Türki̇ye Ve Avrupa Bi̇rli̇ği̇ Ümit Özdağ

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER
AVRUPA ARATIRMALARI DZS

lke Trkiye ile tam yelik grmelerine balayp balamayacaklarn ve
balarlar ise hangi tarihte balayacaklarn bildireceklerdir. Ancak,
Ankarada 2004e kadar geecek sre iinde, Helsinki Kriterleri ad
altnda Trkiyeden talep edilen Kbrs sorununun artk AB yesi olan
Gney Kbrs Rum Ynetimi ile anlaarak zlmesi ve Egedeki anlamazln Ankara ile Atina arasnda grmelerde zlememesi durumunda
Ankarann Lahey Adalet Divanna gitmeyi kabul etmesi bekleniyor.
GR
Trkiyede bir kesim mutlu gibi grnse de aslnda byk bir hayal
krkl yayor. 12-13 Aralk 2002de Kopenhagda yaplan AB zirvesi
Trkiyeye tam yelik iin bir tarih vermeyi reddetmitir. AB, Fransa ve
Almanyann teklif ettii 2005 ylnda Trkiyenin ABye uyum
dorultusunda kaydettii gelimeleri deerlendirerek bir tarih verip
vermeme dorultusundaki yaklam esas olarak kabul etmi ancak birka
ay ne alarak 2004 Aralk iin Trkiyeye tekrar randevu vermitir. Ancak,
2005 Temmuz ile 2004 Aralk aylarnn Trkiyenin nne koyduu genel
koullar asndan hibir fark yoktur.
Aslnda Kopenhag Zirvesi ncesinde Almanya ve Fransay da
kapsayan bir grup AB yesinde ksm bir panik ve keyifsizlik balamtr.
1999da Trkiyeye Helsinkide verilen/verilir gibi yaplan tam yelik
perspektifinin byk bir hata olduu dile getirilmeye balanmtr. Dierleri
bu perspektif verilirken, Trkiyenin istenen deiiklikleri 10-15 seneden
nce yapacana inanlmad ve imdi ABnin byk bir sknt ile kar
karya kaldn ifade etmekten ekinmemilerdir.1
Aralk 2004te Trkiyenin deerlendirilmek iin bavuraca AB,
bugnden farkl, 15lerin deil, 25lerin ABsi olacaktr. Sekiz tanesi totaliter
sosyalist rejimden daha 15 sene nce kurtulmu Trkiyeden hemen her
adan geri bir kalknmlk ve gelimilii temsil eden yeleri de ieren 25
1
Her ne kadar AKP hkmeti ve Trkiyedeki AB lobisi Kopenhag

Zirvesinin Trkiyeyi reddini, sahte bir iyimserlik ile ileri doru atlm bir
adm olarak Trk halkna sunmaya alsalar da ok mesafe alnmad
herkes tarafndan grlyor.2 Alman anslye Schrder, Trkiyenin AB
tam yelii iin 2010 yln ok erken bulduunu belirterek 2005 ylnda
balayabilecek (balayabilecek deniyor) grmeler ok uzun bir sre
devam edebilir, nk zmlenmesi gereken sorunlar ok byk diyerek
Trkiyenin hangi noktada olduunu ortaya koyuyor.3
Dnya basnnn, Kopenhag Zirvesi sonularn Trkiye asndan
deerlendirmesi ise yledir:4
New York Times: AB, Trkiyenin yelik ynndeki talebini geri evirdi.
Kararn, Trkiyenin yeni hkmetinde byk bir hayal krkl yaratmas
bekleniyor. Rasmussen, siyas kriterler karlandktan sonra, mmkn olan
en ksa sre iinde mzakerelerin balatlacan syledi, ama sonu
bildirisinde byle bir ifade yok. Karar, arln Trkiyeden yana koyan
ABD Bakan George Bush iin de bir hezimet oldu.
Washington Post: AB, Trkiyenin erken mzakere tarihi talebini
reddetti. ABye katlmak, Trkiyenin yeni iktidar partisi AKPnin lideri
Recep Tayyip Erdoann temel d politika hedefiydi. Kendisi bu hafta
2
Bu tr saf ve herkesi saf zanneden deerlendirmelere en iyi rneklerden birisi 17 Aralk

2002de Sabah gazetesinde yaymlanan KV Bakan Meral Eri ile yaplan mlkattr.
Cneyt Arcayrek, Gzlem, Cumhuriyet, 15 Aralk 2002; Es ist Zeitfr einen Kompromiss,
Sddeutsche Zeitung, 12.12.2002.
Radikal, 14 Aralk 2002
Tufan Tren: Brkselde Hava Kt, Bakalm Berlin Nasl?, Hrriyet, 30 Kasm 2002.

Bushtan gl bir destek almt. Ancak ABde birok yetkili Bushun
mdahalesinin brakn yararl olmay, zararl olduu grnde.

Kbrs meselesi ve bir de tm dinler iin hogrnn garanti edilmesiyle din
zgrl sorunu yer alyor.
Financial Times: Fransa, Trkiyenin ABye erken yeliini engelledi.

Britanyann da desteini alan ABDnin basksnn ardndan alnan bu karar
Trkiyenin yeni hkmetini sarsabilir ve Kbrsta zm baltalayabilir.
Trkiye byk bir darbe ald.
Guardian: AB, Trkiyenin yeliiyle ilgili Anglo-Amerikan mitlerini
ykt. AB liderleri, Ankarann insan haklar alannda daha iyi bir l
yakalamasnda srar ederek, AB yelii iin mzakerelere balama
ynnde Trkiyenin umudunu krd. Britanya ve ABDnin umutlar da krld.
Birok AB hkmeti ABDnin basksndan rahatsz oldu. Srpriz nitelii
tayan bu olumsuz karar, Trkiyenin yeni hkmeti tarafndan aalayc
bir tokat olarak alglanacaktr.
Independent: Trkiye mzakereler iin tarih alamad. Avrupal liderler,
net bir tarih vermeyip, Trkiyenin 2005ten nce grmelere balama
hevesine set ekti.
The Daily Telegraph: Trkiye, ABye: Bizi aranza aln yoksa
bakasna gideriz uyarsnda bulundu. 40 yldr darda braklan Trkiye,
nihayet dn gece yelik mzakereleri konusunda kendisini ABnin ilk
Mslman yesi yapmaya yaklatran hassas bir vaat ald.
Times: Dn geceki karar, Trkiyenin ABye erken yelik mitlerine
darbe vurdu. Mzakerelerin 2004te balamasn savunan ABD ve Britanya
iin de bir darbe olan bu karar, Fransa ve Almanya iin ise bir zafer.
AFP: Trkiyenin yznde krba gibi arpan bir baarszlk oldu.
Corriere Della Sera: Trkiye Kopenhagda ald sert cevab iine
sindirmek zorunda.
La Repubblica: Trkiye ile AB arasnda giderilmesi gereken przler
bulunuyor. Bunlarn arasnda ekonomik istikrarszlk, insan haklar sorunu,
3
La Stampa: AB, Trkiyeye teslim olmad.

Avusturya Haber Ajans (APA): Trkiyeye yar kesin tarih.
BBC: Trkiye d krklna urad.
To Vima: Ankara, mzakere masasna koyduu kozlar ustaca kullanamad.
Etnos: Avrupa, ABDden rahatsz oldu.
Kathimerini: Erdoan ve Gl Trkiyeye elleri bo dnmyorlar.
Elefterotipia: 48 saat iinde sper iyimserlikten hzne dn.
zetle, hkmetin ve Trkiyedeki AB lobisinin Kopenhag Zirvesinden
kan sonucu halkn gzn boyayarak olumlu gsterme abas Trkiyede
baarl olmad gibi konu ile ilgili tarafsz dnya basn, Kopenhag
Zirvesinin Trkiye iin bir baar olmadn ortaya koymutur.
Bylece, Kopenhag Zirvesi sonrasnda 2002 ylnn banda balatlan
Avrupa Birlii kampanyas neticesinde Trkiye, ykc anlamda stratejik
sonular nmzdeki on yllarda daha da belirginleecek bir srece
girmitir. Trkiyenin Kopenhagda AB yeleri tarafndan kandrld ve
oyaland ortaya belgelerle konmutur. Alman Dileri Bakan Joschka
Fischerin Danimarka Dileri Babakan ve Bakanna Trkiyenin hibir
zaman ABye alnmayacan ifade ettii artk gazete manetlerini ssleyen
bir bilgidir.
Trkiye Cumhuriyeti, ksa ve youn sren, toplumun tam anlam ile
kamplara ayrld bir tartmadan sonra, basn-yayn organlarnn, sermaye
gruplarnn, bir ksm sivil toplum rgtnn ve bir ksm siyasal partinin,
ksaca AB lobisinin, topluma ve siyasete kar giritikleri bir psikolojik
operasyon neticesinde, 3-9 Austos 2002 tarihleri arasnda TBMMden
karak Cumhurbakan tarafndan onaylanan Avrupa Birlii Uyum Yasalar
ile, kurulu esaslarn sarsan bir kar devrimi yaamtr. Ancak, 12-13
4

Aralk 2002 AB Kopenhag Zirvesi sonularnn da ortaya koyduu gibi
Trkiye-AB ilikileri sreci henz balamtr ve daha uzun yllar bu ekilde
devam edecektir. 3 Kasm 2002 seimlerinde AKPnin byk bir
ounlukla parlmentoya girmesi ve AKP Genel Bakan Tayyip Erdoann
AB lkesi yelerin bakentlerine balatt ziyaretler Trkiye-AB ilikilerine
sadece grnrde bir dinamizm getirmitir. Bir yandan Erdoann
ziyaretleri te yandan Papann modern talya tarihinde ilk kez
parlmentoyu ziyaret ederek konuma yapmas ve Trkiyenin Avrupa
Birliine alnmamasn talep etmesi, eski Fransz Cumhurbakan ile hlen
Avrupa konvensiyonunun bakan olan Valery Giscard dEstaingin
Trkiyenin bir Avrupa yesi olmad gerekesi ile Trkiyenin Avrupaya
katlmna kar kmas ilikileri canlandran hususlard.5 Kopenhag
Zirvesinin gereklemesi srasnda AKP liderinin, Babakan Gln ve
Trkiyeden yzlerce iadam, gazeteci ve ilgilinin Kopenhaga yapt
kartma sonusuz kalmtr.
AB Uyum Yasalarn karmak iin seferber olan toplumsal glerin,
2002 yl sresince, Trk siyasal sekinlerini AB Uyum Yasalarn bir an
nce karmaya ynlendirmek iin kullandklar temel sav, eer Trkiye, 13
Kasm 2002de Kopenhagda yaplacak olan Avrupa Konseyi Zirvesinde
tam yelik grmelerinin balamas iin takvim alamaz ise, AB treninin
kaaca olmutur. Trkiyenin Avrupa Birliine tam ye olabilmesi iin
seferber olan siyasal-toplumsal gler deiik sosyal kompozisyonlara sahiptirler ve AB tam yelik srecini deiik nedenlerle desteklemektedirler.
Necati Doru bir sylem analizi yaparak AB tam yeliine destek verdiini
belirledii be nedeni u ekilde sralamtr:
Birinci Kesim: Ancak Avrupa Birlii bastrrsa ekonomide, adelette,
eitimde, politikada kkl demokratik deiimleri yapabiliriz. lke her
alanda effaflar.
5
Valery Giscard dEstaingin Trk basnnda ok ses getiren ve znde Hristiyan beyaz rkln
en somut rnekleri olan Trkiye ile ilgili sulamalar Avrupada ok ses getirmedi. Hatta
Avrupadaki resm makamlar byk lde susmay tercih etti. bkz. Michael Gonzales: Eye
On Europe-Deconstructing Giscard, The Wall Street Journal, 21 Kasm 2002.

kinci Kesim: Ancak Avrupa dayatrsa; etnik kimliklere izin kar. Leyla
Zana hapisten kar. Krte eitime zemin doar.
nc Kesim: Ancak Avrupa sktrrsa; Genelkurmayn Kemalist
generalleri geriletilebilir, Trkiyenin tapusu ordudan sorulur anlayndan
vazgeerler, tam sivil toplum o zaman oluur.
Drdnc Kesim: Ancak Avrupa zorlarsa siyasal slm hayat bulabilir.
Dine dayal partinin nn kesen 28 ubatlar tam olarak biter.
Beinci Kesim: Ancak Avrupa elverirse Trkiyenin byk irketleri,
bankalar, iletmeleri Avrupal irketlerin acentas hline gelerek
yaamlarn srdrebilirler. Trkiye ekonomisi olsa olsa kreselmemenin
iyi bir acentas olabilir, bu da ancak Avrupa Birlii iinde gerekleebilir.6
Necati Dorunun gereki bir gzlemle yapt bu kategoriletirmenin
ortaya koyduu husus, Trkiyede hibir politik veya sosyal izginin ABye
tam yelii stratejik bir hedefe gtren ara olarak grmeyip, daha ok i
politik nedenleri olan bir ama olarak deerlendirdikleridir. Bundan dolay,
Trkiyede Avrupa Birlii tartmas hemen hibir zaman stratejik dzlemde
gereklememitir.
Tartma, Trkiyenin ABye girmek iin kurulu esaslarn deitirmesi
gerektii ekseni zerinde cereyan ederken, ABnin Trkiyeyi iine almak
iin yapmas gerekenler hi tartlmamtr. Meselenin bu boyutunu
gndeme getirmek isteyenler ise, btn bir 2002 yl boyunca, basn-yayn
dnyasnda hkim olan AB faizmi tarafndan hemen hemen btn
basn-yayn organlarndan dlanmlardr. Dier bir ifade ile, bir diyalog
deil monologdan sonra kabul edilen AB Uyum Yasalar ile Trkiye bir
yandan kurulu esaslarn deitiren bir srecin ilk admlarn atarken, dier
yandan iine girmek istedii ve iine girerek yeni bir kurulu yaplanmas
kazanaca ABnin de kendisini tam yelie ne zaman kabul edecei/edip
6
Necati Doru, Bu Tempoyla Avrupa Yolu!, Sabah, 1 Aralk 2002.

etmeyecei, ederse Trkiyenin baka hangi alanlarda AB talepleri ile kar
karya kalaca konusunda, bir belirsizlie doru ilk ancak nemli admlar
atmtr ve Kopenhag sonrasnda da belirsizlie admlar atlmaya devam
edilmektedir.
Oysa, Trkiyenin kendi kurulu esaslarn deitirirken yapmas
gereken en nemli i, iine girmek istedii ulus st yapnn, Trkiyeyi
iine alp almaya hazr olup olmadn sorgulamaktr. AB lobisinin deiik
unsurlar, bilinli olarak, her birisi kendi zel nedenleri ile, bu sorunun
sorulmas ve tartlmasnn nne gemilerdir. Ancak, AB Uyum Yasalar
ktktan sonra, AB lobisinin basn-yayn kolu, ABnin 13 Kasm Kopenhag
Zirvesinden, Trkiye iin bir takvim kamayabilecei konusunda, Trk
kamuoyunu hazrlamaya balamtr. 3 Austos 2002den nce, AB
kurumlar iinden gelen ve Trk toplumunun yanl bir beklenti iine
sokulmamas gerektii eklindeki uyarlar ancak 5 Austostan sonra Trk
basn sayfalarnda yer almaya balamtr.
te yandan, AB, aday lkelere kar drst davranarak, Kopenhag
Kriterleri erevesinde, aday lke kendisine den ykmllkleri yerine
getirmi bile olsa, adayn ABye tam ye olmas, AB iinde politik,
ekonomik ve/veya sosyal sorunlara yol ayor ise, adayn tam yeliinin
gereklemeyeceini aklamtr.7
Bu almann konusunu Avrupa Birlii iinde gerekleen iki farkl
Avrupa Birlii projesinin nda Trkiye-Avrupa Birlii ilikilerinin gelime
ekseninin analizi oluturmaktadr. AB iinde arpan projelerden birisi
Alman-Fransz ekseninin Hollanda ve kuzey Avrupa lkeleri ile birlikte
srdrd AByi federal yapl, sper g kimlikli bir Avrupa Birleik
Devletlerine dntrlmesi hedefidir. Bu proje Yunan-Roma-Hristiyan
kltr kimlii zerinde ykselen ve Avrupa Birleik Devletlerinin kimlik
temelini oluturan ortak bir Avrupa kimliini hedeflemektedir. Bu projenin
7
Kopenhag Kriterlerinin metni iin bkz. Avrupa Komisyonu Trkiye Temsilcilii Web Sitesi:
http://www.deltur.cec.eu.int/kriterler.html, 12 Haziran 2002.

gereklemesi durumunda Avrupa Birlii yesi ulus devletlerin ulus devlet
kimlikleri zayflayarak, federal yaplara dnecekler, blgeler Avrupas
Avrupa Birleik Devletlerinin temelini oluturacaktr. Bu projede AB
gelecekte ABDye meydan okuyacak bir sper g olarak
tasarlanmaktadr. Bu projeyi destekleyen baat gler Fransa ve Almanya
farkl k noktalarndan hareket ile ayn noktaya ulamaktadrlar. Fransa,
II. Dnya Savann bittii gnden bu yana ABDnin hegemonik konumunu
kabullenememi ve bu konuma kar Avrupann Fransann nderliinde
bir araya gelerek denge oluturmasnn yollarn aramtr. Paris, bugn
kendisini bu hedefe en yakn olduu noktada grmektedir. Paristen
kaynaklanan youn anti-Amerikanizm, Fransz devlet adamlarnn
Almanyann Avrupa Birleik Devletleri iinde ele geirebilecei hegemonik
konumu imdilik gzard etmelerine neden olmaktadr.
te yandan AB, Almanyann sper g olma politikalarna zellikle iki
Almanyann birlemesinden sonra etkili bir art olmutur. AB kasasna en
fazla kaynak aktaran ve ABnin ekonomisi en gl lkesi olan Almanya
birletikten sonra kazand politik bilinle, Fransann yanstt antiAmerikanizmi gstermeden konformist bir izgide ancak niha hedef
asndan Fransa ile ayn politik hedefe ilerlemektedir.
ngiltere, talya ve spanya gibi lkeler farkl bir AB projesini
savunmaktadrlar. Bu projede AB, ulus devletlerin varlklarn srdrdkleri,
Brkselin merkez gcnn zayf olduu, konfederal yapya sahip bir
serbest ticaret blgesi olarak gelimesini hedeflemektedir. Bu projeye
gre, AB bir sper ekonomik g olmay hedeflemekle birlikte, kresel
politik ve asker emellere sahip olmayacak ve ABDye meydan okumay
deil, onun asker-politik patronajn kabul edecektir.
Trkiyede gndemden bilinli olarak uzak tutulmaya allan farkl AB
projeleri dnya basnnda gndelik bir tartma konusu olmutur. John
OSullivan, Trkiyenin ABye girememesi durumunda Washingtonun AB
dnda kalan baz Orta ve Dou Avrupa lkeleri ve Trkiyeyi iine alan
TAFTAy nerebileceini syledikten sonra, TAFTAnn, Trkiyenin ABye
8

alnmamasnn bedeli olacan belirtmektedir. Ancak OSullivann u
tespiti daha da ilgintir: Trkler asndan TAFTA, NATOnun ekonomik
hem de Bat yanls eilimini glendirir. Amerika ise, AB yelii ya da
genileyen TAFTA araclyla Trkiye Batda kalsn ya da kalmasn,
gelecekteki mcadelerinde baka bir mttefik kazanmtr. Radikal
slmclara kar mcadele iin mi? Evet ama ayn zamanda Franszlarn
hakl olarak ngrd gibi, gelecekteki ABD-AB mcadelesi iinde.8
Eldeki btn mevcut veriler, AB iinde arpan iki farkl projeden
Alman-Fransz projesi olan federal merkezli Avrupa Birleik Devletleri
projesinin mcadeleyi kazanacan gstermektedir. nk, Almanya ve
Fransann birlikte AB iinde oluturduklar ekonomik-politik blok,
ngilterenin ncl yapt konfederal izgiyi savunan devletlerden ok
daha etkin ve gl bir pozisyona sahiptir. Ayrca gz nnde tutulmas
gereken bir husus da ABnin gelecei ile ilgili byk projeleri olmayan
uluslarn da deiik mill karlarndan dolay Trkiyenin AB tam yeliine
muhalefet ettikleri ve grnr bir gelecekte de bu muhalefetlerine devam
edecekleridir. rnein Orta ve Dou Avrupa lkeleri Almanyaya, Trkiye
ile kstl AB kaynaklarn paylamamak iin bask yapmaktadrlar. sve,
Danimarka, Finlandiya; aday lkeler olan Estonya, Litvanya ve Letonyann
Trkiyeden nce AB tam yesi olmas gerektiini savunmaktadrlar.9
zetle, AB iindeki farkl mega projeler ve farkl taktik ulusal karlar
Trkiyenin AB tam yeliinin nndeki engellerdir.
I. Olumakta Olan Sper G Avrupa Birlii ve Temel Sorun
Alanlar
Bu noktada sper g olma mcadelesi veren ABnin ne olduunun
tespiti ile konuyu incelemeye balamak faydal olacaktr. AB, 2. Dnya
8
9
The Washington Times, 26 Kasm 2002.

Zlfikar Doan, Trkiyeye AB Randevusu, taaa 2004te Dublinde Finansal Forum, 12 Eyll
2002 ve Faruk en, Kopenhagda Umut Yok, Finansal Forum, 27 Eyll 2002.

Savandan sonra iki kutuplu olarak yaplanan dnyada, 16. yzyldan bu
yana dnyann politik merkezini oluturma niteliini kaybeden Bat
Avrupann tekrar kresel bir g merkezi hline gelmesi abasnn politik,
asker, ekonomik ve kltrel rndr. Bugn 15 devletten oluan ve 2002
Kopenhag Zirvesinde 10 lkenin daha tam yelik yolunu aan AB, gelecek
alt yl iinde gerekletirecei ikinci byk genileme ile ve nmzdeki
yllarda Bulgaristan ile Romanyay da iine aldktan sonra 27 yeye
ulaarak Avrupa ktasnn byk bir blmn kapsayacak, 480 milyonu
aan bir nfusa sahip olacaktr. AB, hlen dnya ithaltnn % 21ini, dnya
ihracatnn % 20sini gerekletirerek dev bir ekonomik g hline geldiini
ortaya koymutur.
Bu, tarihin grd en hrsl ve en hzl ilerleyen siyasal projelerinden
biridir. Byle byk projelerin getirileri byk olaca gibi riskleri ve
zorluklar da ayn derecede byk olacaktr.
Ancak, AByi sadece iki kutuplu dnya dzenine Avrupann 2. Dnya
Sava sonrasnda verdii cevap olarak grmek onun felsef ve tarihsel
temelini grmezlikten gelmek, AByi reel politik dzeyde fazla
basitletirmek olur. Oysa Avrupa, Roma mparatorluunun yklmasndan
sonra hep Pax Romanann aray iinde olmutur.
Romann yklndan bu yana, Avrupa ktasnda byle bir birlik
oluturulmas birok kez denenmitir. Victor Hugo, Immanuel Kant gibi
insanlk kltrnn nemli dnm noktalarn oluturan dev entelektellerin
savunduu bu gr, arlmann Kutsal Roma Cermen mparatorluundan sonra, gerekletirmeye en ok yaklatranlar Napoleon ve Hitler
olmulardr. Fakat hibir giriim, 20. yzyln ikinci yarsndaki AB giriimi
kadar baarl olmamtr.
Bu anlam ile AB, Roma mparatorluunun paralanmasndan ve
yklmasndan bu yana, Avrupann Kzlelmas olan birleik Avrupann
gereklemesini temsil etmektedir. ABnin bir sper g hline gelmesi
sreci, 11 Eyll sonrasnda daha da hzlanma ihtiyac duymaktadr.
10
ABnin genileme, kurumsal derinleme ve sper bir gce erime

sreci hzlandka, AB iindeki farkl, AB projeleri arasndaki mcadele de
younlamaktadr.
tezini destekleyen Prodi, Trkiye ile geri dnlmez bir srece girilmesi iin
erken olduunu syledikten sonra, AB iin federal bir anayasa taslan
savunmu ve ABnin sper bir gce dnmesi gerektiini sylemitir.12
AB yetkilileri tarafndan ina hlinde olan bir sper g eklinde

tanmlanan AB, nmzdeki 20 ylda, sper g olma yolundaki
mcadelesinin en nemli aamalarndan birisine girecektir. ABnin bir
sper g olabilmesi, federal bir yaplanma srecine girmesine, siyas
btnlemesini gerekletirmesine, gelimi bir Avrupal siyas-toplumsal
kimliini ina etmesine, buna bal olarak kan vergisi demeye hazr bir
Avrupa ve Avrupal oluturmay baarmasna baldr.10
Sper g Avrupa projesi hlen devam eden bir projedir ve Trkiyeye

tam yelik grmeleri iin tarih verilse de bu proje direnmeye devam
edecektir. Sper g Avrupa projesinin nndeki Trkiye engelinin dnda
amas gereken dier zorluklar ise u balklar altnda toplanabilir:
Ancak, ABnin federal bir politik yap erevesinde sper bir devlete
doru ilerlemesini durduracak, hlen izledii federaleme izgisini radikal
bir ekilde deitirecek bir gelime de Trkiyenin ABnin tam yesi
olmasdr. Bu durumda, AB iin federalleme sreci sona erecek ve AB
politik bir sper g olma iddiasn terk ederek, gelimi bir ekonomik
blge, konfederal bir sre olmann tesine geemeyecektir. T. G. Ash, bu
iki farkl politik projenin zn ve Trkiye ile balantsn yle
anlatmaktadr: Boaziinin kaplarnda iki gl mantk atmaktadr:
Birlik mant ve bar mant. Eer Avrupa projesi ile, sper g olma
talepleri olan i btnlkl bir politik yap oluturulmaktan bahsediliyorsa
Boaziinin bu yakasnda durmalyz; en azndan bir on yl daha. Ama
demokrasiyi, insan haklarna saygy, zenginlii ve bylece dnyann en
tehlikeli blgesinde bar ansn gelitirmenin acil olduunu
dnyorsak, byk admlarla bu kpry gemeliyiz.11
Trkiyenin AB yeliinin atan federal ve konfederal AB projelerine
ne kadar bal olduunu, 5 Aralk 2002de AB komisyonu Bakan
Prodinin yapt aklama bir kez daha ortaya koymutur. Federasyon
10
11
Kan vergisi, bir lkenin yurttalarnn o lke iin savamalar, lmeyi ve ldrmeyi gze
almalarn ifade eder.
Timothy Garton Ash: A Bridege to far, The Guardian, 14 Kasm 2002.
11
a) Ekonomik Zorluklar,
b) Politik-Kurumsal Zorluklar,
c) Kltrel-Toplumsal Zorluklar
d) Jeopolitik Zorluklar
Btn bu zorluklar, AB tarafndan ABnin hem anlaml bir siyasal yap,
hem de jeopolitik bir g olabilmesi iin, almas gereken zorunluluklardr.
nmzdeki 20 sene iinde bu sorunlar ABnin temel ura alanlarn
oluturacaktr.
I.1) Ekonomik Zorluklar
AB nmzdeki alt yl iinde, 2008e dein gerekletirecei
genileme ile btn Orta ve Gney-Dou Avrupa alann AB pazarnn bir
paras hline getirerek, cidd bir jeopolitik bymenin yannda nemli bir
pazar bymesi gerekletirecektir. Ancak, bu genilemenin ilk dnemdeki
ekonomik maliyeti, ekonomik getirilerinden ok daha fazla olacaktr. nk
AB pazar ile btnleen yeni pazarlar, her anlamda, AB ekonomisinin ok
gerisindedir ve Brkselin ncelikli hedefi, bu pazarlarn AB pazarnn geri
kalan blmleri ile btnletirilmesi ve AB lkeleri seviyesine yaklatrlmas
olacaktr. Bu, anlaml bir ekonomik entegrasyonun gereidir.
12
Dnya, 6 Aralk 2002.
12

AB nmzdeki genileme sreci sonucunda iine alaca ve ortalama
kii bana den mill geliri 5.600 Dolar olan yeni yelerin 24.000
Amerikan Dolar olan AB ortalamasnn da altnda bulunan 10.000
Amerikan Dolar seviyesindeki Yunanistan ve Portekiz seviyesine karmak
iin bile olduka fazla mal kaynaa ihtiya duymaktadr. Eski sosyalist
devletler olan bu lkelerin eskimi alt yaplarndan Polonyada olduu gibi
nfusun %25ini kyllerin oluturmasna dein uzanan sorunlarn
almas, AB iin bile stesinden kolaylkla gelinebilecek bir sorun deildir.
nk sz konusu olan, 115 milyon insann ABye katlmdr.
Aadaki tabloda 2004-2008 srecinde ABye tam ye olacak lkelerin
baz temel gstergeleri verilmitir.
Nfus
Yz
GSYH 2000 Kii Bana
1 Ocak 2000
lm
(milyar )
den
(1000)
(km2)
GSYH
Bulgaristan
8.191
110.971
13,0
5.400
Kbrs
755
9.251
9,5
18.500
ek Cum.
10.278
78.866
55,0
13.500
Estonya
1.439
45.227
5,5
8.500
Macaristan
10.043
93.030
49,5
11.700
Letonya
2.424
64.589
7,7
6.600
Litvanya
3.699
65.300
12,2
6.600
Malta
388
316
3,9
11.900
Polonya
38.654
312.685
171,0
8.700
Romanya
22.456
238.391
40,0
6.000
Slovakya
5.399
49.035
20,9
10.800
Slovenya
1.988
20.273
19,5
16.100
Trkiye
70.000
769.604
217,4
6.400
Kaynak: Eurostat
Bu tablonun incelenmesinden ortaya kacak sonu, 2004-2008

dneminde Trkiyenin coraf olarak nerede ise iki kat byklnde bir
alann ve Trkiyenin nfusundan % 70 daha fazla bir nfusun ABye
gireceidir. Daha ak bir ifade ile, Trkiye 12 aday lkenin nfus
13

toplamnn yzde 62,9u, milli gelir toplamnn yzde 43, yzlm
toplamnn ise yzde 70,9u boyutlarnda bir lkedir. zetle, Trkiye AB iin
ok byk bir lkedir.13
1981de 8 milyonluk Yunanistan iine alnca, spanya ve Portekizin
yelik bavurusunu, 1983te Yunanistan ekonomisinin getirdii ykten
dolay kabul etmeyerek 1986ya kadar geciktirmesi, bugn 115 milyon insan iine aldktan sonraki ekonomik yaps 1980lerle karlatrlamayacak
lde bym olsa bile, ABnin zorlanacan gsteren tarihsel bir
parametredir.
STHDAM
sizlik
25 ya
Toplam Kadn
stihdamn Sektrel
Oran altndakilerin stihdam stihdam Dalm 2000 (%)
2000 sizlik Oran Oran Oran
Sanayi
(%)
2000
1999 1999 Tarm
ve Hizmet
(%)
(%)
(%)
naat
Bulgaristan 16,2
33,3
40,8
36,8
9,0* 34,2*
56,7*
Kbrs
4,9
10,5
67,3
52,8
9,2 21,0
69,8
ek Cum.
8,8
17,0
55,5
46,7
5,2 33,9
54,8
Estonya
13,2
23,7
52,3
46,6
7,0 34,7
58,3
Macaristan 6,6
12,3
45,9
38,9
6,5 33,8
59,8
Letonya
14,2
21,4
50,2
43,3
14,4 26,8
58,7
Litvanya
15,6
27,5
55,3
49,9
18,4 27,4
54,2
Malta
6,5
11,2
44,7
25,4
1,7 33,0
65,2
Polonya
16,3
35,7
49,6
42,9
18,7 31,1
50,3
Romanya
7,0
17,8
60,9
55,4
45,2 25,8
29,0
Slovakya
6,9
36,9
49,7
43,4
6,9 37,3
55,8
Slovenya
6,6
16,4
53,6
47,6
9,6 37,7
52,7
Trkiye
6,6
13,2
48,9
24,3 34,9** 24,6**
40,5**
AB
8,2
16,2
62,3
52,8
4,3 28,9
66,8
Kaynak: Eurostat
* 1999 verileri; ** ISIC snflandrmasna gre hesaplanm veriler.
13
(S/A) Cumhuriyet, 27 Aralk 2002.
14

Yukardaki istihdam tablosunun incelenmesi bile, ABnin birinci ve ikinci
genilemeden sonra karlaaca zorluklar ortaya koymaktadr. stelik
AB ekonomileri uzun sreden beri ciddi bir toparlanamama sknts
iindedir. ABnin en byk ve gl ekonomisi olan Almanyada isizlik
rekor dzeydedir. Almanyann da dahil olduu AB lkesi devlet btelerini
dzene sokaca umulan yapsal reformlar gerekletirme konusunda
yelerin henz barsz grnmektedir. AB lkeleri tek para sistemine
geiin tesinde yapsal reformlar gerekletirememelerinin oluturduu
skntlar yaarken, Trkiyenin AB zerinde yarataca ekonomik baskya
kimsenin ihtiyac yok.14

on lkenin alaca paraya eit olan bir mebla, 20 milyar Euro alacan
ileri srmtr. AB komisyon szcs bu rakam yalanlad ise de ABnin bu
konuda bir aratrmasnn olmadn belirtmitir.17
Katlmn ABye getirecei ekonomik yk gstermek asndan, 20042008 arasnda gerekleecek olan tam yelikler sonucunda, AB yurttalarnn kii bana den milli gelir ortalamasnn %13 orannda azalacan
ifade etmek bir baka nemli veri olacaktr.15 Yaplan almalarda, sadece
birinci dalgada ABye tam ye olacak 10 lkenin ABye maliyetinin, 25
yenin toplam GSMHsinin % 13-14 civarnda olaca ileri srlmektedir
ki, bu takriben 1,3 trilyon Euro civarndadr.16 AB, yeni katlan 115 milyon
insann ekonomik kalknmasnda belirli bir aamaya gelmesi iin 10-12
sene arasnda bir sreye ihtiya duyacaktr. Bu 2018-2020 anlamna
gelmektedir. Bu sre iinde Trkiyenin ABye girmesi, Brksel iin
ekonomik adan hi rasyonel deildir. nk ABnin bu aamada,
Trkiyenin tam yeliinden hibir kazanc olmayacak; aksine bu giri AB
kaynaklar zerinde baz aratrmaclara gre ilk be ylda 50 milyar ABD
Dolarna kan ek bir yk oluturacaktr. te yandan Alman CDU
milletvekili Elmar Brok Trkiyenin ABye tam ye olur olmaz yeni ye olan
Ayrca, genileme tarihi yaklatka, maliyetinin de bykl AB

lkelerinde sorunlara yol amaktadr. Hl, genilemenin getirecei
maliyetin nasl paylalaca konusunda bir mutabakat salanm deildir.
Komisyonun Ocak 2002de yaynlad rakamlara gre, 2004 ile 2006
arasnda, girecek 10 lke iin dnlen maliyet 41 milyar Euro
civarndadr.18 Bu plna gre, ABye girecek lkelerin iftileri ilk on yl,
dier AB lkelerinde iftilere verilmi bir hak olan dorudan demenin
tamamna sahip olamayacaklardr. Bu on yl iinde, ilk defasnda %25i
olmak zere, kademeli bir gei dnemi uygulanacaktr.19 Bu uygulama,
mevcut yelerin karlarn n plna alarak yaplm grnmekle birlikte,
gerek hi de yle deildir. nk, ABnin mevcut yeleri iinde, genel
nfusun tarmda istihdam edilen blm ancak % 4,3lk bir kesimi tekil
ederken, bu oran aday lkelerde ortalama % 14,36ya kmaktadr. Hatta,
Polonyada bu oran % 25e ulamaktadr. Genilemenin Ortak Tarm
Politikas (OTP) kaynaklar zerinde byk bir bask yarataca aktr.
Trkiyede ise nfusun % 34,9u hl tarm sektrnde faal grnmektedir.
Esasen, uzun bir sreden bu yana, AB iinde fonlarn kaldrlmas/azaltlmas tartmalar devam etmektedir. zellikle fonlara byk katk
yapan lkeler, fonlara yaptklar katklarn ekonomileri zerinde oluturduu
yklerden bir an nce kurtulmak istemektedirler. zerinde durulmas
gereken dier bir husus da, daha istikrarl, gl ve birleik bir ABye
ancak finansal istikrar salam bir ekilde gidilebilecei gereidir.
14
17
15
16
Ercan Mumcu, Veriler yi, Beklentiler Kt, Hrriyet, 6 Aralk 2002.

