Bunu bir rnekle aklamaya alalm: Bilindii gibi cemaat namaznda namaz
kldran mamn adil olmas, cemaatin de onun adil olduuna inanmas cemaat namaznn
artlarndan biridir. Binaenaleyh imamla cemaat arasndaki irtibat, imamn adaletiyle
cemaatin tam bir ihlasla ona gven, sayg ve sevgi duymas esasna dayanr. Bu iliki ve
birlii temel kural kalp ve duygulardr. Bu sebeple de bylesi bir iliki ve beraberlik
zorlama kabul etmez bir yap tar; yani mesela, kanun bu ilikinin devam ve kalcln
garantileyemez. Cemaatin imama duyduu gven sarslr, cemaat bu tutumunda ister
hakl, ister haksz olsun -cemaatle imam arasndaki iliki tabiatyla bozulmu, ortadan
kalkm olacaktr. Bu durumda imam adalet, takva ve eri salahiyetin en ileri
derecelerine sahip bir mmin olsa bile cemaati arkasnda namaz klmaya, namazda
kendisine uymaya zorlayamaz. Bir cami mamnn halik bana niin sayg gstermiyor,
150

neden bana inanmyor, diye bana gvenip de ardmda namaz klamyor? diye dileke
yazp adliyeye ikayette bulunmas kadar komik bir ey olamaz. Bilakis cemaati ona
uymaya zorlamak bir cami imamna ylabilecek en byk hakarettir.
Temsilci adaylaryla seime katlanlar arasnda da buna benzer bir iliki vardr, bu da
sevgi, gven esaslarna dayanan bir irtibattr. Kalp ve duygular bu irtibatn vazgeilmez
gereklerinin tekil ederler. Halk, seecei temsilcilere gvenmeli ve onlara inanyor
olmaldr. Bu sebeplerdir ki bir halk, bir aday semeye zorlanamaz; aday ne kadar iyi ve
aranana artlara haiz olursa olsun; halk onu sememekle her ne kadar bariz bir hata
yapm olursa olsun; halk bu aday semeye zorlayabilmek mmkn deildir ve bu
yaplmamaldr. Zira oy verme ve seimin ruhuyla zorlama badamaz, byle bir ahsn,
btn arlara haiz olduuna dayanarak ben yleyim, ben byleyim... btn arlara da
haizim... o halde halk ne diye beni semiyor?! diye kalkp mahkemeye ikayette
bulunmas abestir.
Bu gibi durumlarda yaplmas gereken, doru tehiste bulunabilmesi iin halkn
dnce dzeyini ykselmektir. Halka shhatli bir eitim ve retim hizmeti verilmelidir;
bylece dini farizasn yapmak istediinde gerek adil leri bulabilirler, saygyla onlara
uyabilirler;keza sosyal farizalarn yerin getirmek istedikleri zaman, kendi irade ve
meyilleriyle salahiyet sahibi, kii bilir ahslar seebilir, anlara oy verebilir. Nitekim bu
durumda halk bir sre sonra fikir deitirir ve baka bir ahsa doru ynelirse, stelik bu
yapt tamamen yanl dahi olsa da; zlmek ve teessfte bulunmak sz konusu
edilemeyecektir.
Ailevi farizalar da tpk bu sosyal ve ibadi farizalar gibidir. O halde bilinmesi gereken
husus slamn aile hayatn tabii bir topluluk olarak grddr. Bu tabii topluluk iin
muayyen ve zel bir mekanizma ngrm olduudur. Bu mekanizmaya gre hareket
etmeyi vazgeirmez bir gereklilik olarak kabul ettiidir.
slamn en byk mucizesi byle bir mekanizmay tehis etmi olmasdr? Bat
dnyasnn ailevi mklatlarn stesinde gelememi olmasn ve bu mklatlarn orada
gnden gne artmakta oluunun ebedi ite bu noktaya dikkat edilemeyiidir. Ancak,
sevinerek belirtelim ki ilmi almalar bu gerei gn na karmaya balam
durumdadr. Ben bat dnyasnn slamn ailevi meselelerle ilgili prensiplerini ilmin
altnda tedricen kabul edeceini, u gnei grr gibi imdiden grmekteyim. Ancak,
slamn asil, metin ve nurlu dsturlaryla, bugn slam dstur adna halk arasnda geerli
hale getirilmi olan prensip ve uygulamalar ayn eyler olarak grmediim hemen
belirteyim...
Aile Yapsn Salam ve Kalc Klan, Eitliin tesinde eylerdir
Bugn

bat

dnyasnn

kendisini

ona

vurgunmu

gibi

gsterdii

ey

eitliktir...Halbuki slam, eitlik meselesini on drt yzyl nce halletmi durumdadr.

zel bir dzen ve yaps olan aile meselelerinde, eitlii aan, onun tesinde bir ey
151

mevcuttur. Tabiat,medeni topluluklarda sadece eitlik kanununu vazedip gemitir; ancak

aile topluluklarnda eitlikten baka kanunlar da vazetmitir. Ailevi ilikilerin tanzimi iin
tek bana eitlik yeterli deildir. Tabiatn, aile topluluklar iin koymu olduu dier
kanun ve kaideleri de bilmek ve bunlar da tanmak gerekir.
Fesadda Eitlik
Eitlik kelimesi yerli yersiz kullanlp telkin edile edile ne yazk ki gerek zelliini
yitirivermitir. Gnmzde bu kelime kullanlrken eitlikten, hukuki eitlik anlamnn
kastedildiini dnebilen pek az olmaktadr. Eitliin belli bir konuda tahakkuku halinde
-mefhum ve nitelik itibariyle de- her eyin yolunda olaca eklinde bir zan uyanmtr
gnmzde. Meselenin bu boyutundan tamamen gafil olanlara gre mesela, gemite
erkekler kadnlara zorbalk talyorlard, ancak bugn de kadnlar erkeklere zorbalk
taslayabilmektedirler; o halde mesele halledilmitir. Zira zorbalk bulunma hususunda
eitlik salanmtr!... Veya mesela, gemite evliliklerin %10u erkekler tarafndan olmak
zere boanmayla sonulanyordu. Ancak bugn dnyann baz yerlerinde evliliklerin
%40 boanmayla sonu almakta ve oran byle gereklemektedir. O halde bunu
kutlayabilir, bayram edebiliriz imdi. Zira tam bir eitlik salanabilmitir artk!... Eskiden,
eine ihanette bulunan taraf erkekti; yani sadece erkekler iffet ve takvaya nem
vermiyorlard. Bugnse, ham dolsun (!) kadnlar da elerine ihanet edebiliyorlar; onlar da
iffet ve takvay nemsemeyebiliyorlar imdi. Eh, bundan iyisi can sal!... Farkll
lm! Yaasn eitlik!... Eskiden gaddarlk ve acmaszln sembol erkeklerdi; irin irin
yavrular, iyi bir eleri olduu halde elerini terk edip oluk ocuu bir bana brakarak
yeni sevgililer peine gidiyorlard. Halbuki bugn,oluk ocuk sahibi yllarn evli kadnlar
bile herhangi bir dans partisinde herhangi bir erkekle tanma sonucu yllar sren evlilii
bir kalemde silip atabilmekte, tam bir acmaszlk ve gaddarlkla oluk ocuunu yzst
brakp yuvasn terk ederek zevklerini srebilmektedirler... Oh ne al!... Kadna erkek
arasndaki mesafe kapanm ve eitlik salanm oldu baksanza!...
Toplumun bitmek tkenmek bilmeyen yaralarn sarmak, kadna erkein zaaflarn islah
edip gidermek ve aile yapsn salamlatrmak yerine her geen gn aile temellerini daha
bir sarsp daha fazla yuvalar ykmamza sebebiyet veren ey ite bu bozuk dnce
tarzdr!.. bir de kalm hamd olsun bu gnlere... Ne de olsa eitlie doru ilerliyoruz
canm... diye tepinip dans edilmede...
Oysa ki eitlik ad altnda oynanan bu oyunda; fesat, sapklk, gaddarlk ve
acmaszlkta kadnlar erkekleri oktan geride brakm ve kupay (!) kazanmay
garantilemi grnmektedirler.
Bahsimizin buraya kadar ki blmnde; boanmay menfur ve irkin bulduu halde
slamn boanmaya kar neden kanuni bir engel koymad; irkin helalin ne anlama
geldii ve helal bir eyin yan zamanda nasl irkin ve menfur olabilecei aklanm
oldu.

152

Boanma (lV) slamn boanmaya menfi nazarla bakt, aile yuvasnn yklmasn
ho karlamad, boanmay dman telakki ettii yukarda belirtildi. slam yuvalarn
yklamamas iin ortaya trl sosyal ve helaki tedbirler koyduu, boanmay hadisesinin
vuku bulmasn nleyebilmek gayesiyle kanuni cebir ve zorlamadan baka her yola
bavurup her silah kulland noktalar, konumuzun buraya kadar ki ksmnda akl
kavumu oldu.
slamn; erkei boamadan caydrmak gayesiyle kanun silah ve zora bavurulmasna
ve kadnn koca evinde kalabilmesinin kanuni zorlamayla salanmasna kar olup bu tavr
benimsemeyiinin sebebi; bunu bir aile atmosferinde kadnn tamas gereken konum ve
mevkiye aykr bulmasdr; zira slam nazarnda evlilik hayatnn temel prensibi hissiyat,
sevgi ve samimiyet; bunlar zmleyerek yeri geldiinde ocuklarna vermesi ve onlar
sevgi ve efkatle doyurmad gereken taraf da kadndr. Kocann karsna ilgi gstermeyii
ve ona kar kocalk duygularn yitirii, aile atmosferini souk ve karanlk bir hale sokar.
Zira bir kadnn ocuklarna besledii annelik duygular bile byk lde einin bir koca
olarak ona besledii duygulara bal olmaktadr. Grlerinin bir ksmna geen blmde
yer verdiimiz Fransz bayan psikolog Beatris Mariuienin de deyiiyle: Annelik
duygular sadece igdsel deildir; yani bir anneni, ocuklarna kar hibir durumda
artmayan ve azalmayan kesinlikle deimez ve sabit birtakm duygular tad
sanlmamaldr. Kocasndan grd ilgi, sevgi ve efkat; kadnn annelik duygular
zerinde ok nemli etkiler brakr.
Ksacas kadn, ocuklarna sevgi ve efkat verebilmek, onlar efkate doyurabilmek
iin kocasnda sevgi, yaknlk ve ilgi grmelidir. Bir ailede erkek, sradalara benzer;
kadn pnar, ocuklar da iek gibidir. Pnar, dalardan yamur alp onu zmlemelidir ki
ieklere billur sular verebilsin, ortal yeillie boyayabilsin... Dalardan yamur inmez,
toprak susuz ve orak kalrsa pnar kuruyacak, iekler solup dklecektir elbet...
O halde dalarn, bayrlarn ve ovalarn yeerip hayat bulamas nasl dalarda
kmelenen bulutlardan yaacak yamurlara balysa, aile hayatnn devam da erkein
kadna besleyecei sevgi ve efkat duygularyla hayat bulur...
Erkein kadna kar tad duygular aile hayatnn ruhunda bunca etkin iken, kanunu
erkein aleyhine bir silah ve krba olarak kullanabilmek mmkn mdr?
slam mertlie smayan boamalara kardr; yani bir erkein evlilik akdine imza
attktan ve mstakbel eiyle bir sre mterek bir hayat srdrdkten sonra baka
heveslere kaplara eini yzst brakp gitmesine iddetle kardr. Ancak slama gre
zm yolu mertlik nedir bilmeyen byle bir erkei karsyla birlikte olmaya zorlamak
da deildir. Bu tr bir birliktelik aile hayatnn tabii kanununa aykrdr.
Kanun gcyle ve mahkeme cebriyle kocasnn evine geri dndrlen bir kadnn bu
evi askeri adan igal edebilmesi mmkndr. Ancak bu evin hanm, kocasndan ald
sevgi ve ilgiyi efkate evirip ocuklarna aktaran damar durumdaki annesi olmas

153

imkanszdr artk...Keza bu durumdaki bir kadnn sevgi ve ilgiye ihtiya duyan vicdannn
tatmin ve rzaya kavumas da mmkn olmayacaktr.
slam, namertliin ve namerte boamalarn ortadan kalkmas ve erkelerin erkeklie
sa ve mertlie yakr bir ekilde hanmlarn arlayp onlara hoa geinmelerini
salamak iin ziyadesiyle aba sarf eder. Ne var ki kadn namert bir erkein yannda
zorla tutmay ne bir kanun koyucu olarak kendisine, ne de aile yuvasnn merkezi ve
duygular aras kprs durumundaki kadna yaktrmaz.
slamn yapt, bat ve bat hayranlarnn yapm ve yapmakta olduklarnn yapm ve
yapmakta olduklarnn tam kar noktasna yer alr. slam namertlik, vefaszlk,
sadakatsizlik ve ehvetperetlie sebep olan unsurlara kar iddetle savar, fakat hibir
zaman kadn bir namert ve vefasza zorla yamama yoluna gitmez. Batllarsa hem
erkein namert, vefasz, kadn dkn ve ehvetperest olmasna yol aan sebepleri
gnden gne artrmakta; hem de kadn namert, vefasz ve ehvetperest eree zorla
yamamaya almaktadr...
Namert erkekleri hi bir zaman elerini alkoymaya zorlamayp onlara bu hususta karar
hrriyeti tanyan; ancak insanlk ve mertlik ruhunu diri tutabilmek gayesiyle elinden gelen
hibir eyi de esirgemeyen slamn pratikte mertlie aykr boanmalarn nemli lde
azalmasna yardmc olduunu; buna karlk bu tr meselelere nem dahi vermeyen ve
btn mutluluklar ancak kaba kuvvet ve sng ucundan bekleyenlerinse bu alanda ok
az bir oranda baar salayabildiini grmekteyiz.
Geimsizlik ve News Week dergisinin deyiiyle gnn gn etme maksadyla
kadnlarn bavurusu zerine vuku bulan boanmalar bir yana dursun; erkeklerin
ehvetperestlikleri sebebiyle gerekleen boanma vakalar da bizim buradakinden daha
fazladr.
Ailevi Bar, Tabiat tibaryla dier Barlardan Farkldr
Kadnla erkek arasnda barn hakim olmas gerektii tartlmaz bir zarurettir. Ancak,
evlilik hayatna hakim olmas gereken bar; iki i arkada, iki ortak, iki komu veya
komu iki devlet arasnda var olmas gereken bartan ok farkldr.
Kar-koca hayatna hakim olmas gereken bar, ana-babayla evlatlar arasnda var
olmas gerekme bar gibidir. Bu ise fedakarlk, feragat, birbirinin kaderini paylama,
ikilik duvarlarn ykma, onun mutluluunu kendi mutluluu olarak kabul etme, onun
derleriyle kendi derdiymiesine ilgilenmeyle zde bir bartr.
ki i arkada, iki ortak, iki komu veya snr komusu iki devlet arasndaki bartan
farkl bir bartr bu...
Sz konusu barlar, taraflar arasnda saldrmazlk ve birbirinin haklarna ve
snrlarna tecavzde bulunmama arlarndan ibarettir. Hasm iki devlet arasndaysa
silahl bar bile kafi gelmektedir. nc bir g mdahalede bulunur ve hasm iki lke
arasndaki snrlara yerleerek taraflarn arpmasna engel olursa bar salanm

154

olmaktadr. nk siyasi barn saldrmazlk ve tecavzde bulunmama dnda bir

anlam yoktur zaten.
Alevi barsa siyasi bartan farkldr. Ailevi barta sarslmazlk antlamasnda
bulunmak ve birbirinin haklarna tecavz etmemek yetmez.
Silahl bar kuvvetleri burada hibir ie yaramaz.
Bunlarn ok tesinde ve ok daha sesli eylere ihtiya vardr bu barta... Ana-babayla
evlatlar arasnda saldrmamazlktan te baz eylere gerek olduu gibi; burada da ruhlar
aras bir birlik, beraberlik ve btnleme tahakkuk bulmaldr. Ancak, bat dnyada, tarihi
-ve muhtemelen blgesel- baz faktrler sebebiyle duygu ve hissiyat denilen eye -hatta
aile atmosferinde bile- maalesef yabanc durumdadr. Batl iin ailevi barla siyasi veya
sosyal bar arasnda hibir fark yoktur. Batl, snrlara silahl bar kuvvetleri ymak
suretiyle iki lke arasnda bar salad gibi, kadnla erkek arasna da adliye gcn
koyarak bar salamak istemektedir.
Oysa ki aile hayatnn temeli, aradan snrlarn kaldrlmas esasna, ayrlk ve gayrln
tamamen kaldrlmasna, vahdete ve birlie dayanr... Batl henz bunun farknda
deildir...
Bat hayranlar, batllar ailevi hususlardaki yanllklar cihetiyle uyaracak ve kendi
-dounun- deerleriyle vnecekleri yerde onlarn rengine brnebilmek ve onalar
benzeyebilmek iin ylesine bir tela iindedirler ki kendilerini bile unutuvermilerdir.
Ancak bu kendine yabanclama ok srmeyecektir... dounun kendi kimliini bularak
boynundaki bat esaret zincirini paralayaca; kendi hr dnce ve kendi hr hayat
felsefesiyle yaamay tercih edecei gn yakndr...
Meselenin bu noktasnda iki konuyu nemle hatrlatmakta fayda var:
slam, Boamada Caydrc Her (Meru) Faktr Olumlu Karlar
1- nceki konularmz mtalaa eden bazlarnn, bizim, erkein boama kararna hibir
mdahalede bulunulmamas eini boamaya niyetlenen bir erkein nne hibir engel
karlmayarak yolun btnyle ona ak braklmas gerektiini dndmz
eklinde yanl bir zanna kaplabilirler.
Hayr... Biz byle dnmyoruz. Sz konusu konularmzda da slamn, yalnzca
kanuni zorlama ve cebir konusundaki grn aktardk ve kanundan erkein nme
dikilen bir engel eklinde istifade edilmemesini vurguladn belirttik. Ancak, bu asl
dnda slam, erei boanmadan caydracak meru her giriimi olumlu karlar Nitekim
slam boanmay, kesten birtakm kaide ve artlara bulamtr ki bunlar tabiatyla
boanmay ertelemekte ve genellikle de vazgemeyle sonulanmasn salamaktadr.
slam, boanma konusunda, ahitler ve dierlerini, erkei boamadan vazgeirmeye
almalarn tavsiye etmekle kalmam; iki akil ahit huzurunda yaplmayan boanmann
geerli olmayacan da bildirmitir. Yani boanma srasnda orada olmad gereken iki adil
ahs, adalet ve takva sahibi olduklar cihetiyle elerin boanmadan vazgemesi ve kar
155

koca arasnda yeniden sevgi ve samimiyet balarnn oluabilmesi iin ellerinden beleni
yapacaklardr.
Ancak boanma siygasn okuyan mesul ahsn bunu, boanan eleri mrnde bir kez
dahi grm olmayan ve sadece boanma srasnda bir kez onlarn ismini duyabilen adil
(?) ahslarn huzurunda yapmas eklindeki bugn revata olan uygulamann slamn
maksat ve muhtevasyla uzaktan yakndan hibir alakas olmadn da hemen belirtelim.
Bilindii zere boanmann bugn revata olan uygulama tarzna gre boanma
siygasn okuyan mesul ahs, bunu kendi bulduu -ve genellikle de boanana taraflar
tanmayan- iki akil (?) ahsn huzurunda yapmakla ve onlarda sadece taraflarn isminden
muttaki olmaktadr. Zevc Ahmet, zevcesi Fatma... Zevc tarafnda vekalete zevceyi
huzurunda boadmder. Ancak bu Ahmet ve Fatma adl ahslar kimlerdir? ahit olarak
boanma siygasn dinleyen bu kik adil (?) ahs onlar bir kez olsun grm mdr
acaba?! Bir gn gelir de ayn ahslara yine ahitlikte bulunmalar gerekirse, onlar
grdklerinde tanyabilecek ve Bunlar bizim huzurumuzda boamlardr diyebilecekleri
midir?
Tabii ki hayr!...
O halde ne biin ahadettir bu?!
Her neyse erkeklerin boanmadan vazgemesini salayabilecek faktrlerden biri de
sz konusu adillerin varldr (tabii ki yukarda da belirtildii zere slam olan doru
usulyle...). slam, eler arasndaki ahd ve ban balangc olan evlenme akdinde iki adil
ahsn bulunmasn art komam, zira pratikte bir hayr iin ertelenmesine sebep
olabilecek faktrn devreye girmesini istememitir. Ancak boanmada, yolun sonu olduu
halde, iki adil ahidi art grmtr.
Ayn ekilde slam, kadnlarn ayba rahatszln evlenme akdinin vukuuna engel
klmam, fakat boanmay engelleyici sebepler atasnda saymtr. Halbuki bilindii zere
ayba rahatszl, elerin cinsel birlemesine mani olduu iin daha ziyade evlenmekle
alakal bir hadisedir, boanmayla deil... Zira boanma, ayrln sz konusu olduu bir
devredir ve eler iin bu devrede herhangi bir iliki zaten sz konusu deildir. Meseleye
bu adan bakarsak ayba rahatszlnn boanmaya deil evlenme akdine engel faktr
olarak ele alnmasnn daha uygun olaca akla gelecektir. Zira daha henz birbirine
kavumam olan yeni evlilerin ayba halinde birlemeden uzak durmak kaidesine riayet
etmemeleri ihtimali sz konusudur. Halbuki boanmada bunun tam tersi bir ortam vardr.
Eler zaten ayrlmaktadrlar ve ilk bakta ayba rahatszlyla alakaszm gibi grnen
bir

vaziyet

vardr.

Ancak,

kavuturmaktan,ayrlktan

slam
deil,

dini

prensip

birletirmektan

olarak
yana

ayrmaktan

deil,

olduu

ayba

iin

rahatszln boanmay engelleyici sebepler arasnda saym, fakat evlilik akdini

engelleyici bir sebep olarak kabul etmemitir. Hatta baz durumlarda boanma siygasna
izin vermek iin ay tarabbus10 etmeyi art koar.
10

-Ar. Bekleme, tedirginlik ve endie iinde bekleyip -ev.-

156

Bunca engel ve caydrc faktrlerden maksadn, boanma kararnn alnmasna neden

olan rahatszlklarn unutulmas, sinirlerin yatmas ve elerin tekrar bir araya gelmesinin
salanmas olduu ortadadr.
stelik kerahetin erkekten gelmesi ve boanmann rici11 olarak vuku bulmad
durumunda slam dini iddet denilen muayyen bir vakit belirlemi, erkee mhlet
tanmtr; bu mhlet zarfnda erkek rcuda bulunabilir.
slam evlilik, iddet ve ocuklarn bakmyla ilgili btn masraflar erkee yklemek
suretiyle erkek iin boanmay pratik bir engel olarak ortaya karmtr. Karsn boayp
baka bir kadna evlenmek isteyen bir erkek birinci karsnn nafakasn demeli, ondan
dnyaya gelmi olan ocuklarn bakm masraflarn karlamal, te yandan yeni
evlenecei eine mehir deyip onun ve ondan dnyaya gelecek ocuklarn geim
masraflarn da stlenmelidir.
Btn bunlara bir de annesiz kalan ocuklarn bakm eklenince boanmann yaratt
manzara erkek iin dehetengiz bir ey olmakta ve kendiliinden, boanma kararn
nleyici bir faktr durumuna gelmektedir.
Btn bunlar bir tarafa; slam, aile yuvasn yklma tehlikesiyle kar karya geldii
yerde hemen bir aile mahkemesi kurulmasn ve bir hakemler heyeti tekil edilmesini
zaruri grmtr. Kadn ve erkein ailesinden -veya tarafndan- birileri temsilci seilir ve
bunlar taraflarn problemlerini grp halletmekle grevlendirilirler. Sz konusu
hakemler, taraflarn slah iin ellerinden gelen gayreti sarf eder, aradaki anlamazlklar
giderirler ve eer daha nceden kadnla ve erkekle yaptklar meveretler sonucu elerin
ayrlmasn doru bulurlarsa, ayrrlar. Tabii burada, kadnla erkein aile ferleri arasnda
bu hakemlii yapabilecek hassaya sahip kiiler varsa, aileden olmayanlara tercih edilirler,
bu, Kuran- Kerimin Nisa/35ta buyurmu olduu nassdr:
-Kadn ile kocann- aralarn almasndan korksanz, bu durumda erkein ailesinden
bir hakem, gnderin. Bunlar -aray- dzelmek isterlerse, Allah da aralarnda baar salar.
phesiz, Allah bilendir, haberdar olandr.
Keaf tefsirinin yazar, ayetten geen hakem kelimesinin tefsiri hususunda yle
der: Hakem olarak seilecek ahs gvenilir, kuvvetli bir mantk ve beyan gcne sahip
olmalardr, slah ve hakemlik iin mnasip ve bu ie layk grlen biri olmaldr. Bu
hakemlerin ncelikle kadn ve erkein yakn akrabalarnn arasndan seilmesi sebebi,
elerin akrabalarn, tanyor ve mkllerine aina bulunuyor oluudur; stelik onlar
akraba olular cihetiyle, iftin arasn bulmay bir yabacdan daha ziyade arzu ederler. te
yandan eler- srlarn kendi akrabalarna daha rahat aarlar; bir yabancya sylemekten
kandklar problemlerini kendi yaknlarna sylemekte saknca grmezler.

11

-slami fkha has olan bu terini orijinal haliyle, yani slam haliyle vermeyi doru buldum. Lgat
olarak geri dnebilir anlamna gelen terim, hlle merhalesine varmam, taraflarn yenicen visali
mmkn olan bu boanma dnemlerindendir, talak rici denilen bu boanmada rcu edip yeniden
birlemenin zel, ancak kolay arlar vardr -ev.-

157

Bu hakemler heyetinin tekilinin farz m yoksa mstehap m olduu hususunda ulema

muhtelif grler beyan etmektedir. Aratrmaclar, bunun farz olduunu ve devletin
grevi sayldn sylyorlar ehit Sabi, Misalinde yukarda anlatld ekliyle
hakemliin farz olduunu ve devlet mesullerinin daima bu usul zere yrmekle mkellef
bulunduuna dair sarih fetva vermitir.
El-Menar Tefsirinin yazar Seyyid Muhammet Reit Rza,hakemliin farz olduuna
dair grn belirttikten sonra ulamann bu konudaki farz mdr, mstehap mdr?
eklindeki cidalini eletirerek yle der: Halihazrda Mslmanlar arasnda bu prensip
uygulanmamakta ve insanlar onun saysz faydalarnda mahrum bulunmaktadrlar. Her
gn saysz boanmalar vuku bulmakta aileler ihtilaf ve ayrlk tohumlaryla
paralanmakta, ne var ki Kuran- Kerimin nass olan hakemlik asl her nedense bir trl
yrrle sokulmamaktadr. slam ulemas btn vaktini bu iin farz m yoksa mstehap
m olduu yolunda tartma ve muhasebeye harcamaktadr. Bir trl birisi kalkp ta Farz
veya mstehap... Velhasl doru olduu aikar olan u ii pratie geirme yolunda neden
bir adm atmyorsunuz?! demiyor... Hep diye btn enerjimizi tartp konumaya
harcyoruz? Bu prensip pratikte uygulanmayacak ve insanlara hibir faydas
dokunmayacaksa; farz olmu, mstehab olmu, ne farkdeder?!
ehit Sani, eler arasndaki ihtilaflar giderebilmek iin hakemlerin eree tahmil etme
hakkna sahip olduklar balayc artlar konusunda yle der: Mesela hakemler, kocay,
karsn, falan ehir veya filan evde yaatmaya mecbur brakabilir; veya mesela annesini ya
da -varsa- dier karsn, ayr bir odada da olsa, onunla yan evde bulundurmamak; veya
karsnn, zimmetine geirmi olduu mehrini ona peinen demekle ykml
klabilirler?
Ksacas, erkein karsn boama kararn ertelemesine yardmc olacak her giriim,
slam nazarnda doru ve makbuldr.
Binaenaleyh daha nceki konularmzda Ropluluk, yani mahkeme veya topluluun
temsilcisi durumundaki ahslar kocann, slamda iddetle knanm olan boama kararn
geciktirebilecek bir ekilde boanma hadisesine mdahale hakkna sahip midir? eklinde
gndeme getirmi olduumuz sorunun cevab burada aka ortaya kmaktadr: Evet,
sz konusu heyet veya mahkeme bu hakka sahiptir. Zira boanma konusunda alnan
kararlarn hepsi, evlilik hayatnn artk gerekten lm ve taraflar arasnda hibir vuslat
imkannn kalm olmasndan kaynaklanmamaktadr. Baka bir deyile erkein boanmaya
karar vermi olmas her zaman ille de erkein kadna duyduu sevgi duygusunun artk
sona erdii, kadnn aile iindeki tabii konum ve deerini yitirdii ve erkein karsna
bakabilecek, bir evlilii srdrebilecek yetenee sahip olmad...vb. sebeplere
dayanamamaktadr. Bilakis, boanma kararlarnn ou ani bir asabiyet ve kzgnlkla, bir
gaflet annda veya yanllkla alnmaktadr.
Kzgnlk ve gaflet sebebiyle alnan kararlarn pratiklememesi yolunda toplumda, her
derece ve her vesileyle, gelecek giriimler slam nazarnda olumlu ve makbuldr.
158

Mahkemeler, topluluun temsilcisi olarak, taraflar boanmadan vazgeirme ve eler

arasnda bar salama hususunda mahkeme abalarnn sonusuz kaldn bizzat resmen
ibraz etmedikleri srece boanma brolarn boama ilemlerine balamaktan men
edebilirler. Mahkeme, boanmak isteyen taraflar bartrmak iin elinde gelen gayreti sarf
eder; bu abalardan sonra, eler arasnda bar salayabilmenin imkansz olduu
mevzuyu mahkeme heyetine yakinen ispatlam olduktan sonra mahkeme taraflar
arasnda bar ve yeniden beraberlii salamann imkansz olduuna dair karar alr ve bu
karar resmi olarak boanma brolarna ibraz edilir -boanma brolar da ancak bu resmi
ibraza dayanarak boanma ilemlerine balayabilir.
Kadnn Eve Emei Gemitir2- Bu konuda ele alnacak ikinci nokta da, mertlie
smayan boamalarn aile yuvasn darmadan ediyor olmasnda baka bizzat kadn iin
de, gzerdi edilmemesi gereken birtakm zel meseleler dourmasdr. Kadn can
gnlden bir samimiyetle kendisini yllarca evine adyor, kocasna adyor; onunla kendisi
arasnda hibir ayrlk-gayrllk gzetmediinden onun evine eki dzen vermek gayesiyle
alp abalyor, fedakarlklara katlanyor... Bir avu sosyetik ehirli hanmlar dnda ev
hanmlar genellikle evin btn ilerini bizzat grmekte; her zahmet ve meakkate bizzat
katlanmakta, yiyecek, giyecek vb. Ev masraflarnda gayet tutumlu davranmakta -hatta
kimi zaman kocalarnn bu yzden itirazna maruz kalmakta- ve srf harcama olmasn diye
eve hizmeti tutmak istemeyerek btn ieri tek bana grmektedirler.
Btn enerjilerini, genliklerin ve salklarn evlerine, yuvalarna ve gerekte kocalar
uruna feda etmektedirler...
imdi yle bir dnnz: Byle bir kadnn kocas, onunla ayn yast ba koyduu
yllarca mterek bir hayattan sonra karsn boayp yeni bir evlilie hevesleniyor. lk
karsnn btn bir mrne, genliine ve rzgara savurduu nice arzularna mal olan,
shhati pahasna, adisiyle trnayla kurmu olduu yuvaya baka bir kadn gerilemeye
yelteniyor... Daha ak bir deyile, seki karsnn emekleri sayasnda yeni karsyla
zamparalk edip keyif atmak istiyor... Bu durumda yaplmas gereken nedir?...
Burada sz konusu olan, yalnzca bir aile yuvasnn yklyor olmas ve kar koca
balarnn kopmas deildir ki kocann namertlii evlilii lndr; onu namert bir
erkee zorla yklemek kadnn tabii deer ve makamn alaltm olur denilebilsin!...
Baka bir mesele daha sz konusudur burada: Kadnn yuvas elinden alnmakta,
ektii onca zahmet, katland birok meakkat, verdii birok emek ve hizmet bir anda
boa gitmekte, rzgara savrulmaktadr...
Koca, aile, dzen-dirlik, aile hayatnn snp gidivermesi hele yle dursun; her nsan
ban skacak bir yuvas olsun ister; kendi elleriyle kurup emek verdii yuvasn elbette ki
her insan sever... Bir ku bile kendi kurduu yuvasndan uzaklatrlmak istediinde
yuvasn mdafaaya giriirken; bir kadnn kendi yuvasn korumaya nasl hakk olmaz?...
Bunu yapmaya kakan bir erkek apak zulm ilemi deil midir?
slam bu konuda ne gibi tedbirler almtr acaba?
159

