SLAM'DA AHTLK,

ADALET VE YEMN
Muhammed Hseyin
TABATABA (r.a)

NDEKLER;
AHTLN ANLAMI ZERNE.....................................1
ADALET ZERNE.......................................................5
YEMN ZERNE.......................................................11

AHTLN ANLAMI ZERNE

inde yaadmz toplum ve hayatn eitli alanlarndaki etkin

gler arasndaki etki-tepki ilikileri, bizleri kanlmaz olarak
anlamazlklara ve atmalara srkler. imizden birinin elindeki
menfaat kaynana bakas ya ortak olmak veya o menfaati tek
bana elde etmek ister. Bunun iin menfaatin ekiciliine kaplan
kii onun ilk sahibi ile atmaya girer. Bu atmalarn ortadan
kalkmas iin insann yargnn ve hkm vermenin gerekliliini
kabul etmesi zorunlu olmutur.

Yargnn bata gelen ihtiyac, meydana gelen davalarn ve olaylarn

olduklar gibi saklanmas, deitirme ve arptma giriimlerinden
zarar grmelerini nleyecek ekilde zapta geirilmeleridir.
Hkimlerin doru karar verebilmeleri iin bu arttr. Bunda hi
kimsenin phesi olamaz.

Bunun iin olaylarla ilgili ahitlik kurumunun ilemesi gerekir;

yani bir insann olay bilmesi, grmesi ve bu bilgisini tamas ve
gerektii zaman bu bilgisini yetkililere sunmas icap eder. Olaylar
yazya geirmek de bir zaptetme yoludur. Ayrca insanln bulduu
baka zaptetme metotlar da kullanlabilir.

Fakat ahitlik, dier zaptetme ve koruma metotlarndan birka

bakmdan ayrlr. Birincisi, ahitlik dndaki metotlar insanlar

arasnda hl yaygn deildir. Bunlarn en yaygn ve en bilineni

olan yazya geirme metodu bile gnmze kadar btn insanlar
kapsamna alm deilken, dier metotlarn yaygn kullanmndan
nasl sz edilebilir? Fakat ahitlik ve bilgiyi tama metodu byle
deildir.

kincisi, ahidin saklad ve hafzasna yerletirdii bilgileri

szl olarak ifade etmesi anlamna gelen ahitlik yazya geirme
ve dier bilgi zaptetme ve saklama metotlarna gre bozulma ve
eitli kazalara maruz kalma ihtimallerinden daha uzaktr.
Bundan dolay hibir milletin, ahitlik kurumuna nem vermekten
geri durmadn grrz. Toplumlar arasndaki derin gelenek,
mill haslet, geri kalmlk ve ilerlemilik farkllklarna
ramen ahitlik hepsinde geerliliini korumaktadr.

Bu konuda gz nnde tutulan l, ahitliine bavurulacak

kiinin milletin bir ferdi ve toplumun paras olmasdr. Bundan
dolay mesel bul ana ermemi ocuklarn ve ne dediini
bilmeyen delilerin ahitlikleri kabul edilmez. Baz ilkel toplumlarda
da kadnlarn ahitlii geerli saylmaz. nk o toplumlarda
kadnlar o toplumun bir paras kabul edilmez. Romallar ve Grekler
gibi eski kavimlerde ounlukla bu tr uygulamalar ve gelenekler
geerli idi.

Ftrat dini olan slm ise ahitlie nem verir ve dier bilgi

saklama metotlar arasnda ona delil olma ayrcal tanr. Dier

bilgi saklama metotlarna ise bilgi saladklar oranda itibar eder.
u ayetlerde buyrulduu gibi: "ahitlii Allah iin yerine getirin." (Talk,
2) "ahitlii saklamayn. Kim ahitlii saklarsa, onun kalbi gnahkrdr."
(Bakara, 283) "Onlar ki, ahitlik grevlerini yerine getirirler."
(Meric, 33)