More funds needed for regions in enlarged Europe, EUobserver:
http://www.euobserver.com/index.phtml?aid=6165, 7 Mays 2002.
Bkz. Christian Keuschnigg, Mirela Keuschnigg ve Wilhelm Kohler, Eastern Enlargement to the
EU: Economic Costs and Benefits for the EU Present Member States?, Final Report on Study
XIX/B1/9801, Eyll 1999; More funds needed for regions in enlarged Europe, EUobserver:
http://www.euobserver.com/index.phtml?aid=6165, 7 Mays 2002; Deutsche Bank Research,
EU Enlargement Monitor, Central and Eastern Europe, 17 Nisan 2002.
15
18
19
Sabah, 30 Kasm 2002 ve Die Welt, 30 Kasm 2002.

Commission of the European Communities, Communication from the Commission:
Information Note Common Financial Framework 2004-2006 for the Accession Negotiations,
30 Ocak 2002, SEC (2002) 102 final.
Limited manoeuvre for candidates on agriculture, EUobserver: euobserver.com/index.
phtml?aid=5911&sid=9, 16 Nisan 2002; Agriculture ministers start debate on enlargement
and CAP reform, Euractive: http://www.euractiv.com/cgi-bin/cgint.exe/687811714?1100=1&204&OIDN=1502988&temp=obj7prt, 19 ubat 2002.
16

Bundan dolay, Almanya, Fransa, talya gibi lkeler byyen bte
aklarn kapatmak zere almaktadrlar.20 Bu da lkelerin nmzdeki
yllarda fonlara daha az para transfer etmeleri anlamna gelecektir.
te yandan, Trkiyenin ABye katlm durumunda, ABnin OTP
kaynaklar zerindeki basks olaanst derecede artaca iin, ne yeni ne
eski yeler byle bir katlm arzu etmeyecektirler. Ancak, yukarda
deinilen, yeni katlacak aday lkelere yaplacak kstlanm tarm destek
teklifi bile, ne Almanya, ngiltere, Hollanda, sve ve Avusturya gibi paray
deyen devletleri, ne de aday lkeleri memnun etmitir. Paray aktaran
zengin AB lkeleri, genileme iin karlan miktar ok yksek
bulmulardr.21 Ayrca, yeni girecek lkelerin iftilerine denecek kademeli
dorudan demeye de yukarda ismi saylan lkeler itiraz etmektedirler.22
te yandan Komisyonun bu kademeli plnna ve serbest ii dolamna
yedi yllk bir gei dnemi koyma tasarsna aday lkeler gl bir ekilde
itiraz etmekte ve eit artlarda ye olmak istemektedirler.23 Dolaysyla,
genilemenin maliyeti konusu hl byk bir sorun olarak karmzda
durmaktadr.24
Trkiye pazar zaten Gmrk Birlii erevesinde, siyasal ve hukuksal
adan bir smrge belgesi nitelii tayan bir anlama ile AB pazarna
eklemlenmi durumdadr. Yani, AB iin Trkiyenin nmzdeki 25 yl
iinde tam yelii ekonomik olarak rasyonel deildir.
20
21
22
23
24
BusinessWeek, 3 Haziran 2002, s.20.

France and Germany argue enlargement budget too high, Euractive:
http://www.euractiv.com/cgi-bin/cgint.exe/687811-714?1100=1&204&OIDN=1503124&temp
=obj7prt, 15 Mart 2002.
Direct farm payments to candidate countries under fire, Euractive:
http://www.euractiv.com/cgi-bin/cgint.exe/1439041-166?targ=1&204&OIDN=1503351&home=search, 30 Nisan 2002.
Candidate farmers upset with EU offer, EUobserver: http://www.euobserver.com/index.
phtml?aid=5891&sid=9, 12 Nisan 2002; Candidate countries demand equal treatment,
Euractive: http://www.euractiv.com/cgi-bin/cgint.exe/826628-452?1100=1&204 &OIDN
=1503461&temp=obj7prt, 23 Mays 2002.
Daniel Gros, Who wants to pay for enlargement?, CEPS (Centre for European Policy
Studies) Web Sitesi: http://www.ceps.be/Commentary/April02/pb-22.php, 28 Nisan 2002.
17

I.2) Politik-Kurumsal Zorluklar
AB bugn ekonomik bir dev, fakat politik bir ccedir. Ancak, AB
zellikle de Fransa ve Almanya bu konumdan hzla kurtulma abas
iindedir. nk ABnin hedefledii byk g olma istei, ekonomik
gcn tesinde bir politik irade gerektirmektedir; yani ekonomik
btnlemenin salad gcn politik topluma tanmas gerekmektedir.
AB bu amala 1991de gerekleen Maastricht Zirvesinden sonra byk
bir hzla ekonomik ve ticar btnlemeyi derinletirirken, bu btnlemeyi
siyas ve asker alanlara da tamtr.
Ancak bugn AB, sk sk dile getirdiimiz gibi bu politik-asker iradeyi
nasl oluturacann savan vermektedir. AB iindeki Almanya, Fransa
gibi lkeler federasyon yanls politikalar izlerken, ngiltere ise ABnin
federasyon deil konfederasyon olmasn desteklemektedirler. zetle, AB
nmzdeki dnemde nasl bir sper g olacann kararn vermek
zorundadr. Federasyon, ABnin nnde sper g yolunu hzla aarken,
konfederasyon sper g srecini byk lde ortadan kaldracaktr.
Elbette sorun sadece ABnin nasl bir sper g olaca ile snrl
deildir. Bunun tesinde AB yesi lkelerin ulus devlet olarak menfaat
tanmlamalar devam etmektedir ve birok AB yesi lkenin menfaatleri
arasnda farkllklar mevcuttur. Bu farkllklar, bir yandan politik-kurumsal
yaplanma srecini zorlatrrlarken, te yandan ABnin bir sper g
olmas srecinde almas gereken bir sorun tekil etmektedirler.
AB, Avrupann Gelecei Konvansiyonu erevesinde, 21.yzylda
byk g olmak, yani ortak politik-asker iradeyi daha kolay ve etkin
kullanabilecek bir politik ereve aray iindedir.
Konvansiyonun sonucunda ortaya kacak politik-anayasal erevenin
yaama geirilmesi ise bir baka sreci gerektirecektir. Bu sre hi de
kolay olmayacaktr. 27 devletin yaplar yeni bir anayasal-politik srecin
iinde yeni bir yapda oluacaktr. Bu aamay, oluan kurumlarn
derinlemesi sreci izleyecektir. Btn bunlarn bir sre gerektirecei
18

aktr. Federal-konfederal zm yaklamlar her platformda almaya
devam etmektedir. Mesel, Komisyon Bakan Romano Prodi, 22 Maysta
Avrupa Parlmentosunda yapt konumada, daha ok entegre olmu ve
d politikasnda dahi tek bir azdan konuan bir AB ileri srerken,
Komisyonun D likilerden Sorumlu Komiseri Chris Patten, Prodiye
katlmadn; ABnin daha ok ulus devlet pozisyonunda devam etmesi
gerektiini ileri srmtr.25
Bu sre devam ederken, Trkiye gibi nfus yapsnn verdii gle
demokratik mekanizmalarda gl bir temsil yetenei elde eden bir ye,
AB iindeki demokratik sreci nereye gidecei belli olmayan bir ekilde
zellikle de konfederal zme doru etkileyebilir. Oysa bu sreci mmkn
olduunca istikrarl bir ereve ile kapamak isteyen Brkseldeki
federalistler Berlin ve Paris asndan Ankara tercih edilecek bir ortak
olamayacaktr.
Ayrca, kurumsal sorun yalnzca federalizm veya ulus devletilik
deildir. Genileyen ABnin neye benzeyecei sorunu da yaanmaktadr.
Genileme ile birlikte AB iinde merkez-evre lkelerinin oluabilme
ihtimali hayli yksektir. Ayrca, ok vitesli Avrupa veya ok geometrili
Avrupa denilen Avrupa da esasen yava yava ortaya kmaktadr. Bunun
en belirgin iaretlerinden birisi de Avrupa Komisyonunun 22 Maysta
ABnin geleceine ilikin hazrlam olduu raporda grlebilir.26 Bu durum
hl ABnin gelecekte nasl bir ekil alacann belirsizliini
gstermektedir.27
25
26
27
Romano Prodi, a desperate integrationist, The Economist, Cilt 363, Say 8274, 25 Mays
2002, s. 54; Prodi and Patten at odds over foreign policy plan, EUobserver:
http://www.euobserver.com/index.phtml?aid=6457&sid=9, 30 Mays 2002.
Commission of the European Communities, Communication from the Commission, A Project
for the European Union, 25 Mays 2002, COM (2002) 247 final.
Andrew Moravcsik (der.), Centralization or Fragmentation? Europe Facing the Challenges of
Deepening, Diversity, and Democracy, New York, Council on Foreign Relations Press, 1998.
19

I.3) Kltrel-Toplumsal Zorluklar
Bu corafyann demografik yaplanmasna baktmz zaman, hlen
377.792.670 kiiden oluan AB nfusunun birinci genileme sonunda
423.420.967ye ulaacan grmekteyiz. AB nfusu, ikinci genileme
sonucunda 453.628.782ye ulaacaktr. Bu nfus ya ortalamas asndan
incelendiinde ABnin ABD, Japonya, Rusya Federasyonundan daha iyi
konumda olduu grlecektir. Keza, yetimi insan kalitesi asndan
incelendiinde de AB nfusu dnyann en kaliteli nfusu olarak grlebilir.
Ancak bu veriler, AB demografisini sorunsuz hle getirmemektedir.
Kltrel adan incelediimizde, AB, tarihte ancak eski Romann veya
yakn tarihte eski Sovyetler Birliinin sahip olduu bir kltrel heterojenlii
bnyesinde barndrmaktadr. stelik, eski Roma ve Sovyetler Birliinden
daha anssz olduu bir yan vardr ki, o da bnyesindeki farkl kltrlerin
hlen 15, ilk genilemeden sonra 25, ikinci genilemeden sonra 27 ulus
devlet kalb iinde var olmasdr. Bu anlamda Pax Romana ve Sovyet
insan yaratma abalar ile karlatrldnda, homopolitikus erevesinde
ortak Avrupal veya Avrupa Birliklilik kimliini oluturmak ok daha zor
olacaktr. nk, ulus devlet kalplar iinde gelimi bulunan ulusal
kimliklerin, AB gibi yeni bir siyasal kimlik gerektiren siyas yapnn gerekleri
dorultusunda kimlie dnmesi uzun bir zaman gerektirecektir. Bu
srete, elbette mill devletlerin ideolojileri ve ideolojinin temelini oluturan
inan ve tarih sistematii sarslacak, yeniden yorumlanacaktr. Ulusal
kimlik ve ulusuluk zerine yazdklar ile tannan Anthony Smith'e gre,
ulusal kimlik, etnik cemaatin derinlerde bulunan aidiyet duygusundan
kt iin gldr; ancak bir Avrupal kimlii yzeyseldir ve
topluluklarn psikolojilerine nfuz edecek etkiyi tamaz.28
28
Anthony D. Smith, Europe versus the Nation?, The New Federalist, Cilt 5 (6), s.8; Ayrca bkz.
Anthony D. Smith, National Identity and the idea of European Unity, International Affairs, Cilt
68, Say 1, ss. 55-76; Anthony D. Smith, A Europe of Nations- or the Nation of Europe?,
Journal of Peace Research, Cilt 30, Say 2, ss. 129-135; Cris Shore, Building Europe: The
Cultural Politics of European Integration, Londra, Routledge, 2000; Avrupa kimlii konusunda
eletirisel bir yaklam iin bkz.: Deniz Altnba Akgl, i Bo Bir Kavram: Avrupa Yurttal.
20

Ancak, AB kimlik krizi srecini ama konusunda avantajlara sahiptir.
AB yesi lkelerin tamam Hristiyan kltr dnyasna mensupturlar.
Ortodoks Yunanllar dnda Katolik ve Protestan mezheplerinin hkimiyeti
vardr. Kendi ilerinde yaptklar savalarn oluturduu ortak bir deerler
sisteminin gelimesine yardmc olan bir Avrupa tarihi mevcuttur. Btn
bunlar yeni Avrupa siyas kimliinin inasnda rol oynayacak olumlu kltrel
n koullardr. rnein, bu konuda, Aydnlanmann en nemli
dnrlerinden Voltaire (1694-1778)in duruu nemlidir. Voltaire, kiisel
olarak Hristiyanlkla aras pek ho olmamasna ramen, Hristiyan
Avrupann ortak kltrel yapsndan bahsetmektedir. Ona gre, Avrupa,
iinde birok mezhep savalar olmu ve bu konuda ok kan akm
olmasna ramen, Hristiyan Avrupa bir rpublique littraire olarak
ortaya kmaktadr. Filozofa gre, Avrupa iindeki btn farkllklara
ramen, ngilizler, Almanlar ve Franszlarn hepsi Leidena tahsile
gitmekteler.29
Trklerin ABye girmesi bu grece trde jeokltrde bir yabanc vcut
reaksiyonu yaratacaktr. Bunun nedeni standart bir Avrupann Trkiyeye
kar sahip olduu tarihsel nyargdr. Bir ngiliz gazetesinin ifadesi ile,
Trkiye yzyllardr, Avrupada kt olan her ey iin kullanlacak mnasip
bir metafor oldu.30 Trkler, tarihsel perspektiften bakldnda varlklar ile
Avrupa kimliinin olumasna yardmc olan teki olmulardr. Avrupal
ne olmadn yani Trk olmad sylerek ne olduunu yani Avrupal
olduunu bulmutur. Trkiyenin, zaten kltrel alt yapdaki trdelie
ramen, byk bir heterojenlie sahip olmann dinamikleri ile mcadele
edecek olan ABye getirecei kltrel-toplumsal maliyet, bu aamada
kaldrlabilecek trden deildir.

adan, Avrupann eitli tekileri olmu olsa da, Mslman Trkler,
Iver B. Neumannn ifadesiyle Avrupann en nemli tekisi olmutur.31
Gerekten de Avrupal kavramnn ortaya ilk k da yine bir Mslman
halk ile Araplarla 732de spanya-Fransa corafyasnda karlalnca kt
unutulmamaldr.32 Ancak, Avrupa zerinde Trklerle karlamann etkileri
ok daha ar olmutur. Avrupa kimliinin olumasnda btnletirici rol
oynayan farkl kimlik tehdidi, esasen Araplarn spanyaya kmas ile
belirgin hle gelmitir. 732 ylnda Mslmanlarn spanyadaki
egemenliine son verecek olan Tours savanda, Romano-Gallik glerini
tanmlayan kelime Europeenses idi. 33 Bu tanmlama, Avrupallarn
Sarazen olarak niteledikleri Mslmanlara kar hal seferleri ile
tekrardan gndeme gelecektir. Sarazen ya da "Kfirlere" bir Hristiyan
ittifak, Hichem Djat tarafndan Avrupa iin medeniyet okulu olarak
tanmlanmtr.34
Ancak, Avrupa kolektif kimliinin olumasnda asl amil Osmanl
Trkleridir. Neumannn ifade ettii gibi, Osmanl mparatorluunun
kurulmasyla birlikte, Sarazenin yerini Osmanl Trk alyor. Sarazen,
Carolingion Avrupasnn var oluunda var ise, Osmanl Trk de modern
Avrupa devletler sisteminin yaratlnda teki olarak vardr. 35
Amsterdam niversitesi'nde "Avrupa Kltr Tarihi" profesr olan Pim
den Boere gre, 1453'te "Konstantinopol'n d byk bir dnm
noktasdr." Ykselen Trk tehdidi karsnda, ortak bir Avrupa fikri
younlamtr ve Hristiyanlk ile Avrupa fikri iice gemitir.36 stanbulun,
31
32
33
Trkler, zellikle de Seluklu ve Osmanl Trkleri, Avrupa kimliinin

tarihsel olarak olumasnda teki pozisyonunda olmutur. Tarihsel
29
30
Pim Den Boer, Europe as an idea, European Review, Cilt 6, Say 4, Kasm 1998, ss.397-398.
(17/A) The Spectator, 16 Kasm 2002.
21
34
35
36
Iver B. Neumann, Uses of the Other: the East in European Identity Formation, Minneapolis,
University of Minnesota Press, 1999, s.39.
Gabriel, Fragniere: AB Trkiyeyi Dlamal, Radikal, 5 Aralk 2002.
Denys Hay, Europe: the emergence of an idea, Edinburgh, Edinburgh University Press, 1966,
s. 25.
Hichem Djat, Europe and Islam, Berkeley, University of California Press, 1985, s.109. Bu
konuda farkl bir deerlendirme iin bkz. Paul Rich, European identity and the myth of Islam:
a reassessment, Review of International Studies, Cilt 25, Say 3, 1999, s.435-451.
Neumann, a.g.e. s.43.
den Boer, a.g.m. s. 397.
22

Trkler tarafndan ele geirilmesi, bir felket haberi olarak btn Gney,
Bat, Merkez ve Dou Avrupaya sratle yaylmtr. Danimarka Kral I.
Christian, stanbulun dtn iittii zaman yle demitir: Trkler,
ncilin kyamet tarifinde bahsedilen ve denizden kacak olan
canavardr.37 Osmanlnn fetihleri ile birlikte, Osmanlya kar Avrupa
sznn siyas balamda sk sk kullanlmas dikkat ekicidir. rnein,
1458 ile 1464 arasnda Papa olan II. Pius sk sk, bizim Avrupa ve bizim
Hristiyan Avrupa tabirlerini Osmanl aleyhine kullanmaktayd ve
"Respublica Christiana" (Hristiyanlk Cumhuriyeti) ve Avrupa tabirlerini ayn
anlamda kullanrd.38
Tuhaf bir ekilde, 14. yzyldan 19. yzyla kadar Avrupa ktasnn
drtte birini ele geiren Osmanl, Avrupal gler tarafndan bir trl tam
anlamyla kendilerinden saylmamtr. Bu durum, Thomas Naff tarafndan
u ekilde ifade edilmektedir: Mantk sonu, Osmanl mparatorluunun
ampirik olarak bir Avrupa devleti olduudur. Ancak, paradoksal bir ekilde,
mparatorluun nemli bir ksm Avrupa iinde olsa dahi, kendisinin
Avrupal olduu sylenemez.39 Bu anlamda Osmanl, 19. yzylda Garret
Gong tarafndan gelitirilen Avrupal medeniyet standardn bir trl
tutturamamtr; Avrupa devletler sisteminde bir oyuncu olmasna ramen,
dier Avrupal lkeler nazarnda kltrel anlamda eit statye sahip
olamamtr. Marx ve Engels dahi Trklerin uygarlk yaratc g ve
yetenekten yoksun bir ulus olduuna inanarak, Bat aydnnn rk
nyarglarna katlrlar.
Bu durum, Cumhuriyet dneminde de deimi deildir. Bu balamda,
1997 Martnda Avrupal Hristiyan Demokratlarn aklamas ok nemlidir.
Alman anslyesi Helmut Kohl, spanya Babakan Jose Maria Aznar ve
talya Babakan Romano Prodinin de dhil olduu bir grup, Trkiyenin
37
38
39
Neumann, a.g.e. s. 45.

den Boer, a.g.m. s. 397; Neumann, a.g.e. s.44.
Thomas Naff, The Ottoman Empire and the European States System, Hedley Bull ve Adam
Watson (der.), The Expansion of international society, Oxford, Clarendon Press, 1984, s.143.
23

farkl bir medeniyeti temsil ettii iin AB iinde yerinin olmadn
aklamtr. imdilik bu aklama unutulmu gibi grnse de, Hristiyanlar
Demokratlarn, zellikle Almanyada glenmeleri ile bu sorun yeniden
gndeme gelecektir. Nitekim, Almanyada Eyll 2002de yaplan seimler
ncesinde, en byk favori aday olarak grlen Edmund Stoiber,
Trkiyenin adayln pheye drecek yorumlarda bulunmutur.
Stoibere gre, ABnin genilemesinin bir snr olmal ve bu Trkiye-Irak
snr olmamaldr. Eer Trkiye ABye girerse, Fasa ve Tunusa ne
diyeceiz? sorusunu gelecein Alman anslyesi sormaktadr. 40 Bu
konuda nl uluslar aras ilikiler profesr Barry Buzan, Trkiyenin Batl
(Western) deil, Westernistic bir lke olduundan bahseder.41
stelik, Trkiyenin fazla ve fazla olduu kadar hzla artan nfusu AB
yelerini cidd bir ekilde rktmektedir. 2025te AB nfusu, 2008den
sonra byme yapmama kayd ile, 481 milyon, Trkiyenin nfusu ise 82
milyon olacaktr. Yani, Trkiyenin nfusu AB nfusunun % 17sini
oluturacaktr. 2050de AB nfusu azalarak 419 milyona decek, Trkiye
nfusu ise 103 milyona kacaktr. Bu durumda Trkiye nfusu AB
nfusunun drtte birine ykselecektir. AB, Trkiyeyi, stratejik plnda, orta
ve uzun vadeli demografik tehdit olarak alglamaktadr. Ayrca, Trkiye'nin
artan nfusuyla birlikte AB'nin azalan nfusu da hesaba katldnda,
ileride, Trkiye'nin nfusunun AB kurumlarndaki hassas dengeleri
bozacan tahmin etmek ok zor grnmemektedir. Aralk 2002de
gerekletirilen Nice Zirvesinde, AB kurumlar iin genilemeden sonra
uygulanmak zere tespit edilen koltuk miktarlarnda Trkiye'ye yer
verilmemesi, aslnda, AB'nin gereki hesaplarnda Trkiye'nin yerinin
olmadn gsteren dier nemli gstergedir.
te yandan, Trkiyenin nmzdeki be yl iinde AB yesi olmas
veya AB tam yelii perspektifinin almas hlinde, AB lkelerinde, bir
40
41
Financial Times, 16 Mays 2002.

Barry Buzan ve Thomas Diez, The European Union and Turkey, Survival, Cilt 41, Say 1,
1999, s. 53.
24
kimlik krizine tepki olarak ykselie gemi olan ar sac partilerin daha
da glenebileceinden phelenilmektedir. Bu hakl bir phedir.
Avrupa'da ar san ykselmesi, Trkiye'nin AB'ye girmesi asndan
gerekten byk bir sorundur ve bu sorun birka boyutta ele alnmaldr.
Birincisi, Avrupa'da byyen isizlik, den refah seviyesi ve artan sosyal
sorunlarn kayna olarak, Avrupa'ya sonradan gelmi ou Mslman
gmenler grlmeye balamtr. Fransa'da ve Hollanda'da yaplan
seimler bir kez daha gstermitir ki, yabanc dmanl ve Mslman
kartl Avrupa'da siyasal olarak prim yapmaktadr. 42 Mesel, ok
kltrllk asndan en nemli rnek lke olarak gsterilen ngilterede, 13
Mays 2002'de yaplan bir ankete gre, halkn % 61'i lkelerine gelen
gmenleri ok fazla bulmakta ve bu konudaki devlet politikasnn
deimesini istemektedir.43
Gzlemleme Merkezi (EUMC)'nin Mays 2002'de aklad rapor, zellikle

11 Eyll sonrasnda, AB lkelerinde Islamophobia olarak da bilinen
Mslman kartlnn arttn bildirmektedir.45 Avrupa Birlii yelerinde
beyaz-hristiyan rkln iddetli bir ykseli srecinde olduunu birok
bamsz aratrmada dorulamaktadr.46 Bu durumun bir sonucu da, dier
partilerin bu geliime kaytsz kalamamalar ve bu alanda politikalar
gelitirmeleridir. rnein, ngiltere Babakan Tony Blair ve Alman
anslyesi Gerhard Schrder, g konusunda daha snrlayc politikalar,
21-22 Haziran 2002de gerekletirilen olan Sevilla Zirvesinde gndeme
getirmilerdir. 47 Schrder, Avrupa'da ar san ykselmesinden, bir
lde AB'yi de sorumlu tutmaktadr. Ona gre, Brksel'den alnan
kararlarn, AB iindeki uluslarn hassasiyetlerini gz nne almamas, bu
lkelerde ar san ykselmesine ve Avrupa kart gruplarn
glenmesine neden olmaktadr.48
Dier taraftan, Avrupa'da dk doum oranlarndan dolay artan bir i

gc eksiklii vardr ki, bu durum ilerde daha byk sorunlara yol
aacaktr. u anda, Avrupa'da ortalama doum oran kadn bana 1,5'dir
ki, bir nfusun doal olarak yoluna devam etmesi iin bu orann 2,1 olmas
gerekmektedir. Bu sorun, aslnda sadece Avrupa iin deil, dier gelimi
Bat toplumlar iin de sz konusudur. Ancak, Kuzey Amerika ve
Avustralyann aksine, Avrupa daha fazla g entegre edememektedir.
Bunun asl nedeni, Avrupa ktasnn, daha nce "bo" olarak dnlen
Kuzey Amerika ve Avustralya ktalar gibi olmamasdr. Dolaysyla, dk
doum oran, g, yabanc dmanl, rklk ve Mslman kartl
arasnda sk bir iliki vardr.44 Avrupa Irklk ve Yabanc Dmanln
Dier bir konu da, genileme ile birlikte Avrupa iinde Avrupa Birlii
kart yabanc dmanlnn artm olmasdr. Bu durum, AB'nin
genilemesini engelleyebilecek kadar cidd bir sorun olarak karmzda
durmaktadr. yle ki, AB'nin genilemeden sorumlu komiseri Gnter
Verheugen, Mays 2002'de "poplist hareketlerin genilemeyi bahane
ederek AB entegrasyonuna saldr" ihtimallerini ok cidd bir tehlike olarak
grdn aklamtr. Verheugen, "Sonbahardaki (2002) Danimarka
Dnem Bakanl srasnda yelik mzakereleri tamamlanmazsa
genileme gndemine dnmenin tekrar mmkn olmayacan" ifade etmi
ve yelik iin bir baka frsata garanti veremeyeceini sylemitir.
42
43
44
How sick is Europe?, The Economist, Cilt 363, Say 8272, 11 Mays 2002, ss.11-2; JeanYves Camus, Avrupada Ar San Dnmleri, Le Monde Diplomatique Trkiye, Say 3,
15 Mays 2002, ss.2-3.
ngilterede etnik ayrmclkta art, NTVMSNBC:
http://www.ntvmsnbc.com/news/152155.asp?0m=B1GS, 13 Mays 2002.
Bu konudaki analizler iin, bkz. Ole Wver ve dierleri (der.), Identity, migration, and the new
security agenda in Europe, New York, St. Martins Press, 1993; Robert Miles ve Dietrich
Trnhardt (der.), Migration and European Integration: the dynamics of inclusion and exclusion,
Londra, Pinter, 1995.
25
Dier yandan, Avrupa'da Hristiyan Demokratlar'n i bana gelmesi,

genilemeyi de zaman zaman zora sokmaktadr. Hristiyan Demokratlar,
45
46
47
48
Christopher Allen ve Jrgen S. Nielsen, Summary Report on Islamophobia in the EU after 11

September 2001, European Monitoring Centre on Racism and Xenophobia (EUMC), 2002.
bkz.: Recep Karagz, Ykselen Deer: Irklk, Radikal, 7 Ekim 2002.
Jon Henley, EU must bring immigration laws into line, The Guardian, 28 Mays 2002.
John Hooper ve Edward Pilkington, Schreder calls on EU leaders to quell far rights, The
Guardian, 11 Mays 2002.
26

Sosyal Demokratlar gibi Trkiyeyi manipule etmekten ise dorudan
Trkiyenin tam yeliine kar kmaktadrlar. Sonbahar 2002de
Almanyada Hristiyan Demokratlar Sosyal Demokratlara kar seimi ancak
bir ka bin oy ile kaybetmilerdir. Almanyada seimlerden nce
Trkiyenin AB yelii nndeki tek engelin Trkiyenin yapmad
reformlar olduuna syleyen Mehmet Ali Birand, Almanyadaki
seimlerden sonra bir gazeteye verdii demete, Almanyadaki seimleri
Hristiyan Demokratlar kazansa idi Trkiye iin her ey bitmiti demitir.49
zetle, Trkiye Cumhuriyetinin kurulu esaslarn deitirerek bir
bilinmezlie doru adm atarken, Trkiyenin kaderini Alman semeninin
eline emanet etmitir.
I.4) Jeopolitik Zorluklar
AB bir uygarlk modelidir ve her uygarlk bir jeopolitik realiteye sahiptir.
Uygarlklar belirli bir corafya zerinde ykselirler. AB imdi jeopolitiini
oluturmaktadr. ABnin nmzdeki alt ylda gerekleecek olan iki dalga
genilemesi, ekonomik olmaktan ok jeopolitik mlhazalara
dayanmaktadr. Sovyet gcnn Dou Avrupadan ekilmesinden sonra
muhtemel bir istikrarszlk alan hline gelen bu blge, AB jeopolitii iine
alnarak, hem istikrarszlklarn domas hem de bunlarn AByi tehdit
etmesi engellenmitir.50
Hlen Fransa, spanya, sve, Almanya, Finlandiya, talya, ngiltere,
Yunanistan, Portekiz, Avusturya, rlanda, Danimarka, Hollanda, Belika ve
Lksemburgun Avrupa Birlii jeopolitii, nmzdeki alt yl iinde kkl
bir deiim geirecektir. Bu dnemde gerekleecek olan birinci dalga
genileme ile Polonya, Macaristan, ek Cumhuriyeti, Estonya, Litvanya,
Letonya, Slovakya, Slovenya, Malta ve Gney Kbrs Rum Ynetimi, ikinci

dalga genileme ile de Romanya ve Bulgaristann katlm ile AB jeopolitii
ktasal bir nitelik kazanacaktr.
Birlik hlen 3.238.062 km2lik bir alana yaylmaktadr. Birinci genileme
sonunda, ABnin mevcut alanna 735.010 km2 eklenecek ve ABnin toplam
yzlm 3.973.072 km2 ye kacaktr. kinci genileme ile 348.410 km2
daha AB corafyasna eklenerek, ABnin hkimiyet alan 4.321.482 km2ye
ulaacaktr.
ABnin ikinci genilemesinden sonra, AB dnda kalan Avrupa lkeleri,
Ukrayna, Moldova, Beyaz Rusya, Rusya, Srbistan, Bosna Hersek,
Makedonya ve Trkiye olacaktr. (Byk bir ihtimalle, hlen ABye girmek
iin bavurusu olmayan Srbistan ve Makedonya da AB yesi olacaktr.) Bu
hli ile Avrupa Birlii, kuzeyde Baltk Denizinden gneyde Dou Akdenize
kadar uzanrken, douda Beyaz Rusya, Rusya Federasyonu, Moldova ve
Ukrayna, gneydouda ise Trk Trakyas ile komu olacaktr. Girseler de
girmeseler de yukarda adlar anlan Balkan devletleri AB denizinin iinde
kalan adacklar olarak AB ile btnleecektirler.51
Bu ktasal corafya, AB iin ok olumlu bir jeopolitik ereve
oluturmaktadr.52 Rusyann tehdit oluturmad, Balkanlardaki savalarn
kontrol altna alnd bu jeopolitik, ABnin i ve d politik geliimini
srdrmesi, sper devletin inas iin gerekli bir ortamdr. Trkiyenin
ABye bu aamada ye olmas, AByi hazr olmad bir anda gvenli
ktasal jeopolitiinin dna iterek dnyann en sorunlu alt sistemleri ile
snrda hle getirecektir. AB bir anda Orta Dou, Kafkas ve Trkistan alt
sistemlerine ynelik tavr almak zorunda kalacak; mevcut hegemon g ile
henz girmek istemedii bir rekabetin iine srklenecektir. Bu bir
51
49
50
Zaman, 26 Aralk 2002.

