Upravljanje medicinskim otpadom

u sjeveroistonoj Bosni i Hercegovini

_____________________________________________________________

Studija o medicinskom otpadu

Tuzla, 2011.

Izdava:

Centar za ekologiju i energiju

M. i . Crnogorevia 8
75000 Tuzla, BiH
tel/ fax: +387 35 249 311
ceetz@bih.net.ba
www.ekologija.ba

Autor:

Prof.dr.sc.med. Nurka Pranji

Koautori:

Mr.sc. Demila Agi

Vanja Rizvi, dipl.ing.tehn

Tehnika priprema i design:

Lejla Selimovi
Goran Markovi, dipl.ecc
Partneri u istraivanju:
EKO-Leonardo, Lopare
Eko Put, Bijeljina
OC Vermont, Brko
MDP- inicijative, Doboj
EKO Oaza, Graanica
Eko-zeleni TK, Kalesija
Asocijacija studenata Srebrenice, Srebrenica
CIPP, Zvornik
EU Jezero, ivinice
Ekorazvoj, Gradaac
CMEK, Kladanj
Flora i fauna Lukavac, Lukavac
Alen Rii, prof.
tampa:

OFF - SET, Tuzla

Tira:

250 primjeraka

SADRAJ
1.

UVOD...............................................................................................................................6

2.

UPRAVLJANJEMEDICINSKIMOTPADOM........................................................................7

2.1.

Opasniotpad...................................................................................................................7

2.2.

Medicinskiotpad.............................................................................................................7

2.2.1.

Opasnimedicinskiotpad.................................................................................................8

2.2.2.

Izvorimedicinskogotpada.............................................................................................10

2.2.3.

Aspektisigurnostiizdravljakojiseodnosenamedicinskiotpad..................................13

2.2.4.

Upravljanjemedicinskimotpadom...............................................................................15

2.2.5.

Ambalaazaopasnimedicinskiotpad...........................................................................16

2.2.6.

Tehnologijezbrinjavanjaopasnogmedicinskogotpada...............................................17

2.2.7.

Znaajodgovornogupravljanjaotpadom.....................................................................20

2.3.

PostupanjesmedicinskimotpadomuBosniiHercegovini..........................................22

2.4.

Zakonodavnakontrola..................................................................................................23

2.4.1.

ZakonskiokvirupravljanjamedicinskomotpadomuBiH.............................................23

2.4.1.1.Zakonoupravljanjuotpadom.......................................................................................24
2.4.1.2.Zakonozatitiokolia/Zakonozatitiivotnesredine................................................25
2.4.1.3.Pravilnikoupravljanjumedicinskimotpadom..............................................................25
2.4.2.

DirektiveEU...................................................................................................................26

2.4.2.1.Direktivaootpadu2006/12/EZ.....................................................................................27
2.4.2.2.Direktivaoopasnomotpadu........................................................................................28
2.4.2.3.Direktivaoodlagalituotpada......................................................................................28
2.4.3.

SubjektinakojeseodnosiprimjenaEUsmjernica........................................................29

3.

ISTRAIVANJEOUPRAVLJANJUMEDICINSKIMOTPADOMUSIBIH.............................29

3.1.

ProjekatOdgovornoupravljanjemedicinskimotpadom...........................................29

3.1.1.

Ciljeviprojekta...............................................................................................................30

3.1.2.

Ciljnegrupeikrajnjikorisnici.........................................................................................30

3.1.3.

Metodeiinstrumentiistraivanja.................................................................................30


4.

REZULTATIISTRAIVANJA..............................................................................................32

4.1.

Rezultatianketiranjaciljnegrupe1PREDSTAVNICINADLENEVLASTI......................33

4.1.1.

Miljenjaministarstavazdravstvaiokoliainjihovihinspekcijaoupravljanju
medicinskimotpadom...................................................................................................33

4.1.2.

Miljenjaopinakaolokalnihzajednicavlastioodgovornomupravljanjumedici

nskimotpadom..............................................................................................................35

4.2.

Rezultatianketiranjaciljnegrupe2ZDRAVSTVENEUSTANOVE.................................38

4.2.1.

Miljenjaievidencijejavnozdravstvenihklinikih,bolnikihikapacitetabanjsko
rehabilitacionihljeilitaoupravljanjumedicinskimotpadom...................................38

4.2.1.1.Opipodacioanketiranimjavnozdravstvenimbolnikimustanovama.......................38
4.2.1.2.Koliinaotpadanastalog2010.godineuanketiranimjavnozdravstvenim..................40
4.2.1.3.Postupciupravljanjamedicinskimotpadomuanketiranimjavnozdravstvenim
bolnikimustanovama..................................................................................................41
4.2.2.

Miljenjaievidencijeustanovaprimarneisekundarnepoliklinikezdravstvene

zatiteoodgovornomupravljanjumedicinskimotpadom...........................................47
4.2.2.1.Opipodacioanketiranimustanovamaprimarneisekundarnepoliklinike
zdravstvenezatite.......................................................................................................47
4.2.2.2.Koliinaotpadanastalog2010.godineuanketiranimustanovamaprimarnei
sekundarnepoliklinikezdravstvenezatite................................................................50
4.2.2.3.Postupciupravljanjamedicinskimotpadomuanketiranimustanovamaprimarne

isekundarnepoliklinikezdravstvenezatite...............................................................52

4.2.3.

Miljenjaievidencijestomatolokihordinacijaotrenutnomzbrinjavanjumedicin

skogotpada...................................................................................................................59

4.2.4.

Opipodacioanketiranimstomatolokimordinacijama..............................................59

4.2.4.1.Koliinaotpadanastalog2010.godineuanketiranimstomatolokimordinacijama...60
4.2.4.2.Postupciupravljanjamedicinskimotpadomuanketiranimstomatolokim
ordinacijama.................................................................................................................61
4.2.5.

Miljenjeievidencijefarmaceutskihfirmiiapotekaotrenutnomzbrinjavanju
medicinskogotpada......................................................................................................66

4.2.5.1.Opipodacioanketiranimfarmaceutskimfirmamaiapotekama...............................66
4.2.5.2.Koliinaotpadanastalog2010.godineuanketiranimfarmaceutskimfirmamai
apotekama....................................................................................................................67
4.2.5.3.Postupciupravljanjafarmaceutskimotpadomuanketiranimfarmaceutskim

firmamaiapotekama....................................................................................................68
4.3.

Rezultatianketiranjaciljnegrupe3BIZNISSEKTOR...................................................70

4.3.1.

Miljenjaievidencijeovlatenihfirmikojesebaveprevozom,obradomi
zbrinjavanjemopasnogotpadaotrenutnomzbrinjavanjumedicinskogotpada.........70

4.3.2.

Miljenjaievidencijekomunalnihpreduzeaideponijaoodgovornomupravljanju
medicinskimotpadom...................................................................................................72

4.3.2.1.Upravljanjeodlaganjemideponovanjemmedicinskogotpada...................................73

5.

RASPRAVAIZAKLJUCI..................................................................................................76

6.

LITERATURA...................................................................................................................80

1.

UVOD

Razliite vrste globalnih opasnosti s kojima se suoava savremeni svijet mogu se podijeliti u
dvije osnovne: zagaenje i stvaranje otpadnog materijala koji se izbacuje u okoli. To
istovremeno podrazumijeva prekomjerno troenje prirodnih resursa koji se ne mogu obnoviti.
U modernom drutvu gotovo svaka stvar, materijal, aparat ili objekt e nakon kraeg ili dueg
vremena postati otpad. Porast kvalitete ivota, razvoj tehnologija i upotreba nepovratne
ambalae uslovile su da se koliine otpada iz dana u dan poveavaju i prijete ako se
adekvatno ne zbrinu. Nesagledive su njihove posljedice koje polako ali sigurno ugroavaju
uslove za siguran ivot. I dok priroda svoje otpatke u procesu kruenja materije i energije
ponovo iskoritava, ovjek je stvorio niz sintetskih materijala koji se u ovaj proces ne mogu
ukljuiti. Oni se gomilaju naruavajui ravnoteu u prirodi i postaju ekonomski, ekoloki i
zdravstveni problem dananjice, a pred drutvo postavljaju zadatak posebne brige za otpad.
Koliina stvorenog otpada povezana je s tehnolokim razvojem i ekonomskom moi neke
zemlje. Ekonomski razvijene zemlje stvaraju veu koliinu otpada, pa su danas suoene s
ozbiljnim problemima zbrinjavanja i upravljanja otpadom. Zemlje u razvoju stvaraju manje
koliine otpada od razvijenih zemalja, ali su i kod njih problemi tetnog uticaja na zdravlje
ljudi i okoli veliki jer nemaju ureene sisteme sakupljanja i zbrinjavanja otpada.
Buduim generacijama e zasigurno zadavati muke tri globalna ekoloka problema:
aerozagaenje, zagaenje voda i razliite vrste toksinog otpada, a posebno opasni medicinski
otpad (De arden, 2006; Radenovi, 2008). Zagaenje koje dolazi iz zdravstvenih ustanova je
specifino i moe da bude veoma opasno, kako po zdravlje ljudi koji dolaze u kontakt sa
opasnim medicinskim otpadom, kao i ekosistema u kojem se taj otpad skladiti. Upravljanje
medicinskim otpadom jedno je od aktuelnih i nerijeenih problema u Bosni i Hercegovini.
(Herceg i Luki, 2009).

2.

UPRAVLJANJE MEDICINSKIM OTPADOM

Rast ivotnog standarda, poveanje broja stanovnika, razvoj tehnologije, privrednih i

vanprivrednih djelatnosti i upotreba nepovratne ambalae uslovili su da se koliina otpada iz
dana u dan poveava. Osim komunalnog otpada iz domainstva, postoji niz drugih ljudskih
aktivnosti u kojima se stvara ne samo komunalni ve i razne vrste opasnog otpada.
Da bi se ivjelo u skladu sa okoliem, problem zbrinjavanja otpada se mora prepoznati kao
jedan od vanih zadataka svih struktura koje uestvuju u njegovom stvaranju i zbrinjavanju.
2.1.

Opasni otpad

Po mjestu nastanka otpad moe biti: komunalni otpad koji potie iz domainstava ili je po
osobinama i sadraju slian otpadu iz domainstava, tehnoloki ili industrijski otpad nastao u
industriji i zanatima, ambalani otpad, graevinski otpad nastao gradnjom, odravanjem i
uklanjanjem graevina, te elektrini ili elektroniki otpad. Posebno se izdvaja medicinski
otpad nastao pri pruanju zdravstvene zatite ili u naunom istraivanju (Ropeik i Gray,
2002).
Po osobinama otpad se dijeli na inertni ili neopasni i opasni otpad. O opasnom otpadu
ozbiljnije se poinje govoriti krajem sedamdesetih i poetkom osamdesetih godina prolog
vijeka, nakon dogaaja u gradu Love Canal u dravi New York. Grad je bio izgraen na
odlagalitu hemijskog i industrijskog otpada pa je cijelo podruje bilo kontaminirano s vie od
200 razliitih hemijskih materija od kojih je bilo 10% potencijalno mutagenih, teratogenih i
kancerogenih. Uestalost broja pobaaja ili djece roene sa hromozomskim aberacijama i niza
drugih bolesti meu graanima upozorila je svijet da hemijski otpad treba tretirati kao
zasebnu kategoriju (Axelrod,1991).
Poetkom osamdesetih opasni otpad je prvi put slubeno definisan u Sjedinjenim Amerikim
Dravama (SAD). Opasnim otpadom smatraju se materije koje imaju osobine zapaljivosti,
reaktivnosti, eksplozivnosti ili korozivnosti (Marinkovi i sar., 2004). Otpad je opasan i ako
sadri materije koje su otrovne (toksine) ili zarazne (infektivne), kancerogenone, mutagene i
teratogene. Opasni otpad moe biti u vrstom stanju ili u obliku tekuine, dok se toksini
gasovi svrstavaju u aerozagaenje. Meutim, opasnim otpadom smatraju se i materije koje
imaju osobine otputanja tetnih gasova hemijskom ili biolokom razgradnjom, odnosno u
procesima obrade i odlaganja. Otpad koji moemo svrstati u opasni zahtijeva posebne metode
obrade i odlaganja i u tu kategoriju otpada se svrstava i otpad pri pruanju zdravstvene zatite.
2.2. Medicinski otpad

Nastanak otpada posljedica je svih ljudskih djelatnosti, pa tako i zdravstvene. Otpad koji
nastaje pri pruanju zdravstvene zatite moe se podijeli u dvije grupe otpada i to na
komunalni i opasni otpad. Komunalni otpad sadri: papir i kartonsku ambalau, staklo,
ostatke hrane i druge uobiajene otpatke koji nastaju u administraciji, kuhinjama i
praonicamu. Opasni medicinski otpad sadri elemente hemijske i bioloke opasnosti bilo da

su oni u vrstom, tekuem ili gasovitom stanju. Njegova su svojstva: tetnost, toksinost,
kancerogenost i infektivnost i po tome se opasni medicinski otpad razlikuje od komunalnog.
Koliina opasnog otpada u usporedbi s ukupnom koliinom otpada koji nastaje u
zdravstvenim ustanovama nije velika, ali svakako zahtjeva, kao i svaka druga vrsta opasnog
otpada, posebnu obradu.
Neprihvatljiva, ali realna injenica je da se medicinski otpad iz zdravstvenih ustanova
(kliniki i/ili bolniki centri, domovi zdravlja i podrune ambulante) bez posebnih oznaka
odvozi vozilima komunalnog preduzea sa ostalim komunalnim otpadom i odlae na gradsku
deponiju bez prethodnog tretmana. Igle i otri predmeti koji su bili u kontaktu sa krvlju i
tjelesnim tenostima se u nekim zdravstvenim ustanovama ne odvajaju u posebno
namijenjene kutije za bio-rizini otpad.
MEDICINSKI OTPAD
A: KOMUNALNII OTPAD
A1: OBNOVLJIVI OTPAD
A2: BIORAZGRADLJIVI OTPAD
A3: OSTALI KOMUNALNI OTPAD

B: MEDICINSKI OTPAD KOJI ZAHTJEVA POSEBAN TRETMAN

B1: PATOANATOMSKI OTPAD
B2: OTRI PREDMETI
B3: FARMACEUTSKI OTPAD
B31: BEZOPASNI FARMACEUTSKI OTPAD
B32: POTENCIJALNO OPASNI FARMACEUTSKI OTPAD
B33: OPASNI FARMACEUTSKI OTPAD
B4: CITOTOKSINI FARMACEUTSKI OTPAD
B5: KRV I DERIVATI KRVI

C: INFEKTIVNI i VISOKO INFEKTIVNI OTPAD

C1: INFEKTIVNI OTPAD
C2: VISOKO INFEKTIVNI OTPAD

D: OSTALI OPASNI OTPAD

E: RADIOAKTIVNI OTPAD

Slika 1. Standardna klasifikacija medicinskog otpada prema katalogu Europske Unije

2.2.1. Opasni medicinski otpad

Po mjestu nastanka, unutar opasnog otpada posebno izdvajamo skupinu opasnog medicinskog
otpada. Medicinski ili zdravstveni otpad je otpad koji nastaje prilikom zatite zdravlja ljudi
(Capak, 2001; Pranji, 2006). Najvei proizvoai medicinskog otpada su velike zdravstvene
ustanove odnosno klinike, domovi zdravlja, stacionari, dijagnostiki i istraivaki laboratoriji,
mrtvanice, centri za autopsiju i centri za transfuziju i dijalizu. Manji proizvoai su manje
zdravstvene jedinice poput privatnih specijalistikih i stomatolokih ambulanti, ordinacija za
akupunkturu i hiropraktiku, institucije za kunu njegu nemonih osoba, centri za smanjenje
tete kod ovisnika i pogrebni servisi (Marinkovi i sar., 2005).

Prema Pravilniku o upravljanju medicinskim otpadom, medicinski otpad je posebna vrsta

otpada koji se proizvodi u zdravstvenim ustanovama. To je heterogena mjeavina
komunalnog, infektivnog, patolokog, farmaceutskog i laboratorijskog otpada, dezinficijenasa
i ambalae, kao i radioaktivnog i opasnog hemijskog otpada. Opasan medicinski otpad sadri
toksine, tetne, kancerogene i infektivne materije i prema osobinama i mjestu nastanka dijeli
se na: patoloki otpad, infektivni otpad, otri predmeti, farmaceutski otpad, hemijski otpad,
posude pod pritiskom i radioaktivni otpad (Anonymous, 2008; Tabela 1; Slika 1).
Tabela 1. Kategorije medicinskog otpada

Kategorije medicinskog otpada

Opis

Infektivni

Laboratorijske kulture, izluevine, materijal i

oprema u kontaktu sa zaraenim pacijentima

Patoloki

Krv, i druge tjelesne tekuine, dijelovi tijela, fetusi

Otri predmeti

Igle, skalpeli, noevi, slomljeno staklo

Farmaceutski

Lijekovi

Genotoksini

Citostatici, genotoksine hemikalije

Hemijski

Otapala, laboratorijski reagensi, dezinficijensi

Teki metali

Baterije, tlakomjeri, termometri

Posude pod pritiskom

Plinske boce, metalni spremnici

Radioaktivni otpad

Tekuine koje se koriste u radioterapiji, urin i

izluevine bolesnika lijeenih radio-nuklidima

Patoloki otpad ine dijelovi ljudskog tijela, amputati, tkiva i organi odstranjeni tokom
hirurkih zahvata, tkiva uzeta u dijagnostike svrhe, placente i fetusi te pokusne ivotinje i
njihovi dijelovi. Infektivni otpad sadrava patogene bioloke agense koji zbog svog tipa,
koncentracije ili broja mogu ugroziti zdravlje ljudi. Ova vrsta otpada ukljuuje kulture i pribor
iz mikrobiolokih laboratorija, materijal i pribor koji je doao u dodir sa krvlju ili izluevina
infektivnih bolesnika ili je osloboena tokom hirurkih zahvata, previjanja rana ili
obdukcijama, ili otpad iz odjela za izolaciju bolesnika, otpad iz jedinica za hemodijalizu,
sistema za infuziju, rukavice i drugi pribor za jednokratnu upotrebu, te otpad koji je doao u
dodir sa pokusnim ivotinjama kojima je inokuliran zarazni materijal. Otri predmeti
ukljuuju igle, lancete, trcaljke, skalpele i ostale predmete koji mogu izazvati ubod ili
posjekotinu. Farmaceutski otpad ukljuuje farmaceutske proizvode, lijekove i hemjske
supstance koji su vraeni s odjela gdje su bili proliveni, rasipani, pripremljeni a
neupotrebljeni, ili im je istekao rok upotrebe ili se trebaju baciti iz bilo kojeg razloga.
Hemijski otpad ine odbaene vrste, tekue ili gasovite hemijske materije koje se
upotrebljavaju pri medicinskim, dijagnostikim ili eksperimentalnim postupcima, ienju i
dezinfekciji. Dijeli se na opasni sa osobinama toksinosti, korozivnosti, zapaljivosti,
reaktivnosti i genotoksinosti, te inertni hemijski otpad koji nema navedena svojstva. Posude

pod pritiskom ine boice koje sadre gasove pod pritiskom s razliitim materijama,
antibiotik, dezinficijens, insekticid i drugi, a koje se apliciraju u obliku aerosola. Pri izlaganju
vioj temperaturi mogu eksplodirati. Radioaktivni otpad predstavlja vrsti i tekui otpad
kontaminiran radionuklidima iz in vitro laboratorijskih analiza tkiva i tjelesnih tekuina te iz
in vivo dijagnostikih i terapeutskih zahvata koji se uglavnom izvode na odjelima za
nuklearnu medicinu. Ova kategorija otpada podlijee posebnim propisima (Pruss i sar., 1999).
Prema definiciji Svjetske zdravstvene organizacije gore navedenoj podjeli opasnog
medicinskog otpada pridodate su jo dvije kategorije: genotoksini otpad i otpad sa visokom
koncentracijiom tekih metala. Genotoksini otpad ima mutageno, teratogeno i kancerogeno
djelovanje. Ova skupina otpada ukljuuje citostatike koji se najee koriste u onkologiji u
hemoterapiji karcinoma, kao imunosupresori u transplantacijama, radioterapiji i drugim
granama medicine. U ovu grupu spadaju ostale genotoksine hemikalije i radioaktivni
materijal, ambalaa i ostali kontaminirani materijal, kao i tjelesne izluevine (urin, fekalije,
povraeni sadraj) bolesnika lijeenoh citostaticima. U specijaliziranim onkolokim
bolnicama ova vrsta otpada moe initi ak i do 1% od ukupne koliine nastalog medicinskog
otpada (Pruss i sar; 1999). Otpad s visokom koncentracijom tekih metala predstavlja
podkategoriju opasnog hemijskog otpada. U ovaj otpad ubrajamo ivu, koja se najee
generira iz amalgamskih blombi- otpad stomatolokih ordinacija i/ili razbijene medicinske
opreme. U baterijama koje se odlau na otpad nalaze se kadmij, olovo i arsen.
2.2.2. Izvori medicinskog otpada
Vei izvori medicinskog otpada su: bolnice, klinike, poliklinike, domovi zdravlja, laboratoriji,
istraivaki centri, transfuziologije, stacionarne ustanove, mrtvanice i centri za obdukcije.
Manji izvori medicinskog otpada su: ambulante, kuna njega, domovi za nepokretne i
psihijatrijske ambulante. Koliine proizvedenog otpada prema ustanovama imaju sljedee
vrijednosti: bolnice i kliniki centri proizvode oko 10 000 tona godinje, a od toga oko 86% je
inertni i 14% opasni medicinski otpad (oko 80% infektivni otpad); ambulante i ostale
ustanove proizvode sline koliine otpada uz znaajno manji udio opasnog otpada.
Farmaceuti, anesteziolozi i pomonici mogu biti izloeni riziku od respiratornih bolesti
prilikom izlaganja gasovima, aerosolima i otopinama, dok je opa populacija vrlo rijetko
izloena (pacijent na operativnom stolu). Meu infektivnim otpadom neke bakterije su
osjetljive i ne preivljavaju u okoliu, a neke preivljavaju i predstavljaju rizik oboljevanja.
Treba znati da virus hepatitisa B i C moe relativno dugo preivjeti u okoliu, dok je virus
humane imunodeficijencije (HIV) vrlo osjetljiv i ne preivljava dugo u okoliu. Obino se
infekcija prenosi vektorima kao to su glodavci. Patoloki otpad moe, ali ne mora biti
infektivan. Otri predmeti mogu predstavljati rizik od zaraze HIV-om, hepatitisom i drugim
krvnoprenosivim bolestima. Hemijski otpad je posebno opasan pri profesionalnoj ekspoziciji.
Meutim, ukoliko se izlijeva u kanalizaciju opasan je za opu populaciju i pogotovu okoli.
Teki metali ukoliko se izlijevaju u kanalizaciju postoji opasnost za okoli, profesionalna
ekspozicija je naime upitna. Posude pod pritiskom predstavljaju opasnost od eksplozije.

10

Tabela 2. Standardna klasifikacija otpada u skladu sa Direktivom 75/442/EEC (Izvod iz Kataloga otpada sa
opisanim kategorijama otpada Pravilnika o kategorijama otpada sa listama, Slubene novine FBiH broj 9/05;
Slubeni Glasnik Republike Srpske RS 39/05)

Klasifikacioni
broj
18 01
18 01 01
18 01 02
18 01 03*
18 01 04

18 01 06*
18 01 07
18 01 08*
18 01 09
18 01 10*
18 02
18 02 01
18 02 02*
18 02 03
18 02 05*
18 01 06
18 02 07*
18 02 08

VRSTE, OSOBINE I DJELATNOST IZ KOJIH OTPAD POTIE

Otpad od njege novoroenadi, dijagnosticiranja, lijeenja ili
prevencije bolesti kod ljudi
otri predmeti (osim 18 01 03)
dijelovi ljudskog tijela i organi, vreice i konzerve krvi (osim 18 01 03)
ostali otpad ije je sakupljanje i odlaganje podvrgnuto specijalnim
zahtjevima radi prevencije infekcije
otpad ije sakupljanje i odlaganje nije podvrgnuto specijalnim zahtjevima
radi prevencije infekcije (npr. rublje, zavoji od gipsa, posteljina, odjea za
jednokratnu primjenu, platno, pelene...)
hemikalije koje se sastoje od ili sadre opasne materije
hemikalije koje nisu navedene pod 18 01 06
citotoksici i citostatici
lijekovi koji nisu navedeni pod 18 01 08
amalgamski otpad iz stomatoloke zatite
Otpad od istraivanja, dijagnosticiranja, lijeenja ili prevencije
bolesti u ivotinja
otri predmeti (osim 18 02 02)
ostali otpad ije sakupljanje i odlaganje podlijee specijalnim zahtjevima
radi prevencije infekcije
otpad ije sakupljanje i odlaganje ne podlijee specijalnim zahtjevima radi
prevencije infekcije
hemikalije koje se sastoje od ili sadre opasne materije
hemikalije koje nisu navedene pod 18 02 05
citotoksici i citostatici
lijekovi koji nisu navedeni pod 18 02 07

Da bi se poboljalo upravljanje otpadom u zemljama Europske Unije (EU) uvedena je

europska nomenklatura ili zajednika terminologija otpada prema osobinama i djelatnostima
iz kojih otpad potie. Naime govorimo o Europskom katalogu otpada prema EU Direktivi broj
75/442/EEC. Bosna i Hercegovina je potpisnica direktive, te je prema istoj definisala
kriterijume i katalog otpada. Katalog otpada je sistematizovani pregled naziva otpada prema
osobinama i djelatnostima iz kojih otpad potie i sastavni je dio Pravilnika o kategorijama
otpada sa listama.
U Europskom katalogu otpada svaki tip otpada posjeduje klasifikacioni ili sopstveni broj kod
koji se sastoji od 6 brojeva: prva dva broja definiu industijsku granu ili sektor iz koga potie
otpad (prva dva broja za zdravstveni sektor su 18); druga dva broja oznaavaju proces tokom
kojeg nastaje otpad (npr. otpad koji nastaje pri pruanju zdravstvenih usluga u porodilitima,
11

otpad pri dijagnosticiranju zdravstvenih poremeaja, lijeenju ili prevencije bolesti kod ljudi,
npr. 18 01 otpad koji nastaje pri njezi dojenadi, dijagnostici, lijeenju i prevenciji oboljenja
ljudi); trei par brojeva oznaava tip otpada (npr. neinfektivni otpad ili otpad ije sakupljanje i
odlaganje ne podlijee posebnim zahtjevima za spreavanja infekcija nosi oznaku 18 01 04).
U katalogu otpada kategorije otpada pored klasifikacionog broja od 6 brojeva mogu
sadravati i zvjezdicu. Ona stoji iza brojeva i oznaava otpad koji spada u opasni otpad (npr.
oznaka infektivnog otpada je 18 01 03*; Tabela 2).
Otrice su otri instrumenti navedeni u kategoriji 18 01 01 (izuzev 18 01 03) i 18 02 01
(izuzev 18 02 02) u katalogu otpada. To su igle, lancete, skalpeli i ostali otri predmeti koji
mogu izazvati ubod ili posjekotinu i prouzrokovati infekcije.
Veoma infektivan otpad je otpad ije sakupljanje i odlaganje podlijee posebnim zahtjevima
zbog spreavanja infekcije, naveden u kategorijama 18 01 03* i 18 02 02 * u katalogu otpada.
To je otpad iz mikrobiolokoih laboratorija, materijal i pribor koji je doao u dodir s krvlju ili
izluevinama infektivnih bolesnika ili je upotrijebljen pri hirurkim zahvatima, previjanju
rana i obdukcijama, otpad iz odjela za dijalizu, zavojni materijal sa vidljivim prisustvom krvi,
neprepoznatljivo tkivo (kiretirano), zubi, rukavice i drugi pribor za jednokratnu uporabu,
otpad koji je doao u dodir s pokusnim ivotinjama, itd. Veoma infektivni otpad zahtijeva
toplotnu ili hemijsku sterilizaciju u podruju gdje se otpad proizvodi, prije nego to se
pomijea sa ostalim infektivnim otpadom.
Ostali infektivni i potencijalno infektivni otpad je otpad naveden u kategorijama 18 01 02* i
18 01 04* u katalogu optada. To su dijelovi ljudskog tijela i organi, vreice i konzerve krvi
(osim 18 01 03) i otpad ije sakupljanje i odlaganje nije podvrgnuto specijalnim zahtjevima
radi prevencije infekcije (npr. zavoji od gipsa, posteljina, odjea za jednokratnu primjenu,
platno, pelene.
Farmaceutski otpad je otpad naveden u kategorijama 18 01 09* i 18 02 08* u katalogu otpada.
To je otpad koji je nastao u proizvodnji lijekova, lijekovi i hemikalije koji su vraeni s odjela
gdje su bili proliveni, rasipani, pripremljeni a neupotrebljeni i lijekovi sa isteklim rokom
upotrebe, ili se trebaju baciti iz bilo kojeg razloga.
Genotoksini otpad je naveden u kategorijama 18 01 0 8 * i 18 02 07* u katalogu otpada. To
je veoma opasan otpad sa mutagenim, teratogenim i kancerogenim svojstvima (citostatici koji
se koriste u hemodijalizi i imaju sposobnost da ubijaju ili spreavaju rast ivih elija, ekskreti
pacijenata tretiranih citostaticima, hemikalije i radioaktivni materijal).
Amalgamski otpad iz stomatoloke prakse je naveden u kategoriji 18 01 10 * u katalogu
otpada. To je neupotrebljeni amalgam, otpad prilikom popravki plombi, izvaeni plombirani
zubi.
Opasni hemijski otpad je otpad naveden u kategorijama 18 01 06 * i 18 02 05 * u katalogu
otpada i to su hemikalije koje se sastoje od ili sadre opasne materije. Mogu biti veoma
toksine, korozivne, zapaljive i eksplozivne (otpad koji sadri teke metale: foto-fiksir, fotopapir, slomljeni ivini tenziometri, toplomjeri, iskoritene baterije sa Cd, itd.

12

Ostali hemijski otpad je naveden u kategorijama 18 01 07 i 18 02 06 u katalogu otpada. To su

odbaene vrste, tene i gasovite hemikalije koje ne spadaju u kategoriju 18 01 06, a koje se
upotrebljavaju pri medicinskim, dijagnostikim ili eksperimentalnim postupcima, ienju i
dezinfekciji (Anonymous, 2005).
Medicinski otpad
Kliniki
Inertni otpad

Opasni otpad

Nekliniki
Inertni otpad

Patoloki

Infektivni

Farmaceutski

Otri predmeti

Aerosoli

Posude pod pritiskom

Opasni otpad
Hemijski

Slika 2. Klasifikacija medicinskog otpada Svjetske zdravstvene organizacije

Osim klasifikacije u skladu sa Direktivom 75/442/EEC, u procesu zbrinjavanja opasnog

medicinskog otpada se koristi i klasifikacija medicinskog otpada Svjetske zdravstvene
organizacije (WHO; Slika 2). Odnosi se na podjelu medicinskog opasnog u 5 kategorija na
sljedei nain: grupa A: prepoznatljiva ljudska tkiva, krv, ivotinjski leevi i tkiva iz
veterinarskih centara, bolnica i laboratorija, zaprljane hirurke obloge, brisevi i ostali slian
zaprljani otpad, ostali otpadni materijali kao npr. otpad od infektivnih oboljenja (1); grupa B:
odbaene price, igle, kertridi/ punjenja, polomljena staklena oprema i drugi kontaminirani
otri instrumenti i predmeti (2); grupa C: mikrobioloke kulture i potencionalno zarazan otpad
sa odjela patologije i ostalih zdravstvenih i istraivakih laboratorija (3); grupa D: lijekovi i
ostali farmaceutski proizvodi (4); grupa E: otpad koji sadri radioaktivne supstance tj. otpad
kontaminiran radionuklidima iz radioterapije i laboratorijskih istraivanja i za njega se
primjenjuju posebni propisi (5). Ova klasifikacija je takoer uvrtena u BiH zakonodavstvo o
medicinskom otpadu (Anonymous, 2005; Anonymous, 2008; Obradovi, 2009).
2.2.3. Aspekti sigurnosti i zdravlja koji se odnose na medicinski otpad
U ukupnom zagaenju okolia medicinski otpad ne zauzima veliki dio, ali je on potencijalno
meu najopasnijim vrstama otpada, jer moe da dovede do infekcija i trovanja. Zagaenje
koje dolazi iz zdravstvenih ustanova moe da bude veoma opasno za zdravlje i ekosistem u
kojem se taj otpad skladiti. Neadekvatno upravljanje opasnim medicinskim otpadom, poev
od rukovanja unutar ustanova koje pruaju medicinske i veterinarske usluge pa do konanog
zbrinjavanja, predstavlja veoma visok rizik, kako za zdravlje osoblja koje s njim rukuje,
pacijenata, tako i uopte za okoli (Anonymous, 2000).
U postupku rukovanja medicinskim otpadom, medicinski i nemedicinski uposlenici, izloeni
su riziku i to prvenstveno od povreivanja ukoliko upotrebljeni otri predmeti nisu
bezbjedno upakovani. Svjetska zdravstvena organizacija procijenjuje da se zbog
neadekvatnog rukovanja medicinskim otpadom, godinje u svijetu zarazi hepatitisom B, C i
HIV oko 20 miliona osoba. Tom riziku su izloeni i oni koji pretrauju otpad u kontejnerima i
na deponijama. Stanovnitvo moe biti izloeno riziku od medicinskog otpada na direktan i
13

indirektan nain, razliitim putevima kontaminacije: inhalacijom, penetracijom kroz kou i

ingestijom.
Smatra se da je oko 80% otpada proizvedenog u bolnicama ustvari infektivni otpad. Rizici od
opasnog medicinskog otpada su: infektivne bolesti (AIDS, virusni hepatitis B i C, crijevne
infekcije, respiratorne infekcije, infekcije krvi, kone infekcije); efekti radioaktivnih supstanci
(kancerogeni, mutageni, teratogeni, otrovi reproduktivnog zdravlja); otrovanja ili
intoksikacija (Tabela 3) (Sepkowitz i Eisenberg, 2005; Stone i sar., 2004). Sve osobe koje
mogu doi u kontakt sa medicinskim otpadom izloene su potencijalnom riziku po zdravlje i
to: medicinsko i nemedicinsko osoblje zdravstvenih ustanova, pacijenti u i van zdravstvenih
ustanova i njihovi posjetioci, uposleni u komunalnim preduzeima koji rukuju i prevoze
otpad, uposleni na deponijama, ukljuujui one koji pretrauju otpad, stanovnitvo, a posebno
djeca ukoliko se igraju sa predmetima koji se mogu nai u otpadu van zdravstvenih ustanova.
Uvoenjem i implementacijom adekvatnih procedura za minimiziranje rizika od medicinskog
otpada u prvom redu titi se zdravlje stanovnitva i smanjuje negativan uticaj na okoli. Prvi
korak u sistemu menadmenta je da se identifikuju potencijalni rizici. Mogui putevi
prenoenja bolesti su: direktni kontakt, kontakt sa vektorima (muhe, insekti, poljski mievi,
pacovi, psi, make), aerobna transmisija, zagaena voda i zagaen okoli.
Tabela 3. Vrsta medicinskog otpada, nain infekcije i bolesti uzrokovane neadekvatnim upravljanjem
medicinskim otpadom

Vrste otpada
Feces
Sputum, praina

Krv, tjelesne
tekuine
Gnoj
Genitalni sekret
Likvor
Urin
Otrice, igle
Nezatieni
mjeoviti medicinski
otpad

Nain infekcije

Bolesti

Fekalno oralne crijevne,

hrana, voda, insekti,
zagaene ruke
Respiratorne- kapljine,
udisanjem
Sistemi za infuziju,
transfuziju, povrede
koe i sluzokoe, svjee
zagaen otpad

Salmonellosis, shigelosis (dizenterija),

hepatitis A, entrokolitisi (virusni i
bakterijski), parazitna oboljenja
Tuberculosis (Tbc), virusne i bakterijske
pneumonije
Virus humane imunodeficijecije (HIV),
bolest steene imunodeficijencije
(AIDS), hepatitisi virus hepatitisa VHB,
VHC
kone infekcije, alimentarne toksikoinfekcije
herpes genitalis, candidiasis, clamidiasis,
AIDS
Meningitisi (virusni i bakterijski)

Kontakt s hranom
Kontakt sa svjee
zagaenim otpadom
price, igle, posude
Kontaminirani predmeti,
voda, hrana
Povreivanje, ubodni
incidenti
Vektori: muhe, ohari,
mievi, pacovi, ptice,
psi i make lutalice

Urinarne infekcije
Hepatitisi: VHB, VHC, HIV, AIDS,
piodermije
Crijevne infekcije, povrede i infekcije

14

Pravilno upravljanje medicinskim otpadom bazira se na sljedeim principima: zatiti ljudskog

zdravlja unutar i izvan zdravstvenih ustanova, zatiti okolia, promoviranju pravilnog
upravljanja okoliem, potovanju nacionalnih i meunarodnih standarda i poboljanju
higijenskih uslova unutar i van zdravstvenih ustanova.
2.2.4. Upravljanje medicinskim otpadom
Slijedei principe sistema sveukupnog upravljanja otpadom razvija se sistem upravljanja
medicinskim otpadom koji se zasniva na hijerarhijskom nainu postupanja i to od kontrole
mjesta nastanka do mjesta konane dispozicije. Prioritet je svakako izbjegavanje nastanka
otpada. S obzirom da to nije uvijek mogue, otpad je potrebno: sortirati, primjereno
predobraditi, na poseban nain transportovati, konano obraditi i ostatke prikladno
deponovati. Konana metoda obrade mora biti ona koja e proizvesti najmanji rizik za ljudsko
zdravlje i okoli. Provoenje sistema sveukupnog upravljanja otpadom omoguava
zbrinjavanje medicinskog otpada s manje finansijskih sredstava jer bi se velike koliine
medicinskog otpada mogle zbrinuti u okviru tehnolokog i komunalnog otpada.
Otpad zdravstvenih ustanova treba se ravrstavati i sakupljati na mjestu nastanka u ambalau
prilagoenu njegovim svojstvima, koliini, nainu skladitenja, prevozu i obradi, tako da se
zatite uposlenici u zdravstvenim ustnovama, uposlenici koji upravljaju otpadom, graani i
okoli. Veoma infektivni otpad zahtjeva toplotnu ili hemijsku sterilizaciju u podruju gdje se
otpad proizvodi prije nego to se isti pomijea sa ostalim infektivnim otpadom. Opasni
medicinski otpad (otrice, veoma infektivni otpad, ostali i potencijalno infektivni otpad,
farmaceutaki otpad, genotoksini, amalgamski otpad iz stomatoloke prakse, opasni hemijski
otpad i ostali hemijski otpad) potrebno je drati u kutijama ili ambalai na kojoj su jasno
navedene karakteristike i obiljeja kategorija otpada i koje pruaju odgovarajuu zatitu za
osobe iz zdravstvenih ustanova koje stupaju u kontakt prilikom rukovanja navedenom
ambalaom. Dezinfekcijska sredstva se ne bi trebala odlagati na sanitarnu deponiju i trebao bi
se transportovati na propisan nain. Prije odlaganja morala bi se obraditi inertizacijom
odnosno otpad se presuje te mu se dodaje kre ili cement. Dezinfekcijska sredstva se ne smiju
inkapsulirati jer su korozivna. Obrada otpada inkapsulacijom podrazumijeva zatvaranje u
metalne ili plastine posude, a otpadu se dodaju plastina pjena, bitumenizirani pijesak,
cementna buka i/ili glineni materijal) (Axelrod, 1991).
Medicinski otpad koji se stvara u zdravstvenim ustanovama prevozi se na unaprijed utvrenu
lokaciju u sklopu zdravstvene ustanove prije odlaganja, transporta ili prenosa do ovlatene
osobe za navedene aktivnosti. To mjesto mora biti zatvorena prostorija koja ispunjavaju
sljedee uvjete: da je pod nadzorom referenta za upravljanje otpadom, da je dovoljno
prostrana za prijem maksimalno predviene koliine otpada razliitih kategorija koje moraju
biti razdvojeno skladitene, da je onemoguen fiziki pristup neovlatenim licima i
tetoinama i da ima obezbijeen odgovarajui rashladni odjel za otpad koji zahtijeva
skladitenje u hladnim prostorijama. Prostorija ili odlagalite mora biti opremljeno ureajima
za gaenje poara i inertnim absorbirajuim materijalom za lokaliziranje eventualno prosutih
tenosti (hemikalija). Ukoliko konani tretman medicinskog otpada provodi sama zdravstvena

15

ustanova u kojoj otpad nastaje, tretman se provodi u skladu sa uvjetima iz okolinske dozvole
ili dozvole za upravljanje otpadom izdate ustanovi (Marinkovi i sar., 2006).
Da bi se izbjegao rizik prenoenja bolesti sa medicinskog otpada, treba uspostaviti mjere
predostronosti, kao i provesti obuku ili edukaciju zdravstvenog i drugog osoblja koje rukuje
otpadom u smjeru: upoznavanja sa pravilima odlaganja medicinskog otpada, razvrstavanja
otpada prema izvoru i nainu nastanka, sortiranja otpada na mjestu njegovog nastanka,
koritenja zatitne opreme, naina zatvaranja ambalae (vrea, boca, kontejnera) im se
napune otpadom, paljivog transporta medicinskog otpada do mjesta odlaganja, ambalae
koja mora biti vidno oznaena i primjerenog pranja ruku poslije kontakta sa medicinskim
otpadom (Obradovi, 2009).
2.2.5. Ambalaa za opasni medicinski otpad
Zbrinjavanje medicinskog otpada poinje na odjelima, klinikama, zavodima, laboratorijima,
ambulantama, previjalitima, hirurkim salama i drugim dijelovima zdravstvenih ustanova.
Na samom mjestu nastanka potrebno je osigurati razvrstavanje i izdvojeno sakupljanje (Slika
3). Otpad se razvrstava i sakuplja na mjestu nastanka u ambalau prilagoenu njegovim
svojstvima, koliini, te nainu skladitenja, prevoza i obraivanja, na nain da titi okoli i
one koji profesionalno rukuju s otpadom. Opi (inertni, neopasan) medicinski otpad koji je
slian komunalnom zbrinjava se kao komunalni otpad, jer ne predstavlja rizik za zdravlje i
okoli.
Ambalaa, kao to su plastine vree, kartonske kutije, posude i kontejneri mora biti izraena
tako da svojim karakteristikama (boja, oblik, veliina) omoguava i olakava razvrstavanje
opasnog medicinskog otpada na mjestu nastanka. Ambalaa za skladitenje mora biti
oznaena natpisom "opasni medicinski otpad", s naznakom o vrsti otpada. Ambalaa ima
specifine oznake: crvena boja za infektivni otpad, crvena s crnim pojasom za patoloki, uta
boja za hemijski otpad, zelena za farmaceutski, a crna i plava boja za komunalni otpad.

Slika 3. Ambalaa za opasni medicinski otpad

16

Posude (ambalaa) za odlaganje medicinskog otpada trebaju biti: nepropusne za tekuine (ne
postoji mogunost ispadanja i/ili prolijevanja njihovog sadraja), imati poklopce koji
onemoguavaju neovlateno otvaranje posuda i kontejnera pri daljnjem postupanju ili
obraivanju i da pri obraivanju ne zagauju okoli. Otri predmeti se prikupljaju u posude za
otre predmete koje moraju biti neprobojne za sadraj i napravljene tako da je onemogueno
ispadanje sadraja ili ozljeivanje i prijenos infekcija na osobe koje upotrebljavaju posudu ili
rukuju s otpadom. Ambalaa koja se koristi viekratno su posude, kontejneri od metala i
plastike koji se mogu adekvatno prati i dezinficirati (Capak, 2001; Marinkovi i sar., 2006).
Neophodno je u zdravstvenim ustanovama koje imaju vie od 50 uposlenika formirati tim
strunjaka koji se bavi problematikom upravljanja medicinskim otpadom (ili projektom
upravljanja medicinskog otpada); uspostaviti dobru evidenciju aktivnosti i planiranih
aktivnosti, kao to su: paljivo planiranje, implementacija zakonskih propisa i internih akata,
adekvatno finansiranje i angaman poduenog osoblja. Glavna i odgovorna osoba je direktor
zdravstvene ustanove, a tu su i voditelj projekta upravljanja medicinskim otpadom (osoba
zaduena za zbrinjavanje otpada) i projektni tim. Projektni tim ine: osoba odgovorna za
kontrolu infekcija, financijski kontrolor, osoba odgovorna za zbrinjavanje farmaceutskih
pripravaka i osoba odgovorna za radioaktivne materijale i radijaciju.
2.2.6. Tehnologije zbrinjavanja opasnog medicinskog otpada
Zbrinjavanje otpada iz zdravstvenih ustanova predstavlja sloen sistem koji podrazumijeva
njegovo razvrstavanje na mjestu nastanka, sakupljanje, prevoz, skladitenje i obraivanje.
Inertni medicinski otpad svojim sastavom ne predstavlja direktnu opasnost po zdravlje ljudi
koji njime rukuju prilikom prikupljanja, primarnog i sekundarnog skladitenja, te konanog
odlaganja. Ipak, on predstavlja velik problem obzirom na njegov volumen i koliinu. Pravilan
nain upravljanja tom vrstom otpada podrazumijeva njegovo razvrstavanje na mjestu nastanka
u specijalizirane kontejnere za papir, staklo, metal i sl.
Ranijom analizom i istraivanjem zabiljeeno je da se 77,36% otpada iz zdravstvenih
ustanova odlae deponije. U tom otpadu je komunalni otpad zastupljen je sa 62,78%. Ta vrsta
otpada bila bi adekvatno dispozicirana da je na mjestu nastanka odvojena od potencijalno
infektivnog otpada. Tako se na lokalnim opinskim deponijama nalaze opasne vrste otpada iz
zdravstvenih ustanova: lijekovi, materijali za jednokratnu upotrebu, otri predmeti, podloge i
bioloki materijali i dr. Krajnje odredite otpada, naalost, nije samo deponija, ve i rijeke,
podzemne vode i more, jer se u kanalizaciju iz medicinskih ustanova godinje isputa 8,87%
od ukupne koliine opasnog medicinskog otpada i raznih hemikalija, pa ak i radioaktivnih
kontrasnih sredstava (Pranji, 2006).
Svaka zdravstvena ustanova treba detaljno razraditi nain razvrstavanja medicinskog otpada:
njegovo inicijalno skladitenje, zatim puteve, nain, zaduene osobe i vremenski plan
sakupljanja otpada, kao i prevoz do mjesta sekundarnog skladitenja, trajanje sekundarnog
skladitenja, voenje evidencije o vrstama i koliinama otpada, te njegovo obiljeavanje.
Opasni medicinski otpad treba proi postupak predobrade prije krajnje dispozicije.
Medicinski se otpad sekundarno treba skladititi u odvojenom, oznaenom, ograenom i
natkrivenom prostoru, predvienom samo za tu svrhu, a koji mora biti graevinski prilagoen
za lako ienje i dezinficiranje.

17

Danas postoji veliki broj tehnologija kojima moemo propisno ukloniti opasni medicinski
otpad: incineracija (spaljivanje), dezinfekcija parom, mikrovalna dezinfekcija, i hemijska
dezinfekcija. Primjeri njihovih pozitivnih i negativnih strana vidljivi su u Tabeli 4.
Tabela 4. Prednosti i nedostaci tehnologija uklanjanja opasnog otpada

Tehnologije

PREDNOSTI

Incineracija
drastina
redukcija mase i
volumena
neprepoznatljivo
porijeklo nakon
tretmana
iskoritavanje
otpadne topline
ne kontaminira
otpadne vode
otpor javnosti
visoke investicije

NEDOSTACI

odreene emisije
kroz dimne
gasove
vii trokovi
odravanja
u budunosti
stroiji propisi o
emisijama

Dezinfekcija
parom
ograniena
redukcija
volumena
mala
investicija

Mikrovalna
dezinfekcija

Hemijska
dezinfekcija

redukcija
volumena

redukcija
volumena

neprepoznatljivo
porijeklo nakon
tretmana
ne kontaminira
otpadne vode

neprepoznatljiv
o porijeklo
nakon tretmana

jednostavno
rukovanje
jednostavni
bioloki testovi
nepromijenjen
visoke investicije
sastav otpada
nepromijenjen nije metod za sve
a masa otpada vrste otpada
potencijalna
nije metod za
kontaminacija
sve vrste
ureaja za
otpada
usitnjavanje
efikasnost nije
emisija u zrak
100%
emisije u zrak i
u otpadne vode

brz postupak
deodorizacija
otpada
nije metod za
sve vrste otpada
nepromijenjena
masa otpada
visoki trokovi
za hemikalije
efikasnost nije
100%
emisija u zrak

Nisko temperaturne tehnologije (95-180C) ini parna i suha dezinfekcija (dezinfekcija parom
ili vruim zrakom). Provodi se u autoklavima i mikrovalnim ureajima pod uslovom da ne
produkuje hemijske reakcije.
Srednje temperaturne tehnologije (180-370C) postoje, ali jo nisu komercijalno primjenjive.
Visoko temperaturni procesi (540-800C), obrada otpada pri visokim pritiscima i
temperaturama se odvija procesom pirolize i potpune razgradnja materije.
Infektivni otpad treba biti sakupljen u posebnu ambalau koja svojim karakteristikama (boja,
oblik, veliina) omoguava i olakava njegovo razvrstavanje, transport i obradu. Otpad se s
mjesta inicijalnog skladitenja transportuje odgovarajuim prevoznim sredstvima do mjesta
sekundarnog skladitenja. Putevi sakupljanja i prevoza otpada moraju biti predvieni i
18

odvojeni od puteva kojima se obavljaju uobiajene zdravstvene aktivnosti (bolesnici, isto

rublje, sterilni materijali itd.), ako ne prostorno, barem vremenski. Skladitenje infektivnog
otpada i otrih predmeta bez kondicioniranja ne smije trajati due od osam dana. Ovisno o
vrsti infektivnog otpada, potrebno je osigurati odgovarajue mjere njegove predobrade.
Ukoliko je otpad izrazito infektivan, prije odlaganja treba ga obraditi u autoklavima.
Infektivni otpad i otri predmeti trebaju biti predobraeni u peima za spaljivanje infektivnog
otpada ili se postupcima obraivanja (drobljenja, mljevenja, dezinfekcije, sterilizacije) dovode
u stanje kad vie nisu opasni za zdravlje te se mogu reciklirati, spaljivati ili odlagati kao
inertni komunalni otpad. Krv koja preostane nakon laboratorijske pretrage zbrinjava se kao
infektivni otpad zajedno sa vacutainerima.
Hemijski otpad moe se reciklirati ili predestilirati, a zbrinjava se spaljivanjem u peima za
spaljivanje opasnog otpada. Krv i krvni derivati koji su u dijagnostikim pretragama
pomijeani s hemikalijama zbrinjavaju se kao hemijski otpad (Marinkovi i sar, 2005).
Citotoksini otpad se ne smije odlagati na sanitarnu deponiju ili u kanalizaciju. Otpad se vraa
proizvoau. Ako su male koliine citotoksinog otpada skladite se inkapsulirane i odlau ili
se spaljuju.
Otpad s visokim sadrajem tekih metala se ne smije spaljivati. Neophodno je kontrolirati
emisiju kadmijuma, cinka, arsena, dok emisiju ive nije mogue kontrolirati. Zbrinjavanje se
preporuuje u u zemlje koje imaju postrojenja za zbrinjavanje takvog otpada.
Posude pod pritiskom se ne smiju spaljivati nego se moraju vratiti proizvoau za ponovnu
upotrebu.
Patoloki otpad se sakuplja, skladiti i zbrinjava posebno. Dijelovi ljudskog tijela iz etikih
razloga se sakupljaju, pakuju u plastine vree i skladite u zamrzivaima na patologiji. Kada
se prikupi dovoljna koliina, materijal se pakuje u drvene sanduke koji se spaljuju u
krematoriju, ili zakopavaju na groblju. Patoloki animalni otpad od pokusnih ivotinja i
njihovi dijelovi tretira se i zbrinjava kao ostali infektivni otpad.
Farmaceutski otpad u zdravstvenim ustanovama nastaje u malim koliinama, sakuplja se u
odgovarajuu ambalau te skladiti u bolnikim apotekama ili sekundarnom skladitu.
Dokazano je da i male kune apoteke mogu biti veoma opasne. Ukoliko se pravilno i
odvojeno sakupljaju, stare je lijekove mogue obraditi tako da ne dovode u opasnost zdravlje i
ivote, te ne zagauju okoli. Zato je vano stare i neupotrebljene lijekove ne uvati i ne
odlagati u kuni otpad ve pravilno i oprezno odloiti na mjesta namjenjena za tu vrstu
otpada. Takoe, treba biti mogua predaja u najblioj apoteci. Prilikom sortiranja razliitih
vrsta otpada, od lijeka treba odvojiti kartonsku, staklenu ili plastinu ambalau, te je odloiti u
za njih namjenjene spremnike. Farmaceutski otpad se zbrinjava u spalionicama opasnog
otpada u zemljama EU.
to se tie farmaceutskog otpada, problem predstavljaju velike koliine lijekova iz donacija
kojima je istekao rok upotrebe, a trenutno su neadekvatno uskladiteni u neprimjerenim
prostorima. Da postoji nekontrolirano odlaganje farmaceutskog otpada u naoj zemlji

19

pokazuje sljedei primjer. Vie od 4 godine u sreditu Bihaa, u dvoritu tvornice namjetaja,
bilo je smjeteno 390 buradi napunjenih opasnim farmaceutskim otpadom. Uposlenici
tvornice i danas govore o nevjerovatnom smradu iz tih buradi, tako estokom da im se nije
moglo prii. Burad su izmjetena s te lokacije, ali se ne zna gdje. Jedino to se zna je da nisu
otpremljena na mjesto gdje bi se mogla unititi jer takvog mjesta nema u BiH. Ima mnogo
ovakvih primjera u naoj zemlji.
Radioaktivni otpad se odvaja, skladiti, obrauje i odlae prema propisanim internacionalnim
pravilima. Prekogranini promet opasnog medicinskog otpada reguliran je Baselskom
konvencijom i ne postoje bitne razlike za tu vrstu opasnog otpada u odnosu na ostale vrste.
Prema Baselskoj konvenciji ta vrsta otpada obiljeava se oznakom Y1. Radioaktivni otpad se
odlae u bave na kojima se, na za to predvienoj naljepnici, napiu svi potrebni podaci o
kojoj se vrsti otpada radi, na kojem je mjestu nastao, tko ga je preuzeo i slino. Naljepnica se,
uz pratei list, ne smije izgubiti do konanog odlaganja. Radioaktivni otpad se u skladitu
zadrava do 40 dana. Za to vrijeme mu se poetna radioaktivnost smanji do odreenog nivoa.
Visoko radioaktivni medicinski otpad se ukopava u geoloke formacije, a nisko radioaktivni
otpad se moe izolirati, te saekati da radioaktivnost proe, te ga nakon toga odloiti.
2.2.7. Znaaj odgovornog upravljanja otpadom
Neadekvatno upravljanje opasnim medicinskim otpadom, poev od rukovanja unutar
zdravstvenih ustanova pa do konanog zbrinjavanja, predstavlja veoma visok rizik, kako za
zdravlje svih osoba koje mogu doi u kontakt s njim, tako i uope za okoli. Zbrinjavanje
otpada iz zdravstvenih ustanova predstavlja sloen sistem i njegovo ostvarivanje zavisi od
niza uslova u smislu njegovog razvrstavanja na mjestu nastanka, sakupljanja, prevoza,
skladitenja i obraivanja kao i o saradnji svih zainteresiranih strana.
Upravljanje medicinskim otpadom zadaa je tima strunjaka koji se bave tom problematikom.
Osnovni zadaci su: dobra administracija i administracija posla, paljivo planiranje, ureeni
zakonski propisi, adekvatno finansiranje i angaman obuenog osoblja. Glavna i odgovorna
osoba za adekvatno zbrinjavanje odnosno upravljanje otpadom je direktor bolnice ili druge
zdravstvene ustanove, voditelj projekta ini osoba zaduena za zbrinjavanje otpada. Projektni
tim ustanove ine: direktor, voditelj projekta, osoba nadlena za kontrolu infekcija, finasijski
kontrolor, osoba nadlena za zbrinjavanje farmaceutskih sredstava i osoba nadlena za
radijaciju. Direktor je odgovoran za uspostavu tima, podjelu odgovornosti, novana sredstva,
imenuje voditelja projekta i lanove tima, odreuje postupke praenja i kontrole, osigurava
obuavanje, kontrolu nastajanja, sakupljanja, zbrinjavanja otpada i finansijska sredstva.
Zbrinjavanje medicinskog otpada podrazumijeva niz postupaka meu kojima je tek posljednji
korak sistem konanog uklanjanja njegovih opasnih svojstava. Sistem zbrinjavanja ine:
zakonodavstvo (terminologija/ kategorizacija), provoenje zakonskih odredbi, postupanje i
prevoz, odgovarajui pogoni i ureaji za sterilizaciju ili spaljivanje, odlaganje ostataka nakon
odgovarajue obrade, te SVJESNOST I ZNANJE O PROBLEMU svih predstavnika vlasti,
menadmenta i svih uposlenika zdravstvenih ustanova, uposlenika koji rukuju otpadom i

20

graanstva. Vano je kontinuirano provoenje obuka i drugih vidova edukacija, te javno

zagovaranje u cilju unapreenja sigurnosti okolia i zdravlja.
Zakonska regulativa obuhvata zakone, pravilnike, preporuke i standarde, kao i davanje licenci
za obavljanje odreenih djelatnosti u sistemu zbrinjavanja medicinskog otpada. Raznolikost
zakonodavstva u razliitim zemljama oituje se i u izboru naina obrade. Odluka pojedine
zemlje o izboru naina obrade opasnog medicinskog otpada svakako se temelji na njenim
zakonima. Tako se npr. u Italiji sav opasni medicinski otpad spaljuje, bez obzira je li prije
toga steriliziran. U veini europskih zemalja izriito je zabranjeno odlagati opasni medicinski
otpad na odlagalita bez prethodne obrade. Ako se pri upravljanju otpadom iz zdravstvenih
ustanova udovoljava svemu to je preporueno, problem definitivnog zbrinjavanja opasnog
medicinskog otpada bit e znatno olakan, a rizik za uposlenike zdravstvenih ustanova, kao i
pacijente mnogo manji. Istovremeno, sprijeilo bi se oneienje bolnikog okolia, tj.
mogunost irenja intrahospitalnih infekcija uzrokovanih sve otpornijim biolokim
uzronicima na poznate antibiotike, odnosno smanjila bi se potencijalna opasnost za okoli,
ivotinje i ljude koji mogu, posredno ili neposredno, doi u kontakt s tom vrstom otpada u
svome ivotnom okruenju (Marinkovi i sar., 2005).
Odlaganje medicinskog otpada se ne smije vriti na nekontroliran nain u okoli, jer moe
imati direktan negativan efekat na zemljite i podzemne vode. Na Slici 4. prikazane su relacije
izmeu uzroka i posljedica neadekvatnog upravljanja medicinskim otpadom.

Slika 4. Posljedice upravljanja medicinskim otpadom u uslovima slabosti i neadekvatnog rukovanja

21

2.3. Postupanje s medicinskim otpadom u Bosni i Hercegovini

U Bosni i Hercegovini (BiH) su raene preliminarne procjene koliina medicinskog otpada

koji nastaje u zdravstvenim ustanovama, a prema standardima WHO. Prema tim
preliminarnim procjenama u BiH godinje nastaje izmeu 10 000 15 000 tona medicinskog
otpada (bez starih zaliha). Procjenjuje se da 10% te koliine otpada ini potencijalno
infektivni otpad. Prema njemakom iskustvu medicinski otpad ima, pri ispravnom postupanju
u zdravstvenim ustanovama, sljedeu strukturu: otpad slian komunalnom otpadu- 86.8%;
potencijalno infektivni (farmaceutski) otpad- 7,3%; radioaktivni otpad- 1,4%; ostali opasnih
otpad (hemijski)- 1,2%; iskoristivi otpad (papir)- 3,3%. Novija su istraivanja pokazala da
opasni bolniki otpad ini 0,3% od ukupno nastalog otpada u nekoj drutvenoj zajednici.
Procjene koliina opasnog medicinskog otpada razlikuju se ovisno o klasifikaciji u pojedinoj
dravi. Zbog toga postoje velike razlike pa se koliine kreu od 3% u Njemakoj do 68% u
Velikoj Britaniji (Pranji, 2006).
Na temelju Zakona o otpadu odreuju se obaveze i odgovornosti pravnih i fizikih osoba o
postupanju s otpadom. Tako su i zdravstvene ustanove kao proizvoai opasnog otpada dune
zbrinuti otpad na ekoloki prihvatljiv nain. Sloenost i opasnost otpada koji nastaje u
zdravstvenim ustanovama zahtijeva sloeno upravljanje otpadom, kako unutar zdravstvene
ustanove tako i van nje. Na osnovu razvoja savremenih sistema upravljanja otpadom razvijen
je sistem upravljanja otpadom u zdravstvenim ustanovama, a zasniva se na sljedeim
prioritetima: nadzor toka otpada; izbjegavanje nastanka otpada tj. smanjenje potencijala
otpada; izdvojeno sakupljanje raznih vrsta otpada; vrednovanje otpada, ukljuujui energetsko
iskoritavanje; kontrolirana obrada otpada; deponiranje obraenih i iskoritenih ostataka. U
tom smislu nuno je za sve koliine farmaceutskog, hemijskog i ostalog opasnog otpada
uvesti strogi nadzor i evidenciju od mjesta nastanka do konane dispozicije. To zahtijeva
provoenje strogih procedura na samom mjestu nastanka (npr. bolesnika soba, ordinacija,
laboratorij i dr.). Na taj e se nain problem upravljanja otpadom u zdravstvenim ustanovama
smanjiti na problem zbrinjavanja infektivnog otpada. U svakoj zdravstvenoj ustanovi treba
postojati organizirano i kontrolirano djelovanje u pogledu izbjegavanja nastanka, smanjivanja
koliina i opasnih svojstava otpada te izdvojenog sakupljanja otpada.
Kao jedno od najrazvijenijih podruja u BiH, sjeveroistona BiH, prednjai u proizvodnji
medicinskog otpada. U poreenju sa ostalim zemljama u regionu, ovo nije velika koliina, ali
problem predstavlja neadekvatno odlaganje ovog otpada i nepotivanje zakona koji tretiraju
ovu oblast. Godinje se u Federaciji Bosne i Hercegovine (FBiH) po glavi stanovnika
proizvede 270 kg otpada. Otpad se prikuplja neselektivno, pa se esto u komunalnom otpadu
nalaze i pojedine kategorije industrijskog, medicinskog i drugih vrsta otpada. Na teritoriji
FBiH nalazi se oko 2000 lokacija takozvanih nekontroliranih divljih deponija, a najvie u
Zeniko- dobojskom i Tuzlanskom kantonu. Ukupna godinja proizvodnja otpada iz
zdravstvenih ustanova u FBiH iznosi 2,2 kg po osobi (kg/osobi) ili 5 000 tona godinje (t/g),
od ega je oko 50% opasni medicinski otpad. Ukupna proizvodnja otpada iz veterinarskih
ustanova je 20 t/g. Otpad iz zdravstvenih i veterinarskih ustanova se uglavnom prikuplja bez
razdvajanja na izvoru, te se najee mijea sa komunalnim otpadom. Na sanitarnu deponiju

22

se odlae 18% otpada iz zdravstvenih ustanova i 12% otpada iz veterinarskih ustanova u

FBiH, 0,5 % otpada se inkapsulira i/ili izvozi na nekodljivo zbrinjavanje, dok se ostali nastali
otpad odlae neadekvatno i uglavnom zajedno sa komunalnim otpadom (Anonymous, 2008).
Samo u nekim ustanovama se upotrijebljene igle odvajaju i odlau u prazne plastine ili
staklene infuzione boce. Ostali dio infektivnog materijala (upotrijebljene price, sistemi za
infuziju i transfuziju, urinarne kese, gaze i drugo) najee se ubacuju u otvorene i nerijetko
zahrale kante. esto se sabirne kante sa pojedinih bolnikih odjeljenja i drugih zdravstvenih
ustanova iznose runo do prizemlja, a potom kolicima transportuju do mjesta za centralnu
dispoziciju otpada, koje nije ni ograeno ni obezbjeeno. Prethodno se ne odvaja komunalni
od opasnog otpada, a poslije ga razvlae make i psi lutalice. Infektivni otpad se ne
dezinfikuje na odjeljenjima ili slubama, a izuzetak ini laboratorijski otpad, koji se
autoklavira. Spaljivanje patolokog otpada (amputirani organi) obavlja se obino dva puta
mjeseno u spalionici.
Sistemski, dugogodinji nemar i minimalno ulaganje u oblast upravljanja otpadom stvorili su
vrlo lou ukupnu sliku okolia, ali i proizveli cijeli niz crnih taaka na kojima su
nekontrolirano odloene vee koliine otpada koje direktno ugroavaju ivot i zdravlje ljudi.
Koliina otpada svakodnevno raste, a postojea infrastruktura koja bi taj otpad trebala zbrinuti
nepotpuna je (Herceg i Luki, 2009). ak je i laikoj javnosti poznato ta ostaje u bolnicama i
ordinacijama poslije medicinskih zahvata. U nedostatku znanja i obuke, plana zbrinjavanja i
odgovarajuih postrojenja za unitavanje medicinskog otpada, zdravstvene ustanove u Bosni i
Hercegovini se snalaze na razliite naine u vezi sa skladitenjem otpada. Problem je to se s
medicinskim otpadom najece postupa kao sa klasinim otpadom, ali ne kao opasnim. On se
iz zdravstvenih ustanova bez posebnih oznaka odvozi vozilima komunalnog preduzea
zajedno sa ostalim komunalnim otpadom i odlae na gradsku deponiju bez prethodnog
tretmana. Veliki dio medicinskog otpada zavrava u obinim kontejnerima bez termike
obrade infektivnog otpada ili se patoloki otpad ne spaljuje na propisan nain i u adekvatnim
spalionicama. Osim gaza i zavoja natopljenih krvlju i gnojem, tu se mogu otkriti
kontaminirane igle, lijekovi i druga farmaceutska sredstva kojima je proao rok upotrebe.
Veliki problem takoe predstavlja odlaganja amputiranih dijelova tijela i posteljica porodilja
od mrtvorodjenih beba (Mujovi- Zorni, 2005; Pranji, 2006).
Postupanje s medicinskim otpadom je za svaku zemlju vaan segment zdravstvene djelatnosti,
ali je u isto vrijeme propisno unitavanje tog otpada skupo i zato esto problematino.
2.4.

Zakonodavna kontrola

2.4.1. Zakonski okvir upravljanja medicinskom otpadom u BiH

Europska Unija (EU) kao interesna zajednica donijela je veliki broj zakona i direktiva koji
opisuju i utvruju stanje upravljanja otpadom. Osnovu ine Temeljne direktive upravljanja
otpadom koje sadre strategiju i mjere vezane za smanjenje i recikliranje pojedinih vrsta
otpada, odlaganje, vrste odlagalita i kontrolu odlaganja. Upravljanje medicinskim otpadom,

23

koji po svojim osobinama moe biti opasan i/ili inertan, u BiH je regulirano entitetskim i
kantonalnim Zakonima i podzakonskim aktima.
Neka pravna akta koja reguliu ovu oblast u Republici Srpskoj (RS) su: Zakon o zatiti
ivotne sredine (Sl. Glasnik RS 53/02), Zakon o upravljanju otpadom (Sl. Glasnik RS 53/02),
Zakon o zdravstvenoj zatiti (Sl. Glasnik RS 18/99), Zakon o lijekovima (Sl. Glasnik RS
19/01), Pravilnik o upravljanju medicinskim otpadom (Sl. Glasnik RS 90/06), Pravilnik o
kategorijama otpada, karakteristikama koje ga svrstavaju u opasni otpad, djelatnostima
povrata komponenti i odlaganja otpada (Sl. Glasnik RS 39/05), Pravilnik o kategorijama
otpada sa katalogom (Sl. Glasnik RS 39/05), Pravilnik o transportu opasnog otpada (Sl.
Glasnik RS 86/05), Pravilnik o vrstama otpada i djelatnostima u oblastima upravljanja
otpadom za koje je potrebna dozvola (Sl. Glasnik RS 39/05), Pravilnik o sadraju plana
prilagoavanja za postojea postrojenja i ureaje za djelatnosti upravljanja otpadom i
aktivnostima koje preuzima nadleni organ (Sl. Glasnik RS 39/05) i Pravilnik o uslovima za
rad postrojenja za spaljivanje otpada (Sl. Glasnik RS 39/05).
Zakonodavstvo upravljanja otpadom u FBiH ine: Zakon o zatiti okolia (Sl. novine FBiH
33/03), Zakon o upravljanju otpadom (Sl. novine FBiH 33/03), Pravilnik koji odreuje
postupanje sa opasnim otpadom koji se ne nalazi na listi otpada ili iji je sadraj nepoznat (Sl.
novine FBiH 33/03), Pravilnik o upravljanju medicinskim otpadom (Sl. novine FBiH 77/08),
Pravilnik o kategorijama otpada sa listama (Sl. novine FBiH 9/05), Pravilnik o potrebnim
uvjetima za prenos obaveza sa proizvoaa i prodavaa na operatera sistema za prikupljanje
otpada (Sl. novine FBiH 9/05), Pravilnik o sadraju plana prilagoavanja upravljanja otpadom
za postojea postrojenja za tretman ili odlaganje otpada i aktivnostima koje preduzima
nadleni organ (Sl. novine FBiH 9/05), Pravilnik koji odreuje postupanje sa opasnim
otpadom koji se ne nalazi na listi otpada ili iji je sadraj nepoznat, Pravilnik o upravljanju
ambalaom i ambalanim otpadom, Pravilnik o obrascu, sadraju i postupku obavjetavanja o
vanim karakteristikama proizvoda i ambalae od strane proizvoaa (Sl. novine FBiH 8/08),
Uredba koja regulie obavezu izvjetavanja operatora i proizvoaa otpada o sprovoenju
programa nadzora, monitoringa i voenja evidencije prema uvjetima iz dozvole (Sl. novine
FBiH 31/06), Uredba o finansijskim garancijama kojima se moe osigurati prekogranini
promet otpada (Sl. novine FBiH 41/05).
2.4.1.1.

Zakon o upravljanju otpadom

Zakon o upravljanju otpadom (Sl. novine FBiH, 33/03 i Sl. Glasnik RS 53/02) predstavlja
pravni okvir za uspostavu sistema upravljanja svim vrstama otpada. Zakonom se posebno
ureuju: pojmovi, definicije i osnovna naela, kategorije, vrste i liste otpada, postupci
upravljanja otpadom, naela upravljanja otpadom, planiranje upravljanja otpadom, podjela
nadlenosti izmeu federacije i kantona u upravljanju otpadom, izdavanje dozvola za
aktivnosti tretmana i odlaganja otpada, odgovornost u upravljanju otpadom i postupanje u
sluaju vangraninog prometa otpada. U lanu 4 Zakona o upravljanju otpadom otpad je
definidsan kao sve materije ili predmeti koje vlasnik odlae, namjerava odloiti ili se trai da
budu odloene u skladu sa jednom ili vie kategorija otpada navedenoj u listi otpada i

24

utvrenoj u provedbenom propisu. Osnovna naela upravljanja otpadom su definisana

lanom 5, Zakona o upravljanju otpadom i glase: prevencija - izbjegavanje nastajanja otpada
ili smanjivanje koliine i tetnosti nastalog otpada da bi se smanjio rizik po zdravlje ljudi i
okoli i da bi se izbjegla okolinska degradacija; mjere opreznosti ili spreavanje opasnosti ili
teta po okoli koju prouzrokuje otpad, preduzimanje mjera, ak iako nije na raspolaganju
potpuna nauna podloga; odgovornost proizvoaa otpada koji je odgovoran za odabir
najprihvatljivijeg okolinskog rjeenja prema karakteristikama proizvoda i tehnologiji
proizvodnje, ukljuujui ivotni ciklus proizvoda i koritenje najadekvatnije raspoloive
tehnologije; princip zagaiva plaa odnosno proizvoa ili vlasnik otpada snosi sve trokove
prevencije, tretmana odlaganja otpada, ukljuujui i brigu nakon upotrebe i monitoring,
proizvoa otpada je i finansijski odgovoran za preventivne i sanacione mjere zbog teta po
okoli koje je prouzrokovao ili e ih najvjerovatnije prouzrokovati; blizina ili tretman ili
odlaganje otpada treba se vriti u najbliem adekvatnom postrojenju ili lokaciji, uzimajui u
obzir okolinsku i ekonomsku profitabilnost, regionalnost - razvoj tretmana otpada i izgradnja
objekata za njegovo odlaganje treba se vriti na nain da pokriva potrebe regiona i omoguava
samoodrivost izgraenih objekata. U planiranju upravljanja otpadom nadleni organi duni
su izraditi planove za upravljanje otpadom koji e obuhvatiti: vrstu, koliinu i porijeklo
otpada koji se proizvodi i koji se treba tretirati ili odloiti; ciljeve upravljanja otpadom; ope
tehnike zahteve za upravljanja otpadom i ureaje unutar podruja na kojima se nalaze;
raspoloiv i podesan tretman, mjesta odlaganja i ureaje unutar odreene teritorije; specijalne
ugovore za tretman ili odlaganje otpada za vei broj opina; specijalne ugovore za pojedine
vrste otpada, kao to je opasni otpad, teni otpad i ambalani otpad. Zakon sadri strateke
ciljeve sa razraenim prioritetima u upravljanju otpadom i pojedinim aktivnostima koje se
trebaju preduzeti, listu mjera koje se trebaju preduzeti i procjenu trokova za izvravanje
zadataka u upravljanju otpadom. U Zakonu o upravljanju otpadom, lanom 11 regulisane su
nadlenosti Federalnih ministarstava, a lanom 24 definiu se obaveze proizvoaa i vlasnika
otpada.
2.4.1.2.

Zakon o zatiti okolia/ Zakon o zatiti ivotne sredine

Zakon o zatiti okolia/ Zakon o zatiti ivotne sredine (Sl. novine FBiH 33/03 i Sl. Glasnik
RS 53/02) navodi obaveze za pogone i postrojenja u radu, o racionalizaciji i izbjegavanju
produkcije otpada, o minimizaciji stvaranja otpada i mogunosti reciklae i ponovne
upotrebe. Ukoliko se opasni medicinski otpad deponuje, mora se voditi rauna o zagaenju
okolia.
2.4.1.3.

Pravilnik o upravljanju medicinskim otpadom

Pravilnikom o upravljanju medicinskim otpadom (Sl. novine FBiH 77/08 i Sl. Glasnik RS
90/06) ureuju se opi principi za upravljanje otpadom, te planiranje upravljanja medicinskim
otpadom. Utvruje se formiranje odbora za upravljanje otpadom i prenos otpada na tree lice.
Utemeljuje se sistem planiranja tretmana medicinskog otpada i upravljanja medicinskim
otpadom u cilju smanjenja rizika po uposlenike zdravstvenih ustanova, uposlenike na
upravljanju otpadom, iru javnost i okoli. Upravljanje medicinskim otpadom vri se na

25

osnovu Plana upravljanja medicinskim otpadom. Zdravstvena ustanova duna je donijeti Plan
upravljanja medicinskim otpadom u roku od dvije godine od dana stupanja na snagu ovog
Pravilnika. Definiu se obaveze referenta i odbora za upravljanje otpadom. Vrste medicinskog
otpada koje se obavezno razdvajaju od opeg otpada od momenta kad se proizvedu do
momenta kad se proslijede ovlatenom licu za prevoz, odlaganje, tretman ili obnavljanje
medicinskog otpada, su: otrice, veoma infektivan otpad, ostali infektivni i potencijalno
infektivni otpad, farmacuetski otpad, genotoksini otpad, amalgamski otpad iz stomatoloke
prakse, opasni hemijski otpad i ostali hemijski otpad. Veoma infektivni otpad zahtjeva
toplotnu ili hemijsku sterilizaciju u podruju gdje se otpad proizvodi prije nego to se isti
pomjea sa ostalim infektivnim otpadom Navedene kategorije medicinskog otpada potrebno
je drati u kutijama ili ambalai na kojoj su jasno navedene karakteristike i obiljeja
kategorija i koje pruaju odgovarajuu zatitu za osobe iz medicinskih ustanova koje stupaju
u kontakt prilikom rukovanja navedenom ambalaom. Medicinski otpad koji se stvara u
zdravstvenim ustanovama prevozi se na unaprijed utvrenu lokaciju u sklopu zdravstvene
ustanove prije odlaganja, transporta ili prenosa do ovlatene osobe za navedene aktivnosti.
Pomenuta lokacija mora biti zatvorena prostorija koja ispunjavaju sljedee uvjete: da je pod
nadzorom referenta za upravljanje otpadom; da je dovoljno prostrana za prijem maksimalno
predviene koliine otpada razliitih kategorija koje moraju biti razdvojeno skladitene; da je
onemoguen fiziki pristup neovlatenim licima i tetoinama; da ima obezbijeen
odgovarajui rashladni odjel za otpad koji zahtijeva skladitenje u hladnim prostorijama; da
je opremljena ureajima za gaenje poara i inertnim absorbirajuim materijalom za
lokaliziranje eventualno prosutih tenosti (hemikalija). Ukoliko konani tretman medicinskog
otpada provodi sama zdravstvena ustanova u kojoj otpad nastaje, tretman se provodi u skladu
sa uvjetima iz okolinske dozvole ili dozvole za upravljanje otpadom izdate ustanovi.
Proizvoa ili vlasnik medicinskog otpada predaje otpad licu koje ima pribavljenu dozvolu
za upravljanje otpadom ili okolinsku dozvolu. Infektivni otpad se odlae u crvenu burad, a
ostali medicinski otpad iz l.10 pakuje se u utu burad. Crvena burad sa infektivnim i
eventualno biolokim otpadom moraju biti u minusnom reimu. Na buradima je jasno istaknut
znak opasnosti i imaju natpis INFEKTIVNI OTPAD. Rukovodilac zdravstvene ustanove
duan je da obezbijedi da se lijekovi nabavljaju putem ugovora kojim se dozvoljava povrat
lijekova sa isteklim rokom upotrebe proizvoau ili dostavljau. Nain i postupak nabavljanja
i povrata lijekova i sadraj ugovora regulisat e se posebnim zakonom.
2.4.2. Direktive EU
Europska Unija ureuju upravljanje otpadom direktivama: Direktiva o otpadu (2006/11/EZ),
Direktiva o odlagalitu otpada (1999/31/EZ), Direktiva o opasnom otpadu (91/698/EEZ,
izmijenjena Direktivom 94/31/EEZ i Uredbom 166/2006), Direktivom 91/692/EEZ i
Uredbom EZ 807/2003). Temelji politike upravljanja otpadom u EU sadrani su u Rezoluciji
Vijea Europe o strategiji upravljanja otpadom (97/C76/01) koja se temelji na Okvirnoj
direktivi o otpadu (74/442/EEC) i ostalim propisima o upravljanju otpadom u EU. Utvreno
je pet osnovnih naela:
1. hijerarhija upravljanja otpadom,

26

2.
3.
4.
5.

samoodrivost postrojenja za odlaganje ukljuujui i reciklana dvorita,

najbolja raspoloiva tehnologija,
udaljenost odlagalita otpada,
odgovornost proizvoaa otpada.

Uz navedena, nastoje se ostvariti i sljedea naela: zajednika definicija otpada u svim

dravama lanicama, definicija otpada iz lana 1a. Okvirne direktive o otpadu obavezna je za
sve drave lanice i primjenjuje se na sav otpad bez obzira je li on namijenjen odlaganju ili
ponovnoj upotrebi. Uz to, lista otpada iz Europske liste otpada (ranije: Europski katalog
otpada) prua zajedniku terminologiju za razliite vrste otpada. EU Direktive potiu istije
proizvodnje i upotrebu ekoloki istih proizvoda. Regulisanje prometa otpadom
podrazumijeva da je potrebno propisati i uspostaviti sistem kontrole i nadzora nad
prekograninim prometom otpada uz obavezu drava lanica EU na uspostavu nacionalnog
sistema za nadzor i kontrolu, kako bi se osigurao visoki stepen zatite okolia i ljudskog
zdravlja te osiguralo provoenje naela o upravljanju otpadom propisanih Direktivom o
otpadu 75/442/EEZ.
Posebnu panju posveuje potreba znaajnog poboljavanja provoenju postojeih mjera
drava lanica. Kako su lokalne vlasti esto upravo one koje nose teret provoenja zahtjeva
zakonodavstva EU-e o otpadu, EU komisija namjerava poboljati njihovu ukljuenost u
pripremu zakonodavstva i pruiti podrku njihovoj meusobnoj razmjeni iskustava. Za zemlje
kandidate istie se da e poveana potronja i promjena naina ivota vjerovatno dodatno
opteretiti ionako preoptereene sisteme upravljanja otpadom i komunalnu infrastrukturu.
Stoga e, uz poboljanje postojeih sistema upravljanja otpadom, prioritet biti i ulaganja u
inicijative za izbjegavanje nastajanja otpada, recikliranje, te infrastrukturu.
2.4.2.1.

Direktiva o otpadu 2006/12/EZ

Okvirna direktiva o otpadu trai od drava lanica da poduzmu mjere za poticanje spreavanja
ili smanjenja proizvodnje otpada i njegove tetnosti. Posebno se daje akcent na poticanje
ponovne upotrebe otpada putem recikliranja, ponovne upotrebe ili obnavljanja, odnosno,
upotrebu otpada kao izvora energije. Prema zahtjevima Direktive zabranjeno je svako
nekontrolisano odlaganje otpada ili odlaganje otpada na nain na koji se moe ugroziti okoli.
Nadalje, od drava lanica trai se da uspostave integriranu i odgovarajuu mreu postrojenja
za zbrinjavanje otpada te da izrade planove upravljanja otpadom u skladu sa zahtjevima
Direktive. Mreu postrojenja za zbrinjavanje otpada potrebno je razvijati vodei rauna o
najboljoj raspoloivoj tehnici koja ne iziskuje prevelike trokove te usmjeravajui zemlju ka
samostalnom zbrinjavanju otpada. Europski katalog otpada- sastav za kategorizaciju otpada
uspostavljen je Odlukom Komisije 2000/532/EZ. Navedenom Odlukom uspostavljen je
jedinstveni popis otpada kojim je integrisana lista opasnog otpada utvrena Odlukom
94/904/EZ i lista otpada utvrena Odlukom 94/3/EZ. Odluka 2000/532/EZ izmjenjena je
nekoliko puta i to: Odlukom Vijea 2001/118/EC u vezi liste otpada, Odlukom Komisije
2001/119 i Odlukom Komisije 2001/573.

27

2.4.2.2.

Direktiva o opasnom otpadu

Direktiva o opasnom otpadu 91/689/EEC izmijenjena i dopunjena Direktivom Vijea

94/31/EC. Ova direktiva definie mjere koje se, uz Okvirnu direktivu o otpadu, moraju
primijeniti kad se radi o opasnom otpadu. Otpad je definisan kao opasan ako se pojavljuje na
Popisu opasnog otpada utvrenog Odlukom Vijea 2000/532/EZ. Kao generalno pravilo
Direktiva navodi zabranu mijeanja razliitih kategorija opasnog otpada, odnosno, mijeanje
opasnog i neopasnog otpada. Izuzetak se navodi jedino u sluaju da mijeanje opasnog
otpada s ostalim opasnim otpadom ili neopasnim otpadom ne ugroava ljudsko zdravlje ili
okoli. Ukoliko je opasni otpad ve pomijean s ostalim otpadom, tvarima ili materijalima,
mora se provesti odvajanje ukoliko je to tehniki ili ekonomski mogue, te gdje je potrebno
radi zatite ljudskog zdravlja i okolia.
Direktiva trai od drava lanica uspostavu odgovarajueg sistema evidencije opasnog otpada
koji obuhvaa cijeli ciklus od proizvodnje do konanog zbrinjavanja. Direktivom se trai od
drava lanica da izrade planove za upravljanje opasnim otpadom, bilo kao dio opih planova
izraenih prema Okvirnoj direktivi o otpadu ili zasebno.
2.4.2.3.

Direktiva o odlagalitu otpada

Direktiva o odlagalitu otpada 1999/31/EZ ima za cilj uspostavljanje odlagalita otpada sa

minimalnim i bez negativnih utjecaja na okoli, a posebno na povrinske i podzemne vode,
tlo, zrak i ljudsko zdravlje. Direktiva define razliite kategorije otpada (komunalni otpad,
opasni otpad, neopasni otpad i inertni otpad) i odnosi se na sva odlagalita definisana kao
mjesta za odlaganje otpada na i u zemlju. Odlagalita su kategorizirana u tri razreda:
1. odlagalita za opasni otpad,
2. odlagalita za neopasni otpad i
3. odlagalita za mineralni (inertni) otpad.
Standardni naini postupka primanja otpada su propisani na nain da se sprijei bilo kakav
rizik pa tako: otpad mora biti obraen prije odlaganja, opasan otpad mora biti posebno
upakovan, evidentiran i oznaen, transportiran i upuen na odlagalite za opasan otpad,
odlagalita za neopasan otpad moraju se koristiti za odlaganje komunalnog i neopasnog
otpada, a odlagalita inertnog otpada moraju se koristiti samo za odlaganje inertnog otpada.
Direktiva zabranjuje primanje na odlagalite (deponije) sljedeih vrsta otpada: tekui otpad,
zapaljivi otpad, eksplozivi i oksidirajui otpad, medicinski ili drugi kliniki infektivni otpad,
iskoritene gume uz odreene iznimke i bilo koji otpad koji ne zadovoljava kriterije
propisanom u Direktivi. Direktiva uspostavlja sistem dozvola za upravljanje odlagalitima, te
propisuje minimalne uvjete koje zahtjev za izdavanje dozvola za rad odlagalita mora
sadravati. Zahtjev za izdavanje dozvole mora sadravati sljedee podatke: identitet
podnositelja zahtjeva i u nekim sluajevima osoba koje e upravljati odlagalitem, opis, vrste
i ukupne koliine otpada koji se namjerava odlagati, kapacitet lokacije, opis lokacije,
predloene metode za prevenciju od zagaenja i smanjenje zagaenja, predloen plan
operacija, monitoringa i kontrole, plan zatvaranja i sanacije nakon zatvaranja uz monitoring
zraka i procjednih voda, podnositeljevu finansijsku garanciju i procjenu utjecaja na okoli
28

ukoliko je potrebna prema Direktivi 85/337/EEC. Drave lanice moraju osigurati da

postojea odlagalita udovolje standardima propisanim ovom Direktivom to je prije mogue.
2.4.3. Subjekti na koje se odnosi primjena EU smjernica
Provoenje aktivnosti propisanih zakonima i planovima o zbrinjavanju otpada, mogue je
postii, izmeu ostalog, jasnim utvrivanjem prava, obaveza i odgovornosti pravnih i fizikih
lica te jedinica lokalne samouprave i uprave u postupanju s otpadom. Subjekti koji su
ukljueni u donoenje i provedbu smjernica su FBiH, RS i Brko Distrikt, koji su odgovorni
za poslove prekograninog prometa otpada i poslove upravljanja otpadom i postrojenjima za
tretman otpada, koji obuhvataju podruje dva ili vie kantona. Kanton je odgovoran za
poslove upravljanja svim vrstama otpada, odreivanje lokacija i zemljita u poslovima
upravljanja otpadom i postrojenjima. Kanton izdaje dozvole za aktivnosti tretmana i odlaganja
otpada. Grad je odgovoran za upravljanje otpadom na osnovu kantonalnih propisa. Opine su
odgovorne za odreivanje lokacija za odlaganje otpada. Komunalna preduzea su odgovorna
za sakupljanje i odlaganje komunalnog otpada i kontrolu vrsta, koliina i naina odlaganja
otpada na sanitarne deponije. Ovlateni operatori/ odgovorne osobe su odgovorni za
prikupljanje i reciklau pojedinih vrsta opasnog otpada za koje posjeduju dozvolu.

3.

ISTRAIVANJE O UPRAVLJANJU MEDICINSKIM OTPADOM U SI BIH

3.1. Projekat Odgovorno upravljanje medicinskim otpadom

Centar za ekologiju i energiju Tuzla od januara 2011. godine, uz finansijsku podrku EU i u

partnerstvu sa Centrom za menadment, razvoj i planiranje Doboj, realizuje dvogodinji
projekat Odgovorno upravljanje medicinskim otpadom koji obuhvata region sjeveroistone
BiH (SI BiH).

Slika 5. Region sjeveroistone Bosne i Hercegovine sa opinama

29

3.1.1. Ciljevi projekta

Opi dugoroni cilj projekta je doprinijeti usvajanju i implementaciji zakona i podzakonskih
akata na nacionalnom i entitetskim nivoima BiH u podruju odgovornog upravljanje
medicinskim otpadom, doprinosei eventualnom prijemu BiH u EU uz ukljuivanje odrivih,
ekolokih, ekonomskih i socijalnih principa.
Specifini cilj je da se zajednikim radom predstavnika vlasti, zdravstvenih ustavnova,
poslovnog sektora i organizacija civilnog drutva procijeni trenutno stanje i slabosti vezane za
koliine, trenutni nain zbrinjavanja medicinskog otpada u sjeveroistonoj BIH; osmisli
Regionalni plan upravljanja medicinskog otpada za ovaj region i priredi Prirunik/vodi za
izradu Plana upravljanja medicinskim otpadom za zdravstvene ustanove u koje e biti
integrirani inovativni mehanizmi i iskustvo iz EU ukljuujui i mjere za redovni monitoring i
evaluaciju to e rezultirati pokretanjem procesa izrade Planova upravljanja medicinskim
otpadom u 10 institucija u 4 fokus opine.
3.1.2. Ciljne grupe i krajnji korisnici
Ciljne grupe u projektu ine vladine institucije BiH na kantonalnom, entitetskom i
nacionalnom nivou, a naroito ministarstva zdravstva i zatite okolia, inspekcijske slube,
kao i relevantna opinska odjeljenja, zdravstvene ustanove, biznis sektor: firme koje se bave
transportom i tretmanom medicinskog otpada, komunalna preduzea i deponije i organizacije
civilnog drutva koje se bave problematikom zatite okolia i zdravstvenoj zatiti kao i
lanice ekoloke mree EKOALICIJA, formirane na regionu sjeveroistone BiH.
Krajnji korisnici projekta su vladine institucije koje e ojaati svoje kapacitete za razvoj
boljih politika, zdravstvene ustanove, privatni sektor koji e imati koristi od partnerstava sa
novim klijentima, te organizacije civilnog drutva koje rade u oblasti okolia i zdravstvenoj
zatiti koje e stei vrijedna iskustva i alat za upotrebu na buduim projektima u svojim
zajednicama. Najvaniji krajnji korisnici su svi oni graani koji e imati koristi od smanjenja
zagaenja okolia opasnim medicinskim otpadom u njihovim zajednicama.
3.1.3. Metode i instrumenti istraivanja
Da bi se sagledalo postojee stanje vezano za problem medicinskog otpada, te prikupile
kljune informacije za izradu Studije o upravljanju medicinskim otpadom u sjeveroistonoj
BiH, pripremljeno je 8 vrsta anketa o postupanju s medicinskim otpadom kreiranih za 3 ciljne
grupe. Ukupno je anketirano 307 predstavnika: zdravstvenih ustanova koje su obuhvaene
Pravilnikom o upravljanju medicinskim otpadom (kliniki centri, bolnice, domovi zdravlja,
ambulante, akuerske i porodiljske klinike, stomatoloke ordinacije, staraki domovi,
veterinarske stanice, apoteke, centri za farmaceutsko istraivanje i farmaceutske kompanije,
centri za transfuziologiju, medicinske ili patoloke laboratorije, pogrebne slube i centri za
bioloko istraivanje koje su odobrene od strane ministra javnog zdravstva); biznis sektora
(firme koje se bave prevozom i/ili zbrinjavanjem medicinskog otpada, komunalna preduzea i

30

deponije) i nadlene vlasti (nadlena ministarstva zdravstva i okolia i njihove inspekcije i

opinske komunalne slube).
Pitanja u anketama su prilagoena tipu interesne skupine odgovorne za upravljanje otpadom i
u skladu sa drugim pitanjima koja su koritena u slinim istraivanjima. U uvodnom dijelu su
pitanja o ustanovama: naziv, grad, kanton, entitet, vlasnika struktura, broj uposlenika,
smjetajni kapaciteti ustanove/ briga o broju pacijenata, prosjena popunjenost u procentima
(%), te pitanja o odgovornoj osobi/ referentu za upravljanje medicinskim otpadom, postojanju
odbora za upravljanje otpadom, o koliinama otpada i postupanju sa odreenim vrstama
medicinskog otpada. Na kraju su traeni prijedlozi za poboljanje upravljanja otpadom.
Tabela 5. Podjela anketa po ciljnim grupama

Ciljne grupe

Oznaka Podjela anketa po ciljnim grupama

Ciljna grupa 1:
NADLENA
VLAST

CG 1-1

Anketa za ministarstva zdravstva i okolia i njihove

inspekcije

CG 1-2

Anketa za opinske komunalne slube

CG 2-1

Anketa za klinike centre, bolnice i banje

CG 2-2

Anketa za domove zdravlja, ambulante, ordinacije, starake

domove, veterinarske stanice, farme i pogrebne slube

CG 2-3

Anketa za stomatoloke ordinacije

CG 2-4

Anketa za farmaceutske firme i apoteke

CG 3-1

Anketa za firme koje se bave prevozom i/ili zbrinjavanjem

medicinskog otpada

CG 3-2

Anketa za komunalna preduzea i deponije

Ciljna grupa 2:
ZDRAVSTVENE
USTANOVE

Ciljna grupa 3:
BIZNIS SEKTOR

Slika 6. Prikaz nekih anketnih upitnika kreiranih za ovo istraivanje

31

Istraivanje je bilo usmjereno na procjenu stanja problema upravljanja medicinskim otpadom

u sjeveroistonoj BiH u odnosu na koliine, zbrinjavanje, kao i predvidjeti mogua rjeenja za
njegovo zbrinjavanje.
Anketiranje su vrili predstavnici 13 organizacija civilnog drutva sa regiona sjeveroistone
BiH (a od toga je 11 lanica ekoloke mree EKOALICIJA, formirane kroz aktivnosti
projekta Od uea javnosti do odrivog razvoja koji je implementiran uz finansijsku
podrku EU).
4.

REZULTATI ISTRAIVANJA

U regionu sjeveroistone BiH anketirano je ukupno 307 predstavnika ciljnih grupa.

Tabela 6. Podjela anketiranih predstavnika ciljne grupe prema djelatnosti, entitetima i kantonoma u
sjeveroistonoj BiH

CILJNE GRUPE
Kliniki centri, bolnice i banje

FBiH
Tuzlanski
Posavski
kanton
kanton

BD

RS

BD

RS

UKUPNO

59

10

13

39

121

20

14

44

37

30

77

Firme koje se bave prevozom

i/ili zbrinjavanjem medicinskog
otpada

Komunalna preduzea i deponije

13

25

13

10

28

148

19

34

106

307

34

106

307

Domovi zdravlja, ambulante,

ordinacije, staraki domovi,
veterinarske stanice, farme i
pogrebne slube
Stomatoloke ordinacije
Farmaceutske firme i apoteke

Ministarstva i inspekcije
Opinske komunalne slube
Ukupno anketiranih
UKUPNO ANKETIRANIH

167

Obuhvaeno je ukupno 28 opina/ optina i to: 17 opina u Federaciji BiH (Tuzla, Graanica,
Teoak, Kalesija, Sapna, Doboj Istok, Doboj Jug, ivinice, Banovii, Lukavac, Srebrenik,
Kladanj, Stupari, Gradaac, eli, Oraje, Domaljevac), 10 optina u Republici Srpskoj

32

(Bijeljina, Doboj, Zvornik, Lopare, Ugljevik, Pelagievo, Srebrenica, Milii, Bratunac,

Vlasenica) i Brko distrikt.
4.1. Rezultati anketiranja ciljne grupe 1 - PREDSTAVNICI NADLENE VLASTI
4.1.1. Miljenja ministarstava zdravstva i okolia i njihovih inspekcija o upravljanju
medicinskim otpadom
Od ukupno 307 anketiranih predstavnika ciljnih grupa, 31 predstavnik nadlene vlasti je
ispunio anketni upitnik, a od toga su 3 predstavnika nadlenih ministarstava i inspekcija.
Prema rezultatima anketiranih predstavnika nadlenih ministarstava i inspekcija:
Jedna treina (33,3%) ispitanika se izjasnila da ima informacije koliko zdravstvenih ustanova
imaj uraen plan za zbrinjavanje medicinskog otpada, da dobiva adekvatne izvjetaje od
firmi/ preduzea/ deponija o preuzimanju i zbrinjavanju medicinskog otpada i izjasnila se o
godinjoj koliini nastalog/ zbrinutog medicinskog otpada u svom kantonu.
Dvije treine ispitanika (66,7%) se izjasnilo da ima podatke o odgovornim osobama za
upravljanje otpadom u zdravstvenim ustanovama i da ima saznanja koja preduzea
preuzimaju dio zbrinjavanja medicinskim otpadom zdravstvenih ustanova.

Slika 7. Prikaz potvrdnih odgovora da Ministarstvo zna koliko zdravstvenih ustanova ima uraen plan
upravljanja medicinskim otpadom, da ima podatke o odgovornim osobama za upravljanje otpadom u
zdravstvenim ustanovama (ZU) i podatke koje firme/ preduzea preuzimaju dio medicinskog otpada

Na pitanje Koliko esto Vaa inspekcija vri kontrolu otpada koji dolazi iz zdravstvenih
ustanova?, jedna treina ispitanika (33,3%) se izjasnila da po potrebi vri kontrolu otpada
koji dolazi iz zdravstvenih ustanova (ne izjasnivi se tano o broju kontrola), dok druge dvije
treine (66,7%) nisu dale odgovor. Ovo se ini goruim problemom, jer upravljanje
medicinskim otpadom skoro da ostaje bez regularnog nadzora.
33

Slika 8. Prikaz potvrdnih izjanjavanja predstavnika nadlenih Ministarstava i njihovih inspekcija da po potrebi
vre kontrolu otpada koji dolazi iz zdravstvenih ustanova (ne izjasnivi se tano o broju kontrola)

Samo jedna treina ispitanika (33,3%) ima pisane izvjetaje iz 2010. godine o kontroli otpada
iz nekoliko zdravstvenih ustanova. Kao i u prethodnoj stavci, ponovno se ima isti utisak da
upravljanje medicinskim otpadom ostaje bez regularnog nadzora.
Svi ispitanici (100%) su dali pozitivan odgovor da su upoznati sa pozitivnim i negativnim
iskustvima zbrinjavanja medicinskog otpada.
Jedna treina ispitanika (predstavnici Republike Srpske) smatra da zdravstvene ustanove
uglavnom adekvatno odvajaju i zbrinjavaju opasni medicinski otpad od komunalnog, dok
druge dvije treine (66.7%) smatraju da zdravstvene ustanove ne zbrinjavaju ili djelimino
zbrinjavaju opasni medicinski otpad.
Na pitanje Da li komunalna preduzea/ deponije vre kontrolu komunalnog otpada koji
dolazi iz zdravstvenih ustanova?, nijedan predstavnik (0%) nije odgovorio potvrdno.
Tabela 7. Prikaz miljenja nadlenih Ministarstava o adekvatnom razdvajanju komunalnog otpada od opasnog
medicinskog otpada u zdravstvenim ustanovama

Miljenje nadlenih ministarstava i inspekcija o adekvatnom

zbrinjavanju medicinskog otpada u zdravstvenim ustanovama
ZU adekvatno zbrinjavaju MO
ZU ne zbrinjavaju MO
ZU djelimino zbrinjavaju MO
UKUPNO

%
33,33
33,33
33,34
100%

U cjelosti Ministarstva nisu upoznata sa uvezanom nadlenou u dijelu regularnog nadzora

nad zbrinjavanjem medicinskog otpada u dijelu razdvajanja, odlaganja i deponovanja gdje se
kriju veoma vani i opasni rizici po zdravlje ljudi, biljnog i ivotinjskog svijeta.
34

Slika 9. Nijedan predstavnik nadlenih Ministarstava i inspekcija (0%) nije odgovorio potvrdno na pitanje: Da
li komunalna preduzea/ deponije vre kontrolu komunalnog otpada koji dolazi iz zdravstvenih ustanova?

4.1.2. Miljenja opina kao lokalnih zajednica vlasti o odgovornom upravljanju

medicinskim otpadom
Od ukupno 307 anketiranih predstavnika ciljnih grupa, 31 predstavnik nadlene vlasti je
ispunio anketni upitnik, a od toga je 28 predstavnika opinskih slubi.
Tabela 8. Prikaz odgovora da li je komunalno preduzee i opinska deponija pod njihovom nadlenou

Nadlenost

Broj opinskih slubi

Da
Ne
UKUPNO

18
10
28

64,29
35,71
100%

U 18 opina (64,3%) odgovor je bio pozitivan i potvrdio njihovu nadlenost za komunalna

preduzea i opinske deponije.
Tabela 9. Prikaz odgovora o saznanjima opina kako zdravstvene ustanove zbrinjavaju medicinski otpad

Informisanost opinskih slubi o zbrinjavanju

medicinskog otpada u zdravstvenim ustanovama
Da
Ne
UKUPNO

Broj opinskih slubi

10
18
28

35,71
64,29
100%

Odgovor je bio potvrdan u 10 (35,71%) od 28 opina.

35

Tabela 10. Saznanja opina/ optina o tome da li komunalno preduzee/ deponija vodi evidenciju o koliinama
preuzetog komunalnog otpada iz zdravstvenih ustanova?

Upoznatost o evidenciji komunalnih preduzea o

koliinama komunalnog otpada iz ZU

Broj opinskih slubi

Da

17,86

Ne

23

82,14

UKUPNO

28

100%

Odgovor je tek bio potvrdan u 5 od 28 opina!

Tabela 11. Saznanja opina o tome da li se vri obuka uposlenika komunalnog preduzea/ deponije sa ciljem da
mogu prepoznati prisutnost opasnog MO u komunalnom otpadu koji dolazi iz zdravstvenih ustanova?

Obuka uposlenika komunalnih preduzea o

prisustvu MO

Broj opinskih slubi

Da

Rijetko

25

Ne

21

75

UKUPNO

28

100%

Odgovor je poraavajui i negativan 100%, zbog ega se moe zakljuiti da je hitno potrebna
edukacija uposlenika komunalnog preduzea/ deponije o opasnostima kojima se izlau,
dolazei u kontakt sa medicinskim otpadom koji se nalazi u komunalnom otpadu.
Tabela 12. Odgovori opina o tome da li su im poznati propisi o upravljanju i zbrinjavanju medicinskog
otpada?

Poznavanje propisa o upravljanju medicinskim

otpadom

Broj opinskih slubi

Da

12

42,86

Ne

10,71

Djelimino

13

46,43

UKUPNO

28

100%

Samo 12 od 28 opina je dalo potvrdan odgovor da poznaju propise o upravljanju MO, 3 ne

poznaje propise, a 13 djelimino poznaje propise.

36

Tabela 13. Saznanja opina o tome da li komunalna preduzea prilikom potpisivanja ugovora sa zdravstvenim
ustanovama zahtijevaju da one imaju odvojeno sakupljnje MO od komunalnog

Da li komunalna preduzea zahtijevaju

odvajanje MO od komunalnog otpada?
Da
Ne
Ne znam
UKUPNO

Broj opinskih slubi

5
6
17
28

17,86
21,43
60,71
100%

Ponovno poraavajua uestalost oekivanih pozitivnih odgovora od strane lokalne vlasti.

Samo 5 od 28 opinskih slubi ima saznanja.
Tabela 14. Saznanja opina o tome da li je komunalno preduzee u posljednjoj godini prijavilo prisustvo
opasnog otpada u komunalnom otpadu koji stie iz zdravstvenih ustanova

Da li je komunalno preduzee prijavilo 2010.

prisustvo MO u komunalnom otpadu?
Da
Ne
UKUPNO

Broj opinskih slubi

0
28
28

0
100
100%

Odgovor je poraavajui i negativan 100%, to znai da se mora poeti sa realizacijom

rjeavanja ovog problema.
Tabela 15. Stavovi i miljenja opina o tome da li zdravstvene ustanove adekvatno odvajaju opasni medicinski
otpad od komunalnog

Zdravstvene ustanove adekvatno zbrinjavaju

medicinski otpad
Da
Ne
Djelimino
UKUPNO

Broj opinskih slubi

8
6
14
28

28,57
21,43
50
100%

Tek 8 (28,57%) od 28 opina je dalo pozitivan odgovor.

Tabela 16. Saznanja opina o tome kolika je godinja koliina nastalog/ zbrinutog MO u opini

Informisanost o godinjoj koliini nastalog/

zbrinutog medicinskog otpada u opini?
Da
Ne
UKUPNO

Broj opinskih slubi

4
24
28

14,29
85,71
100%

37

Samo 4 (14,29%) od ukupno 28 opina se izjasnilo da ima saznanja o koliini nastalog

medicinskog otpada.
Grupisani prijedlozi predstavnika opinskih slubi za bolje upravljanje medicinskim
otpadom:
Stroga primjena zakonskih propisa i redovna inspekcijska kontrola
Nabavka namjenskih posuda za odvajanje MO i nabavka ureaja za sterilizaciju i
unitavanje MO
Edukacija uposlenika zdravstvenih ustanova o upravljanju MO
Edukacija uposlenika komunalnih preduzea u cilju prepoznavanja MO na mjestu
nastanka i deponiji
Obavezati zdravstvene ustanove na potpisivanje ugovora o zbrinjavanju MO u skladu
sa propisima, te formirati regionalnu eko deponiju.
4.2. Rezultati anketiranja ciljne grupe 2 - ZDRAVSTVENE USTANOVE
Prema Pravilniku o upravljanju medicinskim otpadom (Slubene novine Federacije BiH,
br.77/08), zdravstvena ustanova je svaka javna ili privatna bolnica, ambulanta, dom zdravlja,
stomatoloka ordinacija, dispanzer, akuerska i porodiljska klinika, domovi za stara i
iznemogla lica, ambulante u preduzeima, kolama i ostalim nemedicinskim ustanovama,
centri za farmaceutsko istraivanje, centri za transfuziologiju, medicinske ili patoloke
laboratorije, apoteke, pogrebne slube, mrtvanice, veterinarske stanice i centri za bioloko
istraivanje koje su odobrene od strane ministra javnog zdravstva.
4.2.1. Miljenja i evidencije javnozdravstvenih klinikih, bolnikih i kapaciteta banjsko
rehabilitacionih ljeilita o upravljanju medicinskim otpadom
Od ukupno 307 anketiranih predstavnika ciljnih grupa, 249 je predstavnika zdravstvenih
ustanova, a od toga je ispunilo ankete 7 predstavnika klinikih centara, bolnica i banja.
4.2.1.1.

Opi podaci o anketiranim javnozdravstvenim bolnikim ustanovama

Prema datim podacima, sve bolnice, kliniki centri i ljeilita imaju javnozdravstveni status.
Tabela 17. Provoenje edukacije uposlenika, poznavanje propisa i postojanje definisanih procedura za
uposlenike za propisno odlaganje i zbrinjavanje medicinskog otpada

Obuka uposlenih

Broj
ZU
%

Propisi

Procedure

Redovno

Rijetko

Ne

Da

Ne

Djelimino

Da

Ne

57,14%

42,86%

0%

85,71%

0%

14,29%

71,43%

28,57%

38

Redovnu (kontinuiranu) edukaciju uposlenika o propisnom upravljanju medicinskim otpadom

provode 4 od ukupno 7 zdravstvenih ustanova, propise poznaje 6 od ukupno 7, dok 5 od
ukupno 7 ustanova ima definisanu proceduru o odlaganju i zbrinjavanju medicinskog otpada.
Tabela 18. Imenovanje odgovorne osobe/ referenta za upravljanje medicinskim otpadom prema broju
anketiranih ustanova

Odgovorna osoba

Broj javnozdravstvenih bolnikih ustanova

Nijedna

14.28

Jedna

57,15

Vie

28,57

Ukupno

100%

Odgovor zadovoljavajui jer samo 1 od ukupno 7 ustanova nije nominirala odgovornog

referenta za upravljanje otpadom.
50% javnozdravstvenih bolnikih ustanova je za poslove referenta imenovala osobu sa
visokokolskom naobrazbom u skladu sa Zakonom.
Tabela 19. Nivo obrazovanja odgovorne osobe/ referenta za upravljanje MO*

Obrazovni nivo
odgovorne osobe*
VSS

Broj javnozdravstvenih bolnikih ustanova

50

VS

33,34

SSS

16,66

UKUPNO

100%

* Prema Pravilniku o upravljanju medicinskim otpadom ("Sl.novine FBiH" 77/08), osoba

treba biti sa VSS naobrazbom.
Tabela 20. Uspostava ili formiranje Odbora za upravljanje MO

Odbor za upravljanje
medicinskim otpadom

Broj javnozdravstvenih bolnikih

ustanova

Da

71,42

Ne

28,58

UKUPNO

100%

U 5 od ukupno 7 anketiranih javnozdravstvenih bolnikih ustanova postoji Odbor za

upravljanje medicinskim otpadom.

39

Tabela 21. Postojanje Plana o upravljanju medicinskim otpadom

Plan upravljanja
medicinskim otpadom
Da
Ne
UKUPNO

Broj javnozdravstvenih bolnikih ustanova

4
3
7

57,15
42,85
100%

Plan o upravljanju medicinskim otpadom posjeduje 4 od ukupno 7 javnozdravstvenih

bolnikih ustanova.
Tabela 22. Prikaz smjetajnih kapaciteta ustanova (7) prema broju kreveta i prosjenoj popunjenosti (%)

Javnozdravstvene
bolnike ustanove

Broj kreveta

Prosjena popunjenost (%)

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Ukupno

1 373
150
100
210
410
280
112
2 635

67,54
86
60
65
90
60
60
-

Srednja vrijednost

376,43

69,79%

Broj kreveta u 7 anketiranih zdravstvenih ustanova je 2 635. Srednja (prosjena) vrijednost

kreveta po ustanovi je 376,43, a prosjena popunjenost njihovih kapaciteta je 69,79%.
4.2.1.2.

Koliina otpada nastalog 2010. godine u anketiranim javnozdravstvenim

bolnikim ustanovama

Na pitanje kolika je nastala koliina komunalnog otpada u 2010. godini, od 7 anketiranih

predstavnika javnozdravstvenih bolnikih ustanova odgovorila su 4. Prema podacima, ukupna
koliina komunalnog otpada koji nastane u tim ustanovama je 730 tona, pa se dobija da je
prosjena koliina komunalnog otpada koji je nastao 2010. godine po jednoj zdravstvenoj
ustanovi 182,5 tone.
Na pitanje kolika je koliina opasnog medicinskog otpada nastala u 2010. godini, od 7
anketiranih predstavnika javnozdravstvenih bolnikih kapaciteta odgovorilo je 6. Prema
njihovim podacima, ukupna koliina medicinskog otpada nastala u ovim ustanovama je 201,9
tona, Prosjena koliina opasnog medicinskog otpada koji je nastao 2010. godine prema
jednoj zdravstvenoj ustanovi je 33,6 tona.

40

Slika 10. Dobiveni odnos nastalih koliina komunalnog i medicinskog otpada

u jednoj javnozdravstvenoj bolnikoj ustanovi 2010. godine.

4.2.1.3.

Postupci upravljanja medicinskim otpadom u anketiranim javnozdravstvenim

bolnikim ustanovama

Tabela 23. Razvrstavanje medicinskog otpada prema vrstama i postupanja razdvajanja pojedinih vrsta opasnog
medicinskog otpada od komunalnog

Vrsta otpada
Infektivni
Otri predmeti
Hemijski
Patoloki
Amalgamski
Farmaceutski
Radioaktivni*

Broj bolnikih ustanova koje ih

stvaraju
7
7
5
6
0
5
1

Broj ustanova koje razdvajaju

odreenu vrstu medicinskog
otpada
5
4
3
4
0
4
1

Najuestalija vrsta opasnog otpada koji nastaje u svih 7 bolnikih kapaciteta su infektivni i
otri predmeti, zatim u 6 ustanova se stvara patoloki otpad, u 5 hemijski i farmaceutski, a
radioaktivni u 1 zdravstvenoj ustanovi. Infektivni otpad se razdvaja od komunalnog u 5 od 7
ustanova, a otri predmeti u 4 od ukupno 7 ustanova. Patoloki otpad se razdvaja u 4 od
ukupno 6 ustanova u kojima nastaje, a farmaceutski u 4 od ukupno 5 ustanova.
Napomena: Sve anketirane javnozdravstvene bolnike ustanove su se izjasnile da nemaju
amalgamski otpad.
*Pretpostavka je da radioaktivni otpad nastaje u skoro svih 7 ustanova jer im je u radu
neophodan rentgenogram ili kontrasno sredstvo.
41

Tabela 24. Postupci zbrinjavanja spaljivanjem otpada u zdravstvenim ustanovama

Broj javnozdravstvenih bolnikih ustanova

Da

Ne

66,67

Ponekad

Ne znam

33,33

UKUPNO

100%

Spaljivanje otpada

Nijedna ustanova ne provodi zbrinjavanje otpada spaljivanjem medicinskog otpada u

ustanovama.
Infektivni otpad
Tabela 25. Distribucija postupaka zbrinjavanja infektivnog otpada u pojedinim bolnikim ustanovama

Broj bolnikih
ustanova

Mijea sa komunalnim otpadom

42,85

Sterilie, tretira hemijskim i dezinfekcijskim

sredstvima i predaje firmi i komunalnom preduzeu

57,15

UKUPNO

100%

Postupak zbrinjavanja infektivnog otpada

Propisno sa infektivnim otpadom prema anketi postupa 4 od ukupno 7 javnozdravstvenih

bolnikih ustanova.

Tabela 26. Odgovor na pitanje o prosjenoj godinjoj koliini infektivnog otpada

Prosjena godinja koliina

infektivnog otpada (tona)

Broj bolnikih zdravstvenih ustanova

Nije odgovorilo

14,28

Odgovorilo

85,72

UKUPNO

100%

Na pitanje kolika je prosjena godinja koliina stvorenog infektivnog otpada (tona), samo 1
od ukupno 7 bolnikih zdravstvenih ustanova nije odgovorila.
Prema dobivenim podacima, u 6 od 7 zdravstvenih ustanova ukupno nastaje 71,203 tone
infektivnog otpada godinje, pa srednja vrijednost po ustanovi iznosi 11,867 tona godinje.

42

Otri predmeti
Tabela 27. Postupak zbrinjavanja otrih predmeta

Postupak zbrinjavanja otrih predmeta

Mijea se sa komunalnim otpadom
Pravilno tretira ili predaje firmi
UKUPNO

Broj bolnikih ustanova

3
4
7

42,85
57,15
100%

Porazno je da se u 3 od 7 zdravstvenih bolnikih kapaciteta otri predmeti (kontaminirane

igle, price) mijeaju sa komunalnim otpadom. Oni su takoer izvor ozbiljnih infekcija
naroito virusnih Virusa hepatitisa B i C i HIV-a.
Tabela 28. Odgovor na pitanje o prosjenoj godinjoj koliini otrih predmeta

Prosjena godinja koliina otrih

predmeta (tona)
Nije odgovorilo
Odgovorilo
UKUPNO

Broj bolnikih ustanova

2
5

28,58
71,42

100%

Na pitanje kolika je prosjena godinja koliina stvorenih otrih predmeta (tona), 2 bolnike
ustanove nisu odgovorile, pa prema dobivenim podacima iz 5 zdravstvenih ustanova ukupno
nastaje 8,62 tone otrih predmeta godinje, a srednja vrijednost po ustanovi je 1,724 tona
godinje.
Hemijski otpad
Tabela 29. Naini provoenja postupaka propisnog odlaganja hemijskog otpada u bolnikim ustanovama

Nain odlaganja hemijskog otpada

Broj bolnikih ustanova

Preuzima firma

14,28

U vodotok

28,58

Isputa u kanalizaciju

28,58

Mijea sa komunalnim otpadom

14,28

Ostalo (skladiti)

14,28

UKUPNO

100%

Naini postupanja sa hemijskim otpadom su zabrinjavajui i odstupaju od sigurnosnih

43

okolinih i zdravstvenih uslova. Samo jedna zdravstvena ustanova predaje opasni hemijski
otpad relevantnoj firmi.
Tabela 30. Odgovor na pitanje o prosjenoj godinjoj koliini otrih predmeta u tonama ili u litrima

Nije odgovorilo

Broj bolnikih ustanova sa

odgovorom u tonama
7

Odgovorilo

UKUPNO

Koliina hemijskog otpada

Broj bolnikih ustanova

sa odgovorom u litrima

Tabela 31. Distribucija prosjenih godinjih koliina hemijskog otpada ustanovama

Prosjena godinja koliina hemijskog otpada

Litara

Tona

1 043

200

800

= 2 043
Sr. vrijednost = 681 l/god.
Podaci u zdravstvenim bolnikim ustanovama se evidentiraju u litrima. U bolnikim
zdravstvenim kapacitetima ukupno nastaje (u 3 od 7) 2 043 litre hemijskog otpada godinje, a
srednja vrijednost po ustanovi je 681 l/ godinje. Od 7 ustanova samo jedna ustanova svoj
hemijski otpad ispravno tretira, a hemijski otpad iz ostalih 6 ustanova na neki nain zavri u
okoliu.
Patoloki otpad
Tabela 32. Provoenje postupka zbrinjavanja patolokog otpada u bolnikim zdravstvenim ustanovama

Postupak zbrinjavanja patolokog otpada

Broj bolnikih ustanova

Nije odgovorilo

14,28

Odgovorilo

85,72

UKUPNO

100%

Odgovor je dalo 6 od 7 bolnikih ustanova.

44

Tabela 33. Naini provoenja postupaka propisnog zbrinjavanja patolokog otpada

Postupak zbrinjavanja patolokog otpada

Broj bolnikih ustanova

Ne odvaja se od komunalnog otpada

16,67

Spaljuje se i zakopava

66,66

Odvozi ovlatena firma

16,67

UKUPNO

100%

Rezultati su porazni. Iz jedne zdravstvene ustanove patoloki otpad odvozi ovlatena firma, u
4 zdravstvene ustanove se spaljuje i zakopava (prethodno su se ustanove izjasnile da ne
spaljuju medicinski otpad!) i najgora mogunost, patoloki otpad se ne odvaja od komunalnog
otpada!
Tabela 34. Odgovor na pitanje o prosjenoj godinjoj koliini patolokog otpada

Koliina patolokog otpada (tona)

Broj bolnikih ustanova

Nije odgovorilo

57,15

Odgovorilo

42,85

UKUPNO

100%

Na pitanje kolika je prosjena godinja koliina stvorenog patolokog otpada, 4 bolnike

ustanove nisu odgovorile, pa prema dobivenim rezultatima iz 3 ustanove ukupno godinje
nastaje 3,67 tona patolokog otpada, a srednja vrijednost po ustanovi je 1,223 t/ godinje.
Farmaceutski otpad
Tabela 35. Provoenje postupaka zbrinjavanja farmaceutskog otpada

Nain zbrinjavanja farmaceutskog otpada

Broj bolnikih ustanova

Vraa dobavljau ili predaje firmi

100

UKUPNO

100%

Odgovor je zadovoljavajui. Sve bolnike ustanove adekvatno postupaju sa farmaceutskim

otpadom.

45

Tabela 36. Odgovor na pitanje o prosjenoj godinjoj koliini farmaceutskog otpada

Koliina farmaceutskog otpada (tona)

Nije odgovorilo
Odgovorilo
UKUPNO

Broj bolnikih ustanova

5
2
7

71,42
28,58
100%

Naalost samo 2 anketirane bolnike ustanove su dale podatke o prosjenoj godinjoj koliini
farmaceutskog otpada, te prema tim podacima godinje nastaje 0,101 tona farmaceutskog
otpada, a srednja vrijednost po ustanovi je 0,05 t/ godinje.
Tabela 37. Odgovor na pitanje ta se radi sa lijekovima sa isteklim rokom trajanja

Postupak zbrinjavanja starih lijekova

Broj bolnikih ustanova

Nije odgovorilo

14,28

Odgovorilo

85,72

UKUPNO

100%

Odgovor o postupanju sa starim lijekovima dalo je 6 od ukupno 7 anketiranih ustanova.