slm, zina dndaki btn davalarda iki kiinin ahitliini geerli

sayar. Maksat ahitlerin birinin brn teyit etmesidir. Nitekim
yce Allah yle buyuruyor: "(Bu ileminize) erkeklerinizden
iki ahit tutun. Eer iki erkek yoksa, raz olduunuz ahitlerden
bir erkek, iki kadn ahitlik etsin, ta ki kadnlardan biri arrsa,
dieri ona hatrlatsn. ahitler arldklar zaman gelmekten kanmasnlar. Az olsun, ok olsun, onu sresine kadar yazmaktan
enmeyin. Bu, Allah katnda daha adaletli, ahitlik iin daha
salam ve kukulanmamanz iin de elverilidir." (Bakara, 282)
Ayette ifade ediliyor ki, burada aklanan ve gz nne alnan
ahitlikle ilgili hkmler -ki, bu hkmler arasnda iki kii olsunlar
diye birinin yanna brn katmak da vardr- adalete, ahitliin
yerine getirilmesine ve pheyi gidermeye en uygun hkmlerdir.
te yandan slm, toplumun ferdini belirlerken, baka bir deyile
insan toplumunu oluturan tekleri belirlerken, kadn da onun
bir paras sayd ve onu da bu hkmn kapsam iinde bildii
iin ona erkekle birlikte ahitlik hakk tanmtr. Fakat oluturduu
toplumun duygusallk yerine akl yrtmeye dayanmasn

n grd iin ve kadnn da duygusal yan ar bast iin ona

erkein yars orannda hak ve arlk vermitir. Bunun sonucu olarak
iki kadnn ahitliini bir erkein ahitliine denk saymtr. Nitekim
yukardaki ayette geen, "biri arrsa, dieri ona hatrlatsn"
ifadesi bu noktaya iaret ediyor.

Tefsir kitabmzn drdnc cildinde slm'da kadn haklar

konusunda yaptmz incelemede bu hususa k tutacak bilgiler
vermitik. ahitlik konusunda ayrntlara ait birok hkm vardr
ki, bunlar fkh kitaplarnda geni biimde ele alnmaktadr ve bizim
bu incelememizin amac dnda kalmaktadr.

ADALET ZERNE

slm hkmlerini inceleyenler incelemeleri srasnda adalet

kelimesi ile sk sk karlarlar. Kimi zaman incelemeyi yapanlarn
anlay farklarna bal olarak bu kelimenin farkl tanmlarna,
deiik aklamalarna rastlanr. Fakat bu kavramn tahlilinde ve
slm'n temel dayana olan ftratla badatrlarak kazand geerlilik
nitelii biiminde Kur'n'a dayal olan bu incelememizde
baka bir yol izlememizin uygun olacan dnerek yle
diyoruz:

Yce ve alak tutumlar ile ifrat ve tefrit kutuplar arasnda itidal

ve ortalama nokta anlamna gelen adaletin insan toplumlarnda,

gerek deeri ve byk bir arl vardr. Ortalama kitle,

sosyal birleimin temel unsurunu oluturur. Toplumda yce deerlerle donanm ve varlmas amalanan ideal noktay temsil eden
fertler her zaman az sayda olur. Toplumun ender rastlanan fertleri
her ne kadar sosyal yapnn temel unsurlarn oluturursa da
toplum bylesine az bulunan fertlerden meydana gelmez, oluumunu
sadece bunlara balayamaz.

te yandan toplumun br kutbunda ahlksz ve seviyesi dk

fertler yer alr. Bunlar sosyal haklar gzetmezler. Toplumun
ortalama ideallerini ahslarnda gerekletirmezler. Sosyal hayatn
art olan temel kurallar gzetme arzusu gzetmezler. Toplumu
kerten ve unsurlar arasndaki balar koparan eitli sular
ilemelerine engel tanmazlar. Ksacas bunlarn toplumun bir
paras olmalarna gvenilmez, faydal etkilerine ve iyi tlerine
gven olmaz.