Michael Leigh, EU enlargement and European Security, Alan Cafruny ve Patrick Peters
(der.), The Union and the World: the political economy of a common European foreign policy,
Lahey, Kluwer Law International, 1998, ss. 55-64.
27
52
William Wallace, From the Atlantic to the Bug, from the Arctic to the Tigris? The
Transformation of the EU and NATO, International Affairs, Cilt 76, Say 3, Temmuz 2000, s.
475-493.
Ole Wver, Insecurity, security, and asecurity in the West European non-war community,
Emanuel Adler ve Michael Barnett (der.), Security Communities, Cambridge, Cambridge
University Press, 1998, s. 69-118.
28
anlamda jeopolitik bir erken doumdur. Genilemeden sorumlu komiser

Verheugen, Bulgaristan ve Romanya belki 2007de tam ye olacaktr.
Sonra, sadece soru iaretleri var. Trkiye? Balkanlar? Daha sonra
genileme bir sre duracak. O zaman Rusya, Kafkaslar, Kuzey Afrika
sorular gndeme gelecek. Ben genilemeden sorumlu komiser olarak
hayal gcmn snrlarna ulatn dnyorum.53 Verheugenin hayal
gcn zorlayan genilemenin nerede duraca deil, bunun Verheugenin
kafasndaki proje ile uyum iinde olmamasdr.
Burada kendimize sormamz gereken soru, ABnin 2015ler veya

2020ye kadar nasl bir Trkiye politikasnn olaca, neden bu politikay
benimseyecei ve 2015-2020 veya 2020-2025 aralnda nasl bir Trkiye
grmek istediidir. ncelememizin bundan sonraki blm ABnin Trkiye
politikasnn temel parametrelerini incelemeye yneliktir.
Btn bu nedenler, Trkiye ne yaparsa yapsn, federalist zmn

gereklemesi durumunda ABye girmesinin mmkn olmadn
gstermektedir. Eer, Trkiye bir gn 2020lerde ABye ye olur ise ne
Trkiye bildiimiz Trkiye olacaktr ne de AB bildiimiz AB. Yukarda
saylan nedenler, sbjektif nedenler deil, jeopolitiin, jeokltrn ve
jeoekonominin nesnel gerekleridir.
Souk Savan sona ermesi, uluslar aras yaplanmann genel

koullarn deitirirken, ABnin bu deiim dnda kalmas mmkn
deildi. 1950lerde hedeflenen yaplanma ile 1990larda beliren ve yeniden
ekillenerek 21. yzyla tanan ABnin, ayn politik ve ekonomik hedeflerin
peinde komas olanakszd.
Trkiyenin ABye tam ye olmasn mmkn klacak ve Trkiyenin

2015lerde AB yesi olmasn salyacak tek ey, ABnin ilerde ele
alacamz bir nedenle stratejik bir karar vererek, ortak Avrupa kimliine
dayanan, federal esasl bir sper devlet olma politikasndan uzaklaarak,
gevek bir konfederal yapy esas alan, politik-asker gc snrl bir
ekonomik ticar g olmay tercih etmesidir. Brkselin byle bir tercihe
ynelmesinin iki ana dinamii olabilir. Bunlardan birisi, d dinamik olarak,
ABDnin rakip bir sper gcn olumasna gsterecei muhalefettir. Dier
dinamik ise Almanya, Fransa ve ngiltere arasnda gerekleen AB liderlii
rekabetinin AByi bir sper devlet olacak sreten alkoyacak gelimelere
yol amasdr. ngiltere, talya ve spanyann federal bir Avrupa projesine
olumlu bakmadklar bundan dolay, Trkiyenin AB yelii konusunda
daha olumlu bir izgiyi temsil ettikleri grlmektedir. Ancak, ikinci olasln
hi de kolay gereklemeyeceini, AB iindeki ulusal ve farkl lkelerin
siyasal partileri dzleminde gerekleecek youn bir mcadeleden sonra
byle bir neticeye ulalabilecei gz nnde tutulmaldr.
II. Avrupa Birliinin Trkiye Politikas
ABnin gerekletirdii zihniyet deiimini ve bu deiimin gerekletii

uluslar aras ereveyi alglayamayan, AB ile ilikilerini Souk Sava
sonras ereve iinde analiz edemeyen Ankara, gereki analizlerin deil,
tutkularn ekillendirdii bir politik yaklam ile hl 1964te imzalanan bir
anlama erevesinde AB ile ilikilerini srdrmeye almaktadr. Oysa,
ABnin Souk Sava sresince NATO gvenlik yaplanmas erevesinde
Trkiyeye, NATOnun Orta Avrupadaki merkez cephesi zerindeki Sovyet
Rus basksn kaldran nemli bir gneydou kanat lkesi erevesindeki
yaklam artk geerli deildir. stelik, Souk Sava dneminde
Trkiyenin Bat ittifak iinde yer almas, Avrupal kabul edilmesinin deil,
ABD ve Bat Avrupann stratejik nedenlerle Trkiyeye ihtiya duymasnn
sonucudur.54 Ayrca, Trkiyenin ABye bavurduu ve kabul grd
tarihlerde, kresel ve blgesel stratejik/politik yaplanmann farkl olmas
dnda, Trkiye, byk Avrupa lkeleri ile kyaslandnda birok adan
olduu gibi, nfus asndan da emilebilecek durumdayd. 1965
saymlarna gre, Trkiyenin nfusu 31.391.421.000 iken, Bat Almanya
54
53
(37/A) Zaman, 16 Kasm 2002.
29
Erol Manisal, yz ve Perde Arkasyla Avrupa kmaz, Trkiye-Avrupa Birlii likileri, stanbul, Otopsi Yaynevi, 2001, s. 26.
30

57.300.000.000, talya, 51.920.000.000, Fransa, 48.451.000.000 ve
ngiltere, 54.152.000.000 nfusa sahipti.
Souk Savan sona ermesi ile birlikte AB, Trkiye stratejisini tamamen
deitirmi ve Trkiye yerine eski dmanlar olan Dou Bloku lkelerinin
ABye alnmas stratejisini benimsemitir. Trkiye ise, ABnin bu yeni
stratejisini ve sonularn kavrayamad iin, AB ile pazarlk srecinde
elindeki en gl unsur olan pazarn Gmrk Birlii Antlamas ile ABye
aarak bu pazarlk unsurunu da kaybetmitir. Gmrk Birlii
Antlamasnn imzalanmasndan hemen sonra 1997de yaplan
Lksemburg Zirvesinde de AB Trkiyeyi aday ye dahi gstermeyince,
Trkiye, AB ile politik ilikilerini dondurmutur. Bylece, Brkselin Trkiye
zerindeki basks sona ermitir. 1999a kadar geen iki sene ierisinde
AB-Trkiye ilikilerinde belirleyici faktr u balklar altnda toplanabilir:
a) Brkselin Ankara zerinde azalan politik basks ve ABnin Trkiyeyi
kontrol istei, b) A. calann yakalanmasndan sonra Yunanistan terrist
lke olarak dnya kamuoyu nnde mahkm etmemek iin Trkiyeye
kar szde bir yumuama stratejisi benimsemesi ve c) calann
yakalanmas ve idam tehdidi ile yarglanmasnn, AB lkelerinde rgtl
PKKnn eylemlerinden dolay bu lkelerde byk bir panik yaratmas.
Bu faktrler, ABnin 1999da yaplan Helsinki Zirvesinde, Trkiyeyi
aday lke kabul etmesine neden olmutur. kr Elekda tarafndan,
sanal adaylk olarak nitelendirilen bu adaylk ile AB, ok az ve yerine
getirmedii mal ykmllk karlnda, Trk i politikasnda hegemonik
bir konum elde etmi; Ankaradaki politik sreleri derinden etkileyecek bir
konuma kavumutur. 55 AB, elde ettii hegemonik konumun verdii
rahatlkla, 1990l yllardan itibaren, Newsweekin ifadesi ile, Trkiyeye
Brkselin her trl kaprisine uymaktan baka bir alternatifi olmayan
yoksullam bir Dou Avrupa lkesi gibi davranmaya balamtr.56
55
56
kr Elekda, Sanal Adaylk m?, Milliyet, 20 Eyll 1999.

Owen Matthews ve Sami Kohen, Turkeys Orphan, Newsweek, Cilt 139, Say 16, 22 Nisan
2002, s.24.
31

Ancak, yukarda saylan unsurlar, ABnin Trkiyeyi aday lke
yapmasnda etkili olan faktrlerdir, yani ABnin niha Trkiye politikas
deildir. ABnin niha Trkiye politikas ise ancak ABnin genel jeopolitik
hedefleri erevesinde izah edilebilir.
ABnin Trkiyeye baknda yukarda ortaya konulan jeopolitik
parametreler geerlidir. Trkiye jeopolitiinin, erken bir tarihte AB iine
girmesi durumu, jeopolitik erken doumdur. Ancak Trkiye yeniden
yaplandrldktan sonra, ABnin sper g olmas iin nerede ise
jeopolitik zorunluluktur. Bir dier gl olaslk, hatta en gl olaslk ise
zayflatlm bir Anadolu corafyasnn AB hegemonyasna tam ye
yaplmadan alnmasdr ki bu da bir eit jeopolitik ilhaktr. nk Trkiye
corafyas, Orta Dou, Kafkasya, Orta Asya, Dou Akdeniz, Karadeniz
alanlarnda etkinlik salamak isteyen her g iin ideal bir nitelik
tamaktadr. Ayrca, bu corafya, enerji kaynaklarna yakn olduu ve
enerji hatlarnn gei yollar zerinde bulunduu iin, karbon enerjisi fakiri
her gcn ihtiya duyduu bir blgedir.57
Ancak, Trkiye ne kadar jeopolitik bir yeniden dzenlemeden gese de
ABye ye olduu zaman sadece corafyasn deil, btn birikimini ABye
tayacaktr. Bu da ABnin sper devlet geleceini ortadan kaldracak bir
birikimdir. zetle, Trkiye AByi ok cidd bir kmaz ile kar karya
brakmaktadr. Anadolu yarmadas, Brksele salayabilecei jeopolitik
alm ile ABnin sahip olduu ktasal jeopolitikten kresel jeopolitie
gemesine frsat salarken, ABnin bir sper devletin sahip olmas gereken
kimliini ortadan kaldrarak, AByi byk bir ekonomik g olarak kalmaya
mahkm edecektir.
57
The Spectator, 16 Kasm 2002 ve Rainer Sollich: AB Trkiyeye kar drst deil,
http://kleist.dwelle.de/turkish/yorum/299337.html
32

II. 1 Trkiye-Avrupa likilerinin Ksa Tarihi
Gelecei grebilmek iin tarih bilmek ok
nemlidir. Birey iin hafza neyse, bir ulus iin de
tarih odur. Tarihini arptan bir toplum nrotik bir
kii; tarihini bilmeyen toplum ise hafzasn
kaybetmi bir insan gibidir.
Bernard Lewis
Trklerle Avrupallarn bilinen ilk etkin temas, Hun mparatoru Attilann

433te tahta gemesinden sonra balamtr. 440-447 seneleri arasnda
Balkanlarda egemenlik kuran Attila, 451de Bat Roma mparatorluunun
bakentine, Romaya yrm; Romay ele geirmese dahi, Bat Romann
ypranmasna neden olmutur. 476da Bat Roma yklmtr. Daha sonraki
yzyllarda, Avrupa ile Trkler arasnda cidd bir kopukluk domutur.
Trkler Asya da imparatorluk oluturma stratejisine dnmtrler. Ancak,
inliler karsnda tedric fakat kesin bir yenilgiye urayarak, bir anlamda
Gktrkler dnemi sonunda batya doru itilen Trkler, Uygurlar ile birlikte
siyas arlklarn bugnk Moolistandan Trkistana kaydrmlardr.
Karahanllar ve Gazneliler ile Trkistan-Hindistan-ran genininde
hkimiyet kuran Trkler, Dandanakan Savann (1040) Seluklulara yolu
amas ile ran pltosu zerinden Anadoluya tekrar ulamlardr.
1071, Trklerin Anadoluya girilerinin deil, kitlesel girilerinin tarihidir.
Esasen, Trkln Anadoludaki tarihinin, n-Turanl bir kavim olduu
dorultusunda elimizde gl veriler olan Smerler ile balad
kantlanmtr. Saka Trklerinin ve Hunlarn da Anadoluya girdikleri
bilinmektedir. Abbas ordusundaki Trk hassa birliklerinin de, Tarsustan
balayp Erzuruma uzanan hat zerine yerletikleri bilinmektedir. zellikle
9. yzylda, bu blgelerdeki Trk nfusu artm, Eskiehire kadar uzanan
hatta birok kent, geici olarak, Trkler tarafndan igal edilmitir.
Gneydou ve Dou Anadoludaki Trk asker varlna Bizans ancak
928-964 arasnda son vermi; Erzurumdan Adanaya kadar olan blge
33

Bizans ordular tarafndan geri alnmtr. Bu blgedeki Trklerin,
yenildikleri dnemde, 100.000 atl kard bilinmektedir; yani saylar
kmsenecek bir lde deildir.
Seluklularn ilk Anadolu seferini, 1015-1016da ar Bey
gerekletirmitir. Daha sonraki yllarda Seluklular, Anadolunun snrlarn,
zellikle de Gney Kafkasyay konrol altna almlardr. 18 Eyll 1049da
Kutalm Beyin kazand Pasinler muharebesi, asker adan Malazgirtten
daha az nemli deildir ve Bizans 100.000 esir vermitir. 1054te Turul
Bey, 1055te Yakuti Bey Anadoluya tekrar girmi; 1058de Malatyay
almtr. Seluklular 1059da Urfay kuatp, ayn yl Sivas alm, 60l
yllarda Anadoluya birok kez giren Afin, Sakarya nehri kysna ulamtr.
1070te ise Afin komutasndaki Trk ordusu Denizliye girmitir.
Byle bir alma iin olduka ayrntl saylabilecek bu izahlarn nedeni,
Trklerin Anadoluya aniden 1071 Malazgirtte gelmediklerini, hem tarihsel
ve etnik bir derinlie sahip olduklarn, hem de bu corafyada hkim siyas
ve asker glerle, 1071 ncesindeki 50 yl iinde, deiik boyutlarda
mcadele iinde olduklarn vurgulamaktr.
Malazgirt 1071in nemi, bir Avrupa devletinin, Dou Romann niha
olarak yenilmesi ile Anadolunun, bir Avrupa devletinin topraklarnn,
Trklerin hkimiyetine girmesidir. Nitekim, 1071den drt sene sonra
Sleyman ah zniki taht ehri iln etmitir. znikin Trk bakenti olmas
ve 325 konsilinin topland Ayasofya Kilisesinin cami yaplmas Avrupada
ok etkisi yaratmtr. 1083te Anadolunun fethi tamamen bitmitir.
Avrupann, Anadolunun fethine ilk tepkisi, Malazgirtten 24 sene sonra
olmu; 1095te ilk Hal Seferi gereklemi ve 1270e kadar yedi Hal
Seferi daha dzenlenmitir. Trk ilerleyii ise, baz ksm gerilemelere
ramen, kesintisiz bir ekilde devam etmitir. 1353te Trkler Avrupaya ilk
admlarn atmlar, 100 sene Balkanlarda ilerledikten sonra, 1453te
stanbulu fethetmilerdir. Bu yz sene ierisinde I. ve II. Kosova, Nibolu,
Srp Snd, Ankara savalar olmutur. 1453te stanbulun fethi,
34

Avrupann zihn haritasnda bir kayma yaratm ve Avrupann snrlarn
stanbula kadar geri ekmitir.
Osmanl ilerlemesi devam etmi, 1521de Balkanlar Avrupann geri
kalan ksmna balayan Belgrad, 1526da Budapete alnm, 1529da ilk
kez Viyanann kaplarna gelinmitir.
1566da Kanun lmtr. Onun lmnden 30 yl sonra, 1596da
Trkler Haovada, Kocatepeden nceki son byk meydan
muharebelerini kazanmlardr. 1669da, yani Kanunnin lmnden 103
sene sonra, Girit fethedilmitir. 1677de ilk Trk-Rus Sava gereklemi
ve 1683te, yani birinci seferden 154 sene sonra, Trkler ikinci kez Viyana
nlerine gelmilerdir. 1699da, Karlofada ilk toprak kayb gereklemitir;
Kanunnin lmnden 133 sene sonra.
Ancak Karlofann gerek bir malbiyet olup olmad tekrar
sorgulanmaldr. nk, 1739da, yani 40 sene sonra, Osmanl ordusu
Almanlar yenerek kaybedilen yerleri geri almtr. Ancak niha ve geri
evrilmez yenilgi, 1768-1774 sava sonunda, Ruslar karsnda almtr.58
Bylece 1774ten 1920ye 146 sene devam eden geri ekilmenin son
noktas, Sakaryann kys olmutur.
1917de Kudse giren ngiliz ordusu, son Hal Seferini baar ile
bitirmi, bir sene sonra ngiliz Babakan savan niha hedefini aklamtr.
Trkler geldikleri yere, Asyann derinliklerine gideceklerdir. 9 Aralk
1917de, Trk ordusu 400 sene sonra Kuds terk ederken, kente ngiliz
ordusunun banda giren General Allenbyi kutlamak iin Londra, Roma,
Paris, Rusyada olduu gibi Berlin ve Viyanada da kutlama anlar
almtr.
te yandan, 19. yzyl Avrupas, Anadolunun Avrupann bir paras
olduunu arkeoloji, Rum ve Ermenilerin varl vastasyla hatrlamtr.
58
Benzer bir yorum iin bkz. Durmu Hocaolu, Avrupa Birlii Projesi ve Bamszlk Bilinci,
Mustafa Kahramanyol (der.), Trkiye-Avrupa Birlii likileri, Ankara, ATO, 2001, s. 333.
35

Birinci Dnya Savann Anadolu Trklne ynelik siyas hedefi, Balkan
Trklnn bana gelenin, Trkiye Trklnn de bana gelmesidir.
Yani, etnik olarak, igaller, soykrmlar, srgnler ile yok edilmesidir. Bat
bu hedefe olduka yaklamtr. 1920 tarihinde dnya Mslmanlarnn
ancak %2si, yani Sakarya ile Aras nehirleri arasnda yaayan Trkler
zgrdr. Onlar da, kelimenin gerek anlamyla, bir lm kalm mcadelesi
vermilerdir.
Bu %2, Sakaryadan Mustafa Kemalin nderliinde byk bir saldrya
geerek bugnk snrlarmz oluturmutur. Byk Zaferden be yl
sonra, 1927de Mustafa Kemal Atatrk Byk Nutuku, Batya kar
kazanlan savan niha bir galibiyeti temsil etmediini, ancak bir atekes
olduunu anlatan Genlie Hitab ile bitirmitir.
1920 ile 1071 arasndaki 849 senenin zeti, bir ulusun, Trk milletinin
tek bana bir medeniyet adna, slm medeniyeti adna, birleik bir ktann
uluslarna kar ve bir uygarlk ile yapt mcadeledir. Dnya tarihi
boyunca, bir milletin, birleik bir uygarlk ile tek bana byle bir mcadele
verdii grlmemitir. Cumhuriyet, bu anlamda, Trkler iin 849 sene
savatan sonra yeni bir Ergenekon olmutur.
Ancak, btn bu ypranmla ramen, 1939da Hatayn Trkiye
Cumhuriyeti snrlarna dhil olmas, 1974te Kbrs kartmas, Trk tarihini
dikkatle izleyen hibir analizcinin gznden kamamtr. Birok Avrupal
devlet adam iin Trkiye, her an kontrolden kma potansiyel ve
yeteneine sahip bir lkedir. Byle bir Trkiye, hesaplanabilir olmaktan
uzaktr ve tehlikelidir. zetle, Avrupann Trkiye ile ilgili derin pheleri
vardr. Tarihi Prof.Dr. lber Ortayl, Avrupann 849 senelik Trkle
tecrbesinin sonucunda oluan gr yle zetlemektedir:
... Batlnn gznde Trk, slm adna ortal istil eden ve
milletleri Mslman eden militan ve militarist bir tiptir. Bu tarifte
doruluk pay da vardr; nk, Trkler Orta Dou tarih sahnesine
ktklar zaman- bu on birinci asrdr- slmiyet Sicilyada, Gney
36

talyada, Giritte, Kbrsta, hatta Antakyada gerilemektedir. Zaten,
bir mddet sonra, Hal seferleri ile birlikte merkez stlerini de
kaybetmek durumuna decektir. deta, egzotik bir din ve
medeniyet hline dnecek olan bu camiann kurtulmas, dirilmesi,
rnesansn yapmas ve daha evvelki Mslman fatihlerin hi adm
atamadklar Balkanlara k ve burada baz milletlerin Mslman
oluu-15. asr gibi bir tarihte- Kafkasyada baz insanlarn slmize
oluu- 18. asr gibi bir tarihte- Trklere atfedilmektedir. Dolaysyla
kilisenin ve kilisenin temas ettii halkn indinde Trk; br Mslman
milletlerin aksine, militan, militarist, yaylmac, slmiyeti de yayan ve
imparatorluunu bu esaslar zerine oturtan bir hafzaya sahiptir.59
Batl tarafsz analizcilerde lber Ortaylnn yorumlarn dorular nitelikte
tespitler az deildir. Ami Horowitzin aadaki tespiti bu dorultudadr:
Avrupa, Trkiyeyi ABye sokma konusundaki kararszlndan
dolay kolektif bir utan duymaldr. Bir taraftan Trkiyenin ABye
girmesini desteklerken, te yandan Trkiyenin nne birok engel
koymaktadr Avrupa. Avrupallar, Bat ve Dou Roma mparatorluklarn birletirme konusunda neredeyse patolojik bir diren gstermektedirler. Avrupallar Trkiyenin NATO yelii ile Avrupann
savunmas iin Trk kannn dklmesini ve Trk askerlerinin yeni
Avrupa ordusunda kullanmn, terrizme kar savata yer almalarn
kabul etmekteler. Ama Trkleri AB erevesinde karde kabul etmek
konusunda emin deiller. Avrupallar Trkiyede ok kltrlln
olmadndan ikayet etmekteler. Trklerin, kta topraklarn El-Kaide
operasyonlar iin verimli topraklar haline getiren Avrupa tarz ok
kltrll taklit edeceini mi umuyorlar. Aslnda birok
Avrupalnn sun itirazlarnn nedeni, byk Avrupaya Mslman bir
halk katmak istememelerinden kaynaklanyor.60
59
60
lber Ortayl, Trkiyeden Avrupaya Bak, Trkiye ABnin Neresindedir?, Mustafa

Kahramanyol (der.), Trkiye-Avrupa Birlii likileri, Ankara, ATO, 2001, s. 161
Ami Horowitz, Thanksgiving for Turkey Our Dept, National Review Online, 18 Haziran 2002.
37

Ancak, sadece Avrupann Trkiye ve Trklerle ilgili phelerinin
olduunu sylemek hakszlktr. Trk aydnlarnn ve halknn da Avrupann
Trkiye ile ilgili hedefleri konusunda ok derin pheleri vardr. Ankara, Bat
Avrupa ile ok youn bir politik-asker ittifak iinde olduu Souk Sava
dneminde dahi, Avrupaya tam anlam ile gvenmemitir. Hatta, birok
Trk politikacs ve aydn iin, Trkiyenin Avrupa Birliine girii, Avrupa ile
ebed barn gereklemesi anlamna gelecei iin arzu edilmelidir.
Trk siyasal elitine ve brokrasisine hkim olan bu ruh hlini/analizi, en
iyi ekilde ifade edenlerden biri AB Genel Sekreteri Bykeli Volkan
Vuraldr. Bykeli Vural, Trkiyenin ABye tam yeliini yle
tanmlamaktadr: Trkiye, Avrupa Birliine hem coraf deerler sistemine
uyum salayarak, hem de ulusal kimliini koruyarak girecektir. Trkiyenin
yelii, Avrupann zn oluturan etnik, din ve kltrel hogrnn yeni
bir gstergesi olacak, Avrupadaki tarih husumetlerin tamamen geride
braklmasn simgeleyecektir.61
Btn sosyal olaylar belirli bir tarihsel yap iinde geliirler ve ancak bu
tarihsel arka pln erevesinde anlaml bir deerlendirmeye tbi
tutulabilirler. Trkiye-AB ilikileri de, 1071-1920 arasndaki 849 senenin
temsil ettii arka pln olmadan anlalamaz. Gase, Milletlerin tabiat
yoktur, tarihi vardr derken, tarihin milletin doasnn olumasnda,
bugnnn ve geleceinin anlalmasndaki nemine dikkat ekmektedir.
II. 2 Tarihin ve Gnn Inda Trkiye-AB likileri
Esasen, iyi niyetle Trkiyenin ABye girmesini arzu eden birok Trk
siyasetisi de, lkemizin ABye girmesi ile Lozanda gerekleen atekesin
niha bir bara dneceine, Avrupann bir paras olan Trkiyeye
ABnin artk dmanlk yapmayacana inanmaktadrlar. Ancak gerek
udur ki, Lozann temelleri ortadan kalkmadan Trkiyenin ABye girmesi
61
Volkan Vural, Avrupa Birliine Tam yeliin Neresindeyiz?, Made in Turkey, Say 1, Ocakubat 2002, ss.74-75.
38

muhtemel deildir ve Lozan ortadan kalktktan sonra da Trkiyenin ABnin
bir paras olaca konusunda herhangi bir gvence yoktur.
ABnin iine almak istedii Trkiye, gl, i barn salam, 2025te
83 milyon ve 2050de 103 milyona ulaacak olan retken bir nfusa sahip
ve Avrupa ii dengelerde etkin olabilecek bir Trkiye deildir. Ayrca AB
iinde veya dnda Trkiye, gelien gen nfusu ile Brksel tarafndan
tehdit olarak alglanmaktadr. Tarih, nasl Trk aydnlarnn ve
siyasetilerinin zihinlerinde ve bilinaltlarnda derin etkiler brakm ise,
Avrupal politikaclarn ve aydnlarn da zihinlerini ve bilinaltlarn
ekillendirmitir. Avrupallar asndan Trk, bir meydan okumay temsil
etmektedir. Hibir AB lkesi, Trkiyenin tarihsel meydan okumasnn,
Ankara AB iine girdikten sonra da devam etmesini arzu etmemektedir.
Bundan dolay, ABye dhil edilecek bir Anadolu corafyas, zerinde
Trkiye Cumhuriyeti ulus devletinin varolduu bir corafya olmayacaktr.
Daha ak bir ifade ile, Anadolu corafyas Yugoslavya gibi bir i savatan
getikten sonra, federal veya zerk departmanlara ayrlacak ve paralarn
bazlar veya koullara gre tm ABye alnacaktr. Bu yargnn ok ar ve
ar bir yarg olduu dnlebilir. Ancak, bu yarg bilimsel ve popler
literatrde tartlmaya balanm bir grtr. rnein, Mine Krkkanat,
bir gnlk gazetede ABnin Fransay da federalizme ittiine, AB iin en
uygun modelin spanyol federalizmi olduuna (spanya federal deil, zerk
bir yapya sahiptir-..) deindikten sonra ayn srecin Trkiye iin de
kanlmaz olduunu belirtmektedir.62 Prof. Dr. Erol Manisal, Trkiye-AB
ilikilerinin geleceini deerlendirirken, AB Trkiyenin i ilerinde etkisini
artraca iin, etnik konularda ve zellikle de Krt meselesinde Trkiye
iin federal bir yapya kadar uzanacak gelimeler grlebilir. demektedir.63
Dr. Durmu Hocaolu, alt safhal bir stratejiden bahisle, bu stratejinin son
aamasnda federasyonu ngrmektedir.64

Bu, 1990larn bandan bu yana uluslar aras ilikiler literatrnde de,
stratejik aratrma merkezlerinin raporlarnda da ve hatta, ak veya kapal
bir ekilde, devlet adamlarnn konumalarnda bile dile getirilmektedir.
rnein, I. Dnya Sava sonras Bat dnyasnn en kdemli D leri
Bakan Hans-Dietrich Genscherin 1992de verdii bir demete, Biz
Yugoslavyada yeni bir model oluturduk, Trkler de Krtler de, buna
benzer bir model zerinde anlamaldrlar.65 diyerek dncelerini ifade
etmitir.
ABD Bakan Bill Clinton ise Ekim 1992da verdii bir demete yle
demektir: 20.yzyln ilk 50 yl, Osmanl mparatorluunun mirasnn
paylalmasnn yol at deiiklikler ile geti. 21. yzyln ilk elli yl da
Trkiyenin akaca dorultuda ekillenecektir. Trkiye modelinin hem
slm dnyas, hem Trkiyenin iinde bulunduu blge, hem de Avrupa
zerinde byk etkileri olacaktr.66 Clinton benzer bir aklamay bir ay
sonra u cmleler ile tekrarlamtr: nmzdeki yzyln, byk lde,
Trkiyenin bugnk ve yarnki roln nasl tanmlayacana bal olarak
ekilleneceini umuyorum.67 ki Batl devlet adamnn deerlendirmesinde
de Trkiye jeopolitiinin yeniden ekillenme ihtimalini gz nnde tutan
yaklam derhal gze arpmaktadr.
Esasen, her iki Batl devlet adamnn yorumlar, Batl stratejik aratrma
kurulularnn raporlarnn veya istihbarat analizlerinin diplomatik bir ekilde
ifade edilmesidir. Nitekim, Mart 2001de yaynlanan ve CIA ile NIC
tarafndan hazrlanan Global Trends 2015 adl, nmzdeki 15 yl
iindeki muhtemel gelimeleri ngren raporda, Trkiyedeki her gelime,
global oluumlar dorudan etkileyecektir. Trkiyenin 2015e kadar i
istikrar ile jeopolitik konumundaki gelimeler; blge, Bat dnyas ve
Amerikan menfaatleri zerinde byk etki yapacaktr denilmektedir.68
65
62
63
64
Mine Krkkanat, Kanrta koparta, Radikal, 17 ubat 2002.

Manisal, a.g.e. s.183.
Durmu Hocaolu, Anadilde Eitim zerine Odaklandrlm Bir Byk Projeye Dair, Trk
Yurdu, Cilt 22, Say 176, Nisan 2002, ss.15-23.
39
66
67
68
Sd Deutsche Zeitung, 6 Austos 1992.

