DEIVOST

Ceo broj a je deiv celim brojem b 6= 0 ako postoji ceo broj q takav da je a = b q .
U tom sluqaju kaemo i da b deli a.
b | a oznaqava da b deli a.
b 6 | a oznaqava da a ne deli b.
Napomena 1.1. (1) Deivost nulom nije definisana: nijedan broj nije deiv
nulom!
(2) U skupu prirodnih brojeva vai:
iz a = bc sledi b | a,
xto ne vai u skupu celih brojeva; na primer: 0 = 0 5, ali 0 6 | 0.
(3) Za cele brojeve vai:
iz a = bc sledi ili b | a ili b = a = 0.
Navodimo osnovne osobine relacije deivosti.
Tvree 1.2. Za cele brojeve a, b, c, d vae skedea tvrea.
a) Ako a | b i b 6= 0, tada je |a| 6 |b|.
b) Ako a | b i b | a, tada je a = b ili a = b.
c) Ako a | b i b | c, tada a | c.
d) Ako a | b tada a | b c.
e) Ako d | a i d | b tada d | a x + b y za svaki par celih brojeva (x, y). 
Tvree 1.3. Ako u formuli a1 + . . . + an = b1 + . . . bm za sve sabirke, osim moda
jednog, znamo da su deivi celim brojem d, tada je i taj sabirak deiv sa d. 
Ovu posledicu 
cesto koristimo vizuelnim pregledom algebarskog izraza.
Primer 1. Na primer, neka treba rexiti jednaqinu x3 y + y 2 = xy 3 + xy + 1. Jasno,
y 6= 0, pa uoqimo sve sabirke deive sa y :

x3 y + y 2 = xy 3 + xy + 1 .

Zakuqujemo y | 1, pa imamo dva sluqaja y = 1 i y = 1.

10 y = 1.
Jednaqina postaje x3 + 1 = x + x + 1 odnosno x3 = 2x... Rexee je x = 0 .
20 y = 1.
Jednaqina postaje x3 + 1 = x x + 1 odnosno x3 = 2x... Rexee je x = 0.
1.1. Rexiti u skupu prirodnih brojeva jednaqine (a) xy = y +5 (b) xy = x+y +6
(v) xy = 7x + 2y 9 (g) x2 y = 2x2 + y + 5 (d) x2 y = y 3 + 9 () y 3 xy 2 = 3x2 3y 2 + 27.
1 1 1 1 1 1 1
1.2. Rexiti u skupu celih brojeva jednaqine (a) = (b) + = .
x y 33 x y xy 3
1
2 DEIVOST
1.1. Koliqnik i ostatak.

Neka je d 6= 0 ceo broj. Sa d Z oznaqavamo skup svih celih brojeva koji su

deivi brojem d. Skup dZ = {..., 2d. d, 0, d, 2d, ...} grafiqki predstavamo i na
brojevnoj pravi. Na primer, za d = 2 skup 2Z (skup parnih brojeva) predstavl-
jamo:
+2 +2 +2 +2 +2 +2

2Z ... ...
-6 -4 -2 0 2 4 6
Sliqno, predstavamo i skup neparnih brojeva 2Z + 1 = {2x + 1 | x Z}; to su oni
brojevi koji, kada ih umaimo za 1, postaju parni.
+2 +2 +2 +2 +2

2Z + 1 ... ...
-5 -3 -1 1 3 5
Sa slike moemo primetiti da se skup 2 Z + 1 dobija translacijom skupa 2 Z
za +1 (udesno za 1). Skupovi 2 Z i 2 Z + 1 qine particiju (ili rastavae,
razbijae) skupa Z, odnosno disjunktni su i unija im je ceo skup celih brojeva;
to oznaqavamo sa Z = 2 Z 2 Z + 1. Primetimo da je particija takva da se svaki
en deo moe dobiti od onog drugog translacijom za 1 (ali i 1, 3, 5, ...).
Sliqnu particiju skupa Z dobijamo posmatrajui skup 3 Z i egove translate
za +1 i +2.
+3 +3 +3 +3