Bizce bu, nemle zerinde durulmad gerekme bir mkldr ite. Mertlie
yakmayan

boanmalarn

sebep

olduu

rahatszlklarn

ou

buradan

kaynaklanmaktadr... Boanma, ite bu gibi hallerde sadece evliliin iptali deil, kadnn
iflas ve yok oluu da olmaktadr ayn zamanda.
Ancak, daha neki soruda da deinmi olduumuz zere ev ve yuva meselesiyle
boanma meselesi iki ayr mklden ibarettir, bu ikisini birbirinden ayrmak gerekir.
slam ve slam hkmler asndan hallolunmu bir meseledir bu. Sz konusu mesele
slam hkmlere vakf olmama ve erkeklerin, kadn vefa ve iyi niyetliliini ktyle
kullanmalar sonucu kmtr ortaya... Daha ak bir deyile kadnlar ve erkeklerin;
kadnn evde yapt iler ve eve verdii hizmetlerle emek ve hizmetlerin rnnn erkee
ait olduu eklindeki yanl zanlar byle bir problemin ortaya kmasna sebep olmutur.
Erkein tpk bir kle veya uak gibi kadna emirler yadrmaya hakk olduu; kadnn da
bu emirlere harfiyen itaat etmekle ykml bulunduu sanlmaktadr. Halbuki daha nce
de defalarca vurgulam olduumuz gibi kadn ii ve emek asnda tamamen hrdr,
yapt iin rn sadece kendisine aittir ve erkek, bir patron veya bir iveren gibi onun
bana dikilme hakkna sahip deildir. slam dini, kadna iktisadi hrriyet vermek, stelik
onun ve ocuklarnn geim masraflarn erkee yklemi olmakla; kadn mal-mlk,
servet ve insanca bir yaam dzeyi iin gerekli imkanlar asndan erkekten mstani
klma ve -muhtemeller vuku bulacak- bir boanma ve ayrlmann kadna bu -maddihususlarla ilgili birtakm tedirginliklere yol amasn nlemek istemitir. Kadn, evibark iin kendi hazrlayp kendi temin ettii eylerin tamamnn yine kendisine ait
olduunu hissedebilmelidir. Zira bunlar onundur ve erkein bunlar ondan olmaya da
hakk yoktur. Bu tr tedirginlikler, kadnn koca evinde almak zorunda olduu,
emeklerinin mahsulnn kendisine deil kocasna ait bulunduu eklindeki bir grn
hakim olduu rejimlerde vardr. Ayn konuda bizim halkmzn tad tedirginlikler de
genellikle slam hkmlerini bilinmemesinden kaynaklanmaktadr.
Bu tedirginlik ve rahatszlklarn dier bir sebebi de erkein kadnn vefa ve sadakatini
su istimal etmesidir. Kimi kadnlar bu konudaki slami hkm bilmediklerinden deil,
bilakis, kocalarna gven duyduklarndan tr evde kalmakla ve fedakarlkta
bulunmaktadrlar. Benimdi,senindi gibi ayrlk-gayrlklara yer vermemek, evlerinde bu
tr hesaplara tenezzl edildiini grmek istememektedirler. Bu cihetlerdir ki kendilerinin
tanm olduu frsatlar kollama gibi gn gelir, bir de bakarlar ki btn bir mr bir
vefasza harcam ve slamn kendilerine yeterince tanm olduu frsatlar
karmlardr...
Bu gibi hanmlar, sevginin ancak karlkl olduunda gzel olacan12 bilmelidirler.
Eer kadn mal-mlk biriktirme ve kendine ait bir ev kurup deme gibi eri hakknda
feregatta bulunarak, bunu yerine btn enerjisini erkeine hediye ediyorsa; karlnda
12

-ehit Mutahharinin bu nakli,tannm arif iar Baba Tahirin e ho bi mehribani ez da ser

bi/ke yek set mehribani derdi-i ser bi beytinden alnm; beytin tamam yle sevgi, karlkl olunca
gzel ama / Tek tarafl sevgi psklle bela! -ev.-

160

Bir selamla selamlandmzda siz onda daha gzeliyle selam verin, ya da aynyla karlk
verin...13 hkm gereince erkein de yan oran da veya daha fazla olarak kadn iin
feragatte bulunmas, onunda daha fazlasn hanmna hediye edip balamas gerekir.
Vefal erkeklerde sk grlr bu; elerinin katland birok meakkat ve gstermi
olduklar feragatlere karlk onlar da elerine kymetli bir eya, ev veya kendi namlarna
olacak benzeri deerli eyler hediye ederler.
Ksacas anlatmak istediimiz ey udur: Kadnn -muhtemel bir boanma durumundaevsiz barksz kalmas, boanma kanunuyla ilgili bir problem deildir, boanma kanununun
deimesi bu problemi halletmez. Kadnn ekonomik adan bamsz olup olmamasyla
ilgili bir problemdir bu; slam bu meseleyi tamamen halletmitir. Buna karlk bizim de bu
meseleyle kar karya kalm olmamzn nedeni, kiminin de gafil ve safdil bulunuudur.
Eer kadnlar slamn bu sahada kendilerine tanm olduu hak ve frsatlar renir ve
kocalar uruna fedakarlk ve feragatte bulunma hususunda bu kadar safdil
davranmazlarsa mesele kendiliinden zme kavumu olacaktr.
Boanma (V) Hatrlanaca zere geen blmde boanmayla birlikte gelen
tedirginlik ve rahatszlklarn iki adan vuku bulunduunu sylemitik: 1- Mertlie
smayan; baz erkeklerin vefaszlk ve namertliinden kaynaklanan boanmalarla, 2- Baz
erkeklerin, evliliin devamnn imkansz olduu, eler arasnda paylalabilecek hi bir
mterek kalmad halde birlikte yaam olmak iin deil de, srf kadna ikence
ektirmek

gayesiyle

namerte

bir

davran

sergileyerek,

kadn

boamaya

yanamamasyla.
Geen bahislerimizde birinci kk inceledik ve slamn, namerte boamalar
engelleyecek her yolu makul karladn, bu gayeyle bizzat birtakm zel tedbirler alm
olduunu belirttik. Bu yolda sadece zora ve kanun cebrine dayal nleme ve caydrma
yntemini benimsemediini vurgulayarak slamn aileye canl bir birim gzyle baktn
ve bu birimin canlln devam ettirebilmek gayesiyle slamn elinden gelen her meru
abay sarf ettiin akladk. Ancak bu canlnn lmesi halinde meseleyi esefle karlayp
onun defnine izin verdiini, fakat cesedin kanun mumyasyla mumyalanarak bu mumyayla
oyalanmaya allmasn da tasvip etmediini belirttik.
Keza erkein boama hakkna sahip olmasn evlilik bann tabii bir ilgi ve sevgiye
dayal olmasnda kaynaklandn belirttik. Bu ban zel bir yap gsterdiini, bu yapya
binaen tabiatn, sz konusu ba salamlatrma, gevetme veya koparma anahtarn
erkee vermi olduunu syledik. Yaratl kanunu gerei kadnla erkek, yekdierine
oranla, kendilerinde has durum ve konumlar tarlar ki bu konumlarn yer deimesi veya
benzemesi mmkn deildir. Bu ferde mnhasr zel konumlar, yeri geldiinde birtakm
hak ve devlere sebep tekil ederler; boanma da bu haklardan biridir. Baka bir deyile
bunun sebebi; eini arama ve ak konusunda kadnla erkein farkl zel roller
oynamasndan baka bir ey deildir.
13

-Nisa/86

161

Boanma Hakk, Erkein Malikiyetinde deil; Onun Ak Hadisesindeki zel

Rolnden Kaynaklanmtr Meselenin bu noktasnda, slama, dman unsurlarn
propagandalarnn kofluunu belirgin bir ekilde mahede edebilmek kabildir. Bu
unsurlar kimi zaman slamn erkee boama hakk tanm olmasnn nedeni, kadn hr
iradeye sahip, istek ve arzularnda bamsz bir insan olarak tanmamas ve onu bir ahs
olarak deil, bir eya eklinde grmesidir. slam, erkei kadnn sahibi olarak grr ve bu
cihetle de Mal sahibi, mal zerinde tasarruf hakkna da sahiptir mantyla erkee,
diledii zaman klesini brakma hakk tanr derler.
Ne var ki slam mantnn kadn kle, erkei efendi gren bir zihniyete
dayanmadn ve slam mantnn bu yazarlarn dnce kapasite ve dzeyinin ok
zerinde ve tesinde seyrettiini bariz bir ekilde mahede ettik.
slamn vahy altnda aile yapsnn esas ve sistematiiyle ilgili kefetmi olduu
rumuz ve hakikatlere, bilim ancak on drt asr sonra yaklaabilmi durumdadr...
Boamann Brakma Olmasnn Nedeni, Evliliin Tesahup Oluudur14
Kimi zaman da boama neden brakma eklinde oluyor? Boamann mutlaka adli
yn olmas gerekir derler. Bunlara verilecek cevap udur: Boanma brakma eklinde
vuku bulan bir olaydr; Zira evlenme Sahip olma Tr bir hadisedir. Erkek ve dii trde
eleme kaidesini mutlak anlamda deitirebilir ve evlilii tabii halinden, yani tesahup
olmaktan karabilirseniz; tabiatn kanununu deitirebilir ve ister hayvan ister insanlarda
olsun, diiyle erkek tr arasndaki ilikilerde rollerin benzer ve ayn olmasn
salayabilirseniz boanmay da brakma ynnden salayabilirsiniz demektir.
Bu gdml kalemlerden biri yle yazyor: Evlenme akdi, ia Fakihlerin de zaruri
akidelerden biri olarak kabul edilmitir; ran Medeni Kanunu da grne baklrsa bunu
kabul etmie benziyor. Ancak, bence slam fkh ve ran Medeni Kanunundaki haliyle bir
nikah akdi, erkekten ziyade kadn iin zaruri, erkek iinse caiz bir akittir. Zira erkek,
sz konusu akdin erkeklerin diledii zaman oradan kaldrp evlilii bozabilir. Binaenaleyh
nikah akdi kadn iin zaruri, anca erkek iin caizdir; buysa, kadn erkee esir klan kanuni
bir adaletsizliktir. ran ehinahlk lkesi Medeni kanunun 1133. Maddesini okuduum
zaman ranl hanmlardan, u okullardan, niversitelerden, atom, uydu ve demokrasi
anda utanyorum
Bu beyefendiler ok net bir meseleyi kavrayamamlar nedense: Boanma, evliliin
iptalinde ayr ve farkl bir hadisedir. Evlilik akdi, tabiatyla zaruri bir akittir denilirken
-istisnai durumlar dnda- elerden hibirinin bu akdi feshetme hakk olmad ifade
edilmek istenmektedir. Yani eer akd feshedilir ve geersiz olursa, akdin btn etkileri de
ortadan kalkar ve adeta hi olmam gibi olur. Evlilik akdinin feshedildii durumlarda
akdin getirdii hak ve devler de feshedilmi ve btn zelliini tamamen yitirmi olur;
bulardan biri de mehir dir; bu durumda kadnn mehir isteme hakk ortadan kalkar, iddet
sresince demesi gereken nafaka iinde ayn ey sz konusudur. Boanmada ise bunun
14

-Tesahub: Sahip kma, benimseme, koruma ve arkadalk etme -ev.-

162

tam tersi bir durum vardr; boanma hadisesi, taraflar arasnda kar-koca ilikisine son
veriri, ancak akdin getirdii btn etkileri (hak ve devler) tamamyla ortadan kaldrm
olmaz. Eer bir erkek bir kadn nikahlar ve onun iin 500 bin tmen mehir muayyen eder
de bir gnlk bir kar koca hayatndan sonra onu boama isterse, hem mehrin tamamn,
hem de bulan ilaveten iddet gnlerinin nafakasn kadna demek zorundadr. Erkek,
evlilik akdinden sonra, ancak birleme olmakszn kadn boama isterse o zaman da
mehrin yarsn der ve byle bir kadn iddet tutmas da gerekmediinden, iddet gnleri
nafakas da sz konusu olmaz. O halse grlyor ki boanma, nikahn iptali halinde
kadnn mehir hakk yoktur, bu da boanmayle nikahn iptale uramasnn farkl eyler
olduunu aklamaya yeter. Binaenealyh boama hakk, nikah akdinin zaruri oluuna
aykr deildir. Burada slamn iki hesab vardr: 1- ptal, 2- Boanma... ptal hakkn;
erkek veya kadnda baz kusurlar olmas halinde tanmtr; bu hakk da hem kadna
tanmtr hem erkee... Boanma da ise, bunun tersi bir durum olmakta ve bu hadise,
evlilik hayatnn snmesi ve aile biriminin lmemsi durumunda vuku bulmaktadr.
Batan dier bir fark da bu hakkn sadece erkee tannm olmasdr.
slamn boanma meselesini iptalden ayrm ve kurallar koymu olmas da, slam
mantnda erkein boama hakkna sahip olmasnn, slamn erkee bir ayrcalk tanmak
istemi olmasndan kaynaklanmadn aka ortaya koymaktadr.
Bu gibi ahslara sylenmesi gereken udur: okullardan, niversitelerden utanmak
istemiyorsanz, iyisi biraz zahmete katlanp okuyun, aratrn... Bylece hem boanmayla
nikah iptalinin farkn renmi, hem de slamn aile ve sosyal hayat hususunda bilgi
sahibi olursunuz... Hem, bu durumda okul ve niversitelere kar mahcup dmemekle
kalmaz; ayn zamanda aln ak ve ba dik olarak da bunlarn nne geebilirdiniz...
Fakat elden ne gelir?... Cehalet dediin u dermansz dert olmasa... 15
Boanmaya Ceza Kesme
Gemite baz lkelerin kanunlar, boamay nlemek gayesiyle bu ii cezaya
balamlard. Bugnk dnya kanunlar arasndan bu ceza usuln, ngren bir kanun var
m bilmiyorum; ancak Hristiyan Roma mparatorlarnn, geerli bir delil ne srmeksizin
karsn boayan erkekleri cezaya arptrdklar yazldr.
Grld zere bu da, aile yapsn korumak gayesiyle zorlama ve cebre bavurma
yollarndan biridir ve tabiatyla sonusuz kalacak bir yntemdir.
Kadnn, Devredilmi Bir Hak Olarak Boanma Hakkna Sahip Oluu
Meselenin bu noktasnda deyinilmesi gereken bir konu daha bar. Buraya kadar ki
bahislerimizde boanmann tabii bir hak olarak erkee zg olduu zerinde durduk.
Ancak erkek mutlak anlamda veya baz zel durumlara mahsus olmas kaydyla boama
hakkn vekaleten karsna devredebilir ki bu hem slam fkhnca kabul edilmi, hem de
ran Medeni Kanununda buna yer verilmitir. Ayrca erkein kadna devretmi olduu bu
vekaletten caymamas, bu hakk kadndan geri almamas; yani vekalet hakknn
15

-Sz konusu ahs kinaye yollu eletirmektedir. -ev.-

163

vazgeilmez ve geriye alnamaz bir nitelik kazanabilmesi iin bu vekaleti genellikle

gerekli akdin zmni art olarak kaydederler. Kadn, bu arta dayanarak, mutlak anlamda
veya daha nce belirlenmi olan zel durumlarda kendisini boatabilir.
Nitekim teden beri geerli olagelmi bu hakka binaen istikbalde kocas olacak erkee
kar baz hususlarda tedirginlii olan kadnlar boanma hakkn nikah akdinin zmni art
olarak akitte kaydettiriyor ve gerekli olduunda bu hakkn kullanabiliyordu.
Binaenaleyh slam fkhnda kadnn tabii nitelikli bir boama hakk yoktur. Ancak,
szlemeli olarak, yani nikah akdinin zmmi art nitelii eklinde bu hakka sahip
olabilir.
Medeni kanunun 1119. Maddesi yle der: Nikah akdinin taraflar (eler) bu akdin
gerekesine aykr dmeyen her art,nikah akdi veya baka bir geerli akitle tespit
edebilirler. Mesela Kocann baka bir kadna evlenmesi veya belirli bir sre boyunca
ortalktan kaybolmas, veya evin geimini temin etme -nafaka- grevini yerine
getirmemesi, veya karsnn canna suikastt bulunmas veya bir arada yaamalarn
dayanamaz klacak kt davranlarda bulunmas... vb. Hallerde, durumun mahkemece
belirlenip gerekli delillerle ispatlanarak alnacak mahkeme kararyla, kadnn vekaleten ve
alm olduu vazgeilme vekillie binaen kendisini boatma hakk vardr. eklinde
arlar koulabilir.
Grld gibi, slam -fkh ve ran Medeni Kanununda boanma, srf erkee ait tek
tarafl ve kadnda tamamen alnm bir haktr yolundaki ifadeler gerekten uzak
iddialardr.
slam fkh ve ran Medeni Kanunu nazarnda kadn tabii bir hak unvanyla boanma
hakk tamamakta; ancak, bir Szleme ve devredilmi bir hak unvanyla bu hakka
pekala sahip olabilmektedir.
Konumuzun bunda sonraki ksmnda meselenin ikinci boyutunu, yani Baz erkeklerin
mertlie domayacak ve zalimce bir davrana (boamaya yanamamas) meselesini ele
alacaz. slam, gerekten de byk bir problem olan bu mesele iin herhangi bir zm
yolu grm mdr acaba?...
imdi Adli boama bal altnda bunu inceleyeceiz.
Adli Boama Adli boama, koca vesilesiyle deil, hakim (veya) kad vesilesiyle vuku
bulabilen boamadr.
Dnyada mevcut kanun sistemlerinin pek ounda boama yetkisi -kesinlikle hakimin
elindedir; eler ancak mahkeme kararyla boanabilirler. Bu tr kanunlar asnda btn
boama ve boanmalar adli bir hadisedir. nceki konularmzda evliliin ruhu, aile yuvas
kurmakla gzetilen hedef ve kadnn bir aile yuvasna tamas gereken deer ve konuma
binaen bu nazariyenin yanl olduunu gstermitik. Normal aknda seyreden bir
boanmann hakim kararna bal kalamayacan, bunu fiilen imkansz olduunu izah
etmitik.

164

Burada nemle zerinde duracamz konu udur: Acaba slam nazarnda hakim,
(slamn bir hakim iin belirlemi olduu ar birok ve zor art ve mesuliyetleri de gz
nnde tutarak) artlar ne olursa olsun, boama hakkna mutlak anlamda m sahip
deildir? Yoksa, gayet nadir ve istisnai de olsa, baz zel arlar ona byle bir hak
kazandrabilmekte midir?
Boama, erkein tabii hakkdr.
Ancak, onunla kars arasndaki ilikinin de tabii bir ak iinde seyretmesi artyla...
Kocayla kars arasndaki ilikinin tabii aknda seyretmesi demek, karsyla birlikte
yaamak istemesi, kocann onunla iyi geinmesi, hak ve hknn gzetmesi ve kendisiyle
hsn muaerette bulunmas demektir. Keza, eer onunla birlikte bir hayat srdrmek
niyetinde deilse onu iyilikle boamas, yani boanmaya yanamazlk etmemesi ve eran
hakk olan eye -mehir- ilaveten ona bir gnl borcu ve teekkr ifadesi olarak da yar bir
mebla -veya hediye- vermesi...gc yeten gnc yettii kadar, kudreti olamayan da
kendi miktarnca ve rfe uygum olarak bir ey versin. Bu,ihsan sahiplerine bir bortur.
(Bakara/235) ve bylece aralarndaki evlilik bann sona erdiini gzellikle duyurmas
gerekir.
Ancak, bu boanma, tabii seyrinde cereyan etmezse o zaman ne olacaktr? Yani erkek,
ne doru dzgn bir aile hayat, ne hsn muaeret, ne slam honut edecek mutlu bir
aile yuvas kurma niyeti olmayan bir tip olur, ne de hi olmazsa kendi bann aresine
bakmak isteyen kadn brakmazsa, baka bir deyile ne evinin erkei olur ve eiyle
ilgilenir, ne de boamaya raz olmazsa, bu durumda ne yapmak gerekecektir?
Tabii boanma denilen ey de, tabii doum gibidir, kendiliinden tabii aknda
seyreder. Ancak ne vazifelerini yerine getiren, ne de boamay kabul etmeye yanaan bir
erkekten boanma; bebein sezer yanla alnmasn gerektiren tabii olmayan doum a
benzer.
Baz Evlilikler, Kadnn ster stemez Katlanmas Gereken Bir Kanser midir
Gerekten? imdi, bu tr erkekler ve bu gibi boanmalar konusunda slamn nasl bir
tavr taknm olduunu grelim: Acaba slam bu gibi durumlarda da Boanma ii yzde
yz erkein elindedir, her halkarda onun verecei karara baldr; eer boamak
istemiyorsa kadna yana yakla bu vaziyete tahamml edip bu ileyi ekmek ve slama
da, elini konunu balayp bu zulm seyretmek der mi demektedir?...
ounun gr slam nazarnda bunun aresiz bir dert olduu, kimilerinin yakalanp
aresiz katland kansere benzedii; kadnn mum gibi eriyip tkeninceye, lp
kurtuluncaya kadar bu ileye katlanmaktan baka aresinin olmad eklindedir...
Ancak biz, byle bir dnce tarznn, slamn sarih usul ve inan sisteminde
kesinlikler aykr dt grndeyiz... Daime ve her hal-u karda adaletten bahseden;
adaleti salama ve topluma hakim klmay btn peygamberlerin temel hedefi olarak
belirleyerek An dolsun biz peygamberlerinizi apak olan belgelerle gnderdik ve

165

insanlar adaleti ayakta tutsunlar diye, onlarla birlikte kitab ve mizan... 16 diyen bir dinin,
bylesine ak ve aikar bir zm yolu ngrmemi olmas mmkn mdr?! slamn,
herhangi bir zavallnn, kanser hastas gibi lnceye kadar zdrap ekmesine sebep olacak
trde kanunlar vazettii dnlebilir mi?
slamn adalet dini olduunu itiraf eden ve kendisinin de adaletten yana olduunu
syleyen baz ahslarn byle dndn grmek gerekten zcdr... Zalimce olan
bir kanunu kansere benzeterek slama mal edeceksek; yine zalimce olan dier bir
kanunu tetanos, bir bakasn verem, sinir felci...vb. daha birok zalimane kanunu
buna benzer bahanelerle slama mal edip slamidir diye kabullenmemizin de hibir
sakncas olmayacaktr...
Eer hakikaten byleyse, slamda yaamann temelini tekil eden adalet nerede
yleyse?...
Btn peygamberlerin hedefi olan adaleti salama aslna ne demeli bu durumda?!...
Kanser diye tutturmular... Pekala, diyelim ki kanser... Bir hasta kanser ise ve basit
bir ameliyatla bu kanserin tedavisi mmknse derhal harekete geip hastay kurtarmak
gerekmez mi acaba?!
Bir aile kurabilmek ve birlikte yaamak iin bir erkekle evlenen, ancak bir sre sonra
hayat alt, st olan bir kadn dnn...Kocas, kocalk haklarn ktye kullanmakta ve
-birlikteliklerinin srmesi iin deil- srf kadnn gelecekte gerek bir kocayla ideal bir
evlilik yapmasn nlemek ve Kurann tabiriyle onu muallak bir vaziyette brakmak
gayesiyle bir trl boamaya yanamamaktadr. Byle bir kadn, gerekten de kanser
hastas gibi zor bir derde mpteladr. Ancak bu, kolayca ameliyat edilebilecek bir
kanserdir; basit bir ameliyatla hastay tamamen shhatine kavuturabilmek mmkndr
burada...
Gerekli artlara haiz eri hakim ce kadlar bu ameliyat kolaylkla gerekletirebilirler.
Daha nce de mkerrerin belirtmi olduumuz gibi, toplumumuzun nemli iki byk
probleminde bir, baz zalim erkeklerin, boanmann gerekli olduu hal ve durumlarda
elerinin boamaya yanamamalardr.
Bu yolla din adna ve grnte dini bir bahaneyle byk bir zulm ilenmektedir
aslnda... Bu tr zulmler ve din ve slam namna bu zulmlere destek veren kadn, bu
gibi zulmleri, tedavisi imkansz kanser hastal olarak kabullenip katlanmaldr
eklindeki batl dnce tarzlar, her nevi dmanca propagandadan daha ziyade etkili
olmakta ve slam yaralamaktadr.
Bu mevzuda yaplacak bir tartma teknik bir tartma olacak ve elinizdeki kitabn
ngrlm snrlarn biraz aacaksa da sz konusu ktmset kiilere, ilgili konuda
slamn apayr bir dnce tarz izlediini anlatabilmek gayesiyle mevzuya ksaca
deinmemiz gaydal olacaktr.

16

-Hadid/25

166

kmazlar Bu gibi kmazlar sadece evlilik ve boanmayla ilgili hadiselerle mnhasr

kalmaz. Mali ve benzeri meselelerde de pekala ortaya kabilmektedir. Binaenaleyh,
slamn bu mevzularda ne yaptn, boanma dnda kalan kmazlarda nasl bir yola
bavurmu olduunu renmi slam, bizim kmaz olarak grdmz hadiseleri olarak
kabul mi etmitir? Yoksa kmaz ortadan kaldrm ve meseleyi zme mi
kavuturmutur acaba?...
ki kiinin miras veya baka bir yolla -inci, yzk, otomobil veya bir resim tablosu gibi
fiziki olarak bltrlemeyecek bir mala ortaklaa sahip olduklarn ancak, bunu
ortaklaa kullanmaya, yani maln bir sre birinde, bir sre de dierinde kalmasna raz
olmadklarn farz ediniz. Hibiri, sz konusu mal dierine satmaya veya bu maln
ortaklaa ya da tek tarafl kullanm iin herhangi bir zm yolunu kabule de
yanamamaktadr... te yandan, taraflardan biri bu mal kullanabilmesini de ancak
dierinin msaade ve rzasna bal olduunu biliyoruz. Bu durumda yaplmas gereken
nedir? Sz konusu eyay, hibir ekilde kullanlmayan, atl halinde brakmak ve meseleyi,
zm olmayan bir mkl gibi bir kenara m itmek gerekir?
Yoksa slam, bu gibi durumlar iin zm yollar belirlemi midir?...
Gerek udur: slam, bu tr meseleleri zm imkansz meseleler olarak kabul
etmez.
Bir maln, kendisinden istifade edilemeyecek ekilde atl ve muallakta kalmasyla
sonulanan bu gibi durumlarda mlkiyet hakknn dokunulmazln kald ve mlk sahibi
-veya sahiplerinin- mlk zerine tam tasarrufta bulunma yetkisine mdahale eder. Bir
servet veya eyann kullanlmaz vaziyette kalmasn nlemek gayesiyle bu gibi durumlarda
sosyal bir mlk olarak eri hakime, veya taraflar aras bir anlamazlk davas olarak
hakime; mlk zerindeki hak sahiplerini uzlamam azlk konusunda gsterdikleri inada
ramen, davaya salkl bir zm getirme izni vermitir. Binaenaleyh hakim veya kad,
sz konusu eyann mesela kiraya verilmek veya satlmak suretiyle karl olan meblan
taraflar arasnda bltrlmesine karar verebilir. Velhasl hakim veya kad, kendi
salahiyetine dayanarak bu meseleyi zorunlu vekalette bulunup hadiseyi salkl bir
zme kavuturmakla mkelleftir. Asl mal sahiplerinin bu ie raz olup olmamalarnn
tespiti hi de gerekli deildir.
Kanuni bir hak olan mlkiyet hakkna bu gibi durumlarda neden riayet edilmeyebilir
acaba?
Bunun sebebi aktr...
Bu gibi durumlarda baka bir asl ve dier bir prensip gndeme gelivermektedir nk:
Bir maln zayiini ve kullanlmakszn atl bir vaziyette braklmasn nleme prensibi...Zira
mlkiyet hakkna riayet ve mlk sahiplerinin kendi mlkleri zerindeki tasarruf hakkna
hrmet asl; sz konusu mlkn hibir ekilde kullanlmad, zayi olduu, atl ve muallak
vaziyette kald bir noktadan sonra geerli deildir.

167

zerine ihtilaf olan, maln inci, kl ve benzeri trden bir eya olduunu, taraflardan
hibirinin kendi payna deni dierine satmaya raz olmadn, her birinin maln ortadan
blnerek payna denin kendisine verilmesini istediini, yani ii, sz konusu mala
kullanm deerini btnyle kaybettirecek lde bir inatlamaya kadar vardrm
olduklarn dnnz...
Birinci, bir kl veya bir otomobilin ortadan ikiye ayrlmas halinde kullanm deerini
yitirecei aktr...
slam buna izin vermekte midir acaba?
Elbette ki hayr!
Neden?
Zira bir maln telef olmasna yol amakta, servet ziyanna sebebiyet vermektedir.
slam fakihlerinin en byk sistemlerinden bir olan Allme Helli, Mlk sahiplerinin
byle bir eye yeltenmeleri halinde kadnn onlara engel olmas gerektiini; taraflarn bu
-maln ziyann sebep olma- konusunda karar birliine varm olmalarn kendilerine byle
bir hak kazandrm olduu manasna gelmeyeceini syler.
Boanma kmaz Boanma meselesinde ne yaplmas gerektiini greli imdi
de...erkek eer geimsiz ve huzursuz biriyse; slamn kendisine yklemi olduu hak ve
vazifeleri (ki bunlarn bir ksm mali, r: nafaka ve bir ksm ahlaki; r: Hsn muaerette
bulunma ve bir ksm da cinsel hak ve vazifelerdir) yerine getirmiyor ve riayet etmiyorsa;
bu hak ve vazifelerin hibirini veya bir ksmn yerine getirmedii gibi, stelik kadn
boamaya da yaamyorsa bu durumda ne yapmak gerekecektir? Acaba slamda -mali
hususta olduu gibi- bu durumlarda da eri hakimin olaya mdahale edebilmesini
salayacak nemli ve gerekeli bir asl ve yaptrm gerekesi var mdr?...
Ayetullah Hellinin Gr Burada, sz, asrmzn en ne gelen fakihi olup Necef-i
Erafte ikamet etmekte bulunan Ayetullah Helliye brakyorum. Bu muhterem alim,
Zevcelik Haklar adl risalesinde mevzuumuz deinmi ve bu konuyla ilgili grn
beyan etmitir. Kadnn haklar ve erkein boamaya yanamamas hususunda beyan etmi
olduu gr zetle yle:
Evlilik mukaddes bir antlama; yan zamanda da iki insan arasnda, bir takm
taahhtleri de beraberine getiren bir nevi katlmdr. Bu katlmda, ancak sz konusu
taahhtlere sadk kalma durumunda taraflar arasnda saadetin tahakkuku mmkn
olabilir. Toplumun saadeti de onlarn saadetine ve bu taahhtlere sadakatlerine baldr.
Evli bir kadnn balca haklar nafaka, giyim, kar koca mnasebeti ve einin
kendisine kar hsn- muaerette bulunmas ve iyi ahlakl olmasdr. Eer erkek, kadna
kar stlenmi olduu bu grevleri yerine getirmez, vazifelerini ihmal eder, te yandan
kadn boamaya da yanamazsa yaplacak olan nedir? Kadnn bu erkee kar tavr ve
konumu ne olacaktr?
Bu noktada iki zm yolu farz edilir: Birincisi, eri hakimin duruma mdahale
hakk kazanarak eleri boayp meseleyi kknden halletmesi; ikincisi de, durumda
168

erkein tavrna mukabil kadnn da kendisine den birtakm grevlerini yerin getirmeyi
ihmal etmesi...
Birinci durumda, yani, er2i hakimin mdahalede bulunmas hususunda; ncelikle
eri hakimin hangi eri esas l veya cevaza dayanarak byle bir mdahale hakk
kazandn grmek gerekir.
Kuran- Kerim, Bakara suresinde yle buyurur: Boanma (ve dnme) hakk iki
defadr.

Bunda

sonra,

ya

iyilikle

tutmak,

ya

da

gzellikle

brakmak

(gerekir)...17(Bakara/229)
Yine Bakara suresinde yle buyrulur: Kadnlar boadnzda ve onlar bekleme
sresini -iddet- tamamladklarnda onlar ya gzellikle tutun, ya da gzellikle nlerinden
ekilin (zorla boamamazlk etmeye kalkmayn); onlara zulmetmek iin kendilerinin
zararlarna olacak ekilde onlar alkoymaya kalkmayn sakn. Her kim byle yaparsa
kendi nefsine zulmetmi olduunu bilmelidir...18(Bakara/231)
Bu ayetlerde genel bir asl ve genel-geer bir prensip grlr: Aile hayatnda her erkek
u iki yoldan birini semelidir: Ya btn grev ve vazifelerini gereince ve iyi bir ekilde
ifa etmeli (rfe uygun biimde onun geim, giyim... vb. htiyalarn karlayp iyi ve
layk vehiyle onu tutmal) ya da evlilik ban kopararak kadn gzellikle boamaldr
(yilikle salp gzellikle brakmak). slam nazarnda bu ikisi dnda nc bir k yoktur;
yani erkein karsn boamaya yanamamas diye bir ey sz konusu deildir. Nitekim
yukardaki ayet-i kerimde geen ...onlara zulmetmek iin, zararlarna olacak ekilde
onlar alkoymaya kalkmayn sakn... te bu nc k reddedilmektedir aka. Keza
sz konusu ibarenin ok daha geni kapsaml bu durumu ifade etmesi; yani erkek ister
kasten ve bilerek evlilik hayatn ekilmez duruma getirip einin zarara uramasna Seben
olsun, ister kt bir niyeti olmad ve byle bir maksat tamad halde ayn olumsuz
neticeye sebebiyet vermi olsun; her hal- karda, (Bu olumsuz arlar altnda boanmak
isteyen karsna zorla engel olmayp) onu cebren alkoymamas gerektii hkmnde
olmas da pekala muhtemeldir.
Bu ayetler her ne kadar iddet, rc (boad kadn yeniden alma: dnme) ve rcunun
imkansz olduu durumlara iaret ederek erkein hak ve vazifesini akla kavuturuyor
ve erkein rc ediinin temel ve olumlu bir karara dayanmas; kasna eziyet etmek iin
deil, onu gzellikle ve iyilikle tutma gayesi gtmesi gerektiini sylyorsa da ayetlerin
btnnden de anlalaca zere srf bu zel duruma mnhasr deildir. Genel bir asl ve
prensibi ortaya koymaktadr. Evlilik hak ve vazifelerinin her zaman ve mekanda geerli
olmas lazm gelen temel bir hkmn beyan etmektedir. Yani zevc (koca) ayette geen
iki yoldan birini semek zorundadr; nc bir yol izlemesi sz konusu edilemez.
Baz fakihler bu noktada yanlm ve yukardaki ayetlerin, iddet sresi dahilinden rcu
etmek (boad karsn yeniden nikahlamak) isteyen erkeklere mahsusu bir hkm beyan
17

-Bakara/229

18

-Bakara/231

169

ettiini sanmlardr. Hayr, sz konusu ayetler genel bir bkme aittir; ne zaman, nerede
olursa olsun btn erkeklerin elerine kar vazifelerinin beyan etmektedir. Buna delil
olarak gstereceimiz hem ayet-i Kerimdeki slup, hem de mutahhar imamlarn iddet
-boanmadan sonraki bekleme sreci dndaki meselelere de bu ayetleri delil ve burhan
olarak gstermi ve bu ayetlere istinaden hkme vermi olmalardr. Mesela mam Bakr
(a.s) hazretleri yle buyuru: la -veya yla- da bulunan (karsna yaklamayacana
yemin eden) bir erkein ya drt ay sonra bu yeminini mecburen bozup kefaret vermesi, ya
da karsn boamas gerekir. Zira Allah Teala (c.c)... kadnlarnz ya iyi bir ekilde (dinin
kendisine tand haklara uyarak) tutun, ya da gzellikler brakn ( zorla alkoymaya ve
boamazlk etmeye kalkmayn) buyurur.
mam Sadk (a.s) Hazretleri; bir kasn vekaleten kendisine nikahlamas ve yine onun
tarafnda mehri muayyen etmesi iin birini vekil tayin eden, ancak vekil tayin ettii kiinin
nikah kyp mehri belirlemesinden sonra onu vekil tayin ettiini inkar eden bir ahsn bu
yaptna karlk yle buyurdu: Bu kadnn baka bir kocaya varmasnda beis yok, o
susuzdur. Ancak sz konusu erkek gerekten vekalet vermi ve nikah bu vekalete binaen
kylm ise, bu erkeye, kendisiyle Allah arasnda -bir ilem- olmak zere o kadnn
boamak farzdr, onu -kendi asndan da olsa- boanmam bir vaziyette
brakmamaldr. Zira Allah Teala kadnlarnz ya iyilikle tutun, ya gzellikle brakn...
buyurur. Buradan da anlalaca zere mutahhar imamlar, sz konusu ayeti belli bir
erkee mnhasr deil, her erkee amil, genel bir hkm mesabesine ele almlardr.
Eer erkek, ne eine kar kocalk grevlerini yerine getiriyor, ne de onu boamaya
yanamyorsa; bu durumda eri hakim onu mahkemeye arr. nce ona, karsn
boamasn syler ve eren bunu ykml olduunu bildirir. Eer ahs boamazsa, eri
hakim boama ismini bizzat yapar. Ebi Beirin mam Sadktan (a.s) nakletmi olduu bir
rivayette yle buyururlar: Eer birisi, karsnn giyim ve sair geim ihtiyalarn -nafakakarlamyorsa Mslmanlarn lider olan ahsa, onlar -boayarak- ayrmak der...
Evet... ada fakihlerin en nde gelen simas olan zatn konuyla ilgili grleri -ok
ok hlasa ettiimiz miktaryla- ksaca byle... Daha teferruatl bilgi edinmek isteyenler,
sz konusu byk alimin verdii derslerden derlenen Zevcelik Haklaradl eserine
mracaat edebilirler.
Grld zere ... ya iyilikle tutun, ya gzellikle boayan ifadesi, Kuran-
Kerimde kar-koca ilikilerinde karlkl hak ve grevlerin belirlenmi olduu genelgeer bir kural ve prensibin beyandr. Binaenaleyh slam, bu prensip ve bilhassa da
...onlara zulmetmek iin, zararlarna olacak ekilde onlar alkoymaya kakmayn
sakn... ayetindeki kesin ve ak hkme binaen; Allah-kitap tanmaz bir insafsz erkein,
elindeki yetkileri ktye kullanarak, onunla birlikte yaam olmak iin deil, ona eziyet
edip zor durumda brakmak ve baka bir erkekle evlilik yapmasn nlemek gayesiyle
karsn boamamazlk etmesine, evlilik bayla kadn zorla alkoymaya kalkmasna asla
izin vermemektedir.
170

Baka Deliller Zevcelik haklarnda zikredilmi olan delillerden baka, ...ya iyilikle
tutun, ya gzellikler boayn... ifadesinin slam nazarnda genel-geer bir hkm ve
prensip olduu ve kar- koca hak ve vazifelerinin bu prensip erevesinde ifa edilmesi
gerektiini ortaya koyan, bakaca daha pek ok delil ve kaynaklar da vardr. nsan bu
konuda daha etrafl ve daha geni boyutlu bir mtalaaya girdike mevzuyu daha net bir
ekilde kavramakta ve din-i m bin-i slamn kaide ve hkmlerini salamlk ve
metanetini daha iyi bir ekilde idrak edebilmektir.
Kafinin 5. Cildinin 502. Sayfasnda mam Sadk(a.s) tan nakledilen rivayette yle
dinilir: Allah Tealann bedenden alm olduu ahde itirafta bulunuyor, Ona etmi
olduum yemine sadk kalacam ikrar ediyorum: Bu ahd ve yemine binaen karm ya
iyilikle tutacak, ya gzellikler boayacam.
Keza, Nisa suresinin 21. Ayetinde yle buyurulur:
Kadnlarnza vermi olduunuz mehri -zor ve bask yoluyla- nasl alrsnz ki
birbirinizle kaynaarak birleip ili-dl olmutunuz ve onlar sizden kesin bir gvence ve
kuvvetli bir sz de -yemin- almtr.
ia ve Snni mfessirler, bu ayette geen kesin bir gvence ve kuvvetli sz-yeminin,
Allah Tealann erkeklerden alm olduu ...elerinin ya iyilikle tutacaklar, ya gzellikle
boamaya raz olacaklar yolundaki ahd ve yemin olduu konusunda mttefiktirler. Bu,
mam Sadk(a.s) n da buyurmu olduu yemindir: Evlenme srasnda erkek bunu itiraf
etmeli, karsnn ya iyilikle tutaca ya gzellikler boamaya raz olacan ikrar etmelidir.
Keza Hz. Resul- Ekrem (s.a.a)in Veda Hacc srasnda Mslmanlara irad
buyurduklar hutbede de bununla ilgili net bir beyan vardr ki hem Snni, hem ia raviler
onu rivayet etmitir: Ey insanlar! Kadnlar konusunda Allah gz nnde bulundurun ve
Ondan korkun... Siz onlar Allahn bir emaneti olarak aldnz ve onlarn namusunu
Allah kelimesiyle kendinize helal kldnz...
bn-i Esir, El Hidayet adl eserinde yle yazar: Hz. Resul- Ekrem (s.a.a), bir
kadnn iffetinin bir erkee helal olmasnn ancak onunla mmkn olduunu buyurduu
Allah kelimesinden maksat, Kuran- Kerimde ... ya iyilikle tutmak, ya gzellikle
brakmak ifadesinde geen eydir.
eyh El-Taifenin Gr eyh Tu si, hilaf adl kitabnn 2. Cildinin 185. Sayfasnda
cinsel iktidarszlk zerine grn beyan ederek; Erkein iktidarszl ispatlandktan
sonra kadn, evlilii iptal etme yetkisi kazanr. Fakihler bu konuda icma ya varm ve
icmalarnda da u ayet-i kerimeye dayanmlardr: ...ya iyilikle tutmak, ya gzellikle
brakmak... iktidarsz bir erkek, ayet-i kerimede buyurulduu gibi iyilikle (haklarnda
gereince riayet ederek) karsn tutamayacandan, onu gzellikler brakmaldr; der.
Btn bunlardan da aka anlalmaldr ki slam, zorbalk taslamaya kalkan bir
erkee, boanma yetkisini ktye kullanarak kadn bir mahpus gibi zorla alkoyma izni
vermemektedir asla...

171

Ancak, adna hakim veya kad denilen herkesin bu tr meselelere mdahale hakk
olduu eklinde bir sonu da karlmamaldr bundan. slamn szn ettii kad veya
hakimde gayet zor ve ar olan birtakm zel artlar aranr. Konumuzun mahdudiyeti
itibaryla bunlar burada aklayabilmemiz mmkn deil.
Burada nemle hatrlatmamz gereken dier bir konu da, slamn aile yuvasnn
kalcln salama yolunda gstermi olduu birok ltfa ramen slam nazarnda adli
boamalarn pek nadir bir vaka olduudur. slam, boanmann, bugn Amerika ve
Avrupada geerli olduu hale gelmesine asla izin vermemektedir. Bu tr boanmalarn
trl rmeklerini gazete ve dergilerden srekli okuyoruz. Mesela kadn, kocasn
mahkemeye ikayet edip boanma davas ayor. Neymi? Onun beendii filmi kocas
beenmiyormu! Veya kocas, sevgili kpei Fijiyi pmeye yanamyormu... Bu ve
benzeri maskara olaylar... Bunlar insana yakr eyler deildir; insanln k ve
dne sebebiyet verir...
Bahsimizin buraya kadar ki blmlerine deerli okuyucuya boanmayla ilgili be
teoriden sz ettik. Bunlar ksaca zetlememiz faydal olacaktr.
1- Boanmann nemsenmemesi, boanmaya engel tekil eden btn ahlaki ve sosyal
kaytlarn kaldrlmas.
2- Btn evliliklerin ebediletirilmesi ve boanmann kesinlikle kaldrlmad (Katolik
kilisenin gr).
3- Evliliin ancak erkek tarafndan feshedilebilmesi; kadnn asla byle bir hak
tamamas.
4- Evliliin hem kadn, hem erkek tarafndan zel durumlarda iptal edilebilir olmas ve
kadnla erkein bunu ayn ve benzeri yol ve yordamlarla gerekletirebilmesi (Eit
haklardan yana olduunu iddia edenlerin teorisi).
5- Boanma yolunun erkee ak oluu gibi, kadna da kapal tutulmamas; ancak
kadnla erkee gsterilen k kaplarnn ayr kaplar olmas.
Geen bahsimizde slamn bu grten -5. ktaki- yana olduunu sylemitik. Nikah
akdi srasnda akde kaydedilebilen arta gre kadna boanma hakk devredilmesini
grmtk. Adli boanmalarla ilgili bahsimizde de akla kavutuu zere slamn,
Ancak ona yolu btnyle de kapamayp kadn iin zel k kaplar am olduunu
belirtmitik.
zellikle dier slam mezhepleri mam ve fakihlerinin bu konudaki grleri ve bu
grlere binaen dier slam lkelerindeki uygulamalar gz nnde tutarak adli boama
meselesi etrafndaki bahsimizi daha ok geniletmek mmkn. Ancak biz burada bu
kadarla yetiniyoruz.
Birden fazla Ee Sahip OlmaBir ee sahip olma, evliliin en tabii eklidir. Tek eli
bir evlilikte Tahsis ruhu, yani srf ahsn kendisine mnhasr olan zel ve hususi
-mlkiyet ruhu- ki servetle ilgili zel mlkiyetten tabiatyla farkldr bu-hakimdir. Tek eli

172

bir evlilikte elerden her biri dierinin sevgi, duygu ve cinsel faydalarn srf kendisine ait
ve ahsna tahsis edilmi zel mal olarak grr.
Tek eliliin karsnda ok elilik veya ortak elilik yer alr. ok elilik veya ortak
elilik eklinde dnlebilir.
Cinsel Komnizm Bu birka ekilden biri, elerden hibirinin dierine tahsis
olunmad; ne erkein sadece belli bir kadna mahsus, ne de kadnn srf belli bir erkee
ait olduu durumdur. Bu, cinsel komnizm, aile hayatnn tamamen reddedilmesi
demektir. Tarih, hatta tarih ncesi teoriler bile insanolunun aile hayatnda tamamen
soyutlanm ve cinsel komnizmin hakim bulunmu olduu bir a ve zaman dilimi
gstermemektedir. Bu adla kendisinden bahsedilen ve kimilerinin, tarihte baz vahi
kabilelerce uygulandn iddia ettii dzen, zel aile hayatyla cinsel komnizm arasnda
bir orta yolmu. Sylendiine gre baz kabilelerde birka erkek karde, birka kz
kardele ortak evlilik yapyormu; veya bir kabilenin bir grup erkei, dier bir kabileden
bir grup kadnla ortak evlilikte bulunuyormu.
Will Dourant, Medeniyet Tarihinin 1.cildin 60. Sayfasnda yle yazar: Baz yerlerde
evlilik toplu halde yaplyordu. yle ki; bir kabileden bir grup kadnla mterek bir
ekilde evleniyordur. Mesela Tibette, birka erkek kardein, kendi saylarnca birka kz
kardele evlenmesi adetti... Hangi kz kardein, hangi erkek kardee ait olduu asla belli
deildi. Bir nevi cinsel komnizm hakimdi; her erkek, diledii kadnla yatabiliyordu.
Sezar, eski ngilterede de buna benzer bir gelenekten sz eder. Bu gelenein
kalntlarndan biri de, gemite eski Yahudiler ve dier baz kavimler arasnda
uygulanmakta olan erkein lmnden sonra hanmnn, kaynbiraderiyle evlenmek
zorunda olmas eklindeki adetti.
Eflatunun Teorisi Eflatunun cumhuriyet adl eserinden anlald ve ou
tarihilerin de tasdik ettiine gre bu dnr filozof yneticiler ve ynetici filozoflar
teorisinde szn ettii ynetici snf iin bu ortaklaa katlmc ailevi sistemi nerir.
Keza, bilindii zere 19y.y komnist liderlerinden bazlar da bunu nermi, ancak
Freoud ve Mahremlerle Evlilii Protesto adl kitapta da nakledilmi olduu gibi, pek
ok ac tecrbe neticesinde baz gl komnist lkeler tek eli evlilik kanununu resmen
(1938de) kabul etmek zorunda kalmlardr.
ok Erkekli Evlilik ok eli evliliin bir eidi de ok erkekli evliliktir. Yani bir
kadnn, ayn zamanda birden fazla kocayla yaad okelilik durumudur. Will Dourant,
bu uygulamann Tuda ve dier baz Tibet kabilelerinde grldn syler.
Sahih-i Buharide Hz. Ayeden naklen yle rivayet edilir: Cahiliye devri Araplar
arasnda drt eit evlilik vard. Bunlardan biri, bugn de yaygn bir ekilde geerli olan
bildiimiz anlamda evlilikti; damat aday kzn babas araclyla elilikte bulunuyor,
muayyen bir mehir tayin edildikten sonra evlilik gerekleiyor ve bu kadnn dourduu
ocuklarn babas belli oluyordu. kinci evlilik eidiyse, bir erkein evli olduu kendi
173

karsna ikinci bir erkek bulmasyd. Snrl bir sre iin kurulan bu iliki, daha iyi bir nesil
elde etme gayesine yinelikti. Erkek, bu sre zarfnda karsna yaklamyor ve onu falanca
erkekle iliki kurmaya tevik ediyordu. Kadn o erkekten gibi kalncaya kadar kocas ona
yaklamyor, kadnn gebe olduundan emin olduktan sonra kar- koca ilikileri yeniden
sryordu. Bu uygulama, gereyi asnda daha asil olduuna, asalet ynnde daha stn
bulunduuna inanlan erkeklerle yaplyordu ve gerekte uygun bir dllenme salama
ve rk slahta bulunma amac tayordu. Kar- koca ilikisinin geici olarak durdurulduu,
ancak gerekte evliliine devam ettii bir srada kurulan bu iliki trndeki evlilie
istibza nikah denilirdi. nc eit evlilikse yleydi: Saylar ondan az olmak zere
bir grup erkek belli bir kadnla iliki kurard. Kadn hamile kalp da doum yaptktan sonra
btn bu erkekleri arr. Onlar da o devrin adeti gereince bu arya uyar ve mutlaka
onun yanna giderlerdi. Kadn, bu erkekler arasndan dilediini seer ve onu dourduu
ocuun babas ilan ederdi -ki erkein bunu reddetme hakk yoktu bylece bebek, sz
konusu erkein resmi ve kanuni evlad saylrdr.
Drdnc tr evlilikse, resme fahie olan bir kadnla yaplan evlilikti. Meslei fuhu
olan bu tr kadnlar, herkese tannmak iin evlerinin nne bir bayrak asar ve istisnasz
olarak, isteyen herkes onlarla iliki kurabilirdi. Byle bir kadn ocuk dourduunda,
iliki kurduu btn erkekleri davet edip bir araya toplar, sonra da ard bir kahin
veya topoloji uzmanna onlar gsterir, tipolog kahin de onlarn tipik zelliklerine bakarak
ocuun kime ait olduunu sylerdi. Tipoloun tehisine hi kimse kar kamazd, onun
baba olarak tespit ettii ahs, bebei kabullenir ve resmi evlad olarak ilan ederdi.
Allah Teala, Hz. Resul- Ekremi (s.a.a) peygamber olarak seip de insanlara
gnderinceye kadar btn bu ilikiler birer evlilik eidi olarak- vard. Ta ki o geldi ve
bugn geerli olan meru evlilikten baka dier evlilik usullerinin btnyle kaldrd.
Bu ifadelerden anlalaca zere cahiliye devri Araplar arasnda ok kocal evlilik
gelenei vard.
Montesquieu, Kanunlarn Ruhunda yle yazar: Arap seyyah Ebul Zuheyr El
Hasan, Hindistan ve ine yapm olduu seferlerde (9.yy) bu ok kocal evlilik
geleneini grm olduunu syler ve bunu fuha sebebiyet veren bir neden olarak
sayar. Yine onun yazdna gre: Malabar sahillerinde Nair adl bir kabile yaar. Bu
Kabilenin geleneklerine gre kabile erkekleri birden fazla kadnla evlenememekte. Bence
bu gelenein sebebi, Nair kabilesi erkeklerin blgedeki kabileler arasnda meslei ve
grevi savatr. Biz nasl ki Avrupada, aile balarnn meslei zerinde olumsuz etki
yapmamas iin askerleri evlenmekten men ediyorsak Malalar kabileleri de Nair kabilesi
erkeklerinin ailevi ba ve tutkulardan uzak tutmak istemi, ancak scak iklim artlar
nedeniyle erkekleri cinsel birlemeden tamamiyle uzak tutmak da mmkn olmadnda
birka erkein ancak bir kadnla iliki kurmasna izin vermek suretiyle onlarda ailevi
duygu ve baplarn uyanmasna ve neticede savalk mesleklerine zarar vermesine engel
olmay amalamlardr.
174

ok Kocal Evliliin Sakncas ok kocal evliliin yol at -ve bu uygulamann

insan ropluluklarnda pratikte rabet bulunmas (soysuzluk) dr. Bu tr kar- koca
ilikilerinde babayla evlat arasndaki stat ve irtibat pratikte belirsizdir; cinsel komnizme
de de babalarla evlatlar arasnda muayyen -ve meru- bir ba yoktur. Keza cinsel
komnizm nasl rabet grememise, ok kocal evlilik de gerek insan topluluklar
arasnda kabul grememitir. Zira daha nceki bahislerimizden birinde de belirmi
olduumuz gibi aile hayat yaama, gelecek nesil iin bir yuva kurma ve gemi nesille
gelecek nesil arasnda kesin bir ba ve irtibat salama... nsanolunun tabiat gerei
tad igdsel isteklerindendir, onun ftri eilimidir. Baz kabilelerde -stelik pek nadir
olarak- ok kocal bir ilikinin uygulanm olmas, zel aile hayat kurmann erkein ftri
eilim olmadna sebep tekil etmez. Keza, baz erkek ve kadnlarda grlen bekar
yaama veya evlilikten kanma gibi eilimler de aslnda bir nevi sapma ve sapklktr.
Kimi erkek veya kadnlarn bekarla eilim gsteriyor olmas, insanolunun ftri ve
igdsel olarak meru kar- koca hayat yaama ya eilimli olmadn ispatlamaz.
ok kocallk sadece erkein tekelci ve evlada dkn tabiatna ters dmekle
kalmaz, ayn zamanda kadnn da tabiatna aykrdr... Yaplan psikolojik aratrmalar,
kadnn tekeli evlilie erkekten daha ziyade taraftan olduunu gstermitir.
ok Kadnl Evlilik ok eli evliliin bir eidi de, taaddd-i Zevcat denilen ok
kadnl evliliktir. ok kadnl evlilik, cinsel komnizm ve ok erkekli evlilikten daha
baarl ve tutarl olmutur. Sadece vahi kabileler arasnda geerli olmakla kalmam,
medeni pek ok toplumda da kabul grmtr. Cahiliyye devri Araplarndan baka
Yahudiler, Sasani dnemi ran ve daha birok kavimlerde bu gelenek be kanun
geerliydi. Montesquieu yle der Malay kanunlarnda kadnla evlenmek serbestti.
Roma mparatoru Valatinien zel baz sebeplere binaen erkeklerin birden fazla kadnla
evlenmesine izin vermi; ancak bu kanun, Avrupann iklim arlarna pek uygun olmad
cihetiyle Theodor, Acardios ve Monorios gibi mparatorlar tarafndan kaldrlmtr.
slam ve ok Kadnl Evlilik slam, ok kadnl evlilii, ok erkekli evlilik gibi
tmden kaldrmam, btnyle feshetmemi; bu evlilik usulne tahdit ve snrlamalar
getirerek birtakm kural ve kaidelere bal klma yoluna gitmitir. Yani hem o zamana
dein sregelen dayca snrszlka bir mahdudu yet getirerek limit koyup drtle
snrlam; hem de ok kadnl evlilii birtakm belli arlar ve kurallara baplayara dileyen
herkesin ok kadnl evlilie hakk olmadn belirlemitir. Bu kayt ve arlarla, slamn
birden fazla kadnla yaplan evlilii neden btnyle iptal etmemi olduu meselesini
gelecek konularmzda etraflca aklayacaz.
Meselenin artc taraf, ortaada slam aleyhine yaplan propagandalarda slam
peygamberinin ok kadnl evliliin mucidi olduunun sylenmesiydi!!! Binaenaleyh
slamn eitli kavim ve milletler arasnda bunca sratle yaylm olmasn; bu dinin ok
kadnl evlilie izin veriyor olmasndan kaynakland; hatta dou lkelerinin k
sebebinin de ok kadnl evlilik usulnde aranmas gerektii iddia ediliyordu.
175

Will Dourant, Medeniyet Tarihi'nin 1. Cildinin 61. Sayfasnda yle der: "ortaaHristiyan- din adamlar, ok kadnl evlilik usulnn, slam Peygamberinin bir buluu
olduunu sanyorlard. Halbuki byle deildir. Daha nce de rneklerini verdiimiz bu
evlilik usul ilkel toplumlarda uygulanmakta ve onlar iin bir yntem de olmaktayd. lkel
toplumlarda ok kadnl evliliin ortaya km olmas muhtelif sebeplere dayanr.
Bunlarn balca s, erkeklerin srekli savamak ve avlanmak zorunda kalmasyd. Bu
cihetle erkeklerin hayat genellikle tehlikedeydi ve kadnlardan daha ok telafet
veriyorlard. Neticede kadn nfusunun erkeklere oranla reva bulmasn, ya da baz
kadnlarn kocasz kalmasn kanlmaz klacakt. Ne var ki erkek neslin lm orannn
ok yksek olduu toplumlarda bir grup kadnn bekar kalarak neslin oalmas yolunda
aktif bir rol-doum- oynamamas hi de doru deildi. Bu cihetle, ok kadnl evliliin bu
tr ilkel toplumlar iin gayet yerinde bir uygulama olduu phe gtrmez bir gerek...
Zira kadn nfusu erkeklerden daha fazlayd; te yandan salkl nesiller elde etme
asndan o dnemlerde ok kadnl evliliin bu gnk tek kadnl evlilie oranla daha
tercihli bir uygulama olduunu da belirtmek gerekir. Nitekim gnmz artlarnda en
gl ve en ihtiyatl erkekler genellikle ge evlenebilmekte, dolaysyla de az ocua
sahip olmaktadr. Oysa ki eski dnemlerde, grnd kadaryla, en gl erkekler en iyi
kadnlarla evlenebiliyor ve daha fazla ocuk yapabiliyorlard. ok kadnl evlilik
uygulamasn hem ilkel, hem de modern toplumlarda uzun sre varln koruyabilmi
olmasnn nedeni de budur zaten. Sz konusu uygulama ancak son zamanlardan buyana,
zellikle de amzda giderek dou lkelerinde uygulamadan kalkmaya balamtr. Bu
gelenein tedricen uygulamadan kalkmasnda birka faktr etkili olmutur: Kalc ve
sebatl bir yaam olan iftilik hayat, erkeklerin muhatap olduu eitli zorluk ve
rahatszllar, onlar tehdid eden tehlikeleri nemli lde azalttndan kadn nfusuyla
erkek nfusu arasnda giderek bir eitlik ve denge olumasna yol at. Zamanla durum
yle bir hale geldi ki ok kadnl evlilik, geri kalm toplumlarda dahi srf zengin
aznlklara mahsus ayrcalklardan biri oluverdi. Binaenaleyh halk kitleleri genellikle tek
kadnl evlilikler yapmakta ve zinay bir nevi bu iin enisi olarak grmektedirler!...
Gustaue Le Bon, Medeniyet Tarihinin 507. sayfasnda yle der: Avrupada, dou
gelenekleri arasnda ok kadnl evlilik kadar kt tantlm ve Avrupann da, hakknda
birok yanlgya kaplm olduu ikinci bir gelenek yoktur. Avrupal yazarlar ok kadnl
evlilii slam dinin temel kural gibi grmlerdir. Bunu, slamn yaylmas ve dou
milletlerinin dne yol aan ana faktr olarak deerlendirmilerdir. Sz konusu
uygulamaya ynelttikleri itirazlara ilaveten kendilerini doulu kadnlarn dert orta
saymlardr. Bu cmleden olmak zere zavall doulu kadnlarn sert ve acmasz
haremaalarnn penesi altnda drt duvar arasnda yaamaya mahkum edildikleri ve
efendilerinin rahatsz olmasna yol aacak en kk bir hareketlerinde acmaszca
ldrldkleri iddia edilir. Ne var ki bu da, hibir delile dayanmayan, asl astar olmayan
nice iddialardan biridir. Bu kitab okuyan Avrupal okuyucular bir lahza olsun Avrupai
176

taassuplarn bir kenara brakarak meseleye bakacak olurlarsa dou milletleri arasnda
geerli olan ok kadnl evlilik geleneinin bu milletlerin fertleri arasnda ailevi balarn
glenmesine, ahlaki ruhun ycelmesine, aile ilikilerinin daha salam temellere
oturmasna yol atn ve sz konusu gelenek sebebiyledir ki, kadnn, dou kavimleri
arasnda grd itibar, izzeti ve ikramn Avrupadakinden ok daha fazla olduunu
greceklerdir. Mevzuyla ilgili bahislerimize herhangi bir delil ve ispat getirmeye
almadan nce ok kadnl evlilik geleneinin slam diniyle uzaktan veya yakndan
hibir alakas olmad gereini itiraf etmek zorundayz. Zira sz konusu gelenek,
slamdan nce de Yahudi, ranl, Arap...vb. btn dou milletleri arasnda yaygn bir
ekilde mevcuttu. slam dinini kabul eden doulu kavimler aslnda bu adan, slamdan
bir kar elde edebilmi deildir. Zaten dnya kurulal beri, ok kadnl evlilik gibi bir
sistemi bizzat ortaya koyacak veya ortadan kaldracak bir din de gelmi veya gelecek
deildir. Zira u hakikati kabul etmek gerekir ki ok kadnl evlilik sistemi, sadece ve
sadece doulu toplumlarn yaad topraklardaki corafi iklim artlar, rk ve kavmiyet
zellikleri ve dou yaam tarznn gerekli kld dier zel artlar sonucu ortaya km
bir uygulamadr ve dolaysyla herhangi bir din tarafndan getirilmi deildir. Daha da
enteresan, bat toplumlarndan byle bir gelenei zaruri klacak iklim ve dier artlardan
hibiri mevcut olmad halde tek kadnl evlilik kuralnn, batda ancak kitaplarda yazl
bir kuraldan teye geerli olan asl sosyal ilikilerde tek kadnl evliliin srf lafta kaldn
hibirimiz inkar edemeyiz sanrm.... Sahi; doulularn ok kadnl evlilik gelenei meru
bir evlilik olduu halde knanyor da; bizdeki-meru dahi olmayan-ok kadnl riyakar
ilikiler neden hi knanmyor acaba?!... Halbuki bence birincisi-doulularda geerli olan
meru ok kadnllk-her bakmdan ikincisinden daha iyi ve daha salkldr. Nitekim bizim
baty gezip de- bu sosyal ilikilerimizi- gren doulular onlara ynelttiimiz itirazlar
duyunca hakl olarak hayrete dmekte, armakta (ve bu itiraz mevzular fazlasyla
bizim kendi sosyal ilikilerimizde de var olduundan) afallay vermektedirler!...
Evet, ok kadnl evlilik ilk kez slamdan oraya koyduu bir uygulama tarz deildir;
bilakis slam bu uygulamaya hem belli bir mahdudiyet getirerek limit koymu (saysn
drde indirmi), hem de ar artlara balamtr. Nitekim slam kabul eden kavimler
arasnda genellikle bu gelenek mevcuttu; ancak sz konusu kavimler, slam kabul
etmekle, onun bu gelenee getirdii snrlama ve artlara da uymak zorunda kalmlardr.
RANDA OK KADINLI EVLLK
Cristen Sen, Sasaniler a ranl adl eserinin 346, sayfasnda; Sasaniler dnemi
rannda ok kadnl evlilik, aile hayat kurmann temel prensibi saylrd der ve unlar
ekler: Pratik uygulamada erkein evlenebilecei kadn says, onun gelir dzeyine
balyd. Eldeki belgelerden anlald kadaryla dar gelirli olan erkekler birden fazla
kadnla evlenemiyordu. Aile reisi durumundaki erkek, o slalenin bakan olmasnn
kendisine kazandrd haklara sahipti. Kadnlarndan biri sevgili (*) unvanyla her
hakkna sahip-bir kadn olarak tespit edilir ve ona padahzen-kral kadn veya
177

kadnlarnn kral-ya da stn kadn denilirdi. Ondan daha aa derecede bir stats
olan kadna ise emektar veya hizmeti kadn anlamnda eerzen denilirdi. Aile iinde
iki ayr statye sahip bu iki kadn kanuni haklar da birbirininkinden farklyd. Parayla
satn alnan veya esir olarak elde edilen kadnlar da muhtemelen bu snfa ( egerzen)
dahildi. Mevcut belgeler, bir erkein sahip olabilecei stn kadn-padahzen-saysnn
belli bir snrlamaya tabi tutulup tutulmadn gstermiyor. Ancak pek ok hukuki
konuma ve tartmada, iki padahzene sahip erkeklerden sz edilmede... Bu snftan
olan her kadn evin hanm unvann tayordu. Muhtemelen her ev hanmnn kendine
ait ayr bir evi vard. Erkek, evin hanm unvann tayan sekin kars-veya karlar-na
mrnn sonuna kadar bakmak ve geimini karlamakla mkellefti. Bulu yana
varncaya dein btn erkek ocuklar ve evlenme ana kadar btn kz ocuklar da
ayn hakka sahipti. Bunun istisnas eerzen-emektar veya hizmeti kadn-statsndeki
kadnlarn ocuklaryd; akerzenin ancak erkek evlatlar baba evine mensup kabul
edilirdi.
Sasanilerin Yklndan Emevilerin kne Kadar ki Devirlerde rann Sosyal
Tarihinde (merhum Said Nefisinin eseri) bir erkein evlenebilecei kadn saysnn
snrsz olduunu belirti. Yunanllara ait belgelerden anlald kadaryla bir erkein bazen
birka yz kadnla evli bulunduu nu da yazar.
Montesquieu, Kanunlarn Ruhu adl eserinde Romal tarihi Akatiyastan naklen yle
yazar: Justinyen dneminde, Hristiyanlarn eziyetine maruz kalan ve Hristiyanl kabul
etmek istemeyen birka Romal filozof, Romadan kaarak ran padiah Hosrov Pervize
snmlard. Burada onlarn dikkatini en fazla eken husus, ok kadnl evlilik gibi bir
gelenein yaygn bir ekilde geerli olmasyd. Buna ilaveten erkeklerin, bakalarna ait
kadnlarla da iliki kurmasyd...
(Burada Montesquieunun Hosrov Perviz isminde yanldn ve sz konusu Romal
filozoflarn ran padiahlarndan Enuirevana snm olduunu da belirtelim.)
Araplar arasnda da ok kadnl evliliin snr yoktu. slamcn ok kadnl evlilii
snrlayarak belli bir limit getirmi olmas, drtten fazla kars olan Araplar iin problem
yaratmt. Mesela on tane kars olan bir erkek, altsn brakmak zorunda kalmtr.
Grld zere ok kadnl evlilik gelenei, ilk kez slamn ortaya koymu olduu
uygulama deildir. Tam tersine, slam bu gelenee belli snrlamalar getirmitir. Onu
birtakm artlara ve prensiplere balamtr. Ancak btnyle iptal de etmemitir.
nsan topluluklar arasnda ok kadnl evliliin ortaya k sebepleri neydi acaba?
Erkein zorbalk taslayp kadna tahakkmde bulunmu olmas m, yoksa kanlmaz bir
takm zel zaruretler vardysa bunlar nelerdi? Corafi ve blgesel iklim artlar m, yoksa
baka trden faktrler miydi? slam bu gelenei neden btnyle kaldrmad? slamn
ok kadnl evlilie koymu olduu snrlar nelerdi? Kadn olsun, erkek olsun, bugnn
insannn ok kadnl evlilie kar kyam etmi olmasnn nedeni nedir? Bu, insani ve

178

ahlaki birtakm sebeplere mi dayanyor, yoksa baka nedenlerden mi kaynaklanyor?

Btn bunlar gelecek blmde aklayacaz inallah.
OK KADINLI EVLLN TARH NEDENLER (I)
ok kadnl evliliin tarihi ve sosyal sebepleri nelerdir? Doulu kavimler gibi dnyann
pek ok kavmi arasnda bu gelenek yaygn bir ekilde kabullenilmitir? Oysa, ayn
gelenek bu bat kavimleri gibi baz kavimleride asla kabul grmemitir. Bu farklln
sebebi nedir? eit ok elilik arasnda ok kadnl evlilik zel bir rabet ve itibar
grerek yaylm; fakat ok eliliin dier trleri olan ok kadnl evlilik veya cinsel
ortaklk (komnizm) itibar grmemitir. Ya hibir zaman pratie gememi, ya da pek
nadir olarak vuku bulmutur. Bunun sebebi nedir?
Bu sorulara cevap bulmadka, nedenleri yeterince aratrmadka ok kadnl evlilik
meselesine slami bak asna yaklaabilmek imkanszdr. Bu meseleyi gnmz
insannn ihtiyalar asndan inceleyebilmek de mmkn birok yazar gibi mevcut sosyal
ve psikolojik faktrleri bir kenara brakalm. ok kadnl evliliin sosyal ve tarihi sebebine
yzeysel olarak bakalm. Bu durumda u nakarat tekrarlamak yeterli olacaktr. ok
kadnl evliliin sebeplerini bilemeyecek ne var? Apak ortada ite! Sebep, erkein
zorbalk ve tahakkm; kadnn kleliidir! Pederahilik-ata erkillik-tir! Erkek, kadna
zorla tahakkmde bulunduu iin kanun ve gelenekleri kadnn aleyhine ve kendisinin
lehine olacak ekilde dzenlemi. Neticede srf kendi lehine olan ok kadnl evlilii
asrlar boyu gelenek adna srdrmtr. Ne var ki kadn erkein esiri ve klesi
durumunda olduundan, kendi lehine olan ok erkekli evlilii gelenekletirememitim.
erkein zorbalnn sonu olan gnmzde ise nice yanl ayrcalklar ok kadnl evlilik
ayrcal da yerini kadn erkek eitlii ve karlkl haklara sahip olma anlayna
brakmaktadr.
Bu, son derece sathi ve acemice bir dnce tarzdr...Ne ok kadnl evliliin yaygn
bir ekilde uygulamaya gemi olmasnn nedeni erkein zorbalk ve tahakkmne
dayanr, ne ok erkekli evliliin rabet grmeyip uygulanmamas kadnn zaaf ve
gszlnden kaynaklanr. Keza bugn ok kadnl evliliin rabetten dm olmas
da erkein zorbalk devrinin sona ermesiyle aklanamaz. Bugnn erkei ok kadnl
evlilii brakm olmakla da bir avantaj kaybetmi deildir. Bilakis, kendi lehine ve
kadnn aleyhine olacak bir ayrcalk kaznmtr bylelikle.
Kaba kuvvet ve gn, tarihin seyrini deitiren nice faktrden biri olduunu inkar
etmiyorum Keza erkein, g ve kudretinden su istifadede bulunarak onu tarih boyunca
kadnn aleyhine kullanm olduunu da reddedecek deilim. Ancak, bu kadar faktr
sadece kaba kuvvet ve gle snrlanamaz. Bunlardan baka etken tannmamas da
yanltr. zellikle kadnla erkein ailevi ilikilerinde bunun yegane faktr olarak ele
alnmasn da bir dar grllk ve dnce ktl olarak deerlendiriyorum.
Yukardaki dnce tarzn doru kabul edecek olursak, Araplarn cahiliye a ve
Montesquieunun deyiiyle Malaya sahillerindeki Nair kabilesinde olduu gibi ok kocal
179

evlilik uygulamasnn nadiren vuku bulduu dnemleri kadnn g kazand ve ok

kocal evlilii erkee zorla kabul ettirebildii dnem olarak saymak gerekir. Dolaysyla
de bu dnemleri kadnn altn a olarak kabul etmek gerekir. Halbuki gerek bunun
tem tersi istikamette seyretmitir. Araplarn cahiliyet iinde yaadklar devirlerin, kadn
iin tam karanlk ve siyah bir dnem olduunu biliyoruz. Keza Nair kabilesi hususunda da
bizzat Montequieudan aktararak, kabilede ok erkekli evliliin reva bulmu olmasnn,
kadnlarn erkeklere kar g kazanmas veya zel bir saygnlk grmelerinden
kaynaklanmadn belirtmitik. Bunun kabile savalarn askerlikten ibaret olan
vazifelerini aksatmama ve bu gayeyle onlarn ailevi tutkular tamasna engel olma
maksadndan kaynaklanm olduunu belirtmitik.
Btn bunlar bir tarafa; eer ok kadnl evliliin yegane sebebi geekten pederahilik
ve ataerkillik ise o zaman bu uygulamann bat toplumlarnda da yaylm olmamasn
neyle aklayabilmek mmkndr? yle ya; pederahilik srf douya mnhasr bir evre
miydi? Batllar teden beri tam Hz. Meryemin (s.a) kesip Hz. sann (s.a) bitii tarzda
bir toplum muydu? Yoksa bat toplumlarnda kadn-erkek teden beri var olan bir
uygulama myd? Kaba kuvvet denilen faktr batda srf adaletin aknda seyretmi ve
yalnzca dou toplumlarnda m erkein lehine bir unsur olarak ilenmitir?!
Batl kadn daha yarm yzyl ncesine kadar dnyann en bedbaht kadnlarndand.
Kendi mlk zerinde dahi tasarruf hakk tamyordu ve hukuken kocasnn vasiyetine
muhtat. Ortaa dneminde doulu kadnn batl kadndan ok daha iyi bir durumda
olduunu bizzat batllar itiraf etmilerdir. Gustow Luban slam medeniyeti anda der,
Kadnlara, Avrupal kadnlarn ok uzun bir sre sonra elde edebildikleri bir konum
kazandrlmtr. Avrupal kadnlarsa, ancak Endls Araplarnn davranlarnn Avrupada
yaylmaya balamasndan sonra byle bir deer ve konuma kavuabildiler.... Avrupallar,
kadnlara kibar davranmann gerei yiitlik ve mertlii ilk kez Endls Mslmanlarndan
renmilerdir, onlar taklit etmilerdir. Keza kadn zillet ve aalanmadan kurtarp onu
izzet ve iffetin doruuna ulatran da, avamn zannetmi olduu gibi Hristiyanlk deil,
slam dinidir. Zira ortaadaki bakan ve komutanlarmzn birer Hristiyan olmalarna
ramen kadna hi de saygl ve nazik davranmam olduunu hepimiz biliyoruz... Keza
mevcut tarihi belgeler; atalarmzn Mslmanlardan yiitlik ve kibarl henz
renmemi olduklar dneme dein bakan ve komutanlarmzn kadnlara kar tam
anlamyla vahice davranm olduunu aka gzler nne sermektedir. Dier yazar ve
aratrmaclar da ortaa Avrupasnda kadnn durumunu tavsif ederken aa yukar ayn
ifadeleri kullanmlardr. Ortaa Avrupasnda erkekler kadnlara tam bir tahakkmde
bulunmular. Ataerkil dzen bu mntkada doruuna ulamtr. Btn bunlara ramen
ayn dnem Avrupasnda ok kadnl evliliin yaylmam olmas neyle aklanabilir?
Gerek udur: ok erkekli evliliin sebebi kadnn o dnemde bir g ve frsat
stnlne sahip olmas deildir. ok erkekli evliliin reva ve rabet bulmamasnn
nedeni kadnn zaaf ve gszl de deildir. ok kadnla evliliin douda, reva
180

bulmas erkein tahakkm ve zorbalndan kaynaklanmamtr. ok kadnl evliliin

batda reva bulmamas da kadn-erkek eitliinin dourduu bir netice olmamtr.
OK KOCALI EVLLN RABET GRMEM OLMASININ NEDEN
ok kocal evliliin rabet grmemi olmasnn nedeni; bu tr ilikinin ne kadnn, ne
de erkein mizacna uygun dmyor oluudur. meseleye erkek asndan bakacak
olursak: Bu iliki trnn erkein mizacna aykr dmesinin en nemli sebebi her eyden
nce onun tekelci (kadn yalnzca kendisine ait olmas anlay) yapsna ters dmesidir.
Babalk gveniyle badamayan bir durumda arz etmesidir. Evladna dkn olan
insanolu tabii, remek ve oalmak ister; gemi ve gelecek nesillerle salam ve
gvenilir bir ba olsun ister. Kendisinin hangi evladn babas, hangi babann evlad
olduunu bilmek, renmek ister. Kadnn birden fazla kocal ilikisi bu tabiat ve
mizacyla badamaz. Oysa ki erkein birden fazla kadnla evlilik ba kurmasnda ne
erkek, ne de kadn iin byle bir saknca domaktadr.
Krk civarndan kadn Ali b. Ebu Talibin (a.s) huzuruna varr. slamn erkee ok
kadnl evlilik izni verdii halde kadna okkocal evlilik izni vermeyiinin sebebini sorar.
Bunun adalete aykr bir ayrm olduunu sylerler.
Ali (a.s) onlarn her birine ii su dolu birer kk kap-veya bardak-verilmesini syler.
Orta yere konulan byke bir kab gstererek ellerindeki suyu bu kaba boaltmalarn
ister. Kadnlar suyu boalttktan sonra Elinizdeki kab tekrar bu byk kaptan doldurun;
ancak, herkes daha nce kendi kabnda bulunan suyu alsnder. Kadnlar Bu mmkn
deil ki derler, Sular birbirine kart...Herkesin kendisine ait olan tehis edebilmesi
imkansz... Bunun zerine Hz. Ali (s.a) Eer buyurdular, Bir kadnn birden fazla
kocas olursa ister istemez onlarla cinsel ilikide de bulunacak ve gebe kalacaktr. Bu
durumda dnyaya gelecek ocuun, hangi erkein nesli olduu nasl tespit edilebilir?...
Evet, erkek asndan meselenin sakncas bu; kadn asndan dourduu sakncaya
gelince; ok kocal evlilik kadnn hem tabiatna, hem menfaatine aykr dmektedir.
Kadn, erkei srf onun cinsel isteklerine yarayan bir faktr olarak grmyor ki ne kadar
ok olursa o kadar ala olur denilebilsin... Kadn, erkei; onun kalbini kazanm olduu
bir varlk olarak grmek ister. Onun hamisi ve koruyucusu olsun ister. Onun iin
fedakarlklarda bulunup zahmetlere katlansn ister. alp abalayp para kazansn ve elde
ettii her eyi karsna adasn. Onun derdine ortak olsun ister... Erkein bir fahie ye
verdii para ve kadn-doru yoldan-alp abalayarak bizzat elde ettii gelir ne kadnnerkein ihtiyalarn n birka kat olan-ihtiyalarn karlamaya yeter; ne de erkein can-u
gnlden ve srf sevgiye dayal bir igdyle ona harcad parasnn-manevi-deeriyle
karlatrlabilir. Kadnn pek fazla olan gider ve masraflarn daima fedakarca karlayan
erkek olmutur. Buna karl erkee i ve mesleinde moral ve destek salayan en nemli
unsur da ei ve ocuklar, yani aile yuvas olmutur.
ok kocal bir ilikide kadnn, bir erkein himaye, sevgi, koruma ve fedakarlk gibi
tertemiz duygularn kendisine mteveccih klmas mmkn deildir. Bu cihetle ok
181

kocallk da tpk fahielik gibi daima kadn tarafndan nefretle karlanmtr. Binaenaleyh
hem erkein hem de kadnn istek ve eilimlerine uygun bir iliki tr deildir.
CNSEL ORTAKLIIN YENLGS
Cinsel ortakln yenilgiye uramasnn nedeni de budur. Ne erkein belli bir kadna, ne
de kadnn belli bir erkee ait olduu ve tahsis olunmann her iki tarafta da ayaklar
altna alnd cinsel ortaklk, daha nce de belirtmi olduumuz gibi sadece ynetici
tabakaya, yani filozof yneticiler veya ynetici filozoflara mahsus olmak zere Eflatun
tarafndan ortaya atlan bir grt. Bu gr sadece bakalar tarafndan kabul
grmemekle kalmad; bizzat Eflatunun kendisi de bir sre sonra bu grnden
vazgemek zorunda kald.
Son bir yzylda, komnizmin ikinci babas Friedric Engels de bu teoriyi savunmu ve
salk vermi, ancak komnizm dnyas bu neriyi kabule yanamamtr. Sovyetler
Birliinin, Engelsin cinsel ortaklk nazariyesini uygulama konusunda yaad pek ac
deney ve tecrbelerden sonra 1938 ylnda aile lehine bir kanunu tasvip ettii belirtilir.
Tek eli evlilii komnizmin resmi evlilik dzeni olarak kabul ettii sylenir.
ok kadnl evlilik erkee kimi zaman birtakm avantajlar kazandrmsa da, ok kocal
evlilik kadnlara hi bir avantaj salayamamtr ve salayamayacaktr. Bu farklln
nedeni, erkein bizzat kadnn ahsna; kadnnsa erkein kalbine, gnlne ve onun
fedakarlklarna talib bulunuyor olmasdr. stedii kadna bizzat sahip olduu srece, bir
erkek iin, o kadnn kalbini kazanamam olmann pek nemi yoktur. Bu cihetle, ok
kadnl evlilikte bulunan bir erkek, bu yaptyla kadnn kalbini kurmu ve onun
duygularn incitmi olmasna ehemmiyet vermemitir. Ne var ki kadn iin ayn lakaytlk
sz konusu deildir. Onun nazarnda erkein gnlne girmek ve onun duygularna hakim
olmak fevkalade nemlidir. Bunlar kaybedecek olursa, her eyi kaybetmi sayacaktr
kendini...
Baka bir deyile evlilik ve kar-koca ilikisinde iki faktr rol oynar; bunlardan biri
maddi, dieriyse manevidir. Maddi olan, genlik dnemlerinde doruuna trmanan ve
giderek d kaydeden cinsel ilikilerdir. Manevi olanysa, eler arasndaki samimiyet,
sevgi ve efkat duygulardr ki bu, cinsel duygularn tam tersine, giderek pekiir ve
glenir. Kadnla erkek arasndaki nemli farklardan biri ite budur; kadnlar iin ikinci
faktr daha nemlidir (erkein tam tersine). Evlilik ve kar-koca ilikisi bir kadn iinse
genellikle maddi-veya en azndan maddi ve manevi boyutlarn eit olduu-anlam tar.
Btn bunlar bir yana; nceki blmlerde Avrupal bir psikolog bayann grlerini de
sunarak belirtmi olduumuz gibi, kadn, nce rahminde sonra da kollarnda ocuu
yetitirdii ve bu mesuliyetin arln bizzat yklenmi olduu iin onu, ocuunun
babas olarak erkein sevgi, samimiyet ve yaknlna iddetle ihtiya duyar bir hale
getiren birtakm zel psikolojik hal ve vasflar tar. Hatta kadnn kendi ocuuna kar
besledii sevgi bile, bu ocuun babas ve onun dnyaya gelmesine sebebiyet veren faktr

182

olarak bizzat kocasnn ona kar besledii sevgi ve gsterdii ilgiye baldr byk
lde... Kadnn bu ihtiyac, ancak ve ancak tek kocal evlilikte karlanabilmektedir.
Binaenaleyh ok kadnl evlilikte evlilii ayn terazilerde karlatrarak bu ikisini ayn
ey kabul etmek yanltr. ok kadnl evliliin dnyann baz yerlerinde uygulanm
olmasn erkein zorbal olarak yorumlayp kadnlarn okkocal evlilii ayn ekilde
uygulayamam olmasn onlarn zaaf ve gszlne vermek apak bir yanl bir hatadr.
Menuehriyan hanmefendi ran Anayasa ve Medeni Kanunlarna Eletiri adl kitabnn
34. sayfasnda yle demekte: Medeni kanun 1049. maddesi erkein, karsnn izni
olmadan baldznn kz veya kaynbiraderinin kzyla evlenemeyeceini syler. Yani eer
erkek, karsnn kz kardeinin veya karsnn erkek kardeinin kzyla evlenme isterse,
bizzat karsnn rzasn almak zorundadr. imdi bir de kadnn buna izin vermediini
dnelim, o zaman ne olur? Hi...Bu olmaz da teki oluverir... Erkek gider bir
bakasn alr! Meseleyi bir de dier kutuptan ele alalm ve mesela yle diyelim: Kadn,
kocasnn rzas olmadan kocasnn kz kardei veya erkek kardeinin oluyla (kocasyla
evli olduu bir srada) evlilik yapamaz... Mutaassplar bunu duyduklarnda kan
beyinlerine srayacak ve Bu esasen insanla ters den bir neridir! Kadnn ftratna
aykrdr! diye feryad basacaklardr. Buna cevap olarak Bu nerinin, aslnda kadnn
kleletirilmesine ters den yegane neri olduunu sylemek gerekir. Bir maln nasl ki
birden fazla maliki yoksa-eer olsa dahi mahsul neticede bir elde toplanyorsa-lkemizde
geerli sarih ve zmmi kanunlara binaen kadn da bir mal sayldndan birden fazla maliki
olmasna msaade edilmemektedir.
Bu bayan, ayn kitabn 73. sayfasnda yle diyor:
Bir erkek drt kadnla evlenebildiine ve kadn da onun gibi bir insan ve onunla eit
olduuna gre, erkee tannan hukuki haklar kadna da tannmaldr diyoruz. Bu byk
ve kk mantk nermelerinin getirdii sonu erkekler iin dehetengiz, beyinlerine
sramakta, gzleri yuvalarndan frlayacakmasna bir fkeyle Kadnn birden fazla
kocas olur mu hi?! diye feryad basmaktadrlar. Biz, buna cevap olarak soukkanllkla
yle diyoruz: Niin erkek, birden fazla kadnla evlenebiliyor o zaman?
Bunlar sylerken ahlaki fesat yaymak, kadnlarn namus ve iffetini gereksiz grp
kmsemek istemiyoruz. Ancak gayemiz, erkeklere, kadnlar konusundaki grlerinin
zannettikleri gibi-hi de sarslmaz ve salam temellere dayanmadn anlatmaktr. Kadnla
erkek arasnda hibir fark yoktur, birbiriyle eit ve ayndrlar. Eer erkeklere srf erkek
olduklar iin drt kadnla evlenme hakkn tannyorsa, ayn hak kadnlara da tannmaldr.
Akl ve zekaca erkekten daha gl olmad farz edilse dahi duygusal ve nefsani
tecellilerde kadnn erkekten geri kalr bir yan olmadn itiraf etmek gerekir.
Grld zere yukardaki satrlarn yazar, ok kadnl evlilikle ok kocal evlilii
birbirinden ayrmamakta ve bu ikisi arasnda hibir fark gzetmemektedir. Ona gre
erkek g sahibi olduu iin kendi karlarna uygun den ok kadnl evlilii yaygn hale
getirip normalletirmitir. Ancak kadn, hr olmad cihetle, onun kleliiyle
183

badamayan yegane asl durumundaki ok kocal evlilii bir trl savunamamtr. Bu

bayana gre ok kadnl evliliin zaferinin ve ok kocal evliliin yenilgisinin nedeni
erkein sahip veya efendi, kadnnsa kle veya mal oluudur. Erkek, kadnn sahibi ve
efendisi olduu iin pek ok kadn, yani pek ok mal alabiliyormu. Ne var ki bir mal ve
kle olduundan ve bir kleninse birden fazla efendisi olamayacandan, ona bu hrriyet
tannmam ve ok kocal evlilik nimetinden yararlanamamtr!...
Halbuki bu hanmefendinin zannetmi olduunun tam tersine, bizzat ok kocal
evliliin kabul grmemi olmas, erkein kadna bir mal gzyle bakmadn
gstermektedir. Zira bir maln icabndan ortaklaa kullanlmas ve ortak mlkiyet denilen
ey, insanolunun teden beri kabul edip uygulaya gelmi olduu bir usuldr. Binaenaleyh
eer erkek kadna bir mal ve meta gzyle bakm olsayd; malda ortakl caiz bulduu
gibi kadnda ortakl da caiz bulmas ve normal karlamas gerekirdi. Oysa hakikatte
durum hi de yle deildir, ok kadnl evliliin, kadnn bir meta olarak grlm
olmasndan kaynakland eklindeki bir gr, elbette ki yanltr. Dnyann neresinde
Bir maln birden fazla sahibi olamayaca yolunda bir gelenek veya kanunu karlmtr
ki tek kocal evliliin de ondan kaynaklanm olabilecei iddia edilebilsin?!
Sz konusu bayan diyor ki: Kadnla erkek bir ve eit olduundan bir ve eit haklara
da sahip olmalar gerekir. Erkekler ok kadnl evlilik hakkndan faydalanyorlar da,
kadnlar ne diye ok kocal evlilik hakknda faydalanamasn?
Bizce Sizin en byk hatanz, ok eli evliliin kadn ve erkek iin bir hak
olduunu zannetmenizdir diyoruz. Bilakis, ok kadnl evlilik, kadnlara ait bir haktr,
erkeklere ait deil. Bunu karlk ok kocal evlilik ne kadn, ne de erkek iin bir haktr;
tersine, hem kadnn maslahat ve menfaatine aykrdr, hem erkein...Gelecek
konularmzda slamdaki ok kadnl evlilik kanununun kadn haklarn ihya ve salam bir
dzene oturtma amacna ynelik olduunu alayacaz. Eer erkein tarafn tutmak
isteseydi slamn da bat dnyas gibi hareket ederek erkein kendi nikahl karsndan
baka kadnlarla da ilikide bulunmasna gz yumup, meru ei ve ocuklarna kar ona
hibir taahhd zaruri grmemesi lazm geleceini etraflca aklamaya alacaz.
te yandan ok kocal evlilik kadnn lehine bir durum da deildir ki-byle bir evlilik
yapamad iin-hakknn inendii sylensin... Keza sz konusu yazar Erkeklere, kadn
hususundaki grlerinin, hite zannettikleri gibi salam ve sarslmaz temellere
dayanmadn anlatmak amacndayz diyor.
Bu pek iyi olur... Zira bizim istediimiz de budur zaten. Nitekim gelecek
konularmzda, ok kadnl evlilik hususunda slamn savunduu grn temel
dayanaklarnn neler olduunu alayacaz. Bu yazar ve gr sahibi herkesten samimi
ricamz; bu aklamalar zerinde yeterince mtalaada bulunduktan sonra grlerini
bildirmeleridir. slamn konuyla ilgili ne srm olduu grn salam ve sarslmaz
temellere dayanp dayanmadn dikkatle incelemeleridir. Ben kendi namma; slamn bu

184

konuda ne srm olduu grte en ufak bir boluk ve sarsnt bulunmas halinde kadn
haklar konusunda sylediklerimi ahsen geri alacama eref sz veririm.
OK KADINLI EVLLN TARH SEBEPLER ()
Erkein ehvetperestlilik ve mutlak otoriterlii gibi faktrler, ok kadnl evliliin
yegane sebebi olabilecek lde yeterli ve makul deildir, bunun baka sebep ve
faktrleri de vardr elbet. Zira ehvet dkn bir erkek iin-ok kadnl evlilik yerine,
zamparalk ve benzeri yollara bavurarak ok eitli arzularn tatmin etmek daha
kolaydr. Zira sz konusu-gayri meru-ilikilerde ne nikah mesuliyeti, ne de doacak
ocuklarn mesuliyetini stlenmek sz konusudur.
Bu sebeple, ok kadnl evliliin reva bulup normal karland toplumlarda
ehvetperest erkeklerin zamparalk yapmasn engelleyen caydrc sosyal ve ahlaki
engeller vard. Bu tr erkekler ok elilie mtemayil ehevi isteklerin; ancak birlikte
olmay diledikleri kadn resmen, nikahlama ve onun ocuklarnn babaln resmen
stlenme pahasna tatmin edebiliyorlard. Ya da corafi, iktisad, sosyal... vb. gibi (ehvet
ve ok eitlilie temayl dnda kalan) baka etken ve faktrler sz konusuydu.
CORAF FAKTRLER
Montesquieu ve Gustow Le Bon, corafi faktrler zerinde srar ederler. bu
dnrlere gre dou lkelerinin scak iklime sahip olmas, bu lkelerde ister istemez
ok kadnl evlilii zaruri klmtr. Dou lkelerine hakim olan iklimlerde kadnlar erken
yata bulua erer ve erken de yalanrlar. Bu cihetle erkeklerin ikinci ve nc bir
kadna ihtiya duymas kanlmaz olur. Buna ilaveten, dou iklimlerinde byyp
yetimi olan bir erkek cinsel adan gl bir bnyeye sahip olduu iin tek kadnla
yetinmez.
Gustave Le Bon slam ve Arap Medeniyeti Tarihi adl eserinin 509. sayfasnda yle
der: Bu gelenein-ok kadnl evlilik-ortaya km olmasnda ki yegane etken, dou
lkelerine hakim olan iklim getirdii sebep ve faktrlerdir. Herhangi bir din deil....klim
ve rk yaps, bu konuda zerinde daha fazla aklamaya girmeye gerek dahi
brakmayacak lde gl ve etkin faktrlerdir. te yandan doulu kadnlarn
kendilerine has mizac bnyeleri ve (gebelik, doum, hastalk ve dier rahatszlklar gibi
etkenler), onlar fazlaca kocalarnda uzak durma mecburiyetinde brakmtr. Erkeklerin
iklim ve rk yaps gibi bnye zellikleri itibariyle bu geici ayrla tahamml edebilmeleri
ise hemen hemen imkansz olduundan, neticede ok kadnl lzumu domutur.
Montesquieu, Kanunlarn Ruhu adl eserini 430. sayfasnda diyor ki: Scak iklim
artlarna haiz lkelerde kadnlar 8,9 ve ya on yanda bulua ermekte. Evlenir evlenmez
de gebe kalmaktadrlar. yle ki, scak iklime sahip lkelerinde evlilikle gebelik olay
arasnda pek sre gemez ve kadn hemen hamile kalverir.
Predu, slam Peygamberinin (sav) hayatnn anlatrken nikahladn ve sekiz yanda
da zifafa girdiklerini nakleder. Bu cihetledir ki scak iklimlerde yaayan kadnlar yirmi
yanda ihtiyarlar. Yani tam akil olgunlua ulaacaklar srada ihtiyarlayverirler. Ilman
185

iklimlerde ise kadnlar uzun sre gzelliklerini koruyabilmekte ve daha ge yalarda

bulua ermektedirler. Keza evlendikleri zaman-doulu kadnlara oranla daha tecrbeli
durumdadrlar. Keza makul yalanmaktadrlar. Bu cihetledir ki kadnla erkek arasnda bir
eitlik olumakta ve erkekler birden fazla kadnla evlilik yapmamaktadr...
Binaenaleyh ok kadnl evliliin Avrupada yasak, Asyada ise meru ve caiz olmas
tamamen iklim ve corafi artlardan kaynaklanan nedenlere dayanr....
Bunlar, makul izahlar deildir. Zira her eyden nce, ok kadnl evliliin srf scak
iklim artlarna haiz lkelere mahsus bir gelenek olmad ortadadr. Mesela ran, iklim
artlar itibariyle lman bir blge olduu halde ok kadnl evlilik, slam ncesinden beri
bu lkede uygulana gelmitir. Montesquieunun Scak iklimlerde yaayan kadnlar yirmi
yanda ihtiyarlam olurlar eklindeki ifadesi gerekten uzak ve sama bir iddiadr. Daha
da samas, Predodan naklen Hz. Peygamberin (s.a.a) Ayeyi be yandayken
nikahlayp sekiz yanda onunla zifafa girdiini sylemesidir. Oysa ki Hz. Resul-
Ekremin (s.a.a) Hz. Haticeyi nikahlad srada kendisinin 25, Hz. Haticenin de 40
yanda bulunduunu herkes bilir. Ayrca; eer yalanmalar ve erkeklerin cinsel glerinin
fazla oluu ise o zaman ne diye doulu erkekler de batl erkeklerin ortaa ve imdiki
ada yaptn yapmamlardr. Onlar gibi, cinsel isteklerini fuhu ve zamparalk
araclyla tatmin yoluna gitmemilerdir peki? Zira bizzat Gustave Le Bonun da itiraf
etmi olduu gibi bat lkelerindeki tek kadnl evlilik gelenei sadece kanun kitaplarnda
yazl bir formalite olup gnlk hayatta asla buna riayet edilmemektedir.
Yine onun itiraf etmi olduu gibi dou lkelerindeki ok kadnl evlilik, meru ve
kanuni bir ilikidir. Yani erkein karsna ve ocuklarna kar kocalk ve babalk
mesuliyetlerini resmen stlendii bir iliki olarak var olagelmitir. Bat lkelindeyse
erkein bu mesuliyetleri kesinlikle stlenmedii fuhu ve metres tr bozuk ve gayri
meru bir iliki eklinde yrmtr.
BATIDA OK KADINLI EVLLK
Konumuzun bu noktasnda bir de ortaada bat usul ok kadnl evliliin durumu
zerine bizzat batl bir tarih aratrmacsnn grlerini naklederek ksaca bilgi vermenin
faydal olaca kanaat indeyiz. Bylece ok kadnl evlilik ve muhtemelen harem saraylar
asndan douyu eletiriye tabi tutan ve bunu, bat karsnda dounun utanlacak bir
zellii olarak telakki edenler; bu konuda douda vuku bulmu olanlarn-birok ayp ve
kusurlarna ramen-bat lkelerindeki uygulamalara kyasla bin kez daha faziletli
olduunu greceklerdir.
Will Dourantn Medeniyet Tarihinin 17. cildinde Ahlaki Geveklik balkl bir
blm vardr. W Dourant bu blmde Rnesans devrinde talyadaki ahlaki yapy inceler.
Yazarn 11. blmde ele ald konu batan sona ilgin ve okumaya deer tespitleri
kapsyor. Ancak biz burada sz konusu 11. blmde Cinsel likilerde Ahlak balyla
geen ksmn ksa zetini vermekle yetineceiz.

186

Will Dourant, konuya girmeden nce adeta kendi namna teessrn bildirmek ve
zr dilemek istercesine ksa bir girite bulunmu bir girite yle diyor: Halkn din
adamlar dndaki kesiminin ahlaki yapsn incelemeye balamadan nce erkein ftri
olarak ok kadnl evlilie mtemayil bir yaratla sahip olduunu belirtelim. Ancak, ok
gl ahlaki kaytlar, yeterince fakir olup yorucu bir meslekte alma ve karsnn sk
denetim ve gzetiminde bulunma gibi faktrlerin onu kadnl evlilikle yetinmeye mecbur
brakabileceini hemen hatrlatalm.
Evli kadnla yaplan zina hadiselerinin Rnesans dnemine oranla ortaada daha az
vuku bulduu malum deildir. Nitekim ortaada bir marifetmi gibi telakki edilip
kahramanlkla dllendirilen zina, Rnesans dneminde de ayn ekilde tahsilli kesim
arasnda, eitimden gemi bir kadnn psikolojik byleyicilik ve zarifliinin
idealletirilmesiyle yumuatlm ve makul bir ilikiymiesine telakki edilmi oluyordu.
Asil ailelerin kzlar, kendi ailelerinden olmayan erkeklerden bir lde uzak
tutulmadayd. Kar-koca hayatndan nce namusunu korumann meziyetleri kendilerine
anlatlr, iffetli olma yolunda eitilirlerdi. Hatta kimi zaman bu eitim ve nasihatler o
kadar etkili olmutur ki, bir rivayete gre, tecavze urayan bir gen kadn kendisini suya
atarak boulmutur!
Bu kadn mutlaka fevkalade bir istisnay tekil ediyordu. Zira bu olay zerine bir
piskopos onun heykelini dikmeye kalkmtr!
Evlilik ncesi gnl maceralar haddinden fazla vuku bulmu olsa gerek. Rnesans
talyasnn btn ehirlerinde grlen saysz miktarda gayri meru ocuk, bu gerein
neticesidir. Nitekim Rnesans a talyasnda, gayri meru bir ocuunun olmay o
ahs iin byk bir imtiyaz ve meziyet saylr fakat oluu da pek utanlacak bir hadise
telakki edilmezdi. Bir erkek, evlenirken mstakbel hanmnn gayri meru ocuklarn da
yannda getirmesini gayet normal karlard. Onlarn kendi evinde, onun ocuklaryla
birlikte bymesini isterdi. Pi olmak, ahsn deer ve tibarn sarsmyordu. Toplumun
ona vurduu damga da pek nemli saylmazd. Zira kilise papazlarndan birine verilen bir
rvetle meruluk kazanmak kolayca mmknd. Meru veya dier kanuni miraslarn
yokluu durumunda ahsn gayri meru oullar pekala miras kalan mal-mlke, hatta kimi
zaman ta ve tahta da sahip olabiliyordu. Mesela Nepal kral 1. Alfansonun varisi 1.
Frente bir piti; keza Nkolevi 3n varis olarak tahta geen Fransa kral Leo Nel L
Dste de yleydi. 2. pos 1459da Fransaya geldiinde, hepsi de pi olan yedi ehzade
tarafndan karlanp arland. Meru oullarla pi oullar arasndaki rekabetler,
Rnesans dnemindeki kargaa ve kemekelerin ana kaynaklarndan birini tekil eder...
...Ecinsellik mevzuuna gelince; bunun yaklak eski Yunan rf ve geleneklerini
yeniden canlandrma yolunda atlan admlarn kanlmaz bir paras olduunu itiraf
etmemiz gerekir.

187

(San Bernardno) Nepal bu iren olay o kadar sk rastlad ki Nepali Sodam ve

Gomorenin akbetine urama ihtimaliyle uyarmak zorunda kald. Artino, bu sapkln
Romada da yaygn bir ekilde mevcut olduunu grd.
Fuhu konusunda da ayn eyleri syleyebilmek mmkn.... Papalk merkezi Romay
istatistik akmalarnn hedefi olarak semeyi yeleyen nfesurann naklettiine gre
1490 ylnda, 90 bin nfuslu Romada resmi kaytlarla tespit edilmi sicilli 6800 fahie
vard. Tabi bu rakam gizlice alan gayri resmi ve sicilsiz fahieleri kapsamyor. Yine bir
istatistie gre 1509da 300 bin nfuslu bir ehir olan Venedikte 11654 fahie
yaamaktayd. 15. yzyllarda, 15 yan doldurduu halde henz evlenmemi olan kzlar,
ailenin yzkaras saylyordu. 16. yzylda, kzlarn yksek tahsilde bulunabilmeleri iin bu
utan ya 17ye ykseltildi. Fuhuun bunca yaygn olduu bu ortamda onun getirdii
btn kolaylklardan faydalanan erkekler, ancak kayda deer arlkta eyize sahip bir
kadnla karlatklarnda evlenmeyi akllarndan geirirlerdi. Ortaa geleneklerindeki
evlenme merasimlerine gre, eler arasndaki sevgi ve akn iyi ve kt gnlerde birbirine
yardmc ve ortak olacak ekilde, evliliin muhtelif merhalelerinde giderek artmas arzu
edilir, umulurdu ve ou evliliklerde bu arzu gerekleirdi. Ancak, yine de evli kadnlarla
zina hadisesi pek yaygn ve revatayd. Toplumun st kesimine mensup soylu ailelerdeki
evlilikler genellikle siyasi veya iktisadi menfaatlere dayal diplomatik evliliklerdi. Bu
nedenle ou kocalar bir metresle yaamay kendileri iin hak olarak gryordu. Bunu
fark eden eleri ise meseleden rahatszlk duysalar dahi genellikle olay grmezden
gelmeyi veya ses karmamay tercih ediyordu.
Orta snfa mensup erkekler arasnda, zinay meru bir eylem olarak grenler de
olmutur.

Makyavel

ve

dostlarnn,

apknlklaryla

ilgili

birbirlerine

yazp

gnderdiklerinden anlald kadaryla, bu konuda kendi hayatlarndan naklettikleri hatra

ve hadiselerden rahatszlk duymadklar ortadadr. Bu gibi hadiselerde kadn da kocasnn
yaptna kar misillemede bulunarak ondan intikam almak iin ayn eyi yaptnda
genellikle kocas buna gz yumuyor ve meseleyi grmezden gelerek aadan almay
yeliyordu.
Evet... Bat insan tarafndan ok kadnl evlilik dou lkeleri iin srekli bir aypm
gibi gsterilip balanmaz bir sumuasna tanmlanr. Bu insanlk d (!) uygulamann
douya has iklim yapsndan kaynakland iddia edilir. Kendi lkelerinin iklim yapsnn,
onlara, kadnlarna ihanette bulunma ve tek kadnl evlilikten teye bir adm atma hakk
tanmadn syleyen bat insannn yaamakta olduu hayattan alnan birka rnek
sadece bunlar...
Bu arada ister iyi, ister kt olsun, ok kadnl evliliin batllar arasnda meru bir
ekilde mevcut olmaynn Hristiyanlk diniyle hibir alakas olmadn hemen
hatrlatalm. Hristiyanlkta aslnda, ok kadnl evlilii yasaklayan bir nass mevcut
deildir. Bilakis, Hz. Mesih (as) Tevratn hkmlerini onaylad ve Tevratta da ok
kadnl evlilik resmen tannm olduuna gre, gerek Hristiyanlkta ok kadnl evliliin
188

caiz olduu anlalmaktadr. Nitekim gemiteki Hristiyan byklerinin birden fazla

nikahllar olduu sylenir. O halde batllarn, dini veya kanuni ekilde, ok kadnl
evlilikten kanmalarnn baka sebepleri olsa gerektir.
AYBAI ADETLER
Kimileri de ayba adetleri ve bu rahatszlk sresi boyunca kadnn erkein
istediklerini karlamaya hazr olamay, keza gebelik ve doumla gelen yorgunluk ve
problemler ve kadnn evlilik mnasebetlerinden uzaklaarak ocuk yetitirme ve ev ii
ilerle uramaya eilimli oluunu ok kadnl evlilie sebep olarak gsterirler.
Will Dourant bu konuda yle der: lkel toplumlarda kadnlar abucak yalanverirler.
Bu sebepledir ki kocalarn ehvet ve ocuk sahibi olma yolundaki eilimlerinde bir
azalmaya yol amakszn bebeklerine daha uzun bir sre st verip bakmyla ilgilenmek ve
gebelikler arasndaki sreyi uzatabilmek gayesiyle bizzat kendileri, kocalarn ikinci bir
evlilie tevik ederler. Nitekim kendi ilerinin azalmas ve yeni gelinin aileye yeni
ocuklar getirip gelir ve kazancn artmasna yardmc olmas gayesiyle erkeklerin ilk
kadnlarnn onlar yeni bir evlilikte bulunmaya tevik ettii ok grlmtr.
Kadnn ayba rahatszlklar ve doum problemlerinin kadnla erkei farkl cinsel
durumlarda brakt ve erkei az veya ok, baka bir kadna ynelmeye sevk ettii
dorudur.

Ancak-bu

iki

sebepten

hibiri

tek

bana

ok

kadnl

evlilii

gelenekletirebilecek lde gl sebepler olamazlar. Bunun iin, erkein zamparalk ve

benzeri gayri meru yollarla ehevi tatminde bulunmasn engelleyecek birtakm ahlaki
veya sosyal caydrc sebeplerin olmas gerekir. O halde sz konusu iki etkin sebebin etkin
olduu yerde mutlaka,..erkek, ehevi arzularn dilediince tatmin edebilme serbestisi
bulamam demekti, (aksi takdirde ikinci evlilik gibi bir klfete katlanaca yerde, bu
serbestiye binaen baka yollara sapard).
KADININ DOUM YAPABLME SRESNN KISITLI OLMASI
Bazlarna gre, kadnn ocuk yapabilme sresi ancak hayatnn belli yllaryla snrl
olduu, muayyen bir yatan sonra kadnn yaise dnemine (*) girdii ve erkeinse byle
bir snrlamayla karlamayaca cihetiyle bu, ok kadnl evlilie yol aan etkenlerden
biri olmutur. Bu gr savunanlara gre kadn yeterince ocuk dourmam veya
dourduu ocuklar telef olmu iken gnn birinde kanlmaz olarak yeise dnemine
girmi oluyordu.
Erkein ocuk istemesi, ancak hanmn boamaya da raz olmamas, onu zorunlu
olarak ikinci, belki de nc bir evlilie itti. Nitekim kadnn ksrl da ikinci evliliklere
sebep olmutur.
KTSAD FAKTRLER
ok kadnl evlilii iktisad sebeplere dayandranlar da olmutur. Bunlara gre
gnmzdekinin tam tersine, eski devirlerde fazla ocuk ve kadna sahip olma, erkein
lehine bir durumdu. Erkekler ocuklarn ve karlarn kleler gibi altryor, hatta kimi

189

zaman ocuklarn satyorlard. ou kimsenin kle olu nedeni savalarda esir dm

olmas deildir. Bilakis, bizzat kendi babas onu kle pazarna getirmi ve satmtr.
Bu, ok kadnl evlilie yol aan faktrlerden biri olabilir. Zira erkek, ancak kadnla
resmi evlilii kabullenerek fazla ocua sahip olma meziyetinden faydalanabilir; metres
hayat ve zamparalk erkee bu avantaj salayamaz. Ancak, ok kadnl evliliin geerli
olduu her durum iin bu faktrn bir sebep olarak kabul edilemeyeceini de hemen
hatrlatalm. yle ki:
lkel toplumlarn bu maksatla ok kadnl evliliklerde bulunduklarn farz etsek dahi,
btn toplumlarn ayn sebeple ayn davran sergilemedii biliniyordu. Sanlann tam
tersine, dnn dnyasnda ok kadnl evlilik, halkn, ancak maddi adan refahta olan,
zengin ve itibarl kesiminde grlen bir hadiseydi. Genellikle padiahlar, emirler,
komutanlar, din adamlar ve tannm tccarlar birden fazla evlilik yapabiliyorlard.
Daha da nemlisi, bilindii zere bu kesimler kendi kadn ve ocuklarn maddi
karlar iin kullanyordu.
ALE VE KABLE NFUSUNUN ARTI FAKTR
ok kadnl evlilie yol aan sebeplerden biri de, ok ocua sahip olma ve aile ve
kabile fertlerini oaltma arzusu olmutur.
Kadnla erkee farkl konumlar kazandran hususlardan biri de bir kadnn
retebilecei ocuk saysnn kstl ve sayl olmasdr (tek kocal veya ok kocal evlilik
kadnn bu mahdudiyetin deitiremez). Halbuki bir erkein retebilecei ocuk says,
genellikle nikahlayabilecei kadn saysyla orantldr. Bir erkein tek bana yzlerce
kadnla evlenerek kendi soyundan binlerce ocua sahip olabilmesi pekala mmkndr.
Bu gnknn tam tersine, sayca kalabalk bir aile ve kabileye mensup olmak gemite
nemli bir sosyal avantaj saylmadayd. Kabileler ve airetler, nfus artn salama ve
nfus azalmasn neyebilme amacyla her yola bavuruyorlard. Halkn en ok vnd
eylerden biri, sayca kalabalk bir kabileye mensup olmakt. Sayca kalabalk bir aile ve
kabileye sahip olmann tek yolunun ok kadnl evlilik olduu da apak ortadr zaten...
KADIN NFUSUNUN ERKEK NFUSUNU AMASI
ok kadnl evlilie dair belirtilecek sebeplerden biri de -ki mevcut sebeplerin en
nemlisidir-kadn nfusunun erkek nfusunu amasdr.
Bebein kz olduu doumlar, bebein erkek olduu doumlardan daha fazla olmam
ve olmamaktadr...
Baz lkelerde muhtemelen kz bebek oran erkek bebek orann, amsa; buna karlk
baz lkelerde de bunun tam tersi bir durumla denge salanm ve erkek bebek oran kz
bebek orann amtr.
O halde kadn nfusu erkek nfusunu nasl aar?
Evlilie hazr kadn saysnn evlilie hazr erkek saysn amasnn nedeni, daime
erkeklerin verdii telefatn kadnlarn telefatndan ok daha fazla olmasdr, erkek
telefatnn, okluu, tek kadnl evliliin geerli olmas halinde daima ok sayda kadnn
190

meru bir koca, meru bir ocuk ve aile hayatndan mahrum kalmasna sebep olmu ve
olmaktadr.
lkel toplumlarda durumun bundan ibaret olduu tartma gtrmez bir gerektir.
Daha nce Will Douranttan da nakletmi olduumuz gibi lkel toplumlarda, av ve
savala uratklar iin erkeklerin hayat srekli tehlikedeydi; bu sebeple, erkekler
kadnlardan daha ok telefat veriyordu. Kadn nfusunun erkek nfusunu amas ya ok
kadnl evlilii zaruri klyor, ya da ok sayda kadn bekar yaamak zorunda
brakyordu.
SEBEP VE NEDENLERN TAHLL
ok kadnl evlilie yol at dnlebilecek tarihi sebep ve faktrler buraya
saydklarmzdan ibarettir. Ne var ki bunlardan bazlar ok kadnl evlilie yol aabilecek
derecede bir sebep olmad halde gereksiz yere sebepler arasnda sayla gelmitir
(corafi artlar ve iklim gibi). Bunu bir tarafa brakacak olursak, ortada tr neden
kalmaktadr. Erkei ok kadnl evlilie iten sebeplerden biri, erkek iin herhangi bir
geer ve makbul gereke saylmayacak olan ve srf zorbala, zulm ve istibdada dayanan
bir nitelik arz eder. nceki bahislerimizde deinmi olduumuz iktisadi neden bu tre
girmektedir.
Aktr ki ocuk satcl, insanolunun en vahi ve en zalim ilerinden biridir.
Binaenaleyh bylesine vahi ve zalim bir gaye iin yaplan bir ok kadnl evlilik de hi
phe yok ki en azndan hizmet ettii irkin gaye kadar gayri meru olacaktr.
kinci tr sebep, hukuki adan incelene bilinecek nitelikte olup erkek veya btn
toplum iin bir ruhsat ve geer sebep saylabilir. Kadnn ksr olmas, yaise dnemine
girmesi, erkein ocuk sahibi olmak istemesi, kabile veya lkenin nfus artna ihtiya
duymas...vb. bu tr sebeplerdendir. Cinsel doyum veya ocuk sahibi olama asndan
kadnla erkei eit olmayan bir durum ve konuma dren tabii sebepler, genel olarak
hukuki adan ok kadnl ve evlilik iin bir gereke ve ruhsat saylabilir.
Ancak, yukarda bahsi geen sebepler arasnda bir de nc tr bir sebep var ki, ister
gemite ister bugnk dnyada olsun; erkek veya toplum iin ok kadnl evlilie
ruhsat olmaktan te; kadn iin bir hak, erkek ve toplum iinse bir vazife
dourmaktadr: Kadn nfusunun erkek nfusuna daha ok olduunu; evlenme ana
gelen kadnlarn, evlenme ana gelen erkeklerden daha fazla olduunu, stelik kanunun
sadece tek kadnl evlilie izin veren bir uygulamay kabullendiini farz edin. Bu durumda
birok kadn kocasz kalacak ve meru bir aile yuvas kurmaktan mahrum bulunacaktr ki,
bu da birden fazla kadnla evlenmeyi bekar ve mahrum kadnlar iin bir hak, evli erkek
ve kadnlar iin de bir vazife haline getirir.
Evlilik, insanolunun en tabii haklarndan biridir. Ne adna ve hangi gayeyle olursa
olsun hi kimse bu haktan mahrum edilemez. Her bireyin toplum zerindeki haklarndan
biridir bu. Toplum, yesi olan fertlerden bir grubun bu haktan mahrum kalmasna
sebebiyet verecek bir uygulamaya giremez.
191

 hakk, beslenme hakk; ev, eitim, retim ve hrriyet hakk bir insann nasl
vazgeilmez ve men edilmez en zaruri birincil haklar arasnda yer alyorsa, evlenme hakk
da ayn derecede tabii haklardan biridir. Binaenaleyh kadn saysnn erkek saysndan
fazla olduu bir yerde evlilii tek kadnl evlilikle snrlayan bir kanun, yukarda bahsi
geen tabii hakla elimekte ve kanun, insanolunun tabii haklarna aykr dmektedir.
Bunlar gemile ilgili konular, halihazrda ne demek gerekir? Acaba, ok kadnl
evlilii meru klan, keza ok kadnl evlilie kadnlar iin bir hak olarak resmiyet
getiren sebep ve faktrler amzda da mevcut mudur, deil midir? Bu sebeplerin bugn
de varolduunu farz etsek dahi, erkein ilk nikahls olan birinci kadnn hakk asndan
mesele nasl olacaktr?
OK KADINLA EVLLKTE -BEKAR-KADININ HAKKI
ok kocal evliliin yenilgiye urayp ok kadnl evliliin reva bulmasnn sebeplerini
alam ve ok kadnl evliliin muhtelif faktrlerin etkisiyle reva bulduunu sylemitir.
Bunlardan bazsnn, erkein zorbalk ve tahakkmc anlayndan, bazlarnn da reme
yetenei olaynda kadnla erkein ya ve sre asnda ve sayca kstll bakmndan
birbirleriyle farkl konumlarda bulunmu olmasndan kaynaklandn belirtmitik. Bu
durumun ok kadnl evlilik iin erkee bir nevi ruhsat saylabileceini hatrlatmtk. Ne
var ki ok kadnl evlilii kadn iin bir hak ve erkek iin bir vazife konumuna getiren
zel bir sebep daha vardr ki tarih boyunca hep var olagelmitir: Evlenebilecek kadn
saysnn, evlenebilecek erkek saysndan ok daha fazla olmas!...
Sohbetimizin uzamamas iin, ok kadnl evlilik hususundaki erkee bir nevi ruhsat
saylabilecek sebep faktrler mevzuuna girmiyoruz. Konumuzu, sadece mevcut olmas
halinde ok kadnl evlilii kadnlar iin bir (hak) durumuna getirecek olan sebep in
tahliliyle snrlyoruz. Bu iddiann ispat iin her eyden nce iki noktann akla
kavumas gerekir: Birincisi, kesin ve dakik istatististiklerle, evlilie hazr kadn saysnn
evlilie hazr erkek saysndan daha fazla olduunu tespiti. kincisi: Bu gerein
tespitinden sonra insani ve beeri haklar asndan, bunun evlilikten mahrum kadnlarn
evli kadn ve erkekler zerindeki bir hakk olduunun belirlenmesi...
Birinci ktaki istatistik asndan, gnmzde bu hususta nispeten doru istatistikler
yapldn sevinerek belirtelim. Btn dnya lkeleri her birka ylda bir nfus saym
yaparlar. Gelimi lkelerde gayet dakik bir ekilde yaplan bu saymlarda sadece kadn ve
erkek nfusunun sayca miktar deil; ayn zamanda bu ikisinin eitli ya kesitlerindeki
nfus oran da tespit edilmi olur. Yani, mesela 20-24 yalar arasndaki gen kz ve
erkeklerin (keza dier yalarda) says belirlenir. Birlemi Milletler Tekilat her sene
neretmi olduu nfus yllklarnda bu istatistikleri de vermektedir (sz konusu yllklarn
muhtemelen 16. s basld)
BMnin bu husustaki en son yayn 1964 yl istatistikleriyle ilgili olan ve 1965te
yaynlanm bulunandr.

192

ddiamzn ispat iin bir lkedeki kadn saysyla erkek saysnn tespitinin yeterli
olmayacan da hemen belirtelim. Burada bizim iin gerekli olan evlenme yana gelmi
kadn ve erkek nfusu oran arasnda genellikle fark vardr. Bu, iki sebepten kaynaklanr:
Birincisi, kz ocuklarnn erkek ocuklarndan daha erken bulua ermesidir. Bu cihetledir
ki dnyann hemen her lkesinde kz ocuklarnn resmi rt ya, erkek ocuklarn resmi
rd yandan daha az olarak kabul edilmitir. Yine dnyann her yerinde vuku bulan
evliliklerde erkekler, ortalama 5 ya daha byk olmaktadr.
Esas ve gayet nemli olan dier sebepse dnyaya gelen kz bebek saysnn erkek
bebek saysndan daha fazla olmamsna hatta baz lkelerde kimi vakit bunun tam tersi bir
vaka yaanyor olmasna ramen, erkek trnde meydana gelen kayp kadn trnde
meydana gelen kayptan daima daha ok olduundan, evlenme yana gelindiinde buorandaki -denge bozulmaktadr. Kimi zaman bu say fark byk bir rakama ulamakta ve
evlenme andaki kadn says, evlenme andaki erkek saysndan ok ok fazla
olmaktadr. Binaenaleyh bir lkedeki kadn saysyla erkek says genelde eit, hatta genel
bir istatistik asnda erkek says daha fazla olduu halde, evlilie hazr, yani kanunen
rtn ispatlama yana gelmi bulunan erkeklerin, rtn ispatlam kadnlardan daha
az olmas da pekala mmkndr.
Birlemi Milletlerin 1964 ylna ait nfus bilimi yaynnn son saysnda verilen
istatistikler bu gerei btn plaklyla ortaya koymaktadr. Mesela sz konusu yayna
gre Kore Cumhuriyetinin toplam nfusu 26. 277.635 iken, bunun 13.145. 289u erkek,
13. 132. 346s kadndr. Yeni mevcut nfusta, erkekler 12.943 kii daha fazladr. bir yan
altndaki ocuklardan 1-4 yalar, 5-9, 12-14 ve 15-19 yalarna kadar bu rakam
deimeden (12.943) geliyor.
Sz konusu istatistik, yukarda belirtilen btn ya gruplarnda erkeklerin sayca
kadnlardan daha fazla olduunu gstermektedir. Ne var ki 20' ile 25 yalar arasnda bu
oran beklenmedik bir ekilde deiiveriyor. Bu ya gruplarndaki toplam erkek says 1.
083. 364 iken, ayn ya grubundaki toplam kadn says 1.110.051dir!... Kadn ve erkein
kanuni ya olarak kabul edilmi olan bu yan stne ktka kadn saysnn erkek
saysndan daha fazla olduu grlmektedir.
Kald ki Kore Cumhuriyetinde, genel nfus oran asndan erkeklerin sayc
kadnlardan daha fazla olmas gibi bir istisnai durum sz konusudur. Oysa dnyann
hemen her yerinde, sadece evlilik yana gelmi olan gruplar asndan deil, genel nfus
oranlamasnda da kadnlar sayca erkeklerden fazladr.
Mesela ayn yln istatistiine gre Sovyetler Birliinde toplum nfusun
(216.101.000) 97.840.000ini erkekler, 118.261.000ini ise kadnlar tekil ediyor ve bu
say fark yani 20-24, 25-29, 30-34 ve 80-84 yalarna kadar ayn ekilde devam ediyor...
ngiltere, Fransa, Dou Almanya-Bat Almanya, ekoslovakya, Polonya, Romanya,
Macaristan, Amerika, Japonya...vb. lkelerde de durum ayn, hatta bu lkelerin baz

193

ehirlerinde (Dou ve Bat Berlin gibi) nfusun kadn kesimiyle erkek kesimi arasnda
olduka bariz bir fark vardr.
Hindistanda ise evlenme andaki erkeklerin says, ayn ada kadnlarn saysn
aar. Kadn saysnn erkek saysn at ya grubu bu lkede 50den yukar yalardr.
Hindistanda kadn nfusunun bunca az olmasnn nedeni, muhtemelen, bu lkede kocas
len bir kadnn ortadan kaldrlmas eklindeki batl inan ve gelenein hakimiyetidir.
Geen yl randa yaplan nfus saym bu lkenin, toplam nfus oranndaki erkek
saysnn kadn saysndan daha fazla olduu istisnai lkeler arasnda yer aldn gsterdi.
Sz konusu sayma gre rann toplum nfusu 25,781.090dr (*) ki bunun
13.337.334n erkekler, 13.443.576sn kadnlar tekil etmekte ve kadn nfus
karsnda erkek nfus toplum olarak 893.578 kii fazlalk gstermektedir.
Hala hatrmdadr ki ok kadnl evlilik zerine yazp izen muhalif baz yazarlarmz
(!) bu saym neticesinin ilan zerine yaygaray koparm ve Grdnz m?! ok kadnl
evlilik taraftarlarnn iddialarn tam tersine, lkemizde erkek says kadn saysndan daha
fazlaym! Binaenaleyh ok kadnl evlilik kanunu kaldrlmaldr! diye yazmlard. Bu
efendilerin haline pek armtm. Zira ok kadnl evlilik kanununun rana mahsus bir
kural olamayacan, bu mevzu iin srf mevcut erkek saysyla kadn sayasn deil,
evlenme yandaki erkek ve kadn nfusun orannn bilinmesi gerektiini bir trl
kavrayamamlard daha!... Genel istatistik anlamnda mevcut kadn ve erkek nfusun
orann bilmek, sz konusu maksat iin elbette ki deildir. Nitekim Kore Cumhuriyeti ve
dier baz lkelerde genel istatistikler asndan erkek, evlenme andakiler asnda ise
kadn nfusunun ise daha fazla olduunu grdk. stelik ran gibi lkelerde bu tr
istatistiklerin shhat derecesi de tartma gtrr. ranl kadnlarn olan ocuk annesi
olma jestini gz nnde bulundurulmal. Kz ocuu dourmu olmaktan adet utan
duyarak nfus memurlarna ou kez kz bebei erkek bebek olarak kaydettirdikleri
hatrlanrsa lkemizdeki istatistiklere duyduumuz gvensizliin pek sebepsiz yer
olmad da anlalr. Halihazrda lkemizde mevcut bulunan arz-talep ilikisi, evlilie
hazr kadn saysnn evlilie hazr erkek saysndan daha ok olduunu ortaya
koymaktadr zaten. Zira bizim kylerimizde, kasaba ve ehirlerimizde, hatta gebe
airetlerimizde bile ok kadnl evlilik teden beri normal olarak sregelmi bir rf olarak
karlamtr. Oysa bu memlekette imdiye kadar asla kadn ktl yaanmam ve
evlenmek isteyen hi kimse evlenecek kadn bulmakta glk ekmemitir. Hatta bunun
tam tersine, arzn talebi at sylenebilir. lkemizde dul kadnlar veya elde olmayan
sebeplerle kocasz kalan bekar kzlarn says, daime bekar erkeklerden daha fazla
olmutur. Bir erkek ne kadar fakir ve irkin olsa da, evlenmek istediinde, evlenecek bir
kadn bulabilmitir. Halbuki mecburen kocasz kalm pek ok kadn var...Bu somut ve
elle tutulup gerek her istatistiin zerinde ve daha gvenilirdir.
Echlile Montago stn Tr: Kadn adl kitabnda kadnn sslenme ve giyim
meraknn sosyal sebeplerden kaynaklanan bir eilim olduunu ispatlamak iin beyhude
194

yere aba sarf ederken bu gerei itiraf etmekten de kendini alamamakta ve Dnyann
drt bir yannda, evlilie hazr kadn says, evlilie hazr erkeklerden daima daha
fazladr demektedir.
1950 ylnda yaplan bir istatistik, Amerikada, evlilie hazr kadnlarn, evlilie hazr
erkeklerden bir milyon drt yz otuz bin kii fazla olduunu ortaya koydu. (Zen-i Rz
dergisi, 69. say, sy: 71).
Bertrand Russell Evlilik ve Ahlak adl kitabnn nfusla ilgili blmnn 115.
sayfasnda yle der:
Gnmz ngilteresinde erkek nfustan fazla olarak 2 milyonu akn kadn vardr ki,
bu lkenin kanun ve tresine gre akim kalmaya mahkumdurlar. Onalar iin gerekten
byk bir mahrumiyettir bu.
Birka yl nce gazetelerde yaynlanan bir haber herkesin ilgisini ekmiti. Bu habere
gre 2. Dnya Savandan sonra Almanyann vermi olduu ar kayplar neticesinde
meru bir koca ve aile yuvasna sahip olmaktan mahrum ve bekar yaamaya mahkum
kalan ok sayda Alman kadn, hkmete yapt bask sonunda, hkmetten, resmen tek
kadnl evlilik kanununun kaldrlarak birden fazla kadnla evlenmeye kanunen izin
verilmesini istiyordu. Nitekim o dnemlerde Alman hkmeti, bir slami bilimler
niversitesi olan El-Ezhere resmi bir yaz yazarak bu iin formln istedi. Ancak, daha
sonra kilisenin bu bavuru ve istee iddetle kar ktn rendik. Kilise, kadnlarn
mr boyu bekar yaamasn ve gerekte fuhuun yaygnlk kazanmasn; srf slami bir
uygulama ve slami doudan gelme bir forml olduu gerekesiyle, meru ok kadnl
evlilie tercih etmiti!...
EVLLE HAZIR KADINLARIN, EVLLE HAZIR ERKEKLERDEN DAHA
OK OLMASININ NEDENLER
Sebebi nedir bunun? Doum oranlarnda kz bebek says erkek bebek saysndan daha
fazla olmad halde, evlilie hazr kadnlarn daha fazla olmas neden kaynaklanyor
acaba?
Bunu yzeysel bir ekilde gemi bahislerimizde de izah etmi ve erkeklerin verdii
kaybn kadnlardan ok daha fazla olmasnn byle bir netice dourduunu belirtmitik.
stelik bu kayplar, erkeklerin evlenme ana geldikleri yalarda vuku bulmaktadr daha
ziyade... Savalar, boulmalar, bir ykseklikten dmeler, yknt ve kntler altnda
kalmalar, trafik kazalar... vb. olaylar sonucu vuku bulan lm hadiselerine dikkat
edilecek olursa tamamna yakn ksmnda can kaybna urayan tarafn genellikle erkek
olduu grlecektir. Bu tr hadiselerde cann kaybeden kadn pek azdr. ster insann
hemcinslerinde, ister tabiata kar verdii mcadele ve savalarda olsun, verilen kayplar
hep erkek olmaktadr. nsanlk tarihinin balangcndan bugne dein bir gn olsun
dnyann en az birka noktasndan eksik olmayan savalara yle bir gz atlacak olursa,
kadn ve erkek nfus arasnda ki dengenin evlenme yalarna gelince neden bozuluverdii
kolayca anlalr.
195

Teknoloji anda savan getirdii kayp oran, ziraat ve avclk alarnda karlalan
kayplardan yzlerce kez daha fazladr.
Son iki dnya savanda erkeklerin verdii kayp (yaklak 70 milyon kii), gemite
birka yzyl srecinde vuku bulmu savalarda insanolunun verdii kayplara denk bir
rakamdr. Son yllarda srf Ortadou, Uzakdou ve Afrikada vuku bulmu ve hala da
srmekte olan blge savalar gz nnde tutulacak olursa bu iddiann gerekten ak
olduu kolayca anlalacaktr.
Wiil Dourant Bu gelenein -ok kadnl evlilik-ortadan kalkmasnda birka faktrn
rol olmutur der ve yle ekler: Gebeliin tersine, kalc ve sabit bir hayat olan
iftilik, erkeklerin karlat zorluklar, glkler ve tehlikeleri azalttndan erkekler de
sayca kadnlara eit bir dzeye ulatlar.
Will Douranttan byle yorum duymak gerekten pek artc... Eer erkeklerin
verdii kayp, srf tabiata kar verilen mcadele srasnda karlalan hadislere mnhasr
olsayd, av alaryla ziraat alar arasnda bu denli fark olduu sylenebilirdi. Evet, sz
konusu devreler arasnda bu adan elbette farkllklar vardr. Ancak, erkeklerin en fazla
kayp verdii hadislere arasnda ba gsteren savalardr. Bu da ziraat devrinde av
devrinden daha az vuku bulmu deildir.
kinci bir sebep ise erkein kadn daime himaye ederek lm tehlikesi arz eden zor
hadiselerde onu ne srmemesi ve bu tr ileri bizzat stlenmesidir. Bu cihetle sz
konusu nfus dengesizlii av devirlerinde olduu gibi ziraat devirlerinde de mevcuttu.
Will Dourant teknolojinin hakim olduu bu adan sz etmiyor. Halbuki bu makine
devrinde erkek nfusunun urad kayp ok daha fazla olmakta. Neticede kadn-erkek
arasndaki dengeyi fahi bir ekilde bozmaktadr.
KADINLARIN HASTALIKLARA KARI DAHA DAYANIKLI OLMASI
Erkeklerin kadnlardan daha fazla nfus kaybna uramasna yol aan etkenlerden biri
de ilmi gelimeler nda bugn artk iyice anlalm bulunan hastala kar erkeklerin
daha az direnli olduu gereidir. Bu da muhtelif hastalklar karsnda erkek nfusun
daha ok zayiata uramasna sebep olmaktadr.
ttilaat gazetesinin 1335 k saylarndan birinde yle yazyordu: Fransa istatistik
dairesinin bildirdiine gre Fransadaki doum vakalarnda dnyaya gelen erkek bebek
says kz bebekten daha fazladr. Her 100 kz bebee karlk 105 erkek bebek dnyaya
geldii halde genel bir istatistikte mevcut kadn nfusunun erkeklerden 1.765.000 kii
daha fazla olduu anlalmtr....Bu nfus fark kadnlarn hastala kar erkeklerden
daha direnli olmasndan kaynaklanyor.
Soen dergisinin 6. yl, 11. saysnda Politika ve Toplumda Kadn balkl bir makale
yaynland. Dr. Zehra Hamleri tarafndan resimli aylk UNESCO dergisinden tercme
edilmi bulunan sz konusu makalede Echle Montagodan naklen yle deniliyordu:
lmi adan kadnn bnye ve mizac erkein bnye ve mizacna baskn ve daha gldr.
Dii tre ait X kromozomlar erkek Y kromozomlarndan daha gldr. Bu cihetledir ki
196

kadnlar daha uzun mrl olmaktadrlar, ortalama ya sreleri erkeklerden daha

fazladr. Genellikle kadnlar erkeklerden daha shhatlidirler, pek ok hastalk karsnda
erkeklerden daha direnlidirler keza, kadnlar daha erken iyileirler, tedavi sreleri
erkeklere oranla daha ksadr. Peltek olan bir kadna karlk peltek olan be erkek
mevcuttur. Daltonizm renk krl) vakalarnda renk kr her kadna karlk ayn
hastala mptela 16 erkek bulunmaktadr. Burun kanamas ve benzeri srekli kan
kaybna yol tekrarl kanamalar hemen btnyle erkeklere mahsus bir hastalktr. Zor
hadiseler karsnda kadnn direnci erkekten daha fazladr. Son savatan sonra, dnyann
neresinde olursa olsun, benzer artlar altnda kadnlarn hapis ve esir kamplarnn
zorluklar karsnda erkeklerden daha fazla mukavemet gsterdikleri saptanmtr. te
yandan yaklak btn lkelerde intihar vakalar, erkeklerde kadnlardan misli daha
fazla grlr.
Echile Montagonun, kadnlarn hastala kar daha direnli olduu yolundaki gr
daha sonralar sayn Hsameddin mami tarafndan stn Tr: Kadn kitabyla birlikte
tercme edilerek Zen-i Rz dergisinin 70. saysnda yaynland.
Kadnn hastalklara kar daha ok direnme gcne sahip olmasn gnn birinde
erkein g kazand bir srada ondan intikam almasna ve onu, lmle sonulanmas
muhtemel olan tehlikeli ilere itmesine, zellikle sava meydanlarna srkleyerek onun
zarif ve nazik vcudunu top, maki nal tfek ve bombalara kar hedef durumuna getirip
btn bu zorluklar ona tattrmasna yol aaca farz edilse dahi yinede hastala kar
kadnlar daha direnli olduundan kadn-erkek nfusu arasnda sayca eitlik
salanamayacaktr. Btn bu saydklarmz ilk mukaddime, yani genelde evlilie hazr
kadn saysnn evlilie hazr erkek saysna oranla daha fazla olduu gerei zerinde
birka rnekten ibaret... Binaenaleyh buraya kadar anlatlanlar byle bir hakikatin
(evlilie hazr kadnlarn evlilie hazr erkeklerden daha ok oluu) gerekten var
olduunu aklar. Bunun ne gibi sebep veya sebeplerden kaynaklandn, sz konusu
sebep veya sebeplerine, ta tarihin balangcnda bugn dein var olduu ve var olmaya da
devam edecei meselesini akla kavuturmu oldu.
OK KADINLI EVLLKTE-BEKAR-KADININ HAKKI
Akla kavuturulmas gereken ikinci meseleyse, evlilie hazr kadn nfusun evlilie
hazr erkek nfustan daha fazla olmasnn bekar kadnlar iin bir hak, evli erkek ve
kadnlar iin de bir vazife domasna sebebiyet verecei hakikatdr.
Evlenme hakknn insanolunun en tabii ve en asil haklarndan biri olduu tartma
kabul etmez bir gerektir. Kadn veya erkek; her insann evlenmeye, bir aile yuvas kurup
e ve ocuk sahibi olmaya elbette hakk vardr. almaya, ev sahibi olmaya, eitim ve
retim hizmetlerinden faydalanmaya, salk hizmetlerinden yararlanmaya, huzur ve
gven iinde hr olarak yaamaya hakk olduu gibi bu hakka da ayn lde sahip ve
haizdir.

197

Toplum, sadece bu hakkn aranmas yolunda ferdin karsna engel karmamakla da

mkelleftir.
Biz, evlenme hakkna gereken ehemmiyeti vermeyerek bundan hi sz etmeyen
beynelmilel insann haklar beyannamesinin bu cihetle ciddi ve byk bir eksiklik tad
kanaatindeyiz. Sz konusu beyanname hrriyet ve gvenlik, milli mahkemeye etkin
bavuruda bulunma, uyruk ve uyruu terk etme, diledii rk ve dine mensup biriyle
evlenme hrriyeti, mlkiyet, sendika kurma, dinlenme ve istirahat, eitim ve
retim...gibi haklar dile getirmektedir. Fakat bir hak olarak evlenme hakkndan, yani
meru ve kanuni bir aile yuvasna sahip olma hakkndan asla sz etmemektedir. Bu,
zellikle kadn iin ehemmiyet arz eden bir haktr, zira kadn bir aile yuvasna sahip
olmaya erkekten daha ziyade muhtatr. Daha nce de nemle vurgulam olduumuz
gibi evlilik erkek iin maddi adan, kadn iinse manevi ve hissi adan ehemmiyet tar.
Bir erkein, ailesini kaybetmesi halinde fuhu ve metres yoluyla, ihtiyalarnn en azndan
yarsn tatmin edebilecei dnlse dahi, kadn nazarnda ailenin bunun ok tesinde bir
ehemmiyete haiz olduu inkar edilmez bir gerektir. Aile ve aile evresini kaybeden bir
kadnn fuhu ve dost tutma yoluyla maddi ve manevi ihtiyalarn-en asgari bir seviyede
dahi-tatmin ve temin edebilmesi mmkn deildir.
Bir erkek iin evlenme hakk bir takm igdsel ihtiyalarn tatmin; gnl ve hayat
orta bir ee, meru ve kanuni ocuklara sahip olma hakk demektir. Bir kadn iinse
evlenme hakk btn bunlara ilaveten, ayn zamanda bir hami ve koruyucuya, duygularn
destekleyecek bir yuvaya sahip olu hakkn tama anlam ifade eder.
Binaenaleyh buraya kadar ki sohbetlerimizde:
a-Kadnlarn erkeklere oranla, sayca daha fazla olduu
b-Evlenmenin, her insann en tabi hakk olduu noktalar aklk kazanm oluyor.
Btn bunlardan karlacak netice udur: Tek kadnl evliliin geerli yegane kanuni
evlilik olarak kabul ve icra edilmesi halinde pek ok kadn insani ve tabii bir haktanevlenme hakk-mahrum kalacaktr. Bu tabii ve insani hakkn ihyas ise ancak ok kadnl
evliliin kanunen kabul ile (ancak, tad zel artlar erevesinde) mmkndr.
Aydn grl Mslman hanmlar kendi kiiliklerini bulmal ve kadnn tartma
gtrmez haklarn koruma adna, ahlak koruma, insan neslini koruma ve insanolunun
en tabii haklarndan biri namna BM. nsan Haklar Komisyonuna mracaat ederek ok
kadnl evliliin slamn buyurmu olduu mantkl artlar erevesinde insanolunun en
biraz haklarndan biri olarak resmen tannmasn istemelidir. Bylece kadn snf ve ahlaki
deerlere en byk hizmetin sunulmu olmasnn salanmasn da istemelidirler. Bu
mantkl forml, srf doudan gelmi iin bir gnah gibi telakki edilip adeta sumu gibi
karlanmamaldr.

198

RUSSELLN TEORS
Bertrand Russell, daha nce de belirtmi olduumuz gibi bu noktaya dikkat etmekte
ve tek kadnl evliliin yegane kanuni evlilik olarak kabul edilmesi halinde ok sayda
kadnn evlenme hakkndan mahrum kalacan belirterek bir zm yolu nermektedir.
Hem de ne yol!...
Gayet basit stelik...
Russell, bu kadnlarn ocuk sahibi olmaktan mahrum braklmamalar iin, erkekleri
tuzaa drerek pi ocuklar dourmalarna gz yumulup buna resmen izin verilmesini
ileri srer. Bebekli bir kadn normal olarak maddi yardma ihtiya duyar. Bu da genellikle
baba olan erkek tarafndan-kadnn ve ocuun geim ve nafakasn salama sfatylakarlanr. Russell, buna binaen devletin babalk grevini bizzat stlenerek bu tr
kadnlara ekonomik yardmda bulunmasn nermektedir.
Russell yle diyor: Gnmz ngiltere sinde erkek nfusa oranla, fazladan iki milyon
kadn var. Mevcut rfe (tek kadnl evlilik) gre bu kadnlar mr boyu hakim kalmaya
mahkumdurlar ki, onlar iin ok byk bir mahrumiyettir bu. Tek kadnl evlilik, kadn
erkek saysnn yaklak birbirine eitliine dayanr. Bu noktadan hareketle tek kadnl
evliliin kurallatrld bu sayca eitliin mevcut olmad bir yerde, matematik kural
gereince bekar kalmas icap eden ok sayda insana kar pek acmasz bir davranta
bulunuluyor demektir. Dahas, nfus art istenildiinde bu acmaszlk yalnzca ahs
deil, toplumun geneli asndan da geersiz ve haksz bir davran olacaktr.
Evet, bu sosyal mesele iin bir 20. yzyl dnrnn nerdii zm yolu ite bu...
slamn bu konuda nermi olduu zm yolunu ise daha nce belirtmitik. slam yle
der: Bu meselenin zm yolu udur: Ekonomik, ahlaki ve fiziki adan gerekli artlara
haiz bir erkek birden fazla kadnla evlensin. kinci kadn da kanuni resmi ve eri olarak
kabul etsin Onunla ilk ei ve onun ocuklaryla ilk einden olan ocuklar arasnda hibir
ayrm ve ayrcalk gzetmesin Ayn ekilde birinci hanm da bir sosyal vazife olarak bu
kardeine fedakarlkta bulunup hakkndan biraz feragat etsin Sosyalizmin en zaruri eidi
olan bu tr sosyalizm ve ortaklaacl kabul etsin.
slamn nerdii bu zm yoluna karlk 20.yzyl filozofunun nerdii zm
baknz: Kocasz kadnlar, kadnlarn kocalarn tuzaa drp onlarla iliki kursunlar.
Bu tr ilikiler neticesinde dnyaya gelen pi ocuklara da devlet babalk etsin! Bu
filozofa gre kadnn evlilie olan ihtiyac sadece sebepten kaynaklanmaktadr. 1Cinsel sebep. Kadn cilve ve kurnazlyla bu sorunu gnlnce halledecektir. 2-ocuk
sahibi olma. Bunu da bakalarnn hakkn alarak, yani hrszlkla temin edecektir. 3Ekonomik sebep. Bu kadarn da devlet baba slenecektir artk!...
Ne var ki bu filozofun hi mi hi kale almad birka hayati nokta var. Bunlardan
birincisi, kadnn, kocasnn samimi duygularna ihtiya duyduu. Bir erkein himaye ve
korumasna muhta olduu. Erkekle yegane irtibatnn cinsel ilikiden ibaret kalmamas
gerektiidir. Bu filozof iin zerrece nem tamayan ve slam nazarnda hayati olan bir
199

dier mealseleyse bu tr gayri meru ilikiler sonucu dnyaya gelen yavrunun duar
olduu son derece zc ve perian durumdur. Her ocuun, hatta her insann; ad-san
belli bir ana-babaya ihtiyac vardr. Her ocuk ana- baba samimiyet ve efkatine
muhtatr. Tecrbe gstermitir ki gayri meru ocua sahip olan, ocuunun babasnn
sevgisine yrei kanmam gnl doymam bulunan bir annenin ocuuna duyduu sevgi
ve efkat de buna orantl olarak az ve eksik olmaktadr.
Bu hissi eksiklikler, bu sevgi noksanlklar, bu efkat yetersizlikleri nasl giderilecek,
nasl temin olunacaktr?
Devlet gerekten bunu temin edebilir mi?...
Sayn Russell, bu nerilerinin kanuni adan resmen kabul edilmemesi halinde ok
sayda haber kadnn mr boyu kocasz ve ksr kalacaklarn syleyerek kendilerinin
bundan teessf duyduklarn ifade etmedeler. Ne var ki zlmelerine hi de gerek yok;
zira bekar ngiliz kadnlarnn byle bir nerinin kanunlamasn bekleyecek sabra zaten
sahip olmadklarn bilirler. Bekarlk ve babasz ocuk probleminin pratik zmn
kendilerine has usullerle zaten bulmu olduklarn da sayan Russell herkesten daha iyi
bilirler.
HER ON NGLZDEN BR...
ttilaat gazetesinin Her on ngilizden biri pi... balkl 25.9.1318 tarihli saysnda
yle yazar:...Londra -Roster-16 December-Fransa Haber Ajans: Londra belediye
doktoru sn. dr. A. Scottun raporunda kayd geen bilgilere gre geen yl zarfnda
Londradaki doum vakalarnda dnyaya gelen her on bebekten biri gayri meruydu. Dr.
Scott, gayri meru doumlarn her geen gn daha da artmakta olduunu ve 1957de
33.838 olarak kaydedilen gayri meru bebek saysnn bir yl iinde 53.433e ykseldiini
belirtti.
ngilizler, Sayn Russelin nerisinin kanunlamasn beklemeden bu meseleyi de
kendilerine has yntemlerle hallettiler bile!...
OK KADINLI EVLLE HAYIR, ECNSELLE EVET M?!
Gelelim ngiliz hkmetine.... ngiliz hkmeti, Russellin nerisinin tam tersini yapt.
Kadn haklar iin bir eyler yapp bekar kadnlar konusunda erkeklere meru mesuliyetler
ykleyecei yerde, kadnlarn durumunu daha da zorlatrarak onlarn erkeklerden iyice
mahrum kalmasna yol at. Getiimiz hafta ecinsellik kanunu nu resmen onaylad!...
14,4,1346 tarihli ttilaat gazetesi bu haberi yle veriyordu: Londra -B. Britanya Avam
Kamaras sekiz saat sren bir tartmadan sonrada ecinsellik konusundaki kanun
tasarsn resmen onaylayarak Lordlar Karamasna gnderdi.
Ayn gazete, on gn sonra, yani 24,4,1346 tarihli saysnda yle diyordu: ngiltere
Lordlar Kamaras, ikinci tur grmelerden sonra ecinsellik kanununu onaylad. Daha
nce Avam Kamarasnca da onaylanm bulunan mezkur kanun tasars yaknd Britanya
Kralcesi 2. Elizabethin de onayndan geerek resmen yrrle girecek.!!!

200

Evet...Halihazrda ngilterede birden fazla kadnla evlenmek yasak. Fakat ecinsellik

yasak olmad gibi kanunun da himayesi altnda!...
Daha da aka s bu medeni (!) ve ada, ileri (!) lke halknn nazarnda bir erkek,
karsnn hemcinslerinden birini ona kuma olarak getirecek olursa insanlk d bir
davranta bulunmu olacandan, kanun ona bu izni vermemektedir. Fakat eer kendi
hemcinslerinden bir erkei kuma olarak getirirse gayet onurlu ve insanla yarar bir ey
yapm olacaktr. 20. yzyl medeni erkeine yakr bir davran rnei sergilemi
saylacaktr!!! Baka bir deyile ngiliz bilirkii ve uzmanlarnn vermi olduu fetvaya
gre kadnn kumas eer bykl ve sakall olursa kuma getirmenin hibir sakncas
yoktur ve kadn bunu ho karlamaldr!
Bat dnyas ailevi ve cinsel meselelerini halletmitir. Bizler de ayn zm yollarn
bulmal ve bu meseleyi halletmeliyiz diyenlere ithaf olunur!
Bence, bunda alacak hibir ey yok...
Ailevi ve cinsel meseleler mevzuunda batnn izlemi olduu yol ve yntemlerle
bundan baka sonulara varlmas beklenemezdi zaten... Asl artc olan, bundan baka
sonular elde etmeleri olurdu...
Beni asl zen nokta, bizimkilerin halidir....Bizim insanlarmzn bu taklitilii, bu denli
bat hayranl ve kendi mantn bunca rzgara savurmuluu neden?...Genlerimiz ve
bugnk tahsili kesimimizin olaylar tahlil ve zmleme yetenei niin bu kadar zayf?...
Bu kadar kendini yitirmilik, zn kaybetmilik, kendi zne yabanclamlk
neden?...
Kendi avuncundaki ey inci olduu halde, srf dnyann br ucundan birileri kalkp da
inci deil, kof incir! dedi diye abucak inanvererek kendi avuncundakini atp;
elolunun bir matahm gibi gstermeye akt koflam inciye inci diye hayranca
komak neden?...
ERKEN TABATI GEREKTEN OK KADINLILIA ELML MDR?
Batl sosyolog ve psikologlar arasndaki yaygn grn Erkein birden fazla kadnla
evlilie eilimli bir yaratla sahip olduu ve tek kadnl evliliin erkein yaratl ve
mizacna aykr bulunduu eklinde olduunu duymak pek ok okuyucuyu artacaktr
phesiz.
Will Dorant-Felsefenin Lezzetleri adl kitabnn 91. sayfasnda, cinsel adan
gnmzdeki ahlaki bozukluklara deindikten sonra yle diyor: phesiz, bunlarn pek
ou, eitlilie kar duyduumuz slah tabiat gerei tek kadnla yetinememektedir.
...Erkek, yaratl itibariyle ok kadnlla eilimlidir. Ancak ok gl ahlaki
kaytlar, yeterince fakirlik ve zor ilerde alma ve karsnn srekli onu kontrol edip
gzaltnda tutmas erkei tek kadnl evlilikle yetinmeye mecbur brakabilir....
Zen-i Rz dergisinin Acaba erkek yaratl itibariyle mi vefaszdr? balkl 112.
saysnda baknz neler yazmakta: Alman Profesr Sehmt yle diyor:...Tarih boyunca
erkek daime vefasz, kadn da onun izleyicisi olmutur. Hatta eldeki belgelere gre
201

Ortaada da genlerin %90 srf sevgili deitiriyor ve evli erkeklerin %50s elerini
aldatyordu. Tannm Amerikal aratrmac Robert Kienzy, kendi adyla mehur Kienzy
Raporunda yle yazar: Amerikal kadn ve erkekler, elerini aldatma konusunda dier
milletleri oktan geride brakmlardr. Kienzaynin sz konusu raporunun baka bir
yerinde de yle denilmekte: Erkein tam tersine, kadn, ak ve zevkte eitlilik
aramaktan nefret eder, erkeinin bazen sergiledii davranlar bir trl anlayamamas da
ite bundandr. Erkekse eitlilik aramay bir nevi elence ve maceraperestlik telakki eder,
kolayca batan kar; onun nazarnda nemli olan psikolojik ve hissi deil, cismi ve fiziki
zevklerdir. Erkeklerin romantik ve hissi davranlar, fiziki zevke kavuma frsat
buluncaya kadardr...nl bir doktor bir gn bana yle demiti: Erkein poligam -ok
elilik ve eitlie eilimli-kadnsa monogam tek elie eilimli-oluu gayet doaldr.
Zira erkek vcudunun rettii milyonlarca sperme hcresine karlk kadn vcudu cinsel
hazrlk dneminde sadece bir gamet bir gamet retir. Kienzy teorisi bir yana dursun,
Erkein eini aldatmamas pek mi zordur gerekten? eklinde bir soruyu kendimize
yneltmemiz hi de fena olamaz herhalde... Fransz Hanry Domontrelon bu soruya yle
cevap vermekte: Eini aldatmamak erkek iin zor deil, imkansz bir eydir! Her kadn
bir erkek iin, her erkekse btn kadnlarla yaamak iin yaratlmtr. Erkein batan
kp azarak eini aldatmas onun deil, batan kma ve eini aldatma faktrlerinin
tamamn onun bnyesinde toplam bulunan ftrat ve yaratlnn suudur.
Ayn derginin 120. saysnda Fransz usul ak ve evlilik bal altnda u satrlar yer
almakta: Fransz eler, aldatma ve ihanet meselesini kendi aralarnda halletmi, bunu
birtakm ahsi l ve snrlara balamlar. Erkek bu lleri amaz ve bu snrlar
inemezse apknl ho karlanyor. Bir erkek, azami iki yllk bir kar-koca hayatndan
sonra yine de karsna sadk kalabilir yllk bir kar-koca hayatndan sonra yine de karsna
sadk kalabilir mi? phesiz, hayr! Zira bu erkein yaratlna aykr olur! Fakat kadnlar
iin durum bir lde farkl; kadnlarn da bu farkll sezmi olduklarn da sevinerek
bitirtelim....Fransz bir koca eer karsna ihanet edecek olursa kars bundan ikayeti
olmuyor, sinirlenmiyor. nk kocam, sadece vcudunu baka bir kadna gtrd,
ruhunu ve kalbini deil; ruhu ve duygular benimle... diyerek teselli buluyor kolaylkla.
Bundan birka yl nce Keyhan gazetesi ayn konuda Dr.Russell Lie adl bir Almak
biyologun nazariyesini yaynlam. Sz konusu nazariye ranl yazarlar tarafndan uzun
sre yazlp izilerek hararetle tartlmt. Dr. Russell Lieye gre erkein bir kadnla
yetinmesi insan nesline bir ihanet saylrd, stelik nicelik bakmndan deil, nitelii
itibariyle bir hyanet! Zira erkein bir kadnla yetinmesi onun neslini zayflatr. Oysa ki
ok kadnl evlilikte nesil daha da glenmekte, kuvvetlenmektedir.
Erkein mizac konusunda yaplan bu tanmlama bizce kesinlikle yanl.... Mezkur
mzekkerlere ilgili zeminde ilham veren unsur erkein gerek mizac ve tabiat deil. Bu
beyefendilerin sosyal muhitlerine hakim olan o gzel ortam ve durumlard.

202

Tabii ki biz, psikolojik ve biyolojik adan kadnla erkein ayn yapya sahip olduunu
iddia etmiyoruz asla. Bilakis bu ikisinin sz konusu zeminlerde yekdierinden farkl
olduuna, tabiatn bu farkllkla birtakm amalar gttne inanyoruz. Bu cihetledir ki
kadn-erkek eitliinin, bu ikisinin benzer haklar sahip olduu yanlna hizmet edecek
bir bahane olarak kullanlmamas lazm geldiine inanyoruz.
Tek eli evlilik hususunda da kadnla erkek kesinlikle farkl psikolojiler tarlar; kadn,
tabiat gerei tek elidir. ok elilik kadnn miza ve psikolojisine ters ve aykrdr.
Nitekim kadnn kocasndan umduu eyler, nitelik itibariyle ok kocal evlilik
badamayacak trdendir.
Erkek ise tabiat itibaryla tek kadnl deildir, daha yerinde bir ifadeyle, ok
kadnllk, erkein mizacna aykr deildir. ok kadnl evlilik, erkein kadndan
umduklarna aykr decek, onunla badamayacak bir gereklik deildir.
Ancak biz, erkein mizacnn tek kadnl evlilie aykr bir yapda olduu grne
de katlmyoruz. Keza biz Erkein eitlilie kar besledii ilgi (slah edilmez) dir
diyen, eine sadk kalmann erkek iin imkansz olduunu iddia ederek her kadnn belli
bir erkek, her erkeinse btn kadnlar iin yaratldna inananlarn bu dncesini yanl
buluyor ve reddediyoruz.
Bizce erkee eini aldatma gibi irkin bir davran tabiat deil, iinde yaad sosyal
artlar alar....Erkein sadakatsizliini sorumlusu sosyal ortamdr, mizac deil. Sadak
atszlk faktrlerini; bir yandan kadn erkei kandrp batan karmak iin akla gelmedik
oyun ve yntemlere bavurmaya tevik edip yabanc erkeklerin akln elme gayesiyle bin
bir klk ve hileyle ortaya srerken, bir yandan da kanuni evliliin yegane yolu tek
eliliktir, kanun birden fazla kadnla evlilie izin vermez bahanesiyle evlilie hazr ve
evlenme ihtiyac iinde bulunan yz binlerce, hatta milyonlarca kadn meru bir kar-koca
hayatna sahip olma hakknda mahrum brakarak erkekleri batan karma gayesiyle
toplumun iine srerek ortam hazrlar....
Bat gelenekleriyle tanmadan nce slami douda erkeklerin %90 gerek anlamda
tek eli idiler. Ne birden fazla eri hanmlar vard, ne de metres ve dost
tutarlard....Mslman ailelerin tamamna yakn bir ksmnda tek eit aile hayat hakimdi.
OK KADINLI EVLLK, TEK KADINLI EVLLN EMNYET SBOBU
ok kadnl evliliin, slami douda tek kadnl evliliin kurtulmasn salayan en
nemli etken olduunu duyanlar buna armaktan kendilerini alamayacaklardr. Evet,
ok kadnl evliliin caiz oluu, tek kadnl evliliin kurtuluunu salayan en nemli etken
olmutur. Zira evlilie ihtiya duyan kadn saysnn evlilie ihtiya duyan erkek saysn
at ve bylece ok kadnl evlilie gerekli klan artlarn doduu bir ortamda bu
kadnlara resmen evlenme hakk tanmaz ve ahlaki, maddi ve fiziki adan msait
durumdaki erkeklere birden fazla kadnla evlenme izni verilmezse, dost tutma ve metres
hayat yaamalar, gerek anlamda tek eli evliliin kkn kurutuverir.

203

slami douda hem ok kadnl evlilik caizdi, hem de erkei batan kartc bunca
tahrik unsuru yoktu; bu cihetle de gerek, anlamda bir tek eit evlilik hakimdi ou
ailelere...Keza baz erkeklerin baka kadnlarla iliki kurmas, bu ie bir felsefe
uydurtacak ve erkek, yaratl itibaryla ok kadna mtemayildir; tek kadnla yetinmesi
imkan d bir hadisedir gibi samalklar retecek bir noktaya varmad asla.
Meselenin bu noktasnda mizac asndan erkein ok elilie mtemayil olduunu,
ancak sosyal kanunlara gelince ok kadnl evlilie kar karak bunu reddettiini
syleyen sz konusu bilim adamlarna gre bu eliik iki kural arasnda yer alan erkein
durumu ne olarak tr? eklinde bir soru sorulabilir hakl olarak...
Onlarn dnya grlerinde bu sorunun cevab gayet net olarak verilmi: Erkek,
hukuki ve kanuni adan tek eli olup birden fazla kadnla resmi evlilik yapmamal,
pratikte ise-tabiat gerei (!)-ok eli olup ok sayda kadnla iliki kurmaldr! Bunlara
gre meru olmayan ilikilerde bulunmak veya metres tutmak, erkein-yine doas gerei
(!...)-tabii, meru haklarndandr Binaenaleyh bir erkein bir mr boyunca sadece bir
kadnla yetinmesi bir nevi namertlik ve erkeklikle badamayan bir hareket (!!!)
saylr.
MESESENN GEREK YZ
Konumuzun bu noktasnda okuyucularm, insanolu iin teden beri sz konusu
olagelmi bulunan ok kadnl evlilik meselesinin asln kavram olmaldr. Mesele, ok
kadnla evlilik mi iyidir, tek kadnl evlilik mi? sorusu deildir asla...Tek kadnla evliliin
elbette daha iyi olduu apak ortadadr. Nitekim tek kadnl evlilik zel ve mahsus aile
hayat demektir. Elerden her birinin ruhi ve cismi adan yalnzca birbirine ait oluu
demektir. Birlik ve btnlemeden ibaret olan evlilik hayatnn ruhunun, tek eli bir evlilik
ortamnda ok daha kolay ve rahata kemal ve tahakkuku phe gtrmez...Ne var ki
insanolunun taklp kald yol ayrm ok kadnl evlilik veya tek kadnl evlilikten
hangisini tercih edecei meselesi deildir. Bu adan insanolu iin ehemmiyet tayan
konu; sosyal zaruretler neticesinde, bilhassa evlenme ihtiyacndaki kadn saysnn bu
ihtiyataki erkek saysn amas sonucu, mutlak anlamda tek kadnl evliliin fiilen
tehlikeye dt meselesidir. Toplumun btn ailelerine amil olacak mutlak tekeli
evlilik pratii imkansz ve gerekten uzak bir hikayedir sadece! nsan topluluklar iin iki
yol vardr: Ya birden fazla kadnla evlilie resmen ve kanuni adan kabul etmek, veya
meru olmayan ilikilerin yaygnlk kazanmas.... Dier bir deyile ya mahdut sayda evli
erkein-ki bu rakam aa yukar % 10u amayacaktr-bir-den fazla kadn nikahlayarak
kadnlarnda bir ee, scak bir yuva ve oluk ocua sahip olmasn salamak ya da
metres ve dost tutma yollarn ak brakmak! kinci durumda her metres kadn pekala
birden fazla erkekle iliki kurabileceinden evli erkeklerin tamamna yakn bir ksm pratik
uygulamada zaten ok kadnl olacaktr.
Evet, ok kadnl evlilik meselesinin gerek yz ite budur. Ne var ki batc
propagandaclar bu meselenin iyzn ortaya dkmeye yanamazlar, gerei klflara
204

sokmadan aka ifade etmezler. Zira hakikaten metres hayat ve gayri meru ilikilerden
yanadrlar; eri, meru ve kanuni bir evlilikte bulunmay bir utan ve meru bir nikahlyla
yaamay aypm gibi grrler; ikisi, drd bir yana dursun, birini bile fazlalkm
gibi telakki ederler. Evlilik balar ve izdiva mesuliyetinden kurtulmay yaama zevkinin
ana kayna gibi telakki eden bu adamlar, konuurken hi de bu niyetlerinden sz amaz
ve safdil insanlar kolayca kandrabilmek iin biz tek kadnl evlilikten yanayz der ve
yle grnmeye alrlar. Gayet masum ve evcil tavrlara brnerek biz, erkein tek eli
evlilikte bulunup karsna sadk kalmasn istiyoruz, ok eli evlilikle karsna ihanet
etmesini deil... Demekten de utanmazlar...
20. YZYIL ERKENN HLES
20. yzyl erkei aile haklar ile ilgili konularn ounu kurnazca kendi lehine evirerek
eitlik ve serbesti gibi parlak laflarla kadn ifal edip ona kar mesuliyetlerini azaltmay
baarm, gnn gn etmeye balamtr. Ancak, ok kadnl evlilik-mesuliyetinden
syrlma-hususunda elde ettii lde bir baary ok ender zamanlarda kazanabilmi
durumdadr.
ranl yazarlarmzn eserlerinde bazen yle satrlarla karlayoruz ki insan bunlarn
saflktan m geldiini, yoksa ifal maksad tayan bir oyun mu olduunu kestirmekte
glk ekiyor gerekten...
Sz konusu yazarlardan biri ok kadnl evlilik konusunda baknz neler yazyor:
Halihazrda gelimi lkelerde kar-koca ilikileri karlkl hak ve vazifeler esasna
dadaldr. Binaenaleyh ister geici, ister daimi olsun, ok kadnl evliliin kadn tarafndan
kabuln istemek, tpk erkein kar-koca ilikilerinde kendisinden baka erkeklerin de
varln kabullenmesini istemeye benzer.
Evet, bu gibilerin safdil mi olduu, yoksa art niyetlilik mi tadn anlamak gerekten
zor... Bunlar ok kadnl evliliin, evli olan btn kadn ve erkeklerin omuzunda arln
hissettiren ve yeri geldiinde birden fazla kadnla evlenmek ten baka zm yolu
brakmayan bir sosyal problemden kaynaklandn bilmezler mi gerekten?...Bu problemi
grmezden gelerek azn ap gzn yumup sloganlar atmann Yaasn tek kadnl
evlilik! Kahrolsun ok kadnl evlilik!... diye barp armann hibir derde deva
olmayacan bilmezler mi?...
ok kadnl evliliin erkein deil, kadnn haklar arasnda yer aldn ve kadnla
erkein karlkl haklaryla hibir alakas bulunmadn bilmezler mi?
Daha da maskara olan, Kadnn ok kadnl evlilie raz olmasn istemek, erkekten
evlilik ilikilerinde rakiplerinin varlna gz yummasn istemeye benzer demeleridir.
Tamamen yanl bir karlatrma oluu bir tarafa, bu kyasta bulunanlar, gnmz
dnyas adna her eyi caiz grp bu tabunun dourduu sonu ve sebep olduu
hadiseleri zerrece phe duymakszn drt drtlk dorularm gibi abucak
kabulleniverenler, u gnmz dnyas dedikleri ada medeniyetin onlar srekli

205

Elerinin baka erkeklerle gnl oyunlarna girmelerini ho karlamaya davet ettiini

de bilmezler mi yoksa?
Baylar! amz dnyas dediimiz ey; bir insan iin tahamml gerekten
imkansz olan bir tr davranlara gsterilecek menfi tepkilere kskanlk,, taassup,
fanatik davran...vb. isimler takmakta ve byle bir tepkiyi knamaktadr!!!
Genlerimiz bu hususta batda neler olup bittiini yeterince bilebilselerdi keke....
Komnizm buraya kadar ki blmnde ok kadnl evliliin erkein tabiat ve
mizacndan deil, sosyal bir problemden kaynaklandn anlatmaya altk. Evlenme
ihtiyacndaki kadn saysnn evlenme ihtiyac iindeki erkeklerden daha fazla olmad bir
toplum ok kadnl evliliin zaten pek nadir grlecei, belki de hi uygulanmayaca
apak ortadadr. Kald ki byle bir ortamda-byle bir ortamn meydana gelmi olduunu
farz edelim-ok kadnl evlilik ne yeterli, ne de doru olacaktr...Nitekim byle bir gaye
iin daha baka artlar da gereklidir...Evvela sosyal adalet, i ve yeterli gelir imkanlar
olmaldr ki evlenip yuva kurmak isteyen her erkek bu makul isteini yerine getirebilsin.
kincisi, kadnlar e seebilme ve kendi iradeleriyle evlilie karar verebilme durumunda
olmal ve baba, karde veya dier nc ahslar tarafndan, srf paras var diye evli
zengin bir erkee zorla nikahlandrlmamaldrlar. Kara hakk kendisine braklan bekar bir
erkekle evlenme imkanna da kavuan bir kadnn evli bir erkee varmayaca ve
kumala raz olmayaca aktr; meer ki velisi durumundakiler paraya tamamlanarak
onu zorla zengin evli bir erkee satmak istesinler...
ncs, bugn haddi am bulunan bunca tahrik edici, fesada srkleyici, akllar
elici, ocaklar sndrc unsurlar ortadan kaldrmak... Halihazrdaki tahrik edeci
unsurlar, bekar yle dursun, evli kadn bile batan karmaktadr...Toplum eer slah
olmak ve gerek anlamda tek eli evlilii kurtarmak istiyorsa bu art gerekletirmeye
almaldr. Aksi takdirde ok kadnl evliliin kanun gcyle yasaklanp engellenmesi
fuhu ve fesada yol amaktan baka ie yaramayacaktr.
KOCASIZ KADINLARIN MAHREMYETLERNN YOL AT KRZ
Evlenme ihtiyacnda bulunan kadn saysnn bu ihtiya iindeki erkek saysndan daha
fazla olmas halinde ise ok kadnl evliliin yasaklanmas insanla ihanetten baka bir ey
deildir. Zira byle bir durumda sadece kadn haklarnn inenmesi sz konusu deildir.
Nitekim mesele bir grup kadnn haklarnn inenmesinden ibaret olmu olsayd bir
lde tahamml mmkn olabilirdi belki. Ancak, bu yolla topluma musallat olan kriz
her krizden daha tehlikeli, her buhrandan daha korkuntur. Aile ocann her ocaktan
daha mukaddes oluu gibi tpk...
Zira burada en doal hakkndan mahrum braklan bir canl sz konusudur;
mahrumiyet durumundaki bir canlnn gsterdii btn tepkilerle birlikte hem de!...
Mutsuzluk ve bahtszlnn dourduu btn psikolojik arazlar ve ukdeleriyle bir
insandr karmzdaki.... Btn kadnca hilelerle mcehhez bir kadndr o; olanca
aldatc ve batan karc gcyle Havvann kz...
206

O, buday veya arpa deildir ki tketim fazlas denize dklebilsin ya da kara gnde
lazm olur umuduyla silolarda depolansn...Ev veya odada deildir ki lazm olmadnda
kilitlenip braklversin! Canl bir yaratktr o, insandr, kadndr...O fevkalade artc
gcn gsterecek dnyay toplumun bana dar getirecek ve:
Dorusunu istersen, tahamml edemem asla
Rakiplerim yerken ben durup bakmaya... (*)
diyecektir.
te bu tahamml edemem asla neler neler yapacaktr....Yuvalar ykacak, ocaklar
sndrecek ve kinler meydana getirecektir.
gdyle kin elele verdiinde vay insanln haline!
Aile hayatndan mahrum bekar kadnlar, hibir konuda bunca zayf olmayan erkekleri
cezbe dip batan karabilmek iin ellerinden geleni yapacaklardr. Yerler amur olunca
filler de kayar (*) derle ya; bu amurun az dahi o filin (erkek) kaymasna yeter...
Mesele bu kadarla bitecek midir? Elbette ki hayr! imdi sra evli kadnlardadr;
kocalarn onlarn aldattn gren evli kadnlar intikam hrsna kaplacak ve elerinin
izinden giderek onlar da kocalarn aldatmaya balayacaktr....
Ve bir ksr dng...
Sonu ne olacaktr?
Sonu, Kienzy raporu adyla mehur aratrma almasnda bir tek cmleyle
zetlenmitir:
Amerikal kadnlar ve erkekler, elerini aldatma konusunda btn dnyay geride
brakmlardr.
Grld gibi bu felaket sadece erkeklerin fesada srklenmesiyle bitmemekte, evli
kadnlar da uurumun eiine srklemektedir.
KADININ OKLUU KARISINDA GSTERLEN TEPKLER
Kadn nfusunun erkee oranla daha fazla oluu meselesi insanolunun hayatnda
tedenler var olagelmitir. Yegane fark, pek ok sosyal problemleri de beraberinde
tayan meseleye insanlarn deiik yaklam tarz ve tepkiler gstermi olmasdr. Takva
ve iffet sahibi milletler, byk semavi dinlerin nderliinde, ok kadnl evlilik yoluyla bu
mkl zm, mayalar takva ve iffetle badamayan kavimlerse bu meseleyi fuha
alet etmilerdir.
Ne douda var olan ok kadnl evlilik slam dininin rndr, ne de batda var
olmamas Hristiyanln eseridir....Zira ok kadnl evlilik slam ncesinde de douda
mevcuttu ve dou dinlerince caiz saylmadayd. te yandan Hristiyanlk da ok kadnl
evlilie menetmi deildir. Bu mesele Hristiyanlkta deil, batl milletlerde dmleniyor.
Fuhu yolunu izleyen milletler, ok kadnl evlilik usuln kabul eden milletlerden daha
ziyade darbe indirmilerdir tek eli evlilie...
Muhammed (s.a.a) in Hayat adl kitabn yazar Dr. Muhammed Hseyin Heykel,
ok kadnl evlilikle ilgili Kuran ayetlerini hatrlattktan sonra yle diyor: Bu ayetler,
207

tek kadnla yetinmenin daha doru olacan belirterek... Eer aralarnda adaletle
hkmedemeyeceinizden korkarsanz bir kadnla yetinin buyurmakta ve hemen ardndan
da Zaten onlarn arasnda adaletle davranamazsnz. demektedir. ancak btn bunlara
ramen sosyal hayatta ok kadnl evlilii gerektiren artlar ve zaruretlerin de ortaya
kabileceini gz nnde bulundurarak adaletle davranlmas artyla buna msaade
etmitir. Nitekim kocalarn savata kaybederek dul kalan Mslman kadnlara Hz.
Muhammed(s.a.a) byle davranyordu. Milyonlarca insann cann kaybedip ok sayda
kadnn dul kalmasna sebebiyet veren savalar, ayaklanmalar ve benzeri hadiselerden
sonra tek kadnl evlilikle yetinmenin, istisna olarak ve adaletle davranlmas kaydyla
caiz kabul edilen ok kadnl evlilikten daha doru olacan kim syleyebilir? Ayn
ekilde batllar, ikinci dnya savandan sonra kat zerinde ismen varolan tek kadnla
yetinme kanununun pratikte de uygulanm olduunu iddia edebilirler mi?
OK KADINLI EVLLN SAKINCALARI
Evliliin btn mutluluk ve huzuru samimiyete, fedakarla, feragate, birlik ve
beraberlie baldr. ok kadnl evlilik ise btn bunlar tehlikeye drr.
Kadnlar ve anal ocuklarn iinde bulunduu tatsz durum bir yana, ok kadnl evlilik
bizzat erkek iin son derece ar ve ezici sorumluluklar getirmekte, buna yanaan erkek
aslnda huzurlu ve enlikli bir hayata veda etmektedir.
Birden fazla nikahls olup da iinde bulunduu durumdan raz olan erkeklerin byk
ounluu, aslnda bu durumun getirdii eri ve ahlaki Mesuliyetleri nemsemeyenlerdir.
Elerinden birine ilgi gsterip dierine lakayt kalan ve Kuran- Kerimin tabiriyle onu
muallak bir vaziyette kendi haline brakanlardr. Binaenaleyh bu tr ahslarn adna ok
kadnl evlilik dedikleri ey gerekte batan sona adaletsizlik, zulm ve sknt dolu bir,
tek kadnl evliliktir.
Mehur bir halk deyimi vardr: Allah bir, hatun bir derle.
Erkeklerin ou bu inanc tamtr, hala da ounluk bu inanc tasdk eder; huzurlu
ve enlikli bir evlilik hayat l alnacak ve meseleye ahsi ve ferdi adan baklacak
olursa bunun hakikaten pek yerinde ve doru olduu anlalr. Btn erkekler iin geerli
bir hakikattir bu.
Beraberinde getirdii onca eri ve ahlaki mesuliyetleriyle birlikte yine de kadnl
evliliin kendisi iin iyi, rahat ve huzurluluk asndan lehine olacan zanneden bir erkek
aslnda byk bir yanlg iindedir. Huzurlu ve rahat bir hayat asndan tek kadnl
evliliin elbette ki tercih edilecei apak ortadadr.
Ancak....
MESELENN DORU TAHLL
Ferde veya itimai zaruretlerden kaynaklanan ok kadnl evlilik gibi meselelerin
doruluk veya yanlln tek kadnl evlilikle kyaslama yoluyla tahlile kalkmak doru
sonular vermez.

208

Bu tr meselelerin doru tahlili iin her eyden nce onlar douran sebep ve faktrleri
inceleyerek bunlar ihmal etmenin ne gibi vahim sonulara yol aacan anlamak gerekir.
Ardndan, bizzat bu meselenin douraca kusur ve sakncalarn da gz nnde
bulundurulmas ve bu merhaleden sonradr ki, meselenin her iki boyutunu ortaya
koyaca neticelerin genel bir muhasebesinin yaplmas icap eder. Bu tr meselelerin
gerek haliyle tahlil ve incelenmesi ancak bu yolla mmkndr.
Meseleyi bir rnekle aklamaya akalm, farz edin ki bizden zorunlu askerlik
konusunda gr belirtmemiz isteniyor... Eer meseleye, srf askerin ailesi asndan
bakacak ve durumu onlarn menfaat ve temaylleri asndan inceleyecek olursanz
varlacak sonu phesiz: Zorunlu askerlik kanunu iyi bir kanun deildir eklinde
olacaktr. yle ya, hangi anneyle baba ocuklarnn zorla kendilerinden uzaklatrlp
askere gtrlmesini ve can kadar sevdii evladnn sava meydanlarnda kanlar iinde
yerlere serilmesini ister?...
Ne var ki bu tr meseleleri byle bir mantk ve yntemle incelemek bizi doru
sonulara gtrmez. Meselenin doru tahlili, bir aileyi evladndan ayrma ve muhtemelen
mateme bomann yan sra; kendi vatann mdafaa edecek askere sahip olmamas
halinde bir lkenin ne hale geleceinin de dnlmesi ve bu iki neticenin birlikte mtalaa
edilmesi eklinde olmaldr. te o zaman bir grup vatan evladnn lkeyi korumak
gayesiyle askere gitmesi ve asker ailelerinin de tabiatyla bu durumun douraca
zorluklara gz germesi gerektii anlalacak ve bunun yerinde ve makul bir karar
olduu kabul edilecektir.
ok kadnl evlilik iin bir nevi ruhsat saylabilecek ahsi ve sosyal zaruretlere
deinmitik. Genel bir muhasebe imkanna kavuabilmek ve ok kadnl evlilie yneltilen
baz eletirilere asla katlmadmz gibi bu tr evliliin birtakm sakncalar tadn inkar
usulnn douraca kusur ve sakncalar inceleyeceiz imdi. ok kadnl evlilik
hususunda saylabilecek pek ok kusur ve sakncalar inceleyeceiz imdi. ok kadnl
evlilik hususunda saylabilecek pek ok kusur ve saknca vardr ki biz bunlar muhtelif
boyutlaryla, deiik alardan ksaca ele almaya akacaz burada.
RUH AIDAN
Deniliyor ki: Kar-koca ilikileri maddi ve fiziki ilikilerden, yani birtakm ekonomik ve
bedeni temaslardan ibaret deildir sadece... Mesele bundan ibaret olsayd ok kadnl
evlilik kolayca izah edilebilirdi. Zira maddi bir fiziki ileri bireylere gre ayarlayp birok
ahsa gre taksim etmek kabildir.
Ne var ki kar-koca ilikilerinde asl olan ve asl rol oynayan ey ruhi ve manevi
irtibatlardr; ak duygu ve sevgidir... ki taraf birbirine gnl balar burada; aile
yuvasnda taraflarn buluup kavutuu merkeziyet noktas kalplerdir. Btn dier ruhi ve
manevi eyler gibi, ak ve duygu da taksim kabul etmez, blnp bltrlemez...
Bunlar bireyler arasnda eit llerde datmak, herkese payna den kadarn
vermek mmkn deildir. Bir kalbi ortadan ikiye ayrmak ya da ki yerde rehine brakmak
209

nasl mmkn olabilir? Bir kalbi, her eyiyle iki kiiye vermek mmkn
mdr?...Elbette ki hayr!... Ak ve tapnma duygular monist niteliklidirler; ortak ve
rakip tanmazlar. Budayla arpa gibi deildir ki belli leklerle taksim edebilmek mmkn
olsun! Kald ki bu duygular kontrol edilebilir eyler de deildir. Dier bir deyile
insanolu kalbinin avuncundadr, kalp insanolunun boyutu olan ve iki insan arasndaki
ilikiyi, iki hayvan arasndaki btnyle ehevi ve igdsel ilikiden farkl klan ey ne
blnme ve taksim kabul eder ne de kontrol mmkndr. ok kadnl evliliin sz
konusu menfi boyutlarndan biri ite budur.
Bizce bu ifadelerde biraz abartma var; zira izdiva ruhunun duygu ve sevgi olduu ve
kalbi duygularn insann kendi elinde bulunmad dorudur; ancak duygularn
bltrlemeyecei ve taksim edilemeyeceini sylemek de airane bir hayal, hatta biraz
da mbalaa olmaktadr. nk belli bir duyguyu tpk bir cisim gibi ki eit paraya
ayrarak bltrmekten bahsetmiyoruz ki ruhi eilimlerin blnme kabul etmez
olduu sylenebilsin. Burada mevzubahis olunan ey, insanolunun ruhi kapasitesidir;
insan ruhunun iki eilimi birlikte barndramayacak kadar dar kapasiteli olmad apak
ortadadr. On ocuu olduu halde onunu da taparcasna seven ve ocuklarnn hepsi iin
fedakarlkta bulunan nice babalar vardr.
Ancak, mesele u ekilde ifade edilirse dorudur elbette: Ak ve duygular, ok eli
evlilikte, tek eli evlilikteki kadar ok olmamakta, dorua ulaan yceliiyle ok kadnl
evlilik badamaz. Tpk akl ve mantkla da badamad gibi...
Russell, Evlilik ve Ahlak adl eserinde insanlarn byk ounluu, ak, duygularn
insaflca bir dei-tokuu olarak telakki eder. Dier deliller bir yana dursun, tek bana bu
bile ok kadnl evliliin yanl olduunu ortaya koymaktadr der.
Eer duygularn dei tokuu insaflca olacaksa bu ne diye ferde mnhasr olmay da
gerektirsin? Karlkl olarak birbirini seven bir babayla ocuklar arasnda ki insaf deil
midir? nsaflca olmas bir tarafa, ok sayda ocuu olmasna ramen bir babann
ocuklarna besledii sevgi, onca ocuun bir babaya besledii sevgiden ok daha fazla
bile olmaktadr.
Daha da artc olan bunu syleyen zatn erkeklere centilmen (!) davranp kadnlar
ho grmelerini, elerinin bakalarna ak olmasn olaan karlayp bundan rahatszlk
duymamalarn tavsiye etmesi ve hanmlara da benzeri tavsiyelerde bulunuyor olmasdr.
Russell, kar-koca arasndaki duygu mbadelesinin hala insaflca olduunu syleyebilecek
mi acaba?
ETM AISINDAN
Kumalk teden beri geimsizlii artran bir terim olmutur. Kadnn en byk
dman kumasdr. ok kadnllk, kadnlarn srekli yekdieri aleyhine olmalarna, hatta
kimi zaman kocalar aleyhinde de giriimlerde bulunmalarna sebebiyet vermekte; sevgi
ve samimiyet ortan olmas lazm gelen aile muhitini sava, kavga, ekime kin ve intikam
ortamna dntrmektedir. Anneler arasndaki rekabet, kin ve dmanlk duygular
210

ocuklara da sirayet etmekte ve neticede ayn evin ocuklar arasnda ayrlk gayrlklar
ba gstermektedir; ocuklarn ilk eitim yuvas ve ilk okullar durumunda olan ve onlara
sevgi ve iyilik alamas gereken aile ortam, nifak ve hainliin retildii bir yuva haline
gelmektedir.
ok kadnl evliliin, btn bu menfi eitim etkilerini douran bir ortam olduuna
phe yok. Ne var ki bu etkilerin ne kadarnn bizzat ok kadnl evliliin tabiatndan ve
ne kadnn erkekle ikinci hanmnn taknd tavr ve sergiledii davranlardan
kaynaklandn da hesaplamak gerekir. Biz yukarda bahsi geen arazlarn btnyle ok
kadnl evlilikten kaynaklanmad, bilakis bu evliliin yanl icrasndan doduu kanaat
indeyiz.
Bir kadnla bir erkek birlikte normal hayatlarn srdrmekteyken erkein karsna
kan

dier

onun

akln

bandan

alyor

ve

adam

ikinci

evlilie

niyetleniveriyor....Aralarnda gizlice szleip anlatktan sonra adam nikah bastryor.

Derken bir gn ikinci kadn tpk ecel gibi, siniveriyor birinci kadnn evine barkna. Hem
kocasn elinden alyor hem yuvasn. Daha yerinde bir deyile kadncazn hayatna ani
bir basknda bulunarak her eyi alt-st ediveriyor...Bu durumda ilk hanmn kin ve
intikamdan baka bir tepki gstermeyecei ortadadr.
Kocas tarafndan hakarete urayp horlanma kadar bir kadn zecek ikinci bir ey
yoktur. Bir kadn iin en byk yenilgi kocasnn kalbini elinde bulunduramamak ve ona
bakalarnn sah iplendiini grmektir. Erkek kendi bana buyruk ve keyfine dkn bir
davran sergiler, ikinci kadn da onun evine baskn tertipleyen bir konum kazanrsa, ev
sahibi hanmn bunu soukkanl ve anlayla karlamasn ummak elbette ki abes
olacaktr.
Ancak, ev sahibi hanm, kocasnn bu il iin ruhsatl olduunu bilir ve kocasnn
ondan bkmadn, ikinci evliliin ona srt evirmek anlamna gelmediine inanrsa;
kocas ona kar zorba, keyfine dkn ve bana buyruk bir havaya brnmez ve ona
kar daha sevecen ve daha saygl davranrsa, ayn ekilde ikinci hanm da birinci hanmn
birtakm haklara sahip olduunu, bu haklara sayg gstermek ve inememek gerektiini
gz nnde bulundurursa; bilhassa hepsi, aslnda sosyal bir mkln halli yolunda bir
adm atmakta olduklarn idrak eder ve bu nemli hususu unutmazlarsa ev ii
rahatszlklarn byk lde azalaca aktr.
Birden fazla kadnla evlenebilme kanunu, geni bir sosyal baktan kaynaklanm ileri
bir kanundur. Binaenaleyh byle bir kanunu icra edecek olanlarn da yksek bir fikri
dzeye sahip olmas ve ileri seviyede bir slami eitim ve retimden gemi bulunmas
gerekir.
Tecrbe gstermitir ki erkein keyfi olmayp bana buyruk bir tavr sergilemedii ve
kadnn da, kocasnn ikinci bir kadna ihtiya duyduuna kanaat getirdii durumlarda
bizzat ev hanm kadn bu ie talim olmu ve kocas iin ikinci bir hanm seip eve
getirmi, mezkur rahatszlklarn hibiri de vuku bulmamtr. Meydana gelen
211

rahatszlklarn ou, bu kanunun icrasnda kimi erkeklerin sergilemi olduu vahice

davranlardan kaynaklanmaktadr.
AHLAK AIDAN
Kimlerine gre ok kadnl evlilie izin vermek, ehvet ve hrsa ak kap brakmak
demektir. Bu, erkein ehvetperest olmasna yol amaktadr. Halbuki ahlak, insann
ehevi eilimlerini en aza indirmesini gerekli klar. Zira insanolu, ehevi arzularn tatmin
yoluna gittike ehvete olan dknl de tabiat gerei artar. Onun mizac byledir
nk.
Montesquieu Kanunlarn Ruhu adl eserindeki ok kadnl evlilik konusunda yle
der: Fas kralnn hareminde beyaz, sar ve siyah rktan olmak zere her milletten kadn
vardr. Ancak, bu adam halihazrdakinin iki kat kadna da sahip olsa yine de yeni
kadnlar olsun isteyecektir. Zira ehvetprestlik de tpk cimrilik ve pintilik gibidir, giderek
artar, giderek daha iddetli bir hal alr. Nitekim kii altn ve mcevher sahibi olduka
altna olan hrs daha da artar. te yandan ok kadnl evlilik, mstehcen gayri tabii cinsel
ilikileri de -ecinsellik-retir insana. Bu tr ilikilerin yaygnlk kazanmasna yol aar.
nk ehevi arzular tatmin etmenin snrlar vardr. Bu snr ve lnn almas,
kuralsz ilikilere gtrr insan. stanbulda vuku bulan bir ayaklanma srasnda sultann
saraynda bir tek kadnn dahi mevcut olmad grld. Sultan ecinseldi nk...
Bu eletiri iki adan ele alnabilir: Birincisi iyi ahlakl olmann ehevi eylemlere
temelden badamad, binaenaleyh nefsin temiz kalmas iin ehevi isteklerin en aza
indirgenmesi gerektii yolundaki gr; dieriyse insanolunun tabiat gerei, isteklerine
kavutuu lde isyankar olaca, isteklerine kar kt lde yataca eklindeki
grtr.
nce birinci gr ele alalm; Bu gr, kalenderlik ve ilekelik esasnda dayanan ve
Hine, Budist ve Melamilik okullarndan etkilenmi bulunan Hristiyan ahlak inanlarnn
telkin etmi olduu grtr maalesef. slam ahlak byle bir esasa dayal deildir.
ehevi eilimler azald lde ahlaki eilimlerin artaca ve ehvetin sfra indii yerde
otomatik olarak ahlakn da st dzeye ykselecei eklinde deildir slamn gr...
slamn bu konudaki gr:

ehevi eylemlerde

arya kamann ahlakla

badamayaca yolundadr.
ok kadnl evliliin bir ifrat olup olmadn anlamak iin erkein, tabiat gerei tek
kadnl tek kadnl m, yoksa ok kadnl m olduuna bakmak gerekir.
Geen blmde erkein tek kadnl bir evlilik tabatna sahip olduu grne katlan,
ok kadnl evlilii bir sapklk veya ifrat eklinde telakki eden hi kimseye
rastlanamayacan; bilakis bugn pek oklarnn erkein ok kadnl bir evlilik mizacna
sahip olduu ve tek kadnlln tpk bekarlk gibi onun mizacna aykr decei
grnde olduunu belirtmitik.

