Izvodi

Definicija. Neka je funkcija f definisana i neprekidna u okolini tacke a.

Prvi izvod funkcije f u tacki a je
f 0 (a) = lim

xa

f (x) f (a)
.
xa

Prvi izvod funkcije f u tacki x:

f (x + 4x) f (x)
.
4x0
4x

f 0 (x) = lim

Izvodi vi
seg reda funkcije f u tacki x:
(f (x))(n) = ((f (x))(n1) )0 ,

n N,

(f (x))(0) = f (x).

Pravila diferenciranja:
1. (f (x) + g(x))0 = f 0 (x) + g 0 (x);
2. (f (x)g(x))0 = f 0 (x)g(x) + f (x)g 0 (x);
3.

f (x) 0
g(x)

f 0 (x)g(x) f (x)g 0 (x)

;
g 2 (x)

4. (f (g(x)))0 = f 0 (g(x)) g 0 (x).

Lajbnicova formula (nti izvod proizvoda):
(f (x)g(x))

(n)

n
n
X
X
n (k)
n (nk)
(nk)
=
f (x)g
(x) =
f
(x)g (k) (x).
k
k
k=0

k=0

2
Izvod inverzne funkcije:

0
f 1 (y) =

1
f 0 (x)

Logaritamski izvod funkcije f (x) = (x)(x) :

log f (x) = log (x)(x) = (x) log (x)
(log f (x))0 = ((x) log (x))0
1 0
1
f (x) = 0 (x) log (x) + (x)
0 (x)
f (x)
(x)

(x) 0
f 0 (x) = (x)(x) 0 (x) log (x) +
(x) .
(x)

Izvodi parametarski definisane funkcije

x = (t),
:
y = (t)

dy
0 (t)
(t)
yx0 =
= dt = t0
=
,
d
dx
t (t)
(t)

dt
yx00

d
=
dx
=

dy
dx

d
=
dx

t0 (t)
0t (t)

d
=
dt

t0 (t)
0t (t)

dt
d
=
dx
dt

t0 (t)
0t (t)

(t)
(t)
00 (t)0 (t) 0 (t)00 (t)
(t)
(t)

=
.
0
3
3
( (t))
((t))

Diferencijal:
df (x) = f 0 (x)dx,

dn f (x) = f (n) (x)dxn ,

n N.

Napomena. U celokupnom izlaganju podrazumeva se log = loge .

1
dx
dt

3
Tablica izvoda:
(xn )0 = nxn1 ;

1
(arcsin x)0 =
;
1 x2

(ex )0 = ex ;

1
(arccos x)0 =
;
1 x2

(ax )0 = ax log a;

(arctan x)0 =

(log x)0 =

1
;
x

1
;
1 + x2

(arccot x)0 =

1
;
1 + x2

(sin x)0 = cos x;

(sinh x)0 = cosh x;

(cos x)0 = sin x;

(cosh x)0 = sinh x;

(tan x)0 =

1
;
cos2 x

(cot x)0 =

1
;
sin2 x

(tanh x)0 =

1
;
cosh2 x

(coth x)0 =

1
.
sinh2 x

Zadaci
1. Po definiciji odrediti f 0 (1) ako je:

a) f (x) = x + 2;
b) f (x) = sin x;

c) f (x) = ex .

Re
senje: a) Kako je f (1) = 3, to je
f (x) f (1)
f (1) = lim
= lim
x1
x1
x1
x1

=
= lim
x1 (x 1)
x+1
0

x1
x1
x+1
= lim

x1 x 1
x1
x+1
1
.
2

4
b) Slicno odredujemo
f (x) f (1)
sin x sin 1
sin(x 1 + 1) sin 1
= lim
= lim
x1
x1
x1
x1
x1
x1
sin(x 1) cos 1 + cos(x 1) sin 1 sin 1
= lim
x1
x1
sin(x 1)

cos(x 1) 1
= lim
cos 1 +
sin 1
x1
x1
x1

sin(x 1)
1 cos(x 1)
(x

1)
sin
1
.
= lim
cos 1
x1
x1
(x 1)2

f 0 (1) = lim

Kako je
sin(x 1)
= 1,
x1
x1
lim

1 cos(x 1)
1
= ,
2
x1
(x 1)
2
lim

lim (x 1) = 0,

x1

dobija se
f 0 (1) = cos 1.
c) S obzirom na poznatu granicnu vrednost
ex1 1
= log e = 1,
x1 x 1
lim

vazi sledece:
ex e
e(ex1 1)
f (x) f (1)
= lim
= lim
= e.
x1 x 1
x1
x1
x1
x1

f 0 (1) = lim

2. Odrediti izvode sledecih eksplicitno zadatih funkcija:

a) y = cos x
c) y = arctan

1 + sin2 x; b) y =

e2x 1
;
e2x + 1

e) y = log (log(xex )) ;
g) y = log

sin x + cos x
;
sin x cos x

sin(log x) + cos(log x)
;
x

esin x + ecos x
sin x cos x

y = log cos x + cos2 x + 1 ;

d) y =
f)

h) y = arcsin

3
1 x2 .

