Verka Prolovi 1

Zoran Boni 2
Todor Vacev3

UPOREDNA ANALIZA PONAANJA POPRENO OPTEREINIH

IPOVA TRETIRANIH KLASINIM METODAMA I METODOM
KONANIH ELEMENATA
Rezime: U radu su prikazani rezultati sprovedene analize ponaanja popreno optereenih ipova iji je cilj
to tanije prognoziranje ponaanja ipa i okolnog tla, kao i nalaenje merodavnih uticaja potrebnih za
dimenzionisanje. Temelj se najpre tretira klasinim analitikim metodama i linearno deformabilnim Winklerovim prostorom, a zatim primenom numerikih metoda zasnovanih na konceptu diskretizacije problema
metodom deformacije i metode konanih elemenata.
Kljune rei: ip, tlo, popreno optereenje, interakcija, modeliranje, metoda konanih elemenata

COMPARATIVE ANALYSIS OF BEHAVIOUR OF

TRANSVERSELY LOADED PILES TREATED BY CLASSICAL
METHODS AND BY FINITE ELEMENT METHOD
Summary: In the paper are presented results of the fulfilled analysis of behaviour of transversely loaded piles,
whose purpose was as accurate as possible predicting of behaviour of the pile and the surrounding soil, as well
as determining of governing influences needed for design. The pile and the surrounding soil are firstly treated
by classical analytical methods and linearly deformable Winkler's space, and then using numerical methods
based on the concept of discretization of the problem with application of method of deformation and the finite
element method.
Key words: pile, soil, transverse loading, interaction, modeling, finite element method

Ph D, Civil Engineering, Faculty of Civil Engineering and Arcitecture, A.Medvedeva

14, 18 000 Nis, E-mail: vprolovic@yahoo.com
2
M.Sc, Civil Engineering, Faculty of Civil Engineering and Arcitecture, A.Medvedeva
14, 18 000 Nis, E-mail: zokibon@yahoo.com
3
M.Sc, Civil Engineering, MIN Institute , Visegradska 33, 18 000 Nis, E-mail:
ttomas@eunet.yu

1.

UVOD

Pri fundiranju objekata, vrlo esto se ipovima, kao elementima temeljne

konstrukcije, poveravaju osim podunih (vertikalnih) i znatna poprena (horizontalna)
optereenja. ipovi su najee oslonci mostovskih stubova, dalekovoda, dimnjaka,
tornjeva, a veoma su pogodni i za izgradnju potpornih graevina u vidu kontinualnih
zidova, gde je uticaj poprenog optereenja dominantan.
Pri interakciji ipa i okolnog tla pri poprenom optereenju, javljaju se pomeranja
i presene sile u ipu ija raspodela po duini ipa i mesto pojave maksimalnih vrednosti
zavise od karakteristika tla, duine, krutosti i uslova oslanjanja gornjeg i donjeg kraja
ipa.
Da bi to tanije predvideli ponaanje ipa pri optereenju, neophodno je da
proraunski modeli sadre pomenute parametre modelirane tako da to vernije odraavaju
realne uslove in situ. U tom cilju se u naoj inenjerskoj praksi koristi vie metoda koje
se zasnivaju na primeni razliitih modela tla.

2.