Bu iki zt kutup bir yana braklrsa, hkm ortalama fertlere

gre olur. Toplumun yapsn bu fertler ayakta tutar. Toplumun
amalar ve idealleri bu fertlerde gerekleir. Gzel sonular bunlarda
grlr ki, toplumun paralar ve organlar bu gzel sonular
elde etmek ve bunlardan yararlanmak iin bir araya gelmitir.
Btn bu sylediklerimiz bu konuya eilen toplumsal herkesin
ilk bakta kabul edecei, pheye dmeden onaylayaca gereklerdir.
Herkes zorunlu olarak kabul eder ki, sosyal hayatta davranlarna

gven duyulacak, orta yolu benimsemi, kanunlar, geerli

gelenekleri ve ahlk kurallarn pervaszca inemekten kanacak,
hkmet yarg ve ahitlik gibi ok sayda alanda bir oranda
umursamazla ve laubalilie kaplmayacak mutedil fertlere ihtiya
vardr.

te slm, ftrat nazarnda bedih olan veya bedihye yakn bir

derecede olan bu hkm, ahitler iin geerli saymtr. Nitekim
yce Allah yle buyuruyor: "inizden iki adil kiiyi ahit tutun.
ahitlii Allah iin yapn. Allah'a ve ahiret gnne inananlara verilen
t budur." (Talk, 2) "Ey inananlar! Sizden birinize lm gelip
atnca, vasiyet edecei zaman aranzda olmas gereken ahitlik,
sizden adalet sahibi olan iki kiinin ahadetidir." (Mide,
106) Her iki ayette de mminlere hitap ediliyor. Sz konusu iki
ahidin adil kiiler ve mminlerden olmasnn art koulmas, bu
ahitlerin din toplumlarna nispetle mutedil ve ortalama bir durumda
olmalar demektir.

Milliyet ve kavmiyet esasna dayal toplumlara gelince, slm

bu toplumlarda geerli olan din d balar nazar itibara almaz.
Anlalan o ki, din toplumun llerine gre bu ahitlerin mutedil
ve ortalama durumda olmalar demek, onlarn dindarlklarna gvenilir,
dinde mahvedici byk gnah saylan ktlklerden saknan
kimseler olmalar demektir. Nitekim yce Allah, "Eer size
yasak edilen gnahlarn byklerinden kanrsanz, sizin kk

gnahlarnz balarz ve sizi erefli ve gzel bir yere sokarz."

(Nis, 31) buyuruyor. Byk gnahlarn anlamn bu ayetin tefsiri
srasnda drdnc ciltte anlatmtk.

u ayette bu anlam ifade edilmektedir: "ffetli kadnlar zina

etmekle suladktan sonra bu konuda drt ahit gsteremeyenlere
seksen krba vurun ve artk ahitliklerini hi kabul etmeyin.
Onlar yoldan km kimselerdir. Yalnz bu iftira suunun arkasndan
tvbe ederek tutumlarn dzeltenler bu hkmn kapsam
dndadrlar. nk Allah affedici ve merhametlidir." (Nur, 5)
"ahitlerden raz olduunuz..." (Bakara, 282) ayeti de, inceleme
konumuz olan ve adaletli olmay art koan ayetle ayn anlam ifade
ediyor. nk burada sz konusu edilen raz olma, din toplumun
verecei bir rzadr. Din toplum ise dine dayanmas hasebi
ile sadece din alanndaki davranlar gvenilir olan kimselere onay
verir. Bu, bilinen bir gerektir.

te fkhta "adalet melekesi" diye adlandrdmz sfat budur.