3Z ... ...
-6 -3 0 3 6
+3 +3 +3 +3

3Z + 1 ... ...
-5 -2 1 4
+3 +3 +3 +3

3Z + 2 ... ...
-4 -1 2 5
Cele brojeve smo podelili na tri dela: Z = 3 Z 3 Z + 1 3 Z + 2 .... Uopxte, za
svaki prirodan broj d (i ceo 6= 0) imamo particiju
Z = dZ (dZ + 1) (dZ + 2) . . . (dZ + (d 1)) .
Svaki ceo broj a se nalazi u taqno jednom skupu dZ + r, gde je r {0, 1, ..., d 1}
(ako je d ceo onda r {0, 1, ...,.1}). Formalno, ovu qienicu izraavamo teoremom
o deeu.
Teorema o deeu Za svaki par celih brojeva a i b 6= 0 postoje jedinstveni
celi brojevi q i r takvi da vai: a = bq + r i 0 6 r < |b|.
Dokaz. Neka su a i b 6= 0 celi brojevi. Formirajmo skup S = {abx | x Z}. Prime-
timo da skup S sadri bar jedan prirodan broj; prema Arhimedovom svojstvu on
sadri proizvono velike prirodne brojeve. Neka je a bq > 0 najmai nenega-
tivan ceo broj koji pripada skupu S . Tvrdimo da vai a bq < |b|. U suprotnom,
iz |b| 6 a bq dobijamo
 DEIVOST 3