5
Re
senje: a) Najpre koristimo pravilo za izvod proizvoda, a zatim za izvod
slozene funkcije:
0

p
y 0 = cos x 1 + sin2 x
p
0
p
= (cos x)0 1 + sin2 x + cos x
1 + sin2 x
p

0
1
1 + sin2 x + cos x p
1 + sin2 x
2 1 + sin2 x
p
1
= sin x 1 + sin2 x + cos x p
2 sin x cos x
2 1 + sin2 x

sin x 1 + sin2 x cos2 x

2 sin3 x
p
=
=p
.
1 + sin2 x
1 + sin2 x

= sin x

b) Za odredivanje izvoda primenjujemo pravilo za izvod kolicnika, a posle toga

pravilo za izvod zbira i izvod slozene funkcije:

sin(log x) + cos(log x) 0
0
y =
x
=

(sin(log x) + cos(log x))0 x (sin(log x) + cos(log x)) (x)0

x2

(cos(log x)(log x)0 sin(log x)(log x)0 ) x (sin(log x) + cos(log x))

x2

1
1
x (sin(log x) + cos(log x))
cos(log x) sin(log x)
x
x
=
x2

cos(log x) sin(log x) sin(log x) cos(log x)

2 sin(log x)
=
.
2
x
x2

c) U ovom slucaju najpre primenjujemo pravilo za izvod slozene funkcije, a

zatim za izvod kolicnika, zbira i ponovo slozene funkcije:

0
2x
0
e 1
e2x 1
1
0
y = arctan 2x
=
2x
2
e +1
e2x + 1
e 1
1+
e2x + 1
2x
2
e +1
(e2x 1)0 (e2x + 1) (e2x 1)(e2x + 1)0
=
(e2x + 1)2
(e2x + 1)2 + (e2x 1)2

6
=

2e2x (e2x + 1 e2x + 1)

2e2x (e2x + 1) (e2x 1)2e2x
=
e4x + 2e2x + 1 + e4x 2e2x + 1
2(e4x + 1)

2e2x
.
e4x + 1

d) y =
=
=
=
=

0
esin x + ecos x
sin x cos x
sin x
0

e
+ ecos x (sin x cos x) esin x + ecos x (sin x cos x)0
(sin x cos x)2
sin x

e
cos x + ecos x ( sin x) (sin x cos x) esin x + ecos x (cos x + sin x)
(sin x cos x)2
sin x

e
+ ecos x (sin x cos x cos x sin x) cos2 xesin x + sin2 xecos x
(sin x cos x)2

cos xesin x sin xecos x (sin x + cos x) esin x + ecos x

.
sin x cos x
(sin x cos x)2

e) y 0 = (log (log(xex )))0 =

=

1
1
1
(log(xex ))0 =
(xex )0
log(xex )
log(xex ) xex

1
1+x
1
.
(ex + xex ) =
x
x
log(xe ) xe
x log(xex )

p
0
f ) y 0 = log cos x + cos2 x + 1
p
1

(cos x + cos2 x + 1)0

cos x + cos2 x + 1

1
1

=
sin x +
(cos2 x + 1)0
cos x + cos2 x + 1
2 cos2 x + 1

1
1

=
sin x +
(2 sin x cos x)
cos x + cos2 x + 1
2 cos2 x + 1

1
sin x cos2 x + 1 sin x cos x

=
cos x + cos2 x + 1
cos2 x + 1

cos x + cos2 x + 1

sin x

cos2 x + 1 + cos x

cos2 x + 1

sin x
=
.
cos2 x + 1

sin x + cos x 0
g) y = log
= (log(sin x + cos x) log(sin x cos x))0
sin x cos x
0

1
1
(cos x sin x)
(cos x + sin x)
sin x + cos x
sin x cos x

(cos x sin x)2 (sin x + cos x)2

(sin x + cos x)(sin x cos x)

cos2 x + 2 sin x cos x sin2 x sin2 x 2 sin x cos x cos2 x

sin2 x cos2 x

2(sin2 x + cos2 x)
2
=
.
cos 2x
cos 2x

0
p
3
h) y 0 = arcsin 1 x2 = r

p
0
1
3
2
1

2
1 3 1 x2

1
p
1 3 (1 x2 )2

=q

p
3

(1 x2 )2

(2x)

2x
q
.
p
1 3 (1 x2 )2

= p
3 3 (1 x2 )2

3. Odrediti izvode sledecih implicitno zadatih funkcija:

a) xy + arctan y = x;

b) cos(x + y) + sin(1 + xy) =

c) ecos y = log x2 + y 2 ;

d) tan(xy) = arctan(x + y);

e) (x + y)2 = cos(xy);

f)

g)

xy + x + y
=
yx

r
1+

y
;
x

xy log(x + y) = 0;

h) xy = y x .

y
;
x

8
Re
senje: a) Imajuci u vidu da je y zavisno promenljiva, tj. funkcija nezavisno
promenljive x, trazimo izvod leve i desne strane jednakosti i dobijamo:
(xy + arctan y)0 = (x)0 ,
(xy)0 + (arctan y)0 = 1,
y + xy 0 +

1
y 0 = 1.
1 + y2

Resavanjem dobijene jednacine po y 0 imamo:

(y + xy 0 )(1 + y 2 ) + y 0 = 1 + y 2 ,

x(1 + y 2 ) + 1 y 0 = (1 + y 2 )(1 y)
y0 =

(1 + y 2 )(1 y)
.
x(1 + y 2 ) + 1

b) Opisanim postupkom dobijamo y 0 kroz sledeci niz jednakosti:

(cos(x + y) + sin(1 + xy))0 =

y 0
x

sin(x + y)(x + y)0 + cos(1 + xy)(1 + xy)0 =

y0x y
,
x2

sin(x + y)(1 + y 0 ) + cos(1 + xy)(y + xy 0 ) =

xy 0 y
,
x2

x2 sin(x + y)(1 + y 0 ) + x2 cos(1 + xy)(y + xy 0 ) = xy 0 y,

3

x cos(1 + xy) x2 sin(x + y) x y 0 = x2 sin(x + y) x2 y cos(1 + xy) y.

Konacno je
c)

y0 =

x2 sin(x + y) x2 y cos(1 + xy) y

.
x3 cos(1 + xy) x2 sin(x + y) x

ecos y = log x2 + y 2 ,

0
(ecos y )0 = log x2 + y 2 ,
ecos y (cos y)0 =

x2

0
1 2
x + y2 ,
2
+y

9
ecos y ( sin y)y 0 =

x2

1
(2x + 2yy 0 ),
+ y2

x2 + y 2 sin y ecos y y 0 = 2x + 2yy 0 ,

2y + x2 + y 2 sin y ecos y y 0 = 2x,

y0 =

d)

2x

.
2
2y + x + y 2 sin y ecos y

tan(xy) = arctan(x + y),

(tan(xy))0 = (arctan(x + y))0 ,
1
cos2 (xy)

(y + xy 0 ) =

1
(1 + y 0 ),
1 + (x + y)2

1 + (x + y)2 (y + xy 0 ) = cos2 (xy)(1 + y 0 ),

x 1 + (x + y)2 cos2 (xy) y 0 = cos2 (xy) y 1 + (x + y)2 ,

cos2 (xy) y 1 + (x + y)2

0
y =
.
x (1 + (x + y)2 ) cos2 (xy)
e)

(x + y)2 = cos(xy),

0
(x + y)2 = (cos(xy))0 ,
2(x + y)(1 + y 0 ) = sin(xy)(y + xy 0 ),
(2(x + y) + x sin(xy)) y 0 = 2(x + y) y sin(xy),
y0 =

f)

2(x + y) + y sin(xy)
.
2(x + y) + x sin(xy)

xy log(x + y) = 0,
(xy log(x + y))0 = 0,
y + xy 0

1
(1 + y 0 ) = 0,
x+y

(x + y)(y + xy 0 ) (1 + y 0 ) = 0,

10
(x(x + y) 1) y 0 = 1 y(x + y),
y0 =

1 y(x + y)
.
x(x + y) 1

xy + x + y
=
yx

g)

xy + x + y
yx

r
y
1+ ,
x
r

0
=

y
1+
x

0
,

(y + xy 0 + 1 + y 0 )(y x) (xy + x + y)(y 0 1)

1
y0x y
r
=
,
(y x)2
x2
x+y
2
x
r
(y 2 + 2y) (x2 + 2x)y 0
x xy 0 y
1
=
,
(y x)2
2 x+y
x2

1
2x

x(x + 2)
x
+
x+y
(y x)2

y(y + 2)
y
y =
+ 2
2
(y x)
2x
0

x
,
x+y

r
2x3 (x + 2)
x
2x2 y(y + 2)
x
0
x
+
.
y
=
+
y
x+y
(y x)2
(y x)2
x+y
Konacno, dobijamo
r

x
+ 2) + y(y
x
+
y
r
y0 =
.
x
2
3
x(y x)
+ 2x (x + 2)
x+y
2x2 y(y

x)2

h) Najpre logaritmujemo, a zatim diferenciramo jednakost:

log xy = log y x ,
y log x = x log y,
(y log x)0 = (x log y)0 ,
y 0 log x + y

1
1
= log y + x y 0 .
x
y

11
Trazeni izvod y 0 se dobija resavanjem dobijene jednacine:
xyy 0 log x + y 2 = xy log y + x2 y 0 ,
(xy log x x2 )y 0 = xy log y y 2 ,
y0 =

y(x log y y)
.
x(y log x x)

4. Odrediti izvode sledecih funkcija:

a) y = xlog x ;

c) y =

x2
x2 + 1

b) y = (arctan x)x ;
tan x
;

d) y = (sin x)1+cos x .

Re
senje: a) Kako je funkcija zadata u obliku stepena u kome i osnova i
izlozilac zavise od nezavisno promenljive x, najpre logaritmujemo jednakost i
dobijamo
log y = log xlog x = log x log x,

tj.

log y = (log x)2 .

