UNIVERZITET U TUZLI

MAINSKI FAKULTET
ENERGETSKO MAINSTVO

SEMINARSKI RAD
PREDMET: OBNOVLJIVI IZVORI ENERGIJE
TEMA: ENERGIJA SUNEVOG ZRAENJA

Profesor:

Studenti:

Dr.sc. Sead Delali red.prof.

Efendi Adis

I-281/09

Dedi Mustafa I-406/11

Fazli Nedad I-397/11
Tuzla, Mart 2014

1. Uvod

Sunce je nama najblia zvijezda te, neposredno ili posredno, izvor gotovo sve raspoloive
energije na Zemlji. Ova se energija u vidu svjetlosti i toplote iri u svemiru, pa tako jedan
mali dio dolazi i do Zemlje. Suneva energija je besplatan i bilo gdje dostupan izvor energije.
Ovom energijom se koristimo oduvijek i svakodnevno, a da toga najee nismo ni svjesni.
Pored tradicionalnog korienja, danas se energija sunevog zraenja najee koristiti na
sledea dva naina:

Solarni kolektori sistemi koji pretvaraju sunevu energiju u toplotnu energiju vode
(ili neke druge tenosti). Sistemi za grijanje vode mogu biti otvoreni, u kojima voda
koju treba zagrijati prolazi direktno kroz kolektor, ili zatvoreni, gdje kolektor
predstavlja izmjenjiva toplote.

Fotonaponski sistemi na principu fotonaponskog efekta direktno pretvaraju

sunevu energiju u elektrinu. Fotonaponski sistemi se mogu koristiti kao samostalni
ili dodatni izvori energije. Kao samostalni izvori energije koriste se za napajanje
potroaa koji nemaju pristup elektroenergetskoj mrei, npr. plovni objekti, sateliti,
manje kue u planinskim predjelima i sl. Kao dodatni izvor energije, fotonaponski
sistemi mogu da rade u kombinaciji sa elektroenergetskom mreom u cilju utede
elektrine energije.

Suneva energija je besplatna, ali ureaji koji pretvaraju sunevu energiju u elektrinu nisu.
Trokovi odravanja i pogona su mali, ali je cijena ureaja relativno visoka i vrijeme povrata
investicije relativno dugo. Broj kvalitetnih i iskusnih distributera i montaera opreme, na
naim prostorima, takoer je nedostupan.
Ovaj rad ima za cilj da nas upozna sa osnovnim parametrima koji utiu na karakteristike
pretvaranja energije sunevog zraenja uz pomo fotonaponskih sistema. Poto energija
sunevog zraenja predstavlja najbitniji ulazni parametar prilikom projektovanja
fotonaponskih sistema, prvi dio rada posveen je upravo energiji Sunca, vrijednostima
energije koja dopire do Zemlje i koja nam kao takva stoji na raspolaganju.

2. Energija sunevog zraenja

Sunce je velika uarena gasovita lopta prenika 1,392 miliona km koja se sastoji uglavnom
od vodonika i helijuma. Unutar Sunca, vodonik se nuklearnim reakcijama fuzije pretvara u
helijum, to rezultira oslobaanjem velikih koliina energije, usljed kojih temperatura u
unutranjosti Sunca premauje 20 miliona K. Meutim, to nije temperatura koja odreuje
elektromagnetska svojstva sunevog zraenja, budui da zraenje iz unutranjosti u velikom
dijelu apsorbuje sloj negativnih vodonikovih jona blizu povrine. Dakle, temperatura povrine
Sunca je oko 6000 K, a spektar sunevog zraenja priblino odgovara spektru crnog tijela
ugrijanog na temperaturu 5760 K. Stoga se temperatura od 5760 K moe uzeti kao efektivna
temperatura suneve povrine, a iz nje primjenom Plankovog zakona mogue je proraunati
energetski spektar sunevog zraenja.
Planck-ov zakon je jednaina koja nam kae koliki je intenzitet elektromagnetskog
zraenja crnog tijela u zavisnosti od temperature i frekvencije, odnosno talasne duine. Napisao
ga je Max Planck 1901. godine.
Plankov zakon izraen preko frekvencije:
E ( , T ) 2 h 3

c
2

1
h

(2.1)

e kT 1
isti zakon izraen preko talasne duine:
E ( , T ) 2 hc2

1
hc

(2.2)

e kT 1
gdje je:
E - energija [W/m 3 ]
- frekvencija [Hz]
- talasna duina [m]

T - temperatura [K]
h - Plankova konstanta 6, 626 1034 [Js]

c - brzina svijetlosti 3 108 [m/s]

k - Bolcmanova konstanta 1, 38 1023 [J/K]
Dakle, energija (snaga) kojom Sunce zrai sa svoje povrine iznosi oko 9,5 1025 W i to se
zraenje sastoji od razliitih talasnih duina. Veina (99 %) sunevog zraenja se odnosi na
3

talasne duine iz opsega 0,275 4,6 m. Spektar sunevog zraenja moe da se podijeli na tri
oblasti: ultraljubiastu (0,01 m << 0,39 m), vidljivu (0,40 m << 0,76 m) i infracrvenu
(0,76 m << 4,0 m). Od ukupne energije koja se generie na Suncu, 50% odlazi na
infracrvenu, 40% na vidljivu i oko 10% na ultraljubiastu oblast. Maksimum energije zraenja je
na talasnoj duini od =0,476 m.

2.1.

Sunevo zraenje na granici Zemljine atmosfere

Sunevo zraenje koje dopire do vanjskog ruba Zemljine atmosfere naziva se ekstraterestiko
zraenje(iradijacija), te predstavlja veoma mali dio energije kojom Sunce zrai sa svoje povrine.
Budui da se udaljenost Zemlje od Sunca mijenja tokom godine, tako se mijenja i
ekstraterestiko zraenje i kree se od 1307 W/m do 1399 W/m na povrini koja je normalna na
smjer zraenja. Ekstraterestiko zraenje na povrinu koja je normalna na smjer zraenja, za
srednju udaljenost Zemlje od Sunca (149,68 miliona km) naziva se suneva (solarna) konstanta.

Slika 1. Ekstraterestiko zraenje

Solarna konstanta Eo jaina je ekstraterestrikog zraenja koje dospjeva na neku povrinu
okomitu prema zraenju na srednjoj udaljenosti Zemlje od Sunca i izvan Zemljine atmosfere
Utvrivanje solarne konstante i njene mogue promjenjivosti poelo je na prelazu u 20. vijek.
Nakon nekoliko desetina godina satelitskih mjerenja utvreno je da solarna konstanta i nije
konstanta, nego se mijenja kako se i suneva aktivnost mijenja. Ipak, Svjetska meteoroloka
organizacija je 1981. godine standardizovala solarnu konstantu i ona iznosi E 0sr=1367,7
2

W/m .

2.2.

Sunevo zraenje na povrini Zemlje

Zbog velike udaljenosti Zemlje i Sunca moe se smatrati da se sunevo zraenje prije ulaska
u Zemljinu atmosferu sastoji od snopa paralelnih elektromagnetskih talasa. Meudjelovanjem sa
gasovima i esticama u atmosferi sunevo zraenja se moe upiti (oko 18 %), odbiti (oko10 %)
ili vie manje nesmetano proi kroz atmosferu (oko 70 %).