b
0 6 a bq |b| = a b(q + |b| ) < a bq ,

xto je, zbog a b(q + |b|b ) S , u suprotnosti sa pretpostavenom minimalnosti

broja a bq S . Prema tome, vai 0 6 a bq < |b|. Definixemo r = a bq . Imamo:
a = bq + r i 0 6 r < |b|.
Preostaje da dokaemo jedinstvenost para (q, r). Pretpostavimo da za par (q 0 , r0 )
vai a = bq 0 + r0 i 0 6 r0 < |b|. Tada iz bq + r = bq 0 + r0 imamo
(1) b(q q 0 ) = r0 r .
Odavde, zbog b 6= 0, sledi da b deli r0 r, pa prema tvreu 1.2(a) imamo dve
mogunosti: r0 r = 0 i b 6 |r0 r|. Brojevi r i r0 pripadaju intervalu [0, |b| 1] pa
za ihovu razliku vai 0 6 |r0 r| < |b|, odkale zzakuqujemo da druga mogunost
ne moe vaiti. Prema tome, vai r0 r = 0, odnosno r0 = r. Tada iz b(q q 0 ) = 0,
zbog b 6= 0, izvodimo q = q 0 . Time je jedinstvenost dokazana. 
Ako su a i b 6= 0 celi brojevi i q, r zadovoavaju zakuqak teoreme o
deeu, tada kaemo da je q koliqnik, a r ostatak pri deeu broja a
brojem b.
Primer 2. a) 100 = 14 7 + 2, pa 100 ima ostatak 2 pri deeu i sa 14 i sa 7.
b) 9 = 1 5 + 4, pa 9 ima ostatak 4 pri deeu sa 5.
c) 9 = (2) 5 + 1, pa 9 ima ostatak 1 pri deeu sa 5.
d) 9 = (1) (5) + 4, pa 9 ima ostatak 4 pri deeu sa 5.
e) 9 = 2 (5) + 1, pa 9 ima ostatak 1 pri deeu sa 5.
Teorema o deeu daje i tumaqee vizuelno dobijene particije
Z = dZ (dZ + 1) (dZ + 2) . . . (dZ + (d 1))
Svaki prirodan broj pripada taqno jednom od skupova dZ + r = {kd + r | k Z}
r = 0, 1, ..., |d| 1; a dZ + r ako i samo broj a ima ostatak r pri deeu sa d.
Posebno, ceo broj a je deiv celim brojem d ako i samo ako a daje ostatak 0 pri
deeu sa d.
1.3. Dokazati sledeu verziju Teoreme o deeu u skupu prirodnih brojeva: za
svaka dva prirodna broja a, b postoje jedinstveni prirodan broj q i nenegativan
ceo broj r takvi da je a = bq + r i r 6 b.
1.4. Neka je d 6= 0 ceo broj. Dokazati sledea tvrea:
a) Celi brojevi a i a imaju isti ostatak prideeu sa d.
b) Ako ceo broj a ima ostatak r 6= 0 pri deeu sa d, tada broj a ima ostatak
|d| r pri deeu sa d.
Primer 3. Za svaki ceo broj n vai: 6 | n akko 2 | n i 3 | n.
Prvo, ako 6 | n tada je n = 6k za neki ceo broj k, pa iz n = 6k = 2(3k) = 3(2k)
sledi da 2 | n i 3 | n. U drugom smeru, pretpostavimo 2 | n i 3 | n; tada je n = 3k
za neki ceo broj k. Tvrdimo da je k paran broj. U suprotnom, vai k = 2m + 1
za neki ceo broj m. Tada n = 3(2m + 1) = 2(3m + 1) + 1, pa je n neparan, xto je
u suprotnosti sa 2 | n. Prema tome, k je paran i vai k = 2l za neki ceo broj l.
Tada je n = 3k = 3(2l) = 6l, pa vai 6 | n.
Primer 4. Dokaimo da je proizvod tri uzastopna cela broja deiv sa 3. Neka
je n ceo broj i doklaimo da je broj n(n+1)(n+2) deiv sa 3. Imamo tri sluqaja:
10 n = 3k
4 DEIVOST
U ovom sluqaju n(n + 1)(n + 2) = 3k(3k + 2)(3k + 3) = 3(k(3k + 1)(3k + 2)).
20 n = 3k + 1
U ovom sluqaju n(n + 1)(n + 2) = (3k + 1)(3k + 2)(3k + 3) = 3(3k + 1)(3k + 2)(k + 1).
30 n = 3k + 2
U ovom sluqaju n(n + 1)(n + 2) = (3k + 2)(3k + 3)(3k + 4) = 3(3k + 2)(k + 1)(3k + 4).
U sva tri mogua sluqaja je n(n + 1)(n + 2) deiv sa 3.
1.5. Dokazati da je zbir pet uzastopnih celih brojeva deiv sa 5.
1.6. Dokazati da je proizvod tri uzastopna prirodna broja deiv sa 6.
1.7. Dokazati da za svaki ceo broj n vai: 21 | n akko 3 | n i 7 | n.
1.8. Dokazati da kvadrat neparnog broja daje ostatak 1 pri deeu sa 8.
Tvree 1.4. Neka su a, b i d 6= 0 celi brojevi. Sledea tvrea su ekviva-
lentna.
(1) a i b daju isti ostatak pri deeu sa d.
(2) d | b a.
Dokaz. Neka je a = dq + r, gde je r ostatak koji a daje pri deeu sa d.
) Pretpostavimo da vai d | a b. Tada je a b = dx za neki ceo broj x.
Kombinujuisa a = dq + r dobijamo d(x q) + r = b.Odavde, zbog jedinstvenosti
ostatka, zakuqujemo da b daje ostatak r pri deeu sa d.
) se sliqno dokazuje. 
Naredno tvree je laka posledica prethodnog.
Posledica 1.5. Ako su brojevi a1 , . . . an , b1 . . . bm deivi brojem d 6= 0 i vai
a + a1 + . . . an = b + b1 + . . . + bm ,
tada brojevi a i b daju isti ostatak pri deeu sa d. 
Tvree 1.6. Neka pri deeu celim brojem d 6= 0 celi brojevi a i b daju redom
ostatke r i r0 .
(a) a + b i r + r0 imaju isti ostatak pri deeu sa d.
(b) ab i rr0 imaju isti ostatak pri deeu sa d. 
Dokaz. Neka je a = qd + r i b = q 0 d + r0 . Tada je a + b = (q + q 0 )d + (r + r0 ) pa, prema
lemi 1.4 a + b i r + r0 daju isti ostatak pri deeu sa d.
Sliqno, iz ab = (qq 0 d + qr0 + q 0 r)d + rr0 sledi da ab i rr0 daju isti ostatak ppri
deeu sa d. 
1.9. Neka pri deeu celim brojem d 6= 0 brojevi a i b daju redom ostatke r i s.
(a) Dokazati da a2 ab + b i r2 rs + s imaju iste ostatke pri deeu sa d.
(a) Dokazati da a3 ab + b2 i r3 rs + s2 imaju iste ostatke pri deeu sa d.
1.10. Koliki ostatak pri deeu sa 3 moe dati zbir kvadrata tri uzastopna
prirodna broja?
1.11. Dokazati da zbir kvadrata pet uzastopnih prirodnih brojeva nije kvadrat
prirodnog broja.
1.12. Dokazati da jednaqina x2 + y 2 = 10003 nema rexea u skupu celih brojeva
1.13. Dokazati da n2 + 3n + 6 nije deiv sa 25 ni za jedan prirodan broj n.
1.14. Odredi sve trojke prirodnih brojeva a, b, c za koje vai:
 DEIVOST 5