Diferenciranje dobijene jednakosti daje:

0
(log y)0 = (log x)2 ,
1
1 0
y = 2 log x ,
y
x
y
y 0 = 2 log x,
x
y 0 = 2xlog x1 log x.
b) Slicnim postupkom dobijamo:
y = (arctan x)x ,
log y = log(arctan x)x = x log(arctan x),
(log y)0 = (x log(arctan x))0 ,
1
1
y0
= log(arctan x) + x
,
y
arctan x 1 + x2

12

y 0 = y log(arctan x) +
0

x1

y = (arctan x)

c)

y=

x2
x2 + 1

x
1
arctan x 1 + x2

arctan x log(arctan x) +

x
1 + x2

tan x
,

x2
,
x2 + 1

x2 0
0
,
(log y) = tan x log 2
x +1
log y = tan x log

x2
y0
1
x2 + 1
2x
=
log
+
tan
x
,
2
2
2
y
cos x
x +1
x
(x2 + 1)2
x2
1
y0
2
=
log
tan x,
+
2
2
2
y
cos x
x +1
x (x + 1)

x2
1
2 tan x
0
y =y
log 2
,
+
cos2 x
x +1
x (x2 + 1)

tan x

x2
x2
1
2 tan x
0
y =
log 2
.
+
x2 + 1
cos2 x
x +1
x (x2 + 1)

d)

y = (sin x)1+cos x ,

log y = 1 + cos2 x log(sin x),

0
(log y)0 = 1 + cos2 x log(sin x) ,

1
y0
= 2 cos x sin x log(sin x) + 1 + cos2 x
cos x,
y
sin x

cos x
y 0 = y 2 sin x cos x log(sin x) + 1 + cos2 x
,
sin x

2
y 0 = cos x (sin x)cos x 1 + cos2 x 2 sin2 x log(sin x) .

13
5. Odrediti izvode sledecih parametarski zadatih funkcija:

x = tet ,
x = t cos t,
a)
b)
y = arctan t;
y = t sin t;

c)

x = t3 + 1,
y = t3 + t + 1;

(
d)

x = t log t,
log t
y=
.
t

Re
senje: a) Kako je
x0 (t) = (tet )0 = et + tet = (1 + t)et ,
1
,
y 0 (t) = (arctan t)0 =
1 + t2
to je

1
0 (t)
y
et
1
+
t2 =
=
y 0 (x) = 0
.
x (t)
(1 + t)et
1 + t + t2 + t3

b)

x=

t cos t,

y=

t sin t,

0
sin t + t cos t
t sin t
sin t + 2t cos t
2 t
=
.
y 0 (x) = 0
=
0 = 1

x (t)
cos t 2t sin t
t cos t
cos t t sin t
2 t
y 0 (t)

x = t3 + 1,

c)

y = t3 + t + 1,

3
0
t +t+1
3t2 + 1
y 0 (t)
1
=
=
y (x) = 0
= 1 + 2.
0
x (t)
3t2
3t
(t3 + 1)
0

d)

x = t log t,

y=

log t
,
t

t log t
log t 0
t
0
1 log t
y (t)
t
t2
= 2
y 0 (x) = 0
=
.
0 =
1
x (t)
t
(1 + log t)
(t log t)
log t + t
t

14
6. Odrediti vrednosti y 0 (x) i y 0 (x0 ) ako je funkcija y(x) zadata sa:

1
log x
,
x0 = ;
a) y(x) = arctan
x
e
b) xy
c)

y = (2 + cos x)x ,

d)

p
xy 2 + 6 = 0,

x0 = 0;

x = t sin t,
y = 1 cos t,

x0 = , y(x0 ) = 2.

Re
senje: a) Funkcija y(x) = arctan
u svakoj tacki tog intervala je
y 0 (x) =

x0 = 3, y(x0 ) = 1;

log x
x

je diferencijabilna na (0, +) i

1 log x
.
x2 + log2 x

Za x0 = 1/e = e1 vazi

1 log e1
1 (1)
2e2
0
0 1
=
y (x0 ) = y
=
=
.
2
1
e
1 + e2
e2 + (log e1 )
2
+ (1)
e2
b) Primenjujuci postupak za odredivanje izvoda implicitno zadate funkcije
opisan u zadatku 3. nalazimo izvod funkcije y(x) u proizvoljnoj tacki iz oblasti
definisanosti:

p
2
y y 2 xy + 6
p
.
y 0 (x) =
2x
xy 2 + 6 y
Zato je

tj.,

q
y(x0 ) y(x0 ) 2 x0 (y(x0 ))2 + 6
p
,
y 0 (x0 ) =
2x0
x0 y(x0 )2 + 6 y(x0 )

1 1 2 3 12 + 6
5

= .
y 0 (3) =
12
23
3 12 + 6 1

15
c) Kao u zadatku 4., jednakost y = (2 + cos x)x logaritmujemo, a zatim
diferenciramo:
log y = x log(2 + cos x),
y0
sin x
= log(2 + cos x) + x
,
y
2 + cos x
odakle dobijamo
y 0 (x) = (2 + cos x)x1 ((2 + cos x) log(2 + cos x) x sin x) .
Specijalno,
y 0 (0) = (2 + cos 0)1 ((2 + cos 0) log(2 + cos 0) 0 sin 0) = log 3.