Slika 2. Raspodjela zraenja u atmosferi

Prilikom prolaska kroz atmosferu dolazi do apsorpcije sunevog zraenja, i to x i y zraka u
jonosferi, ultraljubiastog zraenja u ozonskom omotau i infracrvenog zraenja u niim
slojevima atmosfere. Pored apsorpcije, dio sunevog zraenja se rasijava na suvom vazduhu,
vodenoj pari i esticama neistoa koje se nalaze u vazduhu. Zbog apsorpcije i rasijavanja, dolazi
do slabljenja energije sunevog zraenja koja dospijeva do povrine Zemlje. Stepen ovog
slabljenja zavisi od fizikih i hemijskih karakteristika atmosfere, kao i od duine puta sunevog
zraenja kroz Zemljinu atmosferu. Put svjetlosti kroz atmosferu za neku lokaciju ekvivalentiran
je masom zraka AM (od Air Mass). Na putu kroz zemljinu atmosferu izgubi se oko 25 % 50 %
intenziteta sunevog zraenja od onog koje je dospjelo na rub atmosfere.
Rasijavanjem sunevog zraenja na atomima i molekulama gasova i esticama neistoa u
vazdunom omotau Zemlje, nastaje difuzno zraenje. Kada sunevo zraenje na svom putu
dospije do molekule gasa ili estice, pobuuje je na titranje i zraenje, ime pobuena estica
postaje izvor elektromagnetskog zraenja specifine talasne duine. Primljenu energiju, molekula
odnosno estica, predaje nejednako u svim pravcima, dio se odbija nazad u svemir, a dio se
raspruje na Zemlji. Difuzno zraenje raste sa poveanjem oblanosti, vodene pare i estica
neistoa u atmosferi. Ukupno sunevo zraenje koje dospijeva do povrine Zemlje sastoji se od
dvije komponente: prva, kao to je ve navedeno, predstavlja difuzno zraenje, a druga potie
direktno sa povrine Sunca (direktno zraenje). Direktno zraenje kratkotalasnog je karaktera, za
vrijeme sunanog dana manifestuje se kao kombinacija ukastog svjetlosnog

snopa i topline. Treba napomenuti da direktno sunevo zraenje ne utie na povienje

temperature vazduha.
Pri kontaktu sa Zemljom, zavisno o svojstvima podloge, vei e dio sunevog zraenja Zemlja
upiti, a manji dio zraenja e se odbiti (reflektovati). Svojstvo podloge da odbija zraenje moe
se izraziti koeficijentom refleksije ili albedom. Potpuno bijelo tijelo ima albedo 1,0 jer potpuno
odbija sunevo zraenje, a potpuno crno tijelo ima albedo nula.

POVRINA
trava (Juli i Avgust)
zelena trava
suva trava
ogoljelo tlo
ljunak
gladak beton
grub beton
ist cement

ALBEDO
0,25
0,18-0,23
0,28-0,32
0,17
0,18
0,30
0,20
0,55

POVRINA
asfalt
uma
vodena povrina ( >45C )
vodena povrina ( >30C )
vodena povrina ( >20C )
vodena povrina ( >10C )
svije sloj snjega
star sloj snjega

ALBEDO
0,15
0,05-0,18
0,05
0,08
0,12
0,22
0,80-0,90
0,45-0,70

Tabela 1. Vrijednosti albelda za razliite povrine

Kao najea vrijednost albeda uzima se 0,2 (travnata povrina) i kao takva ulazi u proraune
fotonaponskih sistema. Dakle, na Zemljinu povrinu iz atmosfere dopire direktno i difuzno
(raspreno) sunevo zraenje, te se upija ili odbija na Zemljinoj povrini. Ukupna koliina
sunevog zraenja na horizontalnu povrinu naziva se ukupno ili globalno zraenje. Globalno
zraenje se sastoji od direktnog, difuznog i odbijenog sunevog zraenja. Mjerna jedinica
globalnog zraenja je W/m.
Drugi, ire prihvaen pojam u naunim krugovima je insolacija, odnosno trajanje suneve
insolacije. Pojam insolacija odnosi se na gustinu sunevih zraka na odreenoj povrini, uz
odreenu orjentaciju, kroz odreeno vrijeme. Proizvod ukupnog zraenja i vremena daje nam
insolaciju. Mjeri se u Wh/m ili kWh/m. Energija sunevog zraenja koja dopire do povrine
Zemlje zavisi u prvom redu od trajanja insolacije (broju sunanih sati), dok trajanje insolacije
zavisi od geografske irine i od godinjeg doba.
Podaci o energiji sunevog zraenja najee su prikazani kao prosjene vrijednosti. Dotok
ukupnog sunevog zraenja koje dopire do Zemljine povrine iznosi oko 920 W/m. Ako je
projekcija povrine Zemlje km, dotok energije je 117512 TW. Zbog rotacije Zemlje, ta se
energija rasporeuje po cijeloj povrini Zemlje ( km), pa je prosjeni dotok energije 230 W/ m,
odnosno 5,52 kWh/m dnevno. To su prosjene vrijednosti, a stvarne zavise od geografske irine,
doba dana, prisustva oblaka, zagaenja itd. Energija sunevog zraenja koja dolazi do Zemljine
povrine iznosi oko TWh godinje. Ova energija je oko 170 puta vea nego energija u ukupnim
rezervama uglja u svijetu.
6

2.2.1. Mjerenje sunevog zraenja

Mjerenjem sunevog zraenja bavi se posebna grana meteorologije poznata pod nazivom
aktinometrija. Za praktino korienje suneve energije vani su sledei aktinometrijski podaci:
trajanje insolacije i energija ukupnog i difuznog sunevog zraenja koje pada na horizontalnu
povrinu. Za mjerenje trajanja insolacije koriste se heliografi. Pomou njih se dobijaju podaci o
prisustvu i duini trajanja sunevog zraenja. Postoje razne vrste heliografa, kao to su: KembelStoksov, Dordanov i Maurerov.
Kembel - Stoksov heliograf je jednostavna naprava koja se sastoji od staklene kugle prenika
10 cm, postavljene ispred sfernog draa, na kome se nalazi papir za registrovanje sunevog
zraenja. Kada Sunce sija, staklena kugla fokusira sunevo zraenje na papir, na kome, u
zavisnosti od intenziteta zraenja, ostaju manje ili vie spaljena mjesta. Za vrijeme oblanih dana
ili kada je intenzitet sunevog zraenja mali, na papiru ne ostaje potreban trag, to je mana ovog
heliografa.
Za mjerenje energije sunevog zraenja koriste se radiometri u koje spadaju: pirheliometri,
piranometri i solarimetri. Pirheliometar je instrument koji mjeri ukupan fluks zraenja Sunca.
Prvi instrumenti, konstruisani od strane Abota 1908. pa nadalje, sutinski su se sastojali od crne
komore koja je zarobljavala ulazno zraenje pomou svoje forme. Zidovi komore su kontinualno
kvaeni vodom, i temperatura je mjerena prije nego to voda doe u kontakt sa zidom komore i
odmah posle toga. Takvi pirheliometri su mogli da izmjere solarnu konstantu sa nesigurnou od
svega 1%.