Tabela 38. Naini postupanja sa starim lijekovima u anketiranim ustanovama

Postupak zbrinjavanja starih lijekova

Broj bolnikih ustanova

Preuzima i zbrinjava ovlatena firma

83,34

Skladiti se u posebnoj prostoriji do daljnjeg

16,66

UKUPNO

100%

Od ukupno 6 ustanova 5 se izjasnilo da preputa zbrinjavanje starih lijekova ovlatenoj firmi,

a 1 skladiti u posebnoj prostoriji do daljnjeg!
Radioaktivni otpad
Tabela 39. Stavovi anketiranih ustanova u vezi sa propisnim postupanjem sa radioaktivnim otpadom

Adekvatno zbrinjavanje

Broj bolnikih ustanova

Da

57,15

Ne
Djelimino

1
2

14,28
28,57

UKUPNO

100%

46

Odgovori su kontraverzni. Samo je jedna bolnika ustanova prethodno navela da stvara

radioaktivni otpad. Pojasnila je da se radioaktivni otpad odvaja u plastine za tu namjenu
predviene vree, a zatim odlau u kante ograene olovnim zidom debljine 5 cm. Potom se
tako zbrinut radioaktivni otpad skladiti u bunkeru izvan objekta i predaje ovlatenoj firmi.
Na ovo pitanje odgovor daju sve zdravstvene ustanove (sve stvaraju radioaktivni otpad) i
istiu da 4 postupa adekvatno, 1 ne, a 2 djelomino propisno postupa sa tim otpadom.
Postavlja se pitanje koliko su ti odgovori pouzdani.
Prijedlozi javnozdravstvenih klinikih, bolnikih i banjsko- rehabilitacionih ustanova za
bolje upravljanje medicinskim otpadom:
Osmiljavanje projekta/ projekata za pravilno zbrinjavanje medicinskim otpadom
Redovna edukacija uposlenika o upravljanju medicinskim otpadom
Pribaviti financijska sredstva
Vei angaman nadlenih mistarstava i inspekcijskih organa.
4.2.2. Miljenja i evidencije ustanova primarne i sekundarne poliklinike zdravstvene
zatite o odgovornom upravljanju medicinskim otpadom
Od ukupno 307 anketiranih predstavnika ciljnih grupa, 249 je predstavnika zdravstvenih
ustanova, a od toga je ankete ispunio 121 predstavnik domova zdravlja, ambulanti, ordinacija,
centara za transfuziologiju, starakih domova, veterinarskih stanica, farmi i pogrebnih slubi.
Tabela 40. Distribucija predstavnika ciljne grupe prema regionalnoj, kantonalnoj ili entitetskoj pripadnosti

CILJNE GRUPE
Domovi zdravlja, centri (dijaliza
srce), staraki domovi
Ambulante, ordinacije,
laboratorije

FBiH
Tuzlanski Posavski
kanton
kanton

BD
Brko

RS
Republika
Srpska

Ukupno

15

11

30

23

13

41

Veterinarske stanice, farme

21

15

50

Ukupno anketiranih

59

10

13

39

121

13

39

121

Ukupno anketiranih

69

U Tabeli 40. je dat pregled anketiranih predstavnika 121 zdravstvene ustanove.

4.2.2.1.

Opi podaci o anketiranim ustanovama primarne i sekundarne poliklinike

zdravstvene zatite

Prema datim podacima, od 121 anketirane ustanove primarne i sekundarne poliklinike

zdravstvene zatite, 50 ustanova (41%) su javnozdravstvene, 65 (54%) privatno vlasnitvo i 6
ustanova (5%) ima mjeovitu vlasniku strukturu.

47

Slika 11. Prikaz vlasnike strukture anketiranih ustanova primarne i sekundarne poliklinike zdravstvene zatite
Tabela 41. Imenovanje odgovorne osobe/ referenta za upravljanje MO prema broju anketiranih ustanova

Odgovorna osoba

Broj ustanova primarne i poliklinike zatite

55
56
1
8
1
121

45,45
46,27
0,83
6,62
0,83
100 %

Nijedna
Jedna
Dvije
Vie
Ne znam
UKUPNO

Samo 56 (46%) anketiranih predstavnika ustanova ove ciljne skupine ima imenovanu
odgovornu osobu za upravljanje otpadom, a 55 nema. Takoe, postoji vjerovatnoa da neke
zdravstvene ustanove za koje je izjanjeno da je imenovano vie odgovornih osoba vjerovatno
nemaju odgovornu osobu, ili se ne zna ko bi, prema Pravilniku o upravljanju MO, trebala biti
ta odgovorna osoba.
Tabela 42. Nivo obrazovanja odgovorne osobe/ referenta za upravljanje MO

Struna sprema odgovorne osobe

VSS
VS
SSS
VK
KV
NK
UKUPNO

Broj ustanova primarne i

poliklinike zatite
31
6
19
0
1
0
57

%
54,39
10,53
33,33
0
1,75
0
100%

48

Prema Pravilniku o upravljanju MO, odgovorna osoba mora imati VSS, a od 57 prijavljenih
odgovornih osoba 31 ima VSS (uglavnom u Domovima zdravlja).
Tabela 43. Uspostava ili formiranje Odbora za upravljanje MO

Odbor za upravljanje
medicinskim otpadom
Da
Ne
UKUPNO

Broj ustanova primarne i

poliklinike zatite
22
99
121

%
18,18
81,82
100%

Samo su 22 (18%) od 121 anketirane ustanove formirale odbor za upravljanje otpadom.

Odbori za MO (u ustanovama koje ga imaju) se sastaju najee jednom mjeseno ili
estomjeseno.
Tabela 44. Postojanje plana o upravljanju otpadom

Plan za upravljanje
medicinskim otpadom
Da
Ne
UKUPNO

Broj ustanova primarne i

poliklinike zatite
22
99
121

%
26,45
73,55
100%

Samo 22 (26,45%) od 121 anketirane ustanove posjeduju plan za upravljanje otpadom.

Tabela 45. Provoenje obuke uposlenika

Obuka

Da
Rijetko
Ne

33,89
21,49
44,62

Svega 34% ustanova provodi obuku uposlenih o upravljanju medicinskim otpadom.

Tabela 46. Postojanje definirane procedure o upravljanju otpadom i poznavanje propisa

Propisi o upravljanju otpadom

Procedure

Da

43,81

Da

44,63

Ne

15,52

Ne

55,37

Djelimino

39,67

Ustanove nemaju jasne procedure za upravljanje MO.

49

Tabela 47. Distribucija broja pregleda na dan prema ustanovama

Broj pregleda/ dan

Broj zdravstvenih ustanova

Do 10 pregleda

34

39,53

Od 10 20 pregleda

11

12,79

Od 20 50 pregleda

15

17,44

Od 50 100 pregleda

10

11,63

Od 100 200 pregleda

3,49

Od 200 500 pregleda

3,49

Od 500 1000 pregleda

3,49

Od 1000 2000 pregleda

8,14

UKUPNO

86

100 %

Na pitanje o ukupnom broju pregledanih pacijenata dnevno odgovorilo je 86 od ukupno 121

ustanova.
Procijenjeno je ukupno 15 860 pregleda dnevno u 86 zdravstvenih ustanova, ili prosjeno 184
pregleda dnevno po ustanovi.
4.2.2.2.

Koliina otpada nastalog 2010. godine u anketiranim ustanovama primarne i

sekundarne poliklinike zdravstvene zatite

Na pitanje o ukupnoj koliini komunalnog otpada koji je nastao u 2010. godini, od 121
odgovorila je 71 zdravstvena ustanova.

Slika 12. Dobiveni odnos distribucije prosjene koliine komunalnog u odnosu na opasni medicinski otpad
nastao u zdravstvenoj ustanovi 2010. godine. Od ukupnog otpada nastalog u ovim ustanovama,
26,5% je opasni medicinski otpad.

50

Prema datim podacima, ukupna koliina komunalnog otpada iz 71 zdravstvene ustanove je

632,93 tone, pa je dobivena prosjena koliina komunalnog otpada po zdravstvenoj ustanovi i
ona iznosi 8,98 tona/ 2010. god.
Na pitanje o koliini opasnog medicinskog otpada koji je nastao u 2010. godini, odgovorilo je
70 ustanova. Prema datim podacima, ukupna koliina opasnog medicinskog otpada iz 70
zdravstvenih ustanova je 226,94 tona, pa je dobivena prosjena koliina medicinskog otpada
po jednoj zdravstvenoj ustanovi i ona iznosi 3,24 tona/ 2010. god.
Koliina otpada iz zdravstvenih ustanova veih kapaciteta (domovi zdravlja i vei
centri) 26 anketiranih
Od 121 predstavnika ustanova primarne i sekundarne poliklinike zdravstvene zatite,
anketirano je 26 predstavnika domova zdravlja i klinikih centara (dijaliza, srce).
Na pitanje o ukupnoj koliini komunalnog otpada koji je nastao u 2010. godini, od 26
Domova zdravlja 10 je dalo podatke. Prema datim podacima, ukupna koliina komunalnog
otpada u 10 ovih ustanova je 533,34 tone, pa je dobivena prosjena koliina komunalnog
otpada po Domu zdravlja i ona iznosi 53,33 tona/ 2010. god.
Na pitanje o koliini opasnog medicinskog otpada koji je nastao u 2010. godini, od 26
Domova zdravlja 17 je dalo podatke. Prema datim podacima, ukupna koliina opasnog
medicinskog otpada iz 17 zdravstvenim ustanovama je 216,5 tona, pa je dobivena prosjena
koliina medicinskog otpada po Domu zdravlja i ona iznosi 12,735 tona/ 2010. god.
Koliina otpada iz ostalih zdravstvenim ustanovama: ambulanti, ordinacija,
veterinarskih stanica i farmi 95 anketiranih
Od 121 predstavnika ustanova primarne i sekundarne poliklinike zdravstvene zatite,
anketirano je 95 predstavnika manjih zdravstvenih ustanova: ambulanti, ordinacija,
veterinarskih stanica i farmi.
Na pitanje o ukupnoj koliini komunalnog otpada koji je nastao u 2010. godini, od 95
ustanova 61 je dalo podatke. Prema datim podacima, ukupna koliina komunalnog otpada u
61 zdravstvenoj ustanovi je 99,585 tona, pa je dobivena prosjena koliina komunalnog
otpada u zdravstvenim ustanovama manjih kapaciteta i ona iznosi 1,63 tona/ 2010. god.
Na pitanje o koliini opasnog medicinskog otpada koji je nastao u 2010. godini, od 95
zdravstvene ustanove kao to su ambulante, ordinacije i dr. 53 je dalo podatke. Prema datim
podacima, ukupna koliina opasnog medicinskog otpada iz 53 zdravstvene ustanove je 10,44
tona, pa je dobivena prosjena koliina medicinskog otpada po Domu zdravlja i ona iznosi
0,19 tona/ 2010. god.

51

Slika 13. Dobiveni odnos nastalog komunalnog i medicinskog otpada u Domu zdravlja, kao zdravstvenoj
ustanovi sa veim kapacitetima i zdravstvenoj ustanovi manjih kapaciteta (ambulanta, ordinacija,
veterinarska stanica...) u 2010. godini

4.2.2.3.

Postupci upravljanja medicinskim otpadom u anketiranim ustanovama

primarne i sekundarne poliklinike zdravstvene zatite

Tabela 48. Vrste medicinskog otpada prema nastanku i razdvajanju od komunanog otpada

Broj ustanova koje stvaraju

MO

Broj ustanova koje razdvajaju

MO od komunalnog

Infektivni

62

37

Otri

91

61

Hemijski

59

12

Patoloki

30

Amalgamski

17

Farmaceutski

57

17

Radioaktivni

Vrsta MO

Od ukupno 121 ZU, 30 ustanova nije odgovrilo da li razdvaja MO od komunalnog, a 21 ZU

se izjasnila da ne odvaja MO, tako da se moe pretpostaviti da 51 ZU ne odvaja MO.
Uglavnom se odvajaju otri predmeti, a slijede ga infektivni, farmaceutski, hemijski, patoloki
i amalgamski otpad. Bolji prikaz se moe vidjeti na Slici 14.
Iako odreeni broj zdravstvenih ustanova odvaja opasni medicinski otpad unutar ustanove,
veliki je problem to taj opasni otpad zavrava u kontejnerima koje odvoze komunalna
preduzea mijeajui ga ponovo sa komunalnim otpadom te se takav odvozi na deponije. Iz
dobivenih podataka se moe zakljuiti da je ovo veliki problem koji iziskuje hitno rjeavanje.
52

Slika 14. Grafiki prikaz odnosa broja zdravstvenih ustanova koje stvaraju medicinski otpad i zdravstvenih
ustanova koje razdvajaju medicinski otpad od komunalnog
Tabela 49. Spaljivanje medicinskog otpada u ustanovi

Spaljivanje u vlastitoj spalionici (%)

Da
4,95

Ponekad
14,05

Ne
74,39

Ne znam
6,61

Prema podacima, 23 ustanove (19%) spaljuju medicinski otpad, a zna se da u sjeveroistonoj

BiH nema propisne spalionice.
Tabela 50. Postupanja sa infektivnim otpadom u ustanovi

Postupak zbrinjavanja infektivnog

otpada

Broj ustanova koje stvaraju

infektivni otpad

Nije odgovorilo

46

38,02

Ne odvaja

22

18,18

Odvaja se u ZU, ali se poslije ponovo

mijea sa komunalnim otpadom

34

28,10

Spaljuje ili/ i zakopava

7,44

Sterilie ili predaje firmi

10

8,26

UKUPNO

121

100%

Rezultati su zabrinjavajui jer 111 (91,74%) od 121 ZU infektivni otpad ne odvaja od

komunalnog i ne zbrinjava propisno. 46 ZU nije odgovorilo kakav je postupak zbrinjavanja
53

infektivnog otpada, 22 ZU su se izjasnile da ne razdvajaju infektivni otpad, 34 ZU odvajaju

otpad na mjestu nastanka, ali se on ponovo mijea sa komunalnim otpadom i zavrava na
deponiji, a 9 ZU spaljuje ili zakopava infektivni otpad.
Infektivni otpad
Tabela 51. Prosjena godinja koliina infektivnog otpada

Prosjena godinja koliina

infektivnog otpada (tona)

Broj ustanova koje stvaraju

infektivni otpad

Nije odgovorilo

88

72,73

Odgovorilo

33

27,27

UKUPNO

121

100%

Na pitanje kolika je prosjena godinja koliina stvorenog infektivnog otpada (tona), 88 ZU

nije odgovorilo, a iz podataka 33 ZU ukupna godinja koliina iznosi 80,665 t. Izraunavajui
srednju vrijednost, iz podataka se dobila prosjena koliina infektivnog otpada po
zdravstvenoj ustanovi i ona iznosi 2,44 t tona/ god.
Otri predmeti

Tabela 52. Postupak zbrinjavanja otrih predmeta u ustanovi

Postupak zbrinjavanja otrih

predmeta

Broj ustanova koje stvaraju

otre predmete

34

28,10

78

64,46

7,44

121

100%

Nije odgovorilo
Ne odvaja se od komunalnog, spaljuje
i zakopava
Pravilno odvaja
UKUPNO

Rezultati su poraavajui i jasno vidljivi u Tabeli 52. Prema rezultatima, samo 9 (7,44%) od
121 zdravstvene ustanove pravilno odvaja otre predmete.
Tabela 53. Koliina otrih predmeta (tona) prema ustanovama

Prosjena godinja koliina otrih

predmeta (tona)
Nije odgovorilo
Odgovorilo
UKUPNO

Broj ustanova koje stvaraju

otre predmete
76
45
121

%
62,81
37,19
100%

54

Na pitanje kolika je prosjena godinja koliina stvorenih otpadnih otrih predmeta, 76 ZU

nije odgovorilo. Prema datim podacima iz 45 zdravstvenih ustanova, ukupna godinja
koliina otrih predmeta je 5,3435 tone, pa je dobivena prosjena koliina otrih predmeta po
jednoj zdravstvenoj ustanovi i ona iznosi 0,119 t.
Hemijski otpad
Tabela 54. Nain odlaganja hemijskog otpada u ustanovi

Broj ustanova koje stvaraju

hemijski otpad

Nije odgovorilo

45

37,19

Odgovorilo

76

62,81

UKUPNO

121

100%

Nain odlaganja hemijskog otpada

Na pitanje o nainu odlaganja hemijskog otpada odgovorilo je ukupno 76 (63%) od 121

ustanove.
Tabela 55. Naini odlaganja hemijskog otpada u 76 zdravstvenih ustanova ove ciljne grupe

Nain odlaganja hemijskog otpada

Broj ustanova koje stvaraju hemijski otpad

Preuzima firma

16

U vodotok

20

Spaljuje se

20

Isputa u kanalizaciju

40

Mijea sa komunalnim otpadom

24

Neki drugi nain

Ne znam

Rezultati su poraavajui. Od 76 zdravstvenih ustanova koje su dale podatke, 16 zdravstvenih

ustanova pravilno zbrinjava hemijski otpad, dok kod ostalih zdravstvenih ustanova naini
postupanja s hemijskim otpadom su ekoloki neprihvatljivi i opasan rizik zdravlju. Prema
tome samo 16 (13%) od 121 zdravstvene ustanove razdvaja opasni hemijski otpad i predaje
ovlatenoj firmi!

55

Tabela 56. Prosjena godinja koliina nastalog hemijskog otpada u ustanovama ciljne grupe

Koliina hemijskog
otpada

Broj ustanova koje stvaraju

hemijski otpad (tone)

Broj ustanova koje stvaraju

hemijski otpad (litre)

Nije odgovorilo

94

77,69%

108

89,26%

Odgovorilo

27

22,31%

13

10,74%

UKUPNO

121

100%

121

100%

Zdravstvene ustanove ove ciljne grupe uglavnom ne evidentiraju koliine hemijskog otpada.
27 zdravstvenih ustanova je dalo podatke o koliini hemijskog otpada u litrama i 13
zdravstvenih ustanova je dalo podatke o hemijskom otpadu u tonama.
Prema datim podacima iz 27 od 121 zdravstvene ustanove, ukupna godinja koliina
hemijskog otpada je 16 375,5 litara, a dobivena srednja vrijednost po jednoj ustanovi je 606,5
l/ godinje. Prema datim podacima iz 13 od 121 zdravstvene ustanove, ukupna godinja
koliina hemijskog otpada iznosi 0,985 tona, pa je dobivena srednja vrijednost po jednoj
ustanovi 0,076 t/ godinje.
Patoloki otpad
Tabela 57. Postojanje zbrinjavanja patolokog otpada u ustanovi

Patoloki otpad se zbrinjava

Broj zdravstvenih ustanova

Nije odgovorilo

88

72,73

Odgovorilo

33

27,27

UKUPNO

121

100%

Od 121 zdravstvene ustanove odgovorile su 33 (27,27%) zdravstvene ustanove.

Tabela 58. Naini zbrinjavanja patolokog otpada u 33 zdravstvene ustanovama ciljne grupe

Postupak zbrinjavanja patolokog

otpada

Broj zdravstvenih ustanova

Ne odvaja se od komunalnog otpada

13

39,40

Spaljuje se i zakopava

15

45,45

Obrada pa zbrinjavanje

15,15

UKUPNO

33

100%

Odgovor je zabrinjavajui. Samo 5 od 33 ustanove ili samo 5 (4,13%) od ukupno 121

ustanove ciljne skupine postupa propisno sa patolokim otpadom.
56

Na pitanje kolika je prosjena godinja koliina patolokog otpada (t), odgovorile su 23

zdravstvene ustanove ciljne grupe i prema njihovim podacima, ukupno godinje nastaje
28,435 tona patolokog otpada, odnosno prosjeno po ustanovi nastaje 1,236 tona/ godina.
Amalgamski otpad
Tabela 59. Potvrda o postupanju sa amalgamskim otpadom u ustanovi

Zbrinjavanja amalgamskog otpada

Broj zdravstvenih ustanova

Nije odgovorilo

105

86,78

Odgovorilo

16

13,22

UKUPNO

121

100%

Samo 16 od ukupno 121 zdravstvene ustanove je odgovorilo da li zbrinjava amalgamski

otpad.
Tabela 60. Naini postupanju sa amalgamskim otpadom u 16 zdravstvenih ustanova ciljne grupe

Naini postupanja

Broj zdravstvenih ustanova

Ne odvaja od komunalnog otpada

10

62,5

Odvaja (skladiti, predaje firmi..)

37,5

UKUPNO

16

100%

Prema rezultatima u istraivanju rekli bi da samo 6 ustanova postupa propisno sa opasnim

ivinim (amalgamskim) otpadom. Neosporna je to prijetnja zdravlju i okoliu.
Devet zdravstvenih ustanova je dalo podatke o prosjenoj godinjoj koliini amalgamskog
otpada (t) i prema njihovim podacima, ukupno godinje nastaje 0,146 tona, odnosno godinje
prosjeno po ustanovi nastaje 0,016 tona amalgamskog otpada.
Farmaceutski otpad
Tabela 61. Postojanje zbrinjavanja farmaceutskog otpada u ustanovi

Farmaceutski otpad se zbrinjava

Broj zdravstvenih ustanova

Nije odgovorilo

66

54,55

Odgovorilo

55

45,45

UKUPNO

121

100%

Od 121 zdravstvene ustanove odgovorilo je 55 (45,45%) zdravstvenih ustanova.

57

Tabela 62. Naini zbrinjavanja patolokog otpada u 55 zdravstvenih ustanova ciljne grupe

Postupak zbrinjavanja
farmaceutskog otpada
Odvozi se sa komunalnim otpadom
ili se spaljuje
Vraa dobavljau ili predaje firmi
Odvaja i skladiti dok se ne nae
rjeenje

Broj zdravstvenih ustanova

23

41,81

13

23,63

19

34,54

55

100%

UKUPNO

Propisno sa farmaceutskim otpadom postupa samo 13 zdravstvenih ustanova.

Na pitanje kolika je prosjena godinja koliina farmaceutskog otpada (t) odgovorile su 32
ustanove ciljne grupe, pa prema datim podacima u 32 zdravstvene ustanove godinje nastaje
1,332 tone farmaceutskog otpada, odnosno prosjena godinja koliina farmaceutskog otpada
po jednoj ustanovi iznosi 0,042 tone.
Radioaktivni otpad
Gdje god postoji radioloka dijagnostika stvara se radiaktivni otpad. Autor procjenjuje da
svaka od navedenih ustanova stvara radiaktivni otpad. Odgovori su kontraverzni i prijetei u
smislu ouvanja okolia i zdravlja populacije. Samo 4 od ukupno 121 zdravstvene ustanove
ciljane populacije su navele da svojom djelatnou stvaraju radioaktivni otpad. Na pitanje o
nainu zbrinjavanja 2 nisu odgovorile, a 2 skladite radioaktivni otpad!
Procjena i vlastiti stav o trenutnom zbrinjavanju medicinskog otpada po ustanovama
Tabela 63. Procjena o adekvatnom zbrinjavanju medicinskog otpada prema pojedinanoj ustanovi ciljne grupe

Adekvatno zbrinjavanje
Da

Broj zdravstvenih ustanova

31

%
25,62

Ne

27

22,31

Djelimino

63

52,07

UKUPNO

121

100%

Od 121 zdravstvene ustanove 90 (77%) ih objektivno procjenjuje da neadekvatno postupaju

sa opasnim medicinskim otpadom.
Grupisani prijedlozi predstavnika ustanova primarne i sekundarne poliklinike
zdravstvene zatite za poboljanje upravljanja medicinskim otpadom:
Formiranje deponije za MO,
Osnivanje firme za zbrinjavanje MO,
58

 Obezbjeivanje adekvatnih spremnika za MO,

Obezbjeivanje redovnog odvoza MO.
4.2.3. Miljenja i evidencije stomatolokih ordinacija o trenutnom zbrinjavanju
medicinskog otpada
Od ukupno 307 anketiranih predstavnika ciljnih grupa, 121 je predstavnik zdravstvenih
ustanova, a od toga su 44 predstavnika stomatolokih ordinacija ispunila ankete.
4.2.4. Opi podaci o anketiranim stomatolokim ordinacijama
Tabela 64. Vlasnika struktura stomatolokih ordinacija

Vlasnika struktura

Broj stomatolokih ordinacija

Javna ustanova
Privatno vlasnitvo

2
40

4,55
90,90

Nije odgovorilo

4,55

Ukupno

44

100%

Stomatoloke ordinacije su uglavnom privatne vlasnike strukture (90,9%).

Na pitanje koliki je prosjean broj pacijenata dnevno, od 44 odgovorile su 43 stomatoloke
ordinacije. Prema datim podacima dnevno se pregleda 618 pacijenata, tj. prosjeno po jednoj
ordinaciji oko 14 pacijenata.

Tabela 65. Imenovanje odgovorne osobe za upravljanje MO prema broju anketiranih stomatolokih ordinacija

Odgovorna osoba

Broj stomatolokih ordinacija

Da
Ne
UKUPNO

21
23
44

47,73
52,27
100%

U 21 od ukupno 44 ustanove imenovana je osoba za upravljanje otpadom.

Tabela 66. Nivo obrazovanja imenovane odgovorne osobe za upravljanje otpadom

Struna sprema
odgovorne osobe
VSS
SSS
UKUPNO

Broj stomatolokih ordinacija

11
7
18

61,12
38,88
100%

Samo 18 od 44 stomatoloke ordinacije je dalo podatke o strunoj spremi odgovorne osobe za

upravljanje medicinskim otpadom. Visokokolsko obrazovanje prema Zakonu imenovalo je
11 od ukupno 18 ordinacija koje su dale podatke.
59

Tabela 67. Postojanje Plana upravljanja medicinskog otpada u stomatolokoj ordinaciji

Plan upravljanja MO

Broj stomatolokih ordinacija

Da
Ne
UKUPNO

12
32
44

27,27
72,73
100%

Plan za upravljanje otpadom ima tek 12 (27,27%) od ukupno 44 stomatoloke ordinacije.

Tabela 68. Provoenje obuke uposlenika, upoznavanje sa propisima i postojanje definisanih procedura iz
podruja upravljanja otpadom

Obuka uposlenih (%)

Poznavanje propisa (%)

Procedure (%)

Redovno

Rijetko

Ne

Da

Ne

Djelimino

Ne

Da

43,18

20,45

36,37

63,61

11,36

25,03

63,64

36,36

Nisu zadovoljavajui rezultati u smislu obuavanja, upoznavanja sa propisima i uvoenja

pisanih procedura.
Tabela 69. Postojanje ugovora s firmom koja zbrinjava opasan medicinski otpad

Potpisan ugovor sa firmom

Da
Ne
UKUPNO

Broj stomatolokih ordinacija

8
36
44

18,18
81,82
100%

Zabrinjavajua je injenica da od 44 anketirane stomatoloke ordinacije 8 (18,18%) ordinacija

ima potpisan Ugovor sa ovlatenom firmom koja zbrinjava opasni medicinski otpad, dok 36
(81,82%) predaje sav otpad komunalnim preduzeima, koje ga odvoze na deponije.
4.2.4.1.

Koliina otpada nastalog 2010. godine u anketiranim stomatolokim

ordinacijama

Zbrinjavanje pojedinih vrsta medicinskog otpada u stomatolokim ordinacijama

Na pitanje o ukupnim koliinama komunalnog i medicinskog otpada koji su nastali u 2010.
godini, od 44 stomatoloke ordinacije odgovorile su 24 (55%).
Prema datim podacima, ukupna koliina komunalnog otpada iz 24 stomatoloke ordinacije je
16,945 tone, pa je dobivena prosjena koliina komunalnog otpada po stomatolokoj
ordinaciji 0,71 tona/ 2010. god. Takoer, prema datim podacima, ukupna koliina opasnog
medicinskog otpada iz 24 ZU je 2,113 tona, pa je dobivena prosjena koliina medicinskog
otpada po stomatolokoj ordinaciji 0,09 tona/ 2010. god.

60

Prema dobivenim podacima, u stomatolokimordinacijama nastaje 8 puta vie komunalnog u

odnosu na opasni medicinski otpad.

Slika 15. Dobiveni odnos distribucije prosjene koliine komunalnog u odnosu na opasni medicinski otpad
nastao u stomatolokoj ordinaciji 2010. godine

4.2.4.2.

Postupci upravljanja medicinskim otpadom u anketiranim stomatolokim

ordinacijama

Tabela 70. Prikaz broja stomatolokih ordinacija koje su se izjasnile da stvaraju medicinski otpad i broja
ordinacija koje razdvajaju opasni medicinski od komunalnog otpada
Vrsta MO

Broj ustanova koje stvaraju medicinski

otpad

Broj ustanova koje razdvajaju MO

od komunalnog

Infektivni

32

20

Otri

38

30

Hemijski

12

Patoloki

Amalgamski

28

Farmaceutski

12

Radioaktivni

Sve ustanove su se izjasnile da imaju otpad. Od ukupno 44 stomatoloke ordinacije, 11 ih nije

odgovorilo da li razdvaja medicinski od komunalnog otpada, a 1 se izjasnila da ga uope ne
odvaja. Prema rezultatima se moe pretpostaviti da 12 stomatolokih ordinacija ne odvaja
MO. Uglavnom se odvajaju otri predmeti, a slijede ga infektivni, amalgamski, farmaceutski,
hemijski i patoloki otpad. Bitno je napomenuti da, bez obzira to se opasni medicinski otpad
odvaja u samoj ustanovi, veina stomatolokih ordinacija predaje sav otpad komunalnim
preduzeima gdje ponovo dolazi do mijeanja i kao takav se odvozi na deponije.

61

Infektivni otpad u stomatolokim ordinacijama

Tabela 71. Postupci zbrinjavanja infektivnog otpada u stomatolokim ordinacijama

Broj stomatolokih
ordinacija

Nije odgovorilo

11

25,01

Mijea sa komunalnim otpadom

10

22,72

Nije potpuno odreeno- infektivni otpad se

odvaja u ZU, ali se nakon odvajanja ponovo
mijea sa komunalnim otpadom

23

52,27

UKUPNO

44

100%

Postupak zbrinjavanja infektivnog otpada

Prema rezultatima u istraivanju rekli bi da nijedna stomatoloka ordinacija ne postupa

propisno sa opasnim infektivnim otpadom, to je neosporna prijetnja zdravlju i okoliu.
O koliini infektivnog otpada odgovorilo je samo 15 od ukupno 44 stomatoloke ordinacije. U
15 anketiranih ordinacija godinje nastaje 0,694 tona infektivnog otpada, odnosno prosjeno
po ordinaciji nastaje 0,046 t/ godina.
Otri predmeti u stomatolokim ordinacijama
Tabela 72. Naini posupanja sa otrim predmetima u stomatolokim ordinacijama

Broj stomatolokih
ordinacija

Nije odgovorilo

10

22,72

Ne odvaja se od komunalnog otpada

MO se odvaja u ordinaciji, ali se izvan
ordinacije ponovo mijea sa komunalnim
otpadom
UKUPNO

2,27

33

75,01

44

100%

Postupak zbrinjavanja otrih predmeta

Prema rezultatima u istraivanju rekli bi da nijedna stomatoloka ordnicaija ne postupa

propisno sa odbaenim otrim predmetima, to predstavlja prijetnju zdravlju i okoliu.
Tabela 73. Evidencija o prosjenoj godinjoj koliini otrih predmeta (tona) u stomatolokoj ordinaciji

Evidencija koliine otrih predmeta

Nije odgovorilo
Odgovorilo
UKUPNO

Broj stomatolokih
ordinacija
27
17
44

%
61,37
38,63
100%

62

Na pitanje kolika je prosjena godinja koliina stvorenih otrih predmeta samo je 17 od

ukupno 44 stomatolokih ordinacija odgovorilo.
U 17 stomatolokih ordinacija se godinje stvara 0,754 tona otrih predmeta, odnosno srednja
vrijednost po jednoj ordinaciji je 0,044 t/ god.
Hemijski otpad stomatolokim ordinacijama
Tabela 74. Nain odlaganja hemijskog otpada u stomatolokim ordinacijama

Nain odlaganja hemijskog otpada

Broj stomatolokih
ordinacija

14
2
2
5
11
9
0
1
44

31,81
4,54
4,54
11,36
25,03
20,45
0
2,27
100%

Nije odgovorilo
Preuzima firma
U vodotok
Spaljuje se
Isputa u kanalizaciju
Mijea sa komunalnim otpadom
Neki drugi nain
Ne znam
UKUPNO

Samo u 2 (4,54%) od 44 sluaja moemo govoriti o propisnom upravljenju hemijskim

otpadom u stomatolokim ordinacijama.
Stomatoloke ordinacije uglavnom ne evidentiraju koliine hemijskog otpada. 6 zdravstvenih
ustanova ove ciljne grupe je dalo podatke o koliini hemijskog otpada u litrama i 2 ustanove
su dale podatke o hemijskom otpadu u tonama.
Prema datim podacima iz 6 od 44 stomatoloke ordinacije, ukupna godinja koliina
hemijskog otpada je 239 litara, a dobivena srednja vrijednost po jednoj ordinaciji je 39,83 l/
godinje. Prema datim podacima iz 2 od 44 stomatoloke ordinacije, ukupna godinja koliina
hemijskog otpada iznosi 0,15 tona, pa je dobivena srednja vrijednost po jednoj ordinaciji
0,075 t/ godinje.
Patoloki otpad u stomatolokim ordinacijama
Tabela 75. Nain zbrinjavanja patolokog otpada u stomatolokim ordinacijama

Postupak zbrinjavanja patolokog otpada

Nije odgovorilo
Ne odvaja se od komunalnog otpada
Odvaja se ali se izvan ordinacije ponovo mijea
Odvaja se i spaljuje u pei
UKUPNO

Broj stomatolokih
ordinacija
30
7
6
1

68,18
15,92
13,63
2,27

44

100%

63

Prema rezultatima istraivanja rekli bismo da nijedna stomatoloka ordinacija ne postupa

propisno sa patolokim otpadom.
O koliini ovog otpada izjasnile su se samo 3 od ukupno 44 stomatoloke ordinacije i prema
njihovim datim podacima godinje nastaje 0,092 tona patolokog otpada, odnosno prosjeno
po ordinaciji nastaje 0,031 t/ godina.
Amalgamski otpad u stomatolokim ordinacijama
Tabela 76. Postupak zbrinjavanja amalagamskog otpada u stomatolokim ordinacijama

Broj stomatolokih
ordinacija

Nije odgovorilo

18

40,91

Ne odvaja od komunalnog otpada

18,18

U odvod i kanalizaciju

9,09

Odvaja se pa ponovo mijea sa komunalnim

6,82

Odvaja se u ZU, ali nije objanjen dalji

postupak

11

25,00

UKUPNO

44

100%

Postupak zbrinjavanja amalgamskog otpada

Prema rezultatima u istraivanju rekli bi da nijedna stomatoloka ordnicija ne postupa

propisno sa amalgamskim otpadom, to je neosporna prijetnja zdravlju i okoliu.
O koliini ovog otpada izjasnilo se samo 7 od ukupno 44 stomatoloke ordinacije i prema
njihovim datim podacima godinje nastaje 0,0218 tona amalgamskog otpada, odnosno
prosjeno po ordinaciji nastaje 0,0031 t/ godina.
Farmaceutski otpad u stomatolokim ordinacijama
Tabela 77. Postupak zbrinjavanja farmaceutskog otpada u stomatolokim ordinacijama

Postupak zbrinjavanja farmaceutskog

otpada

Broj stomatolokih
ordinacija

Nije odgovorilo

25

56,82

Ne odvaja se od komunalnog otpada

9,09

Odvaja se ali se izvan ordinacije ponovo mijea

ili se spaljuje

20,46

Odvaja se skladiti i vraa dobavljau

13,63

UKUPNO

44

100%

64

Prema rezultatima u istraivanju rekli bi da samo 6 stomatolokih ordinacija postupa propisno

sa farmaceutskim otpadom, to predstavlja prijetnju za okolni ivi svijet i okoli uope.
Na pitanje kolika je prosjena godinja koliina farmaceutskog otpada, odgovorilo je 9
stomatolokih ordinacija u kojima nastaje godinje 0,1396 tona farmaceutskog otpada. Kao
rezultat se dobiva da se prosjeno godinje po ordinaciji stvara 0,0155 tona farmaceutskog
otpada.
Tabela 78. Postupak zbrinjavanja lijekova sa istekom roka trajanja u stomatolokim ordinacijama

Broj stomatolokih
ordinacija

Nije odgovorilo

24

54,54

Ne odvaja se od komunalnog otpada ili se

spaljuje

13

29,55

Odvaja se skladiti i vraa dobavljau

15,91

UKUPNO

44

100%

Postupak zbrinjavanja starih lijekova

Prema rezultatima u istraivanju rekli bi da samo 7 stomatolokih ordinacija postupa propisno

sa lijekovima kojima je istekao rok upotrebe, to predstavlja prijetnju zdravlju (kancerogeni
rizik) i okoliu.
Procjena i vlastiti stav o trenutnom zbrinjavanju medicinskog otpada po stomatolokim
ordinacijama
Tabela 79. Procjena o adekvatnom zbrinjavanju medicinskog otpada prema pojedinanoj stomatolokoj
ordinaciji

Da
Ne
Djelimino

Broj stomatolokih
ordinacija
10
8
26

22,73
18,18
59,09

UKUPNO

44

100

Adekvatno zbrinjavanje

Predstavnici samo 10 stomatolokih ordinacija smatra da adekvatno zbrinjava opasni

medicinski otpad.
Prijedlozi za poboljanje koje su naveli predstavnici stomatolokih ordinacija
1. Jasno definisati zakonsku regulativu i institucije koje bi vrile zbrinjavanje MO,
2. Da se donese zakon o odlaganju MO na nivou drave,
65

3. Obezbijediti namjenske kante i kontejnere za odlaganje MO,

4. Svim proizvoaima MO obezbijediti spremnike i redovan odvoz, uz prihvatljivu
cijenu,
5. Obezbijediti uslugu odvoza MO od strane komunalnog preduzea.
4.2.5. Miljenje i evidencije farmaceutskih firmi i apoteka o trenutnom zbrinjavanju
medicinskog otpada
Od ukupno 307 anketiranih predstavnika ciljnih grupa, 249 je predstavnika zdravstvenih
ustanova, a od toga je ankete ispunilo 77 predstavnika farmaceutskih firmi i apoteka.
4.2.5.1.

Opi podaci o anketiranim farmaceutskim firmama i apotekama

Tabela 80. Vlasnika struktura farmaceutskih firmi i apoteka

Vlasnika struktura

Broj apoteka i farmaceutskih firmi

Javna ustanova
Privatno vlasnitvo
UKUPNO

8
69
77

10,39
89,61
100%

Apoteke i farmaceutske firme uglavnom imaju privatnu vlasniku strukturu (cca. 90%).
Tabela 81. Imenovanje odgovorne osobe/ referenta za upravljanje MO u farmaceutskoj firmi ili apotekama

Odgovorna osoba

Broj apoteka i farmaceutskih firmi

Da
Ne
UKUPNO

43
34
77

55,84
44,16
100%

U 43 (cca. 56%) od ukupno 77 farmaceutskih firmi i apoteka imenovana je odgovorna osoba.

Tabela 82. Obrazovni nivo odgovorne osobe u farmaceutskoj firmi ili apotekama

Obrazovni nivo odgovorne

osobe
VSS
VS
SSS
UKUPNO

Broj apoteka i farmaceutskih firmi

25
2
3
30

83,33
6,67
10
100%

Od ukupno 43 institucije u kojima je imenovana odgovorna osoba njih 30 je dalo podatke o

obrazovnom nivou odgovorne osobe. Utvreno je da 25 od 30 osoba ima visokokolsko
obrazovanje u skladu sa Zakonom.

66

Tabela 83. Postojanje plana upravljanja medicinskim otpadom u farmaceutskim firmama i apotekama

Plan

Broj apoteka i farmaceutskih firmi

Da
Ne
UKUPNO

44
33
77

57,14
42,86
100%

Plan o upravljanju medicinskim otpadom posjeduje 44 od 77 ustanova.

Tabela 84. Provoenje obuke uposlenika o upravljanju medicinskim otpadom u farmaceutskim firmama i
apotekama

Obuka

Broj apoteka i farmaceutskih firmi

Da
Rijetko
Ne
UKUPNO

46
16
15
77

59,74
20,78
19,48
100%

U 60% ustanova provodi se obuka uposlenika o upravljanju opasnim medicinskim otpadom.

Tabela 85. Potpisivanje ugovora farmaceutskih firmi i apoteka sa ovlatenom firmom koja zbrinjava opasan
medicinski otpad

Ugovor sa firmom

Broj apoteka i farmaceutskih firmi

Da
Ne

38
39

49,35
50,65

UKUPNO

77

100%

Ugovor s nekom ovlatenom firmom za zbrinjavanje opasnog medicinskog otpada ima 49%
farmaceutskih firmi i apoteka.
4.2.5.2.

Koliina otpada nastalog 2010. godine u anketiranim farmaceutskim firmama

i apotekama

Na pitanje o ukupnoj koliini komunalnog otpada koji je nastao u 2010. godini, od 77

farmaceutskih firmi i apoteka odgovorilo je 17 (22,08%). Prema datim podacima, ukupna
koliina tog otpada je 8,09 tona, tako da se dobije da se u 2010. godini po jednoj ustanovi
produkovalo 0,476 tona komunalnog otpada.
Na pitanje o ukupnoj koliini medicinskog otpada koji je nastao u 2010. godini, od 77
farmaceutskih firmi i apoteka odgovorilo je 19 (24,68%). U 19 ustanova koje su dale
odgovor, nastala ukupna koliina tog otpada je 0,216 tona, a kao srednja vrijednost se dobila

67

prosjena koliina medicinskog otpada po jednoj ustanovi koja je nastala u 2010. godini i
ona iznosi 0,011 tona.
Kao rezultat iz dobivenih podataka, u farmaceutskim firmama i apotekama nastaje 37 puta
vie komunalnog otpada u odnosu na opasni medicinski otpad.

Slika 16. Dobiveni odnos distribucije prosjene koliine komunalnog u odnosu na opasni medicinski otpad
nastao u farmaceutskoj firmi/ apoteci 2010. godine

4.2.5.3.

Postupci upravljanja farmaceutskim otpadom u anketiranim farmaceutskim

firmama i apotekama

Na pitanje o dnevnoj proizvodnji farmaceutskih pripravaka/ lijekova (kg) odgovor je dalo tek
9 od 77 ustanova ili 12%. Prema datim podacima iz 9 zdravstvenih ustanova ove ciljne grupe,
prosjena dnevna koliina proizvedenih lijekova je 28,1 kg, tj. pojedinano po jednoj ustanovi
3,12 kg/ dan, dok je prosjena dnevna koliina prodatih lijekova 71,6 kg, tj. po jednoj
ustanovi priblino 8 kg.
Tabela 86. Prikaz broja farmaceutskih firmi i apoteka koje su se izjasnile da stvaraju medicinski otpad i broja
tih ustanova koje razdvajaju opasni medicinski od komunalnog otpada

Vrsta MO
Nije odgovorilo
Infektivni
Otri
Hemijski
Patoloki
Amalgamski
Farmaceutski
Radioaktivni

Broj apoteka i farmaceutskih

firmi koje stvaraju MO
2
9
14
14
1
5
75
0

Broj apoteka i farmaceutskih firmi

koje odvajaju MO od komunalnog
2
2
9
2
1
1
75
0

68

Od 77 anketiranih farmaceutskih firmi i apoteka 2 nisu odgovorile, tako da prema podacima

iz ostalih 75 ustanova najee se stvara i razdvaja od komunalnog otpada: farmaceutski
otpad, zatim otri predmeti, pa hemijski i infektivni otpad.
Tabela 87. Nain postupanja sa farmaceutskim otpadom koji nastaje u farmaceutskim firmama i apotekama

Postupak zbrinjavanja
farmaceutskog otpada
Nije odgovorilo
Odvozi zajedno sa komunalnim
otpadom ili spaljuje
Odvaja se, vraa dobavljau ili
predaje firmi
Odvaja i skladiti dok se ne
nae rjeenje
UKUPNO

Broj apoteka i farmaceutskih firmi

10

12,99

5,19

25

32,47

38

49,35

77

100%

Od ukupno 77 farmaceutskih firmi i apoteka, 67 ih je odgovorilo na pitanje. Tek 32%

propisno zbrinjava farmaceutski otpad.
Prema datim podacima iz 27 ustanova ove ciljne grupe ukupno godinje nastaje 0,96 tona
farmaceutskog otpada, odnosno prosjeno po ustanovi 0,0356 t/ godinje.
Tabela 88. Nain zbrinjavanja lijekova sa isteklim rokom upotrebe u farmaceutskim firmama i apotekama

Zbrinjavanje lijekova sa
isteklim rokom
Nije odgovorilo
Spaljuje se
Odvaja se i vraa dobavljau ili
predaje firmi
Odvaja i skladiti dok se ne
nae rjeenje
UKUPNO

Broj apoteka i farmaceutskih firmi

7
1

9,09
1,30

50

64,93

19

24,68

77

100%

Samo 7 ustanova nije odgovorilo na pitanje. U 65% sluajeva propisno se postupa sa

lijekovima kojima je istekao rok trajanja.
Tabela 89. Preuzimanje lijekova sa isteklim rokom trajanja u farmaceutskim firmama i apotekama

Preuzimanje starih lijekova

od kupaca
Da
Ne
UKUPNO

Broj apoteka i farmaceutskih firmi

19
58
77

%
24,68
75,32
100%
69

Samo 19 od 77 (25%) apoteka i farmaceutskih firmi preuzima lijekove sa isteklim rokom

trajanja od svojih kupaca.
Tabela 90. Vlastita procjena ustanova o njihovom adekvatnom zbrinjavanju MO

Adekvatno zbrinjavanje

Broj apoteka i farmaceutskih firmi

Da

60

77,92

Ne

2,60

Djelimino

15

19,48

UKUPNO

77

100

Skoro 78% firmi i apoteka smatra da adekvatno zbrinjavaju opasni medicinski otpad!
Prijedlozi farmaceutskih firmi i apoteka za poboljanje upravljanja MO:
Bolja edukacija uposlenika zdravstvenih ustanova, ali i graana o znaaju pravilnog
odlaganja MO,
Organizirati sakupljanje starih lijekova od stanovnitva,
Donijeti zakon, a zatim osnovati ustanovu za zbrinjavanje MO na kantonalnom ili
dravnom nivou, tj. nametnuti zakonsko rjeenje od strane nadlenih institucija.
4.3. Rezultati anketiranja ciljne grupe 3 BIZNIS SEKTOR

4.3.1. Miljenja i evidencije ovlatenih firmi koje se bave prevozom, obradom i

zbrinjavanjem opasnog otpada o trenutnom zbrinjavanju medicinskog otpada
Od ukupno 307 anketiranih predstavnika ciljnih grupa, 27 je predstavnika biznis sektora, a od
toga su ankete ispunila 2 predstavnika firmi koje se bave prevozom i/ili zbrinjavanjem
medicinskog otpada.
Tabela 91. Vlasnika struktura firmi koje se bave prevozom i/ili zbrinjavanjem medicinskog otpada

Vlasnika struktura

Broj firmi

Javna ustanova

50

Privatno vlasnitvo

50

UKUPNO

100%

Od ukupno dvije firme jedna je javna ustanova, a druga u privatnom vlasnitvu.

70

Tabela 92. Koje vrste medicinskog otpada preduzee zbrinjavaju ovlatene firme

Vrsta medicinskog otpada

Broj firmi koje zbrinjavaju MO

Infektivni

Otri

Hemijski

Patoloki

Amalgamski

Farmaceutski

Radioaktivni

Obje ovlatene firme zbrinjavaju infektivni otpad i otre predmete koji su takoe rizik od
infektivnih (ozbiljnih virusnih) oboljenja i povreivanja. Te dvije vrste otpada se i stvaraju u
najveim koliinama i najuestalije su. Jedna od 2 firme zbrinjavaju takoer hemijski,
patoloki, amalgamski i farmaceutski otpad. Radioaktivni otpad ostaje nerijeen problem i
zahtijeva postupanje po Baselskoj dekleraciji i izvoz iz nae zemlje. Obje firme jedan dio
medicinskog otpada same zbrinjavaju sterilizacijom, a jedan dio predaju drugim firmama na
unitavanje (firmi u EU i KP-u "Progres" Doboj).
Tabela 93. Evidencija o preuzetim/ zbrinutim koliinama otpada u ovlatenim firmama

Voenje evidencije o koliinama MO

Broj firmi

Da
Ne
UKUPNO

2
0
2

100
0
100%

Ovlatene firme propisno vode evidencije o preuzetim/ zbrinutim koliinama medicinskog

otpada.
Tabela 94. Koliko tona godinje medicinskog otpada bude zbrinuto godinje

Preuzeto MO (t)
1. firma
2. firma

Ukupno (t)

Zbrinuto (t)

Proslijedi (tona)

400
40

40

23,55

Prva firma preuzme ukupno 400 tona bez selekcije na kategoriju zbrinuto ili proslijeeno.
Druga firma vodi propisnu selekcionu analizu.

71

Tabela 95. Izvjetavanja nadlenih ministarstva o preuzetim/ zbrinutim koliinamama MO, o uestalosti
zbrinjavanja MO u zadnje 2 godine i sa koliko zdravstvenih ustanova firma ima Ugovor o kontinuiranom
preuzimanju MO

Pitanja
Izvjetava ministarstvo o koliinama MO
Koliko esto izvjetava
Za koliko ustanova u zadnje 2 godine firma
zbrinjavanje MO?
Broj ustanova sa kojima ima Ugovor

1. Firma

2. Firma

Da
mjeseno

Da
po preuzimanju

10 ustanova

40 ustanova

25

40

Ovlatene firme uredno izvjetavaju Ministarstva, 50 ustanova koristi njihove usluge u zadnje
dvije godine, a 65 je sklopilo Ugovor o kontinuiranom zbrinjavanju medicinskog otpada.
Tabela 96. Miljenje i procjena o vlastitom adekvatnom zbrinjavanju i tretmanu medicinskog otpada u
zdravstvenim ustanovama

Adekvatno zbrinjavanje
medicinskog otpada u ZU
Da
Ne
Djelimino
UKUPNO

Broj firmi

0
0
2
2

0
0
100
100%

Obje firme su procijenile da djelimino postiu adekvatno zbrinjavanje medicinskog otpada.

Prijedlozi za poboljanje zbrinjavanja otpada:
Da se podie svijest o obavezi zbrinjavanja, te da se potuje zakonaska regulative.
Vei angaman ministarstava i inspekcijskih organa.
4.3.2. Miljenja i evidencije komunalnih preduzea i deponija o odgovornom
upravljanju medicinskim otpadom
Od ukupno 307 anketiranih predstavnika ciljnih grupa, 27 je predstavnika biznis sektora, a od
toga je ankete ispunilo 25 predstavnika predstavnika komunalnih preduzea i deponija.
Tabela 97. Vlasnika struktura komunalnih preduzea i deponija

Vlasnika struktura

Broj preduzea

Javna ustanova

12

48%

Privatno preduzee

4%

Mjeovito preduzee
UKUPNO

12
25

48%
100%

72

Javnih ustanova je 12, mjeovitih preduzea 12, a samo 1 ima privatnu vlasniku strukturu.
Na pitanje koliki je prosjean broj uposlenika, odgovorilo je 23 od ukupno 25 preduzea.
Prema podacima, 23 komunalna preduzea i deponije ukupno imaju 1084 uposlenika, tako da
je prosjeno po jednom preduzeu 47 uposlenika.
4.3.2.1.

Upravljanje odlaganjem i deponovanjem medicinskog otpada

Tabela 98. Postojanje evidencije o primljenim koliinama komunalnog otpada iz zdravstvenih ustanova

Evidencija o primljenim
koliinama komunalnog otpada iz
zdravstvenih ustanova

Broj preduzea

Da

10

40%

Ne

15

60%

UKUPNO

25

100%

10 komunalnih preduzea je potvrdilo da postoji evidencija o primljenim koliinama

komunalnog otpada iz zdravstvenih ustanova i napisalo kolika je godinja koliina
komunalnog otpada iz zdravstvenih ustanova. Iz datih podataka ukupna godinja koliina
komunalnog otpada koje preuzima 10 komunalnih preduzea je 522,86 tona. Iz toga se dobio
podatak da jedno komunalno preduzee od zdravstvenih ustanova prosjeno godinje
preuzme 52,29 tona komunalnog otpada.
Na pitanje sa koliko zdravstvenih ustanova komunalno preduzee/ deponija ima ugovor o
preuzimanju komunalnog otpada, samo 4 predstavnika komunalnog preduzea nisu
odgovorila na pitanje, a 21 je upisalo broj zdravstvenih ustanova sa kojima imaju ugovor o
preuzimanju komunalnog otpada. Prema datim podacima, komunalna preduzea imaju
Ugovor sa ukupno 207 zdravstvenih ustanova.
Tabela 99. Tabelarni prikaz sa kojim zdravstvenim ustanovama komunalna preduzea (KP) i deponije imaju
ugovor

ZU sa kojima KP ima ugovor

Kliniki centri
Bolnice, Poliklinike, Domovi zdravlja,
Ambulante
Ambulante u preduzeima, kolama i
ostalim nemedicinskim ustanovama
Akuerske i porodiljske klinike

Broj KP koja preuzimaju komunalni otpad

iz zdravstvenih ustanova
0
22
2
3

73

Stomatoloke ordinacije

10

Staraki domovi

Veterinarske stanice

15

Farme

Apoteke, farmac. centri i sl.

16

Centri za transfuziologiju, medicinske ili

patoloke laboratorije

Pogrebne slube, mrtvanice

Centri za bioloko istraivanje

Neke druge ustanove

Ne preuzima otpad ni od jedne zdravstvene

ustanove

Na pitanje sa kojim zdravstvenim ustanovama KP/ deponije imaju ugovor, nisu odgovorila 2,
a odgovorila su 23 KP/ deponije. Prema datim podacima se vidi da je najvei broj Ugovora
sklopljen sa bolnicama, poliklinikama, domovima zdravlja i ambulantama, a zatim sa
apotekama, farmaceutskim firmama i veterinarskim stanicama.
Tabela 100. Upoznavanje sa propisima o upravljanju i zbrinjavanju medicinskog otpada

Poznavanje propisa

Broj komunalnih preduzea

Da
Ne
Djelimino
UKUPNO

8
5
12
25

32
20
48
100%

Propise poznaje u cjelosti 8 (32%) od ukupno 25 komunalnih preduzea.

Tabela 101. Provoenje obuke uposlenika o prepoznavanju i rukovanju opasnom medicinskim otpadom

Obuka uposlenika komunalnih

preduzea o medicinskom otpadu
Da
Rijetko
Ne
UKUPNO

Broj komunalnih preduzea

2
4
19
25

8
16
76
100%

74

Poraavajue je da se obuka za uposlenike koji odlau i deponuju opasni medicinski otpad i

koji se nalaze u najveem riziku po njihovo zdravlje uglavnom ne provodi.
Tabela 102. Prijava uposlenika o prisustvu opasnog medicinskog otpada u komunalnom otpadu u zadnje dvije
godine

Prijavljivanje opasnog otpada

Broj komunalnih preduzea

Nisu odgovorili
Nijednom
Nekoliko puta
Vie puta
UKUPNO

3
18
2
2
25

12
72
8
8
100%

Kad se ne zna opasnost onda se ona i ne primjeuje. Problematino je da je samo u 4

komunalna preduzea (8%) prijavljen opasan medicinski otpad Uglavnom uposlenici
komunalnih preduzea i deponija ne prijavljuju prisustvo opasnog medicinskog otpada u
komunalnom otpadu, a izlau se najveem riziku po njihovo zdravlje!
Tabela 103. Kako se postupa kada se otkrije da se u komunalnom otpadu iz zdravstvenih ustanova nalazi opasan
medicinski otpad (infektivni, patoloki, hemijski...)

Postupanja nakon prijave

Nisu odgovorili
Nema postupka
Obavijesti se ili se ne preuzima MO
Obavijesti se nadlena inspekcija
UKUPNO

Broj komunalnih preduzea

11
8
3
3
25

44
32
12
12
100%

Uglavnom poraavajua i opasna situacija. Samo 3 (12%) od 25 komunalnih preduzea/

deponija obavjetava inspekciju.
Tabela 104. Miljenje komunalnih preduzea da li zdravstvene ustanove adekvatno odvajaju svoj opasni otpad
od komunalnog

Zdravstvene ustanove adekvatno

zbrinjavaju medicinski otpad
Da
Ne
Djelimino
UKUPNO

Broj komunalnih preduzea

3
14
8
25

12
56
32
100%

Samo 3 (12%) od 25 preduzea su imala potvrdan odgovor o adekvatnom razvrstavanju

opasnog medicinskog otpada od komunalnog.
75

Tabela 105. Procjena o zbrinjavanju medicinskog otpada uope

MO se pravilno zbrinjava
Da
Ne
Djelimino
UKUPNO

Broj komunalnih preduzea

1
16
8
25

%
4
64
32
100%

Globalno gledano, prema miljenju komunalnih preduzea/ deponija (96%) medicinski opasni
otpad se ne zbrinjava adekvatno.
Prijedlozi za poboljanje upravljanja opasnim medicinskim otpadom koje su dali
predstavnici komunalnih preduzea i deponija mogu se grupisati:
U zdravstvenim ustanovama postaviti odvojene odvozne posude koje bi preuzimala
specijalizirana firma i odvajati medicinski otpad na odgovarajui nain,
Primijeniti zakonske propise i pojaati inspekcijsku kontrolu,
Educirati uposlenike zdravstvenih ustanova, uposlenike iz komunalnih preduzea, ali i
graane,
Formirati adekvatne deponije, spalionice i adekvatno finansirati upravljanje MO.
5.

RASPRAVA I ZAKLJUCI

Ekonomski razvijenije zemlje stvaraju velike koliine otpada, pa su danas suoene sa

ozbiljnim problemima vezanim za zbrinjavanje i upravljanje otpadom. Od ukupno 1,3 biliona
tona otpada, koji zemlje EU stvaraju svake godine, oko 40 miliona tona smatra se opasnim
otpadom. Prema podacima Organizacije za upravljanje, saradnju i razvoj (OECD) izmeu
1990. i 1995. godine koliina otpada u Europi porasla je za 10%, dok bi prema njihovoj
procjeni u periodu do 2020. godine taj porast mogao biti 45% (European Commission, 2003).
Zemlje u razvoju, kao to je BiH, stvaraju manje koliine otpada od razvijenih zemalja.
Meutim, kod njih su problemi tetnog uticaja na zdravlje ljudi i okoli jo vei jer nemaju
ureene sisteme sakupljanja i zbrinjavanja otpada.
Zbrinjavanje medicinskog otpada u BiH predstavlja jedan od velikih problema. U zadnjih
desetak godina je dolo do unaprijeenja zakonske regulative vezane za zbrinjavanje otpada iz
zdravstvenih ustanova. Iako je tano propisano na koji nain se mora sakupljati sortirati i
zbrinjavati medicinski otpad, veina zdravstvenih ustanova nije poela sa primjenom propisa.
Upravljanje medicinskim otpadom mora se bazirati na sljedeim principima: zatiti ljudskog
zdravlja unutar i izvan medicinskih institucija, zatiti okolia, potovanju nacionalnih i
meunarodnih standarda i poboljanju higijenskih uslova unutar i van zdravstvenih ustanova.
Uspostavljanje nacionalne politike upravljanja otpadom zakonskog okvira, obrazovanja
osoblja i ukljuivanja javnosti u problem medicinskog otpada osnovni su elementi za uspjeno
provoenje programa upravljanja otpadom.

76

Predstavnici vlasti su donijeli nove propise ali uglavnom ne prate njihovu implementaciju i ne
primjenjuju kaznene mjere. Poto je odlaganje medicinskog otpada na komunalne deponije
najjeftiniji nain njegovog zbrijavanja, stie se dojam da zdravstvene ustanove, u cilju utede
sredstava, koriste nedostatak inspekcijskog nadzora i ne primjenjuju nove zakonske propise.
Sa ciljem da se sagleda trenutno stanje vezano za zbrinjavanje medicinskog optada u
sjeveroistonoj BiH i da se podstakne primjena novih propisa, Centar za ekologiju i energiju
Tuzla je poetkom 2011. godine vrio istraivanje o koliinama nastalog medicinskog otpada
u 2010. godini i nainima njegovog upravljanja.
Prema dobivenim podacima, 119 zdravstvenih ustanova sjeveroistone BiH je u 2010. godini
proizvelo 1 820 tona otpada, od ega je 1 388 tona komunalnog i 432 tone opasnog
medicinskog otpada. Iz ovoga se moe zakljuiti da od ukupnog otpada iz zdravstvenih
ustanova oko 24% ini opasni medicinskog otpad. Napominjemo da je istraivanje obuhvatilo
249 zdravstvenih ustanova, ali da je samo 119 ustanova dalo podatke o koliinama, te
dobijeni rezultati mogu posluiti kao osnova za izraunavanje ukupnih koliina medicinskog
otpada u sjeveroistonoj BiH ije su koliine mnogo vee.

Slika 17. Odnos komunalnog i medicinskog otpada u ukupnom otpadu nastalom 2010. god. u 119 zdravstvenih
ustanova. Od 1 820 tona otpada iz ZU, 432 tone su opasnog medicinskog otpada, tj.23,69%

Od 249 zdravstvenih ustanova, 136 ili 55% ima imenovanu odgovornu osobu/ referenta za
upravljanje otpadom od ega je samo 50% odgovornih osoba sa VSS. Prema evidencijama u
ministarstvima, samo zdravstve ustanove veih kapaciteta (bolnice i domovi zdravlja) su
dostavile imena referenata za upravljanje medicinskim otpadom. Prema Pravilniku o
upravljanju medicinskim otpadom, svaka zdravstvena ustanova mora imenovati odgovornu
osobu/ referenta za upravljanje otpadom i to je lice sa zavrenom visokom strunom
spremom, a ako zdravstvena ustanova ima vie od 50 uposlenika onda se mora uspostaviti
Odbor za upravljanje otpadom. Odbor koji se imenuje u ustanovama treba da bude
interdiscipliniran i ekspertni tim.

77

Veina zdravstvenih ustanova kao to su bolnice, kliniki centri i domovi zdravlja, poeli su
sa odvajanjem i razvrstavanjem opasnog medicinskog otpada u samoj ustanovi. Meutim,
nakon razvrstavanja se samo mali procenat tog otpada ispravno zbrinjava. Velike koliine
medicinskog otpada, iako su odvojene i razvrstane, predaju se komunalnim preduzeima i
odvoze se na deponije, to predstavlja veliki rizik za zdravlje svih osoba koje dolaze u
kontakt s njim i uope za okoli.
Istraivanje je pokazalo da postoji odreeni broj zdravstvenih ustanova koje spaljuju svoj
otpad, iako u BiH nema propisne spalionice medicinskog otpada.
11% zdravstvenih ustanova, koje su uestvovale u istraivanju, infektivni otpad zbrinjavaju
na pravilan nain. Odreeni broj zdravstvenih ustanova infektivni otpad zbrinjava sam, a
ostale ga predaju drugima na zbrinjavanje.
44 stomatoloke ordinacije (100%) koje su bile dio istraivanja ne odvajaju svoj infektivni
otpad od komunalnog.
Otri predmeti u zdravstvenim ustanovama se uglavnom odvajaju u posebne posude, ali na
kraju ipak zavre na komunalnim deponijama. Samo 8% ustanova se izjasnilo da ispravno
zbrinjava otre predmete.
Evidentan je problem zbrinjavanja hemijskog otpada, jer je samo 15% od anketiranih
zdravstvenih ustanova navelo da ga ispravno zbrinjava. 15 656 litra hemijskog otpada koji
nastaje u preostalim zdravstvenim ustanovama na neki nain zavri u okruenju. Ako tome
dodamo i druge zdravstvene ustanove koje nisu bile dio istraivanja, moemo samo
pretpostaviti koliko hemijskog otpada ostaje nezbrinuto. Sve to upuuje na hitnost primjene
zakonske regulative.
Veina ustanova ne provodi kontinuiranu edukaciju osoblja. Predlae se uvoenje
kontinuirane edukacije svim osobama u sistemu upravljanja medicinskim otpadom.
Nadlena Ministarstva i inspekcije jo uvijek nisu svjesna njihovih obaveza i odgovornosti u
dijelu razdvajanja, odlaganja, deponovanja i nadzora nad zbrinjavanjem medicinskog otpada
gdje se kriju veoma vani i opasni rizici po zdravlje ljudi, ivog svijeta i okolia. Ministarstva
i inspekcije uglavnom ne raspolau potrebnim informacijama o odgovornim osobama,
planovima upravljanja medicinskim otpadom, koliinama medicinskog otpada koji nastane i
koji se ispravno zbrine i ne vre redovan nadzor.
65% opinskih slubi za komunalne poslove ne znaju kako zdravstvene ustanove u njihovim
opinama zbrinjavaju svoj otpad. Iako su komunalna preduzea uglavnom pod nadlenou
opinskih slubi, predstavnici tih nadlenih slubi, komunalnih preduzea i deponija
uglavnom nisu upoznati sa zakonskom regulativom vezanom za zbrinjavanje medicinskog
otpada i zabranu odlaganja opasnog medicinskog otpada na komunalnim deponijama, te nisu
u komunalnim preduzeima naloile obaveznu obuku uposlenika o prepoznavanju prisustva
mediscinskog otpada, opasnostima i mjerama zatite usljed kontakta sa medicinskim
optadom, o potrebi kontrole otpada koji dolazi iz zdravstvenih ustanova i obavezi
prijavljivanja usljed prisustva opasnog medicinskog otpada u otpadu koji dolazi iz
78

zdravstvenih ustanova. Zbog svega ovoga u komunalnim preduzeima i na deponijama

izostaje edukacija, zatita uposlenika, evidencija o koliinama otpada iz zdravstvenih
ustanova, kontrola otpada i prijavljivanje prisustva opasnog medicinskog otpada, to ostavlja
mogunost zdravstvenim ustanovama da svoj opasni otpad jeftino deponuju na komunalnim
deponijama.
U sjeveroistonoj BiH postoje ovlatene firme za odvoz i zbrinjavanje medicinskog otpada
koje uredno izvjetavaju nadlena Ministarstva o koliinama preuzetog otpada. Istraivanje je
pokazalo da u zadnje dvije godine samo 50 zdravstvenih ustanova u sjeveroistonoj BiH
predaje dio svog opasnog medicinskog otpada firmama na zbrinjavanje. Utvreno je da
koliine opasnog otpada koje nastaju u tim zdravstvenim ustanovama ne odgovaraju
koliinama koje su predate na zbrinjavanje. Sa ovlatenim firmama za odvoz i zbrinjavanje
medicinskog otpada je jo 15 zdravstvenih ustanova sklopilo Ugovor o kontinuiranom
zbrinjavanju medicinskog otpada, ali one ne vre predaju svog medicinskog otpada. Javlja se
sumnja da su potpisani ugovori samo pokrie za mogue kontrole. Postavlja se pitanje ta se
dogaa sa preostalim otpadom u zdravstvenim ustanovama koje su potpisale ugovore, a
predaju samo dio otpada ili ga uope i ne predaju, kao i ta ostale zdravstvene ustanove rade
sa svojim medicinskim otpadom.
Zdravstvene ustanove moraju osmisliti odriva rjeenja za zbrinjavanje svog medicinskog
otpada. Neophodno je imenovati odgovornu osobu/ referenta ili ekspertne timove koji e
raditi na izradi Plana upravljanja medicinskim otpadom, a u njemu e predvidjeti najbolja
rjeenja za zbrinjavanje otpada koji kod njih nastaje. Oni se mogu odluiti da otpad predaju
drugoj firmi ili da dio sami zbrinjavaju.
Miljenje veine ispitanika je bilo da bi stroga primjena zakonskih propisa, vei angaman
nadlenih mistarstava i redovna inspekcijska kontrola doveli do poboljanja upravljanja
medicinskim otpadom.

79

6.

LITERATURA
1. Herceg N, Luki T (2009) Razvoj infrastrukture za cjeloviti sustav gospodarenja
komunalnim otpadom. FONDEKO SVIJET 29:3-13.
2. Anonymous (2009) Ministarstvo zdravlja Republike Srbije, Bezbedno upravljanje
medicinskim otpadom- nacionalni vodi dobre prakse, Beograd.
3. Obradovi S (2009) Mogunosti integralnog upravljanja medicinskim otpadom u
Republici Srpskoj- specijalistiki rad, Banja Luka.
4. Anonymous (2000) National Environmental Action Plan in Bosnia and Herzegovina
(B&H). Svjetska Banka, Sarajevo.
5. Radenovi S (2008) Medicinski otpad kao bioetiki problem. Soc. Ekol. 3: 297-304.
6. Mujovi-Zorni H (2005) Pravni znaaj postupanja s otpadom. Svet rada 3:257-280.
7. Pranji N. Kruti otpad i oneienja tla. U: Pranji N (ur). Zdravstvena ekologija.
Medicinski fakultet Univerziteta u Tuzli, 2006.
8. Zakon o upravljanju otpadom (Sl. Glasnik RS 53/02).
9. Zakon o upravljanju otpadom (Sl. novine FBiH 33/03).
10. Pravilnik o kategorijama otpada sa listama.doc (Sl. novine FBiH 9/05).
11. Pravilnik o upravljanju medicinskim otpadom (Sl. novine FBiH 77/08).
12. Pravilnik o upravljanju medicinskim otpadom (Sl. Glasnik RS 90/06).
13. Strategija upravljanja otpadom (pipremljena zajedno sa statgijom u FBiH u toku
realizacije PHARE projekta Strategija upravljanja vrstim otpadom u BiH)2004.
14. Pravilnik o vrstama otpada i djelatnostima u oblastima upravljanja otpadom za koje je
potrebna dozvola (Sl. Glasnik RS 39/05).
15. Pravilnik o kategorijama otpada sa katalogom (Sl. Glasnik RS 39/05).
16. Pravilnik o sadraju plana prilagoavanja za postojea postrojenja i ureaje za
djelatnosti upravljanja otpadom i aktivnostima koje preuzima nadlezni organ (Sl.
Glasnik RS 39/05).
17. Pravilnik o kategorijama otpada, karakteristikama koje ga svrstavaju u opasni otpad,
djelatnostima povrata komponenti i odlaganja otpada (Sl. Glasnik 39/05).
18. Pravilnik o uslovima za rad postrojenja za spaljivanje otpada.
19. Nacrt Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o upravljanju otpadom.doc.
20. Pravilnik o potrebnim uvjetima za prenos obaveza sa proizvoaa i prodavaa na
operatera sistema za prikupljanje otpada (Sl. novine FBiH 9/05).
21. Pravilnik koji odreuje postupanje sa opasnim otpadom koji se ne nalazi na listi otpada
ili iji je sadraj nepoznat (Sl. novine FBiH 33/03).
22. Pravilnik o sadraju plana prilagoavanja upravljanja otpadom za postojea postrojenja
za tretman ili odlaganje otpada i aktivnostima koje preduzima nadleni organ (Sl.
novine FBiH 9/05).
23. Uredba o finansijskim i drugim garancijama za pokrivanje trokova rizika od moguih
teta, ienje i postupke nakon zatvaranja odlagalita (Sl. novine FBiH 39/06).
24. Uredba selektivno prikupljanju, pakovanju i oznaavanju otpada (Sl. novine FBiH
38/06).
25. Uredba o finansijskim garancijama kojima se moe osigurati prekogranini promet
otpada (Sl. novine FBiH 41/05).
80

26. Uredba koja regulie obavezu izvjetavanja operatora i proizvoaa otpada o

sprovoenju programa nadzora, monitoringa i voenja evidencije prema uvjetima iz
dozvole (Sl. novine FBiH 31/06).
27. Pravilnik o obrascu, sadraju i postupku obavjetavanja o vanim karakteristikama
proizvoda i ambalae od strane proizvoaa (Sl. novine FBiH 8/08).
28. European Environment Agency. Total waste generation by sector - EEA countries
19921997.
[pristup
15.
studenog
2003].
Dostupno
na:
http://dataservice.eea.eu.int/atlas/viewdata/viewpub.aspid=392
29. European Commission. Waste. [pristup 15. Studenog 2003.]. Dostupno na:
http://www.europa.eu.int/comm/ environment/waste/index.htm
30. Zakon o otpadu. Narodne novine 2003;(151).
31. Ropeik D, Gray G. Risk. Boston (MA): Houghton Mifflin Company; 2002.
32. Axelrod D, editor. Love Canal: A special report to the government and legislature. New
York State Department of Health;1991.
33. Capak K. Zbrinjavanje zdravstvenog otpada. Zbornik radova godinjeg sastanka
sanitarnih inspektora; svibanj 2001.; ibenik. Zagreb: Koruni d.o.o.; 2001. str. 117-24.
34. WHO, Starting health care waste management in medical institutions,
EUR/00/5021817, (http://www.healthcarewaste.org). Regional Office for Europe,
Copenhagen.

81