Derviş Osman

1
T.C.
GAZ NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TRK DL VE EDEBYATI ANA BLM DALI
TRK HALK EDEBYATI BLM DALI
DERV
VE
OSMNIN
EDEB
KL
RLER ZERNE BR TAHLL DENEMES
YKSEK
LSANS
TEZ
Hazrlayan
Aynur DNMEZ
Tez Danman
Do. Dr. Pakize AYTA
ANKARA
2003
NSZ
Trkler 9. yydan itibaren kitleler halinde slmiyeti kabul etmitir.
Trklerin slmiyeti kabul etmesinde tasavvufun byk bir etkisi olmutur.
Eski Trk cemiyetinde nemli bir yere sahip olan derviler, Trk illerini
batan baa dolaarak yepyeni bir medeniyetin temellerini atmlardr.
Tasavvuf fikirlerin yaylmasnda iirin rol olduka byktr. Akla
deil gnle hitap etmesi, vezin ve kafiyenin de yardmyla hafzada kolay
kalmas sebebiyle mutasavvf airler, dncelerini geni halk kitlelerine
aktarmak ve yaymak iin iiri etkili bir ara olarak grmlerdir.
Halk ile iletiim kurmann en kestirme yolunun onlarn dilini
kullanmak olduunu bilen mutasavvf airler, iinde yaad toplumun edeb
gelenei ve estetik deerlerini esas alarak rnler vermeye almlardr. Bu
itibarla bir ucu Divan Edebiyatna bir ucu k Edebiyatna balanan Tekke
Edebiyat, Divan ve Halk iiri eklini kullanarak, z olarak da din-tasavvuf
ve fikr muhtevay ileyerek kendine has bir btn oluturmutur. Bylece
din ve mill bir edebiyat meydana gelmitir.
Tekke Edebiyat iledii konular ile halk dilini, dncesini, zevkini
duygu ve inancn esas alm ve halkn btn ile i ie bulunarak her
zmreye hitap etmek suretiyle birletiricibtnletirici bir rol oynamtr. Bu
duygu ve dncelerin tekke airlerimizin ilhlerinde mkemmelletiini
grmekteyiz.
Mill zevki yanstan pek ok eseri bnyesinde barndran Tekke
Edebiyat, edebiyatmzn ihmal edilemeyecek bir blmdr. Ancak hak
ettii ilgiyi grememitir. Birka air dnda Tekke iirinin nemli
ahsiyetlerinin
divanlar
ve
iirleri
ilm
ller
ierisinde
henz
incelenmemitir. Bu sebeple dil, slp ve ifade tarzyla mill zevki yanstan

edeb mahsller ieren Tekke Edebiyat airlerinden Dervi Osmnn Edeb
Kiilii ve iirleri zerine Bir Tahlil Denemesi konusunu setik. Bugne
kadar airimizin iirleri ve edeb kiilii zerine ilm bir alma
yaplmamtr. Dervi Osmn ile
ilgili verilere biyografik kaynaklarda
rastlanmaktadr.
Tekke iirinde kimin kimden etkilendiini, hangi airin kimler
zerinde ne oranda tesirler braktn ilm verilerle ortaya koymak bir hayli
zordur. nk Tekke iirinin zenginliine ramen zerinde yeterli
almalar yaplmamtr. Biz bu almamzda tespit edebildiimiz kadaryla

Dervi Osmann kimlerden etkilendiini ve iirleri zerinde bu etkileimin
izlerini rneklerle belirtmeye altk.
almamz blmden meydana gelmitir. Birinci blm Dervi
Osmnn hayat, tarikat, eseri ve sanat; ikinci blm Dervi Osmnn
iirlerinin ekil zellikleri ve tahlili; nc blm Dervi Osmnn ilh
mecmuasnn transkripsiyonu ve iir dizini ana balklaryla ele alnmtr.
17. yyda yaam olan Dervi Osmnn lh Mecmuasndan baka
eseri yoktur. Bu mecmua Mill Ktphnede bulunmaktadr. 17. yy Osmanl
Trkesinden hareketle mecmuann transkripsiyonu yaplm ve iirlerde
geen ayet ve hadislerin mealleri dipnotlarda verilmitir.
Bu tezi hazrlamaktaki amacmz Trk Edebiyatna katkda
bulunmak ve Dervi Osmnn bulunduu yeri tespit etmektir. Bu sebeple
yanllarmzn mazur grleceini mit ediyoruz.
Tez almalarmda yardmlarn grdm deerli danmanm
Pakize AYTA ve konu tespitinde yardmc olan hocam Mustafa TATCIya
teekkr ederim.
Aynur DNMEZ
Ankara 2003
NDEKLER
NSZ.......................................................................................................................III
NDEKLER............................................................................................................V
KISALTMALAR.....................................................................................................VIII
GR............................................................................................................................1
I. BLM: DERV OSMN.....................................................................................4

1- Hayat..........................................................................................................4
2- Tarikat........................................................................................................5
3- Eseri.............................................................................................................6
4- Sanat...........................................................................................................6
a) Dil....................................................................................................7
b) slp.............................................................................................11
II. BLM: DERV OSMNIN RLERNN EKL ZELLKLER VE
TAHLL.....................................................................................................................19
1- DERV OSMNIN RLERNN EKL ZELLKLER.............................19
a) Vezin.........................................................................................................19
b) Kafiye ve Redif.........................................................................................21
c) Nazm ekilleri ve Trleri........................................................................27
2-DERV OSMNIN RLERNN TAHLL....................................................32
A- DN........................................................................................................................32
1- Allah..........................................................................................................32
2- Kitaplar......................................................................................................36
3- Melekler....................................................................................................37
4- Ayet ve Hadisler........................................................................................37
a) Ahsen-i Takvm.............................................................................37
b) Ev Edn.........................................................................................37
c) Fefirru............................................................................................38
) Fergab............................................................................................38
d) kr................................................................................................38
e) nna
leyhi
Rciun......................................
.................................38
f) Kabe
Kavseyn.....................................
..........................................39
g) Knt
Kenz........................................
...........................................3
9
h) La-ilahe
llallah...................................
........................................39
)
Levlke........................................
...............................................
..40
i) L
Maallah....................................
............................................
....40
j) Men
Aref
............................................
........................................40
5- Peygamberler
.................................................
...........................................40
a) Hz.
Muhammet
.................
............................................
...............41
- Mira
(
Leyle-i
sr
)
......................................
...............42
b) Hz.
Mus
............................................
..........................................43
c) Hz.
Yakup,
Hz.
Yusuf
............................................
......................43
6- Drt
Halife
............................................................
...................................44
7- Dier
Din
Unsurlar........................................................
...........................44
a) Cennet-Cehennem ........................................................................44
b) Maher...........................................................................................45
c) Gnh............................................................................................45
) Mslmn, mmet........................................................................46
d) Mnkir...........................................................................................46
B- TASAVVUF..........................................................................................................47
1- Ak............................................................................................................47
2- Tevhd, Vahdet ( Vahdet-i Vcd) ...........................................................49
3- Vuslat........................................................................................................53
4- Msiv, Kesret...........................................................................................55
5- Gnl.........................................................................................................57
6- Halvet,
Uzlet............................................................................................60
7- Ezel, Bezm-i Ezel......................................................................................63
8- Hakkat......................................................................................................64
9- Btn, Zhir...............................................................................................64
10- Nefs...........................................................................................................65
11- Hayret........................................................................................................69
12- Terk...........................................................................................................69
13- eyh, Mrit, Dervi, Slik, Tlip, Rgp, rif, k, Evliy, Asfiy......70
14- Zikr............................................................................................................76
15- Sr..............................................................................................................78
16- Dnya........................................................................................................80
17- teki Dnya, Ahiret..................................................................................83
18- Fen, Fenfillah Bek, Bekbillah.........................................................85
19- lm-i Ledn................................................................................................87
20- Tasavvuf....................................................................................................87
21- lm-i Ry.................................................................................................88
22- rfn.............................................................................................
........... 89
23- Hidyet......................................................................................................89
24- Himmet......................................................................................................89
25- Tecell( Tecell ) ......................................................................................90
26- Zhit..........................................................................................................92
27- Cezbe.........................................................................................................92
28- Dergh.......................................................................................................93
29- Nr.............................................................................................................95
30- Dert-Dermn.............................................................................................97
31- Perde Dmek, Perde................................................................................99
32- Tr, Tavr- Beer.......................................................................................99
33- b- Hayat...............................................................................................100
34- Deniz.......................................................................................................100
35- Sadef, nci...............................................................................................102
36- Top, evgn............................................................................................102
37- Mh.........................................................................................................103
38- arp........................................................................................................104
39- em,
Pervne.......................................................................................
..105
40- Blbl,
Gl,
Glistn,
Glizr................................................................106
41- Zlf..........................................................................................
................108
42- Ar...................................................................................................
........109
43- Fark,
Cem............................................................................................
..109
44- Tecrd.........................................................................................
.............110
45- Kurb,
Kurbet......................................................................................
.....110
46- lem.......................................................................................
.................111
47- Masal
Unsurlar........................................
...............................................11
2
a) AnkKf.........................................
...........................................1
12
b) Mecnn......................................
............................................
......112
48- Hristiyanlk
ile
lgili
Unsurlar.........................................
........................112
a) Deyr........................................
............................................
.........112
b) Znnar......................................
............................................
.......113
49- Baz
Mutasavvflar....................................
..............................................113
a) Mansr......................................
............................................
.......113
b) Seyyid
Nizamolu...................................
...................................115
50- Tarih
ahsiyetler...........................
.................................................
.......116
a) Cemd......................................
............................................
.......116
b) Keykvus....................................
............................................
.....116
c) Ebu
Cehl........................................
............................................
..116
)
Firavun........................................
...............................................
.116
III.
BLM:
DERV
OSMNIN
LH
MECMUASININ
TRANSKRPSYONLU METN.............................................................................117
a) Transkripsiyon Sistemi...........................................................................117
b) lh Mecmuasnn Transkripsiyonlu Metni..........................................118
KAYNAKA............................................................................................................209
DN-TASAVVUF TERM VE KAVRAMLAR DZN......................................211
ZET........................................................................................................................218
SUMMARY..............................................................................................................220
EK: ORJNAL METN.............................................................................................222
KISALTMALAR
A.g.e.
:Ad geen eser.
A.g.m.
:Ad geen makale.
A.g.y.
:Ad geen yer.
Ans.
:Ansiklopedi.
A..
:Ankara niversitesi.
Bkz.
:Baknz.
C.
:Cilt.
MEB
:Mill Eitim Bakanl.
OSAV
:Osmanl Aratrmalar Vakf.
S.
:Say.
s.
:Sayfa.
TDK
:Trk Dil Kurumu.
TDV
:Trkiye Diynet Vakf.
v.d.
:Ve dieri.
Yay.
:Yaynlar.
yy
:Yz yl.
GR
Trk
tasavvufu,
Trklerin
slmiyeti
kitleler
halinde kabulnden sonra olumaya balamtr. Tasavvuf
cereyanlarnn ilk merkezleri 10. yyda Horasan; 11.
yyda Herat, Merv, Niabur, Buhara ve Fergana ehirleri
olmutur. Tekke Edebiyatnn kurucusu olan Hoca Ahmet
Yesev, 12. yyda Orta Asyada slm Trklerin yaay
ve kltr ile birletirmi, eitici-retici iirleri
ile halk aydnlatmtr. Onun yetitirdii derviler
farkl corafyalarda yaayan Trkler arasnda dolaarak
tasavvuf fikirleri yaymlar ve yeni bir medeniyetin
domasna nclk etmilerdir.
13. yyda Anadolu sahasnda Tekke Edebiyatnn
ncleri balangta Orta Asyadan gelen dervilerdir. Bu
asrda Anadoluda yaayan halk; buhranlar, isyanlar ve
istilalarla muzdariptir. Bu sosyal romantizmin iinde
kurulan tekkeler; insan gnllerini aka ve Allaha
kanatlandrmakla topluma bir mit, bir huzur ve teselli
kayna olmutur. Bylece Anadoluda Trkmenler arasnda
tekkeler vastasyla bir tasavvuf hayat balamtr.
Bu hayatn edeb mahsulleri gerek dil, gerek vezin, ekil
ve syleyi bakmndan ok daha mill olan Trk Tekke
Edebiyatn
dourmutur.
Tekke
iiri,
Anadoluda
Trkenin en gzel bir ekilde olgunlaarak yerlemesini
salamtr. Bu edebiyatn en kuvvetli temsilcisi 13. yy
Anadolusunda Yunus Emredir.
10
18. yya kadar Tekke Edebiyat geliimini srdrm

ve nemli ahsiyetler yetitirmitir.1
18. yyda ve
sonraki yzyllarda Tekke Edebiyat genel olarak bir
duraklama ve gerileme dnemi iinde olduu eitli
kaynaklarda belirtilir; ancak 18 . yydan sonraki Tekke
Edebiyat zerine yeterli aratrmalar yaplmamtr.
Orta Asyada Ahmet Yesev ile balayan Trk Tasavvuf
iiri; Trkistan, Horasan ve Anadoluda en stn seviyeye
Yunus Emre ile ulamtr.2
Kadrosunda
Divan
airleri
ile
birlikte
Saz
airlerini de bulunduran bu edebiyat, Halk Edebiyat ile
Divan Edebiyatn biribirine yaklatran bir edebiyat
kprs vazifesi grmtr.3
17. yy Osmanl Devleti iin duraklama dnemi olarak
kabul edilir. Bu yzylda edebiyat, siyas durumdan
farkl bir gelime gstermi ve altn an yaamtr.
Bu yzyln tasavvuf hayatnn ve byk bir gelime
gsteren Tekke Edebiyatnn zelliklerini u ekilde
zetleyebiliriz.4
1- Tasavvuf tarihinde nemli bir yer igal eden Aziz
Mahmut Hdy Efendinin kurduu Celvetiyye Tarkat bu
yzylda ortaya kmtr.
Mevleviyye Tarkat stanbulda bu yzylda etkin ve
yaygn olarak temsil edilirken, idarecilerin kendilerine
yaknlndan dolay det bir devlet tarikat haline
gelmitir.
Yine Kdiriyye Tarkat bu yzylda stanbula girme
imkn bulabilmitir.
2- Halvetiyye ve Kdiriyye Tariktna bal pek ok
ubeler kurulmutur. Kurulan bu ubeler vastasyla
tariktlarn toplumda tesir ve yaygnl artm, mrid
halkalar genilemi ve her bir ube bakent stanbulda
temsil edilmek iin gayret gstermitir. Mutasavvflar
halktan, mnevver kesimden ve devlet adamlarndan byk
sayg grmlerdir.
3- Bu dnemde yetien eyhlerin byk bir ksm
medrese
tahsili
grm,
azmsanmayacak
bir
blm
1
Osmanllarda tekkelerin ayr bir nemi vard. O dnemlerde tekkeler gnl terbiyesi mektebidir,
gzel sanatlar akademisidir, bilgi ve iletiim merkezidir, spor alandr, ifhnedir, siys, asker,
itim, ve iktisd ahlkn, birlik ve beraberlik ruhunun ilmek ilmek ilendii yuvalardr.( Necdet
Ylmaz, Osmanl Toplumunda Tasavvuf, OSAV Yay., stanbul 2001,s. 25.)
2
Abdurrahman Gzel, Tekke iiri, Trk Dili, Trk iiri zel Says III, TDK Yay., Ocak-Haziran
1989, s. 254-256
3
Nihat Smi Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, MEB Yay., stanbul 1988, s. 216.
4
17. yy tasavvuf hayat ve Tekke Edebiyatnn zellikleri iin bkz. Necdet Ylmaz, Osmanl
Toplumunda Tasavvuf, OSAV Yay., stanbul 2001,s. 23-26; Hseyin Akkaya, Abdlahad Nr ve
Divan, Kitabevi Yay., stanbul 2003, s. 43-48; Abdurrahman Gzel, Tekke iiri, Trk Dili-Trk
iiri zel Says III, TDK Yay., Ocak-Haziran 1989, s. 263.
11
mderrislik ve kadlk gibi grevleri hak etmekle

birlikte slm ilimlerin her alannda eserler ortaya
koymulardr.
4- Tekkeler edebiyat, msik ve hat sanatnn en
byk hmsi olmu, bir ok mutasavvf bu alanlarla
ilgilenmi, sonuta bu alanlarda byk bir gelime
salanmtr. Ayrca bu yzylda pek ok air bestekr
yetimitir. Dervi Osmn da bunlardan birisidir.
5- Sesli zikir meclislerinin ayrlmaz bir paras
olan msik ile devrn ve semn din snrlar ap
amad tartma konusu olmutur.
6Muhyiddin
Arab
ve
Mevln
Celleddinin
fikirleri bu asrn mutasavvflarnca byk bir kabul
grm, bu iki mutasavvfn eserleri zerine erhler
yazlmtr.
7- iir ve iirde ilenen tema asndan Yunus
Emrenin tesiri 17. yy sfleri zerinde kendini kuvvetle
hissettirmektedir.
8- Bu yzylda Tekke airleri, nceki devirlerde
olduu gibi iirlerinde hem aruz veznini hem hece veznini
kullanmlardr. Her iki vezni mtereken kullanmakla
birlikte Tekke Edebiyat rnlerinin byk ounluu daha
ziyade aruz vezniyledir. Ancak aruz vezni kullanlrken
aruzun hece veznine uyan kalplar tercih edilmitir.
9- nceki devirlerde olduu gibi bu yzyda da tekke
airleri
kafiyede
serbest
davranmlar;
iirlerinde
zengin, tam, yarm kafiyeleri kullandklar gibi, bazan
kafiyeye yer vermeyip rediflerle yetinmiler, bazan de
kulak
iin
kafiye
ilkesini
esas
almaktan
ekinmemilerdir.
10- 17. yyda din-tasavvuf eserler veren airlerin
dili, takipisi olduklar nceki devirde yaayan tekke
airleri gibi ortalama bir dildir. Mutasavvf airler,
iirlerinde yer alacak kelime ve terkiplerin halk
lisanna
yerlemi
olanlarndan
eilmesine
dikkat
etmilerdir. zellikle hece vezni ile yazlan iirlerde
yabanc kelime ve terkipler daha da azalr; onlarn
yerine sade ve klfetsiz bir Trke kullanlmtr;
ataszler, deyimler ve halk syleyileri iirlerde yer
almtr.
Bu asrn mehur tekke airleri unlardr5: dem
Dede, Aziz Mahmud Hd, Niyzi-i Msr, Zelil, Adl,
Zakir, Lmekn Hseyin, Dervi Osmn, eyh, Abdlahad
Nr, Ali Nak, Olanlar eyh brahim, Elmal Sinan
Gzel, a.g.m., s. 263.
12
mm, Geda Musl, Dervi Himmet, Dervi Mehmed, Sunullah

Gayb...
17. yy en fazla air yetitiren dnemlerdendir.
Dervi Osman da bu dnemde yetimi Halvet bestekr bir
airdir.
I. BLM: DERV
OSMN
1)Hayat (?-1684):
17. yyda yaam olan airimizin doum tarihi
bilinmemektedir. Kaynaklarda Nefes Anbar eyh Osman
13
Efendi eklinde anlmaktadr.6 Dervi Osmn, Kayserili

mutasavvf bestekr bir airdir. Onun hakknda en geni
bilgiyi eyh Mehmet Efendi, Vakyil Fuzalda
vermitir.
airimiz eri ilimleri tahsil ettikten sonra Abaza
eyhi diye bilinen Bayram eyhi Abdrrahim Efendiye
intisp etmi ve onun zkir bas olarak 1044(1634-35)
tarihinde stanbula gelmitir.7 eyhinin IV. Murat
tarafndan idam ettirilmesinden sonra seyr slkunu
tamamlamak iin devrin byk Halvet eyhlerinden eyh
Abdlahad Nr Efendiye intisp etmitir8. eyhinin
himmetiyle Bostanzde Yahya Efendiye mlazim, daha
sonrada Krkl medresede mderris olmutur. Buradaki
grevinden ayrldktan sonra memleketi olan Kayseriye
hilafetle halk ird etmesi iin gnderilmitir. Ayn
zamanda buradaki Sahibiye Medresesine de mderris olarak
atanmtr. Babasndan kalan evin yanna bir semhne
yaptrm ve ird faaliyetlerine devam etmitir. Bu
dnemde Kayseride byk bir kesim ona intisp etmi ve
onun ird halkasna girmitir.9 Bir mddet sonra
mderrislii de brakarak tekrar stanbula dnm,
skdarda emsi Paa Camiine vaiz ve Zaviyesine postnin olmutur. Sonra da Tercman Yunus Tekkesi (Draman
Tekkesi) post-nini, ardndan Abdullah Sadi Efendinin
H. 1054/1644te vefat ile boalan tekkenin postninliini ve caminin vaizliini stlenmitir. Uzun sre
bu vazifeyi srdrdkten sonra 1095/1684 senesinin
Reblhirinde
vefat
etmitir.
Vakyil-Fuzalda
airin emsettin Paa Zaviyesinda eyh mer Efendinin
kabri
civarna
defnedildii
belirtilirken
Mecma-i
Tevrihte defin yeri olarak eyhlik yapt Draman
Zaviyesinin mihrb gsterilmitir. Veftna Muhammed
Nazm Efendi tarafndan tarih drlmtr:
Hasret ile Nazmiy trh-i fevtini didim.
6
Mehmet Sreyya, Sicill-i Osman 4, Tarih Vakf Yurt Yay., stanbul, 1996, s. 1296.; Mehmet Nail
Tuman, Tuhfe-i Nil, Divan airlerinin Muhtasar Biyografileri, (Hazrlayanlar, Cemal KurnazMustafa Tatc) Bizim Bro Yay., 2001, s. 650.
7
Mehmet Sreyya, a.g.y.
8
Kaynaklarda airimizin tarikat deitirdii sylenmektedir. Ancak airimiz eyhi ldrlnce seyr
slkunu tamamlamak iin baka bir eyhe balanmtr. Mutasavvflarca Allaha ulamak iin hangi
tarikatte olduun nemli deildir. nemli olan takip edilen yolun kiiyi Allaha ulatrmasdr.
9
Dr. Necdet Ylmaz, Osmanl Toplumunda Tasavvuf, Osav Yay. , stanbul 2001, s. 221; eyh
Mehmet Efendi, akaik-i Numaniye ve Zeyilleri, Vekayil-Fuzal, C.1, Nere
Hazrlayan,Do. Dr. Abdlkadir zcan, ar Yay., s.579-580. Mehmet
Sreyya airin Kayseriye dnn ve dier bilgileri vermiyor. Bkz.
Mehmet Sreyya, Sicill-i Osman, C.3, s.460; M. Fatih Kksal,
Kayserili Divan airleri, s. 76-77.
14
Vh ud blbl-i Tevhd cennet bezmine