d) Izvod parametarski zadate funkcije x = tsin t, y = 1cos t u proizvoljnoj

tacki je
(1 cos t)0
y 0 (t)
sin t
=
.
y 0 (x) = 0
=
0
x (t)
(t sin t)
1 cos t
Da bismo odredili vrednost patametra t0 tako da je x(t0 ) = x0 , y(t0 ) = y(x0 ),
resavamo sistem jednacina
t sin t = ,
1 cos t = 2.
Iz druge jednacine zakljucujemo da je cos t = 1, tj. t = + 2k, k Z.
Zamenom u prvoj jednacini dobijamo
+ 2k sin( + 2k) = ,
odakle je 2k = 0, tj. k = 0. Prema tome, t0 = , pa je
y 0 (x0 ) =

sin t0
= 0.
1 cos t0

7. Odrediti y 00 (x) i y 00 (0) ako je funkcija y(x) zadata eksplicitno:

a) y =

etan x

1
+
;
cos x

r
b) y = arctan

1+x
.
1x

16
Re
senje: a)

y = etan x +

1
,
cos x

1
1
etan x + sin x

(
sin
x)
=
,
cos2 x cos2 x
cos2 x
tan x
0
e
+ sin x
y 00 = (y 0 )0 =
cos2 x

1
tan
x
e
+ cos x cos2 x etan x + sin x (2 cos x sin x)
2
cos x
=
cos4 x
y 0 = etan x

etan x + cos3 x + 2 sin x cos x etan x + 2 sin2 x cos x

cos4 x

etan x (1 + 2 sin x cos x) + cos x cos2 x + 2 sin2 x

=
cos4 x

etan x (1 + sin 2x) + cos x 1 + sin2 x

,
=
cos4 x
=

etan 0 (1 + sin 0) + cos 0 1 + sin2 0

y (0) =
= 2.
cos4 0
00

r
b) y = arctan

1+x
,
1x

1
y0 =
,
2 1 x2

0

1/2 0 1
3/2
1
1
1

y 00 =
1 x2

1 x2
=
=
(2x)
2
2
2
2 1 x2
x
= q
,
y 00 (0) = 0.
2 (1 x2 )3
8. Odrediti y 00 (x) i y 00 (x0 ) ako je funkcija y(x) zadata implicitno:
a) x2 + 2xy + y 2 4x + 2y = 2,
b) exy = x + y,
c)

log y +

x
= 1,
y

x0 = 0;
x0 = 0.

x0 = 1;

17
Re
senje: a) Primetimo da su jednacinom
x2 + 2xy + y 2 4x + 2y = 2
implicitno zadate dve funkcije y = y1 (x) i y = y2 (x). Primenom postupka
opisanog u zadatku 3. dobijamo njihov prvi izvod:
y0 =

2xy
.
1+x+y

Diferenciranjem dobijene jednakosti nalazimo drugi izvod obeju funkcija u

proizvoljnoj tacki oblasti definisanosti:

00

0 0

y = (y ) =

2xy
1+x+y

(2 x y)0 (1 + x + y) (2 x y)(1 + x + y)0

(1 + x + y)2

(1 y 0 )(1 + x + y) (2 x y)(1 + y 0 )
(1 + x + y)2

3(1 + y 0 )
.
(1 + x + y)2

Za x = 1 imamo
y 00 (1) =

3(1 + y 0 (1))
.
(1 + 1 + y(1))2

Za odredivanje y(1) zamenimo x = 1 u jednacini

x2 + 2xy + y 2 4x + 2y = 2
i dobijamo
1 + 2y(1) + y(1)2 4 + 2y(1) = 2,
tj.
y(1)2 + 4y(1) 5 = 0,
cija su resenja y1 (1) = 1 i y2 (1) = 5. Sada je
y10 (1) =

2 1 y1 (1)
= 0,
1 + 1 + y1 (1)

y20 (1) =

2 1 y2 (1)
6
=
= 2
1 + 1 + y2 (1)
3

18
i
3(1 + y10 (1))
3
1
= 2 = ,
(1 + 1 + y1 (1))2
3
3
0
3(1 + y2 (1))
3
1
y200 (1) =
=
= .
2
2
(1 + 1 + y2 (1))
(3)
3
y100 (1) =

b) Izvodi funkcije implicitno zadate sa exy = x + y

y0 =

1 yexy
,
xexy 1

00

u proizvoljnoj tacki su

0 0

y = (y ) =

1 yexy
xexy 1

(1 yexy )0 (xexy 1) (1 yexy )(xexy 1)0

(xexy 1)2

(y 0 exy yexy (y + xy 0 )) (xexy 1) (1 yexy ) (exy + xexy (y + xy 0 ))

(xexy 1)2

= exy
= exy

(y 0 + y(y + xy 0 )) (xexy 1) + (1 yexy ) (1 + x(y + xy 0 ))

(xexy 1)2

(1 x(exy + x y)) y 0 1 + y(exy x + y)

.
(xexy 1)2

Zamenom x = 0 u jednacini exy = x + y

dobijamo y(0) = 1, pa je

1 1 e01
= 0,
0 e01 1

01 + 0 1) 0 1 + 1 (e01 0 + 1)
00
01 1 0 (e
y (0) = e
= 1.
(0 e01 1)2
y 0 (0) =

c) Jednacinu mozemo da transformisemo u oblik y log y + x = y, a zatim

diferenciranjem i resavanjem dobijene jednacine po y 0 dobijamo prvi izvod
funkcije u proizvoljnoj tacki:
y0 =