Sedat Ergin, Kendine Ramen Dnya Devleti Olmak, Hrriyet, 5 Ekim 1999.
Ali Sirmen, Clintonu Nasl Okumal, Cumhuriyet, 22 Kasm 1999.
Global trends 2015: a dialogue about the future with nongovernment experts, Langley, The
Council, 2000.
40

zetle, Trkiye, uluslar aras ilikiler literatrnde ve d ileri
bakanlklarnn koridorlarnda snrlar tartlan, 21. yzylda alaca ekil
merak edilen bir lke hline gelmitir.
II. 3. ABnin Trkiyeyi Federalletirme Politikasnn Jeopolitik
Gerekeleri
ABnin Trkiyeye ynelik federalletirme politikasnn, sadece TrkiyeAvrupa ilikilerinin tarihi ile izah mmkn deildir. Tarih kadar nemli bir
husus da, Trkiyenin sahip olduu jeopolitik ve bu jeopolitiin AB iin tad nemdir. lkelerin jeopolitik yaplar itibaryla drt snfta topland grlmektedir. Bunlar sras ile: a) Ktasal jeopolitikler, b) Kysal jeopolitikler,
c) Ada jeopolitikleri, ) Merkez jeopolitikler olarak tanmlanmaktadr.
Ktasal jeopolitik, ok geni bir corafyaya yaylm devletlerin sahip
olduu bir jeopolitiktir. ABD, Kanada, in, Hindistan, eski SSCB ve Rusya
Federasyonu ktasal jeopolitie sahip lkelerdir. Kysal jeopolitik ise, bir
lkenin jeopolitiinde denizlerin, boazlarn, deltalarn, derin ve uzun
nehirlerin nemli rol oynad durumlarla jeopolitie verilen addr. Ada
jeopolitii, devletin bir ada zerinde yerlemesi durumunda sz konusudur.
Merkez jeopolitii ise, dier lkelerin kara snrlar ile evrilmi olan
lkelerin sahip olduklar jeopolitiktir.
Trkiye, dnya adas diye de anlan Asya-Avrupa-Afrikann kesime
noktasnda, kysal zellikler ieren, ancak arlkl olarak merkez bir
jeopolitik yapya sahiptir. Merkez jeopolitie sahip olan lkeler, hem
gelime ve evrelerinden gelecek tehditleri domadan nleme ihtiyacn,
hem de kuatlma kompleksini tarlar.69

evresinin demografik yaps, nemli bir g ve tehdit olarak alglanma
imkn vermektedir.
Trkiyeyi evreleyen komu corafyalarda bulunan 7 milyon Azer Trk, 30 milyon ran Trk, 1 milyon Grcistan Trk, 1 milyon Bulgaristan
Trk, 2 milyon Irak Trk ve 250 bin Yunanistan Trk, Trkiye nfusu ile
birlikte deerlendirildiinde, ortaya 107 milyonluk bir kitle kmaktadr. Bu
dikkate alnmas gereken bir jeopolitik g unsurudur ve Ankara bunu byle alglasn veya alglamasn, birok bakent bunu dikkatle zerinde durulmas gereken bir husus olarak deerlendirmektedir. te yandan ABnin
alaca ekil de demografik yaplanmada ok nemli bir rol oynayacaktr.
Bunun bilincinde olan Avrupal devlet adamlar, Trkiyenin nfus yapsnn
ABnin istikrar iin byk bir tehdit oluturacan belirtmektedirler.70
lke
Almanya
Avusturya
Belika
Danimarka
Finlandiya
Fransa
Hollanda
ngiltere
rlanda
spanya
sve
talya
Lksemburg
Portekiz
Yunanistan
TOPLAM
Bu corafya, zerinde bulunan ulusa, Kafkasya, Balkanlar, Orta Dou

ve Orta Asyada etkin olma imkn vermektedir. stelik Trkiyeye sadece
bu corafya deil, ayn zamanda tarihsel birikimi, bu birikimin Ankarada ve
bu corafya zerinde sahip olduu psikolojik etkiler ve Trkiye ve
Kaynak: U.S. Census Bureau
69
70
Servet Cmert, Jeopolitik, Jeostrateji ve Strateji, Harp Akademileri Komutanl Yaynlar, Mart
2000, s. 55
41
1
Nfus Projeksiyonu
2025
2050
85.414.825
79.702.511
8.332.953
7.698.412
10.264.899
9.338.284
5.618.445
5.577.713
5.208.068
4.723.316
61.992.616
58.967.418
17.249.975
16.721.036
61.613.482
58.210.627
4.438.062
4.463.153
38.492.134
32.562.163
8.928.761
8.384.747
54.271.013
45.016.465
563.279
594.087
10.003.548
9.044.292
10.489.502
9.208.837
382.881.562
350.213.061
Helmut Schmidt, Die Selbstbehauptung Europas, Perspektiven fr das 21. Jahrhundert,

Mnih, Deutsche Verlags-Anstalt, 2000.
42
2

lke
Bulgaristan
ek Cumhuriyeti
Estonya
Kbrs
Letonya
Litvanya
Macaristan
Malta
Polonya
Romanya
Slovakya
Slovenya
Trkiye
Nfus Projeksiyonu
2025
2050
5.994.845
4.478.866
9.679.381
8.015.315
1.301.908
1.125.687
851.733
841.102
2.086.181
1.755.412
3.519.436
3.213.808
9.276.050
7.836.770
446.718
431.633
38.011.410
33.779.568
20.854.111
18.340.400
5.426.436
4.764.626
1.901.931
1.641.553
82.204.623
103.473.786
181.554.763
172.698.526
Kaynak: U.S. Census Bureau
Yukarda verilen tablolarn dinamiini yle aklayabiliriz: 15 AB

lkesinde erkeklerde ortalama mr beklentisi 1970de 68,4 iken 1997de
74,5e kmtr. Kadnlarda ise 1970te 74,7 iken 1997de 80,8e
ykselmitir. te yandan, ortalama doum oran 1970te 2,38 iken 1997de
1,45e dmtr. Yani, AB remeyen ve yalanan bir topluluktur.
zetle, 2025te AB nfusu, 2008den sonra bir genileme yapmamas
kayd ile 481 milyon, Trkiye nfusu ise 82 milyon olacaktr. Yani Trkiye
nfusu, AB nfusunun % 17sini oluturacaktr. 2050de ise AB nfusu
azalarak 419 milyona decek, Trkiye ise 103 milyona kacaktr. Bu
durumda ise Trk nfusu AB nfusunun drtte birine ykselecektir.
Nfusun i yaps da AB asndan tehdit edici bir grnme sahiptir.
2025te AB nfusunun %22,8i 65 ya ve st olacaktr. Ayn sene bu,
Trkiye iin % 10,8de kalacaktr. 2050de AB nfusunun % 29,7si 65 ya
ve stne karken, Trkiyede bu oran % 22,4e ykselecektir.
43
1

AB asndan, ne AB iinde ne de AB dnda kalan bir Trkiyenin
byle bir jeopolitik yap, gen nfus, evre lkelerdeki etnik gruplar ve
dnya enerji kaynaklarna sahip olduu yaknlk, imparatorluk gelenei, her
eye ramen gelien ekonomisi, AB lkelerinin ortalamasndan ok daha
stn olan asker gc ile tehdit olarak alglanmamas mmkn deildir.
Burada nemle vurgulanmas gereken bir husus da, ABnin sadece
Trkiyeye kar zel bir federalletirme, merkez gleri destekleme
politikas izlemediidir. Aksine, AB, iine ald hatta ilk gnden beri iinde
olan lkelere kar da federalletirme politikas izlemektedir. nk AB gibi
dev bir alan ve nfusu kapsayan ulus st bir yap, karsnda byk ulus
devletler, niter yaplar deil; daha kk federal oluumlar, hatta kk
bamsz devletler tercih etmektedir. Bu yava ama srekli bir ekilde,
temsil ettii ulus devletlerden bamsz bir kimlik ve g alan oluturan
Brkselin gcn arttrrken, karsndaki ulus devletlerin gcn
kracaktr. Esasen, Avrupada ulus devletlerin Brksel federalizmine kar
devam eden direncini amada, Monnet Yntemi diye adlandrlan bir
yntem kullanlmtr ve kullanlmaktadr. Monnet Yntemi erevesinde
AB, kararlarn alnmas srecini sadece ulus devlet baznda etkilemeyi
deil, blgesel ve mahall bazda da hedeflemekte ve bunda da baarl
olmaktadr. rnein, Almanyada belediyelerin aldklar kararlarn % 60
Brkselin etkisi ile ekillenmektedir.71 zetle AB, ulus devleti aarak
dorudan blgesel ve mahall llerde etkin olarak, kendi projesine uygun
bir alt yapnn hazrlanmasna almaktadr.
Bu konuda Meltem Mftler Ban yapt u tespit nemlidir: AB
yeleri egemenlik yetkilerini Brkseldeki Komisyona devretmekteler;
bununla birlikte AB Konseyi ulus balamnda ulusal karlarn savunulduu
ve korunduu bir kurum olarak ABnin uluslar st yetkilerini bir lde
dengelemektedir. AB srecinin doal bir sonucu, AB topraklarnda
snrlarn kalkmas ve ulus devletin bir zlme srecine girmesidir. Ortaya
kmakta olan Birleik Avrupada Avrupa ulus devletleri bir yandan ABye
71
Die Nation ist in Europa gut aufgehoben, Franfurter Allgemeine Zeitung, 11 Mays 2002.
44
2

devredilen egemenlik yetkileri ile uluslar st bir kurumun getirdii
gerilimler ve deiiklere maruz kalmakta, bir yandan da Avrupa Birlii
bnyesindeki etnik grup ve blgelerin talepleri ile gszlemektedirler.72
Burada Ba, ABye bir komplo mant ile deil, siyaset bilimi-ynetim
bilimi perspektifini, sosyolojik bir temel zerine kurarak, bakmaktadr.
Bu konuda drst bir aydn tavr sergileyen Cengiz Aktar, Trkiyedeki
mcadele iin u ifadeleri kullanmaktadr: Muhtemelen nmzdeki on
yllarn Trkiyesinde Avrupann kendisinde de olaca gibi, ayrm izgisini
AB belirleyecek. Kabaca, bu ayrm toplumun her katnda hkimiyeti
millyeciler veya ulusal egemenlikilerle egemenlik paylamn kabul eden
federalistler arasnda olacak. Aktar, ayn yazsnda Tam bamszlk
sylevleri atanlarn bu eit dleri, bu zamanda ve bu meknda gerekletirmelerinin zor olduunu dile getirmektedir.73 Onlarn esas istedii
ellerindeki iktisad ve siyas gc paylamamak. Bu amala ABnin
egemenlik konusundaki temel felsefesini, ulus devletlerin egemenlik
alanlarn dier lkeler, federal yani ulus st yaplar, blgesel ve yerel
ynetimler yani ulus alt yaplar ve elbette son tahlilde bireylerle paylam
ilkesini reddetmek grn ileri srmektedirler. Bu zihniyet; kk olsun,
hatta fakir ve kavruk olsun ama bizim olsun demektir.74
Trkiyenin ABye tam yeliini destekleyen bir aratrmac olan Gnter
Seujert, AB-Uyum Yasalarnn kabuln deerlendirirken, Trkiye son
anayasa deiiklikleriyle Avrupann vatandalarnn kltrel kimliklerini
denetlemek kadar iletiim ve ekonomik faaliyetlerini de belirlemek isteyen
ulusal devlet modelinden ilk kez uzaklat. Bu, AB yolunda atlm byk
bir adm. nk ABnin srr ulusal devletin dikkatli biimde
greceletirilmesinde. Trkiyeye yol ne kadar zor gelse de ilk nemli adm
kat etti.75
72
73
74
75
Meltem Mftler Ba, Trkiye ve AB, Souk Sava Sonras likiler, stanbul, Alfa Yaynlar,
2001, s. 7
Cengiz Aktar, AB iin Sivil, deapolitika, Say 14, Bahar 2002, ss.22-23.
bid.
Radikal, 24 Eyll 2002.
45

Sorun lkemizde ou politikac ve sosyal bilimcinin iine girmeyi arzu
ettikleri ABnin etnik standartlarna sadk kalmadan gerekleri
gizlemeleridir. lkemizde kimi siyasetilerin ve aydnlarn ABnin Trkiye
iin bir tehdit yaratmayacan ispat iin sk sk kullandklar, ABye girip
de blnen var m? sorusu byk bir bilgisizlii yanstmaktadr. Jan
Berting ve Willem Heinemeijerin u tespiti sosyal bilimlerde geni lde
paylalan bir tespit konumundadr: Avrupa Birlii yeleri olan ulus
devletler, Avrupa Birliinin oluturduu politik yaplanma nedeniyle, eskiye
nazaran nemlerini yitirmekte ve bylece farkl etnik kltrlerin yeniden
canland grlmektedir.76
ABye girdikten sonra, birok AB lkesinde ayrlk sreler
glenmitir ve baz AB yesi lkeler federallemeye hatta bnyelerinden
yeni devletler karacak bir yne kaymaya balamlardr. Belika, ABye
girdikten sonra federal bir devlet olmutur. ngiltere, Galler ve skoyaya;
zellikle skoyada bamszla gidebilecek haklar ABye girdikten sonra
vermitir. Gnmzde AB, Fransada federalleme srecini youn bir
ekilde desteklemektedir. Yunanistan D leri Bakan Yorgo Papandreu
bir aklamasnda, Aznlk konusu zaman zaman toprak talebine
dntrlmektedir. Eer snrlar konusunda endie duyulmazsa, herkese
kkenleri ile hitap etmekten ekinmem. Trk olsun, Bulgar olsun, Pomak
olsun, ekinmeden kkenlerini telffuz edebilirim demitir.77 AB yesi bir
lkenin bakan eer etnik kimlikler konusunda byle byk bir tereddt
dile getirebiliyor ise ve snrlarnn gvenlii konusunda byle byk bir
endiesi var ise, Ankarann tereddtlerinin olmas paranoya ile deil
ancak aklselim ile aklanabilir.
AB, bu sreci gerekletirmek iin adm adm hareket edecek,
gerekirse taktik geri admlar atacak; ancak bunlar stratejik ileri admlar
76
77
J. Berting ve W.F. Heinemeijer, Europe as a multilevel problem, Keebet von Benda-Beckman

ve Makyel Verkuyten (der.), Nationalism, Ethnicity and Cultural Identity in Europe, Utrecht,
University of Utrecht, 1995, s.57den nakleden A. Seda Serdar, Avrupa Birliinin nsan
Haklar Kart ve Trkiye, Stratejik Analiz, Cilt 1, Say 7, Kasm 2000, s.19.
Serdar, a.g.m. ss.17-18.
46

izleyecektir. AB, bu srete, istedii artlarn olumas iin gemite
olduu gibi Trkiyenin nne, bugn hi gndemde olmayan koullar
koyarken, kendi taahhtlerini yerine getirmeme konusunda ise hibir
saknca grmeyecektir. Kopenhag Zirvesinden hemen nce AB Ortak
Gvenlik ve D Politika Yksek Temsilcisi Javier Solanann Avrupa ve
Trk basn iin yazd bir makale, ABnin Trkiyeyi oyalama politikasn
alayl bir slupla da ortaya koymaktadr. Solana, Eer Trkiye,
Avrupadaki yerini almak istiyorsa, dier adaylar gibi hedefine varmak iin
bir plan yapmak zorundadr. ki hayati soruya sadece Trkiye cevap
verebilir: Trkiye Avrupaya giden yola girebilecek midir? Ve ya bu yola
girmek istemektedir?78 Dorusu, bu yaklamn iinde hicivi Trkiyenin bir
tutum eklindeki AB politikas glendirmektedir.
ABnin Trkiyeyi federalletirme politikas diye adlandrdmz bu
siyaset, esasen birok boyutta balamtr ve devam etmektedir. Bu
boyutlar: a) ideolojik-psikolojik, b) etnik-politik, c) politik-kurumsal boyut,
d) jeopolitik, e) tarihsel, f) etnik- psikolojik boyut olarak ayrabiliriz.
a) deolojik-Psikolojik Boyut
Bu srecin ideolojik-psikolojik temel eksenini, ok iddial bir tez olan,
Trk milleti diye bir milletin olmad politik tezi oluturmaktadr. Bir
sreden beri Trk siyasetilerine dahi benimsetilen, ancak kkeni Sovyet
istihbarat servisi KGBnin ideolojik sava departmanna dayanan
Trkiyenin bir mozaik olduu eklindeki ideolojik saldr ile yumuatlm
olan zemin zerinde, ideolojik-psikolojik saldr yeni bir aamaya
tanmtr.
Bu yeni tez ise Alman istihbarat servisinin rndr. Yeni tezin
yaratcs, Alman devletinin aratrma kuruluu olan Orient Enstitsnn
Mdr ve Alman asker istihbaratnn eleman olan Prof. Udo
78
Javier Solana, Trkiyenin Avrupa Seimi, Radikal, 6 Aralk 2002.
47

Steinbachdr. Steinbacha gre, Sorun, Atatrkn bir paa fermanyla
yaratt yapay rn olan Trk devleti ve Trk ulusudur. Sorun, Kemalizm
ve Kemalizmin ulusuluk ve liklik ilkeleridir. Sorun, uyduruk, zorlama ve
yapay Trk ulusudur. Byle bir ulus yoktur. Olmadn Trkiyede yaayan
Trk-Krt, Mslman-Lik, Alev-Devlet atmalarnda grmekteyiz. Bu
uyduruk ulusu Atatrk nasl kurdu? nce Ermenileri yok ettiler, sonra da
Rumlar.79 Ancak bu tezin sadece Steinbach tarafndan savunulduunu
dnmek yanltr. Aksine, bu tezin Bat Avrupal oryantalist sosyal
bilimciler arasnda hzla yayld grlmektedir.80
Steinbachn ve dier Bat Avrupal literatrn savunduu yapay Trk
milleti tezi, 2002 banda resm pltforma tanmasnn ilk deneyimini
yaam; sve Bykelilii zmirde dzenledii toplantda, Trk ulusu
diye bir ulus yoktur; sadece Trke vardr tezini savunan bir kitap
datmtr. 1990-95 yllarnda svein stanbul Bakonsolosu olan
Bykeli Kaj Falkmenin yazd ve n sz sve Babakan Goran
Persson tarafndan kaleme alnan kitap, sve devletinin yaynevi olan sve
Enstitsnce 2000 ylnda baslmtr. Yazar kitapta yle demektedir;
Aratrmaclar, Trk szcnn bir halk grubu veya bir ulusun deil de
bir dil grubunun ad olduunu ileri srmektedirler...Atatrk ulusal bir devlet
olan Trkiyenin snrlar ierisinde yaayan herkesin Trk olduunu
kararlatrmtr. nmzdeki yllarda Avrupa ve AB kaynakl olarak bu
tez, btn Avrupadaki deiik kaynaklardan dalga dalga gelecektir.
79
80
Aslnda Udo Steinbachn tespiti tarihsel plnda hi de yeni deildir ve sadece Trkiye
Cumhuriyeti sonras Trk tarihi ile ilgili bir tespit de deildir. Bu tespitin kkeninde Avrupa
dncesinde Trke kar derin aalk kompleksinin izleri yatmaktadr. Albert Sorel,
Steinbachdan ok nce yle demektedir: Bir Trk milleti asla mevcut deildir, sade dman
ahali ortasnda adr kurmu bulunan fatihler vardr; Trkler bir devlet deil, fakat yalnz fthat
iin bir deeri bulunan ve durmaya mecbur olur olmaz dalmaya meyil gsteren bir ordu tekil
ederler. Albert Sorel, Avrupa ve Fransz htilli, Cilt I-II, s.353den naklen Durmu Hocaolu,
a.g.e. s.385.
Bu konuda Tamer ve Andrea Bacnolu iftinin Modern Alman Oryantalizmi kitab mkemmel
bir almadr ve btn Alman yaznnn ustaca taranmas sonucunda oluturulmutur. Tamer
Bacnolu ve Andrea Bacnolu, Modern Alman Oryantalizmi-Alman Yaynclnn Trkiye
Tablosu, Ankara, ASAM Yaynlar, 2001.
48

nk, eer bir Trk milletinin olmad beyinlere ilenebilir ise, Trklere ve
devletlerine yaplacak her ey meru bir temele oturacaktr. Bu, yeni forma
giren AB stratejik kltrnn bir paras olma dorultusunda hzla
gelimektedir. AB stratejik karar alclar iinde anlan yaklam gelitike,
Trkiyeye ynelik politikalar sertleecektir.81
Bu srecin Trkiye ierisinde de bilinli-bilinsiz desteklendii
grlmektedir. Trk Mill Eitim Bakanl, bir yandan Trk tarihini yeni bir
bak as ile daha insancl temeller zerinde retme projesi gelitirirken,
dier yandan Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf, cidd bir ekilde
mill tarih eitiminin terk edilerek, blgesel tarih eitimine geilmesini
savunmaktadr.82 Oysa uluslara ahsiyetlerini, etnik yaplarna katlan tarih
duygusu ve mazi uuru verir. Tarihten kopan uluslar, soy hasletlerini
korusalar dahi soy ahsiyetlerini kaybederler. Uluslar yaama gcn
milliyet duygusundan alrlar. Bu duyguyu, bu uuru yaratan tarihtir. Ulusal
varlmzn yaatlmasnda tarih sevgisinin ve ataya hrmet duygusunun
nemini, Trk dman Rus generali ernayefin u szlerinden
karmamz mmkndr: Yoktan ordular yaratmak, bu ordular lme
srmek mmkn. Fakat yarattm ordular durduran tek bir engel var.
Trklerin yaayan hatralar... drt yl nce her kudreti, her milleti yenen
Trkler, imdi silinmez hatralaryla her teebbs nlyorlar... Demek ki
yalnz Trkleri deil, onlarn hatralarn da yenmek lazm.83
81
82
83
Bu yaklamn teorik temelleri iin bkz. Donald T. Campbell ve Robert A. LeVine, Ethnocentrism and Intergroup Relations, R.P. Abelson ve dierleri (der.), Theories of Cognitive
Consistency: A Sourcebook, Chicago, Rand McNally, 1968, s. 552.
Tarih Vakf tarafndan savunulan yaklam, ideolojik olduu iin bilimsel de deildir. Bat
Avrupada belgelerin tasnif ve incelenme/yorumlanmasna dayal ulusal tarih yazm belgelerinin neredeyse tkenmesi sonrasnda yneldii blgesel/toplumsal tarih aratrma ve
yazn, ulusal tarihin kart deil, tamamlaycs bir alandr ve bu alandan elde edilen kazanmlar
ile ulusal tarihin yeniden yazlmasn, gelitirilmesini hedeflemektedir. Tarih Vakf ise blgesel/sosyal tarih anlayn ulusal tarihe kart olarak sunmaktadr; Tarih Vakfnn, Trkiyede
tarih eitiminin ulusal ieriinin ortadan kaldrlmasn savunan bir almas iin bkz. lhan
Tekeli, Yaratc ve ada bir Tarih Eitimi in, Nisan 2002, Toplumsal Tarih armandr.
Muzaffer zda, Yahya Kemal iin, Konuma, t.y., y.y.
49
1

imdi Mill Eitim Bakanl, Tarih Vakf Toplumsal Tarih Dergisi ve bir
grup mangutlam84 entelektelimiz, Trklerin tarihini yenmek ve yok
etmek grevini stlenmi durumdadrlar. Binlerce yllk Trk edebiyatna
yaplabilecek en byk saldry gerekletiren ve Trk edebiyatn 60 yla
sdrmaya alan Mill Eitim Bakanlnda mevcut Trkiye ve Trk
dman zihniyetin, edebiyatmzdan sonra mill tarih eitimine saldrmas
hi de artc deildir.85
Trk mill kimliini ykma dorultusunda gerekletirilen faaliyetlerin
nemli bir blmn de misyonerlik faaliyetleri oluturmaktadr. Aslnda,
dnyann her blgesine ve her lkesine ynelik olarak srdrlen
misyonerlik faaliyetleri, Trkiyede de onlarca yldan beri etkisiz de olsa
srdrlmtr. Ancak, son on senede lkemizde misyonerlik faaliyetlerinin kapsamnn ve etkisinin artt grlmektedir. Her gn byk
gazetelerde bedava ncil reklmlar karken, ylda datlan ncil
saysnn 8 milyon olduu ileri srlmektedir.86
lkemizin deiik kentlerinde, birbiri ardna cemaatsiz kiliseler ina
edilmektedir. Diyarbakrda Protestan kilisesi ina edilirken, sinema
klarnda halka Hristiyanlk propagandas yapan Krte ve Trke ncil
ve brorler datlmaktadr. 1994te cemaatsiz alan Trabzondaki Saint
Maria Kilisesinin papaz, nmzdeki 20 yl ierisinde Avni Aker
Stadyumuna smayacaz derken, 2000 senesi ierisinde stanbulda
cemaatsiz 18 kilise ina edilmitir. Mormonluk gibi marjinal bir Amerikan
tarikat bile Trkiyede misyonerlik faaliyetinde bulunmakta ve genler
arasnda taraftar bulabilmektedir.87
84
85
86
87
Mangut kavram Krgz yazar Cengiz Aymatovun Gn Olur Asra Bedel adl kitabnda geer.
Mangut, mill menfaatleri bilmeyen, dnemeyen, bakas iin robot olarak yaayan,
aalandnn farknda olmayan anlamnda kullanlmaktadr.
Mill Eitim Bakan Metin Bostancolu ile tarih eitimi konusunda sylei iin, bkz. Toplumsal
Tarih, Say 10, Mays 2002, s. 29-30.
Aydnlk, 9 Aralk 2001; Trkiye ve Trk Dnyasna ynelik misyonerlik faaliyetleri iin bkz. Dr.
mer Turan, Misyonerlik, Ankara, ASAM Yaynlar 2002.
Hakan Yavuz: Mormon Trkleri, yaynlanmam alma.
50
2
Bu srecin bir parasn da Trk ulusu kavramnn aalanmas

oluturmaktadr. Basn mensuplar ve aydnlar arasnda Trk ulusuna
hakaret etmek bir moda olmutur. Psikolojik sava yntemleri kullanmada
deneyimli dman kararghlarnn bu amala kiralad, gdmledii,
etkiledii medya ile yurttalarmzn dimalarna, aziz Cumhuriyetimizin
kurulu esaslarna, mill btnlmz temsil eden deerlere, Trk tarih
tezlerine, dil, din, yurt, mene, soy, kltr, kader ve emel birlii ile yekpare
bir millet olma uuruna, Trkiye ve Trklk lksne srekli ve sistemli bir
ekilde saldrlmaktadr. rnein, Trkiyenin Trklere braklamayacak
kadar nemli bir lke olduu dile getirilmekte; lkemizi bir Avrupa kentinin
kenarnda gecekondu ina edilen bir blge olarak nitelendirdikten sonra
Ancak, artk gecekondu blgesinin deeri artt ve bu blge Trklere
braklamayacak kadar nemli denilmektedir. Bu satrlarn yazar her ne
kadar stratejik bir dengeyi ifade etme abas iinde olsa dahi, ifade Trk
insanna zgvensizlik alayan bir slbu tamakta ve btn bir Trk
tarihine, ncelikle de, istemeden de olsa, stikll Savana hakaret
etmektedir. Baz aydnlarmz, Trkiyenin bamsz bir devlet olmas
idealine saldrarak, baml bir Trkiye istediklerini dile getirmektedirler.88
Bamszlk lksne kar basit ve ilkel bir polemik gelitirilerek, tam
bamszln artk kalmad, lkelerin birbirlerine karlkl baml olduklar tezi ileri srmektedirler. Oysa, uluslarn, devletler hukukunun eit sujeleri olarak, dnya ekonomisinin birbirini tamamlaycl iinde grev dalm
yapm olmalar eklinde bir karlkl bamlln, uluslarn bamszln
ihll eden bir yan yoktur ve kimse byle bir karlkl bamlla kar da
kmamaktadr. Kar klan, siyasal, toplumsal, kltrel, ekonomik ve
hatta hukuk plnda eitsiz ilikilerin varldr. Bamszlklarn kar
kt ey, gnll ve ibirliki bir emperyalizmin uluslarn yaamna
hkim olmasdr.
temel deerlerine, mill birlik ve dayanmaya, bamszla, Trk ulusuna,

modas gemi fikirler diye saldr hlindedir.89
zetle, medyann Trk milletine, lik mill demokratik Cumhuriyete

dmanl belirgin nemli bir kesiti, mtareke dnemindeki ibirliki
levanten basndan daha cretkr bir slp ve ierikle Cumhuriyetimizin
89
88
Aktel, 27 Aralk 2001; Aktel, 2 Ocak 2002.
51
b) Etnik-Politik Boyut
lkemiz ve milletimiz, 1960l yllarn sonlarnda balayarak gelien ve
1980lerde yeni bir aamayla oluan blc terr ile mcadele etmek
zorunda kalmtr. lkemize ve lkemiz insanlarna katlanmas ok zor
madd-manev ykler getiren bu srecin sonunda, Trk ulusu, asker
plnda terr, emperyalizmin kiralk rgt PKKy ve onun arkasndaki
blgesel unsurlar malp etmi veya geri ekilmeye zorlamtr. Ancak,
anlan dnemde, terr rgt mill bnyemizde ok tahribata neden olmu,
mill kimliimizde zedelenmeler gereklemitir. imdi zaman, blc
rgtn mill dokumuzda gerekletirdii tahribat onarma, terr rgtne
kar elde edilen asker baary youn bir ideolojik dekontaminasyon ve
moral rehabilitasyon ile politik sonu alc ekilde kullanma zaman iken;
binlerce ehit, milyar Dolar tutarnda mill zenginlik deta heba edilerek,
terr rgtnn politik hedeflerine devlet katnda yardmc olunmakta,
devlet eli ile kullanlmaya alarak yaplan bir sezaryen operasyonu ile
milletimizin bnyesinden yeni milletler karlmaya allmaktadr. Bu
operasyonun ad Kopenhag Kriterleridir.
Kopenhag Kriterleri, ou eski Varova Pakt lkesi olan komnist halk
demokrasilerinin, yani bir kez bile serbest seim yapmam Dou Bloku
lkelerinin, demokratiklemesi iin AB tarafndan ortaya konmu ve sonra
Trkiyeyi de kapsayacaklar aklanmtr. stelik, bizden uygulamamz
Bu saldrlarn aslnda hi de yeni olmad ve Batl glerin bamszlk ve egemenlik gibi

kavramlar hep modas gemi gibi gstermek istediklerini grmekteyiz. Lord Curzon, kendisi
ile saatlerce tartan smet Paa ile yine ypratc bir toplantdan ktktan sonra kendisini
bekleyen yardmclarna yle demitir: Drt korkun saatten beri burada oturduk ve smet
her szmze u bayat ve ad kelimelerle cevap verdi: bamszlk ve ulusal egemenlik. John
Grew, lk ABD Bykelisinin Trkiye Hatras, ss.50-51den nakleden Metin Aydoan,
Bitmeyen Oyun, Trkiyeyi Bekleyen Tehlikeler, stanbul, Otopsi Yaynlar, 2002, s.205.
52

istenen Kopenhag Kriterlerinin ortak ve nesnel bir uygulama alan yoktur.
Nitekim, dnemin Dileri Bakan smail Cem, rnein, bizde
tartlmakta olan renim, televizyon yaynlar gibi konularda, hemen her
ye ve aday lkenin kendi gereklerinde biimlendii farkl uygulamalar
sz konusudur demektedir. 90 Ancak, sz konusu olan sadece farkl
uygulamalar deil, kriterlerin hi uygulanmamasdr. rnein, Yunanistanda Ulah aznlk Kopenhag Kriterlerinin hibir unsurundan faydalanamamaktadr. Yine Bat Trakya Trklerinin, deil televizyon yayn, zgr bir
ekilde din liderlerini seme, arzu ettikleri araziyi alma haklar bile yoktur.91
3-9 Austos 2002de TBMMde kabul edilen AB-Uyum Yasalar ile
Kopenhag Kriterlerinin kabul edilmesi, Trkiyede etnik bilincin hzla
glenmesi srecinin nn amtr. 92 Kopenhag Kriterlerinin 30.
maddesi ile 35. maddesi arasndaki alt madde meselenin zn
oluturmaktadr. Bu alt madde, bireysel haklar tezi erevesinde,
kltrel hak srecini gelitirmeyi amalamaktadrlar. AB yesi veya ABye
ye olmak isteyen lkelerin yurttalar, kendilerini yurtta olduklar lkenin
kurucu ve asl milletinden baka bir halka ait hissederler ise mensubiyetini
hissettikleri halkn sahip olduu kltrn gereklerini yerine getirme ve bu
kltrn gelimesinin nndeki btn engellerin kaldrlmasn, yurtta
olduklar devletten isteme hakkna, bireysel olarak sahiptirler. Bu haklarn
bir grubun/etnik grubun toplu hakk deil, grup mensuplarnn bireysel
hakk olduunun alt izilmekle birlikte, bu hukuksal kefin toplumsal
gereklik karsnda hibir pratik deeri olmayan bir keif olduu da
vurgulanmaldr. zetle, bireysel hak tezi bu haklarn grup hakkna
dnmesini engellemeyecektir. stelik, AB her ne kadar Kopenhag
Kriterlerinin bireysel haklar olduunu vurgulasa da, Trkiye ile ilgili ald
90
91
92
Emin laan, smail Cemin Aklamas, Hrriyet, 2 Nisan 2002.

