INTEGRALI ZADACI ( VI-DEO)

Integracija nekih iracionalnih funkcija

Kad smo radili racionalna funkcije, videli smo da ,u principu, moemo odrediti integral svake racionalne funkcije.
Zato e nam kod integrala sa iracionalnom funkcijom prvi poso biti da ga pogodnom smenom ili na neki drugi nain
svedemo na integral racionalne funkcije.

Prouiemo tri metode za reavanje:

m

R[ x, (

ax + b n
ax + b s
) ,.......(
) ]dx
cx + d
cx + d

i)

Reavanje integrala tipa

ii)

Integracija diferencijalnog binoma

iii)

Ojlerove smene

Integrali tipa

Ovde emo uzimati smenu

Primer 1.

dx

1+

ax + b
ax + b
R[ x, ( cx + d ) n ,.......( cx + d ) s ]dx

ax + b
= t k , gde je k najmanji zajedniki sadralac za razlomke
cx + d

m
r
,.......,
n
s

=?
1

Ovde imamo samo

x = x 2 pa e nam smena biti

x = t2 .

x = t2
dx
2tdt
tdt
1 + x = dx = 2tdt = 1 + t = 2 1 + t = Kao trik dodamo i oduzmemo 1 u brojiocu =
2

t +1
t + 1 1
1
1

dt = 2
dt
dt = 2 dt
dt = 2(t ln 1 + t ) + C vratimo smenu
1+ t
1
+
t
1
+
t
1
+
t

= 2 x 2 ln 1 + x + C

Primer 2.

x
3

dx = ?
1

Sada imamo dva razliita korena

3.

x
3

dx =

x = t6
dx = 6t 5 dt

t6
1 3 t6

x = x2 i

6t 5 dt = 6

x = x 3 smena je x = t 6 , jer je 6 najmanji zajedniki sadralac za 2 i

t3
t8
5

=
t
dt
6
1 t 2 dt
1 t2

Dobili smo integral racionalne funkcije , to nam je i bio cilj. Ovde je racionalna funkcija neprava, pa najpre moramo
podeliti polinome da dobijemo pravu racionalnu funkciju...

t8
t8
= 2
1 t2
t 1
t 8 : (t 2 1) = t 6 + t 4 + t 2 + 1
t8 t 6
t6
t6 t4
t4
t4 t2
t2
t2 1
1 ostatak

Pa je

t8
t8
1
=

= (t 6 + t 4 + t 2 + 1 + 2 )
2
2
1 t
t 1
t 1

t8
1
t7 t5 t3
1 t 1
6
4
2
dt
=

6
(
t
+
t
+
t
+
1
+
)
dt
=

6(
+ + + t + ln
) + C vratimo smenu t = 6 x
2
2

1 t
t 1
7 5 3
2 t +1
6

6
6
x
x
x
1
= 6(
+
+
+ 6 x + ln
7
5
3
2

6
6

x 1
)+C
x +1

Integracija diferencijalnog binoma

Pod ovom klasom integrala podrazumevamo integrale oblika

(a + bx n ) p dx .

Podintegralni izraz se naziva diferencijalni binom.

Na poso je da najpre dati integral spakujemo da bude ovakvog oblika a zatim da iz njega proitamo vrednosti za

m,n,p a zatim i za a i b.

U zavisnosti od vrednosti ovih brojeva razlikujemo tri situacije:

1) Ako je p-ceo broj , onda dizanjem binoma (a+bxn) na p-ti stepen, ovaj integral bude kao integral racionalne
funkcije
m +1
ceo broj , smena je a+bxn = ts , gde je s imenilac razlomka p
2) Ako je
n
m +1
3) Ako je
+p ceo broj, tada je smena ax-n + b=ts , gde je s opet imenilac razlomka p
n
Posle smene, ovaj integral se svodi na integral racionalne funkcije kao to smo ve pomenuli na poetku fajla.