1
.
log y

19
Ponovnim diferenciranjem dobijamo i drugi izvod:

00

0 0

y = (y ) =

1
log y

0
=

y0
1
y0
=
.
log2 y y
y log2 y

Vrednost funkcije u tacki x = 0 je y(0) = e, a vrednosti izvoda su

y 0 (0) = 1,

1
y 00 (0) = .
e

Primetimo da se bez transformacije polazne jednacine dobijaju drugaciji oblici

prvog i drugog izvoda funkcije:
y0 =

y
,
xy

y 00 =

xy 0 y
.
(x y)2

Oni su ekvivalentni onima koji su prethodno dobijeni, sto se moze pokazati

koriscenjem polazne jednacine.
9. Odrediti y 00 (x) i y 00 (x0 ) ako je funkcija y(x) zadata parametarski:

x = e2t ,
a)
x0 = e;
y = e2t ,

b)

x = 2(t cos t),

y = 2(1 sin t),

x0 = .

Re
senje: a) Prvi izvod parametarski zadate funkcije u proizvoljnoj tacki je
dy
dy
(e2t )0
2e2t
y 0 (x) =
= dt = 2t 0 =
= e4t .
dx
dx
(e )
2e2t
dt
Drugi izvod odredujemo na sledeci nacin:

d dy
d 4t
00
y (x) =
=
e .
dx dx
dx
Primenjujuci pravila za izvod slozene funkcije:
d 4t dt
dt
d 4t
e =
e
= 4e4t
dx
dt
dx
dx

20
i izvod inverzne funkcije:
dt
1
1
=
,
=
dx
dx
2e2t
dt
dobijamo

1
= 2e6t .
2e2t
Tacka cija je apscisa x0 = e dobija se za vrednost parametra t0 = 1/2.
Zato je
2
y 00 (e) = 2e3 = 3 .
e
y 00 (x) = 4e4t

b) Slicno kao u prethodnom zadatku odredujemo:

dy
(2(1 sin t))0
dy
cos t
2 cos t
y 0 (x) =
= dt =
=
,
=
0
dx
dx
(2(t cos t))
2(1 + sin t)
1 + sin t
dt
d
y (x) =
dx
00

dy
dx

d
=
dx

cos t
d
cos t
dt

1 + sin t
dt
1 + sin t dx

1
1
1
1
1
=
=
.
1 + sin t dx
1 + sin t 2(1 + sin t)
2(1 + sin t)2
dt

Specijalno, 2(t cos t) = se dobija za t0 = /2, pa je

y 00 () =

1
1
= .
2(1 + sin /2)2
8

10. Dokazati da je funkcija

y(x) = e

+ e

resenje diferencijalne jednacine

1
1
xy 00 + y 0 y = 0.
2
4
Re
senje: Izvodi zadate funkcije su
0

y =

2 x

00

y =

x( x

1) + e

4x x

x (x

+ 1)

21
Zamenom u levoj strani jednacine dobija se
1
1
xy 00 + y 0 y
2
4

e x ( x 1) + e x ( x + 1) e x e x e x + e x

=
+

4
4 x
4 x

e x ( x 1 + 1) + e x ( x + 1 1) e x + e x

= 0.
4
4 x
11. Dokazati da funkcija
f (x) = log

e2x 1
e2x + 1

zadovoljava diferencijalnu jednacinu

2(e4x + 1)f 0 (x) + (e4x 1)f 00 (x) = 0.
Re
senje: Kako je
4e2x
,
f (x) = 4x
e 1
0

imamo

00

f (x) =

8e2x e4x + 1
(e4x 1)2

2 e4x + 1 f 0 (x) + e4x 1 f 00 (x)

4x
4e2x
4x
8e2x e4x + 1
= 2 e + 1 4x
e 1
= 0.
e 1
(e4x 1)2

12. Odrediti y (n) (x) (n N) ako je:

a) y = sin(ax + b);

b) y = cos(ax + b);

c) y = eax+b ;

d) y = log(ax + b).

Re
senje: a) Imajuci u vidu da je prvih nekoliko izvoda funkcije jednako:

y 0 = (sin(ax + b))0 = a cos(ax + b) = a sin ax + b +

,
2

y 00 = a sin ax + b +
= a2 cos ax + b +
= a2 sin ax + b + 2
,
2
2
2

y 000 = a2 sin ax + b + 2
= a3 cos ax + b + 2
= a3 sin ax + b + 3
2
2

y (4) = a3 sin ax + b + 3
= a4 cos ax + b + 3
= a4 sin ax + b + 4
2
2

,
2

,
2

22
mozemo da pretpostavimo da je izvod reda n (n N) oblika

n
y (n) = an sin ax + b +
.
2
Dokaz izvodimo matematickom indukcijom. Za n = 1 tvrdenje vazi. Pretpostavimo da vazi za neki prirodni broj k, tj. da je

k
(k)
k
y = a sin ax + b +
.
2
Tada je
y

(k+1)

0
k
k
(k)
k
k+1
= y
= a sin ax + b +
=a
cos ax + b +
2
2

(k
+
1)
k
k+1
k+1
+
=a
sin ax + b +
,
=a
sin ax + b +
2
2
2

sto znaci da vazi i za prirodan broj k + 1. Prema tome, tvrdenje vazi za svaki
prirodan broj n, tj.

n
y (n) = (sin(ax + b))(n) = an sin ax + b +
.
2
b) Na isti nacin dobijamo

n
(cos(ax + b))(n) = an cos ax + b +
2

(n N).

c) Kako za funkciju y = eax+b vazi:

y 0 = aeax+b ,

y 00 = a2 eax+b ,

y 000 = a3 eax+b , . . .

pretpostavljamo da je

(n)
y (n) = eax+b
= an eax+b

(n N).