METODE PRORAUNA

Metode prorauna popreno optereenih ipova se zasnivaju na primeni jednog od

sledeih modela tla:
- linearno deformabilni Winkler-ov model
- linearno elastian, homogen poluprostor
- nelinearno elastian i nehomogen poluprostor
Najvei broj metoda koje se sreu u praksi tretira tlo najjednostavnijim i za
primenu najlakim Winkler-ovim modelom. Ovde je tlo predstavljeno sistemom
nezavisnih linearno elstinih opruga, gde se deformacije javljaju samo u onim oprugama
gde se javlja i optereenje. Tlo se opisuje jednim parametrom koeficijentom reakcije tla
koji se najee uzima kao konstantan ili linearno rastui sa dubinom. Korienjem ovog
modela razvijaju se dve grupe metoda za proraun popreno optereenih ipova: prva,
koja polazi od diferencijalne jednaine elastine linije ipa i problem reava u
analitikom obliku, i druga, koja se zasniva na konceptu diskretizacije ipa i okolnog tla i
u znaajnoj meri je nala primenu u brojnim odgovarajuim nekomercijalnim i
komercijalnim softverima.
Metode koje poivaju na pretpostavci da je tlo linearno elastian, homogen
kontinuum opisuju tlo pomou dva parametra: modula elatinosti E s (koji takoe moe
biti konstantan ili promenljiv sa dubinom) i Poisson-ovog koeficijenta s. Analitiki
postupak reavanja problema zasnovan na ovom modelu, za primenu znatno sloenijem,
nije u primeni naiao na znatniju upotrebu upravo zbog glomaznosti reenja. Ovaj model
tla moe se ee sresti kod postupaka diskretizacije i reavanja problema metodom
konanih razlika i metodom konanih elemenata.
Znatno sloeniji nehomogeni i nelinearno elastini konstitutivni modeli tla nisu
nali znaajniju primenu zbog velikog broja nepoznatih konstanti materijala i tekoa pri
njihovom odreivanju. Takoe, vrlo je sloeno ove modele tretirati pomenutim

numerikim metodama, tako da nisu u znatnijoj meri razvijeni ni softveri koji na ovaj
nain opisuju interakciju ipa i okolnog tla
Iako su razvojem raunarske tehnike stvoreni uslovi za analizu i proraun
problema na bitno bolji nain, sa primenom savrenijih modela tla i usvojenim znatno
tanijim teorijskim postavkama i mogunou potpunijeg obuhvatanja geometrije, naina
oslanjanja, mehanikih karakteristika materijala, optereenja i drugih spoljnih uticaja,
moe se rei da se jo uvek nije dolo do postupka prorauna iji bi rezultati u potpunosti
odgovarali stvarnim.

3.

PRIMENJENE METODE PRORAUNA

Ovom problematikom se bavio vei broj autora iji su radovi prisutni kako u
inostranoj, tako i u domaoj literaturi. I ovaj rad predstavlja dalji nastavak istraivanja
ovog problema u cilju izbora optimalne metode prorauna popreno optereenog ipa. U
tom cilju je u ovom radu razliitim postupcima prorauna tretiran primer ipa opisan u
[5]. Najpre je primenjena metoda poetnih parametara a zatim dva odgovarajua
softverska paketa.
Metoda poetnih parametara analitiki razmatra problem i daje reenje u
zatvorenom obliku pogodnom za upotrebu u praksi. Tlo je predstavljeno kao linearno
deformabilna sredina, koju karakterie koeficijent horizontalne reakcije tla C H . Ovim
keficijentom je izraena zavisnost izmeu horizontalnih pomeranja taaka ose
vertikalnog deformabilnog ipa (y) i reaktivnih pritisaka tla p(z) u obliku:

p( z )
f (z)
y( z )

(1)
gde je f ( z ) - funkcija raspodele koeficijenta reakcije tla sa dubinom
Pri reavanju problema popreno optereenih ipova najee se polazi od
konstantne vrednosti C H f (z) C h const ili linearno rastue vrednosti
C H f ( z ) C h z / h , mada postoje i druge, sloenije raspodele koeficijenta reakcije

tla sa dubinom.
Dubina na kojoj se sraunava merodavna vrednost koeficijenta reakcije tla C h
prema [2] i [8] iznosi:

h 2 (d 1)
(2)
pa je C h mh pri emu je d - prenik ipa (m), a parametar m - karakteristika
tla (kN/m4) koja definie promenu C H sa dubinom.
U interakciji ipa sa tlom angauje se deo tla oko ipa pa se u proraun uvodi
raunska irina (prenik) ipa:

b ra k (d 1)
(3)

gde je :
k - koeficijent oblika (0.9 za kruni i 1.0 za kvadratni i pravougaoni oblik)
Polazei od osnovne diferencijalne jednaine elastine linije ipa, koja za
konstantan koeficijent reakcije u horizontalnom pravcu, C H C h const , glasi:

EI

d4y
yCh b ra 0
dz 4
(4)

dok u sluaju linearno rastueg koeficijenta reakcije tla ima oblik:

EI

d4y
yCh b ra 0
dz 4
(5)

pri emu je

EI krutost ipa na savijanje.