(sene 1095)
Vefatyla boalan tekkenin post-ninliini s
Mahv Efendi stlenmitir.10
airin hayat hakknda elimizdeki bilgiler bundan
ibarettir.
2)Tarikat:
Dervi Osman, eri ilimleri tahsil ettikten sonra
Bayram11 eyhi Abdrrahim Efendiye intisp etmitir.
1634-35 senesinde eyhi ile birlikte zkirbas olarak
stanbula gelmitir. Abaza Mehmet Paay isyana tevik
edenin Abdrrahim Efendinin olduunun ileri srlmesi
zerine Abdrrahim Efendi IV. Murat tarafndan idam
ettirilmitir12. Bunun zerine airimiz seyr slkunu
tamamlamak
iin
Abdlahad
Nr
Efendiye
intisp
etmitir.
airimiz
Halvetiyye
tarikatnn
emsiyye
ubesinin Sivasiyye koluna mensuptur.13 Mehmet Sreyya
airimizin Gleni olduunu sylemektedir.
airimizin
hangi
tekkelere
postnin
olduunu
hayat blmnde deindik.
17.yyda Anadoluda tarikatlarn tesir ve yaygnl
artmtr. Bu yzylda Osmanl Anadolusunda faaliyet
gsteren tarikatlarn banda yaygnlk ve etkinlik
bakmndan Halvetiyye gelmektedir. Tasavvuf tarihinde en
ok kol ve ubeye sahip olmas itibar ile Halvetiyyeye
tarikat fabrikas da denilmitir.14
Halvetlikin
temeli
14.
asrn
ikinciyarsnda
Kermddin Ah Muhammed Halvet tarafndan atlmtr.
Kurucusu ise yeeni ve halifesi mer Halvetdir. Ancak
tarikatn tm esaslarn tam olarak tespit eden ve
tarikat daha geni bir corafyaya yayan pr-i sn ve
Halvetiyye taifesinin seyyidi olarak anlan Seyyid
Yahy irvandir15. Bu tarikat ismini kurucusundan
almtr. mer Halvet Tebriz, Msr, Hicaz gibi yerlerde
10
Necdet Ylmaz, a.g.y.; M. Fatih Kksal, a.g.y.; Hafz Hseyin Ayvansaray, a.g.y.; eyh Mehmed
Efendi, a.g.y.; Mehmet Sreyya, a.g.y.; Mehmet Nail Tuman, a.g.y.
11
Safevye, Bayramye, Halvetye Tarikatlar ayn kkten gelmi ve onlarn geliimleri farkl
istikamette olmutur. Safevlik i bir renkle devlet haline gelip, Snni Osmanlnn karsndaki en
byk g halini alrken, Bayramlik II. Murad Dnemide nemli bir tefti geirmi ve daha sonra
Bayramlikin bir kolu olan Hamzavlik mthi bir Osmanl takibatna uram, buna kar Halvetlik
Osmanl topraklarnda Safevlike rakip olarak desteklenmitir. (Saim Sava, !6. Asrda Anadoluda
Alevlik, Vadi Yay., Ankara 2002,s. 146.)
12
Necdet Ylmaz, a.g.e, s. 319-320.
13
M. Fatih Kksal, a.g.e., s.76.; Ylmaz, a.g.e., s.220-221.
14
Abdlbk Glpnarl, Trkiyede Mezhepler ve Tarikatler, stanbul 1969, s.205.
15
Ramazan Muslu, Osmanl Toplumunda Tasavvuf (18. Yzyl), nsan Yay., stanbul, 2003, s.63-65.
15
ird faaliyetlerinde bulunmutur. Bu zt tenha yerlerde

ibadet ve zikretmeyi ok sevdii ve bo bir nar
aacnn iinde halvet hayat yaad iin bu tarikat
onun
yaamna
izafe
edilerek
Halvetiyye
diye
adlandrlmtr.
Halvetiyyede
seyr slk nefis mertebelerini
aarak tamamlanr. Nefs-i sfiyyeye ulamak iin Allahn
yedi ismi (L ilahe illallah, Allah, H, Hakk, Hayy,
Kayyum, Kahhar) zikredilir. Tarikatn esasn kelime-i
tevhid zikri, ak ve gizli yedi ismi ile megul olma,
vekyi ilmiyle kalbi tasfiye ve tabirle tevil etme
oluturur.16
Tarikatn
virdleri,
Yahya-y
irvan
tarafndan tanzim edilen vird-i settrdr. Sonradan
Halvetiyye ubelerinin kurucular olan eyhler kendi
itihatlarna gre bu virdde deiiklik yapmlardr.17
Halvetlik
Anadoluya
Seyyid
Yahya-y
irvn
18
tarafndan girmi ve drt
ana kola ayrlmtr. 19
1-Rueniyye: Aydnl Dede mer Ren (. 1504 )
tarafndan kurulmutur.
2-Cemliyye: Ceml-i Halvet(. 1457) tarafndan
kurulmutur.
3-Ahmediyye: Ahmed emseddin b. sa Marmarav (15041505) tarafndan kurulmutur.
4-emsiyye: emseddin Sivas(. 1597) tarafndan
kurulmutur.
3)Eseri:
airin iirlerinin toplanm olduu bir ilah
mecmuas vardr. Bu yazma Milli Ktphnede u ekilde
kaytldr:
Yz. F.B. 217/2
eyh Omn Kayseril, [.../1905 H. /1682 M.]:
16
Halvetiyye, slam Ansiklopedisi, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, stanbul 1997, C. 15, s. 394.
Cemal Kurnaz-Mustafa Tatc, mm Sinan Hayat ve iirleri, Aka Yay., Ankara 1998, s. 11-12.
18
Akkoyunlular devrinde randa ok etkili olduklar anlalan Halvetiyye mensuplar , Safevlerin
ran ve Azerbaycana hakim olmalarndan sonra bu lkede barnamayp , Anadolu ve Msra kamak
zorunda kalmlar; ilk frsatta bakent stanbula gelerek devlet byklerinin destei ile tekkeler
kurmulardr ve bu lkelerde ilie kar mcadelenin n saflarnda yer almlardr.
Osmanl Devleti, Anadoluda Safev halifeleri tarafndan yrtlen ilik propagandasna
kar, ilikte olduu gibi Ehl-i Beyt sevgisini n plana karan Halvetiyye Tarikatn
desteklemitir. Anadoluda ve Rumelide en ok yaylan Snn tarikatn Halvetlik olmas bu
bakmdan anlamldr. ( Saim Sava, 16. Asrda Anadoluda Alevlik, s. 144-146.)
19
Halvetiyye ve kollar iin ayrntl bilgi iin bkz. Halvetiyye, slam Ansiklopedisi, C.15, TDV
Yay. , stanbul 1997, s. 393 v.d.; Enver Behnan apolya, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, Trkiye
Yaynevi ,1964, s. 172 v.d.; Ylmaz, a.g.e., s.53-251.
17
16
lhiyt. 38-56 230x150-168x100mm, 17 st. ,

Rika,
Muhammed emsuddin 1232 R. Evvel, Cedid Avrupa
szb
ve cetveller krmz siyah bez srtl, yeil
kat kapl cilt.
Yazma Hicr 1232de Seyyid Muhammed emseddin
tarafndan istinsah edilmitir. Yazmann ilk blmnde
(1b-38b) Dervi Osmnn intisp ettii Abdlahad Nr
Efendinin Divannn bir nshas vardr. kinci blmde
(38b-56a) ise airimizin iirleri bulunmaktadr. Bu
blmde 84 iir mevcuttur.
airin iirlerinin topland bu mecmuadan baka
imdilik- eseri yoktur.
4- Sanat:
Osmn, Dervi
Osmn, eyh Osmn ve Osmn Dede
mahlaslar ile iirler yazan airimiz, iirlerinde din
ve
tasavvuf
konular
ilemitir.
Mehmet
Sreyya
airimizin mahlassz iir ve ilahilerinin bulunduunu
belirtmitir. Ancak bu iirlerine rastlayamadk.20
Dervi Osmn bu blmde dil ve slp zellikleri
ile ele almay uygun grdk.
a) Dil:
17. yy. edebiyatmzda Arapa ve Farsa kelimelerin
daha da oald bir dnemdir. Ancak Tekke iirinde
olduka sade bir dil kullanlmtr.
yi
bir
medrese
eitimi
alan
airimiz
dier
mutasavvf airler gibi inan ve dncelerini geni halk
kitlelerine yaymak iin sade bir dil ve samim bir
anlatm kullanmaya zen gstermitir. iirlerinin din ve
tasavvuf mahiyette olmas onu yer yer Arapa ve Farsa
kelimeleri kullanmaya itmitir. Ancak airimiz bu hususta
arya kamam, halk diline yerlemi kelimeleri
semitir. 17. yyda
tekke ve derghlarla i ie olup
tasavvuf kltr ile yetien halk, mutasavvf airlerin
iirlerini anlamakta zorlanmamtr.
Dervi Osmn, dier mutasavvf airler gibi dil ve
anlatmda Yunus Emrenin yolunu takip etmitir.
20
Mehmet Sreyya, a.g.y.
17
Dervi Osmann iirlerinde Trke fakat

kullanlmayan arkaik kelime ve ekler vardr.
anda
Arkaik kelimeler:
Anda: onda; anunn: onun iin. Pek ok yerde o
kii zamiri iin a kullanlmtr.
Bugn bunda alayalum
Yarn anda glmek in
d ile bil balayalum
Vilini bulmak in
16/1
Dern Dervi Omn sen alep l val- dilde ey
Anun gice v gndz fir u h u zrum var
37/5
barlk: varlk
ltift itmez den dnyya hi
Yklenp ayd itmez aun barln
23/2
birle: ile
Def-i keret birle old nki adan feth-i bb
Vadetyem vadetyem vadetyem vadet
Klli eyin hlik old ib- msteb
2/1
Crm iyn ide ne-i albini ol riyz
Nefsm emmresinden l beni y Rab al
Eyle glm nesini kend au birle
aa hi itmez iat nefsm emmresi
Yo yere arc old eyvh mrm sermyesi
18/4
esrk: sarholuk
Ztn fehm eyle ki sensin udnun mahar
Srrn fehm iden rif d u hem esrkdedr
60/3
ss: sahip
aflar kisb ider cnum
Vilinden mdm var
Benm lf ss Sulnum
Vilinden mdm var
38/1
ire: ierde
ud ltf eyleyp ld abbi silkine slik
Bugn bzr- a ire benm bu zge krum var
37/3
irelden: nceden
Beni Mecnn iden dim tecell-y cemlindr
18
relden cezbe-i Mevl baa mahv eyledi var

39/2
kaan kim: ne zaman ki
aan kim l dise slik bu ey cmle l olur
uhr ider au zt olup are alur dery
15/2
kan: hani
Sende ey fil neyler bu nisyn
an ahd u peymn yevms-sitde
11/1
kandesin: nerdesin
andesin ey mrid-i kmil meyi serveri
andesin ey srr- Amed bar-i ztu gevheri
81/III/1
kendzini: kendinizi
H srrn idrk iden fehm eyledi kendzini
Kendzini fehm eyleyen mav itdi r- beer
22/3
ol: o
Rh- aa varlmaz bulamaynca mridi
Dervi Omn(dan) nahat al iri ol izzete
49/5
od: ate
Her dem bu cn a odna yana salarum
Bir cn ki ema yanmaya pes ya ne salarum
73/1
zge: baka
ud a benm mrm ki bir zge safdur bu
Sebebdr rh- tai ire irfna seer ikri
19/7
sayr: sa, shhatli, yaayan
Bu sze mnkir olanlara sen Omn am yeme
Sa olanlar l al sayr bilmez nidgin
17/4
ol: u
Ey gl ge amudan ha bezetdm seni
ol serr-i rifata her zerre mha bezetdm seni
20/1
ular: unlar
ular kim derd-i yri bildi dermn
Grh- evliy v afiydur
66/4
talmak: dalmak
Dnderelm dergha yz
19
T ki aa ala iz
O derydan bir areyz
Cehd idelm talma in
16/3
tolup: dolup
15/2
ton: giysi, elbise, don
lem-i manda ben irmi idm n vadete
Geyeli bu ten onun ddk o dem kerete
77/1
turmak: durmak
At gzyan urma yanup nr- firyla
Nus- albi l eyle gel imdi o ubrum var
37/4
urunmak: vurunmak, giyinmek
Yine ister bu beden cn terkini urmaa dil
Cnum ayurdum irmege ol cenb- arete
77/2
yai: gzel
Dim ikr it dilinde Dervi Omn Rabbini
Bulmadum hi ikr-i Mevl gibi ya krn
75/5
yosa: yoksa
Dd kemend-i aua uslanmadun gl
Yosa seni kemend ile zindna salarum
73/3
Yine gnmzde kullanlmayan dnemezem
ekline rastlanmaktadr.
urbet-i dildr iken ben urbete ddm meded
Dn gn alarum dgemezem firate
77/4
ifade
Ekler:
-uban, -ben: -arak, -erek;
ayndr.
Pervz uruban ualum
Dost ilimine gelm
Varlumuzdan geelm
Var ile var olma in
-(i)p
ekinin
grevi
ile
20
16/2
Ahd itmi idm a ile bezm-i elestde
Dil mlkini pk eyleyben varum yadum
63/3
-sar: -acak, -ecek
Bilmedm saa ly bir ibdet ben y lah
Bilrm ki eylemim her nefesde bir gnh
Rz- maer nice olusar bilemem lmi h
18/3
Vezne uyum salanmas iin k Tarz Halk iirinde
olduu
gibi
kelimelerin
birletirilerek
sylendii
grlmektedir.
Bunlara:
nidem,
nidgin,
nidersin,
niderler,
neyler
...
eklindeki
kullanmlar
verebiliriz.
lh nidem derde yo dermn
Falu ile eyle sen bize isn
11/2/1
lem-i ahirde alan ayr bilmez nidgin
lemi albinde olan srr bilmez nidgin
17/1
Arapa ve Farsa kelimeleri vezin gerei halk
syleyiine uygun olarak kullandna da rastlyoruz.
Nefsi, nefis eklinde kullanmas bunu rneklemektedir:
Nefis lr dergha dner
Pervne-ve em yanar
a emrine boyun sunar
Fermn- ikrullah ile
58/5
b)slp:
Yunus Emre bitmez tkenmez bir kaynak olarak tekke
airlerini asrlar tesinden srekli beslemitir. Onun
slp zelliklerini Dervi Osmnn iirlerinde de grmek
mmkndr.
Dervi Osmann, Yunus Emrenin yan sra mutasavvf
birer air olan Seyyid Nizamolunun (Seyyid Seyfullah)
ve eyhi Abdlahad Nr Efendinin
etkisi altnda
kaldn grmekteyiz.
airimizin iirlerinde Abdlahad Nrninkine benzer
ifadeler, kullanmlar ve redifler gze arpmaktadr. Her
21
ikisinin de Halvet bir air olmas muhtevann da ayn

olmasn
dourmutur.
Benzer
ifadelerden
bazlar
yledir:
36. iirin ilk drtl ile Nr Efendinin aada
verilen 115. iirindeki drtlk arasnda benzer ifadeler
vardr.
laru sermyesi
a sermye
d ile ikrullah imi
Nr(-) Hdnu myesi
Mevlya
d ile ikrullah imi
ile
36/1
Zikrullah
Slik kalbine mye
Uladurur
ol
Yanalum zikrullah
115/4
Dervi
Osmnn
aadaki
drtl
ile
Nr
Efendinin 4. iirinin 2. drtl arasnda benzer
ifadeler vardr.
Ald vulat glleri
vahdet glleri
Blbl fin eyle fin
blblleri
Terk eyle gel bu illeri
cnn illeri
Blbl fin eyle fin
Hakdan yana
4/2
Ald
Feryd ider
Grindi
Gel gidelm
54/1
Dervi Osmnn 58. iirinin 4. drtl ile Nr

Efendinin aadaki drtl arasnda benzerlik vardr.
km-i irp ulmet gider
ikrullah kalbi nr ider
Nr- ud nasb ider
ider
Gl aflar kisb ider
ider
Mihmn- ikrullah ile
ile
58/4
klar mesrr
Glleri mamr
Yanalum ikrullah
115/1
16. yy Tekke Edebiyatnn baarl temsilcilerinden

biri
olan
Seyyid
Nizamolu(Seyyid
Seyfullah)nun
etkileri, Dervi Osmann iirleri zerinde olduk- a
22
fazladr. Yaad devirde ve sonraki asrlarda tesirini

devam ettiren bu mutasavvf air, Dervi Osmandan 83 yl
nce 1601de vefat etmitir. airimiz onun eserlerini ve
iirlerini okuyarak ondan feyz alm ve onu mridi
olarak grmtr. Mecmuadaki 30. iir Seyyid Nizamoluna
yazlmtr. Bu iirin nakarat dizesinde mutasavvfmzn
ismi Seyyid Nizamolu deil de Seyyid Nizm-zde
eklinde gemektedir. iirde airimiz, mridinin isminin
Seyfullah olduunu belirterek onun kendisinin mridi
olmasndan dolay Allaha kretmekte ve mridinin
zelliklerini dile getirerek onu vmektedir.
Nr- tevd ile glm dim zdedr
Drr-i meknn isterm meylm benm derydadur
A- aa mbtel olal albm sdedr
amdlillah mridm Seyyid Nim-zdedr
Mye-i tevd iridi gl gibi ben blble
sitn- Seyyide irdi ve ld ulule
Ltf- a itdi taallu andan irdi silsile
smi Seyfullahdur hem bn seyf-i ud
Kime unduysa o seyf-i ikmeti itdi ed
Nefsiyle lan cihd old akatde fen
Mrid-i kmil mkemmil seyyid sdt idi
rif-i billah idi hem ar- evt idi
aret-i au muaa ztna mirt idi
Himmet itdi saa Omn ol azz-i kmrn
Himmet ile irdi andan bize n ird- cn
Rz u eb dilinde tekrr ile bu virdi ayn
30
Dervi Osmnn Seyyid Nizamolunun
nazireleri vardr. Seyyid Nizamolunun,
iirlerine
Hidyet bbnn mft- tevd

Hakikat leminin r- tevd21
beyiti ile balayan iirine Dervi Osmn ,
21
Canan zdemir, Seyyid Nizamolu Divan, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
(Baslmam) Yksek Lisans Tezi, Anakara 1996, s. 62 (37. iir).
23
Haiat bbnu mift tevd

Aar yol vadete vllahi tevd
65/1
beyiti ile balayan bir nazire yazmtr.
Yine Seyyid Nizamolunun,
Her crmme ya Rabbena
syanna
yoktur
aded
Estafirulla el-m
Hay ebed
Vafirlen zenben
meded
Estafirulla el-m22
m
drtlkleri ile balayan iirine
Ey
slere
vhd
sen kl
Estafirulla
el-
Dervi Osmn,
Sehv ile ldum a

Ey dir Ferd
amed
Estafirullahil-azm
Dmlere
sensin sened
Ram eyle y Rab l a
snna
yodur aded
Estafirullahil-azm
Estafirullahil-azm
72/1,2
drtlkleri ile balayan bir nazire yazmtr.
Seyyid Nizamolunun divanndaki 163. iirine Dervi
Osmnn naziresi
vardr:
Seyyid Nizamolu,
Kim ki bilmez kendsn mabd bilmez nidn
Bu cihna gelmeden masdu bilmez nidn23
Dervi Osmn,
lem-i albinde olan srr bilmez nidgin
17/1
Benzer ifadeler ve -n olur, neyleym, ... gibi
ortak kullanlan redifler vardr.
Seyyid Nizamolunun ve Dervi Osmnn aadaki
beyitleri arasnda benzer ifadeler vardr:
22
23
Canan zdemir, a.g.e., s. 198-199 (211. iir).

A.g.e, s. 158.
24
Hidyet eyle fazl ben fakire

falu biz fare
Olnca komyan zhd salah
ben tor rhum
273/4
6/3
Hidyet eyle
Kim anula bulam
Dervi Osman iirlerinde aruz lsn kullanmtr.

Mecmuada hece ls ile yazm olduu iirleri de
vardr. Aruz lsn kulland iirlerin bir ksm
11li hece lsne benzeyen filtn / filtn /
filn ve mefln / mefln / feln kalb ile
yazlmtr.
Musammat
gazelleri
drtlkler
haline
getirildii zaman 8li hece ls ile yazlan semalere
uygun hale gelmektedir. Mecmuadaki murabbalar hem aruz
lsne hem de 7li ve 8li hece lsne uymaktadr.
zellikle hece lsne yakn aruz kalplarnn
kullanlmas, musammat gazellerin, hece ls ile
yazlm iirlerin ve komann uyak rgsne benzeyen
murabbalarn
bulunmas,
kulak
iin
kafiyenin
kullanlmas,
airin
halk
edebiyat
geleneinden
kopmadn gstermektedir.
Trk Edebiyatnda H iirleri yazma gelenei
vardr.24
Dervi Osman da bu gelenee uymutur.
Mecmuadaki 22 ve 28 numaral gazeller H iiridir.
Hdur mnevver eyleyen alb-i selmi ser-teser
Hdur dil-i lara a- ilhden eer
Gel H ile ol in ren olasn gn gibi
A ile H diyen alur her dem ud senden
aber
Terk it hevy Hya gel Hdur saa dell olan
Serkelik itme r ol gel fil olma l
azer
H ile Omn Hya var alma bu illerde arb
Vardur glden ier dergh- Mevlya sefer
22
24
Cemal Kurnaz - Mustafa Tatc, Trk Edebiyatnda H iirleri, 2. bask, Ankara 2000, s. 1-24.
25
Tekke musikisinin icrasnda, bestelenen herhangi bir

iirin sonuna H diyelm, H efendim H, Y H gibi
ilaveler
yaplmaktadr.25
Bunu
Dervi
Osmann
35
numaral gazelinde grmekteyiz.
Blbl-i rdeyem glden nabm var benm (y
H)
anmauz
glden nabm var benm

35/1
Dervi Osmnn iirlerinde nasihat ve hitap yoluyla
anlatma, dorudan doruya anlatma, tahkiyeli anlatma,
delil ve ispat yoluyla anlatma, mecazl anlatma ve
deyimlere yer verilmitir.
airimiz
iirlerinde
ayetleri,
hadisleri
ve
tasavvuf
terimleri
anlamlarna
uygun
olarak
kullanmtr. Ayet ve hadisler anlatma g katmak ve
delil gstermek iin kullanlm ve iktibas halinde
verilmitir.
iirlerin
tahlili
yaplrken
ayetler,
hadisler ve tasavvuf terimler incelenmitir.
Tekke Edebiyatnda musiki ok nemlidir. zellikle
kyam zikir uygulayan tarikatlarda (Halvetlik,....)
musiki ibadetin bir parasdr. Devrn ve zikirde besteli
ilh ve nefeslerin okunmas, genel olarak Trk mziinin
gelimesine de vesile olmutur.26 Tekke ve derghlar ayn
zamanda
tasavvuf
mzii
eitimi
veren
merkezler
durumundadr. 17. yya baktmzda Tekke Edebiyat,
gittike oalan tekkelerden Trk musikisi ile ahenkli
cokun ve raksan ilhlerin yayld bir hava iinde
gelimitir. Yunus Emreden beri sre gelen ilhler
Tekke
iirini
daha
geni
sahalara
yaym
ve
27
sevdirmitir.
Dervi
Osmann
elimizdeki
btn
iirleri
ilhdir.
Onun
ilhleri
bestelenmi
ve
28
tekkelerde terennm edilmitir.
Bu durum iirlerin
ahenginde de kendini gstermektedir. air, ilahlerinin
bestelenme ihtimalini dnerek nakarat dizelerine ayr
bir nem vermitir. Kendisinin musikiye aina olmas
sebebiyle Necdet Ylmaz, eserinde Dervi Osman bestekr
bir air olarak tantmaktadr.29 Kendisi de ilhlerini
sylemi ve Dvd bir sese sahip olmas ve gzel ilh
25
beyhdeym
A.g.e, s.24.
A.g.y.
27
Abdurrahman Gzel, Tekke iiri , s.263.
28
Emine Yeniterzi, Divan iirinde Nat, Diyanet Vakf Yay., Ankara 1993.
29
Necdet Ylmaz, Osmanl Toplumunda Tasavvuf, s.522.
26
26
terennm etmesinden dolay Nefes Anbar diye mehur

olmutur.30
eyh,
airin
kiiliini
u
vc
sfatlarla
anlatr: eyh-i merkm, hissmend-i marif ulm,
vaznda letfet, nefsinde halvet, ho sohbet ve germ
lfet, sahib-i ecat, meclis-i tevhdn blbl-i gys,
tark- Hakkn binas, Dvd-i blend-i nefsine havs u
vm mtk, taksm ilhsine ehl-i tevhd uk, tavr
hb ve ndir...31
Mehmet Sreyya ise onu nefesinde tatllk olup
taksim
veilahisine
herkes
meftundu.
eklinde
tantmaktadr.
Deyimlerimiz ve ataszlerimiz kltrmzn birer
paras ve taycsdr, ayrca zenginliini gsteren
nemli unsurlardr. Bir bakma bunlar kullananlar
kltrnn rengine ve derinliine, kltrn yaatma
gcne iaret etmektedir. airin, dili kullan ekline
ve kulland deyimlere bakarak onun kltrne verdii
nemi grebiliriz. Dervi Osmann iirlerinde bir
ataszne rastlayabildik.
Dnyada eken ahirette bier.
Ekme gl mezrata gel abayi tomn
Kim sadet tomu ekse o sadetler bier
27/4
air, deyimleri pek ok yerde kullanmtr.
birer rnekle vermeyi uygun grdk:
akln dirmek (toplamak)
ikr-i ala avl-s ol yri
Serke olup alma menzilden geri
Aln dir olma an serseri
lib ol dergh- ey Osmna gel
1/3
etek tutmak
ut dmen-i a an elden oma zhid
al yri badan baa envr olasn sen
79/2
bel balamak
Bugn bunda alayalum
Yarn anda glmek in
d ile bil balayalum
30
31
eyh, a.g.e., s.579.

eyh, a.g.y.
Bunlar
27
Vilini bulmak in
16/1
can u ba terk etmek
Val- yri isteyenler cn u baa almad
Cn u ba terk idersen ey gl cnn sen
52/3
can u dilden (gnlden) dinlemek
Davet eyle aa Omn lib rplar
Derdi olan cn u dilden diler h u zrum
26/5
can u dilden (gnlden) gzlemek
ey izini izleyelm a rsn gzleyelm
Cn u dilden gzleyelm dost aberin alma in
16/4
can gzn amak
Cn gzi a marem-i dildr olasn sen
Efn idegr blbl-i glzr olasn sen
79/1
can u seri fed eylemek
Def eyle varl perdesin urb- vile ol
arn
Eyle fed cn u seri blbl fin eyle fin
54/3
dergah klmak
Dervi Omn a- a dim eyle aleb
Fey-i Mevl saa onsun sen seni dergh l
24/5
gzn amak
adem ba tevd-i ire a
Gzin a ol ceml-i arete ba
29/2
atei ile yanmak, atele yanmak
lib rblarun leyl nehr eyler fin
asret nr ile yand amu kevn mekn
81/II/2
kadem basmak (ayak basmak)
29/2
kebba dnmek
Cigercim kebba dnd firn ile
Gkler yzin boyad bu imdiki dunum
4/4
kebp olmak
Dervi Omn asret-i yr
emmi giryn eyledi
28
Kebb old tende ciger

orun seer yillerine
3/5
varn terk etmek
ki lem varlndan yz evirdi a eri
Varn ger terk idersen ey gl Sbn sen
52/2
varn yamaya vermek
Varn yamaya vir Omn bu yolda merd ise
amdlillah vd-yi a ire meydn bulmuam
50/5
yas etmek
Cn u dilden yas idp yirde ne kim var alasun
Dd- ha brinp ar- sitemkr alasun
81/I/1
yz evirmek
52/2
yz dndermek
Dnderelm dergha yz t ki aa ala iz
O derydan bir areyz cehd idelm talma in
16/3
Cehd idp dny v ubdan bugn yz dnderen
rdi srr- vadete gr ki ne o lemdedr
60/4
yzn yerlere srmek
Yzni yirlere srp niyz it aret-i aa
Yri alalara o kim bulasn bar- b-pyn
76/4
29
II. BLM: DERV OSMNIN RLERNN EKL ZELLKLER VE