Gndz Aktan, Trkiye ABnin Neresindedir? Mustafa Kahramanyol (der.) Trkiye-Avrupa
Birlii likileri, Ankara, ATO, 2001, s.67.
AB Trkiyeden etnik bilinci ykseltecek ve desentegrasyonu artrc nlemler almasn talep
ederken, Letonya ve Estonya gibi lkelerden, bu lkelerdeki etnik Rus aznl topluma entegre
edici nlemler almasn istemektedir.
53
1

kararlarda srekli aznlklardan bahsetmektedir. rnein, Trkiyenin
Katlm Ynnde lerlemesine likin 1998 Dzenli Raporunda, Avrupa
Komisyonu yle demektedir: ...siyas adan deerlendirme, kamu
idarelerinin ileyiinde baz dzensizlikler olduunu, insan haklar
ihlllerinin srdn ve aznlklarn tbi olduu muamelede nemli
eksiklikler bulunduunu gstermektedir.93
Kopenhag Kriterlerinin oluturduu haklar srecinin almnda unlar
grlmektedir: Ana dilin zel yaamda zgrce kullanm, mill hukuka ters
dmemek kayd ile ana dilde eitim hakk (kimi yoruma gre renim
hakk), etnik nitelikli kltrel ve din kurulular oluturma ve faaliyetlerde
bulunma hakk, toplumsal etkinlikler ve sivil toplum rgtlenmeleri. Aznlk
dilleri gerekli olduu yerlerde kullanlacaktr. Aznlk mensuplar, etnik
kimliklerini koruyarak, kamu ilerinde grev yapabileceklerdir.
1994te Salzburgda Avrupa Konseyinde kabul edilen Ulusal
Aznlklarn Korunmasna likin Szleme ile Kopenhag Kriterlerinin
etkinlii artrlm, bunlara kurumsal bir derinlik verilmi ve bireysel
haklardan grup haklarna kay bir lde gereklemitir.
Kopenhag Kriterlerinin ve Ulusal Aznlklarn Korunmasna likin
ereve Szlemenin Trkiyedeki tartma erevesini Krtlere verilecek
haklar oluturmaktadr. Oysa, Kopenhag Kriterleri, kendisini aznlk
hisseden herkesi diyerek Trkiye iin n ak bir sre balatmaktadr.
Dier bir ifade ile kendilerini Krt, Zaza, Arap, Adie, Grc vs. etnik
gruplara mensup hisseden herkes yukarda saylan haklar talep
edebilecek, Trkiye bu haklar salamak ile ykml olacaktr. Nitekim,
gerek nitelii, Cumhuriyetin etnik hatlar boyunca yeniden
yaplandrlmas olan ve bundan dolay, etnik yaplandrma yasalar adn
hak eden AB Uyum Yasalarnn yrrle girmesinden iki gn nce,
ingeneler, erkezler ve eenlerin dil kurslar amak iin hazrlklara
93
ABye Katlm Yolunda 13 Aday lke in Avrupa Komisyonu Tarafndan Hazrlanan Karma
Belge ve Trkiye lerleme Raporu 1998, Ankara, Avrupa Komisyonu Temsilcilii Yayn, 1998.
54
2
baladklar haberleri basnda yer almaya balamtr.94 Erzincanda bir

radyo ise Kurmanci, Dmli, Sorani, Garoni leheleri ile Rumca, Ermenice,
Lazca ve Grcce yayn yapmaktadr.95
Yasalarn kabul etmilerdir. Yasalar etraflca incelenmedii ve iin iine dar

siyas atmalar girdii iin, rnein, Abdullah calann 12 yl iinde
serbest brakacak sre de, AB Uyum Yasalarnn kabul ile balatlmtr.
Esasen, son 30 yldan bu yana, gerek Sovyet, gerek Bat

kaynaklarndan Trk politikacs, Trk aydn ve Trkiye Cumhuriyeti
yurttalarna ynelik olarak gerekletirilen psikolojik sava ile
cumhuriyetimizin Trklk anlaynn tahrip edilmesi yolunda byk mesafe
kat edilmitir. Hatta Trkiyeden ayr olarak imal edilmek istenen, sahte ve
sun Krt mill kimliinin dayandrlaca ayr bir tarih temeli ve orijinal bir
kltr olmadndan Trk tarihinin ve kltrnn Nevruz gibi, sar-krmzyeil renkler gibi deerleri alnmakta, tahrif edilmektedir.
AB Uyum Yasalarnn kabul ile balayan bu sre beraberinde etnik

sosyo-ekonomik talepleri getirecek; bunlarn k iinde olan Trk
ekonomisi tarafndan karlanamamas, etnik bilinleri hzla
politikletirecektir. Etnik bilinlerin gelimesi ve politiklemesi, Trk st
kimliini zayflatacaktr. AB Uyum Yasalarnn karlmasndan hemen
sonra Kuzey Irakda yaynlanan bir gazetede yeralan aadaki tespitler,
Krt milliyetiliinin AB Uyum Yasalarn nasl yorumladn ortaya
koymaktadr: Krt halknn, iletiim ve zel eitimde ana dilini
kullanmasnn kararlatrlmas, Trkiyede ayr bir halkn milli varlnn
zmn olarak tannmas anlamndadr. Dili, kltrel ve tarih zellikleri olan
bir halk. Trkiye Krdistanndan gelen ilk haberler, oradaki milyonlarca
Krt arasndaki byk sevin ve kararn scak karlanmas ynndedir ki,
sz konusu kararn, 1923den beri devam eden olaanst ve trajik
duruma son vereceini mit etmektedirler. Bunun, uzun bir yolun
balangc olduunu ve bunun uygulanmasnn kolay olmayacan
dnyorum. Temenni ettiim ve herkesten nce oradaki Krtlerden
beklentim, hedeflenen haklarn geniletilmesi umuduyla atlan bu adm
sakin, sabrl ve akll bir ekilde karlamalardr. Tahmin ettiim, en nemli
kltrel hakkn tannmas mill kltrn gelimesine kaplar aacaktr ve bu
da sonu olarak, geni siyas ve sosyal haklara yol aacaktr.96 Trk st
kimliinin zayflamas, hi de kmsenecek ve hafife alnacak bir gelime
deildir. nk, ulusal gvenlik ulusal kimlie baldr diyen Paul A.
Kowert yle devam etmektedir: Ulusal kimlik paralandnda bunun
uluslararas ilikiler iin anlam unlardr: savalar, krizler, deien ittifak
yaplar, var olan devletlerin dalmas ve yenilerinin olumas.97
Cumhuriyetimizin dayand Trk mill bilincini ykarak, alt etnik

kimliklere ulusal nitelik kazandracak olan Kopenhag Kriterleri,
Cumhuriyetimizin btn kazanmlarn gmecektir. Rasyonel hibir devlet
ynetimi, bamszlk irade ve azminin, geleceinin; toprak btnlne
inancn yitirmeyen hibir millet, toplumsal cinnet geirmeyen hibir ulus
hayat ve varlnn, hrriyetinin dmanlarna hrriyet tanmaz;
tanmamaldr. Millet birliini, vatan btnln, devletin hayat ve
savunma gcn tahribi amalayan fikir ve eylemler, hibir hukuk
sisteminde himaye ve msamaha grmez, hibir kriter adna savunulamaz.
Btn bu tehditler ortada iken, siyaseti 3 Kasm 2002 seimlerinden
sonra brakan bir siyas lider, bu tehditlerin farknda olarak, Kopenhag
Kriterlerini kabul etmemizin riskleri var ama bu riskleri almalyz.
demektedir. lke ve millet btnln tehlikeye atabilecek hibir risk
alnmaya demez. Ancak, TBMM, byk bir bask altna alnm,
milletvekillerinin birou vicdanlarnn el vermediini sylemelerine
ramen, getirecei siyasal deprem gznne alnmadan, AB Uyum
96
94
95
Zaman, 8 Austos 2002

(73/A) zgr Gndem, 27 Kasm 2002, erkes talepleri iin bkz. Krad Bumin: erkeslerle Bir
Arada 1-2, 24-25 Eyll 2002.
55
1
97
Felekeddin Kakeyi, Trkiyenin Krt Dilini Tanmas... Iraktaki Duruma Olumlu Etkileri, El
Zaman, 06.08.2002.
Paul A. Kowert, Ulusal Kimlik: sel ve Dsal, Uluslararas likilerin Psikolojisi, Erol Gka ve
Ik Kuu (der.), Ankara, ASAM Yaynlar, 2002, s. 53.
56
2

Esasen, AB, PKKy terrist bir rgt olarak tanmlamayarak, gelecekte
Trkiyenin nne PKKy silh brakm, siyasallam, isim deitirmi
olan, Trkiye ile siyasal grmeler yapacak taraf olarak koymay
plnladn da gstermitir. Ayrca, ABnin 2001 lerleme Raporunda,
Trkiyede 9.000 fikir sulusunun hapishanede olduunu belirtilmesi ok
ilgintir; nk Trkiyede hapishanelerdeki tutuklu ve hkml PKKl
says 9.000dir. 3 Kasm seimlerinden sonra Ankarann AB tam yelii
iin balatt ata karlamak iin Brksel brokrasisi yeni araylar iine
girmitir. Genilemeden sorumlu komiser Gnter Verheugen kurulacak
AKP hkmetinden reformlara istekli olduunu siyasi tutuklular iin ksa
srede genel af kararak gstermesini istemitir.98
Bu arada, PKKnn yeni stratejisi olarak, ABnin taleplerinin ardna
snma yaklamn benimsedii dikkat ekmektedir. Hatta, PKK AB-Uyum
Yasalarnn mimarnn A. calan olduunu ileri srmtr.99 PKK, AB-Uyum
Yasalarnn yaama geirilmesinin gvencesinin rgt olduunu ileri
srmtr. 100 A. calan da AB hukukunun Krt ulusal hareketi iin
bulunmaz bir zemin yarattn ileri srmtr.101

AB ncelikleri ve PKK Kararlarnn Karlatrlmas
PKK 7. Kongre Kararlar Dorultusunda
Raporu Aklanan Demokratikleme ve
Bar in Acil Eylem Pln
OHAL kaldrlmaldr
Olaanst mahkemeler
lvedilmelidir
dam cezasnn kaldrlmas arttr
Dnce sularna genel af getirilmelidir
Merkezden yerel
ynetime gei gereklemeli
Krt dili ve kltrnn nndeki engeller
kaldrlmal; Krte eitim ve
yayn ile BM szlemeleri
erevesinde tm temel haklar
tannmaldr
PKK, bar projesi kapsamnda
toplumun tm kesimleriyle
rgtlenme ve etkinlikte bulunma
abasndadr
Koruculuk sistemi kaldrlmaldr
AB Trkiye 2001 lerleme

Raporu
OHALin varl sorun yaratyor
DGMler ve asker mahkemeler
sorun yaratyor
dam cezas hlen kaldrlmamtr
9000 dnce mahkmu var
fade zgrlnn
nnde engeller var
Lozan dndaki gruplar
iin eitim ve TV/radyo
yayn yasa sryor,
BMnin ilgili szlemeleri
hlen imzalanmad
Dernek kurma ve bar
toplantlarla ilgili sorunlar
sryor, HVnin Diyarbakr
ubesini polis bast
Koruculuk hlen srmektedir
Kaynak: Dr. Nihat Ali zcan, Rengin Gn: PKKdan KADEKe Deiim mi Takyye mi?
Stratejik Analiz, Cilt 2, Say 25, Mays 2002, s. 16.
98
99
100
101
Kimin kimi kulland sorusu sorulabilir. Ancak, bu soru yanl bir

sorudur. nk, sz konusu olan bir istismar/kullanma deil, zmn bir
ibirliidir. AB, Trkiye ile PKK arasnda diyalog kurdurmay
hedeflemektedir. AB iin elde rnek olabilecek bir iliki modeli de
mevcuttur. Bu model, Londrann IRA ile kurduu ilikidir. Brksel, benzer
bir srecin, Ankara ile PKK arasnda oluturulmas gerektiine
inanmaktadr. AB, 11 Eyllden sonra, terrist rgtler listesini hazrlarken,
PKK gibi IRAy da terrist rgt listesine almamtr. KADEKin
kurulmasndan sonra ise, PKKnn alnmasnn hibir anlam kalmamtr. lk
zgr Politika, 6 Kasm 2002.

zgr Politika, 4 Austos 2002.
zgr Politika, 5 Austos 2002.
zgr Halk, Nisan 1998.
57
58

gnlerde Ankarann tepkisini yattrmak iin, ikinci bir liste daha
hazrlanaca, KADEKin bu listeye alnaca belirtilmi ise de, ikinci listede
de KADEK yer almamtr. Avrupa Parlmentosu-TBMM Karma
Parlmento Komisyonu Ebakan Joost Lagendijk, Trkiyenin PKK ile
diyalog gelitirmesini istemi; PKK ile diyalog kurulmamas hlinde,
Kopenhag Kriterlerinden birisinin yerine getirilmemi saylacan ileri
srmtr.102
AB, Trkiyedeki ekonomik sreleri etnikletirmeye balamtr. ngiliz
bankalar, Ilsu baraj inaatnn binlerce Krt evlerinden edecei
gerekesi ile, barajn yapmn durdurmulardr. ngiliz Guardian gazetesi,
oruh nehri zerinde yaplacak olan Yusufeli barajna da kredi
verilmemesinin gndemde olduunu, nk bu barajn da Grcleri
yerinden yurdundan edeceini ya da ettiini ileri srmtr.103
Etnik bilinlerin politiklemesi ile ykselecek talepler, Anayasada
deiiklik yaplarak Trklerin, Trkiye Cumhuriyetinin kurucu milletlerinden
sadece birisi hline gelmesi zerinde younlaacaktr. Bu talebin
A.calann hapishaneden karlmas kampanyas ile ezamanl olmas
byk bir olaslktr. Bunu, ikinci aamada, Trkiyenin federal bir yapya
evrilmesi talebi ile Avrupa tarafndan desteklenen bir mcadele
izleyecektir. Esasen Avrupa Parlmentosu, daha 1993 gibi erken bir
tarihte, Trk devletinin btnl, yalnzca Krtlerin kendi dillerini
kullanma ve renme hakkyla ve gelenek ve greneklerinin varln
srdrmesiyle, fakat ayn zamanda uygun dzeydeki idar zerklikle de
uyumlu olabilmelidir diyerek, Trkiyenin politik idar yapsnn etnik
esaslar erevesinde deitirilmesini talep etmitir. 104 Avrupa
Parlmentosu, 2000 ylnda bu talebini Merkez idarenin mahall ynetim
zerindeki denetimi gl olmaya devam etmektedir. Daha ileri bir
102
103
104
Cumhuriyet, 9 Haziran 2002.

Sami Kohen, Baraj, bahane!, Milliyet, 5 Mart 2002.
Economic and Social Commmittee of the European Communities, Opinion on Relations
Between the European Union and Turkey, 22 Aralk 1993, CES 1314/93, s.3.
59

ademimerkeziyetilii amalayan ve hlen bakanlklar arasnda
grlmekte olan mahall ynetime ilikin yasa taslann kabul edilmesi
beklenmektedir105 eklinde ifade etmitir. Ak bir ekilde grlmektedir ki,
AB, nmzdeki dnemde Trkiyenin politik ve idar yapsnn
deitirilmesini ok daha ak bir ekilde gndeme getirecektir.
ABnin 2001 lerleme Raporunda dile getirdii nemli ve Trkiyenin
ulusal dokusuna kkten zarar veren husus Alev yurttalarmza, Ermeni,
Rum ve Yahudi yurttalarmza verilen haklar benzeri haklarn verilmesini
gndeme getirmesidir. Bu, ok tehlikeli bir sreci balatmtr ve hibir
ekilde izah edilemez. 2001 lerleme Raporunda kullanlan ifade aynen
yledir: Dokman, (Ulusal Rapor), zellikle Lozan Antlamas tarafndan
kapsanmayan aznlk dinleri (minority religions) (Mslmanlar ve
gayrimslim topluluklar/cemaatler) ile ilgili olarak hangi nlemlerin
alnacan ve nasl tasarladn belirtmelidir.106
Devletler hukuku asndan resm bir belge olan lerleme Raporunda
kullanlan her kavramn nemi vardr. 2001 lerleme Raporunda da Lozana
ve Lozanda gayrimslimlere salanan haklara atfta bulunularak,
Mslman aznlklar iin de ayn haklar talep etmenin n almtr. Ancak
2002 lerleme Raporunda sadece Alev yurttalarmz iin deil, Sryan
yurttalarmz iinde aznlk haklar talep etmektedir.
Btn bu taleplerin Trkiyenin toplumsal dokusu zerinde nasl ykc
ve datc (desentegrasyonist) sonular ortaya karaca grlecektir.
zellikle, etnik ierikli haklarn verilmesinden hemen sonra, Trkiyenin hzl
bir zenginleme srecine girmemesi, anlan etnik haklar, hzla radikal
politik talepler ortaya atan bir siyasal kimlie dntrecektir.
105
106
Commission of the European Communities, 2000 Regular Report from the Commission on
Turkeys Progress Towards Accession, 8 Kasm 2000, s.12
Commission of the European Communties, 2001 Regular Report on Turkeys Progress
Towards Accession, 13 Kasm 2001, SEC(2001) 1756, s.103.
60

Bu noktada, Avrupa Birliinin Trkiyeye kar nedenli ifte standart
sergileyebileceinin en somut rneklerinden biri Almanyadaki Trklere
ynelik uygulamalardr. Bu uygulamalarn amac, Alman leri Bakan
Otto Schily tarafndan ortaya konulmutur.107 Otto Schilynin Almanyadaki
Trklerin asimile edilmesi gerektii eklindeki beyanat, st dzey bir
Alman yetkilinin, eski Alman D leri Bakan Hans-Dietrich Genscherin
1992de yapt, Trkiyeye Yugoslavya modelini ngrdn ifade eden
aklamasndan bu yana yaplm, Trkiye ve Trklerle ilgili en ak ve
drst aklamasdr. Schily, kendi grlerini aklamaktan te, yllardan
bu yana Alman devletinin Almanyadaki Trk aznla ynelik olarak
srdrd politikann zn dile getirmitir.
Alman Bakann grleri yle zetlenebilir: Alman devleti,
Almanyada homojen bir Trk aznlk istememektedir. Alman devleti
Trklerin ana dil olarak Trkeyi terk etmesi gerektiini dnmektedir.
Alman devleti, Trklerin, Trk kltr alann terk ederek Alman kltr
alanna gemelerini arzu etmektedir. Esasen, Alman devleti Trklere,
sadece Trk kkenli olduklarn hatrlayan Almanlar dnda, bir hareket
alan brakmak istememektedir. Schilly, bu politikann asimilsyon politikas
olduunu ifade ettikten sonra, Almanyann Alman devletinin hlen varln
hukuken kabul ettii mevcut aznlklar dnda bir aznl kabul etmeyeceini, buna tahamml etmeyeceini dile getirmitir.
Alman devleti, 1970lerden bu yana sistematik olarak, Almanyadaki
Trklerin politik, kltrel ve toplumsal plnda ortak paydalar etrafnda
birleebilmelerini engelleyecek her sreci desteklemitir. nk, Alman
devleti, Almanyadaki Trklerin ortak her trl giriimini engelleyecek
politikalar gelitirmeyi hedeflemitir. Trkler arasndaki her trl siyasal ve
toplumsal farkllk tevik edilmi, gelimesi ve farkllklarn derinlemesi iin
aba sarf edilmitir. Bilinli olarak, en sadan en sola kadar her trl
radikal hareketin n almtr. Trklerin kurduu hemen her trl dernek,
107
Heribert Pranti tarafndan Otta Schily ile yaplan rportaj, Sddeutsche Zeitunf, 27 Haziran
2002.
61
1

Trkler arasnda bir ayrma unsuru olduu, farkllklar derinletirdii ve
ortak pltformlar zorlatrd lde Alman devleti tarafndan tevik
edilmi, ekonomik destek bulmutur.
Bir yandan slmiyeti Alman toplumuna kar en iyi ekilde tevik ettii
iin Cemalettin Kaplan tr hilfeti unsurlar desteklenirken; te yandan
Alevlik Alman devletinin bilimsel aratrma konusu hline getirilip, Trk
toplumu iindeki ayrmay derinletirici bir ekilde tevik edildii toplumsal
bir pratik olabilmektedir. Hatta, Krt Alevlii, Trk Alevlii ayr ayr
rgtlenmeye tevik edilerek sosyal atomizasyon artrlmaktadr. Bir
taraftan klsik bl ve ynet politikas uygulanrken; 1990l yllardan
itibaren asimilasyon politikalarna geilmitir. ncelikle, Trklerin ulusal
zellikleri iinde en nemli unsurlardan birisi olduu dnlen slmn
Almanlamas hedeflenmitir. Bunun iin din derslerinin Almanca
retilmesi zorunluluu getirilmitir. Alman slm ile hedeflenen, Trklerin
asimilsyonunda bir diren noktas olduu dnlen din faktrnn
almasdr. Dinini Almanca renmesine msade edilen Trk, bir yandan
dil-din ilikisini kaybedecek, dier yandan Almanlamak ile dinini
kaybetmediini dnecektir. Bu sre Sunn-Alev btn Mslmanlar
kapsamaktadr. Alman slam asimilsyonda nemli bir aama olarak
grlmektedir.108
108
Alman slmnn oluturulmas almasnn uzun bir akademik gemii olmak ile birlikte grece
yeni uygulamaya tanmtr. Orient Enstits Bakan Prof. Udo Steinbach, 21 ubat 1998de
Bavyera Eyalet Meclisinde yapt konumada, slmn Almanlatrlmas gerektiinden bahis
ile gen Mslmanlarn Alman yurttalna gemeleri kolaylatrlmal; minare yapm ve
ezana izin verilerek, slm ehliletirilmeli, Almanyada slm din hocas yetitirilmeli, Trk
Mslmanlarn Trkiye ile balar koparlmaldr tezlerini savunmutur. Ksa bir sre sonre, 4
Kasm 1998de, Berlin Yksek dare Mahkemesi Trkiye Cumhuriyeti ve Diyanet leri
Bakanln Almanyada yaayan Trklerin din eitimi ve retiminde devre d brakan
kararn almtr. Bu kararla, kontrol tamamen Alman devletinin eline gemeden nce, bir gei
dnemi iin, Trkiyede bir siyas parti tarafndan uzaktan kontrol edilen, Mill Gr slm
Federasyonu adl kurulua verilmitir. Dersler Almanca ve Alman makamlarnn denetiminde
verilecektirler. Dersleri verecek retmenler, Alman niversitelerinde kurulacak slm
Pedogojisi ya da slm Bilimi krslerinden mezun olacaktrlar. Franfurter Allgemeine gazetesi
Alman devletinin kontrolnda slm derslerinin verilmesi, bu alann Trk tekelinden karlmas
iin ok nemli bir admdr yorumu ile yaplanlara destek vermitir.
62
2

Asimilsyonda bir dier aamay Trk televizyon yaynlarnn
engellenmesi ve Trke gazetelerin Almanca karlmas pln
oluturmaktadr. Almanyada yaayan Trkler, zellikle ikinci ve nc
kuak, 1990larn bana kadar Trkeyi sadece anne babalarndan renir
ve Alman toplumu iinde yetimenin verdii bir zorunluluk ile AlmancaTrke bir dil gelitirirken, bu durum Trk televizyon yaynlarnn
balamas ile sona ermitir. Almanya Trkleri, zellikle gen nesiller,
Trkelerini korumann yannda daha dzgn bir Trke konuma/renme imknna kavumuturlar. Bu husus Alman devletini rahatsz
etmektedir. Bundan dolay, Alman devleti, Trke televizyon yaynlarn
sona erdirmek amac ile de btn yaynlar kabloya indirme ve anak
antenleri yasaklama projesini gelitirmitir. Bu proje hlen ilerlemektedir.
Ancak, Alman devletini korkutan husus, sadece Almanyada etnik ve
kltrel varln koruyan bir Trk aznln varl deil, Trklerin Alman
kltr zerinde yapt etkidir. Trk kltr Almanyada asimilsyona
direndii gibi, Alman kltrnden katklarla zenginleirken; Alman kltr
zerinde de somut etkiler brakmaya balamtr. Almanyada dnlerde
konvoy oluturulmaya balanmas, mutfak kltrnn Trk mutfann
etkisi altnda kalmas ilk akla gelen rneklerdir. Alman devleti, 1990l
yllarda otoriter bir zihniyet ve yaklamn sonucu olarak, Trk kltrn
tehdit olarak alglamaya, igalci kltr olarak grmeye balam ve
saldrganlamtr.
Bu saldrgan, ar milliyeti ve hereyden nce beyaz rk109 tutumun
sonucu olarak Trklerin kltrel varlnn ortadan kaldrlmas politikalar
hzlandrlm ve en yetkili azdan iln edilmitir.

Almanyann bu politik hedefi Kopenhag Kriterleri ile nasl uzlatracadr.
Dier bir ifade ile, Trkiyede blgesel az nitelii tayan veya etnik
kkenleri asndan o dili bilmeleri gerektii varsaylsa bile ou insann
konumad ve bilmedii dilleri, Ankarann eitim/retim dili yapmasn
talep eden, bu dillerde Trkiyeden televizyon yayn yapmasn isteyen
Berlinin, ii olarak bu lkeye yollanan, hl ou Trk pasaportu tayan
milyonlarca Trkn varlna tahamml edemeyerek, bu insanlar
Almanlatracan, bunun dnda bir politikann Alman karlarn temsil
edemeyeceini, i ileri bakannn azndan ifade etmektedir.
Trkiyeye ve Trklere ynelik ifte standartn bir baka rnei ile kar
karya olduumuz bu durumda asl hayret verici olan, Brkselde ve
Ankarada hibir yetkilinin en ufak bir tepki gstermeyerek drt milyon
yurttann asimile edilmesine kar kmadn gstermesidir.
c) Politik-Kurumsal Boyut
ABnin Trkiye politikasnn ikinci ayan, Trkiyenin politik yapsnn
dntrlmesi oluturmaktadr. Cumhuriyete yneltilen ideolojik saldrlar
ile Trkiye Cumhuriyetinin benimsedii ve dayand ulus anlay tahrip
edildikten sonra, bu anlayn rettii devlet yaps ortadan kaldrlacaktr. 8
Kasm 2000 tarihinde aklanan Katlm Ortakl Belgesi (KOB), Trkiye
Cumhuriyetinin politik ve kurumsal deiimini hedeflemektedir. Dnmn iki aamada, ksa dnem ve orta dnemde yaplacak dzenlemelerle
gereklemesi amalanmaktadr.
Ancak, burada sorulmas gereken, bu politikann ahlk yn dnda,

Kopenhag Kriterlerini savunan ABnin en nemli yelerinden birisi olan
109
Beyaz rk diyoruz; nk Amerikan kltrnn Alman kltrnn zerindeki etkisi,

Almanyada siyasal sistemi bu ekilde harekete geirmemektedir. nk Amerika kltr netice itibaryla stn beyaz hegemonun kltrdr, Trk kltr gibi Asyatik, slm, sar rka ait
geri kalm bir uygarln kltr deil.
63
1
64
2

lerleme Raporlar Siyasal Kriterler
Demokrasi ve Hukukun stnl
Demokrasi ve
Eletirilen Noktalar
Hukukun stnl
Parlmento
Yrtme
1. Ordunun zerklii;
2. Rvet ve kayrmacln yaygn olmas;
Adalet Sistemi
1. Adil yarglamada problemlerin olmas;
2. DGMlerde asker hkimlerin bulunmas;
3. Sivillerin asker mahkemelerde yarglanmalar;
4. Hkimlerin bamszlklar.
Mill Gvenlik Kurulu Ordu siyasal hayata srekli mdahale ediyor ve
askerler sivillerin kontrolnde deiller.
lerleme Raporlar Siyasal Kriterler
nsan Haklar ve Aznlklarn Korunmas
nsan Haklar ve
Eletirilen Noktalar
Aznlklarn Korunmas
Meden ve siyas haklar 1. kence, ortadan kaybolma, ve yargsz
infazn yaygnl;
2. Gzalt sresinin uzunluu;
3. fade zgrl snrl;
4. Trk medyasnn Krt sorunu konusunda
objektif haber vermesi imknsz.
5. Hapishane artlar kt;
6. Dernekleme zgrl snrl;
7. Toplanma zgrl snrl.
Ekonomik,
1. Snn slmn haricindeki slm (Alevlik)
sosyal ve kltrel haklar kstlamalara maruz braklmakta;
2. Sryanler din aznlk saylmamakta.
Aznlk haklar ve
Etnik kimliklerini ifade eden Krtler, baskya ve
aznlklarn korunmas
soruturmaya maruz kalmaktalar; Trkiye,
Gneydou iin siyasal zme gitmelidir.
65
1

Trkiye ile Katlm Ortakl Siyasal Kriterler110
Ksa Dnem (2001)
AHMnin 10. maddesine uygun
olarak ifade zgrln
salamak;
Orta Dnem
Hibir ayrma tbi tutulmakszn ve dil,
rk, renk, cinsiyet, siyas dnce,
felsef inan veya dinlerine
baklmakszn tm bireylerin btn
insan haklar ve temel zgrlklerden
tam olarak yararlanmalarnn gvence
altna alnmas. Dnce, vicdan ve
din zgrlklerinden yararlanma
koullarnn daha da gelitirilmesi.
Dernek kurma ve barl toplant Trk Anayasasnn ve dier ilgili
yapma zgrln salamak;
mevzuatn, btn Trk vatandalarnn
hak ve zgrlklerinin, Avrupa nsan
Haklar Szlemesinde belirtildii gibi,
gvence altna alan bir bak asyla,
tekrar gzden geirilmesi ve bu tr
yasal reformlarn uygulanmasnda ve
Avrupa Birlii ye devletlerinin
uygulamalaryla uyumun salanmas.
kenceyi nleme;
Uluslararas Meden ve Siyas Haklar
Mahkeme ncesi tutuklamalarda Szlemesi ve Tercihli Protokolnn,
daha ok dzenlemelere
ve Uluslararas Ekonomik, Sosyal ve
gidilmesi;
Kltrel Haklar Szlemesinin
onaylanmas.
nsan haklar ihllleri ile
Cezaevlerindeki gzalt koullarnn
mcadele etmek;
Birlemi Milletler Hkml ve
Tutuklularn Muamelesinde
Gzetilecek Standart Asgar Kurallar
ve dier uluslararas normlara uygun
hle gelecek ekilde dzenlenmesi.
110
Official Journal L 85, 24 Mart 2001, ss.16-19.
66
2
MGKy Avrupa devletlerindeki

rneklerine benzer bir danma
organ haline getirmek.
nsan haklar konularnda eitim
faaliyetlerinin younlamas;
Yargnn -Devlet Gvenlik
Mahkemeleri de dhil olmak
zere- ileyi ve etkinliini
uluslararas standartlara uygun
olarak iyiletirmek. zellikle,
hkim ve savclarn Avrupa Birlii
mevzuat -insan haklar alan dhil
olmak zere- eitimlerini
glendirmek
lm cezas ile ilgili fiil
lm cezasnn kaldrlmas, Avrupa
moratoryumun devam etmesi;
nsan Haklar Szlemesinin 6 No.lu
Protokolnn imzalanmas ve
onaylanmas.
Trk vatandalarnn kendi
Kltrel eitliliin salanmas ve
ana dillerinde televizyon ve radyo kkenlerine baklmakszn tm
yayn yapmalarn yasaklayan
vatandalarn kltrel haklarnn
her trl yasal hkmn
gvence altna alnmas. Bu haklarn
kaldrlmas
kullanlmasn engelleyen her trl
yasal hkmn eitim alanndakiler de
dhil olmak zere kaldrlmas.
Btn vatandalarn ekonomik, Gneydouda hlen devam
sosyal ve kltrel olanaklarn
etmekte olan Olaanst Hlin
artrc bir bak asyla, blgesel kaldrlmas.
dengesizliklerin azaltlmasna
ynelik ve zellikle
Gneydoudaki durumun
iyiletirilmesi iin kapsaml
bir yaklam gelitirilmesi.
67

AB tarafndan istenen deiikliklerin nemli bir ksmnn Trkiye
tarafndan modern demokratik bir hukuk devleti iin yaplmas gereken
deiiklikler olduu ve Trkiyenin bu deiiklikleri kendi i dinamikleri ile
gerekletirmesi gerektii phe gtrmez bir gerektir. Ancak, taleplerin
bazlar Trkiyenin kurulu esaslarn deitirecek niteliktedir.
Esasen, ABnin bu konuda drst olduu bile sylenebilir. AB yetkilileri
yaptklar aklamalar ile Trk devletinin kurulu esaslarnn deimesi
gerektiini ortaya koymaktadrlar. Avrupa Parlmentosu yesi Daniel
Cohn-Bendit Trkiyenin nnde Barselona ve Badat Yolu olmak zere iki
yol bulunduunu belirterek, Her iki yol da mmkndr, her iki yolun da
kendi ans ve imknlar vardr. Barselona yolu, Trkiye ii geleneksel
Kemalist kktenciliin paralanmas anlamna gelmektedir. Bu durumda
Trkiye, Trk devleti iinde Krtlerin z ynetimini glendirmeyi de ieren
blgesel ademimerkeziyetilii kabul etmek zorundadr. Badat yolu ise,
Kemalist merkeziyetilik ve otoriterciliin glendirilmesi, bylece de
Avrupadan vazgeilmesi anlamna gelmektedir demektedir.111 ABye
girmenin, Atatrkn Trkiyeye gstedii yol olduunu ileriye srenlerin,
bir kez daha savlarnn salaml zerinde dnmeleri gerekmektedir.
nk, Cohn-Benditin drst ancak kaba bir ekilde ifade ettii gibi,
aslnda, Ankarann Atatrk sosyal ve politik sistemi terk etmeden ABye
ye olmas mmkn deildir. Bu konuda Trkiyede drst bir entelektel
izgiyi temsil eden tek kesim 2. Cumhuriyeti entelektellerdir. Bu grup,
1990larn sonlarndan bu yana, sadece ABye girmek iin deil, yeni bir
toplumsal uzlama oluturmak iin de Kemalist sistemin tasfiye edilmesi
gerektiini ileri srmektedir.
te yandan, Trkiye Cumhuriyeti devletinin, egemenliinden
balanarak yeniden tanmlanmas gerektii zerinde, Trk devletini
ynetenlerin nemli bir ksmnn fikir birlii iinde olduu grlmektedir. Bu
erevede Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezer, ulusal egemenliin
paylam ile ilgili Anayasann 90. maddesinin zaman gelince
111
Aydnlk, 26.11.2000
68

deitirilmesi gerektiini belirtirken,112 Adalet Bakan Hikmet Sami Trk de,
egemenliin kaytsz artsz millete ait olduunu belirten Anayasann 6.
maddesinin, egemenliin uluslararas kurulularla ve dier lkelerle eit
koullar altnda olmas kaydyla paylalmasn mmkn klacak ekilde
deitirilmesi gerektiini ifade etmektedir.113
Btn bu yaklamlarn temelinde, ABnin iindeki her unsurun
Trkiyeyi paralama istei olduunu sylemek zordur. AB sadece
Trkiyeye kar deil, btn AB lkesi lkelere kar federalleme srecini
dayatmakta ve merkezka unsurlar deiik yollar ile cesaretlendirmektedir. nk, Brkselin karsnda grmek istedii gl ulus
devletler deil daha kolay iradesini dayatabilecei, Avrupa kimliini daha
kolay kabul edebilecek blgeler, federal yaplardr. Ancak, hlen 15 yenin
sadece 3; Almanya, Avusturya ve Belika, federal yapya sahiptir.
Dierleri ise niter devlet olmak ile birlikte, etnik topluluklara verilen haklar
gittike artmaktadr. Brkselin bu sreci tevik ederken kulland
mekanizmalardan biri madd mekanizmadr. rnein, skoyann
bamszln kazanmas ve AB yesi olmas durumunda, AB btesinden
alaca para imdi alacandan daha fazla olacaktr.
Mevcut yelere, federallemeci politikalar konusunda dayatmalar
yapan Brkselin benzer politikalar Trkiyeye uygulamamas iin hibir
neden yoktur ve AB bu politikalar zaten uygulamaktadr. Ancak, Brksel
bunu hesaplam olsun veya olmasn, Trkiyede ulus devletin bir
federasyona doru dnmesi veya zerk blge sistemine geilmesine
ancak bir i sava nclk edebilir. sava olmadan Trkiyenin siyasal
sistemi zerklik veya federalizm gibi bir srece girmeyecektir. Ancak,
akllarda tutulmas gereken bir nokta da, byle bir srecin ilk iaretlerinin
belirdii anda, Trkiyede asker bir ynetimin tesis edilerek, Trkiyenin AB
dna kmasdr ki, bu mevcut artlarda i sava/atma kuramndan
daha muhtemeldir.
112
113
Hrriyet, 10.05.2001den nakleden Aydoan, a.g.e. s.205.

