2.

,
,
, ,
, .
.
, ,
. .. , ,
. .
, ..
, .


, ,
,
,
. , ,
,
.
(. 2.1).

. 2.1: ()
.
.

46

, .
,
, :
1) :
,
.
2) :

, .
:
, .
, ,
:

,
, .
3) :
( )

( ), .
4) :
(,
).
,
, . , ,
( ).

47

(, )

. ,
.
, .
,
. ,
,

,
, ,
.

,
. Hay, 1784,
,
. , ,
, (. 3
). , ,
, ,
.. ,
. Hay, ,
,
.

-
, :
, . ,
, , ,
,
.

,
. ,

48

, .
(. 2.2,).
( )
. ,
, . , ( , m
)
- .

. 2.2:
(m, ).
. 2.2:
( .)
,


.

,
.
,
. , ,

, .
(. 2.3).
.
, ,
.
, . ,
- ,
2/ .
, 2.

(. 2.4).

49

. 2.3: (i).


.

. 2.4: , 2, 3, 4
6 , .
,

. ,
5 6. ( )

() .
,
1.

50

1: . (: 1, 2,
3, 4, 6 ) ,
.

: 6 .

2
= 60

: 4 .

2
= 90
4

: 3 .
2

= 120
3

: 2 .

2
= 180
2

51

(. 2.5). , , ,
. , ..
2 ,
.

. 2.5: 4 , 4 2
, 5 (m).

, ,

. , ,
( ).

( ).
, , ,
,
.
, (proper
rotation),
, (improper rotation).
(1, 2, 3, 4, 6)
(m). 1/m, 2/m, 3/m, 4/m
6/m, . , 1
(. 2.6), 2
(. 2.6) , , 6 3/m.
, 1 , 2 6

52

()

()

. 2.6: () 1 ( 1 ),
360
. () 2 ( 2 ) 180
.
(m) 2 .

, ,
,
. ,
. ,
(low symmetry).
, (high symmetry). ,
: 6
4,
3 ... ,
, .

. 2.7: (

).
, ,
.

53

, , .
4, 3, 2, (. 2.7)
. , , ,
.
.
.
.
, ,
, .. , ,
, , .
, 6
,
.

,
,

, 32
. 32
(point group).
.

,
.
, ,
: .

, .
.
, . ,
, .
( 32 )
. .
32
. ,

54

-,
.
, ,
.
, 1.
-,
, .
- - .
.
( ),
x, y, z
a, b, c (
) .
. ..
4 . ,
90
z,
x, a
, y, b = a
(. 2.8). , , x y .
, ,
z,
. c/a z
x y, a/b = 1, . ,
( a=bc)
.

. 2.8:
(a, b = a,
c)
4 (,
z).

.

.
1

55

32 ( , )
, .
.
,
,
(. 2).
1, , ,
.

.

2:

. 2,
,
. , ,
- /3
a, b, (a+b).

, .
, .

56

32
,
.
,
-.
.
, ,
,
( ),
( ) .
, , ,
.
.
, ,
. :
+ = =

, .
.
.

, ,
.
(. 2.9).
,
,


.
,
, .
,
. , ,

57

,
.

()

()

. 2.9: () () .
ab.

. , 5 6
. 2.10

. (,
) , . ,
. , ,

, , .

58

. 2.10: . , ,
2, 3, 4 6 ,
. , .

59

,
1, T,
a, b, c:
T = n1a + n2b + n3c

ni . ,
a b c ab.
() 2
.
( )
r r:
r = r + T = r + n1a + n2b + n3c

( r, r )
()
r, n1, n2, n3.
, a, b, c .
( ),

, ni.
,
. , a, b, c,
, ,
r, r
n1, n2, n3 (. . 2.11). ,
ni,
, .
(.. ) a,
b, c, . ,
90,
, .
,
.

1
2

60

. 2.11: c
(n1, n2, n3) = (2, 3, 5). a, b,
c .
,
. ,

. , ..,
, , ,
, (.
, ).

.
, ()
. ,
, ,
(unit cell).
a, b, c
(. 2.12).

, .
1, ( :
primitive unit cell), .
,
a(bc). . 2.13. , ,
, .
1

.
, . ()
, 1/8 ,
.

61

. 2.12: . a, b, c
a, b, c .

, , .
.

. 2.13:
(Primitive) (Non-Primitive) .
(P) .
.

,
1 , .

. , (,
.)
.

, ,
. , , ,

, .

62

BRAVAIS
, 2,
, ,
, .

.
,
,
, , (
32 ).
(
).
, ,

.

(centering)
(.. 4 ,
1.10).
,

. ,
,
1.

.
,
. ,
:
(face centered, F):
.

. ,
. , ,

(, ).
- -.

63

(body centered, I):

.
- (side base end- centered, C):

.