Primer 3.

x
dx = ?
1 + x3

Spakujemo podintegralnu funkciju:

1
2

1
1

x
x
x
3 2
2
dx =
dx =
dx = x (1 + x ) dx
1
1 + x3
1 + x3
3 2
(1 + x )

Ovaj integral uporedjujemo sa

(a + bx n ) p dx

1
1
m = ; n = 3; p =
i a = 1; b = 1
2
2
1
3
+1
m +1 2
1
=
= 2 = nije ceo broj!
n
3
3 2
m +1
1 1
+ p = = 0 ceo broj !
2 2
n

Znai, ovo je trea situacija. Uzmemo odgovarajuu smenu:

a x n + b = t s
1
1
m = ; n = 3; p =
i a = 1; b = 1
2
2
a x n + b = t s 1 x 3 + 1 = t 2 x 3 + 1 = t 2 je smena

E , sad nije lako. Znamo da posle uvodjenja smene novi integral treba da bude sve po t .
Smenu diferenciramo ( nadjemo izvod i izrazimo dx). Iz smene izraavamo one izraze koje ostanu po x a moramo da ih
prebacimo da budu po t. Ovde vam je neophodna dobra matematika tehnika od ranije...

1 + x3
1
x + 1 = t 3 = t 2 1 + x3 = t 2 x 3 x 3 = 2
1
1

x
x
t 1
dx = x 2 (1 + x 3 ) 2 dx =
=
3
4
1+ x
2tdt
x 2tdt
4
3 x dx = 2tdt dx =
dx =
3x 4
3

x x 4 2tdt
1 x 4 2 t dt
2
2
1
=
= x3 dt = 2 dt =

2 3
3
3
3
3 t 1
t x
t x

t 1
1 t 1
2 1
ln
+ C = ln
+ C Moramo da vratimo smenu...
3 2
t +1
3 t +1
1 + x3

x 3 + 1 = t 2 t =

x3
1 + x3

1 t 1
1
ln
+ C = ln
3 t +1
3

x3
1 + x3
x3

Primer 4.

dx
3

3 (1 + x 1 )

1
+1

1 + x3 x 3
1
+ C = ln
3

1
1 + x 3 x3
+ C = ln
+C
3
1 + x3 + x3
1 + x3 + x3
x3
x3

=?

Opet najpre spakujemo podintegralnu funkciju i odredimo vrednisti za m,n,p i za a i b.

dx
3

3 (1 + x 1 )

1
3

= x (1 + x ) dx
3

1
( a + bx n ) p dx m = 3; n = 1; p = ; i a = 1; b = 1
3

m + 1 3 + 1
=
= 2 ceo broj
n
1
Ovde dakle imamo 2. situaciju:
Smena je : a + bx n = t s 1 + x 1 = t 3
1
t 1
2
x dx = 2tdt dx = x 2 2tdt

1 + x 1 = t 3 x =

dx
3

3 (1 + x 1 )

= 2

x 2 2tdt
x 3 3 t3

= 2

t dt
dt
= 2 zamenimo x koje smo gore izrazili...
x
x t

dt
t4
= 2 (t 3 1)dt = 2( t ) + C moramo da vratimo smenu...
1
4
3
t 1

Iz 1 + x 1 = t 3 t 3 = 1 +

1
1+ x
t=3
, pa je
x
x

1+ x 4
1+ x 3 1+ x
(
)

t
1
+
x
x
x
x 3 1+ x ) + C
2( t ) + C = 2(
3
) + C = 2(
4
4
x
4
x
1+ x
1
+
x
1+ x 1+ x
= 2 3
( x 1) + C = 2 3
(
1) + C
x
4
x
4x
4

Naravno , ako va profesor trai napakujte reenje kakvo on voli...

Ojlerove smene

Ojlerove smene upotrebljavamo za reavanje integrala oblika

To znai da se u imeniocu ovog integrala nalazi

Pazite, integrale oblika

(mx + n)

dx
ax + bx + c
2

R ( x,

ax 2 + bx + c )dx

ax 2 + bx + c pa plus ili minus neki linearni polinom po x.

reavamo smenom mx + n =

1
i tako izbegnemo Ojlera
t

Prva Ojlerova smena

U integralu

R ( x,

ax 2 + bx + c )dx

Ako je a > 0 uvodimo smenu

posmatramo ax 2 + bx + c .

ax 2 + bx + c = ax + t . Da li emo izabrati plus ili minus ispred

a zavisi od

konkretnog zadatka . Postupak je na dalje isti za oba znaka( recimo da smo uzeli plus):

ax 2 + bx + c = + a x + t.......................kvadriramo
ax 2 + bx + c = ( ax + t ) 2
ax 2 + bx + c = ax 2 + 2 a x t + t 2

odavde izrazimo x

bx 2 a x t = t 2 c
x(b 2 a t ) = t 2 c
x=

t2 c
b 2 a t

Sad diferenciramo, pazimo, na desnoj strani je izvod kolinika

Integral se svede na integraciju racionalne funkcije koja je po t.

Druga Ojlerova smena

Ako je u posmatranom integralu c > 0 , uvodimo smenu
zavisno od zadatka , biramo plus ili minus ispred

ax 2 + bx + c = x t c . Kao i u prethodnom sluaju,

c.

Ako recimo izaberemo plus , dalje radimo(i za minus bi radili isto):

ax 2 + bx + c = x t + c ........................kvadriramo
ax 2 + bx + c = x 2 t 2 + 2 x t c + c
ax 2 + bx x 2 t 2 2 x t c = 0
x 2 (a t 2 ) + x(b 2 t c ) = 0.......................izvuemo x kao zajedniki
x [ x(a t 2 ) + (b 2 t c )] = 0......................... A B = 0 A = 0 B = 0
x = 0 x(a t 2 ) + (b 2 t c ) = 0
x(a t 2 ) + b 2 t c = 0
x(a t 2 ) = 2 t c b
x=

2t c b
a t2

Kao i u prvoj Ojlerovoj smeni x je izraeno kao funkcija od t, pa e po logici stvari i dx i

ax 2 + bx + c

takodje biti funkcije od t. Diferenciramo, vratimo se u integral i dobijemo integraciju racionalne funkcije.

Trea Ojlerova smena

Ova smena se koristi kad je diskriminanta za ax 2 + bx + c pozitivna , odnosno kad ova kvadratna jednaina ima
razliita, realna reenja. Tada je
Uvodimo smenu

ax 2 + bx + c = a ( x x1 )( x x2 ) .

a ( x x1 )( x x2 ) = ( x x1 ) t

ili

a ( x x1 )( x x2 ) = ( x x2 ) t .

Opet zavisi sve od konkretnog zadatka da li emo uzeti jednu ili drugu smenu...
Ako recimo uzmemo :
a ( x x1 )( x x2 ) = ( x x1 ) t..............kvadriramo
a ( x x1 )( x x2 ) = ( x x1 ) 2 t 2 ......................... sve prebacimo na levu stranu
a ( x x1 )( x x2 ) ( x x1 ) 2 t 2 = 0
( x x1 )[a ( x x2 ) ( x x1 ) t 2 ] = 0 a( x x2 ) ( x x1 ) t 2 = 0
ax ax2 x t 2 + x1 t 2 = 0
ax x t 2 = ax2 x1 t 2
x(a t 2 ) = ax2 x1 t 2
x=

ax2 x1 t 2
a t2

Na dalje isto kao i kod prve i druge smene...dobijemo racionalnu funkciju itd.

Primer 5.

x+

dx
x2 + x + 1

=?

Najpre proverimo da li kvadratna funkcija pod korenom ima reenja:

x 2 + x + 1 = 0 x1,2 =

1 12 4 1 1 1 3
=
nema realna reenja!
2 1
2

Ovde je a=1, c=1. Moemo uzeti prvu ili drugu Ojlerovu smenu.
Recimo uzmemo prvu.

ax 2 + bx + c = ax + t Kad zamenimo a=1 dobijamo

x2 + x + 1 = x + t
Da li da biramo minus ili plus?
Kako je u imeniocu podintegralne funkcije x + x 2 + x + 1 , bolje je izabrati minus jer e posle ti x-sevi da se potiru:
x + x 2 + x + 1 = x + ( x + t ) = x x + t = t
Ne bi bila greka ni da uzmemo plus ali onda komplikujemo situaciju i sami sebi pravimo posao...

x2 + x + 1 = x + t

kvadriramo

x 2 + x + 1 = ( x + t ) 2
x 2 + x + 1 = x 2 2tx + t 2

sve sa x prebacimo na levu stranu

x + 2tx = t 2 1
x(1 + 2t ) = t 2 1
t 2 1
x=
2t + 1

diferenciramo(izvod)

t 2 1
dx =
pazi , moramo izvod kolinika
`dt
2t + 1
2t (2t + 1) 2(t 2 1)
dx =
dt
(2t + 1) 2
dx =

4t 2 + 2t 2t 2 + 2
dt
(2t + 1) 2

dx =

2t 2 + 2t + 2
dt
(2t + 1) 2

2(t 2 + t + 1)
dx =
dt
(2t + 1) 2

Vraamo se u integral:

2(t 2 + t + 1)
2(t 2 + t + 1)
dt
dt
dx
2(t 2 + t + 1)
t2 + t +1
(2t + 1) 2
(2t + 1) 2
=
dt = 2
dt
x + x2 + x + 1 = x x + t =
t
t (2t + 1) 2
t (2t + 1) 2

Dobili smo racionalnu funkciju . Postupak njenog reavanja je detaljno objanjen u jednom od prethodnih fajlova sa
zadacima iz integrala.
Izvlaimo racionalnu funkciju:

t2 + t +1
A
B
C
= +
+
.............................. / it (2t + 1) 2
2
2
t (2t + 1)
t 2t + 1 (2t + 1)
t 2 + t + 1 = A(2t + 1) 2 + Bt (2t + 1) + Ct
t 2 + t + 1 = A(4t 2 + 4t + 1) + 2 Bt 2 + Bt + Ct
t 2 + t + 1 = 4 At 2 + 4 At + A + 2 Bt 2 + Bt + Ct
t 2 + t + 1 = t 2 (4 A + 2 B) + t (4 A + B + C ) + A
uporedjujemo :
4 A + 2B = 1
4A + B + C = 1
A =1
4 + 2 B = 1 2 B = 3 B =

3
2

3
3
4 +C =1 C =
2
2
Vratimo se u razlaganje :
3
3

t2 + t +1 1
2
= + 2 +
t (2t + 1) 2 t 2t + 1 (2t + 1) 2

Sad integral od svakog posebno...

t2 + t +1
1
3
1
3
dt
t (2t + 1)2 dt = t dt 2 2t + 1 dt 2 (2t + 1)2

Ovaj trei emo reiti na stranu...

1
2t + 1 = z
dz
1
dt
1
2 = 1 z 2 dz = 1 z = 1 =
=
2
dt
=
dz
=
2
2

(2t + 1)
z
2
2 1
2z
2(2t + 1)
1
dt = dz
2

Sada je:
t2 + t +1
1
3
1
3
dt
t (2t + 1)2 dt = t dt 2 2t + 1 dt 2 (2t + 1)2

3 1
3
1
= ln t ln 2t + 1
+C
2 2
2 2(2t + 1)
3
3
= ln t ln 2t + 1 +
+C
4
4(2t + 1)
Dakle reenje ovog integrala po t je:

x+

dx
x2 + x + 1

= 2

t2 + t +1
3
3
dt = 2 ln t ln 2t + 1 +
+C
2
t (2t + 1)
4
4(2t + 1)

Moramo da vratimo t.
Iz

x2 + x + 1 = x + t t = x + x2 + x + 1

3
3
+C =
2 ln t ln 2t + 1 +
4
4(2t + 1)

3
3
2 ln x + x 2 + x + 1 ln 2( x + x 2 + x + 1) + 1 +
+C
2

4
x
x
x
4(2(
+
+
+
1)
+
1)

Ako va profesor zahteva vi malo ovo prisredite...

10