Bu sfat, ahlk anlamda adalet melekesinden farkldr. Fkh alannda
sz konusu olan adalet, evrenin grne gre byk gnahlardan
caydran bir nefis yapsna sahip olmaktr. Ahlk adalet
ise, gerek anlamda insanda kkleen bir meleke demektir.
Bu incelemede anlatmaya altmz adalet, Ehlibeyt mamlarndan
(hepsine selm olsun) gelen rivayetlerde tarif edilen adalettir.
Mesel Men La Yahzuruh'ul-Fakih adl eserde mellif kendi

rivayet zinciriyle bn-i Ebu Yafur'dan yle rivayet eder: "mam

Cafer Sadk'a (a.s), 'Bir kiinin Mslmanlar tarafndan adil olduu
ne ile anlalacak ki, onun onlarn lehinde veya aleyhindeki
ahitlii kabul edilebilsin?' diye sordum. Bana u cevab verdi:
Mslmanlar onu terk etmesi [=grnr gnahlar olmamas], iffetlilik
[=kanmas], karnna, edep yerine, eline ve diline hkim olmas
ile, iki imek, zina etmek, faizcilik, ana-babaya asi olmak, savatan
kamak gibi Allah'n cehennem azab ila tehdit ettii byk
gnahlardan kanmas ile tanr ve bilirsiniz."
"Btn bunlara delil olacak tutum, kiinin kusurlarn gzlerden
sakl tutmasdr. yle olunca Mslmanlarn grdklerinin tesindeki
kusurlarn ve ayplarn kurcalamalar haram olur. Onun
pk ve adil olduunu belirtmeleri gerekir. Ayrca namazlara balln
gstermesi gerekir. Bunun iin namazlarn devaml olarak
vakitlerinde ve cemaatle klmas ve mazeretsiz olarak cemaatten
geri kalmamas esastr."

"Kii bu ekilde cemaatle namaz klmaya devam edince, kabilesi

ile mahallesinin sakinlerinden onun hakknda sorulunca, 'Biz
onun hibir ktln grmedik. O her zaman namazlarn cemaatle
klyor' denir. te bu, onun ahitliini geerli klar ve o,
Mslmanlar arasnda adil bir kii olarak kabul edilir. nk namaz,
gnahlar rter ve onlara keffaret olur. Ama eer bir kii namazlarn
camide cemaatle klmaya zen gstermezse, onun namazlarn
kldna ahitlik etmek mmkn olmaz."

"Cemaatle namaz klma hkm, namaz klan klmayandan,

namaz vakitlerine zen gsterenleri ihmal edenlerden ayrt etmek
iin konmutur. Byle olmasayd, hi kimse bakasnn salih bir
kii olduuna ahitlik edemezdi. nk namaz klmayan kimse
Mslmanlar arasnda salih kii kabul edilmez. [Bilindii gibi]
Peygamberimiz (s.a.a) cemaatten geri kalanlar evleri ile birlikte
yakmay dnmtr. Onlarn bazlar namazlarn evlerinde klyorlard.
Fakat Peygamberimiz bunu kabul etmedi. Yce Allah'n
ve Peygamberimizin evleri iinde yakmay uygun grd kiilerin
ahitlii veya Mslmanlar tarafndan adil olduklar nasl kabul
edilebilir? Nitekim Peygamberimiz (s.a.a) yle buyururdu: Mazeretsiz
olarak mescitte Mslmanlarla birlikte namaz klmayann
namaz kabul olmaz." [c.3, s.24, bab:17, h:1]

Ben derim ki: Bu hadis, et-Tehzib adl eserde daha uzun olarak
yer almtr, biz onu ksa olarak nakletmeyi uygun grdk. mamdan
gelen rivayetin ilk blmndeki "setr" ve "ifaf" kelimeleri, es
Sihah adl eserdeki aklamaya gre, terk etme anlamndadr.
Grld gibi, bu rivayet adaletlilii Mslmanlar arasnda temel
bir ilke olarak kabul ediyor ve nefs olan bu sfatn varln gsteren
belirtinin Allah'n haram kld eylerden kanmak ve yasaklanan
nefsan arzulardan uzak durmak olduunu aklyor. Bunun
delili byk gnahlardan kanmaktr. Sonra da btn bunlarn
delili, imamn tafsilatl biimde aklad zere Mslmanlar arasnda

iyi grnmektir.