a | 2b + 1 , b | 2c + 1 i c | 2a + 1.
1.15. Neka je I Z neprazan skup za koji vai: ako a, b I , tada ab I . Dokazati
da je I = d Z za neki ceo broj d.
1.16. Neka je I N neprazan skup za koji vai:
Ako a, b I , tada a + b I ; i
Ako a, b I i a < b, tada b a I .
Dokazati da postoji prirodan broj d takav da je I = d N.
1.2. Brojni sistemi.
Teorema 1.7. Neka je D prirodan broj. Za svaki prirodan broj N postoji jedin-
stven prirodni broj m i jedinstvena m + 1-torka nenegativnih celih brojeva
(am , am1 , . . . , a0 ) maih od D, takva da je am > 0 i vai:
N = am Dm + am1 Dm1 + . . . a1 D + a0 .
Ovu jednakost zapisujemo: N = a0 a1 . . . am (D) , xto je zapis broja N u sistemu sa
osnovom D.
Niz (am , am1 , . . . , a0 ) dobijamo sledeom procedurom:
- pri deeu broja N brojem D dobijamo ostatak a0 i koliqnik N1 = D1 (N a0 );
- pri deeu broja N1 brojem D dobijamo ostatak a1 i koliqnik N2 = D1 (N1 a1 );
Nastavamo sa formiraem nizova ai , Ni dok ne dobijemo koliqnik Nm < D, t.j
Nm = am .
Na primer, u dekadnom sistemu imamo:
1234 = 123 10 + 4
123 = 12 10 + 3
12 = 1 10 + 2
1 = 0 10 + 1.

Primer 5. a) Dekadni zapis broja moemo transformisati na razne naqine.

Na primer:
abcd = 1000a + 100b + 10c + d = 100(10a + b) + 10c + d = 100ab + cd .
Prema tome, broj abcd pri deeu sa 100 ima koliqnik ab i ostatak cd.

b) Sliqno, iz abcdef = 1000abc + def sledi da je def ostatak koji broj abcdef
daje pri deeu sa 1000...
U zavisnosti od potrebe, moemo koristiti razne transformacije dekadnog
zapisa; na primer:
abcdef = 1000abc + 10de + f ;
ab00ef = 10000ab + ef ;
ab02e = 1000ab + 20 + e.
1.17. Ako se kvadrat prirodnog broja zavrxava cifrom 5, tada je egov dvoce-
freni zavrxetak 25. Dokazati.
Rexee. Pretpostavimo da se n2 zavrxava cifrom 5. Dekadni zapis broja n je
oblika n = N 5 i vai n = 10N + 5. Imamo
n2 = (10N + 5)2 = 100(N 2 + N ) + 25.
6 DEIVOST
Prema tome, broj n2 ima ostatak 25 pri deeu sa 100, pa se on zavrxava sa 25;
takoe, dekadni zapis broja n2 je M 25 gde je M zapis broja n2 + n. 
Iz rexea prethodnog zadatka uoqavamo i pravilo za raqunae kvadrata
broja koji se zavrxavaju cifrom 5. Ako je n = N 5, tada izraqunamo N 2 + N =
N (N + 1) i na kraj egovog dekadnog zapisa dodamo zavrxetak 25. Na primer
8 9 = 72, pa je 852 = 7225.
1.18. Nai bar 10 razliqitih prirodnih delilaca broja |22 {z
. . . 2}
12

1.19. Ako je cifra desetica prirodnog broja n2 neparna dokazati da mu je cifra

jedinica 6.
1.20. Odredi a, b ako je: 7ab + 4ba = 1a21.

1.3. Kriterijumi deivosti.

Tvree 1.8. Neka je N = an an1 . . . a1 .
(a) 2 | N ako i samo ako 2 | a1 .
(b) 4 | N ako i samo ako 4 | a2 a1 .
(v) 2k | N ako i samo ako 2k | ak . . . a1 . 
Lema 1.9. Neka su a, b celi brojevi i n prirodan broj.
(a) (a b) | an bn (a 6= b).
(b) (a + b) | a2n+1 + b2n+1 (a 6= b).
(c) (a + b) | a2n b2n (a 6= b).
1.21. (a) 9 | 10n 1 (b) 11 | 102n+1 + 1. (v) 11 | 102n 1.
Tvree 1.10. Prirodan broj daje isti ostatak pri deeu sa 3 i 9 kao i egov
zbir cifara. 
Tvree 1.11. Prirodan broj am . . . a0 daje isti ostatak pri deeu sa 11 kao i
broj a0 a1 + a2 + . . . + (1)m am . 
1.22. Koje ostatke pri deeu sa 9 i 11 daje broj 101112 . . . 91?
1.23. Nai najvei prirodan broj a2137b4 koji je deiv sa 72.
1.24. Nai najvei prirodan broj a34b72c4 koji je deiv sa 36.
1.25. Odredi najmai broj deiv sa 15 qije su cifre iz skupa {0, 4}.
1.26. Odredi najvei prirodan broj kome su sve cifre meusobno razliqite i
koji je deiv sa 11.
1.27. Nai sve parove cifara a, b za koje je broj 21a4 + 1a3b deiv sa 6.
1.28. Dokazati da je svaki xestocifren broj oblika abcabc deiv sa 7,11 i 13.
1.29. Dokazati da je broj abcdef abcdef deiv sa 101.
1.30. Neka je N = ab0ab1 . . . ab9.
(a) Odredi ostatak koji N daje pri deeu sa 7.
(b) Odredi N ako znamo da je deiv sa 37.
1.31. Neka je N = 1abc2abc6abc.
(a) Odredi ostatke koje N daje pri deeu sa 7.
(b) Odredi N ako znamo da je deiv sa 101.
 DEIVOST 7