.
(.
).
, ( )
, .

.
Bravais. 3 . 2.14 ,
,
,
.

64

( ,
)

()

( )

(P, R)*
(I, F, C)*

()

a=b=c
a===90

4 3

P, I, F

a=b
===90

1 4

P, I

===90

3 2

P, C, I, F

a=b, ==90
=120

1 6

()

a=b=c
==90<120

1 3

==90

1 2
/

P, C

(
)

* P = , = , F = , C = ,

R=

(, F, C)
, .
, ,
(..
).
, ,
,
.
, , ;
Bravais
2 . .
, ,

.

66

2.14

67

: )
) .

( ),
, ,
.
(1/3a, 2/3b, 2/3c) (2/3a, 1/3b, 1/3c)
a = b = c, = = 90<120,
. (
3 6 ). ,
,
: ( a
= b, = = 90, = 120, ), ,
( a =b = c, = = ),
. (
, , )
R. ,
. ,
.

, 3

. , 14
Bravais , ,
, . ,
.
. ,
,
P, I, F, C. , ..
. ,
32 7 .

.
,
- :

(.. ,
). ,

68

,
. , ,
, . .
,
, ,
( P, I, F C) ,

.


3 (3 3 ). , 4
. 3 ,
2 . , ,
23.
( ), .
, , :

:
4/m 3 2/m 1

43 m

432

2/m 3

23

6
3 (3 3 ) ,
. 3 ( 3 ) .
, , 2
.
. , :

6/m 2/m 2/m

622

6mm

6 2/m

6/m

() :
3 2/m
1

32

3m

Bravais, . ,
23 (23P, 23I, 23F ).
.

69

( Hermann
Mauguin), , ,
, .
,
, 4:
4

4, 4/m, 4 , 2, 2/m

3, 3

2, 2/m, m

6, 6/m, 6 , 3, 3

2/m, m

2, 2/m, m

4, 4/m, 4

2, 2/m, m

2, 2/m, m

2, 2/m, m

2, 2/m, m

2, 2/m, m

2, 2/m, m

()
-

1, 1

, ,
, , (
). 3 ,
54 44 ( ). , ,
2 , , 45
( 2 ). , 23
2 ( ) 3
54 44 .
,
( ). ,
, 2 , 120
,
120 , .
, , 2
.

. ,
. ,
, 4/m 3 2/m,
, .. . ,
(crystal forms). ,
,

70

. , ,
, , , .
( ) , .
,
, , (
4/m 3 2/m). , ,
. ,
, (
4 3m).


. ,
.
, , ,

.
(-, , )
,

.
, .

71

-

.
(P, I, F, C),
,
( .) Bravais.
,

.
, .
, , .
.
, (Cu) Cu
. Cu ,
(
) ,
,
. ,
. ,

.

. , ,

,
. , ,
, - . (. . 2.15 ).
( ) ,
,
. ,
,
(. 2.16). ,
,
. , , , :
,
,

72

. . ,
4 , , ,
4 (. . 2.10). 3 6
, , ,
(. . 2.10). , 2

,
, 2 (. 2.10),
. , NaCl
(. 2.17).

. 2.15: , , 6mm.
,
33 ()
3m ( ).

(6mm, 6, 3m, 3, 2mm, 2, 1m).

73

. 2.16: ( ), 4
( 4mm),
. ( 2mm)
, (
,
).

. 2.17: NaCl
(4mm), (.. Cl).
, ,
, , .

74

,
, ,

32 ,
. , 32
, : 32
.
, , 32
, 14 Bravais.
(space

groups). , 2/m .
, P C, P2/m
C2/m . , P 4 ,
4
. , F4/m 3 2/m
,
.
Bravais
72 . , ,
(),

,
.
.
,
, ,
(. 2.18, 2.19,
2.20).
-
.

75

. 2.18: ) , ) (
) , )
.

. 2.19: , t,
.
, (/)
(.. 31 t/3 /3).

76

. 2.20: O
() . PP
.
PP ty/2
, PP.

,
, . ,

( ).

.
.. ,
, .
,
. , , 1.18
1.20 , ,

,
. , ,
. ,
, ,
. ,
P4/m
P42/m, 4/m.

77

,
(. ). , ,
. , ..
(. ),
,
,
.
,
, (. . 2.19)
m.

:
1)
2)
3)
4)
5)
6)

()

()

,
,
.
,
, .
,
,
. ,
,
,
. , ,
. , 11
.

78

1 14 Bravais
230 ,
. 230
2. :
( ), 230 230
, .
, 17 , 17
.
230 .

,
.
.
:

)
,
)
.

.

.
,
,
, .
,
. ,
Bravais
,
.

, 32
.
2
,
32 . , Bravais
. .. (. . 4)
2 . , 3, 31 32
.