Ayn eserde Abdullah b. Mire kanalyla mam Rza'dan (a.s)

yle rivayet edilir: "Kim ftrat zerine doar ve nefsinin salihlii
ile tannrsa, ahitlii caizdir." [c.6, s.283, h:183]
Yine ayn eserde Semaa'dan, o da Ebu Basir'den, o da mam
Cafer Sadk'tan (a.s) yle rivayet edilir: "Zayf [kiilikli] kimseler,
iffetli ve gnahlardan saknan kiiler olduklar takdirde ahitlik
etmelerinde saknca yoktur."

el-Kfi adl eserde mellif kendi rivayet zinciriyle Ali b. Mehziyar'dan,

o da Ebu Ali b. Raid'den yle rivayet eder: "mam Bkr'a (a.s) 'Senin dostlarn arasnda gr ayrlklar var. Hepsinin arkasnda
namaz klabilir miyim?' diye sordum. Bana 'Sadece dindarlna
gvendiin kimselerin arkasnda namaz kl.' diye cevap
verdi." [c.3, s.374, h:5]

Ben derim ki: Naklettiimiz rivayetlerin yukardaki aklamalarmz

teyit ettikleri aka grlyor. Bu konuda irdelenecek daha
baka meseleler vardr, ama onlar bu incelememizin amac dndadrlar.

YEMN ZERNE

"mrm hakk iin u i yledir" veya "Hayatm hakk iin u

i sylediim gibidir." eklinde yeminler edilir. Bu szlerin anlam

udur: Kii bu szleri ile bir haber veriyor ve bu haberin doruluunu

mrne ve hayatna balyor. Bu mr veya hayat, o yemini
yapann nazarnda yce ve saygn deerlerdir ve haber verilen olayn
doruluu ve aslszl ile bu deerlerin varl ve yokluu birbirine
sk skya balanmaktadr. Eer verilen haber yalan ise, hayatn
kii nazarndaki ycelii ve saygnl ortadan kalkmakta ve
hayata saygnlk atfetmeye aran insanlk seviyesinin altna dlmektedir.

Bunlarn yan sra "Allah'a ant veririm; u ii yap veya u ii

yapma." demenin anlam ise udur: Kii szn ettii iin yaplmasn
veya yaplmamasn talep etmekle yce Allah'n mminler
nazarndaki izzeti arasnda ba kurmaktadr. yle ki, istenen eye
kar gelinir veya yasaklanan eye aykr davranlrsa, yce Allah'n
izzeti glgelenmi ve ona olan imana saygszlk edilmi olur.
Tpk bunlar gibi senin "Vallahi u ii yapacam" eklindeki
sznle, szn ettiin ie ynelik kararn ile Allah'n senin
nazarndaki ycelii ve saygnl arasnda imann orannda zel bir
balant kuruyorsun. yle ki, o ile ilgili kararn bozman veya
gayretini gevetmen, Allah'n senin nazarndaki yceliini ortadan
kaldrman demek saylr. Bu tr szleri sylemenin amac, karar
bozmay veya gayreti gevetmeyi nlemektir. Buna gre yemin
etmek, haber veya in nitelikli bir ile yce ve erefli bir deer
arasnda zel bir ba kurmaktr. yle ki, balanan iin yok olmas
ile kendisine balanlan deer de yok olur. Kendisine balanlan

deer bu balanty yapann nazarnda ne kadar nemli ve kutsal

olursa, ne oranda onun deerini gidermeye ve yceliini glgelemeye
raz olmazsa, verdii haberi doru verir, yapacana ve
yapmayacana dair verdii szlerde titiz olur veya ver-dii karar
yrtmekte kesinlikle azimli davranr. Yani yeminin sonucu, syleyen
szle ilgili gl bir pekitirmedir.

Baz dillerde yeminin zdd olan bir balant biimine rastlanr.

Bu tr szlerde verilen haber ile haber verenin nazarnda nemi ve
deeri olmayan eyler arasnda ba kurulur. Bylece kii verdii
veya ulatrd haberi hafife alm, nemden yoksun saym olur.
Bu bir tr svme saylr. Bu tr ifadelere Arap dilinde pek
rastlanmaz.