Mdafaa-i Hukuk, 7 Temmuz 2000, Say.7den nakleden Aydoan, a.g.e. s. 205.
69

d) Jeopolitik Boyut
Trkiyenin federalletirilmesi srecinin drdnc boyutunu ise
jeopolitik saldrlar/dzenlemeler oluturmaktadr. Bu srecin amac,
Trkiyenin jeopolitik bir g merkezi olma iddiasn ortadan kaldrc
admlarn atlmas ve Trk devletinin ve milletinin gizli bir malbiyet
psikolojisi iine itilmesidir. Bu boyutta, ABnin yapt almalarn hedefini,
Trkiyenin Kbrstan kartlarak Kbrsn ikinci bir Girit yaplmas114 ve
Egenin bir Yunan-Avrupa denizine evrilerek Trkiyenin denizlerden
kovulmas oluturmaktadr.115 Kbrs ve Egenin Yunan-Avrupa menfaatleri
lehine dzenlemelerle kaybedilmesinin derin politik-psikolojik etkileri
olacaktr. Kbrs ve Ege, Trkiyenin Bat istekleri karsnda temel diren
noktalarn ve son mevzilerini oluturmaktadrlar. Helsinki kararlarnn 4.
paragraf AB, aday devletleri devam eden snr anlamazlklar ve ilgili
dier konular zmek iin her abay gstermeye davet eder. Bunda
baarl olunamad takdirde, adaylar anlamazlklar makul bir sre iinde
Uluslararas Adalet Divanna gtrmelidirler. AB, zellikle yelik sreci
zerindeki yansmalaryla ilgili olarak, en ge 2004 yl sonuna kadar Divan
yoluyla zm tevik etmek amacyla bu anlamazlklara ilikin durumu
gzden geirecektir. Dier bir ifade ile Trkiye, gitmeyi reddettii
Uluslararas Adalet Divanna gidecek ve byk lde politiklemi bir
mahkeme olan bu mahkemeden aleyhinde kacak bir karar sonucunda
Egedeki karlarn kaybedecektir. Bu iki cephenin yklmas durumunda,
Yunan bamszlk savandan bu yana devam eden Yunanistann Trkiye
aleyhine bymesi yeni bir aamasna girecei gibi Batdan gelecek
114
115
Trkiye, Kbrs Cumhuriyeti topraklarnn % 37sini yasa d bir ekilde igal etmektedir.
European Parliament Secretariat Working Party Task-Force Enlargement, Turkey and
Relations with the European Union, Briefing No.7, PE 167.107/rev.3, 10 ubat 2000.
Trkiyenin ABnin bir ye devleti olan Yunanistann egemenlik haklarn tehlikeli bir biimde
ihll etmesinden ve Egedeki asker gerginliin artmasndan cidd biimde kayg duymaktadr.
European Parliament, Contestation of Sovereign Rights of a Member State (situation in the
Aegean Sea), Resolution on the Provocative Actions and Contestation of Sovereign Rights by
Turkey against a Member State of the Union, B4-0146, 0154, 0164, 0245, 0249 and 0254/96,
15 ubat 1996.
70

istekler karsnda, Trkiyenin Kbrs ekseninde devam eden mevcut
psikolojik direnci ortadan kalkacaktr.
te yandan, Kbrs AB iine alan Brksel, bir Orta Dou ve Dou
Akdeniz gc hline gelecektir. ABnin Orta Dou ve Akdeniz politikalar
iie gemi durumdadr. Brkselde Akdenizden bahsedilirken mare
nostrum (Bizim Deniz) diyen brokratlar vardr. Akdeniz, Orta Dou ve
Kuzey Afrikay ABnin arka bahesi, enerji kayna yapmann olduu kadar
Afrika ve Orta Doudan ABye gerekleecek gleri engellemenin de
aracdr.
Btn bunlar vurgulanrken alt izilmesi gereken bir nokta da, ABnin
Trkiyeye uygulad ok boyutlu ifte standarttr. Trkiye, Kbrsta
yaayan soydalarnn can gvenliklerinin salanmas iin adada asker
varlk bulundurmasnn kanlmaz olmasna ramen, adadan ekilmeye
zorlanrken, adada emperyalist dnemin kalnts olan ngiliz slerinin varl
hi tartma konusu olmamaktadr. AB, kta Avrupasnda mevcut snr
ihtilflarn tam yelik iin sorun yapmazken, Kbrsta sorun yaratmaktadr.
ifte standartn bir baka yn, Kbrs Rumlarna sorunu zme
konusunda bir art getirilmemesi, sadece Trklerin ve Trkiyenin nne
zmn art olarak konmasdr. Mehmet Ali Klal hakl olarak u soruyu
sormaktadr: Kbrs, ABnin Kopenhag Kriterlerine uygun bir lke midir?
Meru bir anayasas dahi olmayan, kendi halklar arasnda bar salamak
zere Birlemi Milletler Bar Gc askerlerinin grev yapt bir lkenin
Kopenhag Kriterlerine uygun olduu ileri srlebilir mi?116
Btn bunlar gerekleirken, Trkiye iinde bir lobi, Kbrsn stratejik
neminin olmadn ileri srerek, Trk halkna ynelik bir psikolojik
operasyon gerekletirmektedir. Bu operasyonun amac, nmzdeki aylar
iinde Trkiyenin Kbrsta taviz vermesi durumunda Trk halknn tepkisini
azaltmaktr.
116

Trk halkna Kbrsn stratejik nemi olmadn anlatmaya alanlar,
Trkiyeye 70 km uzaklkta olan bu adann Ankara iin neden nemsiz
olduunu, adadan binlerce kilometre uzakta olan Londra iin ise neden
nemli olduunu izah etmek zorundadr.
Kbrs, Trkiye iin adada yaayan soydalarnn yannda, birok adan
nemlidir. Kbrs, skenderun krfezini kontrol eder; a) Bak-Ceyhan petrol
boru hatt almaya baladnda bunun nemi daha da netleecektir. b)
Kbrs, Trkiyenin btn Akdeniz sahillerini denizden ve havadan kontrol
imknna sahiptir. Bu adann baka bir gcn elinde bulunmas, Trkiyeyi
derhal tehdit altna alr. Hele Ege denizindeki mevcut duruma Kbrsta
statkonun deimesi eklenirse, Trkiye denizlerden tam kuatma altna
alnacaktr. c) Kbrs, Akdenizde batmaz bir uak gemisi gibidir. Kbrsta
hkim olan g, etkinlik alann btn Dou Akdenize yaymaktadr. Kbrs
corafyas, Trkiyeye etkinlik salamaktadr. d) Kbrs bir elektronik
istihbarat ssdr. Ada, btn Dou Akdeniz ve Kuzey Afrika blgesinin
izlenmesi iin vazgeilmez bir corafyadr. Kbrsta taviz vermeye zorlanan
Trk halknn tek istei kendi kendisini ynetmekten ibarettir. Oysa,
Rumlar, Trkleri aznlk statsne iterek ynetme iddiasn tamaktadr.
Ancak, bu noktada Ankarann, Kbrs Rum Ynetimi ile AB arasndaki
yelik grmeleri srecine Trk toplumundan, hatta ksmen devletin
birok organndan gizli olarak onay verdii gerei muhakkak alt izilmesi
gereken bir husustur. AB, Kbrs Rum Ynetimi ile grme yapma isteini
1993te gndeme getirmi, bunun iin de 1995 senesini grmelerin
balang yl olarak aklamtr. Trkiyenin Gmrk Birliine girmesi
aamasnda, Kasm 1994te Atina, AB Kbrs Rum Kesimi ile yelik
grmelerini balatmaz ise, Trkiye ile Gmrk Birlii anlamasn veto
edeceini aklamtr. 2 ubat 1995te Trk D leri Bakan, Yunan D
leri Bakan, ABnin nceki, mevcut ve gelecek dnem bakanlar
Londrada bir toplant yapmlar ve 24 ubat 1995te AB Komisyon
Bakan, ABnin Kbrs Cumhuriyeti ile yelik grmelerine balayacan
bildirmitir. 6 Mart 1995te ise Gmrk Birlii anlamas imzalanmtr.117
117
Mehmet Ali Klal, AByi Tartmak, Radikal, 5 Temmuz 2002.
71
Manisal, a.g.e. ss.134-135.
72

Kbrs konusundaki gelimelerden sadece AByi sorumlu tutmak mmkn
deildir. Anlan dnemde Trkiyede Denkta kart bir atmosfer estiren,
devletin ve toplumun btn kademelerinden bilgi gizleyerek, Kbrs
konusunda Trkiyeyi jeopolitik kmaza iten Trk hkmeti ve yetkilileri de
Kbrs konusunda ayn derecede sorumludurlar.
Yunanistan baarl bir politika izleyerek zellikle Lksemburg Zirvesinde (1997), Ankara ile Atina arasnda Kbrs ve Ege sorunlarn Trkiye ile
AB arasndaki sorunlara evirmitir. AB, Kardak adas sorununda aka
Yunan pozisyonunu desteklemi ve Kbrs konusunda da, ABDnin
basksna ramen, Atinann isteklerini yerine getirmitir. Trkiyenin buna
cevab, KKTC ile Trkiye arasnda btnlemenin gerekletirilecei
tehdidi olmu ise de bu tehdit cidd bir ilerleme kaydetmemitir. AB, varlan
noktada, Atina ile Ankara arasndaki ilikilerde uzlama salamaya alan
tarafsz bir arabulucu deil, aksine Yunan tezlerini savunan bir taraftr.
Ancak, sorumlunun sadece gemi Trk hkmetleri olduu
sylenemez. nk, Helsinki Zirvesinde (1999),118 Trkiyeye tam yelik
adayl iki koula bal olarak gelmitir. Bu koullar;
a) Ege konusunda, 2004e kadar, Trkiye ile Yunanistan arasnda
yaplan grmelerde bir uzlama salanamaz ise, Ankara Lahey Adalet
Divanna gitmeyi kabul edecektir. Laheyden Yunanistan lehine bir karar
kmas durumunda -Laheydeki mahkemenin politiklemi olduu gz
nnde tutulur ise, byle bir sonu kesine yakndr- Yunanistan, Ege
denizinin % 92,5ini kontrol altna alacaktr. Ayrca, Yunanistann hzla
silahlanmaya devam ettii ve kendisini yeterince gl hissettii zaman
Egede Yunan karasularn 12 mile karmaktan ekinmeyecei de gz
nnde tutulmaldr. Son gnlerde Ege sorununun Trk ve Yunan Dileri
Bakanlklar arasnda yaplan grmelerde hazrlanan zm tasla, 12
milden vazgeen Atinann karasular ve hava sahasn 6 ile 9 mil arasnda

buluturmasn ngryor. Deniz hukukunda kullanlan ve Wilson parmak
taktii ad verilen bir yaklamla iki lke arasndaki hzla sahanl
Yunanistana % 70 Trkiyeye % 30 eklinde blnyor. Trkiyeye ait kta
sahanlna kadar uzanrken, Trkiye gri blgeler tezinden vazgeiyor.119 Bu
taslan doru olup olmad ve zerinde anlalp anlalamayaca
nmzdeki dnemde grlecektir.
b) Kbrs konusunda taraflar arasnda grmeler yolu ile bir uzlama
salanamamas durumunda AB, Kbrs Rum Kesimini Kbrs Cumhuriyeti
olarak ABye tam ye yapacan duyurmutur.120 AB, 8 Kasm 2000de
Trkiyeye verdii Katlm Ortakl Belgesinde Kbrs Rum Kesiminin AB
yelii artn tekrarlamtr.121 te yandan, burada vurgulanmas gereken
bir husus da, Kbrs Rum Kesiminin ABye tam yeliini, dier aday
lkelerin aksine ekonomik deil, politik nedenlerle istemesidir. Kbrs Rum
Kesiminde kii bana den gelir 16.000 ABD Dolardr. Kbrs Rum
Kesiminde en byk gelir kalemlerinden birini off-shore bankacl
oluturmaktadr. Ancak, Kbrs Rum Kesiminin AB yesi olmasndan
sonra, off-shore bankacl yasaklanacak ve Rumlar nemli bir gelirden
mahrum kalacaktr. Bundan dolay, Rum bankaclk sektrnde AB
yeliine muhalefet ykselmektedir. Rum hkmeti ise buna, biz daha
fazla para iin deil, Magosa ve Girneyi geri almak iin ABye girmeyi
hedefliyoruz cevabn vermektedir.122
ABnin Kbrs konusundaki giriimlerinin bununla da kaldn
sylememiz mmkn deildir. AB yetkilileri ve Avrupa Komisyonu Ankara
temsilcisi Karen Fogg, Kbrs konusunda ak-rtl birok faaliyet ile
Kbrsta Trk konumunu zayflatmay hedefleyen birok alma
gerekletirmitir.123
119
120
121
118
http://europa.eu.int/council/off/conclu/dec99_en.htm Madde 4, Madde 9(a) ve Madde 12ye

baknz.
73
122
123
Cumhuriyet, 15 Aralk 2002.

A.g.e., s. 163.
A.g.e, s. 168.
Bu konuya dikkatimi eken Do. Dr. Hasan nala teekkr ederim.
Bu konuda bkz. Hrriyet, Mays 2002.
74

Ancak, Kbrs konusunda en baarl AB operasyonu, BM Genel
Sekreteri Kofi Annann Londra patentli Kbrs zm plndr. Kopenhang
Zirvesinden hemen nce ortaya konan bu pln Trkiyeyi ar bir bask
altna almay hedeflemi ve bunda da byk lde baarl olmutur. 6
Aralk 2002de Javier Solana, meseleyi iyice ucuzlatrarak, Trkiyenin
Avrupaya giden yola girip giremeyecei ve bu yola girmek isteyip
istemeyeceini sorduktan sonra, Trkiye, Avrupadaki yerini almak istiyor
mu? Bu soruya sadece ve sadece Trkiye cevap verebilir. 11 Kasmda
Kofi Annan tarafndan teklif edilen Kbrs pln, Trkiyeye uzun sredir
blnm olan ada tarihinde yeni bir blm yazma frsat veriyor.124
demitir.
Kopenhag Zirvesinden Trkiye iin baarl bir sonu kmamasna
ramen, Trkiye, ok youn bir ekilde 12-13 Aralk 2002 tarihlerinden bu
yana Kbrs tartmaktadr. AKP iktidar, basnn byk bir ksm tarafndan
verilen destek ile Trkiyenin Kbrs konusunda 1974ten beri izledii resm
Kbrs politikasndan ayrldn iln etmi bulunuyor. Hkmet ve basndaki
etkin grup, Kbrs sorununun ok uzadn, artk zlmesi gerektiini
sylyor. Oysa, nn, Bir ulusun sorunun zm bir mre smaz
derken, ok nemli bir noktaya, uluslarn nemli sorunlarnn zmnde
stratejik dirence dikkat ekiyor. Oysa, yabanc psikolojik harp
kararghlarnn psikolojik operasyonlarnn saldrlarna maruz kalan baz
beyinler, uzad, zelim eklinde ieriksiz, gayrimill bir yaklam
sergileyebiliyorlar.
Kbrs ile ilgili bu yeni tartmann ana eksenini BM Genel Sekreterinin
sunduu ve byk lde ngiliz-Amerikan yapm olan Annan Pln
oluturuyor. Trk tarafna grnrde Rumlarla eit egemenlik verdii
iddiasn tayan, ancak para devlet iindeki yrtmenin zerkliinden
teye gitmeyen pln, ok kanall bir tek seslilik iinde olan Trkiye basn
tarafndan karlmayacak frsat olarak nitelendiriliyor.
124
Radikal, 6 Kasm 2002.
75

Aydnlarmz da dhil olmak zere Trk toplumu, pln konusunda
ayrntl bilgiye sahip deil. Annan pln ile Kbrstaki Trk topraklarnn %
35ten % 28e decei; kalan topraklarn % 9una Rumlarn geri
dnecei; geri kalan % 9un da, dere, tepe, glet eklinde kullanlamaz
alan olduu ve Trklerin kullanabilecei alanlarn ancak % 7 civarna
decei bilinmiyor. Rum Kesiminin 700 bin olan nfusunun % 11inin 20
senelik bir sre iinde KKTCnin kalan snrlar iine g edecei ve 57 bin
Trkiyeli Trkn ise hemen Kbrs terk etmek zorunda kalaca bilinmiyor.
Sonuta, Trk para devleti iindeki Rum nfusu % 28e kadar kacaktr.
Annan Plnna gre Rumlara teslim edilecek olan Gzelyurt ve
Teselyann KKTCnin 750 milyon Dolar olan GSMHnn % 50sini
oluturduu zerinde durulmuyor. Gzelyurtdan ekilecek olan Trklerin
zaten az olan su kaynaklarnn 9/7sini Rumlara devredecekleri zerinde
durulmuyor. ekilme ile birlikte Ercan Havaalannn Rumlara devredilecei,
KKTCnin sanayi blgesi olan Haspolatn Rum denetimine girecei
anlatlmyor. Kbrsta 1964ten bu yana hibir ie yaramayan BM Bar
Gcne operasyonel bar gc nvan nedense imdi verilerek olaylara
g kullanarak mdahale yetkisi tannyor. nk, Trk kesimine gelecek
olan Rumlarn korunmasn operasyonel bar gc stelenecek. 1964-74
arasnda bir trl operasyonel olamayan Bar Gc imdi operasyonel
olma ihtiyac iinde.
Rum gmenlerin anayasal konumu da byk bir tuza iermektedir.
Senato ve Temsilciler Meclisinde yaplacak seimlerde Trk kesimi iinde
yaayan % 28 Rum blok eklinde hareket edecek ve Trk kesiminden
Senatoya katlacak 24 temsilcinin 16s Trk, 8i Rum olabilecektir.
Temsilciler Meclisinde ise katlm Trk tarafndan 8 Trk, 4 Rum eklini
alabilecek bir tarzda dzenlenmitir. Bu durumda, Trk para devleti ile
Rum para devleti arasndaki siyas eitlik ortadan kalkacaktr. Bakanlk
Konseyi iin de ayn mahsurlar geerlidir.
Ancak, btn bunlar ok nemli, bilinmesi gereken hususlar olmak ile
birlikte, konunun zerinde durulmas gereken bir baka boyutu var. Kbrs
konuurken aslnda Trkiyeyi konuuyoruz.
76

Btn bu kitapta ortaya konulmaya alld gibi, Trkiye zor
gnlerden geiyor. Cumhuriyetimize ve halkmza ynelik psikolojik bir
harekt kampanyas ile kar karyayz. Bu kampanyann amac, Trk
halknn ve Trk siyasal elitinin irade zaafna uratarak, inan ve diren
gcn krmak olarak zetlenebilir. Trkiyenin dnya adasn oluturan
Asya-Avrupa ve Afrika arasndaki alanda sahip olduu ve ona her zaman
Balkanlar, Kafkaslar ve Orta Dou alt-jeopolitik sistemlerinde etkin bir gce
dnebilme imkn salayan jeopolitii elinden alnmak isteniyor.
nk, 20. yzyln ilk eyrei sonunda, sosyalist sistemin en devrimci
dnemini yaad dnemde kurulan ve ekillenen, Souk Sava
dneminde ise kapitalist dnyann asker rgt NATOnun gney kanadn
oluturan Trkiye, 21. yzyln ilk yllarn yaadmz bugnlerde tamamen
kontrol edilebilmek iin ok byk bir lkedir. stelik, imparatorluk
geleneine sahip, psikolojik diren gc yksek olan bu lke her zaman
gemii ile srekli bir balant kurma eilimi iindedir. Trkiyeye dnyann
neresinden baklrsa baklsn; Cumhuriyet rejiminin kurulduu 1923 ylndan
bu yana 1938 ve 1974te iki kez byyen bu lke, Batl glere hi gven
vermemektedir.
Hzla artan gen nfusu, jeopolitiinin ykledii byk politik, ekonomik
ve asker yke; rm bir siyasal sekinler grubunun Trkiyeyi bir i
smrge gibi grp onlarca seneden bu yana smrmesine;
Cumhuriyetimizin aziz kurucusu Mustafa Kemal Atatrkn szn ettii
gaflet, dallet ve ihaneti defalarca yaamasna ramen hl dnyann 16.
byk ekonomisine, inatla retkenlii artan bir zel sektre, tarihsel
imparatorluk mirasnn verdii diren gc ile Trkiye, dnya haritasn
istedii gibi izmeye alm; beyaz Hristiyan rkl sahip olduu
hmanizm ve insan haklar grnts altndan da vuran Bat dnyasnn
kabullenemedii bir gerek.
Souk Savan sona ermesinden sonra, zerinden Orta Avrupadaki
Kzl Ordu tmenlerinin basks tamamen kalknca Trkiyeye olan
ihtiyacnn azaldn dnen Avrupa Birlii lkelerinin 1990l yllar
77

boyunca Trkiyeye ynelik ran-Suriye destekli dk younluklu
atmann uzak cephe gerisini ve finans/propaganda kaynan
oluturduu grlmtr. AB, bir yandan 1990lar boyunca PKK terr
rgtn deiik boyutlarda ibirlii yaparak kullanrken, te yandan da
kendi iinde btnleerek, Almanya-Fransa merkezli federal bir Avrupa
projesini yaama geirme yolunda nemli bir mesafe kaydetmilerdir.
AB, bir yandan Trkiyenin ypranmas iin terr srecini Yunanistan,
Almanya ve ngiltere aracl ile asker lojistik, mal lojistik ve medya
lojistii anlamnda desteklerken, Kbrs Rum Ynetimini iine alarak, Dou
Akdenizde etkinleme politikasn balatmtr. 1995te Gmrk Birlii iine
girme tel iinde Gney Kbrs Rum Ynetimi ile AB arasnda yelik
grmelerinin balamasna gz yuman ve Mustafa Kemalin Genlii
Hitabnda tanmlad trden iktidar sahipleri olan iller-Karayaln ikilisinin
Trkiyenin yaamsal menfaatlerini ihll ettikleri gerei dahi ABnin kaba
devletler hukuku ihllini ortadan kaldrmamaktadr.
1990larn sonunda Trkiyenin Brkselin hi beklemedii bir ekilde
terr rgtn asker plnda yenmesi; birinci ve ikinci adamnn Trk
adaletinin eline gemesinden sonra 1997de Trkiyeyi reddeden AB,
1999da Ankarann kontrol dna kmasn engellemek ve Trk i
politikas zerinde ekillendirici biimde sz sahibi olabilmek iin
Helsinkide Trkiyeye aday adayl vermitir. Ancak, aday adayl daha
teklif edilirken dier adaylar iin geerli olan Kopenhag Kriterleri dnda
Kbrs ve Ege denizi ile ilgili artlara balanm ve dnemin Trk hkmeti
aday adayln bu erevede bilinli olarak kabul etmitir.
3-9 Austos 2002 tarihleri arasnda TBMM, baz devlet adamlarmzca
dahi byk reformlar diye adlandrlan AB-Uyum Yasalarn kabul ederek
Trk ulusunun en byk kazanmn oluturan Trk Devrimine ar bir darbe
indirmi, bylelikle Trkiye Cumhuriyetinin ulus devlet yapsndan etnik
temelli bir yaplanmaya doru evrilmesinin n almtr. Trk halkna
btn bir 2002 yl boyunca basn-yayn kurulularnn btn imknlarn
kullanarak psikolojik operasyon yapan AB muhipleri, Kopenhag
78
Zirvesinden Trkiye iin ancak tarih iin tarih alabilince bu sefer inanlmaz
bir utanmazlkla, btn dnya medyasnn aksi grne ramen, sonucun
ok iyi olduunu ileri srmek gibi bir yalanclk iine girmilerdir.
Trk ulusuna kar hlen devam eden bu psikolojik operasyon srecinin

iinden getiimiz u gnlerde aadaki temel yaklamlar politika
analizlerimizin temelini oluturmaldr.
Bundan sonraki srete Kopenhag Zirvesinden gereken sonucun

alnamamas, Kbrsta ABnin istei dorultusunda BM Genel Sekreteri
Kofi Annann plnnn KKTC Cumhurbakan Sayn Denkta tarafndan
kabul etmemesine balanarak, Sayn Denktan hedef klnd ikinci bir
psikolojik operasyon balatlmtr. Avrupa Birlikci lobiciler ABnin devletler
hukukunun btn ilkelerini ineyerek, Kbrs Cumhuriyetini kuran
anlamay ihll etmesi konusunda ise hi ses karmamay tercih
etmektedirler. AB lobisinin mensuplarnn Kbrs ile ilgili olarak iinde
bulunduu ruh hlini yanstmas asndan KV Bakan Meral Eriin
kendisi ile yaplan rportajda verdii cevaplar ilgintir. Meral Eri,
Avrupada bu karkln yansmas nasl oldu sizce? sorusuna Kuzey
Kbrsta bir kesim uzlamak istiyor; bir kesim de istemiyor sonucu kt.
derken KKTCyi telfuz etmekten dahi kanmtr. Meral Eri, 2004te AB,
Kbrs problemini bizim nmze koymayacak m? sorusuna Kbrs bizim
iin bir problem olmaz diye dnyorum eklinde cevap vermitir. Yani
Kbrstaki zmszle ramen AB mzakerelere balar m? sorusunda
ise nerede ise kontroln yitirerek, Ne gibi bir zmszlk olabilir, artk
herey zlmek zorunda, yeter yani! cevabn vermitir. 125 Kbrs
konusunda Trkiyede AB lobiciliine hkim olan ruh hli budur.
A) KKTCnin varl, Avrupa ve ABD tarafndan bilinalt ve stnde

Mslman bir lkenin Hristiyan bir lkenin topraklarn igali olarak kabul
ediliyor ve bu durum tahamml edilmez bulunuyor.
Ayn evrelerin yarn Trkiyenin Egede haksz olduu iin Atinann

nerdii zm kabul etmesi gerektii grn savunduklarn; ancak
byle ABye girebileceimizi bize anlattklarn greceiz. Bunu AB
Parlmentosunun, szde Ermeni soykrmnn kabul ve Fener Rum
Patrikhanesi ile ilgili talepleri kabul etmemiz gerektii eklindeki talepleri
izleyince AB lobisinin Trk halkna nasl bir izah verecei merak konusudur.
125
Sabah, 17 Aralk 2002.
79
B) Trkiye asndan Kbrsn asker-stratejik deerinden daha nemli

bir deeri vardr ve bu da psikolojik-stratejik deerdir. Kbrs, Trk halk iin
Bat karsnda bir psikolojik diren noktasn temsil etmektedir. Trkiye ve
Trk halk Kbrsta herhangi bir zm kendisine dayatlm ve zarara
urayarak kabul ettiini hisseder ise byk bir moral knt
yaayacaktr. Trk halk ikinci kez Giriti kaybettiini dnecektir.
Psikolojik diren noktasnn krlmas geri ekilme noktasnn nereye kadar
gidecei sorusunu akllara getirecektir.
C) Bundan dolay Kbrsta bar ve uzlama ancak Trk ulusunun
onurla kabul edebilecei ve ihanete uramadn hissettii bir ereve
iinde dnlebilir.
Bugn Trk ulusunun btn katmanlar, btn meslek gruplar, btn
ya gruplar, Trkiye Cumhuriyeti yurtta olmak ile kvan duyan herkes
Trkiyeye kar gerekletirilen psikolojik operasyona kar olanca gc ile
direnmek ve bu operasyonu gerekletirenleri ortaya karmakla
ykmldr. Kbrs, bugn Trk ulusunu Trkiye corafyasndan tasfiye
etmek isteyen, Misak- Mill snrlarn Trk halk iin fazla grenlerin Trk
ulusuna kar yrttkleri saldrda setikleri cephe, siklet merkezi
oluturduklar corafyadr.
AGSP ile Trkiyenin jeopolitik anlamda tasfiye edildii bir srece
geildii iddia edilebilir. AB, kendi asker mekanizmalarn olutururken,
Trkiyenin hakl kar klarn gz ard etmi, ABD ve ABnin basks
altnda kalan Ankaray geri adm atmaya zorlamtr. Trkiyenin Avrupa ile
olan gvenlik ilikileri, Souk Sava sresince, arlkl olarak NATO
80

erevesinde ekillenmitir. Trkiye, NATO-Varova Pakt lkeleri
snrlarnn te birini savunan lke olarak byk fedakrlklar yapt Souk
Sava dneminden sonra, yeni ekillenen AGSP erevesinde dlandn
hissetmitir. Trkiye, NATOnun yeniden ekillenebilecei ve geleceinin,
misyonunun belirsiz olduu bir ortamda, AB ile gvenlik ilikisini salayan
ve tam yesi olduu BABn tasfiye edilmesi ile, kendisini AB gvenlik
sreci dnda hissetmi ve bundan rahatsz olmutur. Ankara, ABnin
NATOnun 1999da yaplan Washington Zirvesinde alnan kararlar ihll
ettii grndedir. Ayrca, Ankara, ABnin Trkiyeye nerdii danma
mekanizmasn ve NATOnun AGSP erevesindeki roln yeterli
grmemektedir. Trkiye, potansiyel 16 atma blgesinden 13nn kendi
evresinde yer aldn belirterek, AGSPdan dlanmasnn anlalmasnn
zor olduunu belirtmektedir.126
Trkiyenin Avrupa Birlii iin nemi, 7-9 Aralk 2000 tarihinde, Fransa
dnem bakanlnda gerekletirilen Nice Zirvesinde de dile getirilmitir.
Bilindii zere, Trkiye bu zirvede de genileme srecinin dnda
braklm, ancak buna ramen gerek Trk, gerekse Avrupal yetkililer,
Trkiyenin AGSP iin neminin zerinde durmay ihmal etmemitirler.
Ancak, Nice Zirvesi kararlarnn sadece genileme konusunda deil, asker
konularda da Trkiyenin arzulad ynde gelimediini belirtmek
gerekmektedir. Zirve kararlarna gre, AB yesi olmayan alt lke, Acil
Mdahale Gcne sadece danma mekanizmas boyutunda katlacak ve
karar alma srecinin dnda braklacaktrlar. Fakat, hakl sebeplerden
dolay, Trkiye, kendi corafyasna yakn ya da NATO kuvvetlerinin dhil
olduu asker harektlarda, hem danma, hem plnlama, hem de karar
alma mekanizmalarnda yer almay istemektedir. Bu durum, Trkiye ve AB
arasnda gerginliklere yol amaktadr. Burada dikkat edilmesi gereken
husus, Acil Mdahale Gcnn karar alma srecinde sadece Avrupa
Birlii ye lkelerinin sz hakk bulunduu, dier bir deyi ile son karar
126
Onur ymen, Turkey and its role in European security and defence, Insight Turkey, Cilt 3,
Say 1, Ocak-Mart 2001, s. 53-57.
81

onlarn verdiidir. Gnmzde yetersiz gibi gzken AGSK, esasnda, hem
Avrupa, hem de dnya gvenlii iin byk nem tamakta ve yeni
oluumlarn ilk admn temsil etmektedir. Bu oluum srecinde Trkiyenin
de yer almas elbette ok byk nem tamaktadr; ancak karar alma
mekanizmasnda yer almayan bir Trkiye, bu oluum iinde kuvvetli bir
yere sahip olamayacaktr. Bu nedenle, eer Avrupa Trkiyeye bu kadar
ihtiya duyuyor ise, o zaman bu konuya daha farkl bir bak as ile
yaklamal, Trkiyeye dier AB yesi olmayan lkelerden daha fark bir
stat sunmaldr.
Jeopolitik saldr boyutunun nemli bir parasn da Anadolunun
jeopolitik bir plk hline dntrlmesi politikas oluturmaktadr.
Kresellemenin dnyann birok blgesinde neden olduu ar
yoksullama, bu blge insanlarnn dnyann zengin blgelerine ve zellikle
de Avrupa Birlii lkelerine akmak iin aba gstermesine neden
olmaktadr. Trkiye, bu modern kavimler g diye nitelendirebileceimiz
gte, bir gei corafyas olmak durumundadr. Trkiye, sadece
ekonomik konumu itibar ile deil, mlteciler iin yapt hukuk dzenleme
ile de sadece bir gei lkesi olmaktadr. Ancak AB, Trkiyenin AB kale
duvarlarnn evresine kazlm bir hendee dntrlmesi ve ABye
ynelmi olan insan gnn bu hendekte toplanmas politikasn
izlemektedir. Bundan dolay Brksel, Ankaraya bask yaparak, Trkiyenin
mlteciler politikasn deitirmesini talep etmektedir.127
e) Tarihsel Boyut
Trkiyeye ynelik bir baka AB politikasn, Trk tarihinden hareketle
Trkiyenin mevcut ve gelecekteki menfaatlerine yaplan saldrlar
oluturmaktadr. ie gemi ve birka hedefe hizmet eden bu saldrlarn
temelindeki ama, Trk ulusunu kendi tarihinden soutmak, tarihinin baka
127
Baak Kale, Turkey and the process of EU integration: the asylum and immigration policies,
ASAM Web Sitesi: http://www.avsam.org/turkce/analizler/tanalizler-12.htm, 11 ubat 2001.
82

halklara kar yaplan ar hakszlklar ve soykrmlarla dolu olduuna
inandrmaktr. Eer byle bir inan yaratlabilir ise ikinci aama, yani
yaplan hakszlklarn telfi edilmesi iin gereken sre balayacaktr.
Trkiyenin nne bu balamda AB tarafndan sorun konmaktadr.
Bunlar; a) Ermeni Sorunu, b) Pontus Sorunu, c) Fener-Rum Patrikhanesi
Sorunudur. lk iki sorunda, Trk halkna yneltilmi etnik soykrm
sulamas yaplmaktadr. nc ise kltrel soykrm iddias iermektedir.
Ermeni meselesi tarihin derinliklerinde yatan bir sorun olmaktan km,
blgesel politikalarda lkemize kar kullanlan bir politik ara hline
gelmitir. Trkiyeye ynelik politik-psikolojik operasyon yapmak isteyen
lkeler, Ermeni soykrm iddiasn gndeme getirerek Ankaray bask altna
almaya almakta ve bunda da baarl olmaktadrlar.
Avrupa Birlii de Avrupa Parlmentosu aracl ile Ermeni meselesini,
ortada bunun iin hibir nesnel gereke olmamasna ramen, Trkiye ile
ilikilerin gndemine almtr. Olaylarn geliiminden, Szde Ermeni
soykrmnn Trkiye tarafndan kabulnn 128 nmzdeki yllarda,
Trkiyenin ABye girmesi iin bir arta dntrlecei imdiden
grlmektedir. 15 Kasm 2000de Fransz Hristiyan Demokrat milletvekili
Philippe Morillon tarafndan hazrlanan Trkiye raporunda 8. ve 9.
maddelerinde u gre yer verilmitir: AB, Trkiyenin eitli gruplarn
ieren nfusunu oluturan kltrel, dilsel ve din gruplarn temel hak ve
zgrlklerinin tannmasna verdii nemi yeniden hatrlatmaktadr. Bu
sebeple, Trk hkmeti ve TBMMye Trk toplumunun nemli bir paras
olan Ermeni aznl; zellikle bu aznln modern Trkiye devleti
128
Avrupa Parlmentosunun 234 oyla kabul ettii tasar, Trkiyenin Ermeni soykrmn yaptn
iln eder ve Trk hkmetinin bunu kabul etmesini ister. Trkiyenin bu olguyu reddetmesinin
AB yeliine kesin engeli olduunu aklar. Trk hkmetine ve TBMMye, zellikle modern
Trkiye devletinin kurulmas ncesinde, Ermeni aznln maruz kald soykrmn kamuoyu
nnde kabul etmesi ve Trk toplumunun nemli bir parasn oluturan Ermeni aznla taze
bir destek vermesi arsnda bulunur. European Parliament, European Parliament resolution
on the 1999 Regular Report from the Commission on Turkeys progress towards accession,
COM (1999) 513-C5-0036/2000-2000/2014 (COS), 15 Kasm 2000.
83

kurulmadan nce maruz kald soykrm resmen kabul ederek yeni bir
destek salamalar iin arda bulunmaktadr. Bu rapor 234 oyla kabul
edilmitir.
Avrupa Parlmentosunun zaman iinde daha da srarc ve saldrgan
hle geldii, Trkiyenin Kafkasya politikasna mdahale ettii
grlmektedir. Parlmento 28 ubat 2002de elektronik oylamaya gerek
kalmadan, alklarla kabul ettii Gney Kafkasya raporunda yle
demektedir; Komu lkeler olan Rusya, ran ve Trkiyeyi, Gney
Kafkasyann gelimesine yapc biimde katkda bulunmaya arr. Bu
erevede, Rusyay blgedeki asker varln azaltmaya, Trkiyeyi Avrupa
iddialarna uygun bir biimde, zellikle de Ermenistana ambargoyu sona
erdirme konusunda gerekli admlar atmaya arr. Bu erevede, 18
Haziran 1987 kararnda sylendii gibi, Ermenilere ynelik soykrmn
tannmasnn ve uzlama iin bir temel yaratlmasnn altn izer. Btn
bunlara ramen, baz evreler Trkiyenin ABye tam yeliinin Avrupa
Parlmentosu tarafndan onaylanmas gerektii gereini gzlerden karmaya alarak, Parlmentonun nemli bir organ olmadn ileri srerler.
Ancak bu doru deildir. Avrupa Parlmentosu nemi giderek artan bir
organdr ve ABnin siyasal btnleme srecinin demokratik bir dzlemde
gereklemesi iin Parlmentonun etkisinin artmas kanlmazdr.
Ayrca, gerek ulusal parlmentolarda, gerek Avrupa Parlmentosunda
szde Ermeni soykrmnn kabul edilmesi ile birlikte Ermeni lobisi,
Trkiyenin AB yeliini, Ermeni soykrmnn Ankara tarafndan kabulne
balayan bir politikann kabul iin almalara balamtr. En son
Fransada 21 Nisan 2002de yaplan cumhurbakanl seimi birinci
turundan nce, Ermeni Davasn Savunma Komitesi (CDCA) tm adaylara
bir mektup ile u sorular yneltmitir. Ermeni soykrmnn inkrnn
engellenmesi ve soykrm iddialarnn uluslararas alanda tannmas iin ne
tr almalar yapacaksnz?, Trkiyenin Ermenistana uygulad
ekonomik ambargonun kaldrlmas iin ne tr almalar yapacaksnz?
Cumhurbakan aday ve sosyalist Babakan Lionel Jospin, CDCAya
yollad cevapta yle demektedir; Ermeni soykrm konusunda phem
84

yok. Seilmem hlinde Fransada tannan soykrmlarn inkr edilmesini
yasaklayan bir dzenleme yapabilirim. Trkiyenin ABye girmesine ilikin
hl cidd sorunlar var. Bunlar aznlk haklar ile ilgili sorunlar ve modern
Trkiyenin domasndan nce ilenen Ermeni soykrmnn tannmasdr.
12-13 Aralk 2002 Kopenhag Zirvesinden hemen sonra dahi szde Ermeni
soykrm meselesi Fransa Dileri Bakanl mstear Renoud Muselier
tarafndan gndeme getirilmitir. Muselier, Trkiyenin szde soykrm
tanmasn AB yelik sreci erevesinde talep etmitir.129
Avrupa Parlmentosunun Ermeni soykrmna ilikin tasarsn kabul
etmesinden sonra, 8 Mart 2001de, Sevr Antlamasnn imzaland
binann nne, szde Ermeni Soykrmn anmak amac ile zerinde Bu
ant, Fransa tarafndan 29 Ocak 2001de kabul edilen 1915 soykrmnn
ansna ve iki Savata Orta Dou Lejyonunda yaamlarn yitiren Ermeniler
iin yaptrlmtr yazan bir ant dikilmitir. Bu antn Sevr Antlamasnn
imzaland binann karsna yaplmas bir tesadf deildir ve ama
Lozann yok saylmasnn psikolojik atmosferini salamaktr.130 Mustafa
Balbay, geen aylarda bir turist rehberinin Avrupadan Trkiyeye grup
getiren bir kilise kuruluunun geziye katlanlara verdii haritaya Bizi
bekleyen topraklar ibaresini koyduunu bildirdii yazyordu.131 Eer bu
psikolojik bir hazrlk deil ise neyin psikolojik hazrlk olduu phelidir. Bir
dier ifade ile Sevr sendronumunu aamayan Trkiye deil, Avrupadr.
Ermeni soykrm iddialarnn Trkiye ve dnya tarafndan kabul, bu
meselenin kapanmas deil, aksine gerek anlamda almas anlamna
gelecektir. Trkiyeden nce madd ve manev tazminat daha sonra toprak
talep edilecektir. Ermenistan, Trkiye ile mevcut snr tanmamtr ve
tanmamakta srar etmektedir. Trkiye-Ermenistan snrn tanmayarak,
129
130
131
Le Figaro, 22 Aralk 2002.

Bu konuya Prof.Dr. Rdvan Karluk byk bir hassasiyetle dikkat ekmektedir. Rdvan Karluk,
Gmrk Birlii Dnemecinde Trkiye, Gmrk Birlii ne Getirdi ne Gtrd?, Ankara, Turhan
Kitabevi, 1997, s.44-45.
Cumhuriyet, 6 Aralk 2002.
85

toprak talep edeceini aka gsteren Ermenistan ve Ermeni Lobisi,
Trkiye iinde de ykc faaliyetlerde bulunmaktadr. Karadeniz illerimizde
turistler, kyllere, siz aslnda Mslmanlatrlm Ermenilersiniz
propagandas yapmaktadrlar. Bu sreler de tarihsel-psikolojik saldr
srecinin paralardr.
Ermeni soykrm iddialarnn Trkiyenin nne, AB tarafndan gerei
grld zaman konulaca ve Ankaradan soykrm kabul etmesi
istenecei, gelimenin genel seyrinden olduu kadar, imdiye kadarki AB
uygulamalarndan da anlalmaktadr. Kopenhag Kriterlerinin de Trkiye
iin deil, eski sosyalist lkeler iin oluturulduu ve aniden Ankara
Anlamasn 1964te imzalam olan Trkiyenin nne konduu akllardan
karlmamaldr.
Bugn, Ermeni meselesi gibi gndemde olmasa bile, zerinde youn
olarak allan ve ortaya karlmak istenen bir husus da Pontus Rumluu
meselesidir. Pontus diye hayal bir konuyu canlandrmak amacyla onlarca
yldan bu yana alan 176 Atina destekli Pontus dernei ve Yunan
istihbarat servisi, 1990larn bandan itibaren Karadeniz blgemizdeki
youn bir propoganda faaliyeti iindedirler. Trk genlerine Yunanistanda
niversite burslar verilmekte, aslnda Mslmanlatrlm Rum olduklar
anlatlmaya allmaktadr. Blgeye turist olarak gelen Yunan
vatandalarnn, olduka saldrgan bir tarzda, blge insanna ynelik
subversif faaliyette bulunduu bilinmektedir.
Yunanistan, Trabzon kentimizde konsolosluk amak iin uzun bir
sreden beri giriimlerde bulunmaktadr. 19 Eyll 1997de Yunan bandral
Elefteros (zgr) adl bir gemi, Karadenizde evre temizlii bahanesi ile
Fener Rum Patrii Bartholomeus ve Pontusu Yunanllar ile Trabzonu
ziyaret etmek istemi ise de Trabzon halknn hakl tepkisi sonucunda
limana giremeden geri dnmtr. Pontus meselesi gibi bir sorun
yaratmak ve bunu uluslar aras plna tamak isteyen Pontus dernekleri ve
Yunan istihbarat, yzbin Pontuslu Yunanlnn soykrma tbi tutulduunu
ileri srmektedirler. Ksa bir sre nce, Yunan Savunma Bakanl,
86

Tugeneral Lonnis Zampartasn kaleme ald ve nszn Savunma
Bakanl Kurmaylk Genel Mdr Evimpelos Horafasn yazd Otuz
kere Pontus Olanlarn Topra adl bir kitap yaynlayarak, Yunan
istihbaratnn ortaya att iddialar tekrarlamtr.132
Pontus Rumluunun kltrel varlnn kabulnn ve asimilsyonun
sona erdirilmesi isteinin, Trkiyeye kar gerekletirilen psikolojik sava
eylemlilii erevesinde, nmzdeki yllarda giderek artan bir younluk ve
etkinlikle gndeme geleceine ahit olunacaktr.133
Keza, ipular imdiden belli olan Fener Rum Patrikliinin
stanbulu(da) bir Vatikana dntrlmesi, gelecek on yl iinde
Avrupann Trkiye politikasnn nemli bir paras olacaktr.134 Fener Rum
Patriklii, AB nezdinde resm bir temsilcilii 1994 ylndan beri
bulundurmaktadr ve kendisine devlet bakan protokol uygulanmaktadr.
Ankara bunun egemenliinin ve Lozann ihlli olduunu grmezlikten
gelmektedir. Fener Rum Patrii sadece ekumeniklik iddias ile Trkiyeye
diren gstermekte kalmayp, din alannda tahakknc bir tavr ile
Ankarann varln kabul ettii ve Atatrk tarafndan stanbula yerletirilen
Trk Ortadoks Patrikliinin varln tanmayarak onunla mcadele
etmektedir.135
Avrupa Parlmentosu belgelerinde stanbuldan Constantinopolis diye
bahsedilmeye balanmtr. 136 Keza Parlmento, Anadolunun deiik
132
133
134
135
136
(97/A) Orkun Dergisi, Say 55, Eyll 2002, s. 11.

Milliyet, 5 Aralk 2001; Giresun Jandarma Blge ve Garnizon Komutan Tugeneral Baki
Onurluba blge halkna arda bulunarak, Karadeniz blgesinde alan Yunan ajanlarnn
ihbar edilmesini istemektedir.
Avrupa Parlmentosu kararnda dnyann her tarafndaki milyonlarca Ortodoks Hristiyan iin
Konstantinopolisteki patrikhanenin nemi gznnde bulundurularak, Patrikhaneye
dorudan bal olan Heybeliada Ruhban Okulunun derhal yeniden almas konusunda Trk
yetkililerine arda bulunur. European Parliament, Resolution on violations of religious freedom in Turkey, BA-1132, 1134, 1156, 1163 and 1179/96, 24 Ekim 1996.
(99/A) Star, 27 Kasm 2002.
A.g.b.
87

yerlerinde bulunan ykk veya mze hline getirilmi olan kiliseleri gndeme
getirmeye balamtr. Bu erevede, Ancak, Hristiyan kiliseleri, zellikle
mlkiyetle ilgili olarak, zorluklarla kar karya bulunmaya devam
etmektedir... eitli kiliselerin yasal statlerinin tannmam olmas, din
personelin Trkiyeye eriebilmesi de dhil olmak zere, baz kstlamalar
yaratmaktadr137 gr gndeme getirilmitir. Bu tr yaklamlar ak bir
tehdit iermektedir. Hangi kiliselerin yasal stats ve hangi din personelin
Trkiyeye ulaabilmesinden bahsedilmektedir?
Hlen Ermeni, Pontus ve Fener-Rum Patrikhanesi meseleleri Trkiye
iin bir tehdit oluturmamakla birlikte her yap da risk kategorisine
alnarak, bunlarla ilgili her trl gelime yakndan incelenmelidir. AB-Uyum
Yasalar erevesinde, aznlk vakflarna tanmaz mal edinmeleri
dorultusunda hak tannmas, bu izlemeyi daha da gerekli klmaktadr.
Ancak, AKP hkmetinin yapt ilk dzenlemelerden birisi, vakflara
tanmaz edinme izni verme yetkisini, bakanlar kurulundan alarak, Vakflar
Genel Mdrlne devretmek olmutur.133 Bu tavr da gstermektedir ki,
Trk siyasal eliti, riskin farknda deildir veya deilmi gibi yapmaktadr.
f) Ekonomik Boyut
ABnin Trkiyenin federalletirilmesi projesinde ekonomik operasyon
boyutunu Gmrk Birlii oluturmaktadr. Gmrk Birlii, Brksel
tarafndan tasarlanm ve Ankaraya dayatlmamtr. Aksine, Ankarann
srarl abalar ile Brkseli olumas konusunda ikna ettiini zannettii bir
projedir. AB ise projeyi ekillendirerek tamamen kendi menfaatleri
dorultusunda bir modern-koloni anlamas yapsna sokmutur.
Trkiyenin Gmrk Birliine girii ile ilgili en soukkanl
deerlendirmelerden birini yapan Fransann eski Ankara Bykelisi Eric
Route yle demektedir: Trkiye, byk tavizler verdii ok haksz bir
137
(100/A) Cumhuriyet, 27 Kasm 2002.
88

anlamaya imza att. Tansu iller, oy kaybeden partisine eyiz getirme
kaygs ile pazarlk etmeye cesaret edemedi. Bu anlama yeniden
dzenlenmezse, Trkiyenin ekonomisi asndan bir felket olur. Avrupa
pazar istiyordu, istediini fazlasyla elde etti.138
Gmrk Birlii Anlamas Trkiye pazarn ABye aarak ABnin
kendisini tam yelie kabul etmesini hzlandrma yolunda tek stratejik
kozunu yitirmitir. Bu anlama, ayrca Trkiyeyi AB ile, devletler hukuku
asndan bakldnda adil olmaktan tamamen uzak, yeni bir tr koloni
ilikisi erevesine sokmutur. ngiltere Babakan Tony Blairin st dzey
diplomat danmanlarndan Robert Coopern gnll ve ibirliki
emperyalizm diye nitelendirdii iliki trnn en somut rneklerinden biri
Gmrk Birlii anlamasdr.139
Bu anlama ile birlikte, Trkiye tek tarafl olarak egemenliini kstlam,
kendi hakknda alnan kararlara mdahil olmadan kabul etmeyi
benimsemitir. Dier bir deyile, bir anayasa ihlli gereklemitir. nk,
Ankara, Ortak Gmrk Tarifesine uymay kabul ederek, gmrk vergisi
alma veya yeni tarife koyma hakkn Brksele devretmitir. Bu, Trk
halknn, TBMMye verdii egemenliinin kullanlmas srecini ihll eden bir
anlamadr.140
64 maddeden oluan bu anlamaya gre Trkiye, ABnin d ticaret
politikasnn bir paras olan gmrk birlii ilikisi iine girmitir. Dier bir
ifade ile, Trkiye, ABnin d politikasndan ayr dnlemeyecek olan d
ticaret politikasna uymak zorunluluunu gnll olarak yklenmi ve
bamsz d ticaret politikasna tamamen son vermitir. Gmrk Birlii
Anlamasnn 16, 52 ve 64. maddeleri, Trkiyenin bamsz bir devlet
olarak sahip olmas gereken birok yetkisini snrlandrmakta ve ortadan
138
139
140

kaldrmaktadr. Trkiye, ABnin bugne dein nc lkeler ile imzalam
olduu ve ileride imzalayaca ticaret anlamalarna Trkiyenin ulusal
karlarna ters dse dahi be sene iinde uyum salamak zorundadr.141
Gmrk Birlii anlamasnn Trkiyeyi nasl bir amaza soktuunu Erol
Manisal, u iki arpc rnekle izah etmektedir: AB, Kbrs Rum Ynetimi ile
serbest ticaret anlamas imzalad iin Trkiye de be sene iinde Kbrs
Rus Kesimi ile karlkl olarak gmrkleri sfra indirmek zorunda kalaca
bir srece girmitir. te yandan, Brkselin nmzdeki dnemde
Azerbaycana ticaret ambargosu iln etmesi ve Ermenistan ile gmrksz
ticaret anlamas yapmas durumunda Trkiye bu karara uymak zorunda
kalacak, uymaz ise ABnin yaptrmlar ile karlaacaktr.142
Ayrca, AB, Trkiyenin nc lkelerle tercihli serbest ticaret
anlamas yapma hakkn kstlamtr. Trkiye, byle bir anlamay ancak
Gmrk Birliini etkilememesi kayd ile yapabilir. Oysa, ABnin yapaca
anlamalarda byle bir kayt veya Trkiyenin menfaatlerinin gz nne
alnmas gibi bir husus yoktur. Trkiyenin, rnein zbekistana kredi
vererek ticareti tevik etmesi durumunda, Ankara nc bir lke olan
zbekistann Trkiyeye mal satmasn/almasn salayacak imtiyazl bir
ortam yaratt iin AB/AB ye lkesi veya firmasnn bavurusu ile bu
srece son verilecektir.143
Gmrk Birliinin d ekonomik politika alannda nasl Trkiyenin
aleyhine gelitiini gstermeleri asndan aadaki iki rnek nemlidir.
1998de Trkiye, Makedonya ile imtiyazl ticaret anlamas yapmak
istediinde AB buna kar km ve Trkiye vazgemitir. te yandan,
1998de AB, Tunus ile serbest ticaret anlamas yapmtr. Fakat,
Trkiyenin bundan yararlanmas iin Tunus ile ayr bir anlama yapmas
gerekmitir. Ancak, Ankara derhal bavurmu olmasna ramen, Tunus,
141
Milliyet, 1 Temmuz 1996.

Robert Cooper, The New Liberal Imperialism, The Observer, 7 Nisan 2002.
Karluk, a.g.e. s. 66.
142
143
89
Manisal, a.g.e. ss.103-105.

A.g.e. s.105.
A.g.e. s.106.
90

Tunus pazarnda rekabet etmek istemeyen AB lkelerinin basks ile
Trkiyenin talebine cevap vermemektedir.144
zetle, Trkiyenin, bir devletin d politikasnn temel aralarndan birisi
olan, ekonomik d politikas diye bir politikas kalmamtr. Bu noktada
Ankara, ABnin ald kararlar uygulamaktan baka aresi olmayan bir lke
durumuna dmtr.
Bu ekli ile Gmrk Birlii, bamsz Cumhuriyete ynelik en byk
saldry oluturmaktadr. Trkiye, Gmrk Birlii ile byk bir ekonomik
zarar sreci iine girmitir. Devlet Bakan kr Sina Grel, Trkiyenin
Gmrk Birliinden sonra oluan zararnn 53 milyar ABD Dolar olduunu
belirtmektedir.145 Trkiyede Gmrk Birlii srecini ilk kez ekonometrik
model ile inceleyen bir aratrmada ise Trkiyenin zararnn 78 milyar ABD
Dolar olduu tespiti yaplmtr.146
Trkiye, ekonomik rasyonaliteden ok, politik rasyonalite ile izah edilen
bir yaklam sergileyerek, Gmrk Birliine girmitir. Ankara asndan
ama, Brkseli zor bir konuma itmek ve Trkiyenin tam yeliini
hzlandrmak olmutur. Bundan dolay da yukarda ortaya koyulan,
Trkiyenin egemenlik haklarn ihll eden birok srecin zerinde
durulmamtr. Bu yaklamla beraber, AB lkelerine uygulanan btn vergi
ve edeer tarifeler kaldrlm ve Trk iletmeleri rekabet edemeyecekleri
bir bloa snrlarn, zerinde fazla dnmeden, dier aday lkelere
salanan yapsal uyum yardmlarn gvence altna almadan amtr.
Trkiye, Gmrk Birlii srecinden, politik beklentilerin yan sra ekonomik
faydalar da ummutur. Bu beklentiler u balklar altnda toplanabilir:
a. lek ekonomilerinden faydalanmak,
144
145
146
A.g.e. ss.144-145.
Aydnlk, 12 Mays 2002, s.25.
Bundan sonra ele alnan veriler, ASAM aratrmaclar Dr. Mehmet Arslan, Ali Resul Usul, Bar
ilolu, Deniz Altnba, Seda Serdar ve Zeynep Arkan tarafndan hazrlanan, Haziran 2002 tarihli Gmrk Birliinin Trk Ekonomisi ve Btesine Etkilerinin Analizi raporundan alnmtr.
91

b. Firma ve endstri asndan olumlu dsal etkiler,
c. Kutuplama etkisi,
d. Blgeye ve reel yatrm miktarna etkisi,
e. Ekonomik etkenlik ve istikrara etkisi.
Ancak, anlan ekonomik beklentilerin gerekleebilmesi iin, Trk
ekonomisinin, tam ye lkelerin ekonomilerinin olduu gibi, uyum kredi ve
hibeleri ile desteklenmesi arttr. te yandan, Brksel Trkiyeyi, ABye
tam yelik kriterleri asndan deerlendirdiinde, byle bir ekonomik
entegrasyon iin Trkiyenin 2001 yl itibaryla dahi hazr olmadn
ilerleme raporlarnda ifade etmektedir. Ankarann Gmrk Birliinden en
ok fayday bekledii lek ekonomisinde bile salad fayda son derece
snrl olmutur. Hatta baz sektrlerde Gmrk Birliinin etkisi olumsuz
olmutur.
hracat verileri iin enerji, ithalt verileri iin ise iecek ve ttn
sektrleri haricinde tm sektrler Gmrk Birlii sonrasnda yapsal bir
deiimden gemitir. Dier en arpc nokta, Trkiyenin her zaman iin
en kuvvetli olduu alan olarak vurgulanan tekstil ve giyim sektrnde
ihracat ynnden Gmrk Birliinin herhangi bir olumlu etkisi olmazken
bu sektrde ithalt byk lde artmtr.
Trk sanayini oluturan sektrlerin retiminin toplam retim ierisindeki
paylarnda, Gmrk Birlii ile beraber yapsal bir deiimin olup olmad
incelendiinde, 16 sektrden sadece nde yapsal deiimin yakalanm
olduu ve bunlardan ikisinde retim paynn azalma ynnde olduu
gzlenmitir. Bundan ortaya kan arpc sonu dokuma, giyim eyas,
deri sektrlerinin toplam retim ierisindeki paynda Gmrk Birlii ile
beraber yapsal bir deiim olmaddr.
lek asndan, Gmrk Birliinin firmalara etkisini ortaya koymak
amacyla, her bir lek grubu iin katma deer byme orannda yapsal
bir deiimin olup olmad incelendiinde, ortaya kan sonu udur:
Beklentilerin aksine, Trkiye iin kan sonularda kk lekli firmalarn
92
katma deer deiim oranlarnda istatistiksel olarak anlaml bir deiim

olmazken, orta ve byk lekli firmalarda istatistiksel olarak anlaml bir
d gzlenmitir.
Dolardan 1,71 milyar Dolara ykselerek 0,90 milyar Dolarlk bir art
gstermitir. Bu durum Gmrk Birliinin ithalt zerindeki artrc etkisinin
ihracat zerindeki artrc etkisinden daha fazla olduunun gstergesidir.
Katma deer deiim oranlar, aslnda her bir lek grubu iin de d
gstermi, hatta eksiye dnmtr. Bunun tesinde, orta ve byk lek
gruplar iin bu deiim istatistiksel olarak anlaml dzeydedir. Ortaya
kan bu tablo Gmrk Birliinin lekler zerindeki etkisi ile ilgili,
beklentilere ters den bir grnm sergilemektedir.
hracatn ithalt karlama oranlar da yukarda kan sonucu destekler

niteliktedirler. Gmrk Birlii ncesi % 64,86 olan ihracatn ithalt
karlama oran, Gmrk Birlii sonras % 59,02 dzeyine dmtr. Bu
rakam NAFTAya ynelik ihracat artlar ve Rusya Federasyonu ile hem
ihracat ve hemde ithalttaki artlar da kapsamaktadr. ayet, bu iki
gelime dikkate alnacak olursa ihracatn ithalt karlama oran daha da
decektir.
Bte verileri zerinde, Gmrk Birliine geilmesi ile beraber

herhangi bir yapsal deiimin olup olmad aratrldnda, yapsal
deiimin yakalanmakta olduu ve serilerin ortalamalarnn Gmrk Birlii
ile beraber deimi olduu gzlenmektedir. Ulalan bu sonu, dnyada
dier hzla serbestleen ekonomilerde yaanan reel faiz artlar ile uyumlu
bir sonucu yanstmaktadr. Faiz d bte, Gmrk Birlii ncesi ve
Gmrk Birlii sonras her iki dnem iin de fazla verirken, bte dengesi
ak vermektedir. Bu durum, faiz harcamalarnn bte zerinde nemli bir
rol olduunu gstermektedir. Yaplan hesaplamalar, faizlerdeki bu
ykselmenin i bor faiz demelerine getirdii nemli ek yke iaret
etmektedirler. Ayrca, faizlerdeki bu ykselmelerin, bte ann GSMH
iindeki payn, Gmrk Birliine geiten hemen sonra byk oranda
artrd da gzlenmektedir. Yaplan bir simlsyon almasnda,
faizlerdeki ykselmenin bte aklarna etkisi ortaya konulmutur.
Btenin gelirler ksmnn bir paras olan gmrk vergisi gelirlerinin GSMH
iindeki pay Gmrk Birliinden sonra azalmtr.
Toplam ihracatn GSMHya oran Gmrk Birlii ncesi %8,57, Gmrk
Birlii sonras %11,19dur. thalt ile ilgili oranlara baktmzda ise Gmrk
Birlii ncesi iin %13,58 ve Gmrk Birlii sonras iin %19,94 olmutur.
D ticaret ann GSMHye oran asndan, Gmrk Birlii ncesi %5,02 olan bu oran, Gmrk Birlii sonras -%8,75 olarak deimitir.
Yani d ticaret a artmtr. Dolar deeri olarak bu ak 0,81 milyar
93
Gmrk Birlii ile beraber TL kurunda yapsal deiim olmad hipotezi

dorudur. Gerekten de, Gmrk Birlii sonrasnda yeterince yksek
devalasyon gereklememitir. Ancak, Trkiye gibi devalasyonun
enflsyona yansma derecesinin yksek olduu lkelerde, retim ve
verimlilik artna dayal olmayarak yaplan devalasyon, enflsyon
sarmalna dnebilir. Dolaysyla, bu anlamda yeterince devalasyon
olmamas, Gmrk Birlii sonras ihracatn istenen dzeyde artmamas ve
ithaltn da azalmamas dolaysyla, d ticaret ann olumlu ynde
etkilenmesi beklenemez.
Gmrk Birliinin, Trk d ticaretinin, sektrlere dalm asndan,
yapsn deitirdii sonucuna ulalmtr. Ancak, bu yap deiim ihracatta
arpc bir biimde grlrken, ithaltta daha zayf kalmaktadr. Tekstil ve
giyim sektrnde ise alnan beklenenin tersine sonular artc bir
durumu ortaya koymaktadrlar.
Gerek blgelere yaplan toplam ihracat ve ithalt miktarlarndaki yzde
deiimlere, gerekse her bir blgenin toplam ihracat ve ithalt iindeki
paylarna bakarak genel bir deerlendirme yaptmz zaman aadaki
arpc sonular ortaya kmaktadr:
En ok ticaret yaptmz lkeler arasnda yer alan ve Avrupa
Birliinin en nemli lkelerinden biri olan Almanya ile olan ticaretimiz
94

neticesinde, Dolar aylk yzde deiim serisi zerinde Gmrk
Birliinden sonra herhangi bir deiimin olmad sonucuna
varlmtr. Bu da TLnin ar deerlendiinin bir iaretidir. Byle
durumlarda ithaltn hzla artmas beklenen bir durumdur.
Gmrk Birlii sonras dier blgelere gre greceli olarak azalmtr.