Slika 3. Piranometar Kipp&Zonen model CM11

Instrument koji mjeri ukupno (globalno) sunevo zraenje na horizontalnu povrinu u talasnom
podruju izmeu od 0,3 do 3,0 m je piranometar. Na idealno odabranoj lokaciji instrument ne bi
7

trebao registrovati zraenje odbijeno od tla i okolnih predmeta, ukupne prepreke ne bi smjele
smanjiti vidno polje instrumenta vie od 0,5 steradijana. Piranometri mogu imati termoelektrine,
fotoelektrine, piroelektrine ili bimetalne elemente kao senzore. Kako su trajno izloeni
atmosferskim uticajima moraju biti vrste konstrukcije i otporni na korozivne uticaje vode i
vlanog vazduha. Prijemnik zraenja mora biti hermetiki zatvoren ili imati sistem za odvoenje
kondenzovane vlage u kuitu. Vlaga se obino uklanja pomou silika gela kojeg je potrebno
redovno mijenjati. Silika gel je vrlo higroskopan materijal kojem se obino dodaje vrlo mala
koliina kobaltnog hlorida (0,5% - 1%) koji promijeni boju iz plave u ruiasto kada upije vlagu.
Boja silika gela se moe vidjeti kroz prozirni plastini rezervar na instrumentu i kada promjeni
boju u ruiasto silika gel treba zamijeniti. Ruiasti silika gel mogue je reaktivirati suenjem
na temperaturi od 130 C nekoliko sati.
Najee su u upotrebi termoelektrini piranometri koji koriste toplotne detektore koji daju
napon na principu termoelektrinog efekta u funkciji upadnog sunevog zraenja. Toplotni
detektor smjeten je ispod dvostruke staklene kupole koja ga titi od prodora vlage i smanjuje
dugotalasno zraenje iz samog instrumenta, toplotno izoluje detektor i spreava njegovo
hlaenje. Svjetska meteoroloka organizacija i Meunarodna organizacija za standarde (ISO
9060:1990) definie tri klase piranometra. Najbolja klasa (sekundarni standard) se koristi za
precizna meteoroloka mjerenja, instrumenti prve klase za redovna meteoroloka mjerenja, a
druge klase za pogonska mjerenja i praenje fotonaponskih i toplotnih sunanih sistema.
U zavisnosti od fizikog principa na kome se zasniva rad piranometra, oni mogu da se podijele
na piranometre sa termoelijama i piranometre sa solarnim elijama. U prvu grupu spadaju Kip i
Mjerenje insolacije se vri piranometrom Kip i Zonen, (Slika 3.), sa grekom od 3%, opsegom
dozraene energije od 0 do 1400 (maksimalno 4000 ), sa spektralnim opsegom od 0,305 do 2,8
m i osjetljivosti od 4 do 6 V /( W m2 ), koji moe da mjeri i direktno i difuzno sunevo
zraenje.
Eplej piranometar se sastoji od radijacionog senzora, staklene kugle i nosee konstrukcije.
Pomou ovog piranometra moe da se vri mjerenje energije ukupnog sunevog zraenja (koje se
sastoji od direktnog i difuznog zraenja) i energije samo difuznog sunevog zraenja. Za
mjerenje energije ukupnog zraenja piranometar se postavlja horizontalno, a za merenje difuznog
zraenja se ispred kugle u pravcu Sunca postavlja metalni zaklon koji spreava upad direktnog
suncvog zraenja na piranometar.
Solarimetar je instrument pomou koga se intenzitet sunevog zraenja lako i jednostavno mjeri
i oitava u W m2 .

3. Potencijal sunevog zraenja u BiH

U Bosni i Hercegovini vrijednost dnevne koliine zraenja na horizontalnu povrinu se kree

od 3.93 (Bosanska Otoka) do 5.11 (Neum) kWh/m , odnosno izmeu 1440 i 1870 kWh/m
godinje (Slika 3.). Trajanje insolacije, odnosno prosjeni broj sunanih sati godinje je oko 2400
sati. Na sljedeoj slici prikazane su vrijednosti solarnog zraenja za Bosnu i Hercegovinu.

Slika 4. Karta BiH sa vrijednostima globalnog zraenja (izvor PVGIS)

9

Detaljnijom analizom preko PVGIS software-a moemo utvrditi dnevnu koliinu zraenja, te
koliinu proizvedene el. energije za Tuzlu za pojedine mjesece. Ti podaci su dati u sljedeoj
tabeli:
Mjesec

Em
Hd
Hm
48.3
1.88
58.4
63.7
2.81
78.7
97.5
4.02
125
110
4.84
145
123
5.35
166
125
5.70
171
134
5.97
185
130
5.76
179
102
4.52
136
86.7
3.63
113
57.0
2.36
70.9
38.7
1.51
46.8
92.9
4.04
123
1110
1470
Tabela 2. Podaci o toplotnom i elektrinom potencijalu Tuzle

Januar
Februar
Mart
April
Maj
Juni
Juli
Avgust
Septembar
Oktobar
Novembar
Decembar
Godinji prosjek
Ukupno godinje

Ed
1.56
2.27
3.14
3.67
3.96
4.15
4.32
4.18
3.39
2.80
1.90
1.25
3.05

Ed - Prosjena dnevna proizvodnja elektrine energije u kWh

Em Prosjena mjesena proizvodnja elektrine energije u kWh
Hd Prosjena dnevna radijacija u kWh/m2
Hm Prosjena mjesena radijacija u kWh/m2.

kWh/m 2

Dnevna koliina zraenja

Na osnovu ovih podataka moemo dobiti dijagram koji nam govori o toplotnom potencijalu Tuzle.
7
6
5
4
3
2
1
0

Slika 5. Dnevna koliina zraenja za Tuzlu u tok itave godine

Napomena: Sve vrijednosti zraenja su za ugao inklinacije od 35(kada je zraenje

maksimalno), to je blisko geografskoj irini Bosne i Hercegovine.
10

4. Naini iskoritenja solarne energije

Solarna energija (energija sunca) je najobilniji dostupan vid energije. Ova energija se moe
solarnim elijama transformisati u elektrinu ili se moe koristiti njen termiki efekat. Toplota
sunevih zraka se moe koristiti za grijanje vode (solarni paneli na krovovima kua) ili se
sistemom ogledala sunevi zraci mogu koncentrisati na malu povrinu na kojoj e se razvijati
velika temperatura dovoljna za proces proizvodnje elektrine energije pomou vodene pare kao u
termoelektranama. Glavni nedostatak solarne enrgije je sto je dostupna samo preko dana i to
kada nije oblano. Dalje, atmosfera u velikoj mjeri oduzima energiju sunevim zracima, tako da
na povrinu zemlje stie samo mali dio energije koju sunevi zraci imaju u vasioni. U uslovima
dobre osunanosti, energija sunevih zraka na povrini zemlje iznosi 1kW/m2 . Iako termiki
efekat sunevih zraka nije pogodan za proizvodnju elektrine energije, znatne koliine elektrine
energije se mogu utediti grijanjem vode u solarnim panelima preko ljeta. Dakle u principu
postoje dva naina iskoritavanja solarne energije i to pretvaranjem solarne energije u elektrinu
energiju i pretvaranjem solarne energije u toplotnu energiju.

4.1.

Pretvaranje solarne energije u toplotnu

Toplotu dobivenu od solarne energije u principu koristimo na dva naina i to za zagrijavanje

prostorija ili za zagrijavanje vode. Naravno postoje i sistemi kod kojih su kombinovani ova dva
naina koritenja solarne energije.

4.1.1. Sistemi za grijanje objekata solarnom energijom

U praksi postoji niz rjeenja i varijanti grijanja objekata Sunevom energijom koja se mogu
kvalifikovati u dvije osnovne grupe u zavisnosti od naina i sredstva za uvoenje toplote u
prostorije. To su aktivni i pasivni solarni sistemi. Vrlo je rairen sistem aktivnog grijanja u
procesima pripreme tople vode i zagrijavanja prostorija objekta. Radni fluid primarnog kruga
kod aktivnih sistema moe biti tean (voda, antifriz, ulje i sl.) i vazduh, pa se ovi sistemi dijele
na vazdune i sisteme sa tenou.