Bildiimiz kadar ile yemin, insanlarn dillerinde dolaan nesilden

nesle miras kalan adaletlerdendir. Belirli dillere mahsus bir
gelenek deildir. Bu da gsteriyor ki, szel bir olgu deildir. nsan
buna ileten faktr sosyal hayatn gerekleri, ona bavurmann
gereklilii ve yararll ynndeki toplumsal bilintir.
Yemin gnmzde de milletler arasnda geerliliini
korumaktadr. Zaman zaman toplumlarnda meydana gelen ve
resmiyete intikal etmeyen eitli durumlarda ona dayanlr ve
intikal etmeyen eitli durumlarda ona dayanlr ve bavurulur. Bu
yeminler aldatmay gidermek, kar taraf tatmin etmek ve verilen
bir haberi teyit etmek gibi eitli maksatlarla yaplr. Hatta meden

kanunlar bile, ona nem vererek baz durumlarda ona yasal bir
stat tandlar. Mesel devlet bakanlar ve nemli devlet yetkilileri
nemli grevlerini devralrken yemin ederler.

slm sadece Allah adna yaplan yeminlere byk nem vermitir.

Bu ilginin tek sebebi yce Allah'a saygy gzetmek, O'nun
ululuk konumunu korumak, Rab ile kul arasnda bulunmas gereken
hrmetle badamayacak laubaliliklere meydan vermemektir.
Bundan dolay yeminini bozanlar iin zel bir keffaret ngrlm
ve sk sk Allah adna yemin edilmesi ho karlanmamtr.
Nitekim yce Allah yle buyuruyor: "Allah sizi (az alkanl
ile yaptnz) bo yeminlerinizden dolay sorumlu tutmaz; fakat
pekitirdiiniz (bilerek yaptnz) yeminlerden dolay sizi sorumlu
tutar. (Byle bir yemini bozarsanz,) cezas (keffareti), ya ailenize
yedirdiiniz yemein ortalamas zerinden on yoksulu doyurmak..."
(Mide, 89) "Sakn Allah adna yaptnz yeminleri iyilik
etmeye, gnahlardan saknmaya ve insanlarn arasn bulmaya
engel yapmayn." (Bakara, 224)

Delilden yoksun, ispatsz davalarda yemin geerli saylmtr.

u ayette buyrulduu gibi: "Bizim ahitliimiz onlarn ahitliinden
daha gerektir, biz hakka tecavz etmedik... diye Allah'a
yemin ederler." (Mide, 107) Peygamberimiz (s.a.a) de bu konuda,
"ahit getirmek, iddia edene; yemin etmek ise, inkr edene der."
buyurmutur.

Yemini muteber saymann anlam, baka da delil bulunmayan

davalarda imann kendisinin delil oluu ile yetinmektir. nk dine
dayal toplum, fertlerinin Allah'a olan imanna dayanr. Mmin
insan bu birleik ve kaynam btnn parasdr. Bu btn ise,
uyulan geleneklerin ve uygulanan hkmlerin kaynadr. Ksacas
toplumda grlen btn sonular o toplumun din hayatnn yansmasdr.
Buna karlk din esaslara dayanmayan toplumlar da
fertlerin mill amalara ynelik inanlarna dayanr. O toplumda
geerli olan gelenekler, kanunlar, ahlk kurallar ve detler bu
inantan kaynaklanr.

Durum byle olunca ve btn sosyal alanlarda ve ou hayat

gereklerinde eitli biimlerde fertlerin inancna dayanmak doru
olduuna gre, bakaca delilin bulunmad davalarda fertlerin
inancna dayanmak caizdir. Bunun uygulama yntemi de ispat
edilemeyen davalarda yemine bavurmaktr. Bylece davacnn
iddiasn reddeden kii, bu reddi ile iman arasnda ba kurmu, onu
iman ile kaytlandrm olur. Bu durumda iddiay reddetmesi aslsz
olur ve aklamalarnn, verdii bilgilerin yalan olduu ortaya
karsa, Allah'a olan iman da geerliliini kaybeder.
Buna gre yemin edenin iman yemini sebebi ile ipotekli bir
mal gibi olur. Alacaklnn kontrolne girer. Tekrar eski sahibine
dnebilmesi iin ipotekli tarafn sznde durmas ve borcunu
zamannda demesi gerekir. Aksi hlde mal gider ve eli bo kalr.