TAHLL
1- DERV OSMANIN RLERNN EKL ZELLKLER
a) Vezin
Tekke airleri mensup olduklar tarikatn fikir ve inanlarn geni kitlelere
yaymak iin, kendilerini halk zevkine hitap eden hece vezniyle iirler yazmaya
mecbur hissetmelerine ramen, aldklar eitim ve devrin edeb temayl sebebiyle
daha ok aruz veznini kullanmlardr.
yi bir medrese eitimi gren Dervi Osman dier pek ok tekke airi gibi
elimizdeki ilh mecmuasnda genellikle aruz veznini kullanmtr. zellikle de
aruzun hece lsne uygun kalplarn tercih etmitir. Musammat gazeller drtlkler
haline getirilerek sekizli hece lsne uygun hale gelmektedir. Sema olduunu
dndmz sekizli hece ls ile yazlm bir iiri ( 3. iir ) vardr. 11. iir ise
10lu hece lsyle yazlmtr. 34, 71 ve 83 numaral iirlerin vezni ise belli
deildir, bu iirler msvedde halindedir, manzum dua gibi dnlebilir. Mecmuada
toplam 84 iir bulunmaktadr ve bunlarn hepsi ilhdir. iirlerinde kulland aruz
vezinlerini yle gsterebiliriz:
1-Bahr-i Remel:
Feiltn
(filtn)
/
Feiltn
/
Feiln
(fln): 7. iir bu kalpla yazlmtr.
Filtn / Filtn / Filn : 1, 9, 23, 31, 53,
67 ve 70. iir.
6 iirde kullanlmtr.
Filtn / Filtn / Filtn / Filn: 2, 10, 12,
17, 18, 20, 21, 24, 25, 26, 27, 30, 33, 35, 43, 45, 49,
50, 51, 52, 55, 57, 60, 64, 74, 75, 77, 78 ve 81. iir.
28 iirde kullanlmtr. Dervi Osmann en ok
kulland aruz kalplarndan biridir.
2- Bahr-i Hezec:
Mefln / Mefln: 8, 14, 38, 47. Drt iir bu kalpla yazlmtr.
30
Mefln / Mefln / Mefln / Mefln:13,

15, 19, 28, 32, 37, 39, 46, 48, 61, 68, 69, 76 ve 82.
iir.
14 iir bu kalpla yazlmtr. iarimizin en ok
kulland ikinci kalptr.
Mefln / Mefln /Feln : 5, 6, 29, 40, 65
ve 66. iir.
6 iir bu kalpla yazlmtr.
Mefl / Mefl / Mefl / Feln: 44, 63,
79 ve 84. iir.
Mefl / Mefln / Mefl / Mefln : 42.
iir bu kalpla yazlmtr.
Mefl
/ Mefln
: 59. iir bu kalpla
yazlmtr.
3- Bahr-i
Recez:
Mstefiln / Mstefiln :36, 41 ve 72. iir bu

kalpla yazlmtr.
Mstefiln
/
Mstefiln
/
Mstefiln
Mstefiln : 16, 22, 54, 58 ve 80. iir.
4- Bahr-i
Muzri:
Mefl / filt / mefl / filn : 56, 62 ve

73. iir bu kalpla yazlmtr.
Mefl / filtn / mefl / filtn: 4. iir
bu kalpla yazlmtr.
Dervi Osmnn iirlerini incelediimizde onun
aruzu kullanrken
yer yer zihaflar ve imaleler
yaptn
grmekteyiz.
Geri
imaleler
baz
durumlarda ahengi salayan unsurlar olarak da
grlmektedir. Beyitlerde ve drtlklerde eksik
hecelere ve kelimelere rastlanmaktadr. Ancak bu
durumun
mstensih
hatalarndan
da
kaynaklanabileceini dnmekteyiz.
Aruzu hatal
kulland baz beyit ve drtlkleri veriyoruz:
Filtn / filtn / filn
lar dlar gel gidelm
Dny fendur aun hir nidelm
Fen olanlarn yolu grelm
L-mekn illeri grndi baa
53/4
31
Mefln / mefln / mefln / mefln

Yri var terk-i tecrd ol gl zhd hevdan
ge
Gedl itiyr eyle bu t u fendan ge
68/1
Murd- nefsi
terk eyle au emrine megl
ol
Cef v cevri ok bu ar- b-vefdan ge
68/4
Mefl / filtn / mefl / filtn
an- afda al ey gone dehnum
Glzr utsun blbl-i finum
Lal-i lebinden un tenene kerem l
anmaz irimeyince t sobetine cnum
em-i rhna yr pervne gibi yanup
kister olsa odur dai nm- ninum
Gkler yzin boyad bu imdiki dunum
Zt- Hdya Omn vulat delse mmkin
Dksn gzm revdur yalar yerine anum
4. iir
.
.
.
b) Kafiye ve Redif
Gerek Divan iirinde gerek Halk iirinde kafiye
vezinle beraber iirin d ahengini salayan en nemli
unsurlardan biridir. Divan iirinde kafiye sk kuralara
baldr. Halk iirinde ise kafiye daha serbest olup
yarm kafiyeler ve kulak iin kafiyeler yaygndr. Tekke
iiri,
hem
Divan
hem
Halk
iirinden
etkiler
tamaktadr. Bu bakmda Dervi Osmnn iirlerinde her
iki iir anlaynn izlerini grmek mmkndr. Halk
airleri gibi kafiyelerde esnek davrandn grmekteyiz.
Kulak iin kafiyeyi pek ok yerde kullanmtr. e ile
32
ay,
,i,u,y
birbiri
ile
kafiyeli
olarak
kullanabilmektedir. airimizin
iirlerinde her eit
kafiye rneine rastlamaktayz. En ok zengin kafiyeyi,
en az da yarm kafiyeyi kullanmtr. 3 ve 83 numaral
iirlerin belli bir kafiye dzeni yoktur.
Arapa, Farsa ve Trke kelimelerin birbiri ile
kafiye olarak kullanlmas bir hatadr. Dervi Osmann
iirlerinde bu tr kafiyelere rastlanmaktadr.
1-Yarm Kafiye: Yarm kafiyenin kullanld
iirlerde Halk iiri anlaynn izlerini
grmekteyiz.
Vadet-i aa irenler zr u bldan geer
Dim an arbn dest-i udretden ier
Nr- tevd ile virin lev-i dile ayal
iyn- cismi r ol cn yuvasna uur
Var- dnyya taallu alma ki utmaz arr
lmayan hergiz taallu bb- esrr aar
Cenb- aa tevecch eyle Omn d ile
Yum gzin ge m-sivdan a iline l sefer
27. iir
2-Tam Kafiye:Zengin
kafiyeden
sonra en
ok
kullanlan kafiye eididir.
Yolun rm sen tl- emel
afleti o yola gir olma kehel
Ermesin dirsen saa hergiz alel
lib ol dergh- ey Omna gel
1/1. drtlk
Saa ly lh tat yo
Crm ile isynumuz ayet o
Ramet barine nihyet yo
Falu ile inyet eyle bize
7/2. drtlk
Ya bri au tei ile kl it beni
r gr cemlle gline blbl it beni
ikrle ren eyle gl ehrin it al
Fey tecellsine lh yol it beni
A glm gzini baam saa y lh
Srr- Alyi ykleneym Dldl it beni
33
An zevini dilerm H dey mdm

rsn muhabbet ous snbl it beni
aldur dilinden nib Dervi Omn bulsun
cil
Her demde tze tze alm gl it beni
56. iir
Uzun
nlleri
oluturmutur.
kullanarak
da
tam
kafiye
smi seyfullahdur hem bin seyf-i ud

amdullah mridm Seyyid Nim-zdedr
30/3.
drtlk
Sen ikr amu derde devdur
Anun nimet-i ra ddur
ul- alb ile irdm ula
Ki nr ile gl ehri iydur
Olaldan mye-i tevde mezn
Bi-amdillah dernem pr-afdur
Gel d ile tevd-i uddur
Ki duydur leme bugn aldur
Yri Omn bu mi eyle icr
Saa emr olunan emr-i uddur
40.
iir
3-Zengin Kafiye: airin en ok kulland kafiye
eididir.
Genellikle bir uzun nl bir sessizden
oluturulmutur.
Def-i keret birle old nki adan feth-i
bb
Kisb-i l old baa nki be badel-fen
rir dim tecellden fen-ender-fen
34
Her nefes her dem iderm Rabbme amd en

2/1. ve 3.
drtlk
Tfl- mana nut idelden zev-i mn bulmuam
Srr- ev ednya irp lf ihsn bulmuam
Men aref dersin alaldan mekteb-i irfnda ben
urb- aa irip cn ire cnn bulmuam
nki tevd-i Enel-a glme virdi af
Zlfe ber-dr olmaa kendmi ryn bulmuam
Dutmuum dmn- a omazam elden mdm
Bam top itmege yolunda evgn bulmuam
Varn yamaya vir Omn bu yolda merd ise
50.
iir
Kulak iin kafiye:
lib-i aa gerek menzil mertib at ide
A- a ola delli dost iline azm ide
Bamaya bu kerete vadetden ala leeti
Vird-i sn-i yre blbl oluban her dem te
u nz u niy o gelr maa
Dim nz u niyz it iriesin izzete
Gel ber aflet gzin a nice bir afletdesin
Nefse nr ol bugn gel vulata ir vulata
Rh-i aa varlmaz bulamaynca mridi
Dervi Omn nahat al iri ol izzete
49. iir
iire ahenk katan ve konu btnln salamada
aire yardmc olan redif airin iirlerinde nemli yer
tutar. iirlerin ilh olmas rediflerin ayr bir neme
sahip olduunu gstermektedir. Ahengi salamada nemli
vazife gren rediflerin bir ok eidini iirlerde
grebiliyoruz:
35
1. Ek Redif: 4, 5, 6, 9, 23, 26, 30, 39, 40, 42,

53/5, 55/4, 60, 61, 63, 66, 70, 75, 77, 80 ve 84 numaral
iirlerde ek redifler kullanlmtr.
Nr- ztu mahar oldun Ebul-ervsn
aret-i mabl- Mevl vl- derghsn
Enbiynu ekmeli ld abbllahsn
Ey Resl-i far-i lem ey abb-i muterem
55/4.
drtlk
dm arb- aun mestneyem mestneyem
Yitrdm al u bilmi divneyem divneyem
Vadet deizinde bugn ar old cismm atresi
Ban- adefde olan drdneyem drdneyem
Btn lsmu urd idp knc-i nihna ireli
Terk eyledm varum amu vrneyem vrneyem
evgn- aa bam top eyledm buldum saf
Meydn- ada zhid merdneyem merdneyem
Omn cihndan klliyen a- ala ideli
Efl-i bldan gep ayneyem ayneyem
80.
iir
2. Kelime Redif: 24, 28, 31, 32, 33, 48, 50, 52, 65,
71 ve 81 numaral
iirlerde kelime halinde redif
kullanlmtr.
insn ey gl dostdan bizi gh l
Al bizi bizden uladur arete n-gh l
Kr- dnydan elem ek a ile l in
Drp a ateine krumuz h l
almayum ulmetde hergiz ren olam gn gibi
Nr- tevdi dile glde odur mh l
Dost ilinden bu ile ddm arbem dknem
Al elm ltf it uladr dost ilinden h l
24.
iir
lh an yr it baa ayr yr itme
Yzm a eyle ikrinle im efn u zr itme
36
Gl lev mcell l tecell-y cemlle

Bi-klli mahv olam y Rab giriftr- ubr
itme
Vil glsitnnda gl bir blbl-i eyd
Merref l ville anu krn r itme
ikr- mur- cnu dim tevd-i zt old
Dilerm senden ey Mevl baa ayr- ikr itme
Baa benlik icb old beni benden al eyle
Sevindir Dervi Omn aa benlii nr itme
48.
iir
3. Ek + Kelime (kelime grubu) Redif:12, 16, 19, 20,
25, 35, 37, 43, 45, 46, 57, 67, 68, 73 ve 78 numaral
iirde kullanlmtr.
Dmem bu derde ki dermn bilmem neyleym
Ysuf yitirmiem Kenn bilmem neyleym
Mhler gibi deiz iinde idm her zamn
Perde ddi araya ummn bilmem neyleym
Zt- aa
vl
idm ben ezelden dem-be-
dem
imdi ddm urbete ol kn bilmem neyleym
B-hurf u laf u avt iidrin nidem kelm
ula imdi iitmez an bilmem neyleym
Aradan Osmn mav it oma benlik billah
r n-rem meded cnn bilmem neyleym
12.
iir
4. Kelime Grubu: Kafiyenin olmad sadece kelime
grubu halinde redifler de vardr. 14, 17, 34, 36, 38, 41,
51, 54, 56, 58, 59, 72 ve 79. iirde kullanlmtr.
Geri hirde mselmnum dey
dav
ider ol
37
Lk ol bnda olan diri bilmez nidgin

Evliy nuuyla kim ki pk ider dil mlkini
kilikden urtlur ol ayr bilmez nidgin
17
Ana kafiyeden sonra gelen kelime gurubu halindeki

rediflerin biraz daha geniletilmi ekli msrann
tamamn kapsamakta ve nakarat adn almaktadr. Nakarat
birinci drtln ikinci msrasnn veya yalnz drdnc
msrasnn dier drtlklerin sonunda aynen tekrarlanmas
ile yaplr.
nemli bir ahenk unsuru olan nakarat Dervi Osmn
zellikle bestelenmesi iin yazd ilhlerinde ihmal
etmemitir.
c) Nazm ekilleri ve Trleri:
Dervi Osmann ilh mecmuasnda 84 iir vardr.
iirlerin transkripsiyonu yaplrken orijinal metindeki
sralama esas alnmtr. Tekke Edebiyatnda hem Divan
hem Halk iirinin nazm ekilleri kullanlmtr. air,
Divan Edebiyatndaki nazm ekillerini
arlkta
kullanmtr.
Dervi
Osmann
mecmuasnda
kullanm
olduu nazm ekilleri yledir:
1-Gazel:
Mecmuada 71 gazel bulunmaktadr. Bunlardan 9 tanesi
musammat gazeldir. Musammat gazeller iki e paraya
blndklerinde sekizli hece lsne uygun hale gelerek
sema nazm ekli zellii kazanmaktadrlar. Gazel olan
iirlerin numaras yledir:
34, 71, 4, 5, 6, 8, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 19,
20, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 31, 32, 33, 35, 36,
37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50,
51, 52, 54, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66,
67, 68, 69, 70, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 82 ve
84 numaral iirler.
Musammat gazeller: 16, 58 ve 59 numaral iirler.
Gazellerin beyit saylar aadaki gibidir.
38
4 beyitten oluanlar: 6,17 numaral gazellerdir. 2

gazel drt beyitlidir.
5 beyitten oluanlar: 4, 5, 12, 14, 15, 22, 23, 24,
25, 26, 27, 28, 29, 31, 32, 33, 34, 35, 37, 39, 40, 42,
43, 44, 46, 48, 49, 50, 52, 54, 56, 57, 60, 61, 62, 63,
66, 67, 68, 69, 70, 71, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80,
82 ve 84 numaral gazellerdir. 56 gazel be beyitten
olumaktadr.
6 beyitten oluanlar: 10, 20, 45, 51, 64 ve 65
numaral gazellerdir. 6 gazel alt beyitten olumaktadr.
7 beyitten oluanlar: 13, 58 ve 59 numaral
gazellerdir. 4 gazel yedi beyitten olumaktadr.
8 beyitten oluanlar: 19 numaral gazel 8 beyitten
olumaktadr.
Grld gibi airimiz en ok gazel nazm eklini
kullanm ve 5 beyitten oluan gazeller ounluktadr.
2-Murabba:
Mecmuada 16 tane murabba vardr. 1, 2, 7, 8, 9, 14,
21, 30, 36, 38, 41, 47, 53,
55, 58 ve 72 numaral
iirler murabbadr. 58. murabba hari dierleri murabba mtekerrirdir.
Murabbalarda ilk kta kendi arasnda kafiyelidir.
Dier ktalarn ilk 3 msras kendi arasnda 4. msra 1.
kta ile kafiyelidir. Kafiye emas yledir: aaaa
,
bbba
, ccca , ......
2.
iir
murabba-
mtekerrirdir.
Ancak
ilk
ktasnn
kafiyelenii
murabbann
kafiyeleniine
uymamaktadr. lk kta
abab eklinde kafiyelenmitir.
Murabbann bu ekilde kafiyelenen, bestelenen ya da
bestelenmek iin yazlm bu ekline murabba-ark
denilmektedir.32
bb
2/1
21. iir de murabba- mtekerrirdir. Ancak bu
murabbada eksik ktalar ve msralar vardr.
3- Terci-i Bent:
32
Hseyin Akkaya, Abdlahad Nr ve Divan, Kitabevi Yay., stanbul 2003, s. 109-111.
39
11. ve 81. iirler terci-i benttir. 11. iir 3 bentten, her bent de 3 beyitten
olumaktadr. Bu iir terci-i bent olmasna karn 10lu hece ls
ile yazlmtr. 81. iir Peygamber Efendimiz Hz. Muhammete yazlm bir
mersiyedir. Bu iir 5 bentten, her bent de 3er beyitten olumutur.
4-Muhammes:
18. iir muhammes-i mtekerrirdir.
Sekizli hece lsyle yazlan 3. iirin belli bir
kafiye dzeni yoktur. Ancak lsnden yola karak bu
iirin sema nazm ekli ile yazldn dnyoruz.
83. iirin ise nazm ekli belli deildir. Msvedde
halindedir, tamamlanmamtr.
5- lh:
Mecmuadaki iirlerin hepsinin ilh trnde olmas
sebebiyle ilh hakknda bilgi vermeyi uygun grdk.
Kelime anlam Allaha mensup, Tanr ile ilgilidir.
Kaynaklarda ilhnin tanm yle verilmitir:
Mutasavvf airler tarafndan sylenen din ve ilh
fikirleri ihtiva eden manzumelerdir.33
Edebiyatta
mutasavvf
airler
tarafndan
din
konularda ve Tanry vmek, Ona yalvarmak iin yazlan
iirlere denir.34
Besteli tasavvuf iiri.35
Genellikle sf airler tarafndan din ve ilh
fikirleri tamak zere yazlm olan iirler.36
Trk Edebiyatnda nazm trleri belirginlemeden
nce din muhteva tayan her trl iire ilh denirken
daha sonra tasavvuf temalar ileyen ve Trk Din
Musikinin
makam
ve
uslleriyle
bestelenerek
din
toplantlarda okunan iirlere ilh ad verilmitir.37
Bu
tanmlardan
hareketle
ilh
din-tasavvuf
muhteva tayan bestelenmi iirlerin genel addr.
lhlerin makamla sylenmesi ve nazm
ekilleri
onlarn hafzada kolay tutulmasn salamtr. Bu
zelliinden
dolay
nesilden
nesile
szl
olarak
aktarld
grlmtr.
zellikle
Yunus
Emrenin
ilhleri yz yllar boyunca sylenegelmitir.
33
Abdurrahman Gzel, Tekke iiri, Trk Dili Trk iiri zel Says III(Halk iiri), TDK Yay,
s.284.
34
skender Pala, lh, Ansiklopedik Divan iiri Szl, L&M Yay.,stanbul 2003.
35
Sleyman Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, Kabalc Yay., stanbul 2001, s. 182.
36
Ethem Cebeciolu, Tasavuf Terimleri ve Deyimleri Szl, Rehber Yay., Ankara 1997, s. 391.
37
slm Ansiklopedisi, lh, Trkiye Diyanet Vakf Yay., C.12, 64-68.
40
Tarikatlara gre ilh eitleri farkl isimler

almaktadr:38
a)yin: Mevlev tekkelerinde okunur.
b)Tapu: Glen tekkelerinde okunur.
c)Nefes, deme, deyi:39Alev-Bekta tekkelerinde
okunur. Melmlerde
vahdet-i vcd telkinleri nefesle yaplr. Nefesler
daha ok ayn- cemlerde saz eliinde makamla okunur.
)Duraklar: Ekseriya Halvet tekkelerinde ve zikrin
iki fasl arasnda bir yahut iki zkir tarafndan okunur.
d)Cumhurlar: Mevlev ve Bekta derghndan baka
tekkelerde herkes tarafndan okunurdu.
lhler okunduklar yer ve zamana gre de eitli
adlar alr. Tekke, cami, mektep, mevlit, Ramazan,
Muharrem, Kadir Gecesi ve Mekke ilhleri yaygn ilh
eitlerinin baz rnekleridir.
Meydan ilhleri de denilen tekke ilhleri zikrin
eitli
yerlerinde
okunuuna
gre
ayr
isimlerle
anlmtr. Zikrin ayakta devam esnasnda okunanlara
kyam ilhleri, oturarak zikredildiinde okunanlara kud
ilhleri, dnerek yaplan zikir esnasnda okunanlara
devran ilhleri denilmitir. Ayrca zikrin usuln
belirlemeye
yarayan
ilhlere
de
usul
veya
zikir
40
ilhleri ad verilmitir.
lhyi Halk Edebiyatna bal bir nazm ekli
olarak inceleyenler olduu gibi Tekkve Tasavvuf iirine
ait bir nazm biimi kabul edenler de vardr. lhnin
hem halk Edebiyat hem de Divan Edebiyat nazm ekilleri
ile yazlmas onun
bir nazm
tr olduunu gsterir.
Hem hece ls ile hem de aruz ls ile yazlabilir.
7, 8, 11, 14 ve 16l hece ls ile yazlrlar. 7 ve 8
heceliler drtlk; 11,14 ve 16 heceliler beyit birimi ile
yazlmlardr. Drtlk birimi ile yazlanlarn kafiye
dzeni koma, beyit birimi ile yazlanlarn kafiye dzeni
gazel gibidir. Buradan hareketle ilh trnde en ok
koma ve gazel nazm ekli kullanlmaktadr. iirlerinin
tahlilini yaptmz Dervi Osmn ilhlerinde
sema,
gazel, murabba, muhammes ve terci-bent nazm ekillerini
kullanm; bunlardan da zellikle gazele daha ok arlk
vermitir.
Din-tasavvuf Trk Musikisinde en ok kullanlan
ilah,
Zemin/Nakarat/Miyan/Nakarat
emasna
gre
bestelenir.41 lhlerin ounda tm ktalar ilk ktann
38
40
41
Abdurrahman Gzel, a.g.m., s.284-285.

slm Ansiklopedisi, a.g.y.
lh, Trk Dili ve Edebiyat Ans., s. 357.
41
ezgisi ile okunur. lk ktann ilk dizesi zemin

(balang) blmdr. kinci dize nakarattr ve nc
dizeden sonra yinelenir. nc dize miyan (orta)
blmdr. Beyitlerden kurulu ilhlerde miyan blm
bulunmayabilir. Byle ilhlerin tm beyitleri, ilk
beytin mzii ile okunur.42
Tekke Edebiyatnn en nemli rnlerinden biri olan
ilh, hemen hemen btn mutasavvf airler tarafndan
yzalp sylenmitir. Anadolu sahasnda ilhnin ilk ve
byk std Yunus Emredir.
lhlerin topland mecmualara ilh mecmuas,
mecmua-y ilhyt denir. Bu eserler edebiyatmzn ve
msik tarihimizin deerli kaynaklar arasndadr. Dervi
Osmnn lh Mecmuas bu bakmdan olduka nemlidir.
Geni manasyla ilh trnde deerlendirdiimiz
Dervi Osmnn iirleri ierisinde daha dar manada naat
ve mersiye trnde iirler de bulunmaktadr.
2- DERV OSMNIN RLERNN TAHLL