Reenja jednaina (4) i (5) u skladu sa odgovarajuim graninim uslovima su

poznata u literaturi i data u analitikom obliku.
Za C H C h const prema [2] i [8] je:
y(z)

2
e z H 0 cos z M 0 (cos z sin z
C h b rac

(6)

gde je:

C h b ra
4EI

Za linearno rastui koeficijent reakcije tla prema [1] i [8] je:

y(z) y 0 A1

0
M
H
B1 2 0 C1 3 0 D1

EI
EI

(7)
pri emu je: 5

mb ra
EI

A1, B1, C1, D1 su uticajne funkcije zavisne od z z a H 0 , M 0 , y 0 , 0 - poetni

parametri. Poetni parametri H 0 i M 0 su za z=0 M0=M i H0=H dok se y0 i 0
moraju odrediti iz uslova oslanjanja donjeg kraja ipa pri emu je:
z = l yl = 0

l = 0

ili

Ql = 0, Ml =lCl

Postupnim diferenciranjem izraza (6) i (7) dobijaju se izrazi za uglove obrtanja preseka
(z ) , momente savijanja M ( z ) i transverzalne sile Q( z ) .

Druga grupa metoda prorauna popreno optereenih ipova, koja takoe polazi
od Winklerove predpostavke, se zasniva na konceptu diskretizacije ipa i zameni okolnog
tla sistemom elastinih oslonaca (opruga, fiktivnih tapova), na osnovu kojih je uraeno
vie programskih sistema. Jedan od njih je program STRESS, gde se iz uslova jednakih
deformacija podloge (l0), i kontrakcija fiktivnih tapova (l), odreuju povrine
poprenih preseka fiktivnih tapova:
Af i

ACh i l

(9)

gde je:
A - pripadajua povrina jednog segmenta ipa
C hi - koeficijent reakcije tla za " "-ti fiktivni tap

l f - duina fiktivnog tapa

E - modul elastinosti betona
U formiranoj ramovskoj konstrukciji poznatih dimenzija i zadanog optereenja,
izraunavanjem statikih uticaja, dobijaju se sile u zamenjujuim tapovima, a zatim
reaktivni pritisci tla, momenti savijanja, transverzalne sile, pomeranja i uglovi obrtanja
preseka du ose ipa.
Zadatak je reavan i primenom metode konanih elemenata (MKE) uz pomo
savremenog softvera za inenjersku analizu konstrukcija - programski paket Ansys, gde
je tlo tretirano kao linearno elastian, homogen kontinuum.

4.

PRIMER PRORAUNA I ANALIZA DOBIJENIH REZULTATA

Radi poreenja opisanih metoda prorauna analiziran je primer preuzet iz [5].

Naime, radi se o ipu oblika eline cevi duine L=3.0m i prenika D=0.273m koji je
optereen horizontalnom silom maksimalnog inteziteta od 135kN sa priratajem od
15kN. ip i okolno tlo su najpre tretirani metodom poetnih parametara, a zatim
primenom softverskih paketa STRESS i ANSYS. Dobijeni rezultati prorauna poreeni
su meusobno, kao i sa merenim podacima na terenu i rezultatima koje u [5] dobijaju
autori.
Na lokaciji navedenog ipa tlo je do dubine 6.0m srednje zbijen pesak ispod koga
je vrlo vrsta glina. Uraeno je ispitivanje tla statikim penetrometrom kapaciteta
100kN, a dobijeni rezultati su dati Slikom 1. Tokom optereenja ipa merena je veliina
horizontalnog pomeranja glave ipa, pa je na osnovu toga konstruisan dijagram
horizontalna sila - horizontalno pomeranje, to je prikazano Slikom 5. Postupak prorauna
koji u [5] predlau autori predstavlja primenu metode konanih razlika polazei od
predpostavke da se tlo aproksimira Winkler-ovim modelom tla. ip je podeljen na 100
segmenata, a tlo je opisano koeficijentom reakcije tla u horizontalnom pravcu ije su
vrednosti dobijene iz izraza: k h
ipa.