Yemin eden kii de yledir. man yeminin konusuna ipotekli

kalr. Sylediinin tersi ortaya kmayncaya kadar iman ipotek
altnda olur. Sylediinin tersi ortaya karsa, imandan yana eli
bo kalr. Geerlilik derecesinden der. Dine dayal bir toplumda
btn sosyal ayrcalklarn kriteri olan imann meyvelerinden
yararlanma hakkn kaybeder. Btn blmleri birbiri ile uyumlu olan
din toplumdan dlanr. Ne ba zerinde ona glge edecek
gk yz ve ne ayan basaca toprak paras bulur.
Bu aklamamz, egemenliin tamamen dine ait olduu,
nefsan arzularn toplum ynetiminde etkili olmad Peygamberimiz
(s.a.a) dnemindeki uygulama ile teyit ediliyor. O dnemle
ilgili rivayetlerden reniyoruz ki, cemaat namazlarndan geri kalan
ve savalara katlmayan kimseler dier Mslmanlar tarafndan
youn bir knama tepkisine maruz kalmlardr.
inde yaadmz dneme gelince, bu dnemde dinin etkisi
zayflad. Kalplere nefsan arzular egemen oldu. Toplumumuz bir
yandan gevek bnyeli ve insanlar tarafndan gerektii gibi
umursanmayan din ideallerle, te yandan gnmz dnyasndan
aktarlan yeni ideallerin ortak platformu oldu. Bu yabanc ideallerin
ortak nitelii, alabildiine madd zevklere dalmak oldu. Halk
kalabalklarnn bu zevklere uursuzca hcum ettikleri grlyor.
Bunun sonucu olarak din idealler ile dardan gelen yeni idealler
arasnda amansz bir mcadele ve atma ba gsterdi. Srekli
biimde birbirlerini alt etmeye alrlarken, bazen biri galip gelirken
br yeniliyor, bazen de bunun tersi oluyor.

Bu arada toplumun her alanna yaylmas gereken toplumsal

dzenin birlii bozuldu. Ruhlar herc- merc dalgas sard. Bu durumda
ne yemin ve ne ondan daha gl bir yaptrm, insanlarn
haklarn korumak iin yeterli ve yararl olamyor. Toplum sadece
mevcut din deerlere dayanmaktan uzak kalmakla yetinmedi,
din deerler ile birlikte yeni kanunlara da dayanmayarak bsbtn
ba bolua yuvarland.

Yalnz insanlar Allah'n hkmlerine srt evirdiler, onlar umursamaz

oldular diye Allah hkmlerini yrrlkten kaldrmaz,
yasalarn gz ard etmez. Allah katnda geerli olan tek din slm'dr.
O kullarnn kfir olmalarna raz olmaz.
Eer hak yol, insanlarn nefsan arzularna uysa, gkler ile yeryz
alt st olurdu. slm, insan hayatnn btn alanlarna karr,
o alanlarn her biri ile ilgili hkmler ortaya koyar. Paralar birbiri
ile uyumlu, dengeli ve birbirinden ayrlmaz bir btndr. Tek bir
tevhit ruhu ile yaar. Baz blmleri hastalannca btn hastalanr.
Baz ksmlar bozulunca bu ksm bozulma, btnn ileyiinde
etkili olur. Tpk bir tek insanda olduu gibi.

nsann baz organlar bozulunca veya hastalannca, salam

taraflar salam olarak tutmann yan sra hastalkl ve bozuk ksmlar
tedavi edip dzeltmek gerekir. Hastalkl ve bozuk organlar
hasta ve bozuk brakmak ve salam ksmlara da srt evirmek
doru deildir.