79

. , , ,
-

,
. ,

.
xyz
,
: xa, yb, zc. ,
, a, b, c,
, (x, y, z),
(. 2.21 & 2.23).
1, ,
. >1 < 0,
, , . ,

.
, .. (2/3, 1/2, 7/8) (1/3, 1/2, 7/8).
,
(x, y, z). ,

1 .
(n1a + n2b + n3c, ni ),
(. 2.22).

: , , ,
. , ,
.

80

. 2.21: .
,
, x
.

. 2.22:
.

81

. 2.23: (
z).
.

,
,
.
, , .
,

.
,
, .
,
( ).
, (x, y, z),
192 , (x,
y, z). , , ,
() , , 192 16.

82

,
, , , .. [hkl],
(.
224). : ,
, ,
.
x, y, z, h, k, l,
x, y, z,
[ (x/2, y/2, z/2), (2x, 2y, 2z), (3x, 3y, 3z) ...].
.

. 2.24: () ,
OA =1a+3b+2c [132].
() ab
.

( ) . 2.24.
:
- (1/2, 0, 1), (1, 0, 2),
[102]. ,
: 1a+0b+2c = a+2c
xz.

83

- [ 2

1 1] [213]
3 3
- (-1, 2, 0) [120] .

. 2.24, [120] (OC) [240] (OD)

. ,

(.. , , ). . 2.24, a-b,
[hk0]. ,
0,
( ). ,
, 0, . ,
.. [010] b (. 2.25).

. 2.25: .
,
.

. , , ,
,
.
, ,
.

.

84

:
. , .. . ,
, ,
. .
, ,
. ,
.. [100], [010], [001] ( ,
. . 2.25) 100 . ,
( [111] , [111] , [111] , [111] , .) 111 1.
,
,
, , .. (hkl),
Miller.
Miller, () , :
1)
,
2)
,
3)
.
, .. (210) (. . 2.26) a, b, c,
, 1 ( c). ,
2, 1 0, Miller.
, .. ( 212) . {}

. , .. (100), (010), (001), (100) ,
(010) (001) , ,
{100}.

, . ,
.. [111] [111] , [100] [ 100] , . (. . 2.25).

85

. 2.26:
() .

(hkl) ,
,
(hkil), Miller-Bravais. ,
, , i
h k: (h+k = i). , ,
.. (0110)
(01.0) (010). , , [hkl]
(hkl), ,
.
Miller
.
d, ,
, .
Bragg. , ,

86

(.. )
,
/ ,
d.
, ,
.
(, , , = =
= 90), d ,
Miller (hkl), :

h2 k2 l2
= 2 + 2 + 2,
a
b
c

1
d 2hkl

a, b, c (
).
a = b ( ) a = b = c
( ). :

1
d 2hkl

h2 + k2 + l2
a2

a ,
(hkl) , d .
, :

a=d

111

, :

4 2
a
(h + hk + k 2 ) + (l ) 2
1
c
= 3
.
d2
a2
hkl

, , ..: a = 2d11.0 c = 2d 00.2

87

d. , V , :

V
( ) 2 = h2 b2 c2 2 + k2 a2 c2 2 + l 2a2 b2 2 +
d
+ 2h l ab2 c( - )
+ 2hkabc2 ( - )
+ 2k l a2 bc( - ).
:

( ).
(.. )
. , ,
.
, ,
. ,

. ,

. , , Bravais,

- . 2.27. ,
.

. 2.27:


:
1 2 3 4 5.

, ,
. , ..
1/ 2 , 1 2/3, 2 , 1, 3/2
. ,

88

( ).
,
, ,
. ,
.
, ,
, . ,

,
, /
. , ,
,
,
(. 2.28).

. 2.28:
{001} a - {111} o .

.

89

, ,
.

. , ,

, (. 2.29).

. 2.29:
().
().
().

, , ,
.
, ,

:
:
8 ( 1/8) + 6 (1/2) = 4
:
8 ( 1/8) + 1 ( 1) = 2
:
8 ( 1/8) + 2 ( 1/2) = 2
,
. , ,
. ,

90

-Fe Fe, .
Fe, . Fe.
, , .
, ( : CsCl)
, ,
[Cs+Cl-] (. 2.30). ( :
NaCl)
, [Na+Cl-]. ,
(CaF2) [Ca2+
2F-].
, . .
.

. 2.30: (CsCl)

, .. ,
. .
,

, .. NaCl
4 [Na+Cl-], 4 Na+ 4 Cl- ( 1:1),
CaF2 4 Ca2+ 8 F- ( 1:2). ,
,

.
, ,
, , (
)
.

91

:
D=

=
=
1 mol A

Avogadro.
V Z , : V = (
), :
D=

Z
V NA

V :
V = a(bc).
, :
) ()
, )
, )
(D)
( ) /
,
.