Oysa teoride, gmrk birliklerinin ticaret yaratma etkisine dayanarak
Almanya ile olan ilikilerimizin kuvvetlenmesi beklenirdi.
Gerek ithalt gerek ihracat ynnden Rusya ile olan ilikilerimize
baktmzda, bu ilikilerin Avrupa ile Gmrk Birliine girdikten
sonra kuvvetlenmi olduunu gryoruz. Oysa gmrk birliklerinin
ticaret saptrc etkisinden dolay bu sonucun tersi bir sonu
beklenmekteydi.
NAFTA ile olan durumumuza baktmzda, blgeye olan ihracatn
Gmrk Birlii sonras artm olduu ancak ithaltn azalm olduu
gzlenmektedir. D ticaret zerindeki bu olumlu etkinin Avrupa
lkelerinden deil de NAFTAdan gelmi olmas, olduka artc bir
sonutur.
Avrupa ile olan ticaretimize genel olarak baktmzda ise Gmrk
Birlii sonras ithaltn art ynnde etkilendiini grrken ihracatn
azalm olduunu grmekteyiz. Bu durum, d ticaret asndan
Gmrk Birlii sonras, Avrupa lkeleri ile yaplan ticaretin olumsuz
etkilerinin olduunu gstermektedir.
Gmrk Birliine girilmesinden sonra d ticaret anda bir art
gzlenmitir. 1990-1995 dnemi iin ortalama olarak d ticaret
ann GSMHye oran -%5,02 iken bu oran 1996-2000 dnemi iin
-%8,75 olarak deimitir. Dolar deeri olarak bu ak 0,81 milyar
Dolardan 1,71 milyar Dolara ykselerek 0,90 milyar Dolarlk bir art
gstermitir.
Gmrk Birliine girilmesinden sonra, ihracatn ithalt karlama
orannda bir d gzlenmitir. Gmrk Birlii ncesi %64,86 olan
bu oran Gmrk Birlii sonras %59,02ye gerilemitir.
Yukardaki iki maddede vurgulanan olumsuz etkileri giderebilecek
dzeyde devalasyon yaanmamtr. Yaplan yapsal deiim testleri
95
Ekonominin ve finansal piyasalarn serbestlemesi, mal kesime, reel

sektre ve borsaya ar ksa vadeli fon girii ile tketim harcamalar
(zellikle TLnin ar deerlenmesi ile ithal rn talebinin hzla ykselmesi)
hzla uyarlm, yatrm harcamalarnn ayn hzda geliememesi gibi
nedenlerle konjontrel dalgalanmalarn boyutu ve skl artmtr. Bu
gelimeler de belirsizliin ykselmesini ve daha yksek faiz oranlarn
beraberinde getirmitir.
Gmrk Birliine girilmesinin kamu btesi zerindeki etkileri iki
kanaldan grlmektedir. Bunlardan bir tanesi faizler, dieri gmrk vergisi
gelirleridir. Bu iki etkinin bte zerindeki toplam maliyeti yaklak 68,637
milyar Dolardr. Aadaki iki madde bu toplam maliyetin dalmn
zetlemektedir.
Yaplan yapsal deiim testleri, Gmrk Birliinin hazine faizleri
zerinde ykseltici bir etkisi olduunu gstermektedir. Yllk reel hazine
faizleri hesaplandnda Gmrk Birlii ile beraber bu faizlerin ortalama
olarak 12,46 puan artm olduu grlmektedir. Bu artn i bor faiz
demelerine yansmas ise 57,867 milyar Dolar kadardr. Ayrca yaplan
simlsyon almas gstermektedir ki, faizlerdeki bu art yaanmam
olsayd bte aklarnn GSMH iindeki paylar da ok daha dk
seviyelerde kalacakt.
Gmrk Birlii ile beraber gmrk vergilerinin GSMH iindeki paynda
bir d grlmtr. Bu dn 1996 yl bandan 2001 yl sonuna
kadar bte zerindeki maliyeti, yaplan projeksiyon almas sonucunda
6,191 milyar Dolar olarak bulunmutur. 2002 yl ve takip eden 10 yllk
dnem iin gmrk vergisi kayplarnn toplam net bugnk deeri ise
4,577 milyar Dolar olarak tahmin edilmitir. Sonu olarak gmrk vergisi
kayplarnn bte zerine toplam maliyeti 10,77 milyar Dolar kmaktadr.
96

Gmrk Birlii erevesinde Trkiye, 2001 ylndan itibaren eitli
blgelere farkl gmrk tarifeleri yoluyla farkl nominal koruma oranlar
uygulamaya balamtr. Avrupa Birlii lkelerine uygulanan oran ABD ve
Japonya gibi dier nemli lkelere gre daha dk bir dzeyde
kalmaktadr. Bu AB lehine ama Trkiyenin aleyhine ticaret saptrc etkinin
Trkiye zerine toplam maliyeti 8,4 milyar Dolar olarak ortaya kmaktadr.
Gmrk Birlii sonras makroekonomik istikrarszlk ve gmrk vergisi
kayplar dolaysyla Trkiyenin kamu maliyesi zerine toplam 68,637
milyar Dolarlk bir yk binmitir. te yandan Gmrk Birliinin ticaret
saptrc etkisi sadece ABnin avantajna ileyerek Trkiyenin zel ve kamu
kesimlerine 8,4 milyar Dolar kadar bir ek maliyet getirmitir. nk benzer
mallar AB reticilerinden %1,34lk gmrk vergisi ile dier lkelerden ise
%6,92 ile alnmaktadr; dolaysyla ABli reticiler lehine %5,58lik bir fiyat
avantaj salanm olmaktadr. Toplam 77,037 milyar Dolarlk bu cidd yk
karl ABden alnan uyum amal yardmlar (kredi ve hibeler) ihmal
edilebilir boyuttadr.

krizlerle birlikte yabanc sermayenin denetimine girmitir. Trk ekonomisi,
devletin bamsz politikalar retmesini engelleyecek kadar yabanc
denetimine ak ve zayf bir ekonomi hline gelmektedir.
borlar mill gelirin % 68ini olutururken, 2002 ylnn ilk alt aynda
toplanan vergiler i bor faizlerinin ancak % 78ini karlamaktadr. 2001
yl itibaryla d borcumuz 118,488 milyar ABD Dolar, i borcumuz ise
25,3 faiz 77,4 ana para olmak zere 102,7 milyar ABD Dolardr.
Bu i ve d bor yk iinde, ABnin Trk ekonomisi zerinde
oluturduu bask byk bir rol oynamtr. Ancak, AB ile ilikilerde politik
olduu gibi ekonomik rasyonaliteyide yitiren Trk sekinleri, analiz deil
tutku ile ABye yaklatklar iin Gmrk Birliinin ar sonularn deerlendirememektedirler.
Trkiyenin, Gmrk Birlii MEDA program ve aday konumu nedeniyle

kendisine vaat edilen yardmlarn tamamn alamad grlmektedir.
Bunun nemli bir nedeni Yunan vetosu olmakla beraber, Avrupa
Parlmentosu tarafndan Trkiyedeki insan haklar, aznlk haklar ve
demokrasi eksiklii gibi sorunlar ileri srlerek yardmlar azaltlm ya da
durdurulmutur.
Sonu olarak;
Artan reel faizlerin bteye maliyeti:
Gmrk vergi kayplar:
Ticaret saptrc maliyetler:
TOPLAM:
58,867 milyar Dolar

10,77 milyar Dolar
8,4 milyar Dolar
77,037 milyar Dolar
Trk ekonomisinin kayb olmutur.

Trkiye ekonomisi, dnyann en ok i ve d borcu olan ekonomilerinden biri hline gelmitir. Bu ekonominin denetimi, son ekonomik
97
98

esasnda bir mcadele verirken onlarla ayn etnik gruba mensup olan
dierleri ise sosyal huzursuzluk ve devlet gvenlii konusundaki hassasiyetlerden hareket ile Trkler ile dayanma iine gireceklerdir. Alev-Sunn
ayrmas ise ksa bir sre iinde etnik hatlar atmasnn iine ekilerek
geri plna itilecektir. Etnik bir cehennemin iine srklenme riski byk
olan Trkiyenin nne 2010larda yeni koullarn konulmas byk bir ihtimaldir ve bu imdiden AB koridorlarnda konuulmaktadr.147
SONU
Austos 2002 AB Uyum /Etnik Yaplandrma Yasalar, Lozana dayanan
Trkiye Cumhuriyeti devletinin zerine oturduu millet anlayn ar bir
ekilde zedelemitir. Bu bir kar-devrimdir ve Cumhuriyeti savunmak ile
ykml btn kurulular bu anlamda grevlerini yerine getirmemitir.
Ancak, kar-devrim bitmemitir ve hedeflerine henz ulaamamtr.
Trkiyenin ABye tam yelik iin iine girdii ve 2020lere kadar
sarkacak olan sre bir Trk Glasnostunun n koullarn
hazrlamaktadr. Eer ertelenmezse 2008de son genilemenin
gereklemesinden sonra, AB bir sre iin iine kapanacak ve kurumsal
derinleme srecini younlatracaktr. 2010larn ortalarnda ABnin tekrar
bymesi gndeme geldiinde, sz konusu olan adaylar arlkl olarak
etnik sorunlar yaayan Srbistan, Karada, Hrvatistan, Bosna-Hersek,
Arnavutluk ve Ukrayna olacaktr. AB, bu lkeleri iine almadan nce, bu
lkeler iin eski Dou Bloku lkeleri iin Kopenhang Kriterlerini hazrlad
gibi etnik merkezli yeni kriterler hazrlayacaktr. te yandan, Trkiyenin
ekonomik mekanizmalar kullanarak mal kaynak aktarm ile manipule
edemeyecei bir etnik bilin patlamas, Trkiyeyi SSCBnin 1986-91
arasnda yaad srece benzer bir dnemi yaamaya srkleyecektir.
Trkiye, 3-9 Austos 2002 tarihleri sonrasnda AB Uyum Yasalarnn kabul
edilmesinden sonra balayan srete byk bir sosyal huzursuzluk ve i
atma srecine girmitir. Eer gereken nlemler alnmaz ise toplum etnik
ve dinsel fay hatlar boyunca paralanacaktr. Trk-Krt blnmesinde, bir
blm etnik yap mensubu Krt izginin at yolda ilerleyip etnik haklar
99
Trkiyenin AB yesi olmas iki n artn yerine getirilmesi ile

mmkndr. ABnin varln koruyup bir sper gce doru evrilmesi;
bunun iin gereken, ekonomik, politik, kltrel koullar hazrladktan sonra
mevcut sper g olan ABDye meydan okumaya kendisini hazr
hissetmesi ve AB bu sreci yaarken Trkiyenin ABnin kontrol ve
gdmnde bir kurumsal ve toplumsal dalma srecinden geerek mill
devleti tasfiye etmesi ve dntrmesi veya bu tasfiye/dntrmenin n
koullarn hazrlamasdr.
Btn bu srelerin Trkiyeyi getirmesi muhtemel olan nokta vardr.
Birinci nokta, Trkiyenin ABye 25 yl sonra da olsa girmek iin, etnik
grup/gruplar iin nce kltrel daha sonra politik zerklii veya federal bir
yapy kabul etmesidir. kinci muhtemel nokta, Ankarann AB ile ilikilerini
bugnk izgi zerinde bir sre daha devam ettikten sonra devletin bu
sreci durdurmak istemesi hlinde veya bu srece Trk vatandalarnn bir
blmnn devletlerini kaybettiklerine inanmalarndan tr tepki
gstermeleri sonucunda, lkenin bir i savaa srklenmesi ve
paralanmasdr. nc muhtemel nokta ise bir i savatan sonra
devletin yeniden ekillendirilmesi ile federal bir Trkiyenin kurulmasdr.
Bu noktada dikkat ekilmesi gereken husus, ABnin taleplerinin yerine
gelmemesi veya Trkiyenin bir i savaa srklenmesi durumunda neler
yapabileceinin fikr egzersizini imdiden yapmaya balam olmasdr.
147
Ayhan imek, Birlie yelik Zorlaacak, Cumhuriyet, 1 Temmuz 2002; Etnik Cehennem
fadesi Dr. Ali Resul Usla aittir.
100

Eski Fransz Kltr Bakan AByi ve amalarn tanmlamak iin yapt
konumada gelecekte ve gerekirse bugn, Kosovada yaptmz gibi Krt
halkn da savunup koruyacaz. ABnin ne stratejik karlar ve ne de
ekonomik karlar diktatrler ile mcadelemizi nleyemez.148 diyerek
grlerini ifade etmitir.
Tarihte barl yollardan mill bir devletin federal bir devlete dnmesi
ancak Belika rneinde grlmtr ve bu rnein Anadoluda tekrar
etmesi ok zordur. Bu erevede, Trkiye Cumhuriyeti devletinin bir mill
devlet, hatta bir devlet olarak bile varln srdrebilmesi, mevcut ABye
tam ye olma politikasn tamamen terk etmesine baldr. Uzun zamandan
bu yana Trk siyasal sekinlerinin ve basnn kendi kendine yapt beyin
ykamann sonucunda, Trkiyenin AB dnda bir seenei olmadna dair
psikolojik bir atmosfer olumu ise de, AB ile tek iliki eklinin AB tam
yelii veya Gmrk Birlii olmad, AB ile esas uyumlu ilikinin ancak
AB/Gmrk Birlii erevesi dnda kurulaca ksa zamanda
anlalacaktr.
Bu seim, ABnin son yllarda Trk siyaset ve ekonomisi zerinde
kurmu olduu hegemonik yapy kracak, Ankarann iine dt sanlan
egemenlie son vererek, gerek egemenlik yapsnn olumasn
salayacaktr. Bylece zihnen olduu gibi fiilen de bamszln elde
edecek olan Trkiye, seenekleri zerinde daha bamsz dnmeye
balama imknn bulacaktr. nk, Trkiyenin ABden baka hibir
seeneini olmadn sylemek, eer bir cinnet annda sylenmemi ise,
byk bir fikr tembelliin sonucudur.
Ebed grnen dnya tarihi evrelerinin hep bir sonu olmutur. Daha
yeni terk ettiimiz Souk Sava dnemi dahi, bugn geriye baktmzda
sadece 40 yl srmt denilen bir tarihsel dnemdir. Bugn dnya,
kreselleme, AB gibi sonlu yeni projelerin iinden gemektedir. Bu
projeler de bir gn sona erecek ve yeni yaplanmalara doru
148
Mine Krkkanat, Eski dost, yeni dman, Radikal, 29 Mays 1999.
101

evrileceklerdir. Trkiye asndan nemli ve yaamsal olan, Trkiyeyi
kurulu esaslarna sadk kalarak, toplumsal bar, toprak btnln
koruyarak demokratik hukuk devleti erevesinde toplumsal refaha
ulatracak bir politik konsept gelitirmektir.
Bu politik konsept, AB ile tek iliki modelinin AB tam yelii olmad
n kabulnden hareket etmek zorundadr. Ancak, dier bir n kabul de,
Trkiyenin mevcut 15 ye ile d ticaretinin % 51-52sini gerekletirdiini,
aday lkelerle birlikte bu orann % 60lara ktdr. Dier bir ifade ile AB,
Trkiye iin ekonomik bir gerektir ve yle kalacaktr. Bundan dolay,
Trkiye, AB ile ilikilerini yeni, gereki ve hem Trkiye hem de AB iin adil
bir model erevesinde gelitirmek zorundadr. Trkiyenin ABye tam
yelik politikasndan geri adm atmas Trkiye zerindeki hegemonik AB
basksn kaldraca gibi, AB zerinde de Trkiyenin oluturduu ve
birok Avrupal iin psikolojik sorun olan basky kaldracaktr. Trkiye,
bylece AB ile kendisi iin daha uygun artlar ierecek ve bugnk tek
tarafl yapy ortadan kaldrp, eitler aras ilikiyi kuracak bir sisteme
geme ansna sahip olacaktr. Tabi ki, AB ile ilikiler sadece ekonomik
nitelikli olmamaldr. AB ve Avrupa ile youn politik, asker, toplumsal ve
kltrel ilikiler srdrlmeli, gelitirilmelidir. AB ve Trkiye her alanda
birbirlerine katkda bulunmaya devam etmeli, bunun iin yeni, ortak
mekanizmalar oluturulmaldr.
Trkiyeyi AB yeliine iten en nemli motiflerin basnda ekonomik
kalknma isteinin geldii bilinmektedir. Yukarda da dikkat ektiimiz gibi,
Trkiyenin ABye ye olmas ile birlikte AB fonlarnn Trkiyeye akaca,
olduka phe gtrr bir ekilde ileri srlmektedir. Oysa, Trkiye btn
olumsuz koullara ramen, 1980 ile 2000 yllar arasnda ylda % 4.5 bir
hzla kalknmtr. stelik, AB tam yeliinin ekonomik gelimeyi
hzlandrd ve AB yesi lkelerin AB yesi olmayan lkelerden daha hzl
kalknd tam bir efsanedir. nk bu konuda yaplm olan aratrmalarda
AB tam yeliinin hzl kalknmay beraberinde getirdii sonucuna ulaanlar
olduu gibi tam tersi sonuca ulaanlar da vardr.
102

Ancak, hibir ey, 1968 banda Trkiye ve Gney Kore hemen hemen
ayn noktada iken 2000 ylnda Gney Korenin faal nfus bana rettii
sanayi katma deerini yaklak olarak Trkiyenin yedi katna kard
gereini ortadan kaldrmaz. Bundan dolay Trkiye, yetenekli bir siyasal
elit tarafndan yeni bir raya oturtulmaldr.
te yandan Trkiye, geni hinterlandn ve bu hinterlandn btn
imknlarn kullanmak zorundadr. Trkiye hlen komular ve onlarn
arkasndaki byk pazar ile en az ticaret yapan lkelerin banda
gelmektedir.
2000 yl rakamlar ile bakarsak, Ermenistan hari komularmzn
toplam d satm 174.933.900.000 ABD Dolardr. Trkiye, bu lkelere
ancak 2.198.330.000 ABD Dolar tutarnda (% 1,2) mal satmtr. Bu
lkelerin dalm ise toplam 115.636.700.000 ABD Dolardr ve bu lkeler
Trkiyeye 6.411.423.000 ABD Dolar tutarnda (% 5,5) mal satmaktadrlar.
Toplam 290.570.600.000 ABD Dolar olan ticaret hacmi iinde Trkiyenin
yeri % 2,9dur. Bu rakam bile Trkiyenin yakn evresi ile ticareti nasl
ihmal ettiini gstermektedir. ABye bile sanayi mal ihra edebilecek
durumda olan Trkiye, yakn evresi ile neredeyse ticaret yapmamaktadr.
Bu pazarn dinamiklerini kullanacak olan bir Trkiye, AB ile ilikilerinin de
daha salkl bir ekonomik temele oturmasn salayacaktr.
Trk ekonomisinin gelimesinin, yabanc sermayenin Trkiyeye
gelmesinin nndeki en byk engellerden biri, Trkiyede byk boyutlara
varan yolsuzluk ekonomisidir. Gerek Trk gerek yabanc i adamlar,
yolsuzluk ekonomisi ile byk bir bask altna alnmakta, ya sistemin
paras olmaya ya da yatrmdan vazgemeye zorlanmaktadrlar. Bu
salksz ekonomik yaplanmann ortadan kaldrlmas iin hem siyasal hem
de hukuk sistemde baz temel deiikliklerin yaplmas kanlmazdr.
Keza, Trkiye eer enflsyonu drmeyi baarr, i borlarn temizler ve
faiz oranlarn aaya ekerse Trkiyeye yabanc yatrm aknda
hzlanma olacaktr. Trkiye ahlk anlamda rmemi bir politikac yaps
ile bu sorunlarn stesinden gelebilecek gtedir.
103

Bu erevede, ABnin Trkiyeden talep ettii baz brokratik/idar
reformlarn, modern bir devlet rgtlenmesi iin kanlmaz olduunu
ortaya koymak gerekmektedir. Trkiye, bu reformlar kendi dinamikleri ile
gerekletirmek zorundadr.
Bugnk tartmada, AB ahlk boyut tayan sihirli bir denek olarak
ortaya konmakta, ABnin Trkiyenin btn sorunlarn zecei inanc
beslenmekte ve yaylmaktadr ve arkasndan da u soru sorulmaktadr:
Eer AB olmaz ise alternatif nedir? Bu yanltc ve yanl bir sorudur. Ne
AB ne de onun alternatifi olacak baka bir seenek bir tlsm deildir.
Trkiyenin ihtiyac olan ey, yeni bir yaklam ile gelitirilecek, i
tutarll olan binlerce mikro zmdr. Trkiye adna Trkiyenin
sorunlarn zecek bir makro zm yoktur.
te yandan, Trkiye gibi bir lkenin, ABden baka seenei olmadn
sylemek ve AB dnda kalm bir Trkiyenin geri, ilkel, bir lke olacan
ileri srmek, Trkiyeye, Trk insanna ve Trk tarihine kar inanszlk ve
gvensizliktir.
Elbette, AB kadar youn ekonomik iliki iinde olduumuz bir baka
topluluk mevcut deildir. Ancak, bu keyfiyet Trkiyeyi ABye mahkm
etmez. Trkiye, AB tam yeliini tm fayda ve zararlar ile birlikte
deerlendirmek zorundadr. Bu ereveden bakldnda, ABye tam yelik,
kitapta ileri srlen nedenler ile zaten gerek bir seenek deildir. Bundan
dolay Trkiye tlsmlarn peine dmeden, bu lkenin ar sorunlarn
zecek, Mustafa Kemal Atatrk rnek alan, radikal zmleri ulusal ve
yerel bir yaklamla retmek zorundadr. nk, ABye girmeye almak
uruna irrasyonaliteye kayacak bir Trkiye nasl tehdit altnda ise, 21.
yzylda onurlu yaamak iin gereken politik, ekonomik, kltrel ve toplumsal atlmlar ve dnmleri kendi dinamikleri ile gerekletiremeyen
bir Trkiye de ayn ekilde tehdit altnda olacaktr.
104

Aktan, Gndz, Trkiye ABnin Neresindedir? Mustafa Kahramanyol (der.)
Trkiye-Avrupa Birlii likileri, Ankara, ATO, 2001.
Allen, Christopher ve Nielsen, Jrgen S., Summary Report on Islamophobia in
the EU after 11 September 2001, European Monitoring Centre on Racism and
Xenophobia (EUMC), 2002.
Aydoan, Metin, Bitmeyen Oyun, Trkiyeyi Bekleyen Tehlikeler, stanbul,
Otopsi Yaynlar, 2002.
Ba, Meltem Mftler, Trkiye ve AB, Souk Sava Sonras likiler, stanbul,
Alfa Yaynlar, 2001.
BBLYOGRAFYA
Agriculture Ministers Start Debate on Enlargement and CAP Reform,
Euractive: http://www.euractiv.com/cgi-bin/cgint.exe/687811-714?1100=
1&204&OIDN=1502988&temp=obj7prt, 19 ubat 2002
Candidate Countries Demand Equal Treatment, Euractive:
http://www.euractiv.com/cgi-bin/cgint.exe/826628-452?1100=1&204
&OIDN=1503461&temp=obj7prt, 23 Mays 2002
Candidate Farmers Upset With EU Offer, EUobserver: http://www.
euobserver.com/index.phtml?aid=5891&sid=9, 12 Nisan 2002
Direct Farm Payments to Candidate Countries Under Fire, Euractive:
http://www.euractiv.com/cgi-bin/cgint.exe/1439041-166?targ=1&204&OIDN
=1503351&-home=search, 30 Nisan 2002
France and Germany Argue Enlargement Budget Too High, Euractive:
http://www.euractiv.com/cgi-bin/cgint.exe/687811-714?1100=1&204&OIDN
=1503124&temp=obj7prt, 15 Mart 2002
Germany deny Trick against Ireland on Nice, The Irish Times, 28 Mays
2002.
How Sick Is Europe?, The Economist, Cilt 363, Say 8272, 11 Mays 2002
Limited Manoeuvre for Candidates on Agriculture, EUobserver: http://www.
euobserver.com/index.phtml?aid=5911&sid=9, 16 Nisan 2002
More Funds Needed for Regions in Enlarged Europe, EUobserver:
http://www.euobserver.com/index.phtml?aid=6165, 7 Mays 2002
ABye Katlm Yolunda 13 Aday lke in Avrupa Komisyonu Tarafndan
Hazrlanan Karma Belge ve Trkiye lerleme Raporu 1998, Ankara, Avrupa
Komisyonu Temsilcilii Yayn, 1998.
105
Bacnolu, Tamer ve Bacnolu, Andrea, Modern Alman Oryantalizmi-Alman

Yaynclnn Trkiye Tablosu, Ankara, ASAM Yaynlar, 2001.
Buzan, Barry ve Diez, Thomas, The European Union and Turkey, Survival,
Cilt 41, Say 1, 1999.
Campbell, Donald T. ve LeVine, Robert A., Ethno-centrism and Intergroup
Relations, R.P. Abelson ve dierleri (der.), Theories of Cognitive Consistency: A
Sourcebook, Chicago, Rand McNally, 1968.
Camus, Jean-Yves, Avrupada Ar San Dnmleri, Le Monde
Diplomatique Trkiye, Say 3, 15 Mays 2002.
Cmert, Servet, Jeopolitik, Jeostrateji ve Strateji, Harp Akademileri
Komutanl Yaynlar, Mart 2000,
Commission of the European Communities, 2000 Regular Report from the
Commission on Turkeys Progress Towards Accession, 8 Kasm 2000.
Commission of the European Communities, Communication from the
Commission: Information Note Common Financial Framework 2004-2006 for the
Accession Negotiations, 30 Ocak 2002, SEC (2002)
Commission of the European Communities, Communication from the
Commission, A Project for the European Union, 25 Mays 2002, COM (2002) 247
final.
Commission of the European Communties, 2001 Regular Report on Turkeys
Progress Towards Accession, 13 Kasm 2001, SEC(2001) 1756.
den Boer, Pim, Europe as an idea, European Review, Cilt 6, Say 4, Kasm
1998
106

Deutsche Bank Research, EU Enlargement Monitor, Central and Eastern
Europe, 17 Nisan 2002.
Djat, Hichem, Europe and Islam, Berkeley, University of California Press,

1985.
Leigh, Michael, EU enlargement and European Security, Alan Cafruny ve

Patrick Peters (der.), The Union and the World: the Political Economy of a
Common European Foreign Policy, Lahey, Kluwer Law International, 1998, ss. 5564.
Economic and Social Commmittee of the European Communities, Opinion on

Relations Between the European Union and Turkey, 22 Aralk 1993, CES 1314/93.
Manisal, Erol, yz ve Perde Arkasyla Avrupa kmaz, Trkiye-Avrupa Birlii

likileri, stanbul, Otopsi Yaynevi, 2001.
European Parliament, Contestation Of Sovereign Rights Of A Member State

(Situation In The Aegean Sea), Resolution On The Provocative Actions And
Contestation Of Sovereign Rights By Turkey Against A Member State Of The
Union, B4-0146, 0154, 0164, 0245, 0249 and 0254/96, 15 ubat 1996.
Miles, Robert ve Trnhardt, Dietrich (der.), Migration and European Integration:

the Dynamics of Inclusion and Exclusion, Londra, Pinter, 1995.
European Parliament, European Parliament Resolution On The 1999 Regular

Report From The Commission On Turkeys Progress Towards Accession, COM
(1999) 513-C5-0036/2000-2000/2014 (COS), 15 Kasm 2000.
European Parliament, Resolution on Violations of Religious Freedom in Turkey,
BA-1132, 1134, 1156, 1163 And 1179/96, 24 Ekim 1996.
Global Trends 2015: A Dialogue About The Future With Nongovernment
Experts, Langley, The Council, 2000
Gros, Daniel, Who wants to pay for enlargement?, CEPS (Centre for
European Policy Studies) Web Sitesi: http://www.ceps.be/Commentary/
April02/pb-22.php, 28 Nisan 2002
Hay, Denys, Europe: The Emergence of an Idea, Edinburgh, Edinburgh
University Press, 1966.
Hocaolu, Durmu, Anadilde Eitim zerine Odaklandrlm Bir Byk
Projeye Dair, Trk Yurdu, Cilt 22, Say 176, Nisan 2002, ss.15-23.
_______________, Avrupa Birlii Projesi ve Bamszlk Bilinci, Mustafa
Kahramanyol (der.), Trkiye-Avrupa Birlii likileri, Ankara, ATO, 2001.
Karluk, Rdvan, Gmrk Birlii Dnemecinde Trkiye, Gmrk Birlii ne Getirdi
ne Gtrd?, Ankara, Turhan Kitabevi, 1997,
Keuschnigg, Christian, Keuschnigg, Mirela ve Kohler, Wilhelm, Eastern
Enlargement to the EU: Economic Costs and Benefits for the EU Present Member
States?, Final Report on Study XIX/B1/9801, Eyll 1999
Kale, Baak, Turkey and the process of EU integration: the asylum and
immigration policies, ASAM Web Sitesi: http://www.avsam.org/turkce/analizler/
tanalizler-12.htm, 11 ubat 2001.
107
Moravcsik, Andrew (der.), Centralization or Fragmentation? Europe Facing the

Challenges of Deepening, Diversity, and Democracy, New York, Council on
Foreign Relations Press, 1998.
Naff, Thomas, The Ottoman Empire and the European States System,
Hedley Bull ve Adam Watson (der.), The Expansion of international society, Oxford,
Clarendon Press, 1984.
Neumann, Iver B., Uses of the Other: the East in European Identity Formation,
Minneapolis, University of Minnesota Press, 1999.
Ortayl, lber, Trkiyeden Avrupaya Bak, Trkiye ABnin Neresindedir?,
Mustafa Kahramanyol (der.), Trkiye-Avrupa Birlii likileri, Ankara, ATO, 2001.
ymen, Onur, Turkey and Its Role In European Security and Defence, Insight
Turkey, Cilt 3, Say 1, Ocak-Mart 2001.
Rich, Paul, European Identity and the Myth of Islam: a Reassessment,
Review of International Studies, Cilt 25, Say 3, 1999, s.435-451.
Schmidt, Helmut, Die Selbstbehauptung Europas, Perspektiven fr das 21.
Jahrhundert, Mnih, Deutsche Verlags-Anstalt, 2000.
Serdar, A. Seda, Avrupa Birliinin nsan Haklar Kart ve Trkiye, Stratejik
Analiz, Cilt 1, Say 7, Kasm 2000.
Shore, Cris, Building Europe: The Cultural Politics of European Integration,
Londra, Routledge, 2000.
Smith, Anthony D., A Europe of Nations- or the Nation of Europe?, Journal
of Peace Research, Cilt 30, Say 2, ss. 129-135.
_______________., Europe versus the Nation?, The New Federalist, Cilt 5 (6),
________________, National Identity and the idea of European Unity,
International Affairs, Cilt 68, Say 1, ss. 55-76;
108
Turan, Dr. mer, Misyonerlik, Ankara, ASAM Yaynlar 2002.

Vural, Volkan, Avrupa Birliine Tam yeliin Neresindeyiz?, Made in Turkey,
Say 1, Ocak-ubat 2002.
Wver, Ole ve dierleri (der.), Identity, migration, and the new security agenda
in Europe, New York, St. Martins Press, 1993.
_________, Insecurity, Security, and Asecurity in the West European Non-war
Community, Emanuel Adler ve Michael Barnett (der.), Security Communities,
Cambridge, Cambridge University Press, 1998, s. 69-118.
Wallace, William, From the Atlantic to the Bug, from the Arctic to the Tigris?
The Transformation of the EU and NATO, International Affairs, Cilt 76, Say 3,
Temmuz 2000, s. 475-493.
109
110

Türki̇ye Ve Avrupa Bi̇rli̇ği̇ Ümit Özdağ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Türki̇ye Ve Avrupa Bi̇rli̇ği̇ Ümit Özdağ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

Her ne kadar AKP hkmeti ve Trkiyedeki AB lobisi Kopenhag

Bu tr saf ve herkesi saf zanneden deerlendirmelere en iyi rneklerden birisi 17 Aralk

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

Financial Times: Fransa, Trkiyenin ABye erken yeliini engelledi.

La Stampa: AB, Trkiyeye teslim olmad.

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

Necati Doru, Bu Tempoyla Avrupa Yolu!, Sabah, 1 Aralk 2002.

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

The Washington Times, 26 Kasm 2002.

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

ABnin genileme, kurumsal derinleme ve sper bir gce erime

AB yetkilileri tarafndan ina hlinde olan bir sper g eklinde

Sper g Avrupa projesi hlen devam eden bir projedir ve Trkiyeye

Dnya, 6 Aralk 2002.

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

Bu tablonun incelenmesinden ortaya kacak sonu, 2004-2008

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

(S/A) Cumhuriyet, 27 Aralk 2002.

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

Ayrca, genileme tarihi yaklatka, maliyetinin de bykl AB

Ercan Mumcu, Veriler yi, Beklentiler Kt, Hrriyet, 6 Aralk 2002.

Sabah, 30 Kasm 2002 ve Die Welt, 30 Kasm 2002.

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

BusinessWeek, 3 Haziran 2002, s.20.

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

Trkler, zellikle de Seluklu ve Osmanl Trkleri, Avrupa kimliinin

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

Neumann, a.g.e. s. 45.

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

Financial Times, 16 Mays 2002.

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

Gzlemleme Merkezi (EUMC)'nin Mays 2002'de aklad rapor, zellikle

Dier taraftan, Avrupa'da dk doum oranlarndan dolay artan bir i

Dier yandan, Avrupa'da Hristiyan Demokratlar'n i bana gelmesi,

Christopher Allen ve Jrgen S. Nielsen, Summary Report on Islamophobia in the EU after 11

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

Zaman, 26 Aralk 2002.

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

anlamda jeopolitik bir erken doumdur. Genilemeden sorumlu komiser

Burada kendimize sormamz gereken soru, ABnin 2015ler veya

Btn bu nedenler, Trkiye ne yaparsa yapsn, federalist zmn

Souk Savan sona ermesi, uluslar aras yaplanmann genel

Trkiyenin ABye tam ye olmasn mmkn klacak ve Trkiyenin

II. Avrupa Birliinin Trkiye Politikas

ABnin gerekletirdii zihniyet deiimini ve bu deiimin gerekletii

(37/A) Zaman, 16 Kasm 2002.

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

kr Elekda, Sanal Adaylk m?, Milliyet, 20 Eyll 1999.