11

4.1.1.1.

Aktivni sistemi sa tenim radnim sredstvom

Solarni (primarni) krug kod ovakvih sistema je isti kao i kod aktivnog zatvorenog sistema za
pripremu tople sanitarne vode. Na sljedeoj slici je prikazana shema solarnog postrojenja za
grijanje prostorija i sanitarne vode u alternaciji sa elektrinim grijaem. Toplota Sunevog
zraenja predata tenosti primarnog kruga obezbjeuje grijanje vode za centralno grijanje u
spremniku toplote 2, koja dalje predaje energiju na sanitarnu vodu preko cijevne zmije smjetene
u gornjem dijelu spremnika. Ovim putem efikasno se zagrijavaju tri razliite vode koje se fiziki
ne mijeaju. Spremnik toplote radi na bazi prikupljanja toplote koju on akumulira i dalje po
potrebi alje u sistem radijatora.

Slika 6. ema veze postrojenja za grijanje objekta

Akumulacioni spremnik posjeduje elektrini grija 1 koji za vrijeme nedostupnosti solarnog
zraenja zagrijava vodu u spremniku. U praksi se pokazala najbolje kombinacija solarnih
instalacija sa sistemom podnog grijanja, jer tada pod ima funkciju spremnika toplote.
Na sljedeoj slici data je ema veze postrojenja za koritenje suneve energije u kombinaciji sa
kotlom na vrsto (teno) gorivo. Cijevna zmija, smjetena na dnu spremnika, pomou zagrijane
tenosti iz solarnog kruga prenosi toplinu na vodu koja se nalazi u spremniku. Dalje ova voda

12

slui za sanitarne potrebe, a ona sama prenosi toplinu na cijevnu zmiju 1 koja je prikljuena na
sistem grijanja objekta.

Slika 7. ema veze za kombinovano grijanje objekta i vode

Solarni (primarni) krug, kao i grijanje sanitarne vode funkcionie na ve opisan nain. Radi
objanjenja rada cijelog postrojenja ukratko e se objasniti i nain rada sekundarnog kruga
grijanja objekta. Topla voda sekundarnog (radijatorskog) kruga, zagrijana u cijevnoj zmiji 1 se
potiskuje cirkulacionom pumpom 2 u kotao gdje se dogrijava na projektovanu temperaturu
grijanja. Dalje se topla voda zagrijana u kotlu potiskuje kroz grejna tijela. Ukoliko je temperatura
vode u povratnom vodu centralnog grijanja vea od temperature vode u spremniku 4, tada e se
toplota preko cijevne zmije prenositi na sanitarnu vodu. Ukoliko je temperatura vode u
povratnom vodu nia od temperature vode u spremniku, tada e se toplota prenositi sa sanitarne
vode na toplu vodu za grijanje, putem cijevne zmije 1. U periodima bez rada kotla dodatno
zagrijavanje sanitarne vode se vri putem elektrinog grijaa 3.

4.1.1.2.

Pasivni sistemi grijanja objekata solarnom energijom

Najekonominije grijanje objekata Sunevom energijom sa gledita investicionih ulaganja i

pogonske efikasnosti bazira se na principima pasivnog solarnog grijanja. To su tehniki veoma
jednostavni sistemi kojima se omoguuje najneposrednije zahvatanje toplotnog dejstva Sunevog
zraenja putem odreenih povrina i elemenata samih objekata koji se griju. U biti, jednostavnim
prilagoavanjem objekta intenzivnijem zahvatanju Suneve energije formira se specifian oblik
kolektora zraenja. Osnovna prednost pasivnih solarnih sistema u odnosu na aktivne je u
13

neposrednijem prijenosu toplote prostoru koji se grije. Ova toplota se zahvata obezbjeenjem
intenzivnijeg upada zraka u prostor koji se grije, prilagoavanjem dijelova povrina junih
fasada i krovova vrenju funkcije kolektora Sunevog zraenja, kao i aplikacijom tzv. staklene
bate na june zidove objekta koji se griju. Intenzivniji upad zraka u prostorije obezbjeuje se
veim prozorskim povrinama na junoj strani objekta. Prilagoavanjem junih povrina irem
zahvatanju Sunevog zraenja, najee se izvodi bojenjem tih povrina tamnom bojom
(najee crnom) i njihovim zastakljenjem jednostrukom ili dvostrukom staklenom ili plastinom
transparentnom ploom. Na sljedeoj slici su prikazani osnovni principi pasivnog solarnog
grijanja.

Slika 8. Principi pasivnog solarnog grijanja

4.1.2. Sistemi za grijanje vode solarnom energijom

Koliina tople vode koju proizvode solarni sistemi zavisi od tipa i veliine sistema, koliine
dostupnog Sunevog zraenja, kvaliteta instalacija kao i od orijentacije te od ugla nagiba
kolektora. Solarni sistemi za grijanje vode mogu se klasificirati u dvije osnovne grupe: pasivni i
aktivni solarni sistemi. Kod pasivnih sistema cirkulacija fluida na liniji kolektor - bojler
obezbjeuje se prirodnim putem - termosifonski (termosifonski sistem), odnosno sistem ne
zahtijeva prikljuenje na izvor elektrine energije, dok kod aktivnih sistema mora postojati
pumpa za cirkulisanje vode ili nekog drugog fluida. Aktivni sitemi za koritenje Suneve
1
4

energije u sutini se dijele na otvorene (direktne) i zatvorene (indirektne) solarne sisteme.

Zatvoreni sistemi se dalje mogu podjeliti, s obzirom na zatitu protiv smrzavanja na: zatvorene
sisteme koji koriste antifriz ili vodu pomjeanu sa antifrizom kao radnim fluidom (tzv. antifreeze
systems) i zatvorene sisteme sa oticanjem radnog fluida (tzv. drainback systems). Obino su
aktivni sistemi skuplji nego pasivni, ali su zato i efikasniji. Aktivni sistemi su jednostavniji za
ugradnju nego pasivni sistemi zbog toga to njihov skladini rezervoar nemora biti instaliran
iznad ili blizu kolektora.

4.1.2.1.

Pasivni - termosifonski sistemi

Za pripremu potrone tople vode iskoritavaju djelovanje gravitacije i finu ali dovoljnu
razliku gustoe (i relativne mase) izmeu hladne i tople tenosti. Pritom se zagrijana tenost
uzdie a ohlaena sputa. Ureaj funkcionira sam po sebi, bez pumpe i sloenih upravljakih
sklopova pa ne zahtijeva nikakvo dodatno odravanje. No, preduslov je da se spremnik zagrijane
vode postavi iznad kolektora. Ovo omoguuje potpuno autonoman i beuman rad sistema, bez
ikakvog strujnog prikljuka. Ipak, svakodnevna priprema potrone tople vode i nuan komfor u
svim vremenskim uslovima zahtijeva nekoliko dodatnih elemenata koji ne umanjuju uinkovitost
i ekonominost osnovne zamisli.Na slici je prikazan jedan ovakav sistem sa osnovnim
dijelovima.

Slika 9. Prikaz termosifonskog sistema sa osnovnim dijelovima

U zatvorenom cirkulacijskom krugu kroz kolektor i spremnik protjee neotrovni antifriz (glikol)
koji treba zamijeniti jednom u etiri godine. On preuzima toplinu upijenu kolektorom i zagrijava
se u cijevima koje krivudaju pod zatitnim staklom kolektora. Zagrijanom se mediju neznatno
smanjuje gustoa (i relativna masa) pa se u cijevima podie prema bojleru. Pri prolazu kroz
gornji dio bojlera toplina se prenosi na gornje slojeve potrone vode koja protjee drugim,
15

odvojenim krugom, od vodovoda do slavine. Pritom se glikol u hladnijoj okolini hladi, poveava
mu se gustoa i on se ponovno sputa u kolektor. Stoga solarni bojler mora biti iznad kolektora,
jer to je nuan preduslov za termosifonsko funkcioniranje sistema - bez dodatnih pumpi, struje i
pomonih sklopova.

Slika 10. Princip rada termosifonskog sistema

Ovakav sistem se najee dopunjuje manjim bojlerom (ili kotlom) na struju ili plin (tzv.
integrirani sistem). Rije je o kombinaciji akumulacijskog i protonog grijanja vode gdje se topla
voda iz termosifonskog spremnika ne vodi izravno do slavine ve (umjesto hladne vode) ulazi
najprije u tzv. radni bojler manjeg volumena a tek potom u kunu instalaciju. U radnom se
bojleru voda moe po potrebi dogrijavati loivim uljem, plinom ili strujom. Ova kombinacija
prua najvei komfor i najvee utede a Suneva se energija iskoritava tokom cijele godine - s
izuzetkom razdoblja viednevne potpune naoblake i magle pri niskim temperaturama. Na
sljedeoj slici imamo prikazan prmijer ugradnje termosifonskog sistema.

Slika 11. ematski prikaz integriranog rada solarnog termosifonskog sistema i plinskog bojlera
16

4.1.2.2.

Otvoreni aktivni sistemi

Ovi sistemi su, po koncepciji najjednostavniji, ali ne i najbolji tehniki sistemi za grijanje
vode Sunevom energijom. Prikladni za pripremanje potrone tople vode u domainstvima i to u
podrujima sa blagom i umjerenom klimom gdje nema opasnosti od smrzavanja. Postoje dva
naina zatite od smrzavanja kod ovakvih sistema. Jedan od naina (primarni) se moe
obezbjediti preko automatike, na taj nain da se pri temperaturi od oko 42 F (5,5 C) automatski
ukljuuje u rad pumpa, na krae vrijeme, tenost cirkulie kroz sistem i spreava se smrzavanje
vode u sistemu. Druga mogunost zatite je ugradnja zatitnog ventila protiv smrzavanja koji
omoguava vodi da pri niskim temperaturama istekne iz sistema. Ovaj nain zatite se koristi u
sluaju kada zakae automatika odnosno kada nema elektrine energije.
Cirkulisanje vode kod aktivnog solarnog sistema bilo otvorenog ili zatvorenog tipa obezbjeeno
je pomou cirkulacione pumpe. Pumpe su vrlo male snage, do nekih 100 W a mogu biti
prikljuene na elektrinu mreu ili kako se to u posljednje vrijeme sve vie prakticira prikljuuju
se na solarne elije, koje se postavljaju zajedno sa kolektorima.
Na sljedeoj slici prikazana je ema otvorenog aktivnog sistema sa osnovnim dijelovima.

Slika 12. ematski prikaz otvorenog aktivnog sistema

Hladna voda se pri pritisku koji vlada u napojnom sistemu dovodi u rezervoar preko prikljuka 4.
Automatika ustanovljava dali toplota stoji na raspolaganju od strane kolektora i ukljuuje u rad
pumpu. Pumpa cirkulie vodu iz rezervoara da bi se zagrijala u kolektoru. Kada nema dovoljno
17

toplote od strane kolektora automatika iskljuuje pumpu. Ukoliko se temperatura na povrini

kolektora priblii temperaturi smrzavanja automatika e ukljuiti pumpu i na taj nain sprijeiti
smrzavanje vode u sistemu. Opcionalno se moe ugraditi i zatitni ventil protiv smrzavanja koji
e omoguiti vodi da istekne iz sistema ukoliko postoji opasnost od smrzavanja. Kod ovog
sistema, u sluajevima de se Sunevom energijom ne moe obezbjediti dovoljno tople vode,
predviena je mogunost dogrijevanja vode elektrinom energijom putem elektro-grijaa 12.
Automatika upravlja radom solarnog sistema i osigurava maksimalnu efikasnost i fleksibilnost
pri njegovom radu. Sastoji se od upravljake jedinice i dva senzora, kolektorskog i povratnog
senzora. Kolektorski senzor (TC) mjeri temperaturu na povrini kolektora, dok povratni senzor
(TR) mjeri temperaturu vode na izlazu napojnog voda iz rezervoara ili u samom rezervoaru.
Razlika izmeu ove dvije temperature (T ) se moe podeavati na regulatoru i njena vrijednost
se kree do 10 C. Kada je temperatura na povrini kolektora vea, najmanje za vrijednost T
nego to je u samom rezervoaru dolazi do slanja impulsa od strane upravljake jedinice za
ukljuenje pumpe te proces prijenosa energije iz solarnog kolektora zapoinje. U sluaju da se
razlika temperatura u kolektoru i rezervoaru smanji ispod unaprijed definisane vrijednosti
vrijednosti T automatika iskljuuje rad pumpe.
Prednosti otvorenog sistema:
-On je najjednostavniji i najjeftiniji aktivni sistem za ugradnju.
-Sistem radi pri standardnom pritisku koji vlada u sistemu kojim se objekat napaja vodom.
-Proirivanje kapaciteta je jednostavno ukoliko ima za to potrebe.
-Ovakav sistem se lako integrira sa ve postojeim sistemom ze pripremu tople sanitarne
vode.
Nedostatci otvorenog sistema:
-Podloan je izdvajanju vodenog kamenca iz vode koji tokom vremena zaepljuje vodene
kanale, smanjuje prijenos toplote u kolektoru, vijek trajanja sistema i dr.
-Loa zatita protiv smrzavanja.
-Nedostatak se odnosi i na potrebu stalnog postojanja izvora elektrine energije radi
obezbjeenja primarne zatite od smrzavanja.

Zbog svega ovoga upotreba otvorenih sistema u naim krajevima ima sezonski karakter, tako da
se mogu bez posljedica smrzavanja vode u njima, a time i havarije sistema, koristiti u proljee,
ljeto i jesen.
1
8

4.1.2.3.

Zatvoreni cirkulacioni sistemi

Ovi sistemi se po nainu funkcionisanja i radnom fluidu sastoje iz dva kruga: primarnog
(kolektorskog) i sekundarnog (potroakog). Primarni krug ovih sistema je zatvoren, to znai da
je fluid primarnog kruga izdvojen od sekundarnog potroakog kruga, odnosno od sanitarne ili
tehnoloke vode. Prijenos toplote sa primarne na sekundarnu tenost vri se putem izmjenjivaa
toplote. Zatvoreni sistemi sa antifrizom su jedni od najpouzdanijih s obzirom na zatitu protiv
smrzavanja. Kod ovih sistema primarnim krugom cirkulie neka antifrizna tenost. Propilen
glikol je tenost koja se najvie koristi. Za razliku od etilen glikola, koji se koristi u hladnjacima
automobila, propilen glikol nije toksian. Zatvoreni solarni sistemi su pogodni za podruja sa
upitnim kvalitetom vode. Primjenljivi su u svim klimatskim uslovima a najbolji su izbor za
ekstremno hladna podruja. Mogu se koristiti tokom cijele godine. Na slici ematski je prikazan
zatvoreni solarni sistem sa antifrizom za pripremu tople potrone vode.

Slika 13. ematski prikaz zatvorenog cirkulacionog sistema

Toplota Sunevog zraenja se predaje tenosti u kolektoru. Dejstvom cirkulacione pumpe 11

zagrijana tenost iz kolektora se potiskuje ka izmjenjivau toplote 16 (koji je ujedno i
akumulacioni rezervoar), gdje se toplota preko cijevne zmije predaje potronoj vodi u njemu.
Rashlaena tenost iz cijevne zmije cirkulie dalje u kolektor gdje se ponovo dogrijava.
1
9

Automatika primarnog kruga funkcionie na isti nain kao i kod otvorenog sistema. Nepovratni
ventil 7 spreava odliv toplote iz spremnika prema kolektoru za vrijeme nedostupnosti solarnog
zraenja (u toku noi, za period oblanog vremena itd). Hladna voda sekundarnog kruga
obezbjeuje se direktnim spajanjem na sistem gradskog ili lokalnog cjevovoda. Ukoliko se eli
vea akumulaciona sposobnost sistema moe se u sekundarnom krugu ugraditi dodatni
akumulacioni rezervoari. Takoe kod ovog sistema, kao i kod otvorenog predviena je
mogunost dogrijavanja vode preko elektrinog grijaa 17.
Prednosti zatvorenog sistema
-Vrlo dobra zatita protiv smrzavanja.
-Nema problema sa tvrdom vodom.
-Mogunost prikljuivanja sistema za grijanje prostorija, bazenske vode i drugih na ovakav
sistem.
Nedostatci zatvorenih sistema:
-Openito ovakvi sistemi su komplicirani nego otvoreni sistemi, imaju vie dijelova.
-Kolektorski krug mora da bude pod pritiskom (0,5 do 1 bar).
-Izmjenjiva toplote i antifriz smanjuju efikasnost.
-Antifriz se mora zamijeniti svakih 3 do 5 godina.

4.2.

Pretvaranje solarne energije u elektrinu

Dva su osnovna naina dobijanja elektrine energije iz energije Sunca. Najjednostavniji je

direktna transformacija preko fotonaponskih elija (FN kolektora). Princip rada fotonaponskih
elija temelji se na fotonaponskom efektu: kada se Sunevo zraenje apsorbira u solarnoj eliji
na njenim krajevima se pojavljuje elektromotorna sila, tako da se elija obasjana Sunevim
zracima moe koristiti kao izvor elektrine enrgije. Prema rezultatima najnovijih istraivanja i na
taj nain e se uskoro znatno intenzivnije koristiti solarna energija. Drugi nain je da se solarna
energije prvo transformie u toplotnu energiju, a zatim iz toplotne energije pomou parnih
turbina i generatora transformie u elektrinu energiju. U svijetu je ve dovreno vie takvih
elektrana, pomou kojih se stjeu nova iskustva za eventualno buduu komercijalnu proizvodnju
elektrine energije.

20

4.2.1. Solarne fotonaponske elektrane

4.2.1.1.

Princip rada fotonaponske elije (fotoelektrni efekat)

Fotonaponska (FN) elija temeljni je blok fotonaponskog sistema. Ona predstavlja p-n spoj
koji pomou fotonaponskog efekta sunevo zraenje pretvara u elektrinu energiju. Sainjena je
od poluprovodnikog materijala (najee silicijuma). Usljed apsorpcije sunevog zraenja, u p-n
spoju se javljaju parovi elektron-upljina. Prilikom sunevog zraenja unutar ili u blizini p-n
spoja, unutranje elektrino polje razdvaja elektrone i upljine. Pri tome se elektroni kreu prema
n strani, a upljine prema p strani p-n spoja, i kao posljedica toga javlja se potencijalna razlika,
odnosno napon. Kada se FN elija povee u strujno kolo, kroz potroa e potei struja.

Slika 14. Fotoelektrini efekat

Osvjetljena FN elija ponaa se dakle kao izvor stalne struje. Njena ekvivalentna ema prikazana
je na slici 5.2. Izvor stalne struje paralelno je spojen sa diodom. Serijski otpor Rs predstavlja
otpornost p-n spoja, zavisi od materijala od koga je izgraena FN elija i poeljno je da bude to
manji. Paralelni otpor Rp potie od mikrodefekata i neistoa unutar FN elije i zavisi od
osobina elije i veinom je dovoljno veliki da ga moemo smatrati beskonanim. Tipine
vrijednosti za Rs i Rp, za silicijumske FN elije iznose Rs<0,1 i Rp>500 .
Solarne elije proizvode napon reda veliine 0,5V i jaine struje oko 20mA/ cm2 . Da bi se dobio
odgovarajui napon odnosno snaga, elije se mogu spajati serijski i paralelno. Tako se dobijaju
moduli solarnih elija u obliku ploe-panela na kojoj su ploe uvrene i zatiene od
atmosferskih i drugih uticaja. Snaga pojedinane FN elije je mala (do 2 W), pa se kao takva ne
bi mogla ire da upotrebljuje. Zbog toga se FN elije mehaniki i elektrino vezuju u vee cjeline
koje se nazivaju moduli. U cilju dobijanja jo veih snaga, moduli se po istom principu vezuju u
tzv. fotonaponske panele, ije snage idu i do reda MW.
21

Slika 15. elija, modul i panel i njihova veza

4.2.1.2.

Solarne fotonaponske elektrane

Fotonaponska elektrana ili suneva fotonaponska elektrana je fotonaponski sistem koji ima
mreni sistem, a to znai da proizvedenu elektrinu energiju predaje u elektroenergetski sistem,
za razliku od samostalnog ili otonog sistema u kojima proizvedenu elektrinu energiju najee
skladitimo u baterije ili akumulatore. Fotonaponske elektrane omoguuje izravnu pretvorbu
suneve energije u elektrinu i predstavljaju jedan od najelegantnijih naina koritenja energije
Sunca. Poluprovodnici proputaju elektrinu struju samo u jednom smjeru. Dakle, pod uticajem
Suneva zeaenja i procesom fotoelektriciteta na krajevima solarne elije se proizvodi
elektromotorna sila (napon), koja je uzrok proticanja jednosmjerne struje koja se direktno moe
koristiti ili se moe tranformisati u naizmjeninu struju ili uskladititi u za kasniju upotrebu.Na
sljedeoj slici imamo primjer obinog fotonaponskog sistema.

Slika 16. Najednostavniji fotonaponski sistem

2
2

Na sljedeoj slici imamo ematski prikaz ovog sistema.

Slika 17. ematski prikaz fotonaponskog sistema

Postoje radne izvedbe ovog sistema u zavisnosti kako elimo utroiti energiju. Na sljedeoj slici
prikazan je ovaj sistem koji dio energije alje u mreu a dio ostavlja za neke druge upotrebe.

Slika 18. ematski prikaz fotonaponskog sistema

Na sljedeoj slici imamo prikazan fotonaponski sistem kod kojeg se sva dobijena energija
predaje mrei.