Mecmuadaki iirler batan sona, din ve tasavvuf
mahiyettedir. Hz. Muhammetin rnek vasflar, ona kar
duyulan sevgi ve ballk hisleri, ilah ak ve insanda
uyandrd tezahrler, klarn hli, Allah sevgisi,
Allah
zikretmenin
nemi,
dnyann
fanilii
ve
geicilii, vahdet-i vcd ve enel-Hak srr, nefsin
zikirle ve halvetle terbiye edilmesi, Allaha ynelmek ve
Ona ulamak iin bir mride ihtiya duyulmas.... gibi
hususlar Dervi Osmnn iirlerinde teferruatl ekilde
ele alnmtr.
iirlerin tahlilini din ve tasavvuf
olmak zere iki ayr balk altnda ele aldk.
A-DN
1-Allah:
Dervi
Osman
Allahn
isim
ve
sfatlarn
ilhlerinde ska zikretmitir. Bunlar
dorudan
kulland gibi tebih unsurlar ile de kullanmtr.
iirlerinde Allah; Allah, Ahad, Bk, Cenb- Hakk,
Cell, Cell, Ceml, Ceml, Ferd, Hakk, Hallak, Hayy,
Hazret, H, Hud, lh, lh, Kdir, Kayyum, Kerm,
Kudret, Mevl, Mutlak, Rab, Rahmn, Smed, Settr,
Sbhn, Vahdet isim ve sfatlar ile anlmaktadr.
42
Allah
ikr iden cn u dilden Allah
Bulur elbet ol yce dergh
Dervi Omn gel imdi her-gh
Diyelm l ilahe illllah
9/7
Ahad
Fey bil Amed Ahadden ald ey alb-i af
Amedin kendnden ald fey cmle enbiy
64/1
nna levlke nazil itdi ol yce Ahad
Mim-i Amedden alanlar fey old evliy
64/2
Bk
...... gr a ile gl mlkini a eyley
gr
T tecell ide albine o dem Hayy u B
82/4
Cenb- Hakk
27/5
Cell
Omn szni ut dell iyn ile olma zell
ikri bize virdi Cell yzmz a olma in
16/7
Ceml
Geh alender merebm bu n-h- dilde ben
Geh beni ayrn u mest eyler ol esrr- Ceml
10/4
Ferd, Samed, Kdir
Ey dir Ferd amed
Dmlere sensin sened
snna yodur aded
Estafirullahil-azm
72/2
Hakk
Glden aa yol vardur udya
Visl isteyen buld o rh
43
5/2
Omn yri mav eyle bu r- vcd
Cn ire aun birliine t bulasn rh
44/5
Hallk
Varn te-i tevd ile yandur Omn
Ala cn gzi t kim gre all
82/5
Hayy, Kayyum
Fen it varlu cmle gresin ayy u ayyum
Dilersen irmege ev u afya ol yri vrn
76/2
Hazret
alvete girsem beni eyletir odumda kerete
Bu nice mniyle bu dil nice varur arete
Olmaz efkre dp mni olupdur vadete
18/2
H
An zevini dilerm H dey mdm
rsn muhabbet ous snbl it beni
56/4
Gice gndz H diyp zr ile efn idben
Terk idp cn o dem cn ire cn bulmuam
78/2
ud
Zt- udya Omn vulat delse mmkin
4/5
40/5
lah
18/3
44
Fey tecellsine lah yol it beni

56/2
lh seven cnn fed eyler
Mansr gibi ta boyun virr urana
42/4
lah an yr it baa ayr yr itme
48/1
Kerm
Cnna olmadum ni ki zr vulata mni
Kermsin ramet vasi vilinden mdm var
38/2
Kudret
Dim a(n) arbn dest-i udretden ier
27/1
Mevl
ft ile eyya naar ideyidi ol Mevl
Naar eyledi ztyla yanard cmle eyya
15/1
ridi sem-i cna bir aber ilhm- Mevldan
Ki vf eyledi esrr- Sulna seer ikri
19/4
Mutlak, Vahdet
Yerleri glleri eyleyen bnyd- ayy u
u Vadet u Mula
Kayyum
Tene-dildr a l Omn un aa b-
kever ey Mevl
34/5
Rab
Rc itdm alardan beni redd eyleme y Rab
mdm var aalardan beni redd eyleme y Rab
46/1
itme
48/2
Rahmn
Cebe-i Ramnden iridi albme srr
45
Varlumdan ld beni amdullah kll dr

Aynma gelmez benm hi cennet ur u ur
2/2
Settr
adur rz u eb krum aceb derde giriftrum
Benm lf- ss Settrum beni senden cd
lma
8/2
Sbhn
Vil zleyp geldm taayyr barine aldum
Sbnum ou aldum vilinden mdm var
38/3
52/2
Allah iin cnn, dildr,
kelimeleri de kullanlmtr.
dost,
sultan,
padiah

12/5
M-sivdan olup ri
Bulalum yce dildr
lalum h ile zr
Fenfillah olma in
16/5
Gir yola ey Omn ile dosta iri bi cn ile
Nzil olan dilden dile d ile ikrullah imi
36/5
Dervi Omn varln yo eyleyp buld bek
Yolu iinde imi dost varln bulmuam
78/5
Dem-be-dem ya yerine dks an
Giceler uba dek idp fin
Dilerz senden ey yce Sultn
7/3
Gl ilm bilenlerdr bulanlar
Muaa ol visl-i pdih
5/4
2-Kitaplar:
46
mann artlarndan birisi de Allahn gnderdii

kitaplara inanmaktr. Dervi Osmann iirlerinde semav
kitaplardan Kuran- Kerime yer verildiini grmekteyiz.
Esfel-i sfiln olma hsen-i tavmsin
Terk idp nefs hevsn ayet-i Kurna ba
43/4
3-Melekler:
Allahn nurdan yaratt dier canllara benzemeyen
varlklardr. Allaha itaat edip asla isyan etmezler.
rp seb-i semvta o letden melekler
amus old mestne uruld bezm-i sultn
13/2
4-Ayet ve Hadisler:
Dervi Osman iirlerinde ayet ve hadislere yer
vermitir. Bunlar daha ok anlatmak istedii konularda
delil olarak kullanlmtr.
a)Ahsen-i takvim ve Esfel-i sfiln: Biz gerekten
insan en gzel biimde yarattk ve onu aalarn en
aasna
evirdik.
Tn
Sresinin
4.
ayetine
iktibastr.
Esfel-i sfiln olma hsen-i tavmsin
Terk idp nefs hevsn it Kurna ba
43/4
b)Ev edn: (Bylece peygamberlere olan mesafesi)

iki yay aral kadar, yahut daha az oldu. Necm
Sresinin 9. ayetine iktibastr. Ayet, Mira gecesinde
Allah
ile
peygamberimizin
orada
vasta
olmakszn
grmelerini anlatr.
Cehd idp Tavr- beerden uzlet it
Srr- ev edn(ya) varup alvet it
Bunda tahsil-i kemle dikkt it
1/4
rip ab- avseyne mekn olur ev edn
O deryya den bu ilde bar u ber bilmez
28/2
Srr- ev ednya irp lf ihsn bulmuam
50/1
47
Yri ey Omn yri rh- udya slik ol

Def idp varl icbu srr- ev ednya gel
57/5
c)Fefirru: O halde hemen Allaha kan (koun).
nk ben size Ondan gelen ak bir uyarcym.
Zriyt(51) Sresinin 50. ayetine iktibastr.
zldm bend baumdan bi-hamdullah alup
mnzel
Fefirr srr feth old cenbndan yaa adum
61/4
)Ferab: Bo kaldn m hemen (baka) ie koyul ve
yalnz Rabbine ynel. nirah(94) Sresinin 8. ayetine
iktibastr. Bu ayet dnya ve ahiret arasndaki dengeye
dikkat edilmesi gerektiini vurgulamtr.
Oudum iry dum
Cebe-i a irdi oldum
amu varlum lmum
L-mekn illeri grndi
ferabe
ba ubbe
heb
baa
53/1
d)kr: Yaratan Rabbinin adyla oku. Alak(96)

Sresinin birinci ayetine iktibastr. Alak Sresine
kr Sresi de denir. Bu srede okumann, renmenin
stnl,
insann
yaradl,
klemin
(yazmann)
zellii, bunlarn insana Allahn ihsan olduu, insann
bunlar dnmesi, Rabbine itaat etmesi gerektii aksi
halde azba dr olaca anlatlr.
Oudum ry dum ferabe
Cebe-i a irdi oldum ba ubbe
amu varlum lmum heb
53/1
e)nna ileyhi rciun: O sabredenler, kendilerine
bir bela geldii zaman: Biz Allahn kullaryz ve biz
Ona dneceiz derler. Bakara(2) Sresinin 156. ayetine
iktibastr. lm, korku, alk, mal azl, fakirlik,
hastalk bunlarn hepsi birer imtihandr. Bunlar dnya
hayatnn ayrlmaz paralardr, hi kimse bunlardan
birine yakalanmaktan kurtulamaz. En sonunda herkes
lecektir, Allaha dnecektir.
48
Emr-i aa ryuz inn ileyhi rcin

Bir deirmendr bu lem arp eyler bizi un
81/IV/2
f)Kabe kavseyn: Ev edna ile birlikte kullanlr.
(Bylece peygamberlere olan mesafesi) iki yay aral
kadar, yahut daha az oldu. Necm Sresinin 9. ayetine
iktibastr. Hak ile ittihat etme, dier bir ifadeyle
ittisal halidir. Bunun stnde ev edna makam vardr.
Burada farkllk ve ikililik kalkar. Salt fen ve tm
farkllklarn silinmesi halidir. Kab- kavseyn Hak ile
ittihat ve ittisal, ev edna ise aynul cem makamdr.43
Hz. Muhammedin Mira gecesinde Allah ile orada vasta
olmakszn grmelerini anlatr.
rdr be avseyne
Uladur h- kevneyne
Vil irgrp ayna
Beni senden cd lma
8/4
rip abe avseyne mekn olur ev edn
28/2
g)Knt kenz: Gizli bir hazine idim, bilinmek
istedim, lemleri yarattm. hadis-i erifinden ksm
iktibastr.
D lemde idersen uzlet Omn
Meknu knt kenzin ankh
5/5
Knt kenz mazenisin inl sendedr
Feyz-i a onmu saa dergha bezetdm seni
20/2
Knt kenz esrrn alar bulmadum ben yrn
Yine kend kendn alar bulmadum ol dildrn
75/1
h)La-ilahe illallah:
Ayettir. Allahtan baka
ilah yoktur. (Muhammed, 119) . 9. iirin nakarat dizesi
Diyelm la-ilahe illallah eklindedir.
43
Sleyman Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, Kabalc Yay., stanbul 2001, 1998
49
Nad-i mr cihnda itmez tebh

Ahd olmaya h ile vh
A ola dirsen bu ry- siyh
9/1
)Levlke: Bir kuts hadisten alnmtr. Hz.
Muhammede hitaptr. Levlke levlke lema halaktl
eflke. (Sen olmasaydn, sen olmasaydn, yeri g
yaratmazdm.) Yce Allah peygamber Efendimiz olmasayd,
bu dnyay yaratmayacakt.
nna levlke nzil itdi ol yce Ahad
64/2
i) L maallah: Allah ile benim yle bir vaktim
vardr ki araya ne nebiyy-i mrsel sar ne de melek-i
mukarreb. hadisine kism iktibastr.
L maallah vatine mahremsin ey l cenb
libn- aa old azretinden fet-i bb
Davet eyle yoluna biz de lalum intisb
55/5
j)Men
aref:
Nefsini
bilen
Rabbini
bilir.
hadisinden iktibastr. Allah bilmek men aref srrnn
gereince, insann kendisini tanmas ile mmkndr.
nk dnyadaki her ey Allahn tecellsidir.
Men Aref srrndan gh olma isteyen kii
albini riflerin albine irsl eyledi
33/4
50/2
5-Peygamberler:
mann
artlarndan
birisi
de
Allahn
peygamberlerine
inanmaktr.
Peygamberler
Allah,
ahireti, insan ve kainatn yaradl amacn, insanlarn
nasl hareket edeceklerini reten, Allah tarafndan
seilmi ve grevlendirilmi insanlardr. Dervi Osmann
50
mecmuasnda Hz. Muhammed, bata olmak zere, Hz. Musa ve

Hz. Yusufun ismi gemektedir.
a)Hz. Muhammed: Kuran- Kerimin gnderildii son
peygamberdir. Mecmuadaki iirlerde Hz. Muhammete olduka
geni
yer
verilmitir.
Ahmed,
Mustafa,
Resl,
Resllallah, Ebul-Ervah, Habbullah, mrid-i kmil,
mesyi serveri, enbiynun ekmeli, enbiynun efdli,
habb-i muhterem, efaat kn, sultan,
Resl- fahr-i
lem, nr- habb, ah- kevneyn, nesl-i pk- enbiy ...
isim ve sfatlar ile anlmaktadr. Bu isim ve sfatlarn
getii beyitlere birer rnek verdik:
7. iir, 14. iir, 45. iir, 55. iir, 64. iir
naat; 81. iir olan terci-i bent ise Hz. Muhammetin
vefat zerine yazlm bir mersiyedir.
Eyle Omn ulun saa arb
Kalmasun urbet illerde garb
Y lh be-a- nr- habb
7/6. drtlk
rdr b- avseyne
Uladur h- kevneyne
Vil irgrp ayna
Beni senden cd lma
8/4
Rislet tatnu h
Sadet burcnu mh
Yola orut bu gmrh
efat y Reslallah
14/2
Nefs Eb Cehl helk iden dilini toplad
Muciz-i Amedden ilhm old aa syledi
33/1
n cihd- ekber ay-i nefs ile itmek cihd
lun utan Reslu filini l eyledi
33/3
Sen efat knsn ey yce sulnum benm
Ben ulum sulna geldm y Reslallah meded
45/3
Enbiynu efdalisin ey abb-i muterem
51
Aun ile yine geldm y Reslallah meded

45/5
in-y aret-i asn sen ey h- arem
Saa mass old nki alet-i ltf kerem
Dilerm ki br-gh- azretine yzm srem
55/1
Enbiynu ekmeli ld abbullahsn
55/4
Rna nefs iat itdi Omn var yri
T mnevver ide alb kim o nr- Muaf
64/6
Fey bil Amed Ahadden ald ey alb-i af
64/1
ar-i Muafdan Dervi Omn an ayrlma
Reslullah izinde olman ol slike bu mz
69/5
Elved ey ub- lem nesl-i pk- enbiy
Elved ey rif-i a mahar- nr- ud
81/I/3
andesin ey srr-Amed bar-i ztu gevheri
andesin ey vl- a ilm-i ledn rehberi
andesin ey h- merdn zlfer- Hayder
81/III/1,2
Mira (Leyle-i Mira, Leyle-i sr):
Mira gecesi, Hz. Muhammetin ge kt gece ki,
Recep aynn 27sine rastlayan kandil gecesidir.
nsan keramet sahibi
en
erefli mahluktur. Bu
yzden kendini bilmelidir ve Allah istiyorsa kendi
miracn yaamaldr.
Sen saa gel sen saa nkim kermet ehlisin
52
Vulat- a aleb l leyle-i isrya gel

57/2
b)Hz. Musa:
Sina yarmadasnda Eymen vadisinde Tr Danda
Allahn ltfuna mazhar olarak kavmine On Emir ad
altnda
ahlk
ve
prensip
kaidelerini
bildiren
peygamberdir.
Msrda
Firavunlarn
sraillere
zulmettikleri srada dnyaya gelmi ve lmden kurtulmas
iin bir sepet iinde Nil Nehrine atlm, kurtarlp
bydkten sonra Firavuna, asasn ylan ekline sokmak
mucizesini gstermi ve bu suretle kavmini Msrdan
dar karma iznini almtr. Kzl Deniz kysna
gelince asas ile denizi yararak kavmini geirmi ve
arkadan gelen Firavun ve adamlar tekrar birleen su
iinde kalmtr.44
Hz.
Musa
Tr
Dandaki
ilah
hitaba
mazhar
olmutur. (Biz ona Trun sa yanndan seslenmitik.
Meryem/80) Yce Allah daa tecell edince da parampara
olmutur. Hz. Musa Edebiyatmzda gzellii, mucizeleri
ve
Trda
Allahn
tecellsine
mazhar
olmas
ile
kullanlmaktadr.45
Dervi Osman, iirlerinde Hz. Musay anlatma g
katmak iin kullanmtr.
Ger eger ruat virirsen nefsin firavnuna
Muciz-i Ms ki adur sende inkr eyledi
33/2
Dost itdi tecell baa mav old vcdum
Ms gibi dil lemin rna dum
63/4
c-Hz. Yakup, Hz. Yusuf:
srailoullarndandrlar. Hz. Yakup, Hz. Yusufun
babasdr. Hz. Yusuf
kardeleri tarafndan kuyuya
atlnca Hz. Yakup olu iin
ok zlr ve alamaktan
gzleri kr olur. Edebiyatta Hz. Yakup gam ve kaygnn
semboldr. Aadaki beyitte Hz. Yakupa telmih vardr.
air kendini Hz. Yakupa benzetmektedir.
44
Ferit Develliolu, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgt, Aydn Kitabevi Yay., 15. Bask, Ankara,
s. 685
45
Trk Dili ve Edebiyat Ans., Dergh Yay., Cilt 8, s. 383
53

12/1
6- Drt Halife:
Dervi Osman iirlerinde drt halifeden yalnzca Hz.
Aliye yer vermitir. Hz. Ali drdnc halifedir. Ayn
zamanda peygamberimizin hem amcasnn olu hem de
damaddr. slama hizmetinden dolay Allahn Aslan
nvann almtr. Dervi Osman; Hz. Aliyi, Allahn
srrna vakf olmas, at Dldl ve Hz. Muhammetin ona
hediye ettii kl ile kullanmaktadr.
delden ir ile lfet glde iftirum var
Aln srrdur irdi elmde zlferum var
37/1
56/3
7- Dier Din Unsurlar:

a)Cennet Cehennem:
Cennet, bu dnyada Allahn rzasna uygun amel
ileyenlerin,
br
dnyada
Allah
tarafndan
mkafatlandrlacaklar yerdir. Cehennem ise kt amel
ileyenlerin cezalandrlacaklar yerdir.
Cennet huri ve glmanlarn hizmetkarl gibi
ynleriyle ele alnmtr. Aadaki beyitte airin asl
amacnn huriler ve cennet olmad, sadece Allaha yakn
olmak ve Onun nurunu grmek olduu belirtilmitir.
Aynma gelmez benm hi cennet ur u uur
2/2
54
Ar itme bize zhid cennet safsn

Terk ehliyz d-leme suln olanlardanuz
71/3
Niderler r u lmn
Ki zr eylemez cn
Aar durmaz gzm an
Gl urb- vil ister
47/2
Zalim nefse uyduu iin cehennemlik olan air,
Peygamber Efendimizden efaat istemektedir. Cehennem iin
tamu kullanlmtr.
Bu nefs-i lime uydum
Beni ben amuya oydum
mr-i nadin yoa aydum
efat y Reslallah
14/4
b)Maher:
Kyamette llerin dirilip toplanacaklar yerdir.
air nefsinin yznden pek ok gnah iledii iin h
ederek maherde halinin ne olacan dnmektedir. Bu
durumdan pimandr.
18/3
c)Gnah:
Allahn emirlerine aykr olarak grnen i, din
su. air, gnahnn ok olduunu ve Allahn bunlara
ramen onu affetmesini istemektedir.
Beni ar itdi dery-y gnhum
Kerem l ben ulna pdihum
6/1
55
air kendisinin ok gnah ilediini

maherde halinin ne olacan dnmektedir.
belirterek

18/3
)Mslman, mmet:
Mslman,
slam
kabul
edip
onun
emir
ve
yasaklarna uyan kiidir. mmet ise Hz. Muhammete iktid
edip slamn emir ve yasaklar dorultusunda yaayan
topluluktur. Hz. Muhammet kyamet gn mmetine efaat
edecektir.
Geri hirde mselmnum dey dav ider ol
17/2
Nrn ile n mnevverdr cemii enbiy
Oldlar hem dai ren evliy v asfiy
Fey envryla old mmete bu iy
55/2
Ezaf-
mmetdr Omn ul eyle gel abl
Olmasun lf ile bu ry siyh ile mell
almasn yzi arasyla efi ol y resl
55/6
d)Mnkir:
Allah ve slam inkar eden kii demektir.
17/4
56
B-TASAVVUF
1-Ak:
iddetli sevgi demektir. Hem Divan Edebiyatnn hem
Din-Tasavvuf Trk
( Tekke ) Edebiyatnn bel kemiini oluturur.
Tasavvufta vahdet-i vcd felsefesi, Allah bilmeyi
ve tanmay ak yolu ile gerekletirmek ister. nsan-
kamilin visal-i Hakk iin ilk yapaca ey msivdan
gemek ve dnya ile ilgisini kesmektir. Nefs ldrld
zaman k fenafillaha erer ve sevdiine kavuur. nk
ak, Allahn zatna ait bir zelliktir. Allahn srr
ve tecellnin remzi bu akta gizlidir.
Mutasavvflar ak, mecaz ve hakik ak olmak zere
ikiye ayrr. Mecaz ak ilah aka giden yolda bir
deneyi, belki bir duraktr. Hakik aka erimek iin
mecaz ak art deildir.
Ak insan yaratlndaki gzellik ve varln
temelini oluturur. Yani Allah, nsan kendine ayna olsun
diye yaratmtr. nsan ahsen-i takvm, Allah ise
hsn-i mutlaktr. yle ise aklarn temelinde gzellik
vardr.
Gzelliin
kayna
ise
Allahn
stn
gzelliidir. Bu durumda Allahtan bakas sevilmez. Bunu
kuvvetlendiren bir de hadis vardr: Allah ve Resln
her eyden ok sevmeyenin iman sahih deildir. Allah
sevgisi insanda yaratltan beri vardr. Allaha kar
duyulan ak, maddeden manaya, cisimden ruha ynelir. Bu
dnemde
salik
paradan
btne;
kendinden
Hakim-i
mutlaka doru bir ilerleyi ile artan yaknlamann
heyecann duyar. Bu yolun sonunda k, mauka dnr.
57
Artk ak grevini yapm, hakikatin tecellsinde fan

varlk silinmitir. Hak ile Hak olunmutur.46
Dervi Osmann en ok zerinde durduu konulardan
birisidir.
air,
ilah
ak
olmadan
Allaha
ulalamayacan ve bu akn gnlde gerekleeceini
belirtmitir.
Gldr mazen-i a- ilah
Gldr mahar- envr- h
5/1
A- aa gel adem ba l tecerrd
itiyr
Bir bada n fenfillaha bezetdm seni
20/4
24/5
Kalbi batan baa aydnlatan ve kaplayan, klarn
gnllerine ilh ak tattran Allahtr.
Hdur mnevver eyleyen alb-i selmi ser-te-ser
Hdur dil-i lara a- ilahden eer
22/1
lah ak iinde bulunan meczup gibidir. Onda akl
olmaz.
l olmaz ak iinde a eri
Eylemidr a ile bzarln
23/4
80/1
air,
ilah
ak
isteyerek
fni
varlndan
kurtulacaktr. Ak olmayan kii hayvana benzetilmitir.
Dervi Omn yo idi bu hirtndan eer
Eylesn a- ilah ad u numdan cd
25/5
46
skender Pala, Ak, Ansiklopedik Divan iiri Szl, L&M Yay., stanbul 2003, s. 47-48;
Mehmet Kara, Tasavvuf ve Tarikatlar, letiim Yay., s. 42-44.
58
Dervi Omn a- a l aleb

A olmayan kii ayvn olur
31/5
lah ak iin arap, vahdet arab tabirleri de
kullanlmtr. Vahdet arabn ien hem mest hem de
harap olmutur.
N idp vadet arbn olmuam mest arb
Azm idp um-ne iline ol mekn bulmuam
78/3
air nefsin elinden kurtulup ilah ak yoluna girmek
istemektedir.
Nefs irkinden eyle beni hals olayum reh-i
aa slik
Lfu ile bu bendeni eyle sadn eyle hemser
eyle Mevl
34
/2
Gnl, ilah bir ke olal air, Hudnn ak ile
viran olmutur.
Kncine-i lha gl mazn olal
Omn ud-y a ile virn olanlardanuz
71/5
2-Tevhit, Vahdet (Vahdet-i Vct):
Vahdet ve tevhit Allahn birliidir. Tasavvufta
gerekli olan vahdet kesret iinde olandr. Yani her eyin
Allahn kudretiyle meydana geldiini bilmektir. Buradan
hareketle vahdet-i vct felsefesi domutur. Btn
mevcudatn Vcut- Mutlakn yani Allahn esma ve
sfatlarndan ibaret olduu nazariyesine dayanan vahdet-i
vct bir eit tasavvuf yoludur. Buna gre vct
(varlk)
birdir.
O
da
Allahn
vcududur.
Btn
varlklarda eitli ekillerde ortaya kan Odur. Her
ey onun varl ile birliine dalalet eder. Onsuz
hibir ey olamaz. lah ak insan Var ile var edecek
ve vcdu yakacaktr.47
47
skender Pala, a.g.e., s. 482; Mehmet Kara, a.g.e., s. 44-49.
59
Dervi Osmann iirlerinde en ok zerinde durduu

konulardan birisidir. air, vahdet, tevhit ve birlik
kelimelerini kullanmtr.
Tevhid redifli 65. iir ve tevhid ile halvetde
redifli 59. iir tevhidin insana neler kazandracan
anlatmtr.
aiat bbnu mift tevd
Giderr ll i dil leminden
omaz ekk gmn billah tevd
der l-kmni ol demde ebl
Yaar emmreyi billah tevd
Hele dil ayinesin ubrn
al eyler bulutdan mh tevd
arb eyler o dem l-mlkin ill
Hemn ibt ider Allah tevd
Yri Mevly ikr it Dervi Omn
de y kim ziyde h tevd
65
Emmre(yi) abs itd
Tevd ile alvetde
Vadet yoluna gitd
Tevd ile alvetde
Ekl ile ovdu urb
Tevd srp arb
Dmnla lup arbi
Tevd ile alvetde
Def eyledn efkr
Tal idp envr
Buld yce dildr
Tevd ile alvetde
Mridden irp mye
Old bize sermye
rd msemmya
Tevd ile alvetde
Varldan idp hicret
Ald dem-i vulat
60
ridi bize devlet

Tevd ile alvetde
ulmetden ayru braa
Ol demde irp fara
Cem ile varup fara
Tevd ile alvetde
A irp cna
ld beni dvne
Ltf eyledi a Omna
Tevd ile alvetde
59
nsan varln yok ederek, her eyden vazgeerek
mutlak varlkla bir olur.
Sen ayriyetle alma naar- leme ey yr
Varlu yo eyleygr varla var olasn sen
79/3
27/1
Birliin nuruyla nurlanmak ve vahdet iline ulamak
iin
gayret
gsterilmeli
ve
Allahtan
yardm
istenmelidir.
Nr- tevdin ile l pr-nr
delm vadet iline ubr
Iyd- valu ile l bizi srr
7/4
Pk eyle gl mlkini al nefsm elinden
rgr yine ol vadete senden meded Allah
44/4
Vahdet ile kesret i iedir. Alnda her ey birdir.
Vahdete ulamada kesret insana yardmc olur. Kesret
vahdetin delilidir.
Gh kerete derem vadet-i dirlik yerm
Vadete ulamaa keret olur baa dell
10/5
61
Allah zikredilerek vahdetin nuruna ulalr.

ikr-i ile iridm nr- zt- vadete
Bamayup yz dndrem hergiz bu fn kerete
amdullah ki iridm srr- ada urbete
2/4
Dnyadaki her ey Allahn bir aynasdr. nsan
kendine bakt zaman Allaha ular. Yeter ki o gaflet
uykusundan uyansn. Can iinde can grsn.
b- afletden gzin a cn iinde cna ba
Zerrede pinhn olan ol urd-i rahna ba
43/1
Tevdi gel vafnda bul
Oldur Allaha or yol
ren viline vul
d ile ikrullah imi
36/2
Gice gndz h diyp zr ile efn idben
Terk idp cn o dem cn ire cn bulmuam
78/2
Tevhidin nuru ile airin gnl zdedir.
deerli bir inciye benzettii tevhidi istemektedir.
air

30/1
Vahdet denizinde vcudunu yakan ve her eyin
Allahn bir tecellsi olduunu yani vahdet-i vcdu
bilen ho saadetler iindedir.
Bar-i vadetde vcd ar olan o-demdedr
B-vcd ol kim vcd ehli dem--dem amdadur
60/1
60/4
62
air k olal
vahdet yoluna dnya ile
olal
Vadet yolna
varln tevhit ile yakm

alakasn kesmitir.
varum tevd ile yadum
keret-i dnyy bradum
63/1
ve
air, teki dnyada vahdete ulamtr. Ancak bu

dnyaya gelip ten cppesini brnnce kesret iine
dmtr. Nefsinin esiri olmutur.
lem-i mande ben irmi idm n vadete
77/1
Vahdet denizinde Allahn srlarna ulaan air,
kendi kendini yok edip kendinde Allah bulduunu
belirtmitir. Btn varlklar gibi kendisi de Allahn
bir tecellsidir. Varla var olmutur.
Bar- vadet ire ben drr-i men bulmuam
Kend kendm yo idp kendmde an bulmuam
78/1
79/3
80/2
3-Vuslat:
Vuslat,
bir
eye
anlamlarna
gelmektedir.
olgunlamak, seyr ve slku
Dnyann isteklerinden
vaktinde
yapt
zikir
kolaylatrmtr.
ulama,
sevgiliye
kavuma
Tasavvufta
Hakka
ulamak,
tamamlamak anlamlarndadr.
kendini kurtaran air, seher
ile
Allaha
kavumasn
Bihamdullah anr bend bandan al idp

Myesser ld vulat Dervi Omna seer
ikri
19/8
lah ak yolunda gayret eden vuslata ular.
63
Rh- aa azm iden aunla buld vulat

yne oldur aa andan bulnur vadeti
Dilerm hergiz bu yolda evliydan himmeti
h kim bi cnum olsa yolna lsam fed
21/3
Vuslat istersen cann bile terk etmelisin.
Gel Omn cn terk eyle bu yolda vulat
istersen
O esrr- Hyu
neden
ki
bu al
beer
bilmez
28/5
Allaha ulamak isteyenler muhakkak bunu gnlden
istemeli.
Gel ey lib dilersen vulat- a
Vil-i aa vl ol muaa
29/1
air, kendisini vuslat leminin glnn blbl gibi
dnmektedir. Gl ise Allah temsil etmektedir. air,
Allaha kavuma frsatn kard iin her zaman h
etmektedir.
Ol lem-i vulat glin blbli idm
Aldrdum elmden iderm nle her gh
44/3
Keramet sahibi olan insan, Allaha kavumay talep
etmeli
ve
Miraa
gelerek
Allahn
srrna
vakf
olmaldr. Kendi miracn gerekletirmelidir.
57/2
nsan gzn ap gaflette
Allaha kavumay dilemeli.
olduunu
grmeli
ve

49/4
Varlndan vazgeersen vuslat zaman sana da gelir.
Bylece tevhitte ve halvette mutluluk sana ular.
Varldan idp hicret
64
Ald dem-i vulat

ridi bize devlet
Tevd ile alvetde
59/5
Varlum terk eyleyp buldum ol vuslat demn
Grmedm hi byle yolu gibi zge varn
75/2
Allaha kavumak deerli bir varlk olan
kalbinde gerekleir. Tasavvufa gre her ey
gerekleir.
insann
gnlde
Yirde gkde her ne var insndadur

Vulat- a cn iinde cndadur
70/1
Nefsin elinden kurtulana

gnl Allaha kavuur.
Hakkn
yolu
alr
ve
al Omn Dede kendn al it nefs

elinden
Ala rh- a t kim bula dil vuslat- cnn
76/5
Allaha
kavuanlarn
belirtilmitir.
cihann
ah
olaca
Omn irie gr yine evvelki vulat

h- cihn olur baan ol vulata adem
62/5
Allahn zatna ulamak
kanl yalar dkmek revadr.
mmkn
deilse
gzlerden

4/5
4-Msiv, Kesret:
65
Msiv ve kesret Allahtan gayri btn varlklar,

dnya ile ilgili eylerdir. Kesret vahdetin grntsnden
ibarettir.
air, iirlerinin pek ounda kesretten kurtulmay
istemektedir. Bylece Allaha ulamak kolaylaacaktr.
Masivadan yz dnderdii zaman Allahn srrna vakf
olmutur.
bb
2/1
2/4
27/5
Msivy yok edilerek Hakkn cemalini grlebilir.
Mav l cmle cism r
Ya gider m-sivnu efkrn
Grne t ceml-i a- yrn
9/4
Msivdan
vazgeerek
Allaha
kavuulaca,
fenafillaha ulalaca ve bunun iin h edilmesi, zikir
ekilmesi gerektii belirtilmitir.
M-sivdan olup ri
Bulalum yce dildr
lalum h ile zr
Fenfillah olma in
16/5
Allaha
olmaktadr.
ve
tevhide
ulamakta
kesret
insana
engel

66

18/2
Kesrete bakmayan tevhitten lezzet alr.
49/2
Kalbinde msiv
grmesi gerekmektedir.
olann
gzn
ap
gerekleri
almasun dirsen eger alb evinde m-siv

Dervi Omn a gzin take tate ba
43/5
Msivdan kurtularak Allaha yzmz dndrmek
gerekir. Bu szler hal ehli olanlara ho gelmektedir.
Gel bu m-sivdan Omn yum gz
Dnder cnne dim yz
Ehl-i l olana ne odur sz
53/5
lah ak ile k tm varn yakar ve Allah yoluna
kesret-i dnyay brakr.
olal varum tevd ile yadum
Vadet yolna keret-i dnyy bradum
63/1
M-siv fikrini viran et; nk gizli bir hazine
viranedir, bu gizli hazinenin hibir anlam yoktur.
M-siv fikrini virn idegr
yle kim bir gizli genc vrnedr
70/4
5- Gnl:
Gnl, kalp ve ruhun bir hali, temiz ve saf ekli
anlamndadr. Tasavvufta ise insann manevyat Allaha
meylederse buna gnl denilmitir.
67
20. iir, 47. iir ve 52. iir gnle yazlm ve bu

iirlerde gnln zellikleri verilmitir. Her ey gnlde
gereklemektedir.
Derd-i yre abr idersen ey gl dermn sen
Rh- tae gidersen ey gl Suln senn
Val- yri isteyenler cn u baa almad
fil olma pr perver ol idp say-i beli
bu yolda say idersen ey gl irfn sen
Dervi Omn varn mav eyledi merdn- a
Sen de varu mav eylersen ey gl irfn
sen
52
Gnl Allahn kapsdr. Allah gnlde tecell
eder.
Gnl,
ilah
akn
mahzenidir
ve
nurlarla
ereflendirilmi ahtr.
Gldr mahar- envr- h
Glden aa yol vardur dya
Visl isteyen buld o rh
5/1,2
Gnl ilmini bilenler (Allahn gnlde
ettiini bilenler) muhakkak Hakka kavuurlar.
Muaa ol visl-i pdih
5/4
tecell
Gnl, levh-i dil, dil ve kalp eklinde de

gemektedir.
Allahn zikredilmesi ile gnldeki pasn silinecei
belirtilmitir.
ikr-i mm ire aa ir aa
resin ala l-ava
ayal olur levh-i dildeki pasa
9/6
68
Omn farn budur murd

Dil levi bula t kim ayal
11/3/2
Nr- tevd ile virin lev-i dile ayal
27/2
Gnl
saraya
benzetilmitir.
Seherde
yaplan
zikirler
gnldeki
irk
ve inkar
giderip
insan
yceltir.
Giydrdi irk inkr aradan ref idp oldum
omad hi sery- dilde b-gne seer ikri
19/3
Gnl gl bahesine benzetilmitir.
Seerde blbl-i rde-ve efna balad
Gl mlkini dnderdi glistna seer ikri
19/2
Gnl bir levhaya benzetilmitir. Mrit zikri
buraya yazal airin meyli Allahadr.
Dest-i mrid ikr-i f yazal levh-i dile
Meylm evvel Sulnadur yazm adn esmyla
Blbl oldum h u efn iderm ben ol gle
21/2
Gnlde birliin nurunun domas insan zulmetten
kurtaracaktr.
24/3
air gnle nasihat vermektedir.
Dr- dnydan el ek ey gl alma heves
Bu hevesler beni ld mihribnumdan cd
25/2
Kalp, safla ulat zaman ate ile gnl ehri
aydnlatr.
69

40/2
air, Allahn gzellii gnlde tecell etsin ki
tamamyla mahvolaym. demektedir.
48/1
Gnl lgn bir blble benzetilmitir.
itme
48/2
Gnl,
Allaha
kavumay
ve
teki
istemektedir. Bu da ak erinin asl isteidir.
Valna yrn diler dil vul
Budur a erine n al- ul
Gl bu illeri eylemez abl
53/2
dnyay
Gnl tahta benzetilmitir.

Adla irr tat- dil
Suln- ikrullah ile
Lf olur aa dell
sn- ikrullah ile
58/1
Gnl aynaya benzetilmitir
tozu tevhit kaldrr.
ve
gnl
aynasndaki

al eyler bulutdan mh tevd
65/4
Tevhit, gnl leminde kin, phe ve hileyi giderir.
omaz ekk gmn billah tevd
65/2
70
6-Halvet, Uzlet:
Bir kenara ekilip kendi kendine tenhada yaamaktr.
Tasavvuf anlamda msivdan ilgiyi kesip tamamen Hakka
ynelmek, ibadetle vakit geirmek ve Allah ile gizli
konumaktr. Nefis terbiyesi iin yaplr. Halvet dnemi
mcahede ve riyazet hayatyla iiedir. Halvette olan
kimsenin gayesi, halkn iine arzu ve isteklerinden
arnm
bir
ekilde
dnmektir.
Ayrca
maksatlar
insanlarn errinden kurtulmak deil, insanlar kendi
errinden kurtarmaktr.
Halvet, Peygamber Efendimizin vahiy gelmeden nce
Hirada uzlete ekilme uygulamasndan domutur. Hz.
Musann
Trdaki
krk
gnlk
Allah
ile
zel
grmesinden esinlenilerek halvet genelde krk gn
srer48, bu sebeble buna erbain karmak denilir. Bu
zaman diliminde aday kendi ile babaa kalr, dncesini
kendi zerinde younlatrr. Kendisini tanr ve hesaba
eker,
yapaca
ibadet,
takip
edecei
usl
ve
uygulayaca yaama tarznn btn eyhinin tavsiyeleri
dorultusunda olacaktr. Hatta grd ryalar dahi
btn akl ile eyhine anlatmas ve onun yorumunu
dinlemesi gerekir.49
Dervi Osman Halvet bir airdir. Halvetler kk
ve dar odalarda halvet karrlard. Halvete girecek
mridi, eyhi odasna gtrr, orada brakrd. Bu oda
bombotur, yerde bir post serilidir, suyunu ve ekmeini
dervi getirir. Halvette olan iki veya drt saat uyurdu,
uyumamak iin bir kay boynuna takar ucunu da dizlerine
balard ya da tuntan yaplm bir dayana yere saplar,
ban buna dayayarak uyurdu. Halvete halife olacaklar
girerdi.50
Halvette
bedenin
ihtiyalar
en
aza
indirilirken ruhun ihtiyalarn daha kolay karlamak
imkan domaktadr
59. iirde tevhit ile halvette bulunmann insana
kazandrdklar dile getirilmitir.
Emmre(yi) abs itd
Tevd ile alvetde
Vadet yoluna gitd
Tevd ile alvetde
Ekl ile ovdu urb
Tevd srp arb
48
Ethem Cebeciolu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl, s. 321-322.

Mehmet Kara, a.g.e., s. 31-32.
50
Enver Behnan apolyo, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, s. 172-173.
49
71
Dmnla lup arbi

Tevd ile alvetde
Def eyledn efkr
Tal idp envr
Buld yce dildr
Tevd ile alvetde
Mridden irp mye
Old bize sermye
rd msemmya
Tevd ile alvetde
Varldan idp hicret
Ald dem-i vulat
ridi bize devlet
Tevd ile alvetde
ulmetden ayru braa
Ol demde irp fara
Cem ile varup fara
Tevd ile alvetde
A irp cna
ld beni dvne
Ltf eyledi a Omna
Tevd ile alvetde
59
Allaha kavumak isteyenler dnyann isteklerini
brakp halvete girmeli ve bunun iin de eyh Osmann
derghna gelmelidir.
Cehd idp avr- beerden uzlet it
1/4
air, halvete ulaabilmek iin diz kmek, ycelie
ulaabilmek iin de doru yola girmek gerektiini
belirtmitir. Halvetlikte talip olanlar eyhin huzuruna
getirilir, talip diz kp kbleye kar oturduktan sonra
kalbinden dnya ilerini atar, yalnz Allah dnr.
Diz kelm alvetlere
zielm izzetlere
Yzler srelm yerlere
72
Bebillah bulma in
16/6
Nurlanarak kt dnceyi
halvette yce Allah bulur.
yok
eden
tevhit
ve
Def eyledn efkr tal idp envr

Buld yce dildr tevd ile alvetde
59/3
air, her iki cihandan da
srlarn retildii tekke olur.
uzlet
ederse
mekan

5/5
air her
edecektir.
eyden
uzaklaarak
ilah
akta
yol
kat
Omn amudan uzlet it kendne l immet it

Srr- Cemle diat it seyrn- ikrullah ile
58/7
air kendine dnyann isteklerinden uzaklatrarak
ele geen frsatlar zyi etmeyecektir. nk Allaha
kavuma kabiliyeti insanda vardr.
yi itme frat avr- beerden uzlet it
biliyyet-i vulat- Mevlya pes-demdedr
60/2
7-Ezel, Bezm-i Elest:
Allahn
balangc
olmamasna
ezel,
sonu
olmamasna da ebed denir. Dervi Osman ezeli bezm-i elest
anlamnda da kullanmtr.
air Bezm-i Elestte nceden yce Rabbine kavumu
idi, ancak u an dnyada gurbettedir.
Zt- aa vl idm ben ezelden dem-bedem
12/3
Rabbm cemlini grm idm nki ezel
Ol zev-i evi benden r itdi ben nidem
62/2
73
nsanlarn nceden Allah ile pazarlnn var olduu

belirtilmitir. Bezm-i elest Allahn Ben sizin Rabbiniz
deil miyim? diye sorduu, ruhlarn da Evet, yledir.
eklinde
cevap
verdii
meclistir.
air
bu
ahdi
hatrlayarak bu dnyadan teki dnyaya gitmek istiyor.
n ezelden var idi Suln ile bzrn
Girsem ol bzra olsam anmnumdan cd
25/4
- d olanlar d ile gelsn beri
Pes-beyn idem aa ben a ile bzrum
26/4
Bezm-i elest, Allah ile kullar arasnda geen
konumadan
dolay
ahitleme
gn
olarak
kabul
edilmektedir. air verdii ant zerine gnl mlkn
temizleyerek varn Allah yoluna yakmtr.
63/3
11/I/1
8-Hakkat:
Hakkat, kainatta Allahn kuvvet ve azametini
yaknen grp bilmektir. Allahn gizledii ve aklad
hereydir. Allahn isim ve sfatlarnn perde olduu,
herkes tarafndan gerekte ne olduu anlalamayan nesne
ve durumlara hakkat srr, bu srr kefedip anlayanlara
da hakkat ehli denir.
Yri al bilesn a aiat ile sen
Nice bilem dir ise ol vara dilden o
82/3
smi Seyfullahdur hem bin seyf-i ud
30/3
74
Hakkat kapsnn anahtar tevhittir ve o vahdete

yol aar.
aiat bbnu mift tevd
Aar yol vadete vallahi tevd
65/1
Hakkat iki meclisine benzetilmitir. Bu meclisin
arabndan ien dnya zevklerinden geer.
aat bezmin cmna Omn yri n eyle
af v zev ay ldrp kim bu afdan ge
68/5
9-Btn-Zhir:
Btn grnen, zhir de gizli lemdir. Genellikle bu
iki isim bir arada kullanlr.
Gizli lemde kalann ne dedii ne de yapt
anlalr. Bu dnyada btna gnl veren srrn ne
olduunu bilmez.
lemi albinde olan srr bilmez nidgin
Geri hirde mselmnum dey dav ider ol
17/1,2
10-Nefs:
Nefs
insandaki
benliktir.
Tasavvufta
Allahn
insanlar ruh ve beden olarak iki deiik asldan
yaratt, bunlarn birlemesinden ise kalp (gnl) ve
nefsin meydana geldii kabul edilir. Halvetlikte
nefsin; nefs-i emmre, nefs-i levvme, nefs-i mlhime,
nefs-i mutminne, nefs-i rziyye,
nefs-i mrziyye ve
nefs-i kmile olmak zere yedi makam bulunmaktadr.
Halvetlerdeki yedi zikir, yedi makam ve her makamda on
bin hicaptr.51
Bu tarikata girenler bu mertebeleri
geirmek suretiyle dervi olmaktadr.
Dervi
Osmann
iirlerinde
nefs-i
emmreyi
gryoruz.
Nefs-i
emmre
nefsin
ilk
makamdr
ve
ktlkleri emreder. Bu makamda insan dnyaya kar
51
Enver Behnan apolyo, a.g.e., s. 172-174.
75
eilimlerle
doludur.
Bu
nefs
insan
Allahtan
uzaklatrr. air, hileci bu nefsten kurtulmak iin
Allahtan yardm istemektedir.
A- a hergiz bu glm ehrine old dell
Lf- adur kim atlar eyledi Rabb-i Cell
Nefs elinde lmeden Omn hele or u zell
2/5
Yzmz arasn a eyle
Nefs-i mekkreden ra eyle
7/1
Nefse rm olma rha ens ol
mri yi itme ibu hevesde
11/I/2
18/4
Pk eyle gl mlkini al nefsm elinden
44/4
Nefs-i mekkrem elinden el-y
Fil-i bed-krum elinden el-y
67/1
air
insanlara
t
vererek
nefsin
elinden
kurtulmalarn, cefs ok bu vefasz dnyadan vaz
gemelerini ve Allahn emirleriyle mekul olmalarn
istemektedir.
Murd- nefsi
ol
68/4
18. iir nefs-i emmreyi ve bu nefsin aire neler
yaptrdn anlatmaktadr.
Talmum bir bar- iyna ki yo kenresi
76
Bu oulmaz derdm bulunmaz al resi

Bulmad vadet diri nefs ile rh resi
Bulmad efkr- fsidden gl hergiz amn
Jeng-i amdan h kim p olmad bu urb- cn
Dervi Omn bu szi alayup eydr her zamn
18
air, nefsin
gnahkardr
ve
istemektedir.
esiridir. Bu yzden de
Peygamber
Efendimizden
s bir
efaat
Esr-i nefs-i bed-krum

efat y Reslallah
Ben ol gnahkrum
efat y Reslallah
14/1
airin nefsi Allahn yoluna itaat ederse Peygamber
Efendimizin nuru onun kalbini aydnlatacaktr.
64/6
77
Mutasavvflarn gayesi Allaha kavumak ve Onunla

bir olmaktr. Vuslata ermek iin insan bu dnyada nefsi
ile bir mcadelenin iinde bulunur. Bu mcadeleye
tasavvufta byk sava (cihad-i ekber, cihad) denir.
Emredici nefs ile yaplan mcadeleden daha byk megale
yoktur. Bu ise benlikle mcadeledir. air nefsi ile
mcadele ederek Allaha kavumay istemektedir.
33/3
30/3
elinden
76/5
Nefs, firavuna ve irke benzetilmitir.
33/2
aa slik
eyle Mevl
34/2
Gaflette olduunu anlayp nefsini terbiye edersen
Allaha kavuursun.
49/4
Gezme aid yire var f sen nefsinde bul
Levh-i albi l mcell dim eclya gel
57/3
Nefs ldrld zaman gnl
Hakkn emrine zikrullah ile girer.
dergaha
dner
ve
78

Pervne-ve em yanar
Fermn- ikrullah ile
58/5
Nefs insana tendir ve Allahn emirlerini terkeder.
Nefsm baa gr kim nidr emr-i udy terk
ider
Redd it szin eyle azer estafirullahil-azm
72/4
Nefsin arzularna uyarak mrn boa geirildii
belirtilmitir. Akll insan nefsin arzularn terk
ederek bir azize balanr.
Ey dir mrn sermyesin virdn yile
Nefsin rzlarn dem-be-dem l bile bile
il ise nefsin rzlarn terk ide gr
Bir azze itid l ilm-i ryy bile
74/1,2
Allahn kalbe gelen tecells ile hayrete den
air akln yitirmitir ve emredici nefsin isteklerini
yenememitir.
Yinemedm nideym bu nefsm emmresin
Alum yitrmiem ben deli bu ayrete
77/3
Nefsin
yaklmas
ile
insan
Allaha
daha
da
yaknlar.
Alna uladur kerem it rh- lafi
Ya nefsi kl it urbet-i dildr olasn sen
79/4
11-Hayret:
Kalbe gelen bir tecell neticesi ile slikin bir ey
dnemez hale gelmesidir.
77/3
79
12-Terk:
Allahn rzasn kazanmak iin Ondan baka her
eyi brakmaktr. Terk-i dnya, terk-i ukb, terk-i hesti
ve terk-i terk olmak zere drt aamas vardr.
air; can, vct, nefs, can u ba, var, nm u nin,
sohbet-i edn, kesret-i dny, murd- nefs, nefsin
arzular, sret ve fen mefhumlarnn terk edilmesi
gerektiini dile getirir.
istersen
O esrr- Hyu neden ki bu al u beer
bilmez
28/5
Budur larun kr, vcd terk ider Omn
Bu varldan al olma baa o iftir old
32/5
80/3
il ise nefsin rzlarn terk idegr
74/2
13-eyh, Mrit, Dervi, Slik, Tlip, Rgp, rif,

k, Evliy, Asfiy:
eyh ve mrit, tekke ve dergahlarda kendisine
intisap edenlere tarikat yolunda rehberlik eden kiidir.
Doru yolu gsterir. Mrid-i kmil nefsin mertebelerini
aarak fenafillaha ulam, Allaha kavumu kiidir.
eyhlere balanarak makamlar aacak olanlar Dervi
Osmann iirlerinde slik, tlip, rgb, dervi, k,
ak eri gibi isimlerle anlr.
airimiz
iirlerinde
drt
deiik
mahlas
kullanmtr. Sras ile bulunduu mertebelere gre
mahlaslarn u ekilde kullanm olmas mmkndr:
Osmn, Dervi Osmn, eyh Osmn ve Osmn Dede. lah
mecmuasnda da sralama bu ekildedir. Mahlaslarndan
birisi de eyh Osmandr. airimizin ilerleyen yalarnda
80
tasavvufun mertebelerini ap fenafillaha ulamas ve

tekkelerde postnin olmas ile bu mahlas kullanm
olduunu dnyoruz.
air, Allah isteyenlerin eyh Osmann dergahna
gelmesini istemektedir:
1/1
air, kendisini bir gle benzetmitir, eyhinin ona
yardm etmesi ile ummana (birlie) ulamtr.
Ben eel bir gl idm eym baa ld naar
Aup ummna irp a birliini bulmuam
78/4
air, eyhini parlayan bir aya benzetmektedir.
O bezm ehli ehlullah ki grdm eymi f
Meel onlar encmdr o bezer mh- tbna
13/4
Allah
rzasn
almak
iin
eyhin
yolundan
gidilmelidir.
16/4
air, 30. iirinde
mrid-i kmil olan Seyyid
Nizamizdeyi vmekte ve onun kendisinin mridi olduu
iin Allaha kretmektedir.
Mrid-i kmil mkemmel seyyid sdt idi
30/4,5
81
Nefsin slah edilmesi iin bir mride intisap etmek

ve mrid-i kmile can ile ban verecek derecede
balanmak gerektii belirtilmitir.
ri mrd-i kmile fed l cn ile baun
al nefsni la gtr mrdine ry
15/4
Mrid-i kmil bilr bu szi kim didm size
Mrid-i kmil olana var yri l itid
64/4
Mrit olmaynca Hakka yol olduu bilinmez. air,
nasihat
alarak
bir
mride
balanacak
ve
izzete
kavuacaktr.
Rh-i aa var bilmez bulamaynca mridi
Dervi Omn(dan) naht al iri ol izzete
49/5
Mridden irp mye
Old bize sermye
rd msemmya
Tevd ile alvetde
59/4
Mrit, gnl levhasna saf zikirleri yazdndan
beri airin meyli yce Allahadr. Yani gnlde yaplan
zikir insan Allaha ulatrr.
Dest-i
Meylm
Blbl
h kim
mrid ikr-i f yazal levh-i dile

evvel Sulnadur yazm adn esmyla
oldum h u efn iderm ben ol gle
bi cnum olsa yolna lsam fed
21/2
Hz. Muhammedin
kmildir.
sfatlarndan
birisi
de
mrid-i

81/III/1
Tasavvuf ehline sf denir. Sf bu lemde nefse
kar tedbirler almtr. Nefis sliki yolundan al
koyar.
Taavvuf aa dirler f kendn grse hergiz
Neyi grse gre a dimeye arada siz biz
82
69/1
nn u itiyrn sf nefse virmez lemde
Bilrler sliki yolundan ill eyler ol n-rz
69/2
Tarikata girmi kiiye slik denir.
Slik ne zaman Allahtan baka lah yoktur. dese
cmle eya yok olur ve yce Allah tecell ederek deniz
Onun tecellsi yannda damla kadar kalr.
15/2
Tlip,
talep
eden,
rgp
istekli
anlamlarna
gelmektedir. Allah talep eden ve isteyenler demektir.

iirlerde
genel
olarak
bu
iki
kelime
birlikte
kullanlmtr.
26/5
Vil-i aa vl ol muaa
29/1
air
Allaha
tlip
olanlarn
kendi
dergahna
gelmesini istemektedir.
alib olup biz de oldu bendesi
Cn u dilden olmuuz efgendesi
Au olma ister ise zindesi
1/5
Hakk
Bylece
isteyenler
dost
iline
iin
ilah
ulamak
iin
ak
bir
delildir.
gayret
ederler,
menzilleri ve mertebeleri aarlar.

lib-i aa gerek menzil mertib at ide
49/1
83
rif, velilik mertebesine ulam irfan sahibi

kimselere denir. Tasavvufta Allahn birliini, kendisi
ile kaim olduunu, hi bireye benzemediini, ksaca
Allahn btn noksan sfatlarndan mnezzeh olduunu
bilen kiidir.
air
gnln
ve
mridini
arif-i
billaha
benzetmitir.
Yri Omn davet eyle glini adan yaa
Gel ber gel rif-i billaha bezetdm seni
20/6
30/4
Men aref srrna vakf olmak isteyenlerin gnln
ariflerin gnlne baladklar belirtilmitir.
Men aref srrndan gh olma isteyen kii
33/4
nsan, Allahn ereflendirdii bir varlktr, bu
yzden kendini iyi bilmesi gerekir. Allahn srrn
bilen arif ok mutludur ve onun sarholuundadr.
60/3
k, ak eri, Hakk , harbt ehli Allah ok
seven ve ona kavumay isteyenlerdir.
k, ilah ak iinde kendinden geer, ne yaptn
bilmez ve yaptklar akl ile badamaz.
oldur a iinde mahv ola
le ire unuda gftrln
23/3
23/4
air,
klara
hatrlatmaktadr.
bezm-i
elestteki
ahdi
84

26/4
Dnyann
isteklerinden
vazgeilerek
ilah
girilir, bu halde kn sermyesi irfan olur.
Gel bu ay ireti o aa ir
u sermyesi irfn olur
31/4
aka
Varln terk eden air, bununla gurur duymaktadr.

Hakk klarnn kr da varlktan kurtulmaktadr.
Budur larun kr, vcd terk ider Omn
32/5
klarn sermayesi Allah sdk ile zikretmektir.
laru sermyesi
d ile ikrullah imi
Nr- udnu myesi
d ile ikrullah imi
36/1
kn duas mauka ho gelir, dua ederek izzete
ulaabilir.
49/3
Ak erinin asl amac Allaha kavumaktr.
Au menziline bamam adem
Dostum zlerm dostum ey dedem
ridi dimma ol by- adem
53/3
k, iirlerde ehl-i hal eklinde de gemektedir.
Dnder cnne dim yz
53/5
air, klara nasihat vermektedir.
85
lar dlar gel gidelm

53/4
rdi au askeri yamaya virdi varum
Var olup var ile buldum ol yce dildrum
26/1
Asfiy, samim, ii temiz, tuttuu yol doru olan
kimselerdir. Evliy, kermet sahibi olup Allaha daha
yakn olanlardr. Evliy ve asfiy genellikle birlikte
kullanlmtr.
Nrn ile n mnevverdr cemi-i enbiy
55/2
Evliynn syledii szler gnl ikilikten kurtarr.
Evliy nuuyla kim ki pk ider dil mlkini
17/3
Yarin
derdinin
asfiylar bilirler.
dermen
olduunu
evliylar
ve

66/4
14-Zikr:
Allah zikretmek anmak, tezbih etmek, hatra
getirmek... gibi manalara gelir. Zikr, Allah iddetle
sevmek ve korkusunun galibiyeti altnda bulunmak artyla
gafletten uzaklap mahede sahasna gemektir. Kurn-
Kerim de insana Allah zikretmesini emreder: Rabbinin
adn
an,
her
eyi
brakp
yalnz
ona
ynel.
52
(Mzzemmil/8)
Zikir, dilin ve kalbin zikri olmak zere iki
eittir. Dervi Osman Halvet bir airdir. Halvetlikin
52
Prof. Dr. Hayrani Altnta, A.g.e.,s. 20, 136
86
esasn zikrullah oluturur. Halvetlere gre dille,

kalple, ruhla ve srla yaplan zikir nefsi ktlkten ve
gnahlardan arndrmaktadr. iirlerde genellikle zikir
ekmenin nemi zerinde durulmutur. 9. iir tamamen bu
konuya ayrlm ve bu iirde Allah zikretmenin insana
kazandrdklar anlatlmtr.
air zikir ekerek Allahn nuruna mazhar olmutur.
2/4
ekilen
zikirler
insan
Allaha
gnldeki pas silerek ruhu l yapar.
ulatrr
ve
resin ala l-ava
ayal olur levh-i dildeki pasa
9/6
L-kelm ile nefsni l it
ikr-i lda ru al it
sm-i tyla srrn iy it
9/3
Allah zikretmek her derde devadr.
40/1
lah ak isteyen air, Allah zikrederek yznn
ak olmasn istemektedir.
48/1
Zikir ekilerek gnl ehri
kurtulacak ve aydnlanacaktr.
dnyev
isteklerden
Mcell eyledi albm lh ikrn envr
87
Merref ld dil ehrn irip au r

39/1
56/2
air, Allahn zikri kadar gzel eyin olmadn ve
kendisine t vererek Rabbini zikretmesi gerektiini
belirtmektedir.
75/5
Omn au ismini albden ayrma
T bula gl anma ile yine iyy
84/5
15-Sr:
Allahn akl ermeyen hikmeti demektir. Keramet ehli
olan kul her eyde varolan derin srlar, Allahtan
ald bilgilerle bilir. Allahn Ben Ademe btn
srlar rettim. buyruuyla bu srlar kullarna iaret
etmitir. Tasavvufta Allaha yaknlk derecesine gre
bilinen hakikatlere denir.
air, Allahn srlarna vakf olduu iin Allaha
yakndr ve kretmektedir.
2/4
Allahn isimleri ile Onun srrn ihya et,
denilerek t verilmektedir.
ikr-i lda ru al it
9/3
H srrn zen insan, kendindeki kerameti de
zer. Kendini anlayan kii Allah yoluna cismini yok eder
ve kendinden geer.
88

22/3
den H srrn idrk znden hi aber bilmez
Vcdn mahv ider klli vcdundan eer bilmez
28/1
Dnyann nimetlerine bal kalmayan srlar kapsn
aar.
27/3
Gel say- beli eylen ir tevd-i ila
ru meydn- anda srra gher-nirum var
37/2
aire Allahn srrn sylemek gerekir. Bu srr
duyanlar doru yola girmelidirler.
Gerekdr sylemek Omn saa esrr- tevdi
idenler aleb ide yola ol srr- esrr
39/5
Cismini yok eden insana tecell eden Allahn
srrna baklmas gerektii belirtilmitir.
Yandurup ecz-y cism ile rn fen
Srrna srru tecell eyleyen Sulna ba
43/3
Dervi Osman Allahn
Ondan yardm istemektedir.
srrna
Sery- srra marem l bu
vakf
olmak
iin
Omn bendeni
ltf it
Doyam
zev aflardan beni redd eyleme y
Rab
46/5
nsan kendi zatn fehm eyledii zaman Allahn
mazhar olduunu anlamaktadr. Allahn srrn fehm eden
riftir.
89
60/3
Her iki dnyadan da yz eviren birliin srrna
ular.
60/4
Sr, ku diline benzetilmitir.
Hdann nuruna mazhar olur.
Bu
dili
zen
u dilidr bunu fehm itmege ki server gerek

Bu dili fehm iden olur mahar- nr- ud
64/5
Sr, tlsm eklinde de gemektedir. Bu tlsma
vakf olan air gizli kelere ekilip varln terk
etmitir.
80/3
16-Dnya:
inde yaadmz lemdir. Tasavvufta dnya gelip
geicidir ve gurbet lemidir.
nsanlar asl vatanndan bu dnyaya geldii iin bu
dnya gurbet olarak nitelendirilmitir.
Zt- aa vl idm ben ezelden dem-bedem
12/3
Ddm urbete dn gn eylerm fin
Ol ilde yirm idi benm memleket-i adem
62/3
Dnya alaktr.
23/2
Bu dnyann krndan elem eken Allaha yaknlar.
90

24/2
Bu dnyadaki
uzaklatrr.
istekler,
hevesler
gnl
Allahtan

25/2
Bu
dnyann
kaplarn aar.
varlklarna
bal
kalmayan
sr

27/3
Dnya mezraata benzetilmitir. Mslman iin dnya
ahiretin tarlasdr. nsan bu dnyada ne yaparsa ahirette
de onun mkafatn alacaktr ya da cezasn ekecektir.
27/4
Tasavvufta ne teki dnya ne de bu dnya istenir.
Mutasavvflar ilah ak yaayp Allaha kavuarak yalnz
Ona yakn olmak isterler. Onlar iin sadece dnya deil
ahiret de msivdr.
5/5
Bugn dny vu ubdan geenler
Olupdur te-i a ile ir
29/4
Gerekmez dny
ub dileriz
val-
dildr
Gelp yr olmasun ayr ki zr derd-i yr old
32/3
60/4
Bugn bezm-i muabbetde erb l-yezl idm
oyup dny v uby aat mest olup gedm
91
61/1
52/2
71/3
Dnya fendr, gelip geicidir.
lar dlar gel gidelm
53/4
Bu fen dnyy terk it dile dr- uby
Uyuban nefsne her dem azer it olma ak
82/2
Yirn deldr bu fen gel iynu l aleb
Var ileriden ileri blbl fin eyle fin
54/2
Dnya vefasz bir ark olarak nitelendirilmitir.
Murd- nefsi terk eyle au emrine megl
ol
68/4
Dnya bir deirmene benzetilmitir.
Emr-i aa ryuz inn ileyhi rcin
Bir deirmendr bu lem arp eyler bizi un
81/IV/2
17-teki Dnya, Ahiret:

tikatin artlarndan birisi de ahiret gnne
inanmaktr. Ahiret bu dnyadan sonraki ebed lemdir.
Geh arbt ehliyem pinhnedr baa dur
Gh zhd ile salha cn u dil eyler meyil
10/3
92
teki dnya srlar lemidir.

Cidd cehd it
Dervi Omn ol bu varldan
geri
Yol bulasn srr iline ilerden iler
n fenfillah olun didi nebler serveri
21/4
teki dnya dost iline benzetilmitir.
Pervz uruben ualum dost ilimine gelm
Varlumuzdan geelm var ile var olma in
16/2
24/4
teki dnya ak ilidir. Allah isteyen msivdan
yz evirince ak iline ular.
27/5
nsanolu ilah lemden bu leme snanmak iin
gnderilmektedir. nsanolunun bu lemdeki amac tekrar
ilah leme gitmektir.
O ilden bu ile geldk o ile varmamuz lzm
abatdan alan fil nedr azm-i sefer
bilmez
28/4
teki
lemidir.
dnya
vuslat
ili,
vahdet
lemi
ve
Vulat iline cnum varmaa aleb eyler

oyup bu icbt irmek diler ol kna
42/2
Ol lem-i vadetde birlikde idk cmle
Geld bu vcd ire virdm dem Omna
42/5
mn
93

77/1
Allah
isteyen
bu
dnyadan
ekmelidir, ukby istemelidir.
elini
eteini
El ek dr- dnydan tevecch eyle ubya

ebt yok hebdur devlet-i dr- fendan ge
68/2
Bu dnya fan, fena
glzara benzetilmitir.
glzara,
teki
dnya
bak
Nidersin fn glzr irip b glzra

Fen glzr nkim blbl-i nlna r old
32/2
Hz. Hakkn varl yokluktadr, varln yok eden
bak bir kap olan ahirete ulaacaktr.
Yoluda durur varl bil aret-i au
Varln ya kim bulasn dr- bey
84/2
18-Fen, Fenfillah-Bek, Bekbillah:
Fen, fenfillah tasavvuf olarak varln Hakkn
varlnda yok edilmesidir. nsann kt artlardan
kurtulmas hali olup nefsn haz ve arzularnn yok
olmas demektir. Kulun daima iinde kendini yok ettii
varlkla megul olmas sebebiyle eyadan tamamen yok
olmas halidir. Fenfillah kesiksiz bir vecd ve cokunluk
halidir. air, fen ve bek terimlerini genellikle bir
arada kullanmtr.
Dervi Osman Allaha dua ederek ona ulamak ve
varln yok etmek istemektedir.
Uladr Dervi Omn kerem l zt- pkna
Fen it varlum cmle memt iken olam iy
15/5
Yokluk iklimine ulaan ak ile karay gremez.
Fen ilimine iren gremez a u aray
Dileyen iynn aa yl ikr old
32/4
Allahn varl yokluktadr.
94

84/2
Fen yerine yokluk kelimesini de kullanmtr.
78/5
75/2
air, msivdan kurtularak yce Allah bulacak ve
fenfillah olmak iin h ile zr edecektir. Bekabillah
olmak iin yerlere yz srecektir.
M-sivdan olup ri
Bulalum yce dildr
lalum h ile zr
Fenfillah olma in
16/5
Diz kelm alvetlere
rielm izzetlere
Yzler srelm yerlere
Bebillah bulma in
16/6
Nebiler serveri Hz. Muhammed insanlara fenafillah
olun demitir.
Cidd cehd it
geri
21/4
Bek ve bekbillah, Allahn mutlak olan varl ile
ebediyete kadar kalmaya denir. Tasavvufta ise insanda
gzel huylarn ortaya kmas ve bunlarn devam etmesine
delalet eder.
air alarak kendisindeki kt sfatlar yok
ettikten sonra bekya ulamtr. Yokluk iinde daima
Allahn tecellsine ular. Bu yzden her nefeste
Allaha kretmektedir.
95

2/3
Dervi Osman varln yok ederek beky; yokluk
iinde de dost varln(Allah) bulmutur.
78/5
Varln Allah yolunda yakan bek kapsn bulur.
84/2
19-lm-i Ledn:
Esas ilim Allah bilmektir. Tasavvufta buna ilm-i
ledn denilmektedir. Gaye ahlk yceltmektir. Peygamber
Efendimiz de gzel ahlk tamamlamak iin gnderilmitir
ve ilm-i ledn rehberidir.
andesin ey h- merdn zlfer- ayder
81/III
Ledn ilmi insana hasl olursa insann yz Allahn
nuru ile ak olur.
Saa l ola ilm-i ledn
Ola ilhm- nr ile yzin a
29/3
rfan mektebinde Bilindim. denilerek ilm-i ledn
bulunmaktadr. air bylece Allaha ulap kendinde
Allah bulmutur.
50/2
96
20-Tasavvuf:
Arapada yn giyinmek anlamnana gelir.Tasavvufun
birden fazla tarifi yaplmtr. Her sufi iinde
bulunduu duruma gre tasavvufu tarif etmitir.
Kulun
ihsan vasfn kazanmasnn yollarn gsteren bir ilim.53
slam mistizmi tecrb bir ilim ve insann kendi ruhunu
incelemesi yntemidir. Tasavvuf, zihnin manev olaylara
ynelmesi, bir ruh hali ve eyann zevkle kavranmas
olarak ilgisizliin yok edilmesini retir. Yani bir tek
Gerek olmayan her ey hakknda limne cehalet ile
bilgisizliin yok edilmesini salk verir.54
69/1
lah aka girip
istemek gerekir.
kendinden
gemek
iin
tasavvufu
Kendzinden gemek i n taavvufdan murd

rip l ire le ovmuum gftrum
26/3
21-lm-i Ry:
Ry, kalbe gelen manev hitap ve muhayile ile
tasavvur edilen bir haldir. Tasavvufta insann manev
tekamlnde, insana uygulanacak eitim metodunun ilk
kayna rydr. Mana yolcusu kendi i dnyasndaki
yolculuunda bulunduu yeri ry veya ry st hallerle
bilmektedir. Tasavvufta slke esmy esas tutanlar,
ryaya ok nem vermilerdir. Halvetlikte slik grd
ryy eyhine syler; eyh de slikin
bulunduu
mertebeyi gznnde tutarak bundan hkm karp slikin
seyr
u
slkunda
nereye
geldiini,
hangi
esmnn
tecellsine mazhar olduunu ve uymas gereken kurallar
belirtir; zikrini artrr yahut deitirir.
Bylece
derecesini ykseltir. 55
Ry mutasavvflarca gayb leminin misal lemi
vastasyla ehadet lemine yansmas, Allah tarafndan
53
Sleyman Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, Kabalc Yay., stanbul 2001, s. 296-297.
Hayrani Altnta, Tasavvuf Tarihi, 2. Bask, A.. lahiyat Fak. Yay, Ankara 1991, s.1-2.
55
Mustafa Tatc-Halil eltik, Trk Edebiyatnda Tasavvuf Rya Tabirnmeleri, Aka Yay., Ankara
1995, s. I-26.
54
97
insana
gnderilen
manev
bir
iaret
olarak
kabul
56
edilmitir.
air bir mrid-i kamile balanp tarikata girecek,
nefsini terbiye ederken grd ryay yorumlamas iin
eyhine syleyecektir.
15/4
Akll insan nefsinin arzularn terk eder ve rya
ilmini bilen bir azize balanr. Rya ilmini bilen (eyh)
doru yolu gsterir.
74/2
lm-i ryy bilendr gsteren or yol
Netdn ise ayr u er tefhm ide ldan la
74/3
22- rfan:
lah bir feyz olarak kainatn srlarn bilme
kudretidir. rfan mertebesi, keml mertebesine varmann
merhalelerinden biridir.
rfan mektebinde ilm-i ledn renilmektedir.
50/2
air insanlara t vermektedir:
abalayan gnl irfna ular.
Allah
yolunda

52/4
Seher
vaktinde
ulatrmaktadr.
yaplan
zikir
insan
irfna
Hd a benm mrm ki bir zge safdur bu

Sebebdr rh-
tai
ire irfna seer
ikri
56
A.g.e., s. 26.
98
19/7
23-Hidyet:
Hak yoluna ulama demektir.
air, Allahtan kendisini doru
niyaz etmektedir.
yola
gtrmesini
Hidyet eyle falu biz fare

Kim anula bulam ben tor rhum
6/3
24- Himmet:
alma, abalama demektir. Tasavvufta ise slikin
Allah indinde makbul ve mbarek bir kimsenin yardmyla
yol kat etmesi demektir.
Dervi Osmana eyhi himmet etmitir. O da onun
gayretiyle doru yola girmi ve Allah bulmutur.
30/5
air
her
eyden
vazgeip
inzivya
ekilerek
tasavvufta gayret ederek yol kat edecektir.
58/7
aire, tarikat pri yardm etmi ve yce Mevla ona
tecell etmitir.
Yetidi zerrece himmet baa pr-i arinden
Tecell eyleyp Mevl bu benlik lini sedm
61/3
25-Tecell (Tecell):
Zuhr etmek, grnmek manasna gelir. Kalbin kef
makamna
ulamas
ve
kalp
gznn
almasdr.
Grnmeyenin kalplerde grnr hale gelmesidir. Allahn
99
mkefe suretiyle gsterdii tecelller sefr edilmitir.

Eer byle olmasayd, ilah tecelller zuhr ettii zaman
havas mahv perian olurdu denilir.57
2/3
air Hakk nurunun tecellsi zuhr ettii zaman teki
dnyaya gitmek istemektedir.
andan uhr eyler aceb
a nrnu tecells
T ol yana lam sefer
orun seer yillerine
3/4
Allaha
kavumann
tesellsi
Onun
cemlinin
tecells olur ve gnl Allaha yakn olmak ister.
Tecell-y ceml olsa
Tesell-yi vil olsa
Yce dildrn bulsa
Gl urb- vil ister
47/4
air,
Cemlin
tecellsi
ile
gnlnn
nurlandrlmasn istemektedir. Bylece bsbtn yok olup
Allahla bir olmak istediini belirtmektedir.
itme
48/2
56/2
eyhi aire himmet edince Mevla airin gnlne
tecell etmitir. air de iinde bulunduu bu son hali
semitir.
Tecell eyleyp Mevl bu benlik lini sedm
57
Hayrani Altnta, a.g.e., s. 133; Sleyman Uluda, a.g.e., s. 572.
100
61/3
Bir azize balannca Hdnn nuru gnlde tecell
eyleyecektir.
Var yri byle azze itid l ey civn
Ta tecell eyleye nr- ud mlk-i dile
74/4
Allah gnle tecell ettii zaman airin vcudu Tr
Da gibi mahv olmutur.
63/4
26-Zhid:
mrn kuru ibadetle geiren sadece cennete gitmeyi
isteyen ekilci kaba sofu. Mutasavvflar kaba sofuluu
ho karlamazlar.
air,
zhidin
cennet
sefasnn
arz
etmesini
istememektedir. O, her eyi terk edip her iki dnyann da
sultan olmak istemektedir.
71/3
air, zahide t vermektedir.
79/2
air, zhide seslenerek Allah yolunda kendini yok
edip safa bulduunu, Hakk meydannda merdane olduunu
belirtmektedir.
80/4
27-Cezbe:
101
Ruhun hayret ve sevince kaplarak sanki cesetten

hari
bulunuyormu
gibi
olmas,
heyecana
gelmesi.
Tasavvufta tarikat ehlinin kendinden geme halidir. Cezbe
halindeki
slik
yaptklarndan
sorumlu
ve
ykml
tutulmaz.
Allahn
cezbesi
airin
kalbine
mutluluk
getirmitir.
Aynma gelmez benm hi cennet ur u ur
2/2
Allahn cezbesi
kurtulmak isteyecektir.
aire
ularsa
air
canndan
Cn u tenden gemeyen irmez vil-i arete

Cebe-i Ramn irse lsa cnumdan cd
25/3
Mevlnn cezbesi
varl mahv olmutur.
aire
ulat
zaman
airin

39/2
Oudum ry dum ferabe
amu varlum lmum heb
53/1
Allahn cezbesi aire ulanca
air, vahdet
srrnn sarayna giden kendine has bir yol aacaktr.
ridir cebe-i Ramn beni benden cd lma
Sery- srr- vadetde baa bir zge rh adum
61/2
28-Dergah:
Tarikat mensuplarnn topluca ibadet ve trenlerini
yaptklar yer, tekke. Byne asitan, kne zaviye
denir. Vahdete ulamak iin Allah ilminin retildii
yerdir. Tasavvufta mutlaka bir dergaha gidip bir eyhe
102
balanmak gerekir. Bylece Allaha kavumak iin makamlar

daha kolay alacaktr.
Dnderelm dergha yz, t ki aa ala iz
16/3
airimiz 1. iirinde Allaha ulamak isteyenlerin
kendi dergahna gelmesini istenmektedir. Her ktann
sonunda Tlib ol dergh- eyh Osmana gel dizesi
tekrar edilerek dergahn nemi ve yol gstericilii
vurgulanmtr.
Bulmak istersen ark- muteber
Almak istersen msemmdan aber
Ak- akdan ister ise bir eer
alib olup biz de oldu bendesi
Au olma ister ise zindesi
1. iir
Gnl dergaha benzetilmitir.
Geh beni ayrn u mest eyler ol esrr- Ceml
10/4
Knt kenz mazenisin inl sendedr
103
20/2
teki dnya dergaha benzetilmitir. air, Allahn
dergahna yz tutmutur. Ona kavuup mutlu olmay
istemektedir.
22/5
Ki oldur lem h
Baa mahremdi dergh
Dern iderm h
Gl urb- vil ister
47/3
Derghna yz tutmum
Valula mesrr it beni
n afdan datmum
Valu ile mesrr it beni
41/1
Keramet ehli olan insana Mevlann feyzi ulat
zaman insan kendi yolunu kendisi bulacaktr. Kendi
kendinin dergah olacaktr.
24/5
Nefs ldrld zaman dergaha dner ve Hak emrine
girer.
Pervne-ve em yanar
Fermn- ikrullah ile
58/5
29-Nr:
Aydnlk, parlaklk demektir. Allahn zahir ismiyle
tecellisidir. Gizlenmi her eyin ledn ilmi ile ortaya
kmasdr, kalpten masivay karp atan ilah varidata
da denir. Kalpteki ilah feyz din bilgileri aa
karmada ara olan k. slamiyette nurun ayr bir
104
nemi vardr. iirlerde daha ok nurlanmak

kullanlmtr.
Allahn
bilgisi
ile
anlamndadr.
eklinde
donanmak

7/4
Seherde yaplan zikir insan nurlandrr.

iylar virdi nryla dil cna seer ikri
aflar ba idp val itdi Sbna
seer
ikri
19/1
Tevhidin nurunun gnlde domas ile gnl ledn
ilmiyle donanacaktr. Bylece insan zulmetten kurtulup
nurlanacaktr.
24/3
Allah ilmi renildii zaman Onun nuru ile insann
yz ak olacaktr.
Saa l ola ilm-i ledn
29/3
Hz. Muhammed yaratlan ilk nrdur. Alem Onun nuru
ile yaratlmtr. Aadaki beyitlerde yaratlan ilk
nura telmih vardr. Peygamber Efendimizin nuruyla tm
peygamberlerin
nurland,
Onun
yolunda
gidenlerin
evliy ve asfiy olduu belirtilmitir.
55/2
105

55/4
81/V/3
lah ak yolunda gayret eden batan baa nurlanr.
79/2
Peygamber Efendimiz vefaat ettiinde hemen nurlara
gark olmutur.
Vl olup ceddine envre ar old hemn
Dervi Omn
h idp her rz u eb eyler
fian
81/V/2
30-Dert-Dermn:
Dert; gam, elem ve strap anlamndadr. Tasavvufta
Haktan
uzak
dme
tarzndaki
dert
tam
anlamyla
hsrandr; fakat Hakka yakn olamann meydana getirdii
dert, arnma sebebidir. lah aktr. Bu istenen bir
derttir. En byk dert dertsiz olmaktr.58
Hak ann tek derdi Allaha kavumak ve ona daha
yakn olmaktr. Derdin derman yine derdin iindedir.
ekilen aclar dermandr. Aadaki iir bunu en gzel
ekilde aklamaktr.
Revn olsa gzm ya revdur
Oulmaz derdme ayn- devdur
Kim kim derd-i adan derdi olmaz
af v zevi yodur b-afdur
Cef trine dil olsun nine
Kim ol cevr cef cna vefdur
58
Sleyman Uluda, a.g.e., s. 102-103.
106
Glden derd-i yri iste Omn

Bu dny zev in ir fendur
66. iir
Yr derdi baa n dermn olur

Br-gh arete brhn olur
31/1
Derd iinde giz(le)mi dermnn
bu remzi fehm iden sultn olur
31/3
air, canndan vazgeerek derdine dermn olacaktr.
Allahtan ayrlmamay niyaz etmektedir.
Gel Omn eyle fed cn
rsn derde dermn
amu lemlern cn
Beni senden cd lma
8/5
air,
ilah
aka
deli
derdine
bulamamaktadr.
lah nidem derde yo dermn
11/II/1
derman

12/1
Bulmad vadet diri nefs ile ruh resi
18/1
Seher vaktinde yaplan zikirler airin derdine
derman olacaktr.
Giceler t ub olunca gzin yan revn eyle
Dilersen dndere derdini dermna seer ikri
19/6
Allaha kavumak iin sabredersen derman senindir.
107

52/1
31-Perde dmek, perde:
Nefsin
istekleri,
dnyev
istekler
ve
madd
varlklar insan ile Allah arasnda perdedir, engeldir. Bu
engeli
kaldrabilenlerin
gnllerinde
Allahn
nuru
tecell edecektir.
Ira eyle beni benden aradan def ola perde
al eyle bellardan beni redd eyleme y Rab
46/2
ri bu yolda perde old baa bu avr- beer
Perdeyi def it aradan
Rabb
nevl Allah
meded
51/3
arn
54/3
32-Tr, Tavr- Beer:

Tasavvufta Tr Da insann madd yapsn, dnyev
isteklerini temsil eder. Nitekim bu madd yap, Allahn
tecellsi ile yok olur ve insan fenafillaha ular.
1/4
avr- beerden al it amn
Valu myesser it def ola hicrn
11/II/2
Ele
geen
frsatlar
deerlendirerek
dnyev
isteklerden uzaklamak gerekir. nk Mevlaya kavuma
kbiliyeti varlklarn en ereflisi olan insandadr.
108
60/2
33- b- Hayat:
ene ebed hayat balayan efsanev su. lah ak
anlamnda tasavvuf bir sembol olarak kullanlan b-
hayat, ledn ilminden kinayedir. Ak ve irfan karlar.
Peygamber Efendimiz ilah ak iip ebed hayat
bulmutur.
Rlet itdi n cihndan evvel azz-i kmrn
N idp b- ayt buld mr-i cvidn
81/V/1
34-Deniz:
Deniz iin bahr, ummn ve
dery kelimeleri de
kullanlmtr. Tasavvufta Hakkn sonsuz olan sfat ve
zat makamdr. Btn eya ve varlklar bu sonsuz ummann
dalgalardr. Vahdet deniz, kesret dalgalardr.
air, Allahn sonsuz sfat ve makam denizinin bir
paras olduunu bilmekte ve bu deryaya dalmak iin
gayret etmektedir.
Dnderelm dergha yz t ki aa ala iz
16/3
Yri cehd it iresin Dervi Omn
Vcdn aresin ol bare il
29/5
air nefsinin esiri olduu iin bir isyan denizi
iindedir.
Bulmad vadet diri nefs ile rh resi
18/1
Masiyet barine daldum b-zevl Allah meded
Crm iyn ile aldum l-yezl Allah meded
109
51/1
teki dnya,
tahayyr bahrine benzetilmitir.
Vil zleyp geldm taayyr barine aldum

Sbnum ou aldum vilinden mdm var
38/3
Deniz vahdeti simgelemektedir.
78/1
80/2
Mah marifet ummanna batm olan arif. Gavvas,
dalglarn denizden deerli (inciler) eyler karmalar
dolaysyla deerli eyler arayan kii olarak dnlr.
Hak nn gnl bu bakmdan gavvastr.
air, bu dnyaya gelmeden nce mutlak varlkla
manev alemde beraberdi, ancak bu dnyaya gelince Allah
ile arasna engeller girmitir.
12/2
rm idemez glm old dil-i dvne
avvs oluban her dem alma diler imna
42/1
35- Sadef, nci:

Sadef, istiridye ve midye kabuudur. Daima inci ve
denizle birlikte kullanlr. Dervi Osman sadef ve inciyi
tasavvuf anlamda kullanmtr.
Deerli ve gizli olan inci Allahn srlardr.
30/1
110
Drr-i yetim teki dnyadan bu dnyaya gelen

airdir. Asl vatanndan ayrlan air gurbette olduu
iin yetim bir inci tanesidir.
Bir drr-i yetmem ol deizden olal dr
Ddm bu adef ire meded nice ideym h
44/2
air vahdet denizinde mana incileri bulmutur. Mana
incileri Allahn srlardr. Allahn srlarn bulan
air, varln yok ederek Allah bulmutur.
78/1
Fenfillaha ulaan air kendini sadef iindeki
deerli bir inci tanesine benzetmitir.
Vadet deizinde bugn ar old cismm
atresin
80/2
36- Top-evgn Oyunu:
Modern polo oyunudur. Ucu kvrk bir sopa ve bir top
ile oynanr. Dervi Osman iirlerinde bu unsuru tasavvuf
olarak kullanmtr. evgn Allahn takdiri, top da
takdire boyun emek zorunluluudur.
Ba top, ilah ak da evgn eklinde dnlmtr.
air, Allah yolunda bandan geerek safa bulmutur,
fenfillaha ulamtr.
50/4
80/4
37-Mh:
111
Ay bir k kaynadr. I ise gne gibi ate

deil, nrdur. O, nruyla gzeldir, geceye gzellik
verir. airimiz mh taavvuf olarak kullanmtr.
air, ilim kayna olarak eyhini mah- tbna
benzetmitir.
O bezm ehli ehlullah ki grdm eymi f
13/4
Peygamber
Efendimiz
saadet
burcunun
benzetilmitir. nsanlar nurlandracak Odur.
Rislet tatnu h
Sadet burcnu mh
Yola orut bu gmrh
efat y Reslallah
14/2
ayna
Gnl aya benzetilmitir.

ol serr-i rifata her zerre mha bezetdm
seni
20/1
Tevhidin nurunun
benzetilmitir.
gnle
domasyla,
gnl
aya

24/3
38-arp:
Tasavvufta arap ilah ak, muhabbeti, evki ve
vecdi temsil eder. Ak insan kendinden geirir; akln,
mantn ve uurunu kullanmasna engel olur.
lah ak arbn ienler akl ve bilimi yitirip
deli divne olurlar, kendilerinden ve her iki dnyadan
vaz geerek sadece Allaha yakn olmak isterler.
lah
r
Ger
Beni
dilerm senden
au arbundan
varl icbndan
senden cd lma
8/3
112

27/1
Bugn bezm-i muabbetde arb l-yezl idm
61/1
80/1
Baz beyitlerde n etmek ve kadeh ile ilah ak
kastedilmitir. lah ak arbn ienler varlklarn
yok ederek kendilerini Mansur gibi Allah yoluna adarlar
ve bu dnyann safasndan geerek divne olurlar.
A- au Dervi Omn n iden
peymnesin
Zlf-i yre kendni d ile ber-dr eyledi
33/5
68/5
Peymne-i a iegr sen yri Omn
A drna Manr gibi berdr olasn sen
79/5
lah ak ien safa bulmutur ve onun sarholuunu
kimse gideremez.
Bir ade au meyinden n idp buldum af
Kimseler dir deildr ref ide umrum
26/2
Vahdet, arba benzetilmitir. air, vahdet arbn
iip azmederek ebed mekan bulmutur.
78/3
39-em, Pervne:
113
em Pervne ran ve Trk Edebiyatnda klasik

mesnev konusudur. Diyr- Rum padiahnn uzun sre
ocuu olmaz, sonra bir olu olur ve adn Pervne koyar.
Kahinler padiahn hanmna olunun ileride grd
birine k olup deli divne olacan sylerler. Bunun
zerine annesi oluna byk bir saray yaptrr ve olunun
dar ile olan ilikisini keser. Ancak Pervane sarayn
duvarna yaplan in padiahnn kz emin resmine k
olur. Bir ok engelden sonra birleirler ve mutlu
yaarlar. Eserin hareket noktas klarn strap
ekmeleri ve bu aclar iinde ilah ak tatmalardr.59
Pervane geceleyin k etrafnda dnen kk bir
kelebektir. Bu kelebek k etrafnda dneceim diye
sonunda kendisini bu kla yakar. Tasavvuf edebiyatnda
ok kullanlan benzetmelerden birisidir. k Pervaneyi,
em ise yce Allah ve Onun nurunun parltsn temsil
eder. k Allah uruna varln yakp Onun varl ile
var olarak onu gnlnde duymutur. Yokluk tamamlannca
ortada yalnzca Allah kalr. k bylece kendini
Allahta yok etmi olur.
4/3
em-i ra pervne l
Aa dnder dvne l
Sevdn ile mestne l
41/2
Hod bu gice v gndz utdum yzmi aa
A teine yanup oldum yine pervne
42/3
Her dem bu cn a odna yana salarum
Bir cn ki eme yanmaya pes ya ne salarum
73/1
Her grdigin era gl virdm seni
Bir zge eme yanmaa pervne salarum
73/2
Allahn nrunu grenler ona pervne olmutur.
59
skender Pala, a.g.e., s.441-447.
114
uruld
bezm-i Sultn aat
ems-i em
anda
O em
nr cnlar grelden old pervne

13/3
Haktan ayr olduu iin her zaman alayan air,

ilh akn atei uruna pervne gibidir.
Fir- yr ile her dem olupdur gzlerm giryn
Muabbet odna pervne-ve sen ey gl-i giryn
76/1
40-Blbl, gl, glistan, glizar:

Genellikle
birlikte
kullanlmtr.
Divan
Edebiyatnda
gl
sevgilinin,
blbl
de
n
semboldr. Tasavvufta gl yce Allah ya da Peygamber
Efendimizi, blbl Hakk n, gl bahesi ise bu
dnyay temsil etmektedir.
Blbl bu dnyay grdke Allaha yakn olmak,
kavumak iin feryat, figan etmektedir. Dervi Osmann
iirlerinde bu unsur tasavvuf olarak kullanlmtr.
Glzr utsun blbl-i finum
4/1
Yine dil blbl d bugn seyr-i glistna
Gidp abr arr balad h ile fina
13/1
Dest-i
Meylm
Blbl
h kim
mrid ikr-i f yazal levh-i dile

evvel Sulnadur yazm adn esmyla
oldum h u efn iderm ben ol gle
bi cnum olsa yolna lsam fed
21/2
Blbl-i rdeyem glden nabm var benm (y

H)
anmauz
beyhdeym
glden nabm var benm

35/1
Derd-i hre atlanan buld bu kez gl obetin

Glsitn- Hdayum glden nabm var benm
115
35/2
Ya bri au tei ile kl it beni
Ergr cemlle gline blbl it beni
56/1
79/1
Asl vatanndan bu dnyaya (gurbete) gelen k
Allahtan uzak olduu iin figan etmektedir.
Aldrdum elmden iderm nle her gh
44/3
Ald vulat glleri blbl fin eyle fin
blbl fin eyle
fin
54/1
Seher vaktinde lgn blbl Allah zikretmeye
balad iin gnl mlk gl bahesine dnmtr.
19/2
air, eyhini gle kendisini blble benzetmitir.
sitn- seyyide irdi ve ld ulule
30/2
Bahar geldii iin blbl figana balam ve Allaha
ulamak isteyen n gzleri alamaktan kpkrmz
olmutur.
Alamaktan
kanlanan
gzler
ise
glizara
benzetilmitir.
Gel ey blbl fin eyle bugn fal- bahr
old
Vili glleri ad bu dde glizr old
32/1
116
Fn glizar bu dnyay, bak glizar teki dnyay

temsil etmektedir. Gurbette inleyen blble bu dnya
diken olmutur.
32/2
Visalin glistannda(bu dnyada) gnl lgn bir
blbldr.
48/3
54.
iirde
blbl
figan
eyle
fign
redifi
kullanlmtr.
air Allahtan gnl mlknn temizlenmesini, her
dem alm taze bir gl olmay istemektedir.
41- Zlf:
Tasavvufta hi kimsenin ulaamad gayb hviyet,
Hakkn zat ve knhdr.60 Yarin zlfne asl kalmak
ise varl Allahn varl iinde yok etmektir. Zlfe
berdr olmak ile Hallac- Mansura telmih yaplmtr.
A- au Dervi Omn n iden
peymnesin
33/5
50/3
42-Ar:
Btn
felekleri
evreleyen
dokuzuncu
kattr.
Allahn takdirinin geldii yer olarak kabul edilir.
Allahn kudret ve ululuu bu kattan evrene yaylr.
Seher vaktinde yaplan zikirler insan sefil halden
kurtarp yceltir ve ara ulatrr.
60
Sleyman Uluda, a.g.e., s. 390.
117
Bizi ref itdi esfelden urc itdirdi lya

Uladurd mekn- ar- Ramna seer ikri
19/5
43-Fark, cem:
Fark, iki ey arasn ayrmak manasndadr. Cemden
sonra gelen tefrika hali, hazlarla ilgili olarak kul ile
kayglar arasndaki farkn grlmesi, kul ile zevk ve
menfaatlerinin
arasndaki
farkn
mahede
edilmesi
demektir. Bylece kul kendisi ile nefsi arasndaki fark
grmekte amel ve hareketlerinin nefsi iin yaplm
olmadn idrak etmektedir. nsann kulluk vazifelerini
yerine getirmesidir.
Allah
Telnn
kulluk
gereklerinin
yerine
getirilmesine karlk insann kalbine verdii mn,
marifet, ltuf ve ihsan halleri cem adn alr. Kulda
cem ve fark hallerinin bulunmas gerekir. 61
Fark
eriat, cem ise hakikattir.
ulmetden ayru braa
Ol demde irp fara
Cem ile varup fara
Tevd ile alvetde
59/6
44-Tecrd:
Soyma, soyulma anlamna gelmektedir. Tasavvufta
dnya ve Allahtan gayri olan kalpten ve srdan
uzaklatrmaktr. Kulun zhirinin mal ve menfaatten,
batnnnda karlk bekleme dncesinden arnmasdr.
Ki melmet lu Omn cmleden tecrd idp
Varn terk eyleyen bugn dem-i devrndadur
60/5
61
Hayrani Altnta, a.g.e., s. 124.
118
45-Kurb, Kurbet:
Yaklamak, yakn olmak anlamndadr. Tasavvufta
Allaha yaknl ifade eder. Ayn zamanda, Allahn
emrettii ibadetlerle sslenme manasndadr. Allah
Tela insana ok yakndr.(Vka/56, Hadd/57) Kul da
Allaha en gzel ekilde ibadet ettii takdirde, buna
paralel olarak Allaha yaknlar. Nitekim Hz. Muhammed
bir hadis-i kuts de yle der: Kulun kendisinin zerine
farz kld ibadetleri ilemekle yaklat kadar baka
hi bireyle bana yaklaamaz. Kul daimi suretle yapt
nafile ibadetlerle de bana yaklar. O derece yaklar
ki, nihayet ben onu severim. O da beni sever. Ben onu
sevince onun gz ve kula olurum. Artk o, Benimle
grr Benimle iitir.62
Kurb kelimesi ruhlar aleminde, Allah ile kul
arasnda geen ahde uymay da ifade eden bir tabirdir.63
Dervi
Osman
iirlerinde
Allaha
yakn
olmak
istediini belirtmitir.
Nefs eylemesn mekr l
Ltf eyleyp elinden al
Omn diler urb- vil
41/5
lem-i albinden it aa slk
urbet-i zt- lh andadur
70/2
air, gnl kurb- visal ister redifli iirinde
Allaha yakn olmak isteini
en gzel ekilde dile
getirmitir.
Gerekmez lem na
Gl urb- vil ister
Arada kalmasun n
Gl urb- vil ister
Niderler r u lmn
Ki zr eylemez cn
Aar durmaz gzm an
Gl urb- vil ister
Ki oldur lem h
62
63
Hayrani Altnta, a.g.e., s. 128-129.

Ethem Cebeciolu, a.g.e., s. 459-460.
119
Baa mahremdi dergh

Dern iderm h
Gl urb- vil ister
Tecell-y ceml olsa
Tesell-yi vil olsa
Yce dildrn bulsa
Gl urb- vil ister
Gel Omn l aleb an
Ki oldur cmlen cn
Bu varldan idp fn
Gl urb- vil ister
47
46- lem:
Allahn yaratt yeryz ve gkyznn btndr.
lem deyimi zellikle
tasavvufta eitli birleik
terimler oluturur. Allah lemlerin yaratcsdr. Baz
tasavvuf tarikatlerinde Allah ile lem ayn eydir. Terim
bu bakmdan snn anlamda Allahn yaratt Onun
kendisini dile getirir. Bundan trdr ki tasavvufta
insan da bir lemdir. Tasavvufta lem-i sur, lem-i
sagr deyimleri insan; lem-i kbr, lem-i kebir ise
Allah dile getirir.64
Gel Omn eyle fed cn
rsn derde dermn
amu lemlern cn
Beni senden cd lma
8/5
lem-i ahirde alma lem-i kbrya gel
Kendni eyle mkemmel mrid-i bedr-ya gel
57/1
Dervi Osmn iirlerinde alemi gnl, dil, mana ve
vahdet ile birlikte kullanarak terimler oluturmutur. Bu
dnya iin de alemi kullanmtr.
64
Orhan Hanerliolu, slam nanlar Szl, Remzi Kitabevi, stanbul 1994, s. 19.
120
47- Masal Unsurlar

a) Ank-Kf:
Kf, dnyann etrafn evrelediine ve almasnn
imkanszlna inanlan dalar zinciri ve Ank kuunun
yaad dadr. Tasavvufta mrid-i kmilin vcududur.
Ank, Kaf danda yaad var saylan, tyleri
renkli,
yz
insana
benzer,
asla
yere
konmayp
ykseklerde uan ve kendisinde her kutan bir alamet
bulunduran,
ad
var
kendi
yok
bir
kutur.
Asla
avlanamayan
ve
ele
geirilemeyen
bir
kutur.65
Avlanamay ve ele geirilemeyii nedeniyle zor durumlar
iin sz konusu edilmitir.
air gnl Ankaya benzetmitir. Bu kuu avlayan
air fenafillaha ulamtr.
ikr itdi gl Ann Kf- udret-i fey
an old fen zev ile tar itdi efkr
39/3
b) Mecnn:
Delirmi, lgn ve deli divne manalarndadr.
Leyla ile Mecnn hikyesinin erkek kahramandr. lah
aka ulap insan- kamil olmutur.
airi srekli deli divane eden Allahn cemalinin
tecellsidir. Ayn zamanda Leyl ile Mecnn hikyesine
telmih vardr.
39/2
48- Hristiyanlk ile lgili Unsurlar:
65
skender Pala, a.g.e., s. 34.
121
a) Deyr:
Manastr, kilise. Tasavvufta
dnya anlamnda kullanlr.
Gnl kiliseye benzetilmitir.
insanlk
lemi,
bu
Old bunlarla mzeyyen deyr-i dil

Bilde znnrum elinden el-y
67/3
b)Znnr: Papazlarn bellerine baladklar rme
kuak.
Znnr
mslmanlarda
kafirlik
alametidir.
Tasavvufta dnyaya gnl vermek anlamnda ve benlik
(nefs) iin kullanlr.
air nefsinin esiridir ve gnl dnyann istekleri
ile sslenmitir; bu yzden gnln kiliseye, kendisini
ise beldeki bir
znnr gibi dnmektedir ve Allahtan
yardm istemektedir.
67/3
49- Baz Mutasavvflar:

a) Mansr: (Hallc Mansr(857-936)):
smi Hseyin bin Mansr el Hallc el Beyzvi,
knyesi Ebul-Mugistir. 227/857 tarihinde randa Beyz
ehrinde dnyaya geldi, ocukluu bu ehirde geti. Kk
yata Kuran- Kerimi ezberledi. Cneyt Badd, Amr bin
Osman el Mekk, Ebul Hseyin El-Nr gibi sflerin
sohbetinde bulunmak iin Badata gitti. Seyahatler
yaparak eitli slam merkezlerinde nemli kiilerden
feyz ald.
3.
hacc
srasnda
halktan
kendisine
ikence
yaplmas
yolunda
ricalarda
bulundu.
Badatta
mslmanlar uruna kolar gibi kurban edilmesini istedi.
Bu sralarda Enel-Hakk szn syledi ve bu sz ksa
srede her yana yayld. 913te sfehanl bn Davut
Zhirnin verdii fetva ile Susta Zindana atld; bir
yl kadar sonra serbest brakld. Ho karlanmayan
fikirlerinden dolay tekrar zindana atld ve 8 yl
hapiste kald. Nihayet sk sk tekrarlad Enel-Hakk
szyle, ilham ve Allah uruna kurban edilme konusu
zerine
syledii
szler
ok
deiik
ekillerde
122
yorumland ve halife Muktedirin veziri Hamid b. Abbasn

meclisinde Kad Ebu Amr huzurunda idama fetva alnd.
nce uzun sre kamlanan Mansrun elleri, ayaklar
ve ba kesildi. Gvdesi daraacna asld, sonra da
yaklarak klleri Dicle Nehrine savruldu.(922)
Bir ok mutasavvf, onun idamna sebep olarak
sylenmemesi gerekeni sylemi olduunu gsterirler.
Mutasavvflar Enel-Hakk athiye (dtan eriata zt
gibi grnen ama aslnda eriata zt olmayan) kabul
ederler. Hallac sekr ve cezbe halinde iken bu sz
sylediinden mazur grrler. Bazlar da bu durumu kfre
varmakla itham ederler.66
Hallac her kesimden insanlara hitap etmitir. Her
kesime onlar gibi giyinerek gitmi ve onlar gibi
konuarak onlara hitap etmitir.
Enel-Hakk; Ben Hakkm anlam tayan bu szde
batln zdd olma hali yani Ben batl deilim. anlam
daha yaygndr. airler bu sz kullanrken cezbe halini
anlatmaktadrlar.
Dervi Osman Mansru kendisine benzetmitir.
kn,
Allah
yoluna cann verdii, Mansr gibi
gerekler
uruna
aslmay
bile
gze
ald
belirtilmitir.
Allah seven cnn fed eyler
42/4
Enel-Hakk tevhidi airin gnlne safalar vermitir,
air Allaha kavumak iin aslmay gze almtr.
Zlfe ber-dr olmaa kendm ryn bulmuam
50/3
air, Mansr gibi sevgilinin sana berdar olal,
Allaha
k
olal,
Enel-Hakk
srrn
anlamaya
almaktadr.
Olaldan zlf-i dildr bugn Manr-ve berdr
Enel-a srrn f itmege Omn ziyn
adum
61/5
66
Hallac Mansur, Trk Dili ve Edebiyat Ans., C. 4, Dergah Yay., s.74-75; Hayrani Altnta, a.g.e.,
s. 73-75.
123
air, Mansr gibi ilah ak iinde olal, kendini

daha iyi anlamtr. Daima ilah ak tatmtr.
Deli Manr- aa bildm kendi zmi
Dem-be-dem oldum muabbet drna berdrn
75/4
air kendine nasihat etmektedir.
79/5
b) Seyyid Nizamolu (Seyyid Seyfullah Kasm Efendi):
(? - 1601/1602)
16.
yyn
tannm
mutasavvf
airlerindendir.
Hayat hakknda elde fazla bir bilgi yoktur. stanbulda
domutur. Babas, Yavuz Sultan Devrinde Badattan
stanbula gelen eyh Seyyid Nizamddindir. Soyu imam
Zeynelbidin Ali vastasyla Hz. Hseyine ulamaktadr.
Bu soy zincirini bizzat kendisi Mircl-Mminn adl
mesnevi tarzndaki kk eserinin sonunda ayr bir
mesnevi ile tespit etmitir.67 Mutasavvf ve arif bir zat
olan
Seyyid
Nizamolu
iyi
bir
renim
grmtr.
Tahsilinden
sonra
Halvetiyye
tarikatnn
Sinaniyye
ubesini kuran eyh brahim Sinan mmiye dervi ve
halife olmutur. eyhinin yannda manev terbiye grp
hilfet ve irda ehliyet kazanm, mm Sinn da ona
babas Nizamddin Efendinin hatrasna Nizm Tac
giydirmitir.68
Kocamustafapaadan
Silivrikapsna
doru giden yol zerindeki tekkesinde uzun sre irad ile
megul
olmu
ve
vefatnda
bu
tekkenin
avlusuna
gmlmtr.
air
III.
Murad
Dneminde
sesini
duyurmaya
balamtr. Manzum ve mensur bir ok eser kaleme alm
ise de, gl bir air olduu iin manzum eserleriyle
tannmtr. Hem hece hem aruzla yazm olduu iirleri
bestelenerek
tekkelerde
okunmu
ve
iirleri
ok
sevilmitir. iirleri ekil olarak Halk iiri ve Divan
iiri tarzndadr. iirlerinde Seyyid Nizamolu, Seyyid
Seyf, Nizamolu, Seyyid Seyfullah, Seyfullah, Seyf,
Nizamolu Seyfullah mahlaslarn kullanmtr.69 Edeb
ahsiyetinin teekklnde slm tasavvufi dnce ve
inanlarnn tesiri vardr. Edebiyat tarihlerine gre,
67
Seyyid Nizamolu, Trk Dili ve Edebiyat Ans., C. 7, Dergah Yay., s. 560.

Necdet Tosun, Seyyid Nizamolu Seyfullah Hayat ve Eserleri, LAM Aratrma Dergisi, C.2,
Say 1 (Ocak-Haziran 1997), s. 155-159.
69
A.g.y.; Canan zdemir, Seyyid Nizamolu Divan, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,
(baslmam) Yksek Lisans Tezi Ankara 1996, s. 5.
68
124
Erefolu Rmden sonra Yunus Emre tarzn en iyi temsil

eden odur. iirlerinin ou didaktik mahiyettedir. Seyyid
Seyfullah tenkiti bir yapya sahiptir, iirlerinde
hakszlk, adam kayrma, rvet ve ilmiyye snfndaki
bozulma gibi sosyal yaralara da temas etmitir.
Seyyid Seyfullahn eserlerinde Ehl-i Beyt sevgisi
ve on iki imama olan ball geni yer tutar.
Glpnarl onu takyye olarak adlandrm olsa da,
Seyfullahn snn bir eyh olan mm Sinna mrid ve
halife
olmas,
onun
Cafer
olsa
bile
snnlerle
kaynat, hatta tasavvuf neeyle mezheb kayglar
atn gstermektedir. Cafer merep bir insandr. 70
Dervi Osmn Seyyid Nizamolunun iirlerini ve
eserlerini okumu, ondan feyz alm ve onu kendisinin
mridi
olarak
kabul
etmitir.
Mecmuada
Seyyid
Nizamoluna yazlm bir de iir bulunmaktadr.
Eserleri: Divan, Miracl-Mminn, Cmil-Maarif,
eref-i Siydet, Madenl Maarif, Esrrl rifn,
Miftah- Vahdet-i Vcd ve Tcnme.71
50- Tarih ahsiyetler:
a)
Cemid:
Efsanev
ran
hkmdarndandr.
Cemsbn babasdr.
b) Keykvus: Efsanev ran tarihinde yer alan ikinci
hkmdar slalesi Keynyanlarn ikincisi. Keykubatn
olu, bir rivayete gre torunudur.
air tarih ahsiyetleri ifadesini glendirmek iin
birer delil olarak kullanmtr.
Bu dnya fanidir, bak deildir. Bu dnya kalsayd
Cemid ile Keykvusa, Hakan ile Yunus Peygambere
kalrd,
onlar
bile
ldler.
denilerek
rnek
verilmitir.
Bu lem fndr ir degildr izzet-i b
an Cemd Keykvus an aanla bu Yunuz
69/3
c) Ebu Cehl:
Asl ad merdir. Hz. Muhammede
mehurdur.
Nefs Ebu Cehle benzetilmitir.
70
71
Necdet Tosun, A.g.m.

A.g.y.
dmanl
ile
125
Nefs Eb Cehl helk iden dilini toplad

33/1
) Firavun:
Allahlk iddiasnda bulunduu iin Hz. Musann
mcadele ettii Msr hkmdardr.
Nefs, firavuna benzetilmitir.
33/2
III. BLM:
DERV OSMNIN LAH MECMUASININ TRANSKRPSYONLU METN
Dervi Osmann lah Mecmuasndan baka eseri
yoktur. Bu eserin de tek bir nshas vardr. O da Mill
Ktphanede bulunmaktadr. iirlerin transkripsiyonu
yaplrken mecmuadaki sralama esas alnmtr. Mecmuada
84 iir bulunmaktadr.
a)Transkripsiyon Sistemi
a , e
, a
p
t
126
LH
r
z
k, , g
l
m
n
v,u,,
,o,
h, a, e
MECMUASININ
y,
,i,
TRANSKRPSYONLU
METN
127
(38b)
Ez-ilhiyyt- aret-ey Omn
Efendi
uddsl-Sirrehl-Azz
1

1.

Ermesin dirsen saa hergiz
alel

2.
Bulmak istersen ark- muteber

Almak istersen msemmdan aber
(39a)
A- akdan ister ise bir eer

3.
128

4.

Srr- ev edn(ya)72 varup alvet it
5.
lib olup biz de oldu bendesi

Au
olma ister ise zindesi
lib ol dergh- ey Osmna gel73
72
(Bylece peygamberlere olan mesafesi) iki yay aral kadar yahut daha az oldu.Necm/9 .
129
2
Filtn / filtn / filtn / filn
1.
bb
2.

Aynma gelmez benm hi cennet ur u uur
3.

rir dim
tecellden fen-ender-fen

4.

amdullah
ki
iridm srr- ada urbete

5.
A- a hergiz bu glm ehrine old dell

Lf- adur kim atlar eyledi Rabb-i Cell
73
Bu iirin son drtlnden haraketle, iirin Dervi Osmnn mritlerinden birinin tarafndan
130
(39b)
Nefs elinde lmeden Omn
hele or u
zell
3
1.
Dostdan var m bell aber

orun seer yillerine
Firat cna ld eer
orun seer yillerine
2.
Bir o ou geldi baa

Dost besi gllerinden74
Sakince sakince eser
orun seer yillerine
3.
Yr bize meyli var m

Bir curadan mest itmege
Bilmek in cnum alur
orun seer yillerine
4.
andan uhr eyler aceb

a nrnu tecells
T ol yana lam sefer
orun seer yillerine
5.
Dervi Omn asret-i yr

emmi
giryn eyledi
Kebb old tende ciger

orun seer yillerine
yazlm olduu dnlmektedir.
131
4
Mefl / filtn / mefl / filtn
1.

Glzr
2.
utsun blbl-i finum
Lal-i lebinden
un tenene kerem l
anmaz irimeyince t sobetine cnum

3.

4.

Gkler yzin boyad bu
(40a)
5.
imdiki dunum
5
Mefiln / mefiln / feln
1.
74
Mecmuada gllerinden eklinde yazlmtr. Ancak mecmuay daha nceden okuyan birisi bu
132
Gldr mahar- envr- h

2.
Glden aa
Visl
3.
yol vardur udya
isteyen buld
o rh
Mertib a iden irdi murda

Bulu irket idp a u siyh
4.

Muaa ol visl-i pdih
5.
lemde idersen uzlet Omn
Meknu knt kenzin75 ankh
6
Mefln /
1.
mefln /
feln
Beni ar itdi dery-y gnhum

Kerem l ben ulna pdihum
2.
Teh destm beni red itme y Rab
kelimeyi gllerinden eklinde dzeltmitir, dorusu da budur.

75
Gizli bir hazine idim, bilinmek istedim, lemleri yarattm., Mehmet YILMAZ, Edebiyatmzda
slm Kaynakl Szler, Enderun Kitabevi, stanbul, 1992, s. 98.
133
Getrdm apuna ry- siyhum

3.
Hidyet eyle falu
biz fare
Kim anula bulam ben tor rhum

4.
Sen
uludur
abul
eyle
benm
Dervi Omn
yce
lhum
7
Feiltn / Feiltn / Feiln
1.
Yzmz arasn a eyle

Falu
ile
inyet eyle bize
Nefs-i mekkreden
Falu
2.
ile
Saa ly
ra eyle
inyet eyle bize

lah
tat
yo
Crm ile isynumuz ayet o

Ramet barine
nihyet yo
134
Falu
(40b)
3.
ile
inyet eyle bize
Dem-be-dem ya yerine dks an
Giceler uba dek idp fin

Dilerz senden ey yce Sultn
Falu
4.
ile
inyet eyle bize

Falu
5.
ile
inyet eyle bize
Rz u eb krumuz lh at
Saa lyk efendi ltf
Cnumuz tenden olduda cd

Falu
6.
ile
inyet eyle bize
Eyle Omn ulun saa arb

Kalmasun urbet illerde garb
Y lh be-a- nr- habb
Falu
ile
inyet eyle bize
135
8
Mefln / mefln
1.
Ceml nr a in
Beni senden cd lma
Cell nr
Beni
2.
a in
senden cd lma
adur rz u eb krum
Aceb derde giriftrum
Benm lf ss Settrum
Beni
3.
senden cd lma
lah dilerm senden

r
au arbundan
Ger varl icbndan

Beni
senden cd lma
136
4.
rdr be
avseyne76
Uladur h- kevneyne
Vil irgrp ayna
Beni
5-
senden cd lma
Gel Omn eyle fed cn

rsn derde dermn
amu lemlern cn
Beni senden cd lma
9
Filtn
1.
filtn
Nad-i mr cihnda
Ahd olmaya h ile
filn
itmez tebh
vh
A ola dirsen bu ry- siyh

Diyelm l ilahe illllah77
(41a)
2.
Fekrun78
Dai ekrkm79
didi Hd-y cihn

kim buyurd
ayn
ikr idelm aa bizi cnn

3.
76
Genellikle ev edn ile birlikte kullanlr. (Bylece peygamberlere olan mesafesi) iki yay aral
kadar yahut daha az oldu. Necm /9.
77
78
Allahtan baka lah yoktur. Muhammed/119.

Beni ann ki ben de sizi anaym. Bakara/152.
137
ikr-i lda ru
al it

4.
Mav l cmle cism r

Ya gider m-sivnu efkrn
Grne
t ceml-i a- yrn

5.
Feth ider albi ikr-i Sbn

Kmil eyler glde imn
delm gel keretiyle biz an
6.
resin ala l-ava
ayal
olur levh-i dildeki pasa

7.
ikr iden cn u dilden Allah

Bulur elbet ol yce dergh
Dervi Omn gel imdi her-gh
79
Fekrun ve ekrkm ayn ayetten iktibastr. Beni ann ki ben de sizi
138
10
Filtn
filtn
filtn
filn
1.
Gh mam-
ulvye eyler
urcu cn u dil
Geh mam- sflye eyler tenezzl yle bil

2.
Gh mescid gh meyhne duraumdur benm

Gh cmleden ferm varum olur
3.
Geh arbt ehliyem pinhnedr baa dur

Gh zhd ile salha
4.
cn u dil eyler meyil

Geh beni ayrn
(41b)
muzmahil
5.
mest eyler ol esrr- Ceml
Gh kerete derm vadet-i dirlik yerm
Vadete ulamaa keret olur baa dell

6.
Dervi
Omn
var vcdu varln eyle heb
Bir bada gr yine kim saa ry- Cell
anaym. Bakara/152.
139
11
1.

Nefse rm olma rha ens ol
mri
yi itme ibu hevesde
Muayyen ol bize lfula y Rab

Au
2.
ile sa it glmz haste
lh nidem derde yo dermn

avr- beerden al it amn
Valu myesser it def ola hicrn
Au
3.
Vaan bu deil vaan dost ili

den a-
menzil olurmu vel
Omn farn budur murd

Dil levi bula t kim
ayal

Au
12
Filtn / filtn / filtn /
1.
filn

140
2.

(42a)
3.
Zt- aa
vl
idm ben ezelden
dem-be-dem
4.
B-hurf u laf u avt iidrin
nidem kelm
ula imdi iitmez an bilmem neyleym

5.

13
1.
Yine dil blbl d bugn seyr-i glistna

Gidp abr
2.
arr
balad
h ile fina
rp seb-i semvta o letden melekler

amus old mestne uruld
bezm-i
sultn
141
3.
uruld
bezm-i Sultn aat
ems-i em
anda
O em
4.
nr cnlar grelden old pervne
O bezm ehli ehlullah
ki grdm eymi f

5.
meclis
Muhaak
amna
baretle naar ldum
yolu olmu pes-i am ol bezm-i
cnna
6.
Baa bir curasndan rz l ki n idem y
Rab
amu varl yo idp gzm ser-mest dvne
7.
Budur
nz u niyzum
lah
rz
u eb
senden
O bezm ehlinden olma nab it
Omna
14
Mefln /
1.
mefln
Esr-i nefs-i bed-krum

efat
Reslallah
Ben ol gnahkrum
efat
2.
Reslallah
Rislet tatnu
Dervi
142
Sadet
burcnu mh
Yola orut bu gmrh

efat
3.
Reslallah
apudur masad- a
apudur matlab- al
4.
Habb-i
Hazret-i Mevl
efat
Bu nefs-i
Reslallah
lime
uydum
Beni ben amuya oydum

mr-i
efat
5.
nadin yoa aydum

y
Reslallah
sensin enbiy cn
efat bahrin kn
Esirge Dervi Omn
efat
Reslallah
15
(42b)
1.
ft ile eyya naar eyledi ol Mevl
Naar ideyidi ztyla yanard cmle eyya

2.

3.
an aldanma fnye dile ol uby

Muabbet eyleyenler fnye ayrn durur gy
143
4.

5.
Uladr Dervi Omn kerem l zt- pkna

Fen it varlum cmle memt iken olam iy
16
Mstefiln / mstefiln / mstefiln /
mstefiln
1.
Bugn bunda alayalum

d
2.
yarn anda glmek in
ile bil balayalum vilini bulmak in
Pervz uruban ualum dost ilimine gelm

Varlumuzdan geelm var ile var olma in
3.
Dnderelm dergha yz
t ki aa ala iz

4.

5.
M-sivdan olup ri bulalum yce dildr
144
lalum h ile zr fenfillah

6.
olma in
Diz kelm alvetlere irielm izzetlere

Yzler srelm yerlere bebillah bulma in
7.
Omn szni ut dell iyn ile olma zell

ikri bize virdi Cell yzmz a olma in
17
1.

2.
Geri hirde mselmnum dey
dav
ider ol

3.
Evliy nuuyla
kim ki pk ider dil mlkini

(43a)
4.
Bu sze mnkir olanlara sen Omn am
yeme
Sa olanlar l
al sayr bilmez nidgin
145
18
1.

Bulmad vadet diri nefs ile rh
resi

2.

3.

4.

146
5.
Bulmad efkr- fsidden gl hergiz amn

Jeng-i amdan h kim p olmad
bu urb- cn
Dervi Omn bu szi alayup eydr her zamn

19
147
(43b)
1.
iylar virdi nryla dil cna seer
ikri
aflar ba idp val itdi Sbna
seer
ikri
2.

3.
Giderdi irk inkr aradan ref idp oldum

omad hi sery- dilde b-gne seer ikri
4.
ridi sem-i cna bir aber ilhm- Mevldan

Ki vf eyledi esrr- Sulna seer ikri
5.
Bizi ref itdi esfelden urc itdirdi
lya
Uladurd mekn- ar- Ramna seer ikri

6.
Giceler t ub olunca gzin yan revn eyle

Dilersen dndere derdini dermna seer ikri
7.
ud a benm mrm ki bir zge afdur bu

Sebebdr rh-
tai
ire irfna seer
ikri
8.
Bihamdullah anr bend bandan al idp

Myesser ld vulat Dervi Omna seer
ikri
20
1.
filn
148
ol serr-i rifata her zerre mha
bezetdm
seni
2.
Knt kenz80
mazenisin inl sendedr

3.
Senden ayru aret-i aa irilmez81 bhesiz

ol cenb- dosta varur rha bezetdm seni
4.
A- aa gel adem ba l tecerrd
itiyr
Bir bada n fenfillaha bezetdm seni
5.
tiyu adden ad - rdesin

T dern- snede pes ha bezetdm seni
6.
Yri Omn davet eyle glini
adan yaa
Gel ber gel rif-i billaha bezetdm seni
21
1.
filn
odum l iridi ehl-i le beni l eyledi
irdm vile
80
Gizli bir hazine idim, bilinmek istedim, lemleri yarattm., a.g.y.

Mecmuada irilr ekli ile yazlm ancak; bu ekli ile anlam oturmamaktadr. irilmez olmas
gerekir.
81
149
(44a)
2.
Dest-i mrid ikr-i f yazal levh-i
dile
Meylm evvel Sulnadur yazm adn esmyla
Blbl oldum h u efn iderm ben ol gle
3.
Rh- aa azm iden aunla buld vulat

yne oldur aa andan bulnur vadeti
Dilerm hergiz bu yolda evliydan himmeti
4.
Cidd cehd it
geri
22
mstefiln
1.
Hdur mnevver eyleyen alb-i selmi ser-te-
ser
Hdur dil-i lara a- ilahden eer
150
2.
Gel H ile ol in ren olasn gn gibi

A ile
H diyen alur her dem ud senden
aber
3.

4.
Terk it hevy Hya gel Hdur saa dell olan

Serkelik itme r ol gel fil olma l
azer
5.

23
Filtn / filtn
1.
filn
n or ibu dny varln

Selb ider
2.
ay ile iret arln

151
3.
oldur a iinde mahv ola

le ire unuda
4.
gftrln

(44b)
5.
Dervi Omn gel bu yolda yrine
Cehd idp yr ol bulasn barln
24
1.
filn
insn ey gl dostdan bizi gh l

Al bizi bizden uladur arete n-gh l
2.

3.
almayum
ulmetde hergiz ren olam gn gibi

4.

152
5.
Dervi Omn a- a
Fey-i Mevl saa
dim eyle aleb
onsun sen seni dergh l
25
1.
vus-
filn
kudsem ki oldum iynumdan cd
Bir arbem dmm ol sitnumdan cd

2.

3.
Cn u tenden gemeyen irmez vil-i arete

Cebe-i Ramn irse lsa cnumdan cd
4.
n ezelden var idi Suln ile bzrn

Girsem ol bzra olsam anmnumdan cd
5.
Dervi Omn yo idi bu hirtndan eer

Eylesn a- ilah ad u numdan cd
153
26
1.
rdi
filn
au askeri yamaya virdi varum
Var olup var ile buldum ol yce dildrum

2.
Bir ade au meyinden n idp buldum af

Kimseler dir deildr ref ide umrum
3.
Kendzinden gemek i n taavvufdan murd

rip l ire le ovmuum gftrum
(45a)
4.

5.

154
27
1.

Dim
2.
filn
Nr-
a(n) arbn dest-i udretden ier

tevd ile virin lev-i dile ayal

3.

4.

Kim sadet tomu ekse
5.
o sadetler bier

28
155

1.
den H srrn idrk znden hi aber bilmez

Vcdn mahv ider klli vcdundan eer bilmez
2.
rip be avseyne82
mekn olur
ev edn83

3.
Vili bna iren aar zev-i ilahden

Budaszdur yemileri budasz bir emer bilmez
4.
O ilden bu ile geldk o ile varmamuz lzm

abatdan alan fil nedr azm-i sefer
bilmez
5.
istersen
O esrr- Hyu
neden
ki
bu al
beer
bilmez
29
Mefln / mefln / feln
82
83
abe kavseyne ve ev edn ayn ayetten iktibastr.
156
1.

Vil-i aa vl ol muaa
2.

(45b)
3.
Saa l ola ilm-i lednn

4.
Bugn dny vu ubdan geenler

Olupdur te-i a ile ir
5.
Yri cehd it iresin
Dervi Omn
Vcdn aresin ol bare il
30
1.
Nr-
filn
tevd ile glm dim zdedr

A-
aa mbtel olal albm sdedr
amdlillah mridm
Seyyid Nim-zdedr
157
2.

sitn- seyyide irdi ve ld ulule
amdlillah mridm
3.
Seyyid Nim-zdedr

amdlillah mridm
4.
Seyyid Nim-zdedr

rif-i
billah idi hem ar-
evt idi

amdlillah mridm
5.
Seyyid Nim-zdedr

Rz
eb dilinde tekrr ile bu virdi ayn
amdlillah mridm
Seyyid Nim-zdedr
31
Filtn / filtn
1.
Yr derdi
baa
filn
n dermn olur
Br-gh- arete brhn olur

2.
Reh-nms her kim ki derd ola

Mkil ileri aa sn olur
158
(46a)
3.
Derd iinde giz(le)mi84 dermnn
bu remzi fehm iden sultn olur

4.
Gel bu
ay
ireti
aa ir
u sermyesi irfn olur

5.
Dervi Omn a- a l aleb

A olmayan kii ayvn olur
32
1.
Gel ey blbl fin eyle bugn fal- bahr
old
Vili glleri ad bu dde gl(i)zr old
2.

3.
Gerekmez dny
vu
ub dileriz
val-
dildr
Gelp yr olmasun ayr ki zr derd-i yr old
84
Mecmuada gizmi eklinde yazlm, anlamn oturmas iin gizlemi eklinde olmal.
159
4.
Fen ilimine iren gremez a u aray

Dileyen iynn aa yl ikr old
5.
Budur larun kr vcd terk ider Omn

33
1.
Nefs Eb
Cehl helk iden
filn
dilini toplad

2.

3.

4.
85
Men aref85
srrndan gh olma isteyen kii
Nefsini bilen Rabbini bilir. , Mehmet Ylmaz, a.g.e., s. 122-123
160

5.
A- au
Dervi Omn n iden
peymnesin
34
?
1.
Zt- b-na tevecch-i tmm dim l
myesser ey Mevl
Ol abb muhabbