Tarihi Kadıköy İskeleleri Ziyaret Tepe Kalesi

TA 07
TA
Mmarlk
Arkeoloj
Kltr Sanat
Dergs
Say 7
SONBAHAR KI
2015 2016
20 TL
Ziyaret Tepe Kalesi
Tarihi Kadky skeleleri
Paphlagoniada Bir Pontos Askeri
Trakya Etnoloji Mzesi
Bayndr Geleneksel Konut

Alan ve Koruma Sorunlar
Arkeolojik Alan Ynetimi
4
Eski ada Kars-Ani Blgesinin
En nemli Savunma Tesisi:
Ziyaret Tepe Kalesi
Prof. Dr. Oktay Belli
Yrd. Do. Dr. Ayhan Yardmcel
14
stanbulda Bir Kltr Ziyaretgh:
Asker Mze ve Kltr Sitesi
Komutanl - 1
A. Sefa zkaya
24
Banu Bilgiciolu
32
Kelik Manastr Restorasyonu:
20 Yln Ardndan Bir Deerlendirme
Bilal Bilgili
42
Yrd. Do. Dr. ahin Yldrm
50
Trkiye'de Karosimann Tarihi
Ceren Kktrk
54
Yeni Kaynaklara Gre Bursa
Beg-Saraynn Yapl Tarihi
ve Orhan Gz Dneminde
n Edilen lk Blmleri
Hakan Ylmaz
66
Bayndr Geleneksel Konut Alan
ve Koruma Sorunlar
Do. Dr. Hmeyra Birol Akkurt
74
Alexandropolisin Yllanm
Evinden Trakya Yaamna:
Nazan Yavuzolu Atasoy
82
Arkeolojik Alan Ynetimi:
Neolitik Yerlemelerin Korunmasna
Ynelik Yaplan almalar
Ara. Gr. Mge Cengiz
Do. Dr. Mine Tana Zeren
90
Kurucularmzdan:
Orhan Alsa (1914-1991)
Yaync
Trkiye Ant evre Turizm
Deerlerini Koruma Vakf
Asmaalt Cad. 2 Kirazhan
Eminn 34134 stanbul
T. +90 212 514 46 82 83
F. +90 212 514 46 84
tac@tacvakfi.org.tr
Bask ve Renk Ayrm

MAS Matbaaclk A..
Hamidiye Mahallesi
Souksu Caddesi 3
Kathane 34408 stanbul
T. +90 212 294 10 00
F. +90 212 294 90 80
info@masmat.com.tr
SERTFKA N
129-79
Yayn Tr
Yaygn, Sreli
Ylda 4 kez
TA Vakf Adna mtiyaz Sahibi

M. Sinan Genim
YaYIN Kurulu
Y. Mim. Kksal Anadol
Prof. Dr. Smer Atasoy
Dr. M. Sinan Genim
Av. Sait Karabulut
Yaz ileri Mdr
Ergin zcan
Editr
Mnevver Azr Genim
YAZI LER ASSTANI
Sevim Korkut
Grafik Tasarm
Ula Uur
Yaymlanan yazlarn etik,

bilimsel ve hukuki sorumluluu
yazarlara ait olup TA Vakfn
sorumlu klmaz. Her trl yaz
ve grseller kaynak gsterilerek
kullanlabilir.
ISSN
2148-0974
4
Eski ada Kars-Ani Blgesinin
En nemli Savunma Tesisi:
Ziyaret Tepe Kalesi
Yrd. Do. Dr. Ayhan Yardmcel
14
stanbulda Bir Kltr Ziyaretgh:
Asker Mze ve Kltr Sitesi
Komutanl - 1
A. Sefa zkaya
24
Banu Bilgiciolu
32
Kelik Manastr Restorasyonu:
20 Yln Ardndan Bir Deerlendirme
Bilal Bilgili
42
Yrd. Do. Dr. ahin Yldrm
50
Trkiye'de Karosimann Tarihi
Ceren Kktrk
54
Yeni Kaynaklara Gre Bursa
Beg-Saraynn Yapl Tarihi
ve Orhan Gz Dneminde
n Edilen lk Blmleri
Hakan Ylmaz
66
Bayndr Geleneksel Konut Alan
ve Koruma Sorunlar
Do. Dr. Hmeyra Birol Akkurt
74
Alexandropolisin Yllanm
Evinden Trakya Yaamna:
Nazan Yavuzolu Atasoy
82
Arkeolojik Alan Ynetimi:
Neolitik Yerlemelerin Korunmasna
Ynelik Yaplan almalar
Ara. Gr. Mge Cengiz
Do. Dr. Mine Tana Zeren
90
Kurucularmzdan:
Orhan Alsa (1914-1991)
Yaync
Trkiye Ant evre Turizm
Deerlerini Koruma Vakf
Asmaalt Cad. 2 Kirazhan
Eminn 34134 stanbul
T. +90 212 514 46 82 83
F. +90 212 514 46 84
tac@tacvakfi.org.tr
Bask ve Renk Ayrm

MAS Matbaaclk A..
Hamidiye Mahallesi
Souksu Caddesi 3
Kathane 34408 stanbul
T. +90 212 294 10 00
F. +90 212 294 90 80
info@masmat.com.tr
SERTFKA N
129-79
Yayn Tr
Yaygn, Sreli
Ylda 4 kez
TA Vakf Adna mtiyaz Sahibi

M. Sinan Genim
YaYIN Kurulu
Y. Mim. Kksal Anadol
Prof. Dr. Smer Atasoy
Dr. M. Sinan Genim
Av. Sait Karabulut
Yaz ileri Mdr
Ergin zcan
Editr
Mnevver Azr Genim
YAZI LER ASSTANI
Sevim Korkut
Grafik Tasarm
Ula Uur
Yaymlanan yazlarn etik,

bilimsel ve hukuki sorumluluu
yazarlara ait olup TA Vakfn
sorumlu klmaz. Her trl yaz
ve grseller kaynak gsterilerek
kullanlabilir.
ISSN
2148-0974
Dr. M. SNAN GENM
Sunu
Farkl disiplinlerden zgn makalelere yer verdiimiz TA Vakf Dergisinin Sonbahar 2015 K
2016 dnemini kapsayan bu yedinci saysnda ilgin konular ile youn bir say hazrlamaya altk.
Belli Eitim Kltr Tarih ve Arkeoloji Aratrma Merkezinin bakanln yrtmekte olan
Prof. Dr. Oktay Belli ile Yrd. Do. Dr. Ayhan Yardimciel makalelerinde Kars-Ani Blgesinin Erken
Demir a nekropol ile Urartu Krall ncesi savunma mimarisini aydnlatan Ziyaret Tepe
Kalesini kaleme alrken; A. Sefa zkaya, Harbiye Asker Mzesini tantt makalesinin ilk blm
ile yer alyor. nceki saylarmzda da yazlarn bulacanz Sanat Tarihisi Banu Bilgiciolu bu kez
bir zamanlar stanbuldaki deniz trafiinin en nemli noktalarndan biri olan Kadkyn tarihi
iskelelerini anlatrken; Bilal Bilgili, koni biimli kayalara oyulmu olan rgp-Cemil Kelik
Manastrn ele ald makalesinde, manastrda gerekletirilen yapsal salamlatrma
uygulamalarn ve mevcut durumu deerlendiriyor.
Bartn niversitesi Arkeoloji Blm retim grevlisi Yrd. Do. Dr. ahin Yldrm, 2012
ylnda gnmzde Kastamonuna bal olan, antik alarda Paphlagonia olarak adlandrlan Al
blgesinde defineciler tarafndan tahrip edilmi bir tmlsn iinde yer alan mezar yapsn
inceliyor. Ceren Kktrkn Trkiyede Karosimann Tarihi balkl yazsn, Hakan Ylmazn
Orhan Gznin Bursada yaptrd, k Paa-zde ve Nernin Beg-saray olarak adlandrdklar
tam teekkll ilk Osmanl saray olan Bursa saraynn yapl tarihine ilikin kaytlar inceledii
yazs takip ediyor.
Dokuz Eyll niversitesi Restorasyon Programnda grev yapmakta olan Do. Dr. Hmeyra
Birol Akkurt, kltrel mirasn nemli bir paras olan tarihi yerleimlerin korunmas erevesinde
zmire bal Kk Menderes Havzasnda yer alan Bayndr yerleiminin koruma sorunlarn ele
alrken; mzecilik ve sanat tarihi alannda almalarn srdrmekte olan Nazan Atasoy,
Trakyann sosyal ve kltrel balarn gstermeye ve gnmz modern toplumu ile geleneksellik
arasndaki ilikiye dikkat ekmekte olan Yunanistann Alexandropolis kentindeki tarihsel bir
evde bulunan Trakya Etnoloji Mzesini anlatyor.
Son olarak Ara. Gr. Mge Cengiz ve Dokuz Eyll niversitesi Restorasyon Anabilim Dal
5
retim grevlisi Do. Dr. Mine Tana Zeren, ortaklaa sunduklar Arkeolojik Alan Ynetimi balkl
makalede arkeolojik alanlarn geleneksel kltrn devam olarak bir ynetim plan erevesiyle
gelecee aktarlmas balamnda yaplan almalar konu almaktalar. Kurucularmzdan
sayfamzda ise Mimar Orhan Alsan (1914-1991) ksa yaam hikayesi yer alyor.
Keyifli okumalar dileimizle,
TA Vakf adna
Dr. M. Sinan Genim
4
TA VAKFI
1976da stanbulda kurulan Trkiye Ant evre Turizm Deerlerini Koruma Vakf, Trkiyenin ve Anadolu
uygarlklarnn sanat ve kltr varlklarn ve mimari mirasn, doal, tarihsel, kltrel, estetik ve turizm
deerlerini korumak, yaatmak, bu deerlerin gemile gelecek arasnda kltrel bir ba dokusu eklinde
TA 0 7
devamlln salamak amacyla korunmas gerekli kltr varlklarnn onarm ve yenilenmesi zerine
younlamtr. Avrupa Kltrel Miras Kurulular Federasyonu yesi olan TA Vakf, ok sayda korunmas
gerekli kltr varlnn restorasyonunu ve uygulama projelerini gerekletirmesinin yan sra eitli
yayn faaliyetlerinde bulunmakta ve ilgili disiplinlerde konferans dizileri dzenlemektedir.
Dr. M. SNAN GENM
Sunu
Farkl disiplinlerden zgn makalelere yer verdiimiz TA Vakf Dergisinin Sonbahar 2015 K
2016 dnemini kapsayan bu yedinci saysnda ilgin konular ile youn bir say hazrlamaya altk.
Belli Eitim Kltr Tarih ve Arkeoloji Aratrma Merkezinin bakanln yrtmekte olan
Prof. Dr. Oktay Belli ile Yrd. Do. Dr. Ayhan Yardimciel makalelerinde Kars-Ani Blgesinin Erken
Demir a nekropol ile Urartu Krall ncesi savunma mimarisini aydnlatan Ziyaret Tepe
Kalesini kaleme alrken; A. Sefa zkaya, Harbiye Asker Mzesini tantt makalesinin ilk blm
ile yer alyor. nceki saylarmzda da yazlarn bulacanz Sanat Tarihisi Banu Bilgiciolu bu kez
bir zamanlar stanbuldaki deniz trafiinin en nemli noktalarndan biri olan Kadkyn tarihi
iskelelerini anlatrken; Bilal Bilgili, koni biimli kayalara oyulmu olan rgp-Cemil Kelik
Manastrn ele ald makalesinde, manastrda gerekletirilen yapsal salamlatrma
uygulamalarn ve mevcut durumu deerlendiriyor.
Bartn niversitesi Arkeoloji Blm retim grevlisi Yrd. Do. Dr. ahin Yldrm, 2012
ylnda gnmzde Kastamonuna bal olan, antik alarda Paphlagonia olarak adlandrlan Al
blgesinde defineciler tarafndan tahrip edilmi bir tmlsn iinde yer alan mezar yapsn
inceliyor. Ceren Kktrkn Trkiyede Karosimann Tarihi balkl yazsn, Hakan Ylmazn
Orhan Gznin Bursada yaptrd, k Paa-zde ve Nernin Beg-saray olarak adlandrdklar
tam teekkll ilk Osmanl saray olan Bursa saraynn yapl tarihine ilikin kaytlar inceledii
yazs takip ediyor.
Dokuz Eyll niversitesi Restorasyon Programnda grev yapmakta olan Do. Dr. Hmeyra
Birol Akkurt, kltrel mirasn nemli bir paras olan tarihi yerleimlerin korunmas erevesinde
zmire bal Kk Menderes Havzasnda yer alan Bayndr yerleiminin koruma sorunlarn ele
alrken; mzecilik ve sanat tarihi alannda almalarn srdrmekte olan Nazan Atasoy,
Trakyann sosyal ve kltrel balarn gstermeye ve gnmz modern toplumu ile geleneksellik
arasndaki ilikiye dikkat ekmekte olan Yunanistann Alexandropolis kentindeki tarihsel bir
evde bulunan Trakya Etnoloji Mzesini anlatyor.
Son olarak Ara. Gr. Mge Cengiz ve Dokuz Eyll niversitesi Restorasyon Anabilim Dal
5
retim grevlisi Do. Dr. Mine Tana Zeren, ortaklaa sunduklar Arkeolojik Alan Ynetimi balkl
makalede arkeolojik alanlarn geleneksel kltrn devam olarak bir ynetim plan erevesiyle
gelecee aktarlmas balamnda yaplan almalar konu almaktalar. Kurucularmzdan
sayfamzda ise Mimar Orhan Alsan (1914-1991) ksa yaam hikayesi yer alyor.
Keyifli okumalar dileimizle,
TA Vakf adna
Dr. M. Sinan Genim
4
TA VAKFI
1976da stanbulda kurulan Trkiye Ant evre Turizm Deerlerini Koruma Vakf, Trkiyenin ve Anadolu
uygarlklarnn sanat ve kltr varlklarn ve mimari mirasn, doal, tarihsel, kltrel, estetik ve turizm
deerlerini korumak, yaatmak, bu deerlerin gemile gelecek arasnda kltrel bir ba dokusu eklinde
TA 0 7
devamlln salamak amacyla korunmas gerekli kltr varlklarnn onarm ve yenilenmesi zerine
younlamtr. Avrupa Kltrel Miras Kurulular Federasyonu yesi olan TA Vakf, ok sayda korunmas
gerekli kltr varlnn restorasyonunu ve uygulama projelerini gerekletirmesinin yan sra eitli
yayn faaliyetlerinde bulunmakta ve ilgili disiplinlerde konferans dizileri dzenlemektedir.
T A R H
HAKAN YILMAZ
Aratrmac-Yazar
M M A R L I K
1
k Paa-zde, Tevr-i l-i
Osmn, stanbul Arkeoloji
Mzesi Ktp. nr.: 1504, vr. 8b:
Kend Yei-ehre vard.
Yannda olan zlere evler
yapdurd, anda uraland. Anu
adn Yei-ehr odlar.
2
Kend Yei-ehre varub tatgh
idindi, yannda olan zlere evler
buyurd, mamr itdi. Andan tri
aa Yei-ehr dinildi. Mehmed
Ner, Kitb- Cihn-nm, I, haz.:
F. Reit Unat - M. Altay Kymen,
Ankara 1949, s. 112, st. 11-12.
54
55
6
Rahm elebi, ehrngz-i
Yei-ehr, Berlin Staatsbibliothek,
MS Diez A.O, nr.: 57, vr. 4b-5a.
7
emseddn Sm burada
Osman Gzye atfla: Pdih-
mrun-ileyh aretlerini
sarayn ba arbeleri
el-yevm mevcddur. der. Kr.
a.mlf., msl-Alm, VI,
stanbul 1306-1316, s. 4805.
8
Ekrem Hakk Ayverdi, a.g.e.,
s. 16. Mellif burada hamamn
Yunan igline kadar
kullanlmaya devm ettiini
sylemektedir.
4
Yeniehir Saray Hamamna ok
yakn bir noktada bulunan bu
mevkiinin paralelinde, imdilerde
depo olarak kullanlan bir alanda
saray harabelerinden arta kald
tahmin edilen baz kalntlara
rastlanmas, Yeniehir Saraynn
ortaya karlmas konusunda
arkeologlar iin kk de olsa bir
mit olmutur.
Osman Gznin Yeniehirde Kurduu lk Osmanl Saray
Osman Gznin, 700/1300 yl civrnda Bursa yaknlarnda Yeniehiri

kurduu zaman burada kk bir saray in ettirdii tarih ve topografik
delillerden aka anlalmaktadr. Osmanl mverrihlerinden k Paazde, Orhan Gznin imam shak Fakihin gzlemlerine dayanarak, Osman
Gznin Yeniehiri kurunca buray kendisine karar yeri edindiine iret
eder1; yine onun ada olan Mehmed Ner de kroniinde Sultan Osmann
buray beyliinin tatgh hline getirdiini syler2. Kroniklerde yer alan
bu gibi ifdelerle mverrihlerin, aslnda Osmanl Devletinin Yeniehirde
in edilen ilk Osmanl saraynn varlna iret etmi olduklar, blgede
yer alan topografik ve toponomik veriler dorultusunda kesin olarak
ortaya kmaktadr.
Nitekim Yeniehirde bulunan Saray hamam, bu saraydan gnmze
intikl etmi yegne ve en nemli topografik delil olduu gibi3; buraya ok
yakn noktada bulunan bir mevkiinin asrlardr Saray-n adn tayor
olmas4 ve Matrak Nasuhun 1533 yl civrnda Beyn- Menzil-i Sefer-i
Ireyn adl eserinde izdii Yeniehir minyatrne saray kalntlarn aka
yanstmas5, Osmanl Devletinin kurucu hkmdarnn in ettirdii ilk
saraynn Yeni-ehir Saray olduunu kesinletirmektedir. 700/1300 trihinde
Yeniehirin kuruluu srasnda yapldnda phe olmayan bu ilk Osmanl
saray, Orhan Gznin Bursay fethine kadar 20 yl akn bir sre Osmanl
U Sultanlnn idre merkezi olmu; fetihten sonra i kalede Beg-saraynn
in ediliinden ve devlet merkezinin Bursaya naklediliinden sonra ise
abucak nemini yitirerek harbeye dnm ve varl neredeyse
tammen unutulmutur.
Osman Gznin Yeniehirdeki sarayn, in ediliinden iki buuk
asr akn bir sre sonra grm olan Bursal ir Rahm elebi (.
975/1567), 970/1562-63ten sonra mderris olduu dnemde Yeniehir
hakknda yazd ehrngz-i Yei-ehr adl eserinde sarayn kendi
zamanndaki durumunu yle tasvir etmitir:
Naar eyle ol Eyvn- nigne
Olupdur - Kisrden nmne
Baub barna gibi a
Aar gzden kesilmez anl ya
Bandan ayaa dek gz gz olm Ve-l her bir gzi ya-ile olm
Gz aub nie yirden yle b-cn
Diler kim eyleye ol ehri seyrn
Ya bir rendrr kim anda urm
Zemne nie yirden pene urm
zlmi alasndan aldurub ser Gz ne irimesn dir ehri gzler
TA 0 7
Yeni Kaynaklara
Gre Bursa
Beg-Saraynn
Yapl Tarihi
ve Orhan Gz
Dneminde n
Edilen lk Blmleri
3
Ekrem Hakk Ayverdi, Osmanl
Mimarsinin lk Devri: 630-805
(1230-1402), I, stanbul 1966,
s. 15-16. Osman Gznin einin
Bilecike yerletii ve Yeniehir
Sarayna ait olan bu kk
hamamda kadnlar ve erkekler
iin ayr blmler bulunduu
dikkate alnrsa, onun bugn
mevcut olmayan bu saraynda bir
Harem dairesinin mevcut olduu
dnlebilir.
5
Matrak Nasuh (Nash
es-Silh), Beyn- Menzil-i
Sefer-i Ireyn, Ktp. TY,
nr.: 5964, vr. 14b.
Kurulu dnemi Osmanl mimarisi ve messese ve medeniyet tarihini

aydnlatabilecek nitelikte gnmze ok az sayda ada kaynak ve
materyal ulaabilmitir. Bu soruna bal olarak, Osmanllarn Yeniehir ve
Bursada kurduklar ilk Osmanl saraylar hakknda da birka bilgi krnts
dnda pek bir ey bilinmektedir.
Yeniehir Saray hakknda, sonraki asrlara ait kaynak ve belgelerde
yaplan birka kk atf ve topografik birka kant dnda neredeyse
hibir bilgi mevcut deildir. Osmanl mverrihlerinden k Paa-zde ve
Nernin Beg-saray olarak adlandrdklar Bursa saray hakknda da,
imdiye kadar hibir ada kaynak ya da belge ele gememi ve sonraki
pdiahlar tarafndan yaptrlan ek binalarla zaman iinde iyice geniletilen
sarayn Orhan Gz dneminde tasarlanan ilk ekli ve hangi blmlerden
meydana geldii konusunda bugne dek herhangi bir bilimsel aratrmaya
yer verilmemitir. Bu makalede Osman Gznin Yeniehirde kurduu ilk
saray hakkndaki veriler toplu bir ekilde incelendikten sonra, Orhan Gznin
Bursada yaptrd Beg-saray hakknda gnmz aratrmaclar tarafndan
bilinmeyen ada kaynaklardaki kaytlar ilk kez gndeme getirilerek, bu
tam teekkll ilk Osmanl saraynn yapl tarihine ilikin yeni tespitlere
ve in edilen ilk blmleri hakknda ayrntl tasvirlere yer verilecektir.
| Civrnda var bir cmi-i pk
Olupdur ubbesi mnend-i eflk
Mcell an- pki cmle mermer
Bir dilber gibi ran v -ter
Stn stinde - anber-ekn
Olub ebr-y bn gibi pr-n
Ba egmez miver-i rfe stn
rimi ara her - nign6
Rahm elebinin bu dizeleri, Yeniehir Saraynn vaktiyle grkemli

bir yapya sahipken XVI. yzyln ortalarnda tamamen harap bir hle
geldiini, duvarlarnn alan gediklerden gz gz olduunu, yklan odalar
iine talarn dolduunu ve sulama kanallarnn bozulmas nedeniyle duvar
deliklerinden sularn akp durduunu mkemmel bir tebihle gzler nne
sermitir. Sarayn durumunu yakndan grm olan mellif, ilveten ana
binnn yannda bir de ren yeri bulunduunu, ancak tpk saray bins
gibi, yaad asrda onun da alt stne dnmesine ykk ve perian bir
hlde olduunu haber vermitir.
emseddn Sm msl-Almnda XX. yzyl balarnda Osman
Gznin saraynn harbelerinin hl mevcut olduunu bir grg hidi
olarak bize bildirmitir7. Onun bu izlenimi, yukarda szn ettiimiz
Hamam hri olmak zere8, sarayn asln tekil eden binlarn 500 yla
yakn bir sre harap hlde kaldn gstermektedir.
Osmanl Beyliinin Bursann fethinden sonra, ncekine nisbetle
daha fakl bir byme, gelime ve devletleme sreci ierisine girdii
devrin kaynak ve belgelerine yansyan baz kaytlardan anlalmaktadr.
Bu byme ve gelime srecinin sz konusu materyallerde iret edilen
en nemli delili; Orhan Gznin Bursay fethettikten hemen sonra Bursa
T A R H
HAKAN YILMAZ
Aratrmac-Yazar
M M A R L I K
1
Mzesi Ktp. nr.: 1504, vr. 8b:
Kend Yei-ehre vard.
Yannda olan zlere evler
yapdurd, anda uraland. Anu
adn Yei-ehr odlar.
2
Kend Yei-ehre varub tatgh
idindi, yannda olan zlere evler
buyurd, mamr itdi. Andan tri
aa Yei-ehr dinildi. Mehmed
Ner, Kitb- Cihn-nm, I, haz.:
F. Reit Unat - M. Altay Kymen,
Ankara 1949, s. 112, st. 11-12.
54
55
6
MS Diez A.O, nr.: 57, vr. 4b-5a.
7
emseddn Sm burada
Osman Gzye atfla: Pdih-
mrun-ileyh aretlerini
sarayn ba arbeleri
el-yevm mevcddur. der. Kr.
a.mlf., msl-Alm, VI,
stanbul 1306-1316, s. 4805.
8
Ekrem Hakk Ayverdi, a.g.e.,
s. 16. Mellif burada hamamn
Yunan igline kadar
kullanlmaya devm ettiini
sylemektedir.
4
Yeniehir Saray Hamamna ok
yakn bir noktada bulunan bu
mevkiinin paralelinde, imdilerde
depo olarak kullanlan bir alanda
saray harabelerinden arta kald
tahmin edilen baz kalntlara
rastlanmas, Yeniehir Saraynn
ortaya karlmas konusunda
arkeologlar iin kk de olsa bir
mit olmutur.
Osman Gznin Yeniehirde Kurduu lk Osmanl Saray
Osman Gznin, 700/1300 yl civrnda Bursa yaknlarnda Yeniehiri

kurduu zaman burada kk bir saray in ettirdii tarih ve topografik
delillerden aka anlalmaktadr. Osmanl mverrihlerinden k Paazde, Orhan Gznin imam shak Fakihin gzlemlerine dayanarak, Osman
Gznin Yeniehiri kurunca buray kendisine karar yeri edindiine iret
eder1; yine onun ada olan Mehmed Ner de kroniinde Sultan Osmann
buray beyliinin tatgh hline getirdiini syler2. Kroniklerde yer alan
bu gibi ifdelerle mverrihlerin, aslnda Osmanl Devletinin Yeniehirde
in edilen ilk Osmanl saraynn varlna iret etmi olduklar, blgede
yer alan topografik ve toponomik veriler dorultusunda kesin olarak
ortaya kmaktadr.
Nitekim Yeniehirde bulunan Saray hamam, bu saraydan gnmze
intikl etmi yegne ve en nemli topografik delil olduu gibi3; buraya ok
yakn noktada bulunan bir mevkiinin asrlardr Saray-n adn tayor
olmas4 ve Matrak Nasuhun 1533 yl civrnda Beyn- Menzil-i Sefer-i
Ireyn adl eserinde izdii Yeniehir minyatrne saray kalntlarn aka
yanstmas5, Osmanl Devletinin kurucu hkmdarnn in ettirdii ilk
saraynn Yeni-ehir Saray olduunu kesinletirmektedir. 700/1300 trihinde
Yeniehirin kuruluu srasnda yapldnda phe olmayan bu ilk Osmanl
saray, Orhan Gznin Bursay fethine kadar 20 yl akn bir sre Osmanl
U Sultanlnn idre merkezi olmu; fetihten sonra i kalede Beg-saraynn
in ediliinden ve devlet merkezinin Bursaya naklediliinden sonra ise
abucak nemini yitirerek harbeye dnm ve varl neredeyse
tammen unutulmutur.
Osman Gznin Yeniehirdeki sarayn, in ediliinden iki buuk
asr akn bir sre sonra grm olan Bursal ir Rahm elebi (.
975/1567), 970/1562-63ten sonra mderris olduu dnemde Yeniehir
hakknda yazd ehrngz-i Yei-ehr adl eserinde sarayn kendi
zamanndaki durumunu yle tasvir etmitir:
Naar eyle ol Eyvn- nigne
Olupdur - Kisrden nmne
Baub barna gibi a
Aar gzden kesilmez anl ya
Bandan ayaa dek gz gz olm Ve-l her bir gzi ya-ile olm
Gz aub nie yirden yle b-cn
Diler kim eyleye ol ehri seyrn
Ya bir rendrr kim anda urm
Zemne nie yirden pene urm
zlmi alasndan aldurub ser Gz ne irimesn dir ehri gzler
TA 0 7
Yeni Kaynaklara
Gre Bursa
Beg-Saraynn
Yapl Tarihi
ve Orhan Gz
Dneminde n
Edilen lk Blmleri
3
Ekrem Hakk Ayverdi, Osmanl
Mimarsinin lk Devri: 630-805
(1230-1402), I, stanbul 1966,
s. 15-16. Osman Gznin einin
Bilecike yerletii ve Yeniehir
Sarayna ait olan bu kk
hamamda kadnlar ve erkekler
iin ayr blmler bulunduu
dikkate alnrsa, onun bugn
mevcut olmayan bu saraynda bir
Harem dairesinin mevcut olduu
dnlebilir.
5
Matrak Nasuh (Nash
nr.: 5964, vr. 14b.
Kurulu dnemi Osmanl mimarisi ve messese ve medeniyet tarihini

aydnlatabilecek nitelikte gnmze ok az sayda ada kaynak ve
materyal ulaabilmitir. Bu soruna bal olarak, Osmanllarn Yeniehir ve
Bursada kurduklar ilk Osmanl saraylar hakknda da birka bilgi krnts
dnda pek bir ey bilinmektedir.
Yeniehir Saray hakknda, sonraki asrlara ait kaynak ve belgelerde
yaplan birka kk atf ve topografik birka kant dnda neredeyse
hibir bilgi mevcut deildir. Osmanl mverrihlerinden k Paa-zde ve
Nernin Beg-saray olarak adlandrdklar Bursa saray hakknda da,
imdiye kadar hibir ada kaynak ya da belge ele gememi ve sonraki
pdiahlar tarafndan yaptrlan ek binalarla zaman iinde iyice geniletilen
sarayn Orhan Gz dneminde tasarlanan ilk ekli ve hangi blmlerden
meydana geldii konusunda bugne dek herhangi bir bilimsel aratrmaya
yer verilmemitir. Bu makalede Osman Gznin Yeniehirde kurduu ilk
saray hakkndaki veriler toplu bir ekilde incelendikten sonra, Orhan Gznin
Bursada yaptrd Beg-saray hakknda gnmz aratrmaclar tarafndan
bilinmeyen ada kaynaklardaki kaytlar ilk kez gndeme getirilerek, bu
tam teekkll ilk Osmanl saraynn yapl tarihine ilikin yeni tespitlere
ve in edilen ilk blmleri hakknda ayrntl tasvirlere yer verilecektir.
| Civrnda var bir cmi-i pk
Olupdur ubbesi mnend-i eflk
Mcell an- pki cmle mermer
Bir dilber gibi ran v -ter
Stn stinde - anber-ekn
Olub ebr-y bn gibi pr-n
Ba egmez miver-i rfe stn
rimi ara her - nign6
Rahm elebinin bu dizeleri, Yeniehir Saraynn vaktiyle grkemli

bir yapya sahipken XVI. yzyln ortalarnda tamamen harap bir hle
geldiini, duvarlarnn alan gediklerden gz gz olduunu, yklan odalar
iine talarn dolduunu ve sulama kanallarnn bozulmas nedeniyle duvar
deliklerinden sularn akp durduunu mkemmel bir tebihle gzler nne
sermitir. Sarayn durumunu yakndan grm olan mellif, ilveten ana
binnn yannda bir de ren yeri bulunduunu, ancak tpk saray bins
gibi, yaad asrda onun da alt stne dnmesine ykk ve perian bir
hlde olduunu haber vermitir.
emseddn Sm msl-Almnda XX. yzyl balarnda Osman
Gznin saraynn harbelerinin hl mevcut olduunu bir grg hidi
olarak bize bildirmitir7. Onun bu izlenimi, yukarda szn ettiimiz
Hamam hri olmak zere8, sarayn asln tekil eden binlarn 500 yla
yakn bir sre harap hlde kaldn gstermektedir.
Osmanl Beyliinin Bursann fethinden sonra, ncekine nisbetle
daha fakl bir byme, gelime ve devletleme sreci ierisine girdii
devrin kaynak ve belgelerine yansyan baz kaytlardan anlalmaktadr.
Bu byme ve gelime srecinin sz konusu materyallerde iret edilen
en nemli delili; Orhan Gznin Bursay fethettikten hemen sonra Bursa
kalesi iinde, bugn Tophne adyla anlan

mevkiide tam teekkll bir saray in
ettirmi olmasdr. Osmanl Devletinin
saray tekilt ve ilk brokratik devlet
sisteminin teekkl bu sarayn ins
syesinde ortaya kacaktr.
Bursann Gerek Fetih Trihi Meselesi
Bursa Beg-saraynn Bursann fethinden

sonra yapld bilinmekle birlikte, kaynak
yetersizlii ve zellikle ada kaynaklarn
yokluu nedeniyle, tam olarak hangi tarihte
in edildii zmlenememitir. u kadar
var ki, Bursann fethi konusunda da Osmanl
mverrihlerinin elikili tarihler vermeleri,
ister istemez ncelikle Bursann fetih tarihi
konusunu aydnlatma zarretini gndeme
getirmektedir. Byk ounluu XV. yzyln
ortalarnda ve ikinci yarsnda yazm olan
ilk Osmanl kroniklerinde, Osmanllarn
Bizanstan aldklar ilk byk ehir olan
Bursann hangi yl fethedildii konusunda
birbirinden olduka farkl tarihlere iaret
edildii grlr. En eskisi Bursann fethinden
bir buuk asr sonra yazlm olan bu kronikler,
Bursann fethi hakknda 1310 il 1327 yllar
arasnda deien ok farkl tarihlere yer
vermilerdir9. Bunlar arasnda yalnz, tenkid
tarihilik anlay ve rivyetleri semedeki
titiz yaklam ile dikkati eken en gvenilir
Osmanl mverrihi olduunu bildiimiz
Mehmed Ner, Kitb- Cihn-nmsnda
dierlerinden farkl olarak 722/1322 trihini
verir ve hatt: Bursanu feti bu trden
idgine hi niz yodur. diyerek10 doruluunu
da kesin bir dille teyid eder.
Orhan Gznin beylik topraklarn
732/1332 ylnda gezmi olan nl Tancal
seyyah bn Battutann, Seyat-nmesine:
Onun (Orhann) babas Rmun elinden

Bura ehrini fetetmi, abri oradaki bir
mesciddedir. eklinde dt kayttan11,
(1) Osman Gzyi Yeniehirdeki tahtghnda, nkerlerinden Aka Koca ve Konur Alp ile bir arada gsteren bir resim; rif Paa, Osmanllarda Resm Kyfetler, nr.: 1
Bursann Osman Gz hayatta iken fethedildiini

kat olarak tespit edebilmekteyiz. Nitekim
gerek Eyll 1323 tarihli Aspora Htn
vakfiyesinde Osman Gznin gelinine
vakfettii yerler arasnda bulunan Ball
iftlk mezraasnn Bursa kazs snrlar
iinde gsterilmesi12; gerekse varlna ve
tarih nemine daha nce bir makalemizde
ve teblide13 iret ettiimiz, 1324 yl
Hazirannda Orhan Gzyi Bursada ziyaret
eden Seyyid Ksm el-Baddnin (. 750/1350),
Arapa Seyat-nmesinde Sultan Orhann
Bursay Kfirlerin
elinden alal henz iki yl olduunu aka
belirtmesi14, Bursann gerekten 722/1322 yl
ortalarnda fethedildiini gstermekte ve
Nernin yukarda verdii bilgiyi tarih adan
kesinletirmektedir15.
9
Kr. krullh elebi,
Behcett-Tevr,
Nuruosmaniye Ktp. nr.: 3059,
vr. 159b, st. 11-14; Mehmed
bin Hac Hall el-Konev,
Tr-i l-i Osmn vesSel, Bibliotheque Nationale,
Supp. Persian, nr.: 1394, vr.
17a-18a; Ltfi Paa, Tevr-i
l-i Osmn, l Beg neri,
stanbul 1341, s. 27, st. 1;
Enver, Dstr-nme, nr.:
M. Halil Ynan, stanbul
1928, s. 82, beyit 9-10; Rh
elebi, Tr-i R, Berlin
Staatsbibliothek, Tbingen,
MS Or. Quart, nr.: 821,
vr. 25a; Y. Ycel - H. E.
Cengiz neri, Belgeler, XIV/18,
s. 383; Karamn Mehmed
Paa, Tevrus-SelnilOsmniyye, Sleymniye
Ktp. Ayasofya, nr.: 3204,
vr. 4a; k Paa-zde, a.g.e.,
vr. 13b; Friedrich Giese, Die
Altosmanischen Anonymen
Chroniken, Breslau 1922,
s. 13, st. 8-10; Oru bin dil
el-Edrenev, Tevr-i l-i
Osmn, Manisa l Halk Ktp.
Yzm. Genel, nr.: 5506/2,
vr. 158a, st. 1-2.
10
Mehmed Ner, a.g.e., I,
s. 134.
11
bn Battuta, Tufetn-Nr f
aribl-Emr vel-AciblEsfr, s. 308-309, st. 22; 1-4.
Drs-Sdr, Beyrut, ts.
12
Bursa eriyye
Sicilleri, Ankara Mill Ktp., nr.:
4121, vr. 83 (b), st. 10 vd.;
VGMA, nr.: 590/181, s. 207, st.
28-29; nr.: 1891/1, s. 2, st. 11.
13
Kr. Hakan Ylmaz, Bursa
Fethine Ynelik Yeni Yaklamlar
ve Bursann Gerek Fetih
Tarihi, ehir & Toplum, sy.: II /
Haziran 2015, s. 61-73; a.mlf.,
Orhan Gzyi Saraynda
Ziyaret Etmi Bir Seyyah/Sf:
Seyyid Ksm el-Badd ve
Seyat-nmesinin Kurulu
Devri Osmanl Tarihi Asndan
nemi, Uluslararas Osmanl
Aratrmalar Kongresi,
14 Ekim 2015te sunulan
tebli metni.
14
Seyyid Ksm el-Badd,
Seyat-nme, rulo nsha,
st. 146-147.
15
Prof. Dr. Feridun Emecen
son almasnda, Bursann
fetih tarihinin 722/1322
olduu konusunda Osmanl
Aratrmalar Kongresinde
Seyyid Ksm el-Badd
Seyat-nmesine dayanarak
yaptmz deerlendirmelere
ksaca iret etmi ve mevcut
verilerden hareketle 1322de
Bursann d kesimlerinin,
1326da ise i kalenin dm
olabilecei ihtimline dikkati
ekmitir. Kr. a.mlf., Osmanl
mparatorluunun Kurulu ve
Ykseli Tarihi (1300-1600),
stanbul 2015, s. 49, dn.: 8.
kalesi iinde, bugn Tophne adyla anlan

mevkiide tam teekkll bir saray in
ettirmi olmasdr. Osmanl Devletinin
saray tekilt ve ilk brokratik devlet
sisteminin teekkl bu sarayn ins
syesinde ortaya kacaktr.
Bursann Gerek Fetih Trihi Meselesi
Bursa Beg-saraynn Bursann fethinden

sonra yapld bilinmekle birlikte, kaynak
yetersizlii ve zellikle ada kaynaklarn
yokluu nedeniyle, tam olarak hangi tarihte
in edildii zmlenememitir. u kadar
var ki, Bursann fethi konusunda da Osmanl
mverrihlerinin elikili tarihler vermeleri,
ister istemez ncelikle Bursann fetih tarihi
konusunu aydnlatma zarretini gndeme
getirmektedir. Byk ounluu XV. yzyln
ortalarnda ve ikinci yarsnda yazm olan
ilk Osmanl kroniklerinde, Osmanllarn
Bizanstan aldklar ilk byk ehir olan
Bursann hangi yl fethedildii konusunda
birbirinden olduka farkl tarihlere iaret
edildii grlr. En eskisi Bursann fethinden
bir buuk asr sonra yazlm olan bu kronikler,
Bursann fethi hakknda 1310 il 1327 yllar
arasnda deien ok farkl tarihlere yer
vermilerdir9. Bunlar arasnda yalnz, tenkid
tarihilik anlay ve rivyetleri semedeki
titiz yaklam ile dikkati eken en gvenilir
Osmanl mverrihi olduunu bildiimiz
Mehmed Ner, Kitb- Cihn-nmsnda
dierlerinden farkl olarak 722/1322 trihini
verir ve hatt: Bursanu feti bu trden
idgine hi niz yodur. diyerek10 doruluunu
da kesin bir dille teyid eder.
Orhan Gznin beylik topraklarn
732/1332 ylnda gezmi olan nl Tancal
seyyah bn Battutann, Seyat-nmesine:
Onun (Orhann) babas Rmun elinden

Bura ehrini fetetmi, abri oradaki bir
mesciddedir. eklinde dt kayttan11,
(1) Osman Gzyi Yeniehirdeki tahtghnda, nkerlerinden Aka Koca ve Konur Alp ile bir arada gsteren bir resim; rif Paa, Osmanllarda Resm Kyfetler, nr.: 1
Bursann Osman Gz hayatta iken fethedildiini

kat olarak tespit edebilmekteyiz. Nitekim
gerek Eyll 1323 tarihli Aspora Htn
vakfiyesinde Osman Gznin gelinine
vakfettii yerler arasnda bulunan Ball
iftlk mezraasnn Bursa kazs snrlar
iinde gsterilmesi12; gerekse varlna ve
tarih nemine daha nce bir makalemizde
ve teblide13 iret ettiimiz, 1324 yl
Hazirannda Orhan Gzyi Bursada ziyaret
eden Seyyid Ksm el-Baddnin (. 750/1350),
Arapa Seyat-nmesinde Sultan Orhann
Bursay Kfirlerin
elinden alal henz iki yl olduunu aka
belirtmesi14, Bursann gerekten 722/1322 yl
ortalarnda fethedildiini gstermekte ve
Nernin yukarda verdii bilgiyi tarih adan
kesinletirmektedir15.
9
Kr. krullh elebi,
Behcett-Tevr,
Nuruosmaniye Ktp. nr.: 3059,
vr. 159b, st. 11-14; Mehmed
bin Hac Hall el-Konev,
Tr-i l-i Osmn vesSel, Bibliotheque Nationale,
Supp. Persian, nr.: 1394, vr.
17a-18a; Ltfi Paa, Tevr-i
l-i Osmn, l Beg neri,
stanbul 1341, s. 27, st. 1;
Enver, Dstr-nme, nr.:
M. Halil Ynan, stanbul
1928, s. 82, beyit 9-10; Rh
elebi, Tr-i R, Berlin
Staatsbibliothek, Tbingen,
MS Or. Quart, nr.: 821,
vr. 25a; Y. Ycel - H. E.
Cengiz neri, Belgeler, XIV/18,
s. 383; Karamn Mehmed
Paa, Tevrus-SelnilOsmniyye, Sleymniye
Ktp. Ayasofya, nr.: 3204,
vr. 4a; k Paa-zde, a.g.e.,
vr. 13b; Friedrich Giese, Die
Chroniken, Breslau 1922,
s. 13, st. 8-10; Oru bin dil
el-Edrenev, Tevr-i l-i
Osmn, Manisa l Halk Ktp.
Yzm. Genel, nr.: 5506/2,
vr. 158a, st. 1-2.
10
Mehmed Ner, a.g.e., I,
s. 134.
11
bn Battuta, Tufetn-Nr f
aribl-Emr vel-AciblEsfr, s. 308-309, st. 22; 1-4.
Drs-Sdr, Beyrut, ts.
12
Bursa eriyye
Sicilleri, Ankara Mill Ktp., nr.:
4121, vr. 83 (b), st. 10 vd.;
VGMA, nr.: 590/181, s. 207, st.
28-29; nr.: 1891/1, s. 2, st. 11.
13
Kr. Hakan Ylmaz, Bursa
ve Bursann Gerek Fetih
Tarihi, ehir & Toplum, sy.: II /
Haziran 2015, s. 61-73; a.mlf.,
Orhan Gzyi Saraynda
Ziyaret Etmi Bir Seyyah/Sf:
Seyyid Ksm el-Badd ve
Seyat-nmesinin Kurulu
Devri Osmanl Tarihi Asndan
nemi, Uluslararas Osmanl
Aratrmalar Kongresi,
tebli metni.
14
Seyyid Ksm el-Badd,
Seyat-nme, rulo nsha,
st. 146-147.
15
Prof. Dr. Feridun Emecen
son almasnda, Bursann
fetih tarihinin 722/1322
olduu konusunda Osmanl
Aratrmalar Kongresinde
Seyyid Ksm el-Badd
Seyat-nmesine dayanarak
yaptmz deerlendirmelere
ksaca iret etmi ve mevcut
verilerden hareketle 1322de
Bursann d kesimlerinin,
1326da ise i kalenin dm
olabilecei ihtimline dikkati
ekmitir. Kr. a.mlf., Osmanl
stanbul 2015, s. 49, dn.: 8.
59
58
(3) Osman Gznin Yeniehir saray hamamnn elli yl nceki grnm; E. H. Ayverdi, Osmanl Mmrsinin lk Devri, I, 16
16
Orhan Gznin lmnden ksa
bir sre sonra, Sultan I. Murad
(Hdvendigr)n ilk cls
yllarnda, Bursa saraynda 41 yl
saltanat srm olan merhum
Sultnn htrasn yd etmek iin
763/1362 yl sonlarnda yazlm
olmas kuvvetle muhtemel
bulunan bu eski kronik hakknda
ayrntl bilgi, Osmanl Trih
Yazclnn Bilinmeyen Kkleri:
Kurulu Devrinde Yazlm lk
Osmanl Kronikleri balkl
makalemizde verilecektir.
Beg saraynn Bursann fethinden sonra, kale iindeki Bithynlerden

Romallara intikl eden eski Tekfur saraynn zerine in edildii
bilinmekle birlikte, kesin olarak hangi tarihte tamamland, i ve d
dizaynnn ne ekilde saland ve zellikle ilk plnda ierisinde hangi
blm ve birimlerin yer ald bilinmedii gibi; bu konuda Osmanl
mverrihleri arasnda yalnz k Paa-zde ve Nernin yapt bz atflar
da ada hibir yazl kaynak tarafndan teyid edilememitir. imdi bu
konu zerine eilerek, Orhan Gazinin Bursa Beg Sarayn hangi tarihte
in ettirdiini ve imdiye kadar tam olarak bilinmeyen ya da dikkati
ekmeyen fiziksel zelliklerini tespit etmeye alacaz. Cell-zde Salih
elebi, gnmze TOEM Arivinden intikl etmi bir mikrofilmi ulaan
adats-Seln adl eserinde, Orhan Gznin biyografisini verirken
Menb- Orn adn tayan ok eski bir kronikten16 Sultan Orhann
vasflar ve Bursadaki saraynn in edili zamanna k tutan u
cmleleri nakletmitir:
Menb- Ornde mekrdur ki;
Bu drl-fenda seksen yl mr devrn srdi, Bu hetd sl mr
iinde ekseriy kr u br f seblillh cihd idi. Ne az ibdetinde tar
iderdi ve ne syir ibdtda; heme mutd evmir-i aa inyd ve
ibdna efat meramet ve vidd-ile adl dd idi. Tamm r

bir yl derghnda ks-i salanat dgldi.17
Orhan Gznin monografisini ieren bu eski kronikte verilen

bilgilerin tarih adan tenkidi, Bursa Beg-saraynn in tarihi
hakknda bizlere ilk kez yegne nitelikte tespitlere ulaabilme
imkn vermektedir. Orhan Gznin 1362 Martnda (Cemziyelevvel/763) bir veb salgn srasnda ld, ada bir Eratna
takvimi ile bir Bizans ksa kroniinde yer alan kaytlardan tespit
edilebilir18. te onun en ge bu yln sonunda yazlm olmas
gereken kayp monografisinde tamm r bir yl derghnda ks-i
salanat dgldnn belirtilmesi; lm tarihi olan 763ten,
saraynda saltanat ksnn alnd 41 yl karldnda bize
722/1322 yln verir ki, bu nemli kayt, Orhan Gznin Beg Sarayn
Bursay fethettii 722/1322 ylnn ikinci yarsnda tamamladn
ve Orhan tabl adyla mehur olan saltanat ksnn de sarayda
bu tarihten itibaren alnmaya balandn gsterir. Dolaysyla
Baddnin yukardaki kayd ve yine ada bir kaynak olan
Menb- Orndeki bu satrlara dayanarak, Orhan Gznin
Bursa kalesi iinde in ettirdii saraynn en ge 722/1322 yl
sonlarnda tamamlandn sylemek mmkndr.
17
Kr. Cell-zde Slih elebi,
adats-Seln, vr. 43b-44a;
Hasan Yksel-H. brahim Delice
nr., TTK, Ankara 2013, s. 48.
TA 0 7
Bursa Beg Saraynn Yapl Tarihine likin Yeni Tespitler
Y e n K aynaklara G r e B u rsa B e g - S aray nn Y a p l T ar h

v e O rhan G z D n e m nd e n Ed l e n lk B l ml e r
(2) Matrak Nasuh tarafndan 1533 yl civrnda izilen Yeniehir minyatrnde Saray kalntlar ve Saray hamam; Beyn- Menzil-i Sefer-i Ireyn, stanbul niversitesi Kitapl, TY, nr.: 5964, vr. 14b
(4) Bursa Beg-saraynn 1834 ylndaki durumunu gsteren Charles Texierin Seyahatnmesindeki gravr
18
Zeynl-Mneccim bin Sleymn
el-Konev, ikr-i Tevr-i Ba
ez-Seln-i Mool, Nuruosmaniye
Ktp. nr.: 2782, vr. 8a; O. Turan,
stanbulun Fethinden nce
Yazlm Tarih Takvimler, TTK,
Ankara 1954, s. 72-73; Peter
Schreiner, Die Byzantinischen
Kleinchroniken, II: Chronica
Byzantina Breviora, 290,
sterreichiscen Akademie der
Wissenschaften, Vienna, 1977.
59
58
(3) Osman Gznin Yeniehir saray hamamnn elli yl nceki grnm; E. H. Ayverdi, Osmanl Mmrsinin lk Devri, I, 16
16
Orhan Gznin lmnden ksa
bir sre sonra, Sultan I. Murad
(Hdvendigr)n ilk cls
yllarnda, Bursa saraynda 41 yl
saltanat srm olan merhum
Sultnn htrasn yd etmek iin
763/1362 yl sonlarnda yazlm
olmas kuvvetle muhtemel
bulunan bu eski kronik hakknda
ayrntl bilgi, Osmanl Trih
Yazclnn Bilinmeyen Kkleri:
Kurulu Devrinde Yazlm lk
Osmanl Kronikleri balkl
makalemizde verilecektir.
Beg saraynn Bursann fethinden sonra, kale iindeki Bithynlerden

Romallara intikl eden eski Tekfur saraynn zerine in edildii
bilinmekle birlikte, kesin olarak hangi tarihte tamamland, i ve d
dizaynnn ne ekilde saland ve zellikle ilk plnda ierisinde hangi
blm ve birimlerin yer ald bilinmedii gibi; bu konuda Osmanl
mverrihleri arasnda yalnz k Paa-zde ve Nernin yapt bz atflar
da ada hibir yazl kaynak tarafndan teyid edilememitir. imdi bu
konu zerine eilerek, Orhan Gazinin Bursa Beg Sarayn hangi tarihte
in ettirdiini ve imdiye kadar tam olarak bilinmeyen ya da dikkati
ekmeyen fiziksel zelliklerini tespit etmeye alacaz. Cell-zde Salih
elebi, gnmze TOEM Arivinden intikl etmi bir mikrofilmi ulaan
adats-Seln adl eserinde, Orhan Gznin biyografisini verirken
Menb- Orn adn tayan ok eski bir kronikten16 Sultan Orhann
vasflar ve Bursadaki saraynn in edili zamanna k tutan u
cmleleri nakletmitir:
Menb- Ornde mekrdur ki;
Bu drl-fenda seksen yl mr devrn srdi, Bu hetd sl mr
iinde ekseriy kr u br f seblillh cihd idi. Ne az ibdetinde tar
iderdi ve ne syir ibdtda; heme mutd evmir-i aa inyd ve
ibdna efat meramet ve vidd-ile adl dd idi. Tamm r

bir yl derghnda ks-i salanat dgldi.17
Orhan Gznin monografisini ieren bu eski kronikte verilen

bilgilerin tarih adan tenkidi, Bursa Beg-saraynn in tarihi
hakknda bizlere ilk kez yegne nitelikte tespitlere ulaabilme
imkn vermektedir. Orhan Gznin 1362 Martnda (Cemziyelevvel/763) bir veb salgn srasnda ld, ada bir Eratna
takvimi ile bir Bizans ksa kroniinde yer alan kaytlardan tespit
edilebilir18. te onun en ge bu yln sonunda yazlm olmas
gereken kayp monografisinde tamm r bir yl derghnda ks-i
salanat dgldnn belirtilmesi; lm tarihi olan 763ten,
saraynda saltanat ksnn alnd 41 yl karldnda bize
722/1322 yln verir ki, bu nemli kayt, Orhan Gznin Beg Sarayn
Bursay fethettii 722/1322 ylnn ikinci yarsnda tamamladn
ve Orhan tabl adyla mehur olan saltanat ksnn de sarayda
bu tarihten itibaren alnmaya balandn gsterir. Dolaysyla
Baddnin yukardaki kayd ve yine ada bir kaynak olan
Menb- Orndeki bu satrlara dayanarak, Orhan Gznin
Bursa kalesi iinde in ettirdii saraynn en ge 722/1322 yl
sonlarnda tamamlandn sylemek mmkndr.
17
Kr. Cell-zde Slih elebi,
adats-Seln, vr. 43b-44a;
Hasan Yksel-H. brahim Delice
nr., TTK, Ankara 2013, s. 48.
TA 0 7
Bursa Beg Saraynn Yapl Tarihine likin Yeni Tespitler

(2) Matrak Nasuh tarafndan 1533 yl civrnda izilen Yeniehir minyatrnde Saray kalntlar ve Saray hamam; Beyn- Menzil-i Sefer-i Ireyn, stanbul niversitesi Kitapl, TY, nr.: 5964, vr. 14b
(4) Bursa Beg-saraynn 1834 ylndaki durumunu gsteren Charles Texierin Seyahatnmesindeki gravr
18
Zeynl-Mneccim bin Sleymn
el-Konev, ikr-i Tevr-i Ba
ez-Seln-i Mool, Nuruosmaniye
Ktp. nr.: 2782, vr. 8a; O. Turan,
stanbulun Fethinden nce
Yazlm Tarih Takvimler, TTK,
Ankara 1954, s. 72-73; Peter
Schreiner, Die Byzantinischen
Byzantina Breviora, 290,
sterreichiscen Akademie der
Wissenschaften, Vienna, 1977.
22
Evliy elebi burada,
kaledeki yaplardan sz
ederken Beg-sarayn Selef
pdihlarna ma Sary-
mfd mutaar olarak
nitelendirmekle beraber; baka
bir yerde saray 3 hamam, 600
odadan oluan byk ve geni
bir yap olarak zikretmekte, ancak
in edildii alan dar olduu iin
bahesi bulunmadn ne
srmektedir: Cmleden mkellef
Sary- am l, yuaru i
alada pdihlara ma
sary- kebrdr kim;
ammm ve alt yz mteaddid
hcresi vardur, amm teng
maallde olmala baesi
yodur. Kr. Evliy elebi,
Seyat-nme, II, TSMK,
Badat, nr.: 304, vr. 222b, 223a.
23
Charles Texier, Kk Asya (Asie
Mineure), I, trc.: Ali Suad, Ankara
1339, s. 220-233.
24
Badd, Seyat-nme, rulo
nsha, st. 148-149, 156-157.
(Suln Orn) kendisine geli aberim ulanca salanat tahtndan

ileri atlp hemen beni karlad; ecddmn ana riyet iin bana izzet
ikrmda bulundu. Salanat saraynn avlusunda karlatk, ba ve el ile
kimimiz kimimizle selmlatk. Berberce salanat tahtnn bulunduu yere
dvnnda tek bana bulunuyordu. Bu esnda Vezrl-aam brhm Paa
61
doru yrdk. Bana: Buyurun, ona kn! dedi. Suln Orn salanat
60
ve eyl-slm ise kapnn arkasnda, ayakta duruyorlard.24
Seyyid Ksm el-Badd, Orhan Gznin Bursada in ettirdii

Beg-sarayn burada ak bir biimde = Salanat saray
olarak tavsif etmi ve daha sonra Ara tbirini kullanarak, nnde

bir d avlu ve bahenin bulunduunu, Sultan Orhan ve yanndaki devlet
erkn ile ilk kez bu avluda bulutuunu aka belirtmitir25. O, huzruna
kt Sultan Orhann kendisini Salanat tahtna gtrp
ona oturmasn teklif ettiini syleyerek, sarayda Sultna mahsus bir
Taht odasnn bulunduuna dair nemli bir ipucu verdii gibi;
Salanat Dvnnda onunla grtn ifde edip, o srada: Vezrl-
(6) Orhan Gzyi Beg-sarayndaki taht odasnda, ektii bir oku Kalo-Ioannese hediye ederken gsteren minyatr; Seyyid Lokman, ner-nme,
I, TSMK, Hazne, nr.: 1523, vr. 72a
aam brhm Paa ile eyl-slmn kapnn arkasnda, ayakta durduklarn
belirtmek suretiyle, Rebul-hir 749/Haziran 1348 trihli Lla hn Paa

Vakfiyesi26 ve k Paa-zdenin eserinde verilen bilgileri dorulayacak
ekilde, ada bir gz tan olarak 1324te sarayn iinde bir Dvn-
Hmyn dairesinin de var olduuna iret
etmitir. Bu sarayda bir Harem diresinin
de mevcut bulunduu, Seyyid Ksmn Bursa
ziyaretinden 3 ay nce, Mart 1324te Tav
erefd-dn Mukbil adna tanzim edilen
Mekece Vakfiyesi ve abn 761/Haziran
1360 tarihli znik Hac Karaolan Zviyesi
Vakfiyesinden anlalmaktadr. lk vakfiyede
Sultan Orhann Mekece ve evresini verdii
erefd-dn Mukbilin tad av
unvn27 Harem aalarna mahsus bir unvan
olduu gibi; dier vakfiyenin hidleri arasnda
altnc srada ad geen: vran-
dmn varl ise28, erefd-dnden 36 yl
sonra sarayda Vrankos adnda Srp ya da
Macar asll hristiyan bir Harem aasnn
mevcut olduunu gstermektedir. Beg
Saraynn Orhan Gz dneminde mevcut
(5) 1324 yl Haziran-Aralk aylar arasnda Bursa Beg-saraynda kalm olan Seyyid Ksm el-Baddnin (. 1350) saraya ilikin
izlenimlerini aktard satrlar; Seyat-nme, Rulo nsha, st. 146-157
olan dier birimleri, onun saltanat zamnnda
TA 0 7
Dneminde n Edilen lk Blmleri
Orhan Gznin Bursada, Kaleiinde in ettirdii Beg-saraynn

bugne kadar ne ekilde in edildii ve nasl bir grnm arzettii
bilinmemekle birlikte19, hl-i hazrda i kale duvarlar ve saray bina
kalntlarnn hl mevcut olduu 1278/1861de Subhi Bey tarafndan
izilen Bursa haritasndan anlaldna gre; saray 17 kule ile
evrelenmi kale duvarlar20, 150 x 110 m. llerinde dikdrtgen
plnl bir ana bina, bir sancak burcu, cephanelik, yuvarlak bir havuz
ve etrafn evreleyen bahelerden meydana gelmekteydi. Bithynlerden
Romallara, Romallardan Bizansa geen saray, fetihten nce son
olarak Osmanl kroniklerinde Barsak adyla anlan Bursa tekfurunun
oturduu, bugn Tophne adyla anlan blgede kurulmutu ki,
bu alan Bursa ehdet Cmiinin tam karsna denk dmekte;
vaktiyle Sultan Orhann buraya ok yakn bir noktada Orhan Cmii
adyla anlan bir camii in ettirdii bilinmektedir.
Orhan Gznin Beg-sarayn yaptrd ilk yllara ilikin ada
kaynaklar yok denecek kadar azdr. 1330lu yllarda Orhan Gz
vesilesiyle Bursadan sz eden, hatta onu Bursa kimi olarak tavsif
eden ihbddn el-mer ve yine bu trihten 2 yl sonra ehre gelip
onu Bursa suln diye vasflandrarak; Bursann kaplcasndan
akarsularna, arlarndan geni caddelerine ve Ah tekkelerine
varncaya kadar geni tasvirlere yer veren bn Battuta, Orhan Gz
ile bir kez olsun karlaamadklar ve eserlerinde tammen farkl
konulara odaklandklar iin, onun burada in ettirdii Saltanat
sarayndan hi sz etmezler. Beg-saraynn in tarihi hakknda
olduu gibi, fiziksel zelliklerine ilikin yegne ada izlenimler de
yine, yukarda Orhan Gzyi bu iki seyyahtan ok daha nceki bir
tarihte ziyaret ettiine iaret ettiimiz sf seyyah Seyyid Ksm
el-Baddden gelmektedir.
1324 yl Haziran ay gibi olduka erken bir tarihte Bursaya
gelmi olan Badd, Seyat-nmesinde Orhan Gznin fetihten
sonra in ettirdii, ancak bugne kadar mimr dnmnn ne
ekilde gerekletii tespit edilemeyen, faaliyete geirilen ilk birimleri
ve zellikleri hakknda hibir ey bilinmeyen, sadece ge dnemde
izilmi bz gravrleri ve kalntlarna dayanlarak zerinde farkl
tahminler yrtlen Beg-saraynn mimar yaps ve fiziksel
zellikleri hakknda da, saray bizzat iine girerek yerinde gzlemlemi
bir gz tan olarak olduka ayrntl betimlemelere yer vermitir.
nl Osmanl mverrihlerinden k Paa-zde ve Nernin,
kroniklerinde Beg saray diye adlandrdklar21 Orhan Gznin
Bursadaki saraynn fizik yaps ve mimar zellikleri hakknda
Mescidi dirler. Bursa alasnda

evvel bin olan mescid budur.
a.g.e., I, 134, st. 17-19, vb.
Evliy elebinin XVII. yzyla, 1834te buraya gelen Charles Texierin

ise XIX. yzyla ait gzlemlerinin tenkidi, ilk plnda birbiriyle tamamen
elikili bir grnt vermektedir. Evliy elebi Seyat-nmesinde
yaad yzylda, sarayn dar ve skk bir alan zerine in edildii
iin nnde bahesi olmadn sylerken22, Texier bir asr sonrasna
ait gezi notlarnda sarayn ykntlar arasna girip dolatn, mevcut
binann n tarafnda geni bir bahe, avlusu iinde bir ana bina
bulunduunu; sarayn bu ksmlarla, bahe ierisinde yer alan bz
kklerden olutuunu belirtmekteydi23.
te Orhan Gzyi saraynda ilk in ettirdii yllarda ziyret
eden ve ksmen onun fiziksel bz zelliklerine de iret eden tek
grg hidi olan Seyyid Ksm el-Badd, ziyreti srasnda kaleme
ald notlarnda; Orhan Gznin Bursadaki saray ve iindeki
mtemiltnn 724/1324 yl ortalarndaki durumu hakknda, olduka
nemli noktalara k tutan u bilgileri vermitir:

Bursa Saraynn Fiziksel zellikleri ve Orhan Gz
dzenlenmi vakfiyelerdeki dier kaytlardan tespit edilebilir. Nitekim

1348 Hazirannda dzenlenen Lla hn Paa Vakfiyesinin sonunda,
hidlerden ncs olan: mer bin Abdullh
el-znin adna eklenen el-zn unvn29, bu trihte sarayda
bir Hazne Odas bulunduunun ve ad geen Abdullah olu merin Orhan
Gznin saray haznedr olduunun bir delilidir30. Yine vakfiyede altnc
hid olarak ismi kaydedilen: Muammed bin Amed
el-mmn31 ise Saray mescidinin32 imam olduu tahmin edilebilir.
Yukarda Menb- Ornden nakledilen parada, Orhan Gznin
saraynda 1322den beri Saltanat ks vurulduuna iret edilmesi ve
Orn abl adyla anlan bu byk saltanat davulunun o dnemde
gazlarda da alndnn bilinmesi33; Beg Saraynn ilk kurulduu
anlardan itibren burada bir abl-ne/Mehter-ne odasnn da var
olduunun ak bir gstergesidir.
1354 yl Mart aynda meydana gelen Marmara depreminde Orhan
Gz Trkmenlerine esir den Hristiyan din adam Gregory Palamasn,
cierlerinden hasta olan Orhan Gznin ok saydaki doktorlarndan biri
olarak, yannda Ermeni asll mehur hekim Taronites ()in de
hazr bulunduunu belirtmesi34, bu tarihlerde sarayn iinde bir Hekimhnenin (Tabip odas) de mevcut olduuna delil kabul edilebilir. Haziran
1360 tarihli znik Hac Karaolan Zviyesi Vakfiyesinin sonunda, yine
hidler arasnda, beinci srada saray abas: lys
el-matbanin ad gemekte35 ve bu kayt, saray mutfann Orhan Gz
devrinde de, sonraki asrlarda olduu gibi ab-ne ya da Matbane adn tadn gzler nne sermektedir. Vakfiyenin hidlerinden
sekizincisi olan: Segbn aracann ise, sarayda Sultnn av
19
Haluk ehsuvarolu, konu ile ilgili
ilk bilimsel aratrmalardan birini
tekil eden makalesinde, Bursa
Beg-saraynn mimar yaps ve
XVII. asrdan nceki durumu
hakknda herhangi bir bilgiye
rastlanmadn zellikle belirtir.
Kr. a.mlf, Bursa Saray, TTOK,
sy.: 183 (Nisan 1957).
20
Kaledeki ana kapnn 1847de
Fransz bir ressam tarafndan
izilmi olan resminde, kap
stndeki kemerin yukarsnda
ve sa ve sol kenarlarnda,
Bizans dneminde yaplan ha
kabartmas, kartal armalar ve
heykellerin yerlerinde braklp
zerlerinin svand, kap zeri
ile kemeri arasndaki boluun
sonradan tula ile rlerek
kapatld ve giri ksmnn n
tarafnda biri harabeye dnm
iki emenin yer ald
grlmektedir.
21
Ol zamnda bir A asan vard
kim, anu tekyesi de var Burs
irnda, Beg-saryna yan
yirde. k Paa-zde, a.g.e.,
vr. 21a. Burs irnda,
Beg-saryna yan yirde
zviyesi vardur. Ner, a.g.e.,
I, 146, st. 11-12; ac Amed
hemn Beg-sary urbnda bir
mescid bin itdi, l-eri vce-ol
25
Bursada in edilen Begsaraynn ana giri kapsnn
nnde bir i avlu ve bahenin
mevcut olduu, k Paazdenin Orhan Gznin imam
shak Fakihe dayandrd
gelenekte, Geyikli Babann
saray avlusuna kavak aac
dikmesi rivyetinin iinde de son
derece belirgin bir ekilde yer alr.
Kr. k Paa-zde, a.g.e., vr.
37b-38a. k Paa-zdeyi
tkiben rivyeti aktaran Ner,
Kitb- Cihn-nmda saray
avlusundan u cmlelerle sz
eder: Bir gn ol derv bir av
aacn alub, omuzna gtrb,
Burs irnda, Beg Sary
avlsnu apusnu i yannda
bu av dikmege balad...
a.g.e., I, s. 168-170.
26
Vakfiyede saray Dvnndan
sz edilirken, Baddnin
Salanat Dvn
ifdesine paralel olarak
Suln Dvn
ibresinin kullanlm olmas
kayda deerdir. Kr. VGMA,
D. no.: 732/59, s. 74, st. 30.
27
BB Atatrk Kitapl, Muallim
Cevdet, Fr. nr.: 10. Bursa
saraynda Farsa in geleneine
gre dzenlenmi olan bu
vakfiye, Orhan Gznin Harem
aas Tav erefd-dn Mukbil
ve evltlar adna, Bilecike bal
Mekece ve tevbiini temlik
maksadyla hazrlanmtr.
28
TSMA, no. 7792, sra: 6.
29
VGMA, D. no.: 732/59,
s. 75, sra: 3.
30
Kr. VGMA, D. no.: 732/59,
s. 75. Menb- Ornde ok
cmert bir Sultan olan Orhan
Gznin, vezrleri ve begleri

-aalarnn Bursa ve evresinde
fakir biri olduunu iitince bunu
derhl kendisine ilettikleri, onun
ise azneden o kimseye bol
miktarda sadaka ihsan edilmesini
emrettii belirtilmitir. Kr.
Cell-zde, a.g.e., vr. 44b;
Yksel-Delice nr., s. 48-49. XVII.
yzyl Osmanl mverrihlerinden
Bostan-zde Yahy Efendinin
Tufetl-Abbnda yine ada
kaynaklardan aktard anlalan
kaytlarna baklrsa; Orhan
Gznin Bursadaki saraynda,
tpk Topkap Sarayndaki gibi
bir Hazne odas ve sarayn giri
kaps yannda bir D Hazne
odas bulunuyordu: azneyi ve
ara kd ve defterler uran
azneyi kendi mhrlemek
bunlardan olmdur. Ve arc
ve ir- eriyye aalarn ki,
Beytl-mldr, ara azneye
odrurlar imi, kendi ml- elli
olmaynca i azneye omazlar
imi. a.mlf., Tufetl-Abb,
Terakk Matbaas, stanbul 1287,
s. 23-24.
31
VGMA, Defter no.: 732/59,
s. 75, sra: 6.
32
Subhi Beyin 1862de izdii
haritada, kuzey ynnde Tophane
Bahesi alan ierisinde
gerekten bir Saray mescidinin
bulunduu aka grlr. Bu
mescidin, sarayn Orhan Gz
tarafndan 1322deki ilk ins
srasnda yaptrlm olduu
vakfiyedeki bu atftan aka
anlalmaktadr.
33
Bostan-zde Yahy XVII. yzyl
balarnda Orhan Gznin
bu byk Saltanat davulunu
yerinde tehis etmi; Sultan
Orhann bu davulu devrin dier
sultanlarndan daha ihtiaml
oluu nedeniyle byk olarak
yaptrp gazlarda aldrdn
ve onun bu gz kamatrc
grntsyle o zamanlar
hl trbenin kubbesinde
asl bulunduunu belirtmitir:
Kendiler heybet
itimlarndan abl sir seln
ablndan byk idb, azlarda
arb itdrrler idi. att mezr-
erflerinde l ism-i smlerine
mensb olub, Orn abl
dimekle marf olan abl mualla
urur. Bostan-zde, a.g.e., s. 23.
Evliy elebi de ayn yzyln
sonlarnda -kalede yer alan
Orhan Cmii hakknda bilgi
verirken, Sultan Orhann burada
asl bulunan byk ksnn d
grnmn tasvir ederek yle
demektedir: Orn z bunda
medfn olup, Orn Davul
didikleri rmz lfl abl- kebr
bu cmi bir nda aldur.
Devlet-i l-i Osmnda ibtid
bu abl alnmdur. Kr. Evliy
elebi, a.g.e., II, vr. 222b.
34
Kr. Anna Philippis-Braat, La
captivite de Palamas chez les
Turcs. Dossier et commentaire
(edition critiqu), Travaux et
Mmoires, VII/109-221, Paris
1979, p. 148 vd.
35
TSMA, nr.: E-7792, sra: 5.
22
Evliy elebi burada,
kaledeki yaplardan sz
ederken Beg-sarayn Selef
pdihlarna ma Sary-
mfd mutaar olarak
nitelendirmekle beraber; baka
bir yerde saray 3 hamam, 600
odadan oluan byk ve geni
bir yap olarak zikretmekte, ancak
in edildii alan dar olduu iin
bahesi bulunmadn ne
srmektedir: Cmleden mkellef
Sary- am l, yuaru i
alada pdihlara ma
sary- kebrdr kim;
ammm ve alt yz mteaddid
hcresi vardur, amm teng
maallde olmala baesi
yodur. Kr. Evliy elebi,
Seyat-nme, II, TSMK,
Badat, nr.: 304, vr. 222b, 223a.
23
Charles Texier, Kk Asya (Asie
Mineure), I, trc.: Ali Suad, Ankara
1339, s. 220-233.
24
Badd, Seyat-nme, rulo
nsha, st. 148-149, 156-157.
(Suln Orn) kendisine geli aberim ulanca salanat tahtndan

ileri atlp hemen beni karlad; ecddmn ana riyet iin bana izzet
ikrmda bulundu. Salanat saraynn avlusunda karlatk, ba ve el ile
kimimiz kimimizle selmlatk. Berberce salanat tahtnn bulunduu yere
dvnnda tek bana bulunuyordu. Bu esnda Vezrl-aam brhm Paa
61
doru yrdk. Bana: Buyurun, ona kn! dedi. Suln Orn salanat
60
ve eyl-slm ise kapnn arkasnda, ayakta duruyorlard.24
Seyyid Ksm el-Badd, Orhan Gznin Bursada in ettirdii

Beg-sarayn burada ak bir biimde = Salanat saray
olarak tavsif etmi ve daha sonra Ara tbirini kullanarak, nnde

bir d avlu ve bahenin bulunduunu, Sultan Orhan ve yanndaki devlet
erkn ile ilk kez bu avluda bulutuunu aka belirtmitir25. O, huzruna
kt Sultan Orhann kendisini Salanat tahtna gtrp
ona oturmasn teklif ettiini syleyerek, sarayda Sultna mahsus bir
Taht odasnn bulunduuna dair nemli bir ipucu verdii gibi;
Salanat Dvnnda onunla grtn ifde edip, o srada: Vezrl-
(6) Orhan Gzyi Beg-sarayndaki taht odasnda, ektii bir oku Kalo-Ioannese hediye ederken gsteren minyatr; Seyyid Lokman, ner-nme,
I, TSMK, Hazne, nr.: 1523, vr. 72a
aam brhm Paa ile eyl-slmn kapnn arkasnda, ayakta durduklarn
belirtmek suretiyle, Rebul-hir 749/Haziran 1348 trihli Lla hn Paa

Vakfiyesi26 ve k Paa-zdenin eserinde verilen bilgileri dorulayacak
ekilde, ada bir gz tan olarak 1324te sarayn iinde bir Dvn-
Hmyn dairesinin de var olduuna iret
etmitir. Bu sarayda bir Harem diresinin
de mevcut bulunduu, Seyyid Ksmn Bursa
ziyaretinden 3 ay nce, Mart 1324te Tav
erefd-dn Mukbil adna tanzim edilen
Mekece Vakfiyesi ve abn 761/Haziran
1360 tarihli znik Hac Karaolan Zviyesi
Vakfiyesinden anlalmaktadr. lk vakfiyede
Sultan Orhann Mekece ve evresini verdii
erefd-dn Mukbilin tad av
unvn27 Harem aalarna mahsus bir unvan
olduu gibi; dier vakfiyenin hidleri arasnda
altnc srada ad geen: vran-
dmn varl ise28, erefd-dnden 36 yl
sonra sarayda Vrankos adnda Srp ya da
Macar asll hristiyan bir Harem aasnn
mevcut olduunu gstermektedir. Beg
Saraynn Orhan Gz dneminde mevcut
(5) 1324 yl Haziran-Aralk aylar arasnda Bursa Beg-saraynda kalm olan Seyyid Ksm el-Baddnin (. 1350) saraya ilikin
izlenimlerini aktard satrlar; Seyat-nme, Rulo nsha, st. 146-157
olan dier birimleri, onun saltanat zamnnda
TA 0 7
Dneminde n Edilen lk Blmleri
Orhan Gznin Bursada, Kaleiinde in ettirdii Beg-saraynn

bugne kadar ne ekilde in edildii ve nasl bir grnm arzettii
bilinmemekle birlikte19, hl-i hazrda i kale duvarlar ve saray bina
kalntlarnn hl mevcut olduu 1278/1861de Subhi Bey tarafndan
izilen Bursa haritasndan anlaldna gre; saray 17 kule ile
evrelenmi kale duvarlar20, 150 x 110 m. llerinde dikdrtgen
plnl bir ana bina, bir sancak burcu, cephanelik, yuvarlak bir havuz
ve etrafn evreleyen bahelerden meydana gelmekteydi. Bithynlerden
Romallara, Romallardan Bizansa geen saray, fetihten nce son
olarak Osmanl kroniklerinde Barsak adyla anlan Bursa tekfurunun
oturduu, bugn Tophne adyla anlan blgede kurulmutu ki,
bu alan Bursa ehdet Cmiinin tam karsna denk dmekte;
vaktiyle Sultan Orhann buraya ok yakn bir noktada Orhan Cmii
adyla anlan bir camii in ettirdii bilinmektedir.
Orhan Gznin Beg-sarayn yaptrd ilk yllara ilikin ada
kaynaklar yok denecek kadar azdr. 1330lu yllarda Orhan Gz
vesilesiyle Bursadan sz eden, hatta onu Bursa kimi olarak tavsif
eden ihbddn el-mer ve yine bu trihten 2 yl sonra ehre gelip
onu Bursa suln diye vasflandrarak; Bursann kaplcasndan
akarsularna, arlarndan geni caddelerine ve Ah tekkelerine
varncaya kadar geni tasvirlere yer veren bn Battuta, Orhan Gz
ile bir kez olsun karlaamadklar ve eserlerinde tammen farkl
konulara odaklandklar iin, onun burada in ettirdii Saltanat
sarayndan hi sz etmezler. Beg-saraynn in tarihi hakknda
olduu gibi, fiziksel zelliklerine ilikin yegne ada izlenimler de
yine, yukarda Orhan Gzyi bu iki seyyahtan ok daha nceki bir
tarihte ziyaret ettiine iaret ettiimiz sf seyyah Seyyid Ksm
el-Baddden gelmektedir.
1324 yl Haziran ay gibi olduka erken bir tarihte Bursaya
gelmi olan Badd, Seyat-nmesinde Orhan Gznin fetihten
sonra in ettirdii, ancak bugne kadar mimr dnmnn ne
ekilde gerekletii tespit edilemeyen, faaliyete geirilen ilk birimleri
ve zellikleri hakknda hibir ey bilinmeyen, sadece ge dnemde
izilmi bz gravrleri ve kalntlarna dayanlarak zerinde farkl
tahminler yrtlen Beg-saraynn mimar yaps ve fiziksel
zellikleri hakknda da, saray bizzat iine girerek yerinde gzlemlemi
bir gz tan olarak olduka ayrntl betimlemelere yer vermitir.
nl Osmanl mverrihlerinden k Paa-zde ve Nernin,
kroniklerinde Beg saray diye adlandrdklar21 Orhan Gznin
Bursadaki saraynn fizik yaps ve mimar zellikleri hakknda
Mescidi dirler. Bursa alasnda

evvel bin olan mescid budur.
a.g.e., I, 134, st. 17-19, vb.
Evliy elebinin XVII. yzyla, 1834te buraya gelen Charles Texierin

ise XIX. yzyla ait gzlemlerinin tenkidi, ilk plnda birbiriyle tamamen
elikili bir grnt vermektedir. Evliy elebi Seyat-nmesinde
yaad yzylda, sarayn dar ve skk bir alan zerine in edildii
iin nnde bahesi olmadn sylerken22, Texier bir asr sonrasna
ait gezi notlarnda sarayn ykntlar arasna girip dolatn, mevcut
binann n tarafnda geni bir bahe, avlusu iinde bir ana bina
bulunduunu; sarayn bu ksmlarla, bahe ierisinde yer alan bz
kklerden olutuunu belirtmekteydi23.
te Orhan Gzyi saraynda ilk in ettirdii yllarda ziyret
eden ve ksmen onun fiziksel bz zelliklerine de iret eden tek
grg hidi olan Seyyid Ksm el-Badd, ziyreti srasnda kaleme
ald notlarnda; Orhan Gznin Bursadaki saray ve iindeki
mtemiltnn 724/1324 yl ortalarndaki durumu hakknda, olduka
nemli noktalara k tutan u bilgileri vermitir:

Bursa Saraynn Fiziksel zellikleri ve Orhan Gz
dzenlenmi vakfiyelerdeki dier kaytlardan tespit edilebilir. Nitekim

1348 Hazirannda dzenlenen Lla hn Paa Vakfiyesinin sonunda,
hidlerden ncs olan: mer bin Abdullh
el-znin adna eklenen el-zn unvn29, bu trihte sarayda
bir Hazne Odas bulunduunun ve ad geen Abdullah olu merin Orhan
Gznin saray haznedr olduunun bir delilidir30. Yine vakfiyede altnc
hid olarak ismi kaydedilen: Muammed bin Amed
el-mmn31 ise Saray mescidinin32 imam olduu tahmin edilebilir.
Yukarda Menb- Ornden nakledilen parada, Orhan Gznin
saraynda 1322den beri Saltanat ks vurulduuna iret edilmesi ve
Orn abl adyla anlan bu byk saltanat davulunun o dnemde
gazlarda da alndnn bilinmesi33; Beg Saraynn ilk kurulduu
anlardan itibren burada bir abl-ne/Mehter-ne odasnn da var
olduunun ak bir gstergesidir.
1354 yl Mart aynda meydana gelen Marmara depreminde Orhan
Gz Trkmenlerine esir den Hristiyan din adam Gregory Palamasn,
cierlerinden hasta olan Orhan Gznin ok saydaki doktorlarndan biri
olarak, yannda Ermeni asll mehur hekim Taronites ()in de
hazr bulunduunu belirtmesi34, bu tarihlerde sarayn iinde bir Hekimhnenin (Tabip odas) de mevcut olduuna delil kabul edilebilir. Haziran
1360 tarihli znik Hac Karaolan Zviyesi Vakfiyesinin sonunda, yine
hidler arasnda, beinci srada saray abas: lys
el-matbanin ad gemekte35 ve bu kayt, saray mutfann Orhan Gz
devrinde de, sonraki asrlarda olduu gibi ab-ne ya da Matbane adn tadn gzler nne sermektedir. Vakfiyenin hidlerinden
sekizincisi olan: Segbn aracann ise, sarayda Sultnn av
19
Haluk ehsuvarolu, konu ile ilgili
ilk bilimsel aratrmalardan birini
tekil eden makalesinde, Bursa
Beg-saraynn mimar yaps ve
XVII. asrdan nceki durumu
hakknda herhangi bir bilgiye
rastlanmadn zellikle belirtir.
Kr. a.mlf, Bursa Saray, TTOK,
sy.: 183 (Nisan 1957).
20
Kaledeki ana kapnn 1847de
Fransz bir ressam tarafndan
izilmi olan resminde, kap
stndeki kemerin yukarsnda
ve sa ve sol kenarlarnda,
Bizans dneminde yaplan ha
kabartmas, kartal armalar ve
heykellerin yerlerinde braklp
zerlerinin svand, kap zeri
ile kemeri arasndaki boluun
sonradan tula ile rlerek
kapatld ve giri ksmnn n
tarafnda biri harabeye dnm
iki emenin yer ald
grlmektedir.
21
Ol zamnda bir A asan vard
kim, anu tekyesi de var Burs
irnda, Beg-saryna yan
yirde. k Paa-zde, a.g.e.,
vr. 21a. Burs irnda,
Beg-saryna yan yirde
zviyesi vardur. Ner, a.g.e.,
I, 146, st. 11-12; ac Amed
hemn Beg-sary urbnda bir
mescid bin itdi, l-eri vce-ol
25
Bursada in edilen Begsaraynn ana giri kapsnn
nnde bir i avlu ve bahenin
mevcut olduu, k Paazdenin Orhan Gznin imam
shak Fakihe dayandrd
gelenekte, Geyikli Babann
saray avlusuna kavak aac
dikmesi rivyetinin iinde de son
derece belirgin bir ekilde yer alr.
Kr. k Paa-zde, a.g.e., vr.
37b-38a. k Paa-zdeyi
tkiben rivyeti aktaran Ner,
Kitb- Cihn-nmda saray
avlusundan u cmlelerle sz
eder: Bir gn ol derv bir av
aacn alub, omuzna gtrb,
Burs irnda, Beg Sary
avlsnu apusnu i yannda
bu av dikmege balad...
a.g.e., I, s. 168-170.
26
Vakfiyede saray Dvnndan
sz edilirken, Baddnin
Salanat Dvn
ifdesine paralel olarak
Suln Dvn
ibresinin kullanlm olmas
kayda deerdir. Kr. VGMA,
D. no.: 732/59, s. 74, st. 30.
27
BB Atatrk Kitapl, Muallim
Cevdet, Fr. nr.: 10. Bursa
saraynda Farsa in geleneine
gre dzenlenmi olan bu
vakfiye, Orhan Gznin Harem
aas Tav erefd-dn Mukbil
ve evltlar adna, Bilecike bal
Mekece ve tevbiini temlik
maksadyla hazrlanmtr.
28
TSMA, no. 7792, sra: 6.
29
VGMA, D. no.: 732/59,
s. 75, sra: 3.
30
Kr. VGMA, D. no.: 732/59,
s. 75. Menb- Ornde ok
cmert bir Sultan olan Orhan
Gznin, vezrleri ve begleri

-aalarnn Bursa ve evresinde
fakir biri olduunu iitince bunu
derhl kendisine ilettikleri, onun
ise azneden o kimseye bol
miktarda sadaka ihsan edilmesini
emrettii belirtilmitir. Kr.
Cell-zde, a.g.e., vr. 44b;
Yksel-Delice nr., s. 48-49. XVII.
yzyl Osmanl mverrihlerinden
Bostan-zde Yahy Efendinin
Tufetl-Abbnda yine ada
kaynaklardan aktard anlalan
kaytlarna baklrsa; Orhan
Gznin Bursadaki saraynda,
tpk Topkap Sarayndaki gibi
bir Hazne odas ve sarayn giri
kaps yannda bir D Hazne
odas bulunuyordu: azneyi ve
ara kd ve defterler uran
azneyi kendi mhrlemek
bunlardan olmdur. Ve arc
ve ir- eriyye aalarn ki,
Beytl-mldr, ara azneye
odrurlar imi, kendi ml- elli
olmaynca i azneye omazlar
imi. a.mlf., Tufetl-Abb,
Terakk Matbaas, stanbul 1287,
s. 23-24.
31
VGMA, Defter no.: 732/59,
s. 75, sra: 6.
32
Subhi Beyin 1862de izdii
haritada, kuzey ynnde Tophane
Bahesi alan ierisinde
gerekten bir Saray mescidinin
bulunduu aka grlr. Bu
mescidin, sarayn Orhan Gz
tarafndan 1322deki ilk ins
srasnda yaptrlm olduu
vakfiyedeki bu atftan aka
anlalmaktadr.
33
Bostan-zde Yahy XVII. yzyl
balarnda Orhan Gznin
bu byk Saltanat davulunu
yerinde tehis etmi; Sultan
Orhann bu davulu devrin dier
sultanlarndan daha ihtiaml
oluu nedeniyle byk olarak
yaptrp gazlarda aldrdn
ve onun bu gz kamatrc
grntsyle o zamanlar
hl trbenin kubbesinde
asl bulunduunu belirtmitir:
Kendiler heybet
itimlarndan abl sir seln
ablndan byk idb, azlarda
arb itdrrler idi. att mezr-
erflerinde l ism-i smlerine
mensb olub, Orn abl
dimekle marf olan abl mualla
urur. Bostan-zde, a.g.e., s. 23.
Evliy elebi de ayn yzyln
sonlarnda -kalede yer alan
Orhan Cmii hakknda bilgi
verirken, Sultan Orhann burada
asl bulunan byk ksnn d
grnmn tasvir ederek yle
demektedir: Orn z bunda
medfn olup, Orn Davul
didikleri rmz lfl abl- kebr
bu cmi bir nda aldur.
Devlet-i l-i Osmnda ibtid
bu abl alnmdur. Kr. Evliy
elebi, a.g.e., II, vr. 222b.
34
Kr. Anna Philippis-Braat, La
Mmoires, VII/109-221, Paris
1979, p. 148 vd.
35
TSMA, nr.: E-7792, sra: 5.
36
TSMA, nr.: E-7792, sra: 8.
Sultan I. Murad adna kaleme
alnan ve Nernin son ksmlarn
Cihn-nmsna aynen aktard
ada bir Menbda, Sultnn
vasflar aktarlrken onun Bursa
sarayndaki av kpeklerine ve
doanlarna yaplan u atflar,
saraydaki Segbn iftliinin bu
dnemde epeyce byk, gelimi
ve kapasitesi olduka geni bir
birim olarak faaliyet gsterdiini
ortaya koymaktadr: Av, ikr
yet severdi ve nie bi
altun-gmi alalu itleri varidi;
onlar yine eyle idi Ner,
a.g.e., I, s. 308, st. 3-4.
37
BOA, MAD, nr.: 162/5; BB
Atatrk Kitapl, Muallim Cevdet,
Fr., nr.: 7. sra: 36.
38
Kr. Evliy elebi, a.g.e., II, vr.
222b.
kpeklerinin beslendii ve yetitirildii iftliin sorumlusu olarak belgede

adnn getii dikkati ekmektedir.36 Murad Hdvendigrn 787/1385
tarihli vakfiyesinin hidlerinden otuzaltncsnn
ac Pld bin Emr-i Ar olmas37; bu tarihten nce sarayda pdiha
mahsus Has ahrlarn da mevcut bulunduuna iret etmektedir. At
ahrlarnn saraylarn vazgeilmez blmlerinden biri olduu ve ad geen
hidin Emr-i Arun olu olduu dikkate alnrsa, bu ksmn da saray
ierisinde Orhan Gz zamanndan beri yerleik bulunduu sylenilebilir.
Tm bunlara ilveten; Osman Gznin kk hacmine ramen
Yeniehirdeki sarayna bile bir hamam yaptrm olmas, ayrca Orhan
Gznin Bursa ve zniki fethettikten sonra buralarda hamam insna
byk zen gstermesi, daha in ettirdii ilk sralarda onun saraynda bir
hamam da in ettirmi olmas gerektiinin yeterli delilini vermektedir.
Orhan Gz asrndan kalma bu ada kaynak, kant ve belgelerden
hareketle; Bithynlerden Romallara ve son olarak Sultan Orhana intikl
eden Bursa saraynn, tam teekkl bir Osmanl sarayna dntrld
1322 ylndan, Sultnn vefat ettii 763/1362 Mart ayna kadarki 41 yllk
srete balca u birimlerden olutuunu sylemek mmkndr:
Orhan Gz Dneminde (1324-1362)

Bursa/Beg-Saraynn Mevcut Blmleri
Birim:
Atf Yaplan Hicr Trih/ler:
Mild Trih/ler:
Avlu
Receb 724 / Muharrem 725
Haziran / Aralk 1324
Taht Odas
Saltanat Dvn
Receb 724/ Rebul-evvel 749
Haziran 1324 / 1348
Hazne Odas
Rebul-evvel 749
Haziran 1348
Harem Dairesi
Rebul-evvel 724/abn 761
Mart 1324 / Haziran 1360
Saray Mescidi
Rebul-evvel 749
Haziran 1348
Hekim-hne (Tabip Odas)
Mart / Temmuz 1354
Matbah-hne (Saray Mutfa)
abn 761
Haziran 1360
Tabl-hne (Mehter-hne)
722 sonras
1322den sonra
Sekban iftlii
abn 761
Haziran 1360
Has Ahrlar
Cemziyel-evvel 787
Temmuz 1385
Saray Hamam
722 sonras
1322den sonra
63
TA 0 7
(7) Bursa/ kalede yer alan Beg-sarayndaki bahe, kasr ve binalarn 1861de Subhi Bey tarafndan izilmi olan pln

62
(8) Beg-saray ana giri kapsnn 1847 ylnda Fransz bir ressam tarafndan izilmi olan resmi
Bu tablo, Osman Gznin lmnden 1,5 yl nce, 1322 yl gibi

erken bir tarihte Bursada Orhan Gz tarafndan in ettirilen ikinci
Osmanl saray olan Beg-Saraynn, kk bir alan zerine de olsa,
tam teekkll bir saray zelliklerine ship ve sonraki asrlarn
gelimi saray hussiyetlerinin neredeyse hepsini bnyesinde
toplayacak bir tarzda in edildiini gstermektedir.
Seyyid Ksm el-Baddnin yukarda aktardmz parada,
Sultn Orhnn cls yl olan 1324 yl sonlarnda Vezr-i aam ile
birlikte bir eyl-slm da olduunu, hatt Saltanat Dvnnda
sohbet ettkileri srada her ikisinin de Dvn- Hmyn dairesinin
kapsnn arkasnda durduklarn haber vermesi, ilk Osmanl saray
brokrasisinin teekkl tarihini tespit konusunda da bilimsel adan
byk bir nem arz etmektedir.
XV. yzyln ikinci yarsnda asrlk devs

bir aaca dnen bu aacn dallarnn
zamnnn pdiahlar tarafndan dzenli
olarak budandn haber vermilerdir39.
Nitekim Beg-saraynn daha XVI. yzyl gibi
erken bir tarihte devrin sultanlarnn itibr
etmedii; bakmsz, harap ve iler acs bir
durumda kald, asrn nl lim ve irlerinden
Bursal Lmi elebi tarafndan ehrngz-i
Bursada, Der-Med-i Sary- b-Hemt-y
Suln bal altnda yle dile getirilmitir:
39
Ol av aac, imdiki nde |
sary apusnu iinde yetde
bymidr; her gelen pdihlar
ol aacu urusn giderrler.
k Paa-zde, a.g.e., vr.
37b-38a; Kr. Ner, a.g.e., I, s.
171.
40
Lmi elebi, ehrngz-i
Bursa, Hdvendigr Vilyet
Mtb., 1288, s. 10-11.
Sary- h nice eyleyem yd?
Ki ol an- erf cennet-bd
Fir- pdihdan oda yanm
Serp dd- minetden boyanm
Bursa Saraynn, Orhan Gznin lmnden Gnmze
arb olm dil-i ua bezer
Ylm sne-i mta bezer
Kadar Geirdii Trih Deiim ve Dnm
Elemden emeler her yaa gryn Dil-i u gibi mrgn nln
Osman Gznin Yeniehirdeki sarayndan sonra, Osmanllarn

geni bir formatta in ettikleri saltanat saraylarnn ilki olduu iin
Beg-saray Murd Hdvendigr dneminde de nemini korumaya
devam etmi; bu saray kullandn, hatt iine gmten bir havuz
dahi yaptrdn ada kaynaklardan rendiimiz Yldrm Byezd
dneminde, siys hkimiyet mcdelelerinde Bursann n plna
kt Fetret ve elebi Sultan Mehmed devirlerinde, hatt saltanattan
fergatinde itikf iin Bursaya ekildiini bildiimiz II. Murad dneminde
de eski nem ve deerinden bir ey kaybetmemitir. Evliy elebi
Seyat-nmesinde: T Ebl-Fet Suln Muammed na gelince
pdihlaru sary bu idi. diyerek38, sarayn 1322de Orhan Gz
tarafndan in ettiriliinden XV. yzyln ortalarna kadar aktif bir
ekilde kullanlmaya devam ettiini bize bildirmektedir.
Dolaysyla Bursa saray Osmanl Devletinin tam teekkll
olarak ina edilmi ilk saray olmasna karn, Edirne Saraynn ins
ile bir sre deerini korumaya devam etmise de, stanbulun fethinden
sonra Topkap Saraynn yapm ile bsbtn nemini yitirmi ve tl
bir hlde yalnzla terkedilmitir. Gerekten de Fatih devrinden hemen
sonra kaleme alnm baz eserlerde, sarayn daha II. Byezid dneminde
metruk bir hlde braklp, tamir ve bakmnn ihml edildiine iaret
eden kaytlarn yer ald grlr. Ftih Sultan Mehmed ve II. Byezd
dneminlerini grm olan k Paa-zde ve Ner, kroniklerinde
Geyikli Babann Orhan Gznin haberi olmadan Beg-saraynn giri
kapsnn i tarafndaki avluya fidan dikmesi kssasn aktardktan sonra,
Kemerler asta-r le-girdr
Stnlar serv gibi vle v zr
Ncm-yn ser--ser cmle maner Aub emin udm-i h gzler

Felek-vr ol serlardan nine
Hemn bir kk var ar- iyne
Mu av gerdn gibi dir
Ull-ebr eyler seyri ir
Dran alat smya bezer
af-y cismi sm-i nba bezer
Bey emdr ol av- pr-zn
Bu ren ar iinde urretl-n
Meheb-i t- bezm-rs anu
Muall fer-i gerdn-ss anu
Hner glgn utub itmi hner-kr Dern gibi n d zir-kr

Mnbit alar mihr-i zerandd
Dern lciverdden gl dd
Fu- feri lm encm-reng
Felek n nanu ayrn irteng
db her kesinden emeler c
Mu cnn lmd medh.40
Lmi elebinin yukardaki dizeleri Beg-saraynn fiziksel

grnm hakknda nemli ayrntlara k tutmakta; nl airin
yaad asrda ykk ve perian bir grnt sergileyen sarayn, geni
baheleri arasnda yksek bir kasrn bulunduunu, bu kasrn nnde
grnmne ihtiam katan, beyaz mermerden yaplm fskiyeli yuvarlak
bir havuzun mevcut olduunu, d yzeyinin zerinde altn sars, altnda
ise lcivert renkle bezenmi sslemeler bulunduunu ve her tarafn
sarm olan emelerin, sulama kanallarnn bozulmas nedeniyle
bouna akp durduunu olaanst bir tasvirle ortaya koymaktadr.
Bursa saraynn Ftih dnemine kadar mmur bir saray olduunu
haber veren Evliy elebi, Seyhat-nmesinde Beg-saraynn kendi
yaad dnemde kullanlmayp tl halde brakldn, yalnz iinde
36
TSMA, nr.: E-7792, sra: 8.
Sultan I. Murad adna kaleme
alnan ve Nernin son ksmlarn
Cihn-nmsna aynen aktard
ada bir Menbda, Sultnn
vasflar aktarlrken onun Bursa
sarayndaki av kpeklerine ve
doanlarna yaplan u atflar,
saraydaki Segbn iftliinin bu
dnemde epeyce byk, gelimi
ve kapasitesi olduka geni bir
birim olarak faaliyet gsterdiini
ortaya koymaktadr: Av, ikr
yet severdi ve nie bi
altun-gmi alalu itleri varidi;
onlar yine eyle idi Ner,
a.g.e., I, s. 308, st. 3-4.
37
BOA, MAD, nr.: 162/5; BB
Atatrk Kitapl, Muallim Cevdet,
Fr., nr.: 7. sra: 36.
38
222b.
kpeklerinin beslendii ve yetitirildii iftliin sorumlusu olarak belgede

adnn getii dikkati ekmektedir.36 Murad Hdvendigrn 787/1385
tarihli vakfiyesinin hidlerinden otuzaltncsnn
ac Pld bin Emr-i Ar olmas37; bu tarihten nce sarayda pdiha
mahsus Has ahrlarn da mevcut bulunduuna iret etmektedir. At
ahrlarnn saraylarn vazgeilmez blmlerinden biri olduu ve ad geen
hidin Emr-i Arun olu olduu dikkate alnrsa, bu ksmn da saray
ierisinde Orhan Gz zamanndan beri yerleik bulunduu sylenilebilir.
Tm bunlara ilveten; Osman Gznin kk hacmine ramen
Yeniehirdeki sarayna bile bir hamam yaptrm olmas, ayrca Orhan
Gznin Bursa ve zniki fethettikten sonra buralarda hamam insna
byk zen gstermesi, daha in ettirdii ilk sralarda onun saraynda bir
hamam da in ettirmi olmas gerektiinin yeterli delilini vermektedir.
Orhan Gz asrndan kalma bu ada kaynak, kant ve belgelerden
hareketle; Bithynlerden Romallara ve son olarak Sultan Orhana intikl
eden Bursa saraynn, tam teekkl bir Osmanl sarayna dntrld
1322 ylndan, Sultnn vefat ettii 763/1362 Mart ayna kadarki 41 yllk
srete balca u birimlerden olutuunu sylemek mmkndr:
Orhan Gz Dneminde (1324-1362)

Bursa/Beg-Saraynn Mevcut Blmleri
Birim:
Atf Yaplan Hicr Trih/ler:
Mild Trih/ler:
Avlu
Taht Odas
Saltanat Dvn
Receb 724/ Rebul-evvel 749
Haziran 1324 / 1348
Hazne Odas
Rebul-evvel 749
Haziran 1348
Harem Dairesi
Rebul-evvel 724/abn 761
Mart 1324 / Haziran 1360
Saray Mescidi
Rebul-evvel 749
Haziran 1348
Hekim-hne (Tabip Odas)
Mart / Temmuz 1354
Matbah-hne (Saray Mutfa)
abn 761
Haziran 1360
Tabl-hne (Mehter-hne)
722 sonras
1322den sonra
Sekban iftlii
abn 761
Haziran 1360
Has Ahrlar
Cemziyel-evvel 787
Temmuz 1385
Saray Hamam
722 sonras
1322den sonra
63
TA 0 7
(7) Bursa/ kalede yer alan Beg-sarayndaki bahe, kasr ve binalarn 1861de Subhi Bey tarafndan izilmi olan pln

62
(8) Beg-saray ana giri kapsnn 1847 ylnda Fransz bir ressam tarafndan izilmi olan resmi
Bu tablo, Osman Gznin lmnden 1,5 yl nce, 1322 yl gibi

erken bir tarihte Bursada Orhan Gz tarafndan in ettirilen ikinci
Osmanl saray olan Beg-Saraynn, kk bir alan zerine de olsa,
tam teekkll bir saray zelliklerine ship ve sonraki asrlarn
gelimi saray hussiyetlerinin neredeyse hepsini bnyesinde
toplayacak bir tarzda in edildiini gstermektedir.
Seyyid Ksm el-Baddnin yukarda aktardmz parada,
Sultn Orhnn cls yl olan 1324 yl sonlarnda Vezr-i aam ile
birlikte bir eyl-slm da olduunu, hatt Saltanat Dvnnda
sohbet ettkileri srada her ikisinin de Dvn- Hmyn dairesinin
kapsnn arkasnda durduklarn haber vermesi, ilk Osmanl saray
brokrasisinin teekkl tarihini tespit konusunda da bilimsel adan
byk bir nem arz etmektedir.
XV. yzyln ikinci yarsnda asrlk devs

bir aaca dnen bu aacn dallarnn
zamnnn pdiahlar tarafndan dzenli
olarak budandn haber vermilerdir39.
Nitekim Beg-saraynn daha XVI. yzyl gibi
erken bir tarihte devrin sultanlarnn itibr
etmedii; bakmsz, harap ve iler acs bir
durumda kald, asrn nl lim ve irlerinden
Bursal Lmi elebi tarafndan ehrngz-i
Bursada, Der-Med-i Sary- b-Hemt-y
Suln bal altnda yle dile getirilmitir:
39
Ol av aac, imdiki nde |
sary apusnu iinde yetde
bymidr; her gelen pdihlar
ol aacu urusn giderrler.
k Paa-zde, a.g.e., vr.
37b-38a; Kr. Ner, a.g.e., I, s.
171.
40
Lmi elebi, ehrngz-i
Bursa, Hdvendigr Vilyet
Mtb., 1288, s. 10-11.
Sary- h nice eyleyem yd?
Ki ol an- erf cennet-bd
Fir- pdihdan oda yanm
Serp dd- minetden boyanm
Bursa Saraynn, Orhan Gznin lmnden Gnmze
arb olm dil-i ua bezer
Ylm sne-i mta bezer
Kadar Geirdii Trih Deiim ve Dnm
Elemden emeler her yaa gryn Dil-i u gibi mrgn nln
Osman Gznin Yeniehirdeki sarayndan sonra, Osmanllarn

geni bir formatta in ettikleri saltanat saraylarnn ilki olduu iin
Beg-saray Murd Hdvendigr dneminde de nemini korumaya
devam etmi; bu saray kullandn, hatt iine gmten bir havuz
dahi yaptrdn ada kaynaklardan rendiimiz Yldrm Byezd
dneminde, siys hkimiyet mcdelelerinde Bursann n plna
kt Fetret ve elebi Sultan Mehmed devirlerinde, hatt saltanattan
fergatinde itikf iin Bursaya ekildiini bildiimiz II. Murad dneminde
de eski nem ve deerinden bir ey kaybetmemitir. Evliy elebi
Seyat-nmesinde: T Ebl-Fet Suln Muammed na gelince
pdihlaru sary bu idi. diyerek38, sarayn 1322de Orhan Gz
tarafndan in ettiriliinden XV. yzyln ortalarna kadar aktif bir
ekilde kullanlmaya devam ettiini bize bildirmektedir.
Dolaysyla Bursa saray Osmanl Devletinin tam teekkll
olarak ina edilmi ilk saray olmasna karn, Edirne Saraynn ins
ile bir sre deerini korumaya devam etmise de, stanbulun fethinden
sonra Topkap Saraynn yapm ile bsbtn nemini yitirmi ve tl
bir hlde yalnzla terkedilmitir. Gerekten de Fatih devrinden hemen
sonra kaleme alnm baz eserlerde, sarayn daha II. Byezid dneminde
metruk bir hlde braklp, tamir ve bakmnn ihml edildiine iaret
eden kaytlarn yer ald grlr. Ftih Sultan Mehmed ve II. Byezd
dneminlerini grm olan k Paa-zde ve Ner, kroniklerinde
Geyikli Babann Orhan Gznin haberi olmadan Beg-saraynn giri
kapsnn i tarafndaki avluya fidan dikmesi kssasn aktardktan sonra,
Kemerler asta-r le-girdr
Stnlar serv gibi vle v zr
Ncm-yn ser--ser cmle maner Aub emin udm-i h gzler

Felek-vr ol serlardan nine
Hemn bir kk var ar- iyne
Mu av gerdn gibi dir
Ull-ebr eyler seyri ir
Dran alat smya bezer
af-y cismi sm-i nba bezer
Bey emdr ol av- pr-zn
Bu ren ar iinde urretl-n
Meheb-i t- bezm-rs anu
Muall fer-i gerdn-ss anu
Hner glgn utub itmi hner-kr Dern gibi n d zir-kr

Mnbit alar mihr-i zerandd
Dern lciverdden gl dd
Fu- feri lm encm-reng
Felek n nanu ayrn irteng
db her kesinden emeler c
Mu cnn lmd medh.40
Lmi elebinin yukardaki dizeleri Beg-saraynn fiziksel

grnm hakknda nemli ayrntlara k tutmakta; nl airin
yaad asrda ykk ve perian bir grnt sergileyen sarayn, geni
baheleri arasnda yksek bir kasrn bulunduunu, bu kasrn nnde
grnmne ihtiam katan, beyaz mermerden yaplm fskiyeli yuvarlak
bir havuzun mevcut olduunu, d yzeyinin zerinde altn sars, altnda
ise lcivert renkle bezenmi sslemeler bulunduunu ve her tarafn
sarm olan emelerin, sulama kanallarnn bozulmas nedeniyle
bouna akp durduunu olaanst bir tasvirle ortaya koymaktadr.
Bursa saraynn Ftih dnemine kadar mmur bir saray olduunu
haber veren Evliy elebi, Seyhat-nmesinde Beg-saraynn kendi
yaad dnemde kullanlmayp tl halde brakldn, yalnz iinde
41
222b.
42
Kr. Bursa eriyye Sicilleri, D.
nr.: A.19, vr. 79b.
43
Ekrem Hakk Ayverdi, a.g.e., I, s.
117.
44
nr.: B.131, vr. 65b/286.
45
nr.: B.131, vr. 66b/290.
46
Aziz Elbas, Bursa Sarayn
Bekliyor, Bursada Zaman, sy.: X
(Nisan 2014), s. 14.
(10) XIX. yzyl sonlarnda Beg-saray kalntlar
Bursada saraydr olan ayrd-dn bin Abdullh saryda idmet iden

yeierileri idmete yaramadular ecilden apuya gnderb, imdi nefer
oln ister; ar yazla. denilerek, kaddan grevden alnan yenierilerin
yerine 3 yeni askerin tyini iin arz gndermesi talep edilmitir 42.
Beg-saray bu ssz ve harbe hlini daha sonraki devirlerde de devm
ettirmi; IV. Mehmed saltanat zamannda saray alann genileterek, iine
ssl dvn-hneler, hademe koular gibi binalar ilve ettirerek ksmen
sarayn ihysna almsa da43, yaplan bu gibi eklentiler saraya eski
nem ve deerini kazandrmaya yetmemitir. Sultan IV. Mehmed bu
konuda 25 Zl-kade 1069/14 Austos 1659 tarihinde Drs-sade aas
Orhan Gz dneminden kalma, imdiye kadar gndeme getirilmeyen

ada kaynak ve belgeler, Osman Gz'nin Yeniehirdeki ilk sarayndan
sonra onun Bursada in ettirdii Beg-saraynn, ilk kez Bursann fethini
mtekiben 722/1322 yl sonlarnda in edildiini ve Orhan Gznin
41 yllk saltanat mddetince sarayn, -tam teekkll bir saltanat saray
geleneini yanstacak ekilde-; avlu, Taht odas, Saltanat Dvn, Hazne
Kaynak Kitaplar
ve Aratrmalar
Mzesi Ktp. nr.: 1504
Ayverdi, E. H., 1966, Osmanl
Mimarisinin lk Devri. 630-805
(1230-1402), I, stanbul Fetih
Cemiyeti Yaynlar, stanbul
Bostn-zde Yahy Efendi,
1287, Tufetl-Abb, Terakk
Matbaas, stanbul
Cell-zde Slih elebi,
adats-Seln, TTK Ktp.,
nr.: 21
Cell-zde Slih elebi, 2013,
adats-Seln, haz. H.
Yksel - H. . Delice, TTK, Ankara
Elbas, A., Bursa Sarayn
Bekliyor, 2014, Bursada
Zaman, Bursa Bykehir
Belediyesi sreli yayn,
sy.: X (Nisan)
Emecen, F., 2015, Osmanl,
Trkiye Bankas Kltr
Yaynlar, stanbul
Enver, 1928, Dstr-nme,
nr. M. Halil Ynan, stanbul
Evliy elebi, Seyat-nme,
TSMK, Badat, nr.: 304
odas, Harem dairesi, Saray Mescidi, Hekim-hne, Matbah-hne, Tabl-hne,

Sekbn iftlii, Has ahrlar ve Saray hamam gibi ksmlardan meydana
geldiini gstermektedir. Bu tespitler, Osmanllarn ilk byk saray olan

Beg-saraynn Orhan Gz dneminde yaplan ilk ekli hakknda, yzeysel
de olsa bizlere iyi bir fikir verebilecek niteliktedir. Buna gre, imdiye
kadar hakknda neredeyse hibir ey bilinmeyen Bursa Saraynn, daha
bu devirde birimleri ve fiziksel zellikleri itibriyle Edirne ve Topkap
saraylarndan herhangi bir fark olmad, henz kurulurken her iki sarayn
da insna ilham verecek ve model tekil edecek bir tarzda tasarland
sonucuna ulalabilir.
HAKAN YILMAZ
SKDAR CUMHURYET LSESNDEN MEZUN OLDUKTAN
SONRA, LSANS ETMN KARABK NVERSTES EDEBYAT
FAKLTES TARH BLMNDE TAMAMLADI. 2014 YILINDA
SAKARYA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TARH
ANABLM DALI, YENA TARH BLM DALINDA YKSEK
LSANS ETMNE BALADI. 2004 YILINDAN BUGNE DEK
FARKLI DERGLERDE MAKALELER YAYIMLADI. ZELLKLE
KURULU DEVR OSMANLI TARH VE YENA TARH
ARATIRMALARINA YNELK BLMSEL PROJELER VE KTAP
YAYIN ALIMALARI BULUNMAKTADIR. 2015 YILI SONU
TBARYLE STANBUL ADLYESNE BALI OLARAK HUKUK
VE AKADEMK TERCMANLIK / BLRKLK YAPMAKTADIR.
TA 0 7
sakalarn, bin ustalarnn ve bostanclarn yer aldn syler 41. Nitekim

Bursa eriyye Sicillerinde yer alan bir kayttan anlaldna gre; henz
910/1504 gibi erken bir tarihte, Beg-saraynda sadece ayrd-dn adnda
bir Saray yetkilisi ve sarayn gvenliini salamakla grevli az sayda
yenieri istihdam edilmekteydi. Sicil Defterindeki sz konusu kaytta:
Sonu

(9) IV. Mehmedin 13 Autos 1659da Bursa sarayn geniletmek iin s Beg mahallesindeki 15 avrz
hnesinin saray arazisine dhil olunmas emrini bildirmek zere dnemin Bursa kadsna gnderdii
hkm; Bursa eriyye Sicilleri, D. nr.: B.131, vr. 66b, sicil: 290
Mehmed Aaya gnderdii bir Hatt- hmynda, yenilenmi olan

sarayn Harem kaps ynnde bulunan, vaktiyle Seluk Htnun
vakfettii 3 odann geniletme srasnda yklmas nedeniyle, vakf
alanlarna kir bedeli olarak 15 aka bedelin denmesini
emretmektedir.44 Bu tarihten bir gn nce, 24 Zil-kade 1069/13
Autos 1659 gn Bursa kadsna gnderdii dier bir hkmden
anlaldna gre; skk halde kalan sarayn mevcut alannn
geniletilebilmesi iin s Beg mreti mahallesindeki 30 avrz
hnesinin de yars saray arazisine dahil edilmiti.45
1082/1671de yeni bir Has-oda, hamam, 6 ahr ve Serrciyn-
hssa odas in edilerek tmyle restore edilen sarayn bu tarihten
sonra varl tamamen unutulmu; zamanla iyice ypranp tahrip
grerek yine byk lde ykk ve perian bir hlde braklmtr.
1675 ylnda Bursay ziyaret eden ngiliz seyyah Wheler Lubenau,
bu tarihlerde harbeye dnen Eski Saray binalarnn tamamen terk
edilmi olduunu, sonradan in edilen binlarn ise buday tmek
ve Topkap Sarayna ekmek yapm iin kaliteli un elde etmek amacyla
kullanldn ifde eder.46 Beg Saray Cumhuriyetin ilnndan sonra
Bursada kurulacak olan Jandarma Blge Komutanl ve l Jandarma
Komutanl binalarna inaat alan olarak tahsis edilmi ve buradaki
mevcut kalntlarn zerine orduevi in edilmitir. 2004-2008 yllar
arasnda gerekletirilen zemin aratrmalar sonras ortaya atlan Beg
Sarayn yeniden ihy projesi kapsamnda, 2014 yl itibriyle Tophanede
bulunan saray blgesinde arkeolojik kaz almalar balatlm olup,
saray kalntlar ile birlikte eski alara ait Bazilika ve zindanlarn da
ortaya karlmasna vesile olan bu kaz almalar, sarayn kurulu
olduu alan ve evresinde hl devam etmektedir.
KAYNAKA
Ariv Belgeleri
Ankara Mill Ktp. Bursa
eriyye Sicilleri, nr.: 4121,
vr. 82-83
BOA, MAD, nr.: 162/5
Bursa eriyye Sicilleri, D.
nr.: A.19
nr.: B.131
BB Atatrk Ktp. Yzm., Muallim
Cevdet, Fr. nr.: 7
Cevdet, Fr. nr.: 10
Millet Ktp. Ali Emr, Arab,
nr.: 4469
TSMA, nr.: E-7792
VGMA, nr.: 1891/1, s. 1-4
VGMA, nr.: 590/181, s.
207-208
VGMA, nr.: D. 732/59, s. 74-75
TARH NTELKTE YAPIMLAR VE SENARYO YAZARLII

GB UZMANLIK ALANI LE LGL FARKLI SAHALARDA DA
ALIMALARINI SRDRMEKTEDR.
Giese, F., 1922, Die

Chroniken, Breslau
bn Battuta, Tufetn-Nr
f aribl-Emr vel-Acibl-Esfr, Beyrut, Drs-Sdr, ts.
Karamn Mehmed Paa,
Tevrus-SelnilOsmniyye, Sleymniye Ktp.
Ayasofya, nr.: 3204
Lmi elebi, H. 1288,
ehrngz-i Bursa,
Hdvendigr Vilyet Mtb.
Ltfi Paa, 1341, Tevr-i l-i
Osmn, l Beg neri, stanbul
Matrak Nasuh (Nash
nr.: 5964
Mehmed bin Hac Hall
el-Konev, Tr-i l-i Osmn
ves-Sel, Bibliotheque
Nationale, Supp. Persian,
nr.: 1394
Mehmed Ner, 1949, Kitb-
Cihn-nm (I-II), I, Haz.: F.
Reit Unat - M. Altay Kymen,
TTK, Ankara
Oru bin dil el-Edrenev,
Tevr-i l-i Osmn, Manisa l
Halk Ktp. Yzm. Genel, nr.: 5506/2
Philippis-Braat, 1979, A., La
Mmoires, VII, Paris, pp.
109-221
MS Diez A.O., nr.: 57
Rh elebi, Tevr-i l-i
Osmn, Tbingen MS Or. Quart,
nr.: 821
Rh elebi, Ruhi Tarihi,
Belgeler, XIV/18, s. 359-472
(+466 s. tpkbasm), Haz. Y.
Ycel - H. E. Cengiz
Schreiner, P., 1977,
Die Byzantinischen
Byzantina Breviora,
sterreichiscen Akademie
der Wissenschaften, Vienna
Seyyid Ksm el-Badd,
Seyat-nme, 1098/1686
istinsah tarihli rulo nsha
ehsuvarolu, H., 1957, Bursa
Saray, TTOK, sy.: 183 (Nisan)
emseddn Sm, 1316/1898,
msl-Alm (I-VI), VI, stanbul
krullh elebi, BehcettTevr, Nuruosmaniye Ktp.
nr.: 3059
Texier, C., 1339, Kk
Asya (Asie Mineure), I,
trc.: A. Suad, Ankara
Turan, O., 1954, stanbulun
Fethinden nce Yazlm Tarih
Takvimler, TTK, Ankara, s. 72-73
Ylmaz, H., 2015, Bursa
ve Bursann Gerek Fetih Tarihi,
ehir & Toplum, sy.: II / Haziran,
s. 61-73
Ylmaz, H., 2015,
Orhan Gzyi Saraynda
Ziyaret Etmi Bir Seyyah/
Sf: Seyyid Ksm el-Badd
ve Seyat-nmesinin
Kurulu Devri Osmanl Tarihi
Asndan nemi, Uluslararas
Osmanl Aratrmalar
Kongresi, Sakarya nv.
Kltr ve Kongre Merkezinde
tebli metni
Zeynl-Mneccim bin
Sleymn el-Konev, ikr-i
Tevr-i Ba ez-Seln-i
Mool, Nuruosmaniye Ktp.
nr.: 2782
41
222b.
42
nr.: A.19, vr. 79b.
43
Ekrem Hakk Ayverdi, a.g.e., I, s.
117.
44
nr.: B.131, vr. 65b/286.
45
nr.: B.131, vr. 66b/290.
46
Aziz Elbas, Bursa Sarayn
Bekliyor, Bursada Zaman, sy.: X
(Nisan 2014), s. 14.
(10) XIX. yzyl sonlarnda Beg-saray kalntlar
Bursada saraydr olan ayrd-dn bin Abdullh saryda idmet iden

yeierileri idmete yaramadular ecilden apuya gnderb, imdi nefer
oln ister; ar yazla. denilerek, kaddan grevden alnan yenierilerin
yerine 3 yeni askerin tyini iin arz gndermesi talep edilmitir 42.
Beg-saray bu ssz ve harbe hlini daha sonraki devirlerde de devm
ettirmi; IV. Mehmed saltanat zamannda saray alann genileterek, iine
ssl dvn-hneler, hademe koular gibi binalar ilve ettirerek ksmen
sarayn ihysna almsa da43, yaplan bu gibi eklentiler saraya eski
nem ve deerini kazandrmaya yetmemitir. Sultan IV. Mehmed bu
konuda 25 Zl-kade 1069/14 Austos 1659 tarihinde Drs-sade aas
Orhan Gz dneminden kalma, imdiye kadar gndeme getirilmeyen

ada kaynak ve belgeler, Osman Gz'nin Yeniehirdeki ilk sarayndan
sonra onun Bursada in ettirdii Beg-saraynn, ilk kez Bursann fethini
mtekiben 722/1322 yl sonlarnda in edildiini ve Orhan Gznin
41 yllk saltanat mddetince sarayn, -tam teekkll bir saltanat saray
geleneini yanstacak ekilde-; avlu, Taht odas, Saltanat Dvn, Hazne
Kaynak Kitaplar
ve Aratrmalar
Mzesi Ktp. nr.: 1504
Ayverdi, E. H., 1966, Osmanl
Mimarisinin lk Devri. 630-805
(1230-1402), I, stanbul Fetih
Cemiyeti Yaynlar, stanbul
Bostn-zde Yahy Efendi,
1287, Tufetl-Abb, Terakk
Matbaas, stanbul
Cell-zde Slih elebi,
adats-Seln, TTK Ktp.,
nr.: 21
Cell-zde Slih elebi, 2013,
adats-Seln, haz. H.
Yksel - H. . Delice, TTK, Ankara
Elbas, A., Bursa Sarayn
Bekliyor, 2014, Bursada
Zaman, Bursa Bykehir
Belediyesi sreli yayn,
sy.: X (Nisan)
Emecen, F., 2015, Osmanl,
Trkiye Bankas Kltr
Yaynlar, stanbul
Enver, 1928, Dstr-nme,
nr. M. Halil Ynan, stanbul
Evliy elebi, Seyat-nme,
TSMK, Badat, nr.: 304
odas, Harem dairesi, Saray Mescidi, Hekim-hne, Matbah-hne, Tabl-hne,

Sekbn iftlii, Has ahrlar ve Saray hamam gibi ksmlardan meydana
geldiini gstermektedir. Bu tespitler, Osmanllarn ilk byk saray olan

Beg-saraynn Orhan Gz dneminde yaplan ilk ekli hakknda, yzeysel
de olsa bizlere iyi bir fikir verebilecek niteliktedir. Buna gre, imdiye
kadar hakknda neredeyse hibir ey bilinmeyen Bursa Saraynn, daha
bu devirde birimleri ve fiziksel zellikleri itibriyle Edirne ve Topkap
saraylarndan herhangi bir fark olmad, henz kurulurken her iki sarayn
da insna ilham verecek ve model tekil edecek bir tarzda tasarland
sonucuna ulalabilir.
HAKAN YILMAZ
SKDAR CUMHURYET LSESNDEN MEZUN OLDUKTAN
SONRA, LSANS ETMN KARABK NVERSTES EDEBYAT
FAKLTES TARH BLMNDE TAMAMLADI. 2014 YILINDA
SAKARYA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TARH
ANABLM DALI, YENA TARH BLM DALINDA YKSEK
LSANS ETMNE BALADI. 2004 YILINDAN BUGNE DEK
FARKLI DERGLERDE MAKALELER YAYIMLADI. ZELLKLE
KURULU DEVR OSMANLI TARH VE YENA TARH
ARATIRMALARINA YNELK BLMSEL PROJELER VE KTAP
YAYIN ALIMALARI BULUNMAKTADIR. 2015 YILI SONU
TBARYLE STANBUL ADLYESNE BALI OLARAK HUKUK
VE AKADEMK TERCMANLIK / BLRKLK YAPMAKTADIR.
TA 0 7
sakalarn, bin ustalarnn ve bostanclarn yer aldn syler 41. Nitekim

Bursa eriyye Sicillerinde yer alan bir kayttan anlaldna gre; henz
910/1504 gibi erken bir tarihte, Beg-saraynda sadece ayrd-dn adnda
bir Saray yetkilisi ve sarayn gvenliini salamakla grevli az sayda
yenieri istihdam edilmekteydi. Sicil Defterindeki sz konusu kaytta:
Sonu

(9) IV. Mehmedin 13 Autos 1659da Bursa sarayn geniletmek iin s Beg mahallesindeki 15 avrz
hnesinin saray arazisine dhil olunmas emrini bildirmek zere dnemin Bursa kadsna gnderdii
hkm; Bursa eriyye Sicilleri, D. nr.: B.131, vr. 66b, sicil: 290
Mehmed Aaya gnderdii bir Hatt- hmynda, yenilenmi olan

sarayn Harem kaps ynnde bulunan, vaktiyle Seluk Htnun
vakfettii 3 odann geniletme srasnda yklmas nedeniyle, vakf
alanlarna kir bedeli olarak 15 aka bedelin denmesini
emretmektedir.44 Bu tarihten bir gn nce, 24 Zil-kade 1069/13
Autos 1659 gn Bursa kadsna gnderdii dier bir hkmden
anlaldna gre; skk halde kalan sarayn mevcut alannn
geniletilebilmesi iin s Beg mreti mahallesindeki 30 avrz
hnesinin de yars saray arazisine dahil edilmiti.45
1082/1671de yeni bir Has-oda, hamam, 6 ahr ve Serrciyn-
hssa odas in edilerek tmyle restore edilen sarayn bu tarihten
sonra varl tamamen unutulmu; zamanla iyice ypranp tahrip
grerek yine byk lde ykk ve perian bir hlde braklmtr.
1675 ylnda Bursay ziyaret eden ngiliz seyyah Wheler Lubenau,
bu tarihlerde harbeye dnen Eski Saray binalarnn tamamen terk
edilmi olduunu, sonradan in edilen binlarn ise buday tmek
ve Topkap Sarayna ekmek yapm iin kaliteli un elde etmek amacyla
kullanldn ifde eder.46 Beg Saray Cumhuriyetin ilnndan sonra
Bursada kurulacak olan Jandarma Blge Komutanl ve l Jandarma
Komutanl binalarna inaat alan olarak tahsis edilmi ve buradaki
mevcut kalntlarn zerine orduevi in edilmitir. 2004-2008 yllar
arasnda gerekletirilen zemin aratrmalar sonras ortaya atlan Beg
Sarayn yeniden ihy projesi kapsamnda, 2014 yl itibriyle Tophanede
bulunan saray blgesinde arkeolojik kaz almalar balatlm olup,
saray kalntlar ile birlikte eski alara ait Bazilika ve zindanlarn da
ortaya karlmasna vesile olan bu kaz almalar, sarayn kurulu
olduu alan ve evresinde hl devam etmektedir.
KAYNAKA
Ariv Belgeleri
Ankara Mill Ktp. Bursa
eriyye Sicilleri, nr.: 4121,
vr. 82-83
BOA, MAD, nr.: 162/5
nr.: A.19
nr.: B.131
Cevdet, Fr. nr.: 7
Cevdet, Fr. nr.: 10
Millet Ktp. Ali Emr, Arab,
nr.: 4469
TSMA, nr.: E-7792
VGMA, nr.: 1891/1, s. 1-4
VGMA, nr.: 590/181, s.
207-208
VGMA, nr.: D. 732/59, s. 74-75
TARH NTELKTE YAPIMLAR VE SENARYO YAZARLII

GB UZMANLIK ALANI LE LGL FARKLI SAHALARDA DA
ALIMALARINI SRDRMEKTEDR.
Giese, F., 1922, Die

Chroniken, Breslau
bn Battuta, Tufetn-Nr
f aribl-Emr vel-Acibl-Esfr, Beyrut, Drs-Sdr, ts.
Karamn Mehmed Paa,
Tevrus-SelnilOsmniyye, Sleymniye Ktp.
Ayasofya, nr.: 3204
Lmi elebi, H. 1288,
ehrngz-i Bursa,
Hdvendigr Vilyet Mtb.
Ltfi Paa, 1341, Tevr-i l-i
Osmn, l Beg neri, stanbul
Matrak Nasuh (Nash
nr.: 5964
Mehmed bin Hac Hall
el-Konev, Tr-i l-i Osmn
ves-Sel, Bibliotheque
Nationale, Supp. Persian,
nr.: 1394
Mehmed Ner, 1949, Kitb-
Cihn-nm (I-II), I, Haz.: F.
Reit Unat - M. Altay Kymen,
TTK, Ankara
Oru bin dil el-Edrenev,
Tevr-i l-i Osmn, Manisa l
Halk Ktp. Yzm. Genel, nr.: 5506/2
Philippis-Braat, 1979, A., La
Mmoires, VII, Paris, pp.
109-221
MS Diez A.O., nr.: 57
Rh elebi, Tevr-i l-i
Osmn, Tbingen MS Or. Quart,
nr.: 821
Rh elebi, Ruhi Tarihi,
Belgeler, XIV/18, s. 359-472
(+466 s. tpkbasm), Haz. Y.
Ycel - H. E. Cengiz
Schreiner, P., 1977,
Die Byzantinischen
Byzantina Breviora,
sterreichiscen Akademie
der Wissenschaften, Vienna
Seyyid Ksm el-Badd,
Seyat-nme, 1098/1686
istinsah tarihli rulo nsha
ehsuvarolu, H., 1957, Bursa
Saray, TTOK, sy.: 183 (Nisan)
emseddn Sm, 1316/1898,
msl-Alm (I-VI), VI, stanbul
krullh elebi, BehcettTevr, Nuruosmaniye Ktp.
nr.: 3059
Texier, C., 1339, Kk
Asya (Asie Mineure), I,
trc.: A. Suad, Ankara
Turan, O., 1954, stanbulun
Fethinden nce Yazlm Tarih
Takvimler, TTK, Ankara, s. 72-73
Ylmaz, H., 2015, Bursa
ve Bursann Gerek Fetih Tarihi,
ehir & Toplum, sy.: II / Haziran,
s. 61-73
Ylmaz, H., 2015,
Orhan Gzyi Saraynda
Ziyaret Etmi Bir Seyyah/
Sf: Seyyid Ksm el-Badd
ve Seyat-nmesinin
Kurulu Devri Osmanl Tarihi
Asndan nemi, Uluslararas
Osmanl Aratrmalar
Kongresi, Sakarya nv.
Kltr ve Kongre Merkezinde
tebli metni
Zeynl-Mneccim bin
Sleymn el-Konev, ikr-i
Tevr-i Ba ez-Seln-i
Mool, Nuruosmaniye Ktp.
nr.: 2782

Tarihi Kadıköy İskeleleri Ziyaret Tepe Kalesi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tarihi Kadıköy İskeleleri Ziyaret Tepe Kalesi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TA 07

Ziyaret Tepe Kalesi

Tarihi Kadky skeleleri

Paphlagoniada Bir Pontos Askeri

Trakya Etnoloji Mzesi

Bayndr Geleneksel Konut

Arkeolojik Alan Ynetimi

Bask ve Renk Ayrm

TA Vakf Adna mtiyaz Sahibi

Yaymlanan yazlarn etik,

Bask ve Renk Ayrm

TA Vakf Adna mtiyaz Sahibi

Yaymlanan yazlarn etik,

Dr. M. SNAN GENM

Dr. M. SNAN GENM

Osman Gznin Yeniehirde Kurduu lk Osmanl Saray

Osman Gznin, 700/1300 yl civrnda Bursa yaknlarnda Yeniehiri

Olupdur - Kisrden nmne

Baub barna gibi a

Aar gzden kesilmez anl ya

Diler kim eyleye ol ehri seyrn

Ya bir rendrr kim anda urm

Zemne nie yirden pene urm

zlmi alasndan aldurub ser Gz ne irimesn dir ehri gzler

Kurulu dnemi Osmanl mimarisi ve messese ve medeniyet tarihini

| Civrnda var bir cmi-i pk

Olupdur ubbesi mnend-i eflk

Mcell an- pki cmle mermer

Bir dilber gibi ran v -ter

Stn stinde - anber-ekn

Olub ebr-y bn gibi pr-n

Ba egmez miver-i rfe stn

rimi ara her - nign6

Rahm elebinin bu dizeleri, Yeniehir Saraynn vaktiyle grkemli

Osman Gznin Yeniehirde Kurduu lk Osmanl Saray

Osman Gznin, 700/1300 yl civrnda Bursa yaknlarnda Yeniehiri

Olupdur - Kisrden nmne

Baub barna gibi a

Aar gzden kesilmez anl ya

Diler kim eyleye ol ehri seyrn

Ya bir rendrr kim anda urm

Zemne nie yirden pene urm

zlmi alasndan aldurub ser Gz ne irimesn dir ehri gzler

Kurulu dnemi Osmanl mimarisi ve messese ve medeniyet tarihini

| Civrnda var bir cmi-i pk

Olupdur ubbesi mnend-i eflk

Mcell an- pki cmle mermer

Bir dilber gibi ran v -ter

Stn stinde - anber-ekn

Olub ebr-y bn gibi pr-n

Ba egmez miver-i rfe stn

rimi ara her - nign6

Rahm elebinin bu dizeleri, Yeniehir Saraynn vaktiyle grkemli

kalesi iinde, bugn Tophne adyla anlan

Bursa Beg-saraynn Bursann fethinden

Onun (Orhann) babas Rmun elinden

mesciddedir. eklinde dt kayttan11,

Bursann Osman Gz hayatta iken fethedildiini

kalesi iinde, bugn Tophne adyla anlan

Bursa Beg-saraynn Bursann fethinden

Onun (Orhann) babas Rmun elinden

mesciddedir. eklinde dt kayttan11,

Bursann Osman Gz hayatta iken fethedildiini