Slika 19. ematski prikaz fotonaponskog sistema

23

4.2.2. Solarne elektrane

Solarne elektrane su visokotemperaturni solarno-toplotni sistemi koji koriste mogunost

ogledala i soiva za koncentriranje velikih koliina Suneve energije zraenja u manje
zapremine-prijemnike kako bi se ostvarila visoka temperatura. Ovi sistemi omoguavaju
transformaciju Suneve energije u elektrinu indirektno, za razliku od FN elija.
Prijemnici kod kojih se Sunevi zraci zahvaeni sa vee povrine koncentriu na neku manju
povrinu nazivaju se koncentratori ili fokusirajui kolektori. Kod ovih prijemnika mogu se u
zavisnosti od konstrukcije ostvariti visoke radne temperature i do par hiljada stepeni Celzijusa
(do 4000 C). U zavisnosti od materijala koji se koristi kod fokusirajuih prijemnika u najveoj
mjeri zavisi i njihova efikasnost. . Razlikujemo tri osnovna tipa fokusirajuih kolektora:
1. Parabolini zdjelasti kolektori;
2. Parabolini koritasti kolektori;
3. Ravna pokretna ogledala- heliostati
U principu, fokusirajui kolektori se dijele po konstrukciji na dvije grupe: na one koji Sunevu
svjetlost fokusiraju (teoretski gledano) na taku (parabolini zdjelasti kolektori i heliostati
odnosno sunani tornjevi) i na kolektore kod kojih se fokusiranje vri na liniju (parabolini
koritasti kolektori). Prvi kolektori mogu obezbjediti znatno vie radne temperature od drugih.
Meutim, sve vrste fokusirajuih prijemnika zahtjevaju promjenu poloaja tokom koritenja,
kako bi se mogli dobiti maksimalni toplotni efekti. Ovo navoenje prema Suncu se vri putem
automatskih ureaja, mada kod individualnih sistema za povremenu kunu upotrebu to
navoenje se moe vriti periodino-runo.

4.2.2.1.

Tanjuraste sunane elektrane

Ove elektrane toplotnu energiju solarnog zraenja u mehaniku a zatim u elektrinu energiju na
slian nain kako konvencionalne termoelektrane pretvaraju toplotnu energiju sagorijevanja
fosilnog goriva u elektrinu energiju. Glavni dijelovi ovog sistema su solarni koncentrator,
prijemnik (receiver) i sklop motor generator. Direktno Sunevo zraenje se pomou
koncentratora u obliku parabole usmjerava prema prijemniku (receiver) koji je smjeten u inoj
taki parabole, da bi se postigla to vea radna temperatura (do 750 C) potrebna za efikasno
pretvaranje toplote u rad. Da bi se ovo ostvarilo dish sistem prati poloaj Sunca pomjerajui se
po dvije ose (istok-zapad i sjever-jug). Receiver apsorbuje energiju reflektovanu od strane
2
4

koncentratora i predaje je radnom fluidu. Na sljedeoj slici imamo prikazanu emu jedne takve
elektrane.

Slika 20. ema tanjuraste sunane elektrane

Poto je Amerika odavno poela sa ulaganjem u ovu vrstu dobijanja energije, Amerika je
izgradila brojne ovakve elektrane. Na sljedeoj slici imamio jednu elektranu ovog tipa izgraenu
u Californiji.

Slika 21. Tanjurasta sunana elektrana u Californiji

25

4.2.2.2.

Solarni dimnjak

Solarna uzgonska elektrana (solarni dimnjak) je vrsta jo uvijek nedovoljno testirane i istraene
varijante solarne elektrane. Njezina trenutna upitna ekonomska isplativost uskoro bi se mogla
promijeniti zbog sve viih cijena fosilnih goriva, za to ve postoje naznake u dijelovima svijeta
sa velikim brojem sunanih dana. Na sljedeoj slici imamo prikazanu funkcionalnu emu jednog
solarnog dimnjaka.

Slika 22. Sunani dimnjak

Efekt dimnjaka se sastoji u tome to s porastom temperature zraka dolazi i do smanjenja njegove
gustoe (ime on postaje laki) to rezultira i njegovim strujanjem prema gore. Efekt dimnjaka je
upravo pojava u ijoj je sri ovaj fenomen. Da bi dolo do ovog fenomena mora postojati
temperaturna razlika izmeu unutranjeg i vanjskog okolia. Glavni temelji na kojima poiva
ova tehnologija su ve odavno poznati, i to su, uz ve spomenuti efekt dimnjaka, efekt staklenika
te provjerena tehnologija vjetroturbine. Elektrana se sastoji od 3 osnovna elementa, solarnih
kolektora u kojima se zrak zagrijava, vjetroturbina koje pogoni zagrijani zrak, te dimnjaka kroz
koji se die vrui zrak. Solarni kolektori su u sutini graevine nalik na staklenik u kojima se
zagrijava zrak odnosno voda toplinom sunevog zraenja. Topli zrak se zbog efekta dimnjaka
die te prolazi preko turbina, proizvodei elektrinu energiju, te odlazi u dimnjak. Glavni
parametri koji odreuju veliinu ove vrste elektrane su povrina kolektora, te visina dimnjaka.
Vea povrina kolektora omoguuje veoj koliini zraka da se zagrije i struji preko turbina, dok
vii dimnjak omoguuje veu razliku tlaka i efikasniji efekt dimnjaka. Kako bi elektrana mogla
2
6

proizvoditi energiju i tijekom nonih sati, mogue je u kolektore ugraditi cijevi u kojima se
nalazi ve ranije spomenuta voda. Kako voda ima vrlo visoki toplinski kapacitet idealna je za
pohranu toplinske energije koju oslobaa u nonim satima te na taj nain omoguava rad
elektrane i u nonim satima (iako sa smanjenim kapacitetom).

4.2.2.3.

Solarni toranj

Ovi sistemi sastavljeni su iz velikog broja (nekoliko hiljada) ravnih ogledala od kojih se
Sunevi zraci reflektuju prema prijemniku smjetenom na vrhu tornja. Na slici je ematski
prikazana jedna savremena solarna elektrana ovog tipa, tzv. molten-salt power tower system
(solarna elektrana sa sredinjim tornjem koja kao radni fluid koristi rastopljenu sol). Rastopljena
sol pri temperaturi 290 C se pumpa iz hladnog rezervoara kroz prijemnik na tornju gdje se
zagrijava do 565 C i odlazi u topli rezervoar. Dalje se topla sol pumpa do parnog generatora
gdje se proizvodi pregrijana para za konvencionalni Rankine-ov ciklus. Iz generatora pare
rastopljena sol se vraa u hladni rezervoar i ukoliko je potrebno ponovo dogrijava u prijemniku.
Rezervoari se grade sa velikim kapacitetom koji omoguava rad turbine, pri punom optereenu
do 13 sati, bez dodatnog zagrijavanja u prijemniku. Elektrina energija proizvedena u ovakvoj
solarnoj elektrani se dalje predaje mrei. Refleksija Suevih zraka sa sistema ravnih ogledala na
prijemnik se, u svakom trenutku obezbjeuje postavljanjem svih ogledala pod pravim uglom u
odnosu na Sunce. Orijentacija svakog od ogledala iz sistema ostvaruje se automatski i
kontinualno njegovim zakretanjem oko dvije ose-horizontalne i vertikalne. Takva pokretna
ogledala nazivaju se: heliostati.Na sljedeoj slici imamo prikazane heliostate.

Slika 20. Heliostat element makrosolarnog sistema

27

Slika 24. Solarna elektrana sa sredinjim tornjem koja kao radni fluid koristi rastopljenu sol

Na slian nain ovom prethodnom sunani toranj moe biti izveden sa vodom kao radnim
fluidom. Proces dobijanja elektrine energije je slian kao i kod elektrane na rastopljenu sol, tj.
cilj je dobiti vodenu paru za klasini Rankin-ov ciklus. Jednu takvu elektranu imamo prikazanu
na sljedeoj slici.

Slika 25. Sunani toranj sa vodom kao radnim fluidom

28

4.2.2.4.

Solarne elektrane sa koritastim kolektorima

Kod ovih tipova solarnih kolektora solarno zraenje se pomou povrine u obliku otvorene
parabole reflektuje na prijemnu cijev postavljenu du fokusne linije parabole. U nekim
sluajevima prijemna cijev se postavlja u staklenu cijev pod vakuumom, te se na taj nain
dodatno smanjuju gubitci. Reflektovana energija se apsorbuje u fluidu koji struji proz prijemnu
cijev. Kolektorsko polje se sastoji od velikog broja kolektora postavljenih u nizove du ose
sjever-jug. Svaki niz kolektora nezavisno prati kretanje Sunca od istoka do zapada tokom dana i
na taj nain se osigurava kontinualno fokusiranje Sunevih zraka na prijemnu cijev. Radni fluid
kolektorskog strujnog kruga zagrijan pri cirkulisanju kroz prijemnu cijev do 390 C, odlazi u niz
izmjenjivaa toplote gdje se koristi za proizvodnju pregrijane pare visokog pritiska i temperature.
Pregrijana para se zatim odvodi u konvencionalni blok turbina-generator gdje se proizvodi
elektrina energija. Odraena para iz turbine kondenzuje u standardnom kondenzatoru i vraa se
u izmjenjivae toplote putem napojnih i kondenzat pumpi, da bi se ponovo transformisala u paru
visokih parametara (p i t). Poslije prolaska kroz izmjenjivae toplote rashlaeni fluid solarnog
strujnog kruga se pomou pumpi vraa u kolektorsko polje. Na sljedeoj slici imamo prikazanu
jednu takvu solarnu elektranu.

Slika 26. ema rada solarne elektrane sa koritastim kolektorima

29

5. Zakljuak

Gledano sa aspekta velikih koliina energije koje Sunevim zraenjem stignu na nau
Zemlju, iskoritavanje ovog vida energije izgleda vrlo primamljivo. Osnovni principi koji stoje
iza iskoritenja solarne energije su u biti vrlo jednostavni. Meutim ekonomsku opravdanost za
praktinu upotrebu pokazuju samo neki, u principu jednostavni sistemi.
Primjena solarnih sistema bi trebala da utedi novac za energiju u toku ivotne eksploatacije
sistema, ali kod mnogih sistema to nije ostvarivo. Opravdanost solarnih sistema se ogleda u
ekologiji. Solarna energija je obnovljiv izvor i on je konstantan.
Smanjenje koritenja fosilnih goriva, vee poklanjanje panje zatiti okoline, te kontinuirani rad
u cilju poboljanja i pojeftinjenja solarnih sistema idu u prilog koritenju Suneve energije.
Mudro koritenje energije je odgovornost svih nas radi osiguravanja dovoljnih koliina energije
za budunost. Uinkovito koritenje i uvanje energije je na svima nama, a pogotovo na onima
koji osmiljavaju nove energetske tehnologije za budue koritenje.
Svi energetski izvori izazivaju nekakve uinke na okoli od kojih su najpoznatiji efekt staklenika,
globalno zagrijavanje i zagaenje zraka. Zabrinutost zbog tih uinaka i sigurnosti opskrbe
energijom dovela je do poveanog zanimanja i ulaganja u razvoj obnovljivih energetskih izvora
poput suneve, geotermalne, vodika, energije vjetra i energije valova.
Koritenje fosilnih goriva i nuklearne energije morat e se nastaviti sve dok ih nove i ie
tehnologije ne budu u mogunosti zamijeniti.

30

6. Popis slika

Slika 1. Ekstraterestiko zraenje

Slika 2. Raspodjela zraenja u atmosferi
Slika 3. Piranometar Kipp&Zonen model CM11
Slika 4. Karta BiH sa vrijednostima globalnog zraenja (izvor PVGIS)
Slika 5. Dnevna koliina zraenja za Tuzlu u tok itave godine

Slika 6. ema veze postrojenja za grijanje objekta

Slika 7. ema veze za kombinovano grijanje objekta i vode
Slika 8. Principi pasivnog solarnog grijanja
Slika 9. Prikaz termosifonskog sistema sa osnovnim
dijelovima Slika 10. Princip rada termosifonskog sistema
Slika 11. ematski prikaz integriranog rada solarnog termosifonskog sistema i plinskog bojlera
Slika 12. ematski prikaz otvorenog aktivnog sistema
Slika 13. ematski prikaz zatvorenog cirkulacionog
sistema Slika 14. Fotoelektrini efekat
Slika 15. elija, modul i panel i njihova veza
Slika 16. Najednostavniji fotonaponski sistem
Slika 17. ematski prikaz fotonaponskog sistema
Slika 18. ematski prikaz fotonaponskog sistema
Slika 19. ematski prikaz fotonaponskog sistema

Slika 20. ema tanjuraste sunane elektrane

Slika 21. Tanjurasta sunana elektrana u Californiji
Slika 22. Sunani dimnjak
Slika 23. Heliostat element makrosolarnog sistema
31

Slika 24. Solarna elektrana sa sredinjim tornjem koja kao radni fluid koristi rastopljenu sol
Slika 25. Sunani toranj sa vodom kao radnim fluidom
Slika 26. ema rada solarne elektrane sa koritastim kolektorima

32

7. Popis tabela

Tabela 1. Vrijednosti albelda za razliite povrine

Tabela 2. Podaci o toplotnom i elektrinom potencijalu Tuzle

33

Literatura:

http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis
http://www.eee.ba/
http://www.eihp.hr/hrvatski/projekti/revetis/revetis.htm
http://www.wikipedia.org

34

Sadraj:
1. Uvod............................................................................................................Error! Bookmark not defined.
2. Energija sunevog zraenja..................................................................Error! Bookmark not defined.
2.1. Sunevo zraenje na granici Zemljine atmosfere................................................................. 4
2.2. Sunevo zraenje na povrini Zemlje...................................................................................5
2.2.1. Mjerenje sunevog zraenja...........................................................................................7
3. Potencijal sunevog zraenja u BiH............................................................................................ 9
4. Naini iskoritenja solarne energije...........................................................................................11
4.1. Pretvaranje solarne energije u toplotnu...............................................................................11
4.1.1. Sistemi za grijanje objekata solarnom energijom........................................................ 11
4.1.1.1. Aktivni sistemi sa tenim radnim sredstvom.........................................................12
4.1.1.2. Pasivni sistemi grijanja objekata solarnom energijom.......................................... 13
4.1.2. Sistemi za grijanje vode solarnom energijom.............................................................. 14
4.1.2.1. Pasivni - termosifonski sistemi.............................................................................15
4.1.2.2. Otvoreni aktivni sistemi.........................................................................................17
4.1.2.3. Zatvoreni cirkulacioni sistemi............................................................................19
4.2. Pretvaranje solarne energije u elektrinu............................................................................20
4.2.1. Solarne fotonaponske elektrane................................................................................... 21
4.2.1.1. Princip rada fotonaponske elije (fotoelektrni efekat).........................................21
4.2.1.2. Solarne fotonaponske elektrane.............................................................................22
4.2.2. Solarne elektrane..........................................................................................................24
4.2.2.1. Tanjuraste sunane elektrane................................................................................. 24
4.2.2.2. Solarni dimnjak......................................................................................................26
4.2.2.3. Solarni toranj......................................................................................................... 27
4.2.2.4. Solarne elektrane sa koritastim kolektorima......................................................... 29
5. Zakljuak................................................................................................................................... 30
6. Popis slika..................................................................................................................................31
7. Popis tabela................................................................................................................................33
Literatura....................................................................................................................................... 34

35

3
6