slm, geri dosdoru, kolay, msamahakr ve eitli dereceleri

ngren, geni apl bir dindir. Ykmllklerini yapabilme ve
yrtebilme gcne gre belirler. pi uzundur. Bu ip, btn kanun
ve hkmlerinin istisnasz olarak gven iinde uygulanabildii toplumsal
durumdan, iaretle namaz klmakla yetinilen zorunlu ferd
durumlara kadar uzar. Fakat onun bir st derecesinden alt derecesine
inebilme kolayl, ykmllkleri yerine getirmeye imkn
vermeyen, kolaya kamay mubah klan zorunluluk ve olaanstlk
artna baldr. u ayette buyrulduu gibi: "man ettikten sonra
kfir olanlar Allah'n gazabna urarlar, onlar iin byk bir
azap vardr. Yalnz bu hkm kalpleri kesin bir imann hazz ile
donanm olduu hlde bask altnda kalanlar iin deil, fakat
gnllerinin kapsn inkrcla aanlar iin geerlidir... Buna
karlk dinlerinden dnsnler diye eitli ikencelere uratldktan
sonra g edenler, arkasndan cihat edenler ve karlatklar
zorluklara sabrla katlananlar da var. Hi phesiz Rabbin btn
bu olup bitenlerden sonra onlar hakknda affedici ve merhametlidir."
(Nahl, 106- 110)

Fakat hayat madd hazlar temeline dayandrdktan sonra

imdiki dnyann geerli dzeni ile badamad gerekesi ile slm'n
bu madd hayatla elien esaslarna uymamak iin bahane
aramak, maddeci mantn dmen suyuna girmek demektir, slm
mant ile badamaz.

Yemin konusu ile ilgili deinmemiz gereken bir mesele daha

var. O da Allah'tan bakas adna yaplan yeminlerin Allah'a irk
olduu yolundaki iddiadr. Bu gr ileri srenlere szn ettikleri
irkten ne kastettiklerini sormak gerekir.

Eer byle demekle, yeminin yceltme ve ululatrma anlam

zerine kurulduu iin Allah'tan bakas adna yaplan yeminle adna
yemin edilen eyin yceltildiini ve ululatrldn, dolaysyla
bu tutumun bir tr boyun eme ve kulluk arz etme giriimi olduu
iin irk olduunu savunuyorsa, yle demek gerekir ki, her
yceltme giriimi irk deildir. Yceltmenin irk olmas iin sadece
Allah'a mahsus olan ve O'nu bakalarndan mstani klan yceliin,
adna yemin edilen eye atfedilmesi gerekir.

Nitekim yce Allah birok yarat zerine yemin etmitir. Ge,

yeryzne, gnee, aya, geceleri ortaya kp gndzleri gnein
altnda gizlenen yldzlara, parlayan yldza, daa, denize, incire,
zeytine, ata, geceye, gndze, sabah vaktine, afaa, ikindi
vaktine, kulua, kyamet gnne, nefse, kitaba, Kur'n'a, Peygamberimizin
(s.a.a) hayatna, meleklere ve ayetlerde yer alan
birok eye yemin etmitir. Hibir yemin, yceltme anlam iermeden
yaplmaz.

Buna gre, bizim de yce Allah'n ifade tarzna uyarak baz

eyleri sahip olduklar ycelik lsnde yceltmemize ve sadece

bununla yetinmemize engel olan nedir? Eer bu irk olsa, en nce
ondan yce Allah kanr, bu konuda en byk titizlii O gsterirdi.
Bunlarn yan sra yce Allah daha birok eyi yceltmitir.
Kur'n, ar ve Peygamberimizin (s.a.a) ahlk gibi. Nitekim yle
buyuruyor: "Yce Kur'n hakk iin" (Hicr, 87) "O, yce arn
Rabbidir." (Tevbe, 129) "phesiz sen yce bir ahlk zeresin." (Nur,
4) Ayr
---------------------------Asrn en byk tefsiri olan el-Mizan Tefsirinin 6. cilden faydalanlarak hazrlanmtr
www.islamkutuphanesi.com
Dualarnzda bizleri unutmayn ltfen:)