Es
gde je Es - modul elastinosti tla, a D - prenik
D

Vrednost modula elastinosti tla Es je dobijena tako to je otpornost na prodor

konusa statikog penetrometra Rp umnoena bezdimenzionalnim koeficijentom .
Koeficijent se kree u vrlo irokim granicama od 1.5 do 10, a vrednosti zavise od
lokalnih empirijskih iskustava. Tako prema [3] Bogdanovi na osnovu paralelnih
ispitivanja i merenja na objektima izvedenim u Breogradu, preporuuje u opsegu od 2.5
do 3 za penetracionu otpornost tla Rp od 0.5 do 1.0 Mpa, a za Rp >4.0 MPa
preporuuje i manje vrednosti, sve do =1.5. U Rusiji se najee primenjuje =3.0, a u
V.Britaniji =1.5 - 2.0. Ove vrednosti se odnose na normalno konsolidovane peskove,
dok se za prekonsolidovane moe usvojiti =6.0 - 10. U radu [5] autori za uzimaju
vrednost 5 i na osnovu njega dobijaju za koeficijent reakcije tla u nivou povrine terena
vrednost od 18 000 kN/m3, i 55 000 kN/m3 u nivou vrha ipa. Za ove vrednosti dobijaju
primenom metode konanih razlika horizontalno pomeranje u nivou glave ipa od
priblino 31.5 mm pri primenjenoj horizontalnoj sili od 120 kN.
Pri reavanju problema metodom poetnih parametara za raunsku irinu ipa je
uzeto bra=1.16 m, za moment inercije ipa 8.63*10 -5 m4, a za karakteristiku tla m je
usvojeno, prema [7], m=6000 kN/m4. Za primenjenu silu od 120kN dobijeno je
horizontalno pomeranje glave ipa od 38.8 mm.
Pri primeni programa STRESS tretirana su dva modela: sa konstantnim E s po
dubini sloja i podelom tla do nivoa vrha ipa na tri sloja od po 1.0 m dubine. Pri tome je u
prvom modelu za jednorodno tlo uzeto Es=9500 kN/m2, (odnosno ks=34800kN/m3), a za
drugi model odnosno vieslojno tlo uzeto je: za prvi sloj - E s1=6500 kN/m2
(ks=23800kN/m3), drugi sloj - Es2=9500 kN/m2 (ks=34800kN/m3) i trei Es3=12500kN/m2 (ks=45 800kN/m3). Za prvi model je za primenjenu horizontalnu silu od
120kN dobijeno horizontalno pomeranje glave ipa od 17.9 mm, a za drugi 23.1 mm.
Karakter problema u datom primeru i metod njihovog reavanja primenom MKE
u programa ANSYS dat je u Tabeli 1.

Figure 1. Static penetration test

NODAL SOLUTION
MAY 10 2006
08:20:25
A01

STEP=1
SUB =1
TIME=1
SX
(AVG)
RSYS=0
DMX =.033685
SMN =-.103E+07
SMX =.246E+07

-.103E+07
MN

-638563
-251712
135138
521989
908840
.130E+07
.168E+07
.207E+07

Z
Y

.246E+07

MX

A01

Figure 2. Model A01 naponi x u tlu, linearna analiza

NODAL SOLUTION

MAY 10 2006
08:51:20
A05

STEP=1
SUB =21
TIME=1
SX
(AVG)
RSYS=0
DMX =.0278
SMN =-423112
SMX =3293

-423112
MN

-375734
-328355
-280977
-233599
-186220
-138842

MX

-91464
-44085

Z
Y

3293
X

A05

Figure 3. Model A05 - naponi x u tlu, kontaktna anaiza

NODAL SOLUTION
MAY 10 2006
09:35:05
A06

STEP=1
SUB =27
TIME=1
SX
(AVG)
RSYS=0
DMX =.035322
SMN =-418094
SMX =21798

-418094
MN

-369217
-320340
-271463
-222586
-173709
-124832
-75956
-27079

Z
Y

MX

21798

A06

Figure 4. Model A06 - naponi x u tlu, kontaktna anaiza sa iskljuivanjem zategnutih

elemenata
BR

PROBLEM

METOD REAVANJA

KOMENTAR

1 Modeliranje mase
tla

Modeliranje primenom 3D KE
(parabolini heksaedri), u obliku
cilindra.

Realnost modeliranja visoka;

dimenzije mase tla prema priferiji
mogu biti i vee, ali ne utiu
znaajno na reenje problema

2 Modeliranje
cilindrine konst.
ipa

Modeliranje primenom 2D KE
(paraboline ljuske).

Realnost modeliranja visoka.

3 Granini uslovi za
tlo

Baza mase tla: spreena sva

Realnost modeliranja visoka.
pomeranja; bone strane tla: spreena
pomeranja upravno na ravan tla.
Primenjena simetrija.

4 Granini uslovi za
ip

ip slobodan u masi tla, tj. vezan

samo kontaktnim KE. Primenjena
simetrija.

Realnost modeliranja visoka.

5 Promenljiv modul
elastinosti tla po
dubini

Modeliranje tla u 4 sloja od po 1.0 m

sa stepenasto promenljivim E.
Es1=6500kN/m2, Es2=9500kN/m2
Es3=12500 kN/m2, Es4=16500 kN/m2

Realnost modeliranja
zadovoljavajua. Ravnomernost u
prostiranju napona u tlu se moe
poveati finijom diskretizacijom
slojeva tla, ili specijalnim
slojevitim KE.

6 Dodir dva
raznorodna
materijala (ip-tlo)

Kontaktna analiza modeliranje veze Realnost modeliranja visoka.

ipa i tla kontaktnim KE tipa povrpovr.

7 Nesposobnost tla za Analiza je obavljena u 2 koraka:

prijem napona
1. primarna: svi KE tla ravnopravni u
zatezanja
prenoenju napona;
2. sekundarna: KE tla koji su u
primarnoj analizi iskazali napon
SX>0 su iskljueni, svoenjem

Realnost modeliranja
zadovoljavajua. Potpuno
eliminisanje zatezanja u tlu
(ukoliko je potrebno) se moe
postii iterativnim ponavljanjem
opisanog postupka.

njihovog modula elastinosti na 0.

8 Trenje ip-tlo

Nije ukljueno u analizu.

Mogue, uz tano poznavanje

koef. trenja.

Tabela 1. MKE analiza problematika i metodologija reavanja

Obavljen je vei broj analiza - od najjednostavnijih, linearih, do sloenih, kontaktnih
nelinearnih, sa iskljuivanjem elemenata tla koji su optereeni na zatezanje. Samo manji
broj modela i rezultata se pokazao realno prihvatljivim, i oni su rezimirani u Tabeli 2, gde
su data i zapaanja o ponaanju odabranih modela.
Poslednji analizirani model (oznaka: A06.db) je kao najverniji obzirom na
dobijenu vrednost pomeranja glave ipa (33.7 mm, odstupanje od eksperimentalne
vrednosti: 6.98%), odabran za viekratnu analizu pod optereenjima od 40, 80 i 120 kN.
Na osnovu rezultata ovih analiza formiran je dijagram ''sila-pomeranje'' (Slika 1).

BR PARAMETAR MODEL A01.db

MODEL A05.db

MODEL A06.db

DOMEN
ANALIZE

LINEARNA

KONTAKTNA,
(koef.trenja: 0)

KONTAKTNA,
(koef.trenja: 0)

OPIS MODELA

V. T1.

V. T1. El. ipa i tla

povezani kontaktnim
elementima povrpovr

V. tekst. El. ipa i tla

povezani kontaktnim
elementima povr-povr.
Za elemente sa SX0
uvedeno: E=10Pa0

VOROVI

13032

14114

14114

ELEMENTI

3692

4592

4592

K. SISTEM

X=horizontala, pravac sile; Y=upravno na ravan simetrije; Z=vertikala.

GRANINI
USLOVI

Simetrija; osnova tla:

ux=uy=uz=0; bone
strane tla: ux=uz=0.

Simetrija; osnova tla:

ux=uy=uz=0; bone
strane tla: ux=uz=0; ip,
donja kontura: uz=0.

Simetrija; osnova tla:

ux=uy=uz=0; bone strane
tla: ux=uz=0; ip, donja
kontura: uz=0.

OPT. GLAVE
IPA

FX=2*30=60 kN

FX=2*30=60 kN

FX=2*30=60 kN

TLO: UX (mm)

-9.4/33.2 (vrh/glava
ipa)

-0.9/27 (vrh/glava ipa) -7.8/33.7 (vrh/glava ipa)

20

KOMENTAR

Slika napona i
deformacija oekivana,
osim nerealnih napona
zatezanja tla. Izraen i
reaktivni napon pri vrhu
ipa, naspram sile.

Zona zatezanja tla

zanemarljiva. Slika
napona i deformacija
vrlo dobra, kontaktni
pritisci odgovaraju dosta
dobro SX naponima.

Zona zatezanja tla

zanemarljiva. Slika napona
i deformacija vrlo dobra,
kontaktni pritisci
odgovaraju dosta dobro SX
naponima.

21

ZAKLJUAK

Model formalno
prihvatljiv, ali
nedovoljno realan zbog
napona zatezanja tla.

Model prihvatljiv, i po
koncepciji
najkvalitetniji.
Eventualno uvesti koef.

Model prihvatljiv, i po
koncepciji najkvalitetniji.
Eventualno uvesti koef.
trenja. Vrednost pomeranja

BR PARAMETAR MODEL A01.db

22

VALIDNOST
MODELA

MODEL A05.db

MODEL A06.db

Vrednost pomeranja tla trenja. Vrednost

u vrhu ipa vrlo bliska pomeranja tla u vrhu
eksperimentu.
ipa bliska
eksperimentu, ali ne i
zadovoljavajua.

tla u vrhu ipa

eksperimentu,
(odstupanje: 6.98%), zadovoljavajue.
Merodavan model za
problem.

TEORIJSKA,
PRAKTINA

TEORIJSKA,
PRAKTINA

TEORIJSKA,
PRAKTINA

Tabela 2. Pregled teorijski i praktino validnih modela i rezultata analize

Slika 5. Dijagram ''sila-pomeranje'' za primenjene modele prorauna

5.

ZAKLJUAK

Kvalitet ovih MKE analiza, kao i vernost modela ''ip-tlo'' se ovime ne iscrpljuje.
Uz relevantne podatke o tlu (koeficijent trenja sa ipom, promene modula elastinosti pod
optereenjem, itd.), navedena kontaktna analiza se moe sprovesti sa jo veom tanou.
Smatramo da primena ovakve metodologije ima velike prednosti nad ostalim u ovoj
problematici, ali isto tako smatramo da je nedovoljno primenjivana do sada. Masovnija
primena ovakvih metoda bi pruila daleko realniju sliku ponaanja ipa u tlu, ali i
poboljala samu strategiju primene MKE analiza za ovakve probleme. Ovo utoliko pre
to osetljivost problema, odnosno MKE modela, moe varirati u neprihvatljivo irokim
granicama.

6.

LITERATURA

1.

E , : " ", ,
, 1992.

2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

K ., .:"
", , , 1975.
Maksimovi M, "Mehanika tla", Grosknjiga, Beograd, 1995.
Mari B, Poli S, Veri F: "Prilog teoriji prorauna horizontalno optereenih pilota",
Saoptenja XVI Savetovanja JDMTF-a, Aranelovac, 1986.
Milovi D, ogo M: "Greke u fundiranju", fakultet Tehnikih nauka, Novi Sad, 2005
Milovi D, ogo M: "Ponaanje ipa pri dejstvu sile H odreeno na osnovu rezultata
statike penetracije", Materijali i konstrukcije 3-4, Beograd, 2001
Prolovi V, Miloevi S,: "Zbirka zadataka iz fundiranja", Graevinski fakultet, Ni, 1994
., ., .: "
", , , 1981
Tomlinson M.J: "Foundation design and construction", Pearson Prentice Hall, Edinburgh,
2001.