Tvrdenje se dokazuje matematickom indukcijom na prethodno opisan nacin.

d) Za funkciju y = log(ax + b) imamo:
y0 =

a
,
ax + b

y 00 =

a2
,
(ax + b)2

y 000 =

2a3
,
(ax + b)3

y (4) =

3 2a4
.
(ax + b)4

23
S obzirom na prva cetiri izvoda pretpostavljamo da je
y (n) = (1)n1

an (n 1)!
(ax + b)n

i dokazujemo matematickom indukcijom. Za n = 1 tvrdenje vazi. Iz indukcijske pretpostavke da tvrdenje vazi za n = k, tj.
y (k) = (1)k1

ak (k 1)!
,
(ax + b)k

sledi
y

(k+1)

0
k
k1 k
k
(k)
k1 a (k 1)!
=
(1)
a
(k

1)!
(ax
+
b)
= y
= (1)
(ax + b)k

ak+1 k!
= (1)k1 ak (k 1)! ka(ax + b)k1 = (1)k
,
(ax + b)k+1

sto znaci da vazi i za n = k + 1. Prema tome, vazi

y (n) = (log(ax + b))(n) = (1)n1

an (n 1)!
(ax + b)n

(n N).

13. Ako je n N, odrediti:

a)

1
2x 3

(n)

b)

2x + 3
2x 3

(n)

c)

1
2
4x 9

(n)
.

Re
senje: a) Na nacin opisan u zadatku 12. d) dokazujemo da je

b) Kako je

1
2x 3

(n)
=

(1)n 2n n!
.
(2x 3)n+1

2x + 3
6
=1+
,
2x 3
2x 3

vazi

2x + 3
2x 3

(n)

= 1+

6
2x 3

(n)

=6

1
2x 3

(n)
=

(1)n 6 2n n!
.
(2x 3)n+1

24
c) Transformisemo datu racionalnu funkciju na sledeci nacin:
1
1
1
=
=
2
4x 9
(2x + 3)(2x 3)
6

1
1

2x 3 2x + 3

odakle dobijamo

1
2
4x 9

(n)

14. Odrediti

1
=
6

1
1

2x 3 2x + 3

(n)

1
=
6

1
2x 3

(n)

1 (1)n 2n n!
(1)n 2n n!
=

6 (2x 3)n+1 (2x + 3)n+1

(1)n 2n n!
1
1
=

.
6
(2x 3)n+1 (2x + 3)n+1

1x

1
2x + 3

(n) !

(n)
(n N),

a zatim, koristeci dobijeni rezultat, odrediti i

1 + x + x2

1x

(n)
(n N).

1
Re
senje: Neka je f (x) =
. Tada je:
1x

0 1
f 0 (x) = (1 x)1/2 = (1 x)3/2 ,
2
0 1 3
1
00
3/2
f (x) =
(1 x)5/2 ,
(1 x)
=
2
2 2
0 1 3 5
1 3
f 000 (x) =
(1 x)7/2 .
(1 x)5/2 =
2 2
2 2 2
Uocavanjem pravilnosti pretpostavljamo da za proizvoljno n N vazi
f (n) (x) =

(2n 1)!!
(2n 1)(2n 3) 3 1
(1 x)(2n+1)/2 . = p
.
n
n
2
2
(1 x)2n+1

Dokaz matematickom indukcijom opisan u zadatku 12. bice izostavljen.

25

Za odredivanje

1 + x + x2

1x

(n)
primenjujemo Lajbnicovu formulu

(f (x)g(x))

(n)

n
X
n (nk)
=
f
(x)g (k) (x),
k
k=0

pri cemu je g(x) = 1 + x + x2 . Kako je

g 0 (x) = 1 + 2x,

g 00 (x) = 2,

g (k) (x) = 0,

k = 3, 4, . . .

u navedenoj sumi su svi sabirci za k = 3, 4, . . . , n jednaki nuli. Zato je

n
X
n (nk)
(f (x)g(x))(n) =
f
(x)g (k) (x)
k
k=0



n (n)
n (n1)
n (n2)
0
=
f (x)g(x) +
f
(x)g (x) +
f
(x)g 00 (x)
0
1
2
(2n 1)!!
(2n 3)!!
p
= p
(1 + x + x2 ) + n
(1 + 2x)
n
2n+1
n1
2
(1 x)
2
(1 x)2n1
(2n 5)!!
p
+ n(n 1)
.
n2
2
(1 x)2n3
Sredivanjem poslednjeg izraza dobijamo

1 + x + x2

1x

(n)
=

3(2n 5)!!
p
(1 6n + 4n2 ) (2n 1)x + x2 .
2n (1 x)2n+1

15. Za n N odrediti

(n)
a) e3x+2
;

b)

2
(n)
(3x + 2x + 1)e3x+2
.

Re
senje: a) Izvod reda n funkcije f (x) = e3x+2 je (videti zadatak 12. c))

(n)
f (n) (x) = e3x+2
= 3n e3x+2 .

(n)
b) Izvod (3x2 + 2x + 1)e3x+2
odredujemo primenom Lajbnicove formule
za izvod proizvoda funkcija
f (x) = e3x+2

g(x) = 3x2 + 2x + 1.

26
Izvodi ovih funkcija su
f (k) (x) = 3k e3x+2 ,

k = 0, 1, 2, . . . ,

g (0) (x) = 3x2 + 2x + 1,

g (k) (x) = 0,

g 0 (x) = 6x + 2,

g 00 (x) = 6,

k = 3, 4, . . . ,

pa vazi:
n
X
2

n (nk)
(n)
3x+2 (n)
(3x + 2x + 1)e
= (f (x)g(x)) =
f
(x)g (k) (x)
k
k=0



n (n)
n
n (n2)
(0)
(n1)
0
=
f (x)g (x) +
f
(x)g (x) +
f
(x)g 00 (x)
0
1
2



n n 3x+2
n n1 3x+2
n n2 3x+2
2
=
3 e
(3x + 2x + 1) +
3
e
(6x + 2) +
3
e
6
0
1
2

= 3n1 e3x+2 3(3x2 + 2x + 1) + 2n(3x + 1) + n(n 1)

= 3n1 e3x+2 9x2 + 6(n + 1)x + n2 + n + 3 .

(n)
16. Odrediti 23x 32x
(n N).
Re
senje: Matematickom indukcijom se moze dokazati da za proizvoljno n N
vazi:
3x (n)
2x (n)
2
= (3 log 2)n 23x ,
3
= (2 log 3)n 32x .
Primenom Lajbnicove formule dobijamo:
n
3x 2x (n) X
n 3x (k) 2x (nk)
2 3
2
3
=
k
k=0
n

n
(3 log 2)n 23x (2 log 3)nk 32x
=
k
k=0

n
X
n
3 log 2 k
n 3x 2x
= (2 log 3) 2 3
2 log 3
k
k=0

3 log 2 n
n 3x 2x
= (2 log 3) 2 3
1+
2 log 3
(2
log
3
+ 3 log 2)n
= (2 log 3)n 23x 32x
(2 log 3)n
= 23x 32x logn 72.

27
Do istog rezultata se moze doci i bez koriscenja Lajbnicove formule na sledeci
nacin:
3x 2x (n) 3 2 x (n)
= (72x )(n) = 72x log 72 = 23x 32x logn 72.
2 3
= 2 3
17. Dokazati da funkcija
r
f (x) = arctan

1+x
1x

zadovoljava diferencijalnu jednacinu

1 x2 f 00 (x) xf 0 (x) = 0
i odrediti f 0 (0) i f 00 (0). Da li se moze odrediti f (n) (0) za proizvoljno n N?
Re
senje: Izvodi date funkcije su
1
f 0 (x) =
,
2 1 x2

f 00 (x) =

x
2 (1

x2 )

,
1 x2

pa je zaista

1 x2 f 00 (x) xf 0 (x) = 1 x2

x
2 (1

x2 )

x
= 0.
2
1x
2 1 x2

Da bismo odredili f (n) (0) za proizvoljno n N, potrazimo nti izvod izraza na

levoj i desnoj strani jednakosti primenom Lajbnicove formule:

1 x2 f 00 (x) = xf 0 (x),

(n) 0 (n)
1 x2 f 00 (x)
= xf (x)
,

n
n
X n
X n
(k) 00
1 x2
(x)(k) (f 0 (x))(nk) .
(f (x))(nk) =
k
k
k=0

Kako je

k=0

(f 00 (x))(nk) = f (nk+2) (x), (f 0 (x))(nk) = f (nk+1) (x),

0
1 x2 = 2x,

00
1 x2 = 2,

(k)
1 x2
= 0,

i
(x)0 = 1,

(x)(k) = 0,

k = 2, 3, . . . ,

k = 3, 4, . . .

28
imamo:



(n+2)
n
n
n
2
(n+1)
(1 x f
(x) +
(2x)f
(x) +
(2)f (n) (x)
0
1
2


n
n (n)
(n+1)
=
xf
(x) +
f (x),
0
1
tj.

(1 x2 f (n+2) (x) 2nxf (n+1) (x) n(n 1)f (n) (x) = xf (n+1) (x) + nf (n) (x).
Za x = 0 jednakost postaje
f (n+2) (0) = n2 f (n) (0),

n N.

Imajuci u vidu da je f 0 (0) = 1/2 i f 00 (0) = 0, vazi sledece:

1
f 000 (0) = ,
2
f (6) (0) = 0,

f (4) (0) = 0,
1
f (7) (0) = 52 32 ,
2

1
f (5) (0) = 32 ,
2
f (8) (0) = 0.

Pretpostavku da je za proizvoljno k N
1
f (2k+1) (0) = ((2k 1)!!)2 ,
2

f (2k) (0) = 0.

treba dokazati matematickom indukcujom, sto prepustamo citaocu.