2. Najvei zajedniqki delilac

Neka D(u, v) = {d Z | d | u i d | v} oznaqava skup svih zajedniqkih delilaca bro-
jeva u i v od kojih bar jedan nije 0. Najvei zajedniqki delilac brojeva u i v
je najvei element skupa D(u, v), oznaqava se sa NZD(u, v), ili samo sa (u, v). Na
sliqan naqin definixe se i NZD vixe brojeva, oznaqava se sa NZD(a1 , . . . , an )
ili (a1 , . . . , an ).
Primetimo da iz definicije ne moemo odmah da zakuqimo da je NZD(u, v)
najvei i u smislu deivosti, t.j da je deiv svakim elementom skupa D(u, v).
Lema 2.1. Ako za cele brojeve vai a = bx + c i najvixe jedan od brojeva a, b, c
je 0, tada (a, b) = (b, c).
Dokaz. Dokaimo D(a, b) = D(b, c); odatle sledi zakuqak tvrea. Prvo, ako
d D(a, b), tada d | a i d | b, pa d | a bx = c i d D(b, c). Sliqno, ako d D(b, c), tada
d | b i d | c, pa d | bx + c = a i d D(b, c). 

Za brojeve a i b kaemo da su uzajamno prosti ako vai NZD(a, b) = 1.

2.1. Ako za prirodne brojeve vai a = bx + c, dokazati da je (a, b) = (b, c) = (a, b, c).
2.2. Dokazati da su za svaki prirodan broj n vai
(n, n + 1) = (n, 2n 1) = (2n 1, 3n 1) = (3n + 1, 11n + 4) = 1 .
2.3. Odrediti sve cele brojeve n za koje dati izraz ima celobrojnu vrednost:
2n + 1 5n + 4 2n2 + n + 1 n2 + n 1 2n2 + n + 1
(a) (b) (v) (g) (d)
n+1 2n + 1 n+1 2n + 1 n2 + n + 1
n4 + 10 n3 + 2
() (e) 2 .
n1 n +3
2.4. Odredi sve mogue vrednosti koje moe imati NZD(n2 + 1, 2n + 1) kada je n
prirodan broj.
Euklidov algoritam. Euklidov algoritam opisuje efektivan postupak kojim
pronalazimo najvei zajedniqki delilac para prirodnih brojeva. Zasnovan je
na prethodnoj lemi.
Neka su a > b prirodni brojevi. Vrximo niz deea sa ostatkom, dok god
ostatak ne bude 0.
a = bq1 + a1 gde je 0 < a1 < b. Prema lemi 2.1, imamo (a, b) = (b, a1 ).
b = a1 q2 + a2 gde je 0 < a2 < a1 . Prema lemi 2.1, imamo (b, a1 ) = (a1 , a2 ).
a1 = a2 q3 + a3 gde je 0 < a3 < a2 . Prema lemi 2.1, imamo (a1 , a2 ) = (a2 , a3 ).
....
ak2 = ak1 qk + ak gde je 0 < ak < ak1 . Prema lemi 2.1, (ak2 , ak1 ) = (ak1 , ak ).
ak1 = ak qk+1 . Zbog ak | ak1 imamo (ak1 , ak ) = ak , pa je (a, b) = ak .

Euklidov algoritam je konstruktivan, u smislu da ime efektivno odreu-

jemo NZD datih brojeva. egova posledica je i opxtija qienica izraena
u narednoj teoremi. en dokaz je mogue izvesti i iz Euklidovog algoritma:
indukcijom se proveri da je svaki broj ai oblika ax + by .

Teorema o najveem zajedniqkom deliocu. Ako je d = (a, b), tada postoje celi
brojevi u, v takvi da je d = au + bv .
8 DEIVOST
Dokaz. Posmatrajmo skup I = {ax + by | x, y Z}. I sadri bar jedan prirodan broj,
pa moemo izabrati najmai egov pozitivan element; neka je to c = au + bv .
Tvrdimo da vai I = cZ.
Za svaki ceo broj m vai cm = a(mu) + b(mv) I , pa imamo cZ I . Da dokaemo
obrnutu inkluziju, pretpostavimo e = ax0 + by0 I . Neka je
e = cq + r0 gde je 0 6 r0 < r.
Tada je r0 = e cq = a(u x0 ) + b(v y0 ) I . Kako je r najmai pozitivan qlan
skupa I i vai 0 6 r0 < r, zakuqujemo r0 = 0, odakle sledi c | e i e cZ. Time smo
dokazali obrnutu inkluziju, a samim tim i I = cZ.
Kao posledicu tvrea, zbog a, b I imamo c | a i c | b. Prema tome, c je zajed-
niqki delilac brojeva a i b, pa vai c 6 d. S druge strane, iz c = au + bv , d | a i
d | b imamo d | c, xto zajedno sa 0 < c 6 d povlaqi c = d. Prema tome, d = au + bv . 
Narednu posledicu (dokaza) prethodne teoreme moemo izraziti i na sledei
naqin:
Posledica 2.2. Ako je d = (a, b), tada je {ax + by | x, y Z} = dZ. 
Posledica 2.3. (a) Ako d | a i d | b, tada d | (a, b).
(b) (a, b) = 1 ako i samo ako jednaqina ax + by = 1 ima rexee u skupu celih
brojeva. 
Naredna posledica sledi iz dokaza Teoreme o NZD-u.
Posledica 2.4. Jednaqina ax + by = c ima rexee u skupu celih brojeva ako i
samo ako (a.b) | c. 
Tvree 2.5. Ako d | ab i (d, a) = 1, onda d | b.
Dokaz. a i d su uzajamno prosti, pa postoje celi brojevi u, v takvi da je ax+dy = 1.
Odatle imamo
abx + dby = b.
Zbog d | ab leva strana je deiva sa d, pa vai d | b. 
Tvree 2.6. Ako su a i b uzajamno prosti brojevi, tada vai:
ceo broj je deiv sa ab ako i samo ako je deiv i sa a i sa b.
Dokaz. Pretpostavimo a | c i b | c, pa dokaimo ab | c. Neka je c = ac1 . Imamo
b | ac1 i (b, a) = 1.
Prema tvreu 2.5 imamo b | c1 , pa je c1 = bc2 . Zakuqujemo c = abc2 i ab | c. Time
je dokazan jedan smer ekvivalencije. Drugi smer je trivijalan. 
Za brojeve a1 , . . . , an kaemo da su uzajmno prosti u parovima ako (ai , aj ) = 1 vai
za sve 1 6 i < j 6 n. Naredno tvree se lako izvodi iz prethodnog indukcijom.
Posledica 2.7. Ako su celi brojevi a1 , . . . , an u parovima uzajamno prosti, tada
vai:
a1 . . . an | N ako i samo ako je N deiv svakim od brojeva a1 , . . . , an .
2.5. Dokazati da za sve cele brojeve n vai
(a) 6 | n3 n. (b) 30 | n5 n. (v) 42 | n7 n.
 DEIVOST 9

2.6. Ispitati deivost broja 77 . . . 7} sa 63 i 333.

| {z
27

2.7. Dokazati da je broj 22 . . . 2} deiv sa 1982 1983.

| {z
1980

2.8. Odredi sve brojeve abccba (a 6= 0) koji su deivi sa 495.

2.9. Odredi N = 1a2b3c4a5b6c7a8b9c ako znamo da je deiv sa: (a) 385; (b) 91116;
(v) 7 9 11.
2.10. Ako je (a.c) = (b, c) = 1, onda je (ab, c) = 1. Dokazati.

3. Prosti brojevi

Prirodan broj n > 1 je prost ako ima taqno dva prirodna delioca: 1 i sebe.
Drugim reqima: broj je prost ako se ne moe napisati kao proizvod dva cela
broja vea od 1. Sledee tvree opisuje najvaniju osobinu prostih brojeva.
3.1. Ako je p prost broj, tada vai: p 6 | a ako i samo ako (a, p) = 1.
Tvree 3.1. Neka je p prost broj. Za sve cele brojeve a, b vai:
p | ab ako i samo ako p | a ili p | b.
Dokaz. Netrivijalan smer je . Dokazujemo ga tako xto iz pretpostavki p | ab
i p 6 | a izvodimo p | b. Iz p 6 | a imamo (a, p) = 1 pa, prema teoremi o najveem
zajedniqkom deliocu, postoje celi brojevi u, v takvi da je pu + av = 1. Tada
bpu + bav = b.
Zbog p | ab desna strana je deiva sa p. Prema tome, p | b. 
Indukcijom se lako izvodi sledea posledica.
Tvree 3.2. Ako je proizvod vixe celih brojeva deiv prostim brojem p, tada
p deli bar jedan od qinilaca. 
3.2. Neka je p > 3 prost broj.
(a) Dokazati da se p moe predstaviti u obliku 6k + 1 ili 6k 1.
(b) Dokazati da je p2 1 deiv sa 24.
3.3. Odredi sve parove prostih brojeva za koje vai
(a) p2 2q 2 = 1 (b) p2 5q 2 = 4 (v) p2 8q 2 = 49.
Tvree 3.3. Svaki prirodan broj vei od 1 se moe predstaviti kao proizvod
prostih brojeva.
Dokaz. Indukcijom po n > 1. Za n = 2 tvree vai. Pretpostavimo da ono vai
za sve prirodne brojeve mae od n. Neka je p > 1 najmai delilac broja n. Ako
je p = n, tvree je dokazano. U suprotnom, imamo n = pm gde je m > 1. Prema
induktivnoj hipotezi, m je proizvod prostih brojeva, pa je to i n = pm. 
Teorema 3.4. Postoji beskonaqno mnogo prostih brojeva.
Dokaz. Pretpostavimo, suprotno tvreu, da su p1 , . . . pk svi prosti brojevi.
Posmatrajmo
10 DEIVOST
N = p1 . . . pk + 1.
Neka je p prost delilac broja N . Tada je p = pi za neki indeks i 6 k, pa vai
p | (N p1 . . . pk ) = 1.
Kontradikcija. 
3.4. Dokazati da svaki prirodan broj oblika 4k + 3 ima prost delilac istog
oblika. Dokazati da postoji beskonaqno mnogo prostih brojeva oblika 4k + 3.
3.5. Dokazati da postoji beskonaqno mnogo prostih brojeva oblika 6k + 5.
3.6. Dokazati da postoji beskonaqno mnogo prostih brojeva oblika 3k + 2.

4. Osnovna teorema aritmetike

Teorema 4.1. Svaki prirodan broj N > 1 se na jedinstven naqin predstava u
obliku
N = p1 p2 . . . pk gde su p1 6 p2 6 . . . 6 pk prosti brojevi.
Dokaz. Prema tvreu 3.3 N se moe predstaviti u obliku proizvoda prostih
brojeva. Preostaje da dokaemo jedinstvenost. Neka su
N = p1 p2 . . . pk = q1 q2 . . . qm
dve reprezentacije broja N u vidu proizvoda elemenata neopadajueg niza prostih
brojeva. Iz p1 | q1 . . . qm , prema tvreu 3.2, imamo da p | qi za neki i 6 m. Kako se
radi o prostim brojevima, imamo p1 = qi . Zbog qi > q1 imamo q1 6 p1 . Ponovivxi
ovo rezonovae poqevxi sa q1 | p1 . . . pk , dobijamo p1 6 q1 . Zakuqujemo p1 = q1 .
Nastavivxi ovaj postupak sa p2 . . . pk = q2 . . . qm (indukcija) dobijamo k = m i
pi = qi za 1 6 i 6 k . 
Kao neposrednu posledicu teoreme imamo kanonsku prostu faktorizaciju prirod-
nih brojeva koja se dobija grupisaem jednakih prostih qlanova u proizvodu:
Svaki prirodan broj vei od 1 se na jedinstven naqin predstava u obliku
p1 1 p2 2 . . . pk k (p1 < p2 < . . . pk )
gde su p1 < p2 < . . . pk prosti brojevi, a 1 , . . . , k prirodni brojevi.
Formulixemo i odgovarajuu formu teoreme za skup celih brojeva.
Teorema 4.2. Svaki ceo broj n 6= 0 se na jedinstven naqin predstava u obliku
N = p1 p2 . . . pk gde su p1 6 p2 6 . . . 6 pk prosti brojevi i  {1, 1}. 
4.1. Dokazati da je prirodan broj n potpun kvadrat ako i samo ako su svi
izloioci i u egovoj prostoj faktorizaciji parni brojevi.
4.2. Ako je ab potpun kvadrat i (a, b) = 1, tada su i a i b potpuni kvadrati.
Dokazati.
4.3. Neka je n = p1 1 p2 2 . . . pk k faktorizacija prirodnog broja n. Dokazati da za
svaki prirodan broj m > 1 vai: m | n ako i samo ako je m = p1 1 p2 2 . . . pkk , gde je
i 6 i za sve 1 6 i 6 k .
4.4. Dokazai da iz a3 | b3 sledi a | b.
4.5. Koliko razliqitih prirodnih delilaca ima broj n = p1 1 p2 2 . . . pk k ?
4.6. Sa koliko nula se zavrxava broj 100! ?
 DEIVOST 11

5. Razni zadaci

1. Dexifrovati mnoee 4 15 = 3 9.
2. Proizvod dva dvocifrena broja zapisan je samo pomou qetvorki. Odrediti
te brojeve.
3. Dexifrovati sabirae ako jednakim slovima odgovaraju jednake cifre, a
razliqitim slovima razliqite cifre.

A
AB
ABB
+ABBC
DDA3

4. Odredi sve dvocifrene brojeve ab takve da ab deli a0b.

5. Odrediti sve prirodne brojeve koji su 33 puta vei od zbira svojih cifara.
6. Neka su a i b prirodni brojevi takvi da je a2 + ab + b2 deiv sa 9. Dokazati
da je a deiv sa 3.
7. Dokazati da meu uzastopnih 21 brojeva ima najvixe 7 koji nisu deivi ni
sa 2, ni sa 3, ni sa 5.
8. Napisano je 180 prvih prirodnih brojeva. Izbrisani su svi brojevi koji se
zavrxavaju nulom. Zatim su izbrisani svi brojevi koji su deivi sa 4, a potom
su izbrisani svi brojevi koji su deivi sa 3. Koliko je brojeva ostalo?
9. Napisano je 1200 uzastopnih prirodnih brojeva. Prvo su izbrisani svi
brojevi koji se zavrxavaju nulom. Zatim su izbrisani svi brojevi koji su
deivi sa 4, a na kraju su izbrisani svi brojevi koji su deivi sa 3. Koliko
je brojeva ostalo?
10. Odrediti sve prirodne brojeve koji se zavrxavaju istim dvema ciframa kao
i ihov kvadrat.
11. Poznato je da brojevi 1059, 1417 i 2312 pri deeu prirodnim brojem d > 1
daju isti ostatak r. Izraqunati d r.
12. Trocifren broj pri deeu sa 11 daje ostatak jednak zbiru kvadrata e-
govih cifara. Odredi sve takve brojeve.
13. Ispitati deivost broja |77 {z
. . . 7} sa 777 i 567.
27

14. Koliko ima trocifrenih brojeva koji su 11k + 1 puta vei od zbira svojih
cifara (k N).
15. Odredi N = 1a2b3c4a5b6c7a8b9c ako znamo da je deiv sa: (a) 385; (b) 9 11 16;
(v) 7 9 11.
12 DEIVOST
16. Neka je N = 1abc2abc . . . 9abc.
(a) Odredi ostatke koje N daje pri deeu sa 7, 9 i 37.
(b) Odredi N ako znamo da je deiv sa 808.
17. Odredi najmai broj N = 12abcd34abcd56abcd78abcd (a 6= 0) koji je deiv sa
7 9 11.
18. Neka je N = abcdef i M = bcdef a, pri qemu je ab 6= 0 i N 6= M . Odredi sve N i
M takve da M | N .

19. Neka je N = abcdef i M = cdef ab, pri qemu je ac 6= 0 i N 6= M . Odredi sve N i

M takve da M | N .
20. Neka je N = a1 a2 . . . an i M = an a1 . . . an1 , pri qemu je a1 an 6= 0 i N 6= M . Odredi
sve N i M takve da M | N .
21. Dat je prirodan broj
n = |111 {z
. . . 11} 222
| {z. . . 22}.
1994 1994
Dokazati da je tada izraz n3 3n2 18n deiv sa 13200.
35 47
22. Razlomci 36 i 45 su prirodni brojevi. Uporediti ih po veliqini.
23. Neka je S = 3 + 32 + 33 + + 31994 + 31995 . Dokazati da je S deivo sa 39.
24. Dexifrovati sabirae: A + AB + BB + ABBB = A995.
25. Dexifrovati mnoee:
abcd 9 = dcba.
ako jednakim ciframa odgovaraju jednaka slova i obrnuto, razliqitim ciframa
razliqita slova.
26. Odrediti cifre a i b tako da je broj n = a1995 + 1995b deiv sa 44.

27. Dexifrovati kvadrirae: (5c + 1)2 = abca.

28. Odrediti sve trocifrene brojeve koji su 15 puta vei od zbira svojih
cifara.
29. Ako je p prost broj, onda je 1995p + 1 sloen broj. Dokazati.
30. Odredi najmai prirodan broj n takav da su zbirovi cifara brojeva n i
n + 1 deivi sa 2015.
31. Ako su p i p2 + 1 prosti brojevi dokazati da je i p3 + 2 prost broj.
32. Neka je p prost broj vei od 3. Dokazati da je 2p + p2 sloen broj.
33. Dati su redom prirodni brojevi: 1,2,3,. . . ,1994,1995.
Brixemo ma koja
dva broja iz datog niza i umesto ih pixemo ili ihov zbir, ili apsolutnu
vrednost ihove razlike. Postupak se ponava sve dok ne ostane samo jedan
broj. Moe li taj posledi broj biti:
a) 0;
b) 1995?