212

Erkek mizacnn ok kadnl olduu yolundaki gre katlmadmz gibi, erkein

tabiat itibaryla tek kadnl olduu ve ok kadnlln tpk ecinsellik gibi erkein
mizacna aykr bir sapklk sayld grne de karyz...
ok kadnl evlilie ehvetperestlikle zde sayan Montesquieu gibilerini bu konudaki
yegane l ve kstaslar harem saraylardr. Bu tr yazarlar slamn, ok kadnl evlilii
caiz grmekle Abbasi, Osmanl....vblerinin harem saraylarna bir nevi ruhsat karma
gayesi gttn sanrlar. Oysa ki bu tr sapmalara herkesten ok slam kar km ve
kmaktadr. slamn ok kadnl evlilik uygulamas iin gerekli grd n artlar ve
tespit etmi olduu snrlar, ehvet dkn bir erkein bu eilimi paralelindeki btn
hareket yeteneini srra indirger.
kinci gre gelince,,, nsan tabiatnn, tatmin olduka azan, mahrum brakldka
yumuayp eriyen bir yapya sahip olduu eklindeki gr, tpk bugn Freudizm
yanllarnn savunmakta olduunun tam kar noktasnda yer alan bir grtr.
Freudclere gre insan tabiat tatmin olduu lde yatr, mahrum brakld
ldeyse azgnlar ve isyan eder. Bu cihetle Freudlar yzde yz bir serbestlikten
yanadrlar.-zellikle cinsel konularda-Mevcut btn ahlak kurallarnn inemesi
gerektiini savunurlar.
Keke Montesquieu bugn sa olsayd...Sa olsayd da teorisinin Freudularca nasl
alaya alndn grseydi...
slam ahlak asndan yukardaki grlerin ikisi de yanltr. Tabiat ve miza denilen
eyin ikisi de yanltr. Tabiat ve miza denilen eyin belli hak hudutlar vardr, her eyden
nce bu hak ve hudutlar bilmek gerekir. Tabiat, iki durumda her eyi alt-st eder: 1Tamamiyle mahrum braklmas halinde. 2-Tamamiyle serbest brakmas ve balayc
btn kural ve kaytlarn nnden kaldrlmas halinde...
Ksacas ne Montequieu gibilerinin iddia etmi olduu gibi ok kadnl evlilik ahlaka
mugayir, psikolojik huzuru bozucu ve nefsani temizlie aykr bir uygulamadr. Ne de
Freud ve taraftarlarnn propagandasn yapt gibi erkein tek kadnla veya ancak meru
ller erevesinde sahip olabilecei kadnlarla yetinmesi bir ahlaki marazdr....
HUKUK AIDAN
ok kadnl evlilie yneltilen eletirilerden biri de u ekildedir: Nikah akdi
gereince iftler birbirine ait olur. Bunun sebebi, nikah akdi gereince taraflarn
birbirlerine kar-kocalkla ilgili hassalarna malik olmu bulunmalardr. Binaenaleyh ok
kadnl evlilik gibi bir olayda ilk ve asl hak sahibi olan birinci kadndr. Ayn sebeple,
sz konusu erkekle ikinci bir kadn arasnda-nikah hususunda-yaplacak bir antlama
yersiz ve haksz bir mdahale mesabesindedir. Mesela antlama konusu edilen erkein
evlilikle ilgili hassalar-daha nce yaplan bir kontratla satlm ve birinci kadnn mutlak
mlkiyetine girmitir. O halde birinci planda rzas alnmas ve muvafakat gstermesi icap
eden taraf, birinci kadndr. Binaenaleyh ok kadnl evlilie izin verilecekse bunu her
eyden nce birinci kadnn izim ve rzasna balamak gerekir; kocasnn ikinci bir kadnla
213

evlenip evlenemeyeceine karar verme hakk gerekte onundur. Birden fazla; yani ikinci
nc ve drdnc bir kadn nikahlamak; tpk bir adamn belli bir mal daha nce
resmen satm olduu halde ikinci, nc ve drdnc ahslara da satmaya
kalkmasna benzer. Byle bir sat muamelesinin geerlilii, mlk sahibi olan birinci
ahsta ikinci ve nc ahslarn rzasna baldr. Aksi takdirde satc ahsn sz konusu
mal bakalarnn kullanmna sunmas sutur ve cezalandrlmaldr.
Bu eletiri, evliliin hukuki tabiatn karlar mbadelesine balama ve elerden her
birini, dierinin kar-kocal hassalarna maliki olarak grme aslna dayanyor. Bu,
tartlr bir dnce tarz olmasna ramen biz burada bu tartmaya girmiyor ve izdivacn
hukuki tabiatnn bu olduunu kabul ettiimizi farz ediyoruz. Bu durumda sz konusu
eletiri ancak erkein bir elence ve deiiklik olsun gibi keyfi bir gayeyle ok kadnl
evlilie kalkmas halinde geerli olabilecektir. Nitekim evliliin hukuki nitelii eler
arasnda kar-kocalk mnasebetiyle ilgili hassalarn karlkl mbadelesi eklinde kabul
edilir ve kadn da, kocasnn sz konusu mnasebetler konusundaki btn ihtiyalarn
karlamaya muktedir olursa erkein ikinci bir evlilikte bulunabilmek iin geerli hi bir
sebep ve ruhsat bulamayaca apak ortadadr. Fakat mesele, kocann keyfiliinden
kaynaklanmyor ve erkek, nceden ksaca belirtmi olduumuz ruhsatlardan birini
tayorsa o zaman i deiecek ve bu eletiri tamamen yersiz olmayacak mdr? Mesela
kadnn ksr olmas veya ocuk yapamayacak dneme girdii halde kocasnn ocua
ihtiya duymas ya da kocasnn makul isteklerine cevap veremeyecek bir hastala
yakalanmas pekala mmkndr. Bu durumda kadnn hakk, kocasnn baka bir evlilikte
bulunmasna elbette engel tekil etmez.
Kald ki btn bunlar ok kadnl evlilikte bulunma ruhsatnn sadece erkein ahsn
ilgilendiren bir durum olmas halinde geerlidir. Sosyal bir mesele sz konusu olur, ya da
kadn nfusunun erkek nfusa oranla daha fazla oluu veya nfusunun armas zaruretinin
douu gibi haller gndeme gelirse ok kadnl evlilik bir sosyal grev konumu
kazanacak ve meselenin grnm deiiverecektir. Bu gibi durumlarda toplumu fesada,
fuha srklenmekten kurtarmak veya gerekiyorsa nfus artn salamak gayesiyle ok
kadnl evlilik bir vazife ve farz- kifayet haline gelir. eri vazife ve sosyal mesuliyetin
sz konusu olduu bir durumda ferdin izin veya rzasnn hibir anlam ifade etmeyecei
aktr. Toplumda kadn nfusunun gerekten erkek nfusunu atn veya toplumun
nfus artna cidden ihtiya duyduunu farz ediniz; bu durumda btn erkekler ve evli
kadnlar iin bir vazife, bir farz- kifayet sz konusudur. Toplumu bir krizden
kurtarabilmek iin evli kadnlarn bir takm fedakarlklara katlanmas gereken bir durum
vardr ortada...Tpk toplumun gelecei iin aziz evlatlarn gzden karmak ve onlar
sava meydanna gndermekle mkellef olan ana ve babalarn askerlik devi karsndaki
sorumluluklar gibi...Bu ve benzeri meselelerde karar bir ahs veya birtakm ahslarn
iradesine terk edilemez.

214

Erkein birden fazla evlilikte bulunabilmesi iin ilk einin rzasn almas gerektii, hak
ve adaletin bunu gerektirdii eklinde dnenler meseleye yalnzca bir zaviyeden
yaklamakta, sadece erkein keyfi davranmas ihtimalini gz nnde bulundurmakta,
ferdi ve sosyal zaruretleri hi hesaba katmamaktadrlar. Nitekim ferdi veya sosyal
zaruretlerin sz konusu olmad durumlarda, birinci hanm izin verse dahi, birden fazla
kadnla evlenmek zaten kabul edilir ey deildir.
FELSEF AIDAN
ok kadnl evlilie felsefi adan yneltilen eletiri udur: ok kadnl evlilik kadn,
kadnla erkein birer insan olarak eitliklerinden kaynaklanan kadnla erkein eit
olduklar yolundaki temel felsefi geree aykrdr. Zira kadn da erkek gibi bir insandr,
her ikisi de eit haklara sahiptirler. Binaenaleyh ya her ikisine de ok eli evlilik hakk
tanmal, ya hibirine byle bir hak verilmemelidir. Erkee birden fazla kadnla evlenme
hakk tanyp da kadna birden fazla kocayla yaama hakk vermemek erkei kayrmaktr,
ikisi arasnda ayrm gzetmektir. Erkee drt kadnla evlenme hakk vermek, bir kadnn
deerinin bir erkein deerinin ancak drtte biri kadar olduu manasna gelir. Bu ise
kadna yaplabilecek en byk hakarettir; hatta miras ve ahadette bulunma hususunda iki
kadnn miras hakk ve ahadetinin bir erkeinkine denk sayan slami usule de aykrdr.
ok kadnl evlilie yneltilen en zayf ve en tutarsz eletiridir bu... Sz konusu
eletiride bulunanlar, ok kadnl evliliin ferdi ve itimai zaruretlerine zerrece dikkat
gstermemi ve meselenin keyif ve zevkten ibaret olduunu zannederek Erkein
istekleri gz nnde bulundurulmu da kadnnki neden gz ard edilmi efendim? diye
itiraza kalkmlardr.
ok kadnl evliliin sebepleri, ruhsatlar ve bilhassa bekar kadnlar iin onun evli
kadn ve erkekler zerinde bir hak durumuna getiren nedenler daha nceki bahislerimizde
etraflca ele alm olduunuzdan burada onlarn tekrarna girmeyeceiz.
Burada unu sylemekle yetiniyoruz: Eer ok kadnl evlilik, miras ve ahitlik
hususlarnda slamn hareket noktas ve felsefesinin temeli olan asl unsur kadn haklarna
lakayt davranmak ve onu aalamak olsayd, keza insanlk ve insan olman dourduu
haklar asndan slam dini kadnla erkek arsnda ayrm gzetseydi her durumda ve btn
artlarda ayn ekilde gr belirtmesi icap ederdi.-Zira yukarda sz geen felsefenin
yapt ey tamamen budur.-Bir yerde kadn erkein yars kadar miras alacak derken
baka bir yerde kadn erkein ald kadar miras alacak demez; bir yerde erkek drt
kadnla evlenebilir derken baka bir yerde, mesela ahitlik hususunda, muhtelif hallerde
muhtelif hkmlerde bulunmazd. Btn bunlardan da kolayca anlalabilecei gibi slam
apayr nedenlerden hareket etmi ve yola kmtr. nceki konularn birinde miras
konusunu ele alm, bir dier konuda da insan olma ve bunun dourduu haklar asndan
kadnla erkein eit durumlarda grnn slam nazarnda insan haklarnn birinci
maddelerinden biri, daha yerinde bir deyile bu iin alfabesi olduunu belirtmitik. slam

215

nazarnda, kadn-erkek haklar mevzuunda eitliin de tesinde birtakm meseleler vardr

ki bunlara dakik bir ekilde uymak ve uygulamak icap eder.
OK KADINLI EVLLKTE SLAMIN ROL
slam ne ok kadnl evlilie ilk kez bizatihi icap etmi, ne de onu temelinden iptal edip
kaldrmtr. cat etmemitir, nk slamdan asrlar nce bu uygulama zaten vard; onu
btnyle kaldrma yoluna da gitmemitir, zira slam nazarnda toplum, yegane zm
yolu ok kadnl evlilik olan birtakm sosyal problemlerle her an kar karya gelebilir.
slamn yapt ey, ok kadnl evlilik geleneini slah etmek olmutur.
SINIRLAMA
Bu konudaki ilk slah, ok kadnl evlilii belli bir oranda snrlam olmasdr.
slamdan nce ok kadnl evlilikte ve tr snrlamalar yoktu, bir erkek isterse yzlerce
kadn alr, harem saraylar kurabilirdi. slam buna izin vermedi. Bir erkein drtten fazla
kadnla evlenemeyeceini bildirdi. Mslman olmadan nce drtten fazla kars olan ve
slami kabul ettikten sonra fazlasn boamak mecburiyetinde kalan niceleri olmutur.
Bunlar arasnda ad geenlerden biri Geylan B. Eslemedir. Bu adamn on kars vard.
Resul- erkem (sav) hanmlarndan altsn boattrd ona....Keza Nevfel B. Muaviyenin
be hanm vard. slami kabullenmesi zerine Hz. Peygamber (sav) ona, hanmlarndan
birini kesinlikle brakmas gerektiini buyurdu.
ia rivayetlerinde geen bir hadisede de, Mecusi bir ranlnn Hz. mam Sadk (a.s)
zamannda slam kabul ettii, ancak bu srada yedi kadnla evli bulunduu anlatlr.
imdi Mslman olan bu adamn ne yapmas gerektii sorulduunda, mamn cevab
nc kesinlikle boamaldr. eklinde olmutur.
ADALET
slamn bu konuda getirmi olduu dzenlemelerden biri de, adaleti art koarak
kadnlar ve onlarn ocuklar arasnda ayrm gzetilmesini engellemek oldu. Kuran-
Kerim bu hkm apak bir ifadeyle ortaya koyar ve yle buyurur: Kadnlar arasnda
adaletle davranamayacanzdan korkarsnz-yani onlara adil davranma hususunda
kendinize tam olarak gvenmiyorsanz-biriyle iktifa edin.
slam ncesi dnyada ister kadnlar, ister onlarn ocuklarna kar olsun, asla adil
davranlmyordu. Geen bahislerimizden birinde Cristien ve dierlerinin aratrmalarndan
rnekler aktarm ve bu kabilde olmak zere Sasaniler dnemi rannda hem kadnlar,
hem onlarn dourduu ocuklar arasnda apak ayrm gzetildiini; kadnlardan bazlar
kral kadn unvan alr ve birtakm hukuki ayrcalklardan faydalanrken, bazlarnn
hizmeti veya emektar kadn eklinde adlandrldn ve kral kadnlara oranla daha az
haklara sahip olduunu belirtmitik. Hizmetinin dourduu ocuk erkek olursa babas
onu evlatlar arasna alp kabul ediyor, kz olursa reddediyordu.
slam btn bu irkin gelenekleri kaldrrd, eler veya onlarn ocuklar arasnda ayrm
gzetilmesini yasaklad.

216

Will Dorant, Medeniyet Tarihi adl eserinin 1. cildinde ok kadnl evlilikten sz

ederken; Birinin serveti artacak olsa, ok saydaki ocuklar arasnda bllecek olan
bu servetten onlarn her birine az miktarda bir pay deceini gz nnde bulundurarak
hanmlar arasnda en ok sevdii sevgilisi kadnla dier kadnlar arasnda ayrm
gzetmeye balar, bylece mirasn sadece sevgilisi nin ocuklarna kalmasn salard.
der.
Bu ifadeler kadnlarla onlarn dourduu ocuklar arasnda ayrm gzetmenin
gemite pek yaygn olduu ve normal karlandn apak gzler nne sermektedir.
Ancak, W. Dourantn bu ifadelerinin devamnda yer alan bir cmlesine armamak elde
deildir:
ada kuaa gelinceye kadar btn Asya ktasnda mevcut olan evlilik usul bu
minval zeydi. Zamanla, em ok sevilen ve adna sevgili denilen gz ars kadn, tek
eli evlilikteki ferde mnhasr kadn konumu kazand. Dier kadnlarsa ya erkein fiziki
metresleri oldular veya btnyle sahneden silindiler.
Will Dorant bunlar sylerken slam dini sayesinde, Asyada eler ve ocuklar arasnda
ayrm gzetme eklindeki irkin gelenee 14 asrdan beri eran son verilmi olduunu hi
hatrlamam veya hatrlamak istememitir. Bu nikahl kadndan baka gizlice birtakm
metreslere de sahip olma, Asyaya deil, Avrupaya mahsus geleneklerdendir. Son
gnlerde maalesef Avrupaya da sirayet etmeye balad...
Velhasl ok kadnl evlilie slamn getirdii ikinci dzenleme, eler ve ocuklar
arasnda ayrm gzetilmesini yasaklamak olmutur.
Eler arasnda ayrm gzetmek ve birine sevgi gsterip dierini ihmal etmek ne ekil
ve surette olursa olsun slamda caiz deildir. Ulema arasnda da bu hususta ittifak ve
gr birlii vardr. Sadece baz mezhep ve tarikatlar fkh grlerinde kadn haklarn
ayrma gibi baz ekillere brndrmlerdir ki bizce bu kesinlikle yanl ve Kuran-
Kerimde geen ilgili ayet-i kerimenin mefhumuna kesinlikle aykrdr. Resul- Ekrem
(s.a.a)den nakledilen, ia ve Snni Mslmanlarca da mkerreren rivayet edilen bir
hadis-i erif bu mevzudaki btn pheleri ortadan kaldrmaktadr. Hz. Resulullha (s.a.a)
bu hadiste yle buyururlar: Her kimin iki hanm olur da onlar arasnda adaletle
davranmaz ve birine dierinden daha fazla ilgi gsterirse, kyamet gn vcudunun bir
taraf onu cehenneme sokmak iin srekli yere yapr bir ekilde harolunacaktr.
Adalet, en yce insani fazilettir; adaletin art koulmas demek, en yce ahlaki gce
sahip olma artnn aranmas demektir. Erkein btn kadnlara kar besledii duygunun
eit bir miktar ve muayyen bir lde olmamas cihetiyle kadnlar arasnda hibir ayrmda
bulunmakszn adaletle davranabilmeyi becermesi gerekten onun en zor grevlerinde biri
durumundadr.
slami savalar dnemi olan Medine dneminde birok Mslman kadnn kocasz ve
kimsesiz kaldn ve Hz. Resul-i Ekremin (s.a.a) mrnn son on ylna rastlayan bu
dnemde birok evlilikte bulunduunu hepimiz biliyoruz. Peygamberin (s.a.a)nikahlam
217

olduu kadnlar genellikle ok yal veya dul kalm bulunanlard ve ounun, ilk einden
dnyaya gelmi bulunan evlatlar da vard. Hz. Resul- Ekremin(s.a.a) btn mbarek
mrleri boyunca nikahlam olduklar yegane bakire kadn Ayeydi. Aye daima bununla
iftihar eder ve Ben, peygamberin (s.a.a) hanmlar arasnda, peygamberden baka koca
grmemi bulunan tek kadnm. derdi.
Hz. Resul-i Ekrem (s.a.a) eleri arasnda tam bir adaletle davranr ve hibirine zerrece
ayrcalk gzetmezdi. Aye Hz. Resul-i Ekremin (s.a.a) elerine kar nasl davrandn
soran kz kardeinin olu Urve b. Zbeyre Peygamber-i Ekrem (s.a.a) hibirimiz
dierine tercih etmezdi diye cevap verir ve yle ekler: Hepimize kar tam bir adalet
ve eitlikle davranrd. Btn elerine urayp hal-hatrlarn sormad gnler pek azdr.
Ancak o gn kimin sras olursa olsun ona da tpk dierlerine gsterdii kadar ilgi
gsterir ve ayn lde hal-hatr sorard. O gn kimin srasysa geceyi onun evinde
geirirdi; icabeder de sras olmayan bir hanmnn evine gitmek isterse mutlaka gelip
teki hanmndan izin ister, o raz olursa gider, raz olmazca gitmezdi. Benden izin
istedii zamanlar ben ahsen izin vermezdim kendisine...
Hz. Resul-i Ekrem (s.a.a) vefatlaryla sonulanan ar hastalk dnemlerinde dahi tam
adaletle davranmaya dikkatle nem gstermilerdir. Ar ekilde hastalanm ve btn
takatini yitirmi bulunduklar halde hanmlar arasndaki sraya riayet etmi olmak ve adil
davranabilmek iin hasta yatan her gn hanmlarndan birinin odasna tarlard. Ta ki
bir gn btn elerini bir araya ararak bir odada kalmasna izin vermelerini rica ettiler;
onlar da Ayenin evinde kalmasna izin verdiler.
Ali b. Ebu Talib, iki hanm olduu dnemlerde abdest almak istediinde dahi, o gn
sras olmayan hanmnn evinde almaz, sras olan hanmnn evine giderdi.
slam, adalet artna fevkalade ehemmiyet verir. O kadar ki, nikah srasnda, ikinci
hanmla erkein, hanmn birinci hanmla eit olmayan artlarda yaamay kabul etmesi
hususunda anlamaya varmalarn bile reddeder. Baka bir deyile, slam nazarnda adalet
erkein daha nce eiyle anlaarak omuzundan atabilecei bir mesuliyet deildir. Bylece
bir art nikah akdinde ne kadn koabilir ne de erkek...kinci kadn, filen kendi
haklarndan vaz geebilir; fakat bunu hukuken nikah akdinde belirtemez; ayn ey birinci
kadn iin de geerlidir, pratik uygulamada birtakm haklarndan mahrum brakacak bir
art koamaz. mam Bakr (a.s) Erkek, yalnzca gndz vakti ve belli saatlerde veya
haftada ya da ayda bir gn einin yanna gitmeyi, veyahut ta ona, dier eine verdii
kadar nafaka vermemeyi art koabilir mi? Eer nceden bu artlar koar ve kadn da
kabul ederse eran caiz olur mu? eklindeki bir soruya Hayr! diye cevap verdiler. Bu
tr artlar ne srmek doru deildir. Her kadn nikah akdiyle birlikte ister istemez bir
kadnn sahip olmas gereken tm haklara sahip olmu olur. Ancak u var ki, nikah akdi
vuku bulduktan sonra onu brakmamas veya baka bir sebebe binaen kadn, kocasn
memnun etmek iin haklarndan ksmen veya tamamen vazgeebilir.

218

Bunca kat! (titiz) ahlaki kurallaryla ok kadnl evlilik erkek iin bir ehvetperestlik
ve elence vesilesi olmaktan ziyade zor bir vazife konumundadr. ehvetperestlik ve
keyfine dknlk, hibir kural ve kayda balanmakszn arzularnn peinde olma ve
onlar tatminle uramay gerektirir. Hava ve heveslerin tatmini, ancak kiinin gnlnce
yrmesi ve gnln de istek ve heveslerinin emrine vermesiyle mmkndr. Gnl ve
gnln ektii eyler akl ve hesapla badamaz; disiplin, adalet ve mesuliyetin
yrrle girdii noktadan itibaren keyfilikler ve gnlnce davranlara sahneyi terk
etmek der. Bu cihetle, slami artlarla yaplacak bir ok eli ve evliliin birtakm ehevi
keyfiliklere hizmet eden bir unsura dnmesi asla mmkn deildir. ok kadnl evlilie,
ehvetlerinin tatmini yolunda kullandklar bir ara haline getirenler gerekte slami bir
kanunu birtakm irkin emellerine bahane ve alet etmektedirler. Toplum bu gibileri
gereince cezalandrarak sz konusu kuraln suiistimal edilmesini nleme yetkisine
sahiptir.
ADALETE UYMAMA KORKUSU
nsafla dnlecek olursa, ok kadnl evlilikte slami artlara tam ve yeterince riayet
edenlerin pek az olduunu kabul etmek gerekir. slam fkhnda Eer suyun, vcuduna
zarar vereceinden korkuyorsan abdest alma, veya Orucun sana zarar vereceinden
korkuyorsan oru tutma gibi iki hkm geer. Suyun bana zararl olmasndan
korkuyorum, abdest alaym m almayaym m? veya Orucun bana zararl olmasndan
korkuyorum, oru tutaym m tutmayaym m? diye soran insanlara rastlamsnzdr;
bunlar tabii ki eran hakl sorulardr ve bu tedirginlii tayanlarn abdest almamas veya
mesela oru tutmamas gerekir elbette....
Ancak, eri vazifelerin icras konusunda duyulmas caiz olan baka birtakm
tedirginlikler daha vardr. Mesela Eer aralarnda adaletle davranamayacanzdan
korkuyorsanz birden fazla kadn nikahlamayn hkm Kuran- Kerimin en sarih
nasslarndandr!... Bu apak nassa ramen, imdiye dein bir kez olsun ...Efendim, ben
ikinci bir hanm nikahlamak istiyorum, fakat aralarnda tam bir adalet ve eitlikle
davranamamaktan da korkarm; bu durumda ikincisini alsam m yoksa almasam m
acaba? diye soran birine ben ahsen rastlamadm. Muhtemelen siz de yle.....Ne var ki,
insanlarmza bu pek kolay gelir. Adaletle davranamayacan ok iyi bildii, hatta zaten
byle davranamayaca yolunda bir kararla yola km olduu halde birden fazla kadn
nikahlayan, stelik bunu slam adna yapp ie eriat klf uyduran niceleri vardr....Bu tr
irkin davranlarla slamn adn lekeleyenler bunlardr ite!
Birden fazla kadnla evlenmeye kalkanlar, bari sadece bu arta olsun, haiz
bulunsalard mesele kalmazd zaten.
HAREM SARAYLARI
ok kadnl evliliin slami konumlara bir eletiri vesilesi haline getirilmesine yol aan
uygulamalardan biri de gemiteki halife sultanlarn kurmu olduu harem saraylardr.
Baz Hristiyan yazar ve misyonerler onca aalk ekliyle harem saraylarn, slami
219

uygulama olan eri ok kadnl evlilikle aynym gibi gstermeye almakta ve

slamn szn ettii ok kadnl evliliin, tarih sayfalarna karm bulunan halife
sultanlarn harem saraylardan baka bir ey olmad eklinde biz zihniyet
alamaktadrlar.
Batllarn dnce, ve emellerini yorumlayp adeta onlarn duygularn tercmanln
yapan baz yazarlarmz da maalesef ayn izden yrmekte ve ne zaman ok kadnl
evlilikten sz edilecek olsa hemen sz harem saraylarna getirerek bu ikisini ayn kefeye
koymaktadrlar. Bunlarn tamamen ayr eyler olduunu idrak edebilecek kadar olsun
dnce ve kiilik hrriyetleri kalmamtr zira...
DER MKAN VE ARTLAR
Adalet artndan baka, erkee den birtakm vazife ve artlar daha vardr. Kadnn
erkek zerinde birtakm maddi ve ekonomik haklara sahip olduunu hepimiz biliyoruz;
binaenaleyh ikinci bir nikahtan dem vuran bir erkein maddi ve ekonomik durumu bu
masraf karlayabilecek gte olmaldr. (Ekonomik yeterlilik art tek kadnl evlilikte de
vardr; konunun dalmamas iin imdilik bu konuya girmiyoruz.)
Gerekli art ve vecibelerden biri de fiziki ve cinsel adan yeterli olabilmektir.
Kafi ve Vesailde mam Sadk (a.s) dan u rivayet naklonulur: Cinsel adan tatmin
edemedii halde bir grup kadncaz etrafna toplayan bir erkek; bu kadnlarn zina ve
fuhuta bulunmas halinde ilenen fuhu ve zinann gnahn fiilen zerine alm olur.
Tarih, harem saraylar konusunda, cinsel mahrumiyetler sonucu bask altnda kalp fuhu
ve zinaya srklenen nice gen kadnlarn hazin hikayelerinden sz eder; bunlarn ou
neticede kanl cinayetlerle noktalanmtr.
ok kadnl evlilik veya taaddt-i zevcat hususunda buraya kadar anlattklarmzla
ok kadnl evlilii douran sebep ve faktrleri aklamaya ve slamn bu uygulamaya
neden bir son vermeyip ona ne gibi snrlar, artlar ve kaytlar tayin ettiini belirtmeye
altk. Bu sohbetler sonucu, ok kadnl evlilii kaldrmayp onu-belli art ve snrlar
dahilinde-caiz tanmakta slamn kadn tahkir etmedii, bilakis bu uygulamaya getirdii
shhatli slah ve dzenlemeler neticesinde kadna en byk hizmeti vermi olduu; ok
kadnl evlilie izin verilmesi halinde; zellikle teden beri varola gelen evlenmeye hazr
kadn nfusun evlenmeye hazr erkek nfustan daha fazla olduu bir ortamda bu
uygulamann engellenmesi halinde kadn nfusun en irkin ekilleriyle erkeklerin
oyunca haline gelecei ve erkeklerin onlara kar bir cariye den bile daha kt
davranaca anlalm oldu. Zira bir erkek, cariyesine kar hi olmazsa onun dourduu
ocuu resmen kabullenecek kadar bir mesuliyet tar; metres hayat ve gayri meru dier
ilikilerde ise bu kadar bile mesuliyet ve kayt yoktur.
BUGNN ERKE VE OK KADINLI EVLLK
Bugnn erkei ok kadnl evlilie yanamamaktadr.
Neden acaba?...

220

Eine sadk kalmak ve tek kadnla yetinmi olmak iin mi, yoksa trl kadnlara kar
besledii ilgiyi en st noktada tatmin edebilmesini salayacak saysz kaplar ardna kadar
aan gnah ve irkef yoluyla m?...
Gnmzde ok kadnl evliliin yerine ikame edilen ey gnah ve irkeftir erkein
eine sadakat gstermesi deil...
Bu sebepledir ki gnmz erkei, bir takm mesuliyet ve vazifeleri de beraberinde
getiren ok kadnl evlilikten hi mi hi holanmamaktadr. Dnn erkei heva ve
heveslerini tatmin etmek istediinde gnah yollarnn genellikle kapal olduunu grerek
ok kadnl evlilie bavuruyor ve ancak bu yoldan arzularn tatmin edebiliyordu. Ancak,
bunu yaparken pek ok mesuliyetlerini yerine getirmese de; eleri ve onlarn dourduu
ocuklarla ilgili birtakm ekonomik ve insani vazifelerini de yerine getirmeden de
edemiyordu. Bu sorumluluklar ister istemez stlenmek mecburiyetinde kalyordu.
Bugnn erkeiyse bitmek tkenmek bilmez ehvet ve arzularna karlk zerrece
mesuliyet kabullenmeye yanamamakta, esasen bu hususta hibir mecburiyet ve
zorunluluk da hissetmemekte ve neticede ok kadnl evlilii kar kmaktadr.
Bugnn erkei ise daktilocu, sekreter...vb. yzlerce isim altnda kadnla gnl
elendirmekte; stelik bunun btn masraflarn da alt zel irkete detmekte veya
devlet memuruysa devlet btesine yklemektedir....Kendi cebinden be kuru dahi
demeden hem de!..
Bugnn erkei mehir, nafaka, nikah boanma...vb. protokollere hi mi ihtiya
duymakszn gmlek deitirir gibi sevgili deitirmektedir.
ok kadnl evlilie elbette ki kar kacaktr; zira onun istedii an yannda olan
sarn veya kumral bir sekreteri vardr daima... Her birka ylda bir, bktnda, onu
bandan atmakta ve yerine bir bakasn getirmektedir kolayca...
Bunca imkana sahipken ok kadnl evlilie ne hacet?...
ok kadnl evlilie iddetle kanlardan biri olan Bertrand Russellin hayatn okurken
u satrlara rastlarsnz:Hayatnn ilk yllarnda bykannesinden baka nemli izler
brakan iki kadn daha oldu; bunlardan biri ilk ei Alice, dieriyse sevgilisi Ottoline
Murreldi. Murrel o yllarn gzde yldzlarnn ouyla da sk ilikileri vard.
Byle bir ahsn, ok kadnl evlilik gibi onca sorumluluklar getiren bu uygulamadan
pek holanmayaca aktr.
Ne var ki sevgilisiyle olan ilikisi, eit Aliceden ayrd onu sonunda... Bizzat Russellin
azndan aktarlan bir cmle bu sevimsiz gerei yle ifade eder: Bisikletle, ehrin
yaknnda bulunan yaylalardan birine doru gittiim bir le zeri Ailei artk
sevmediimi hissettim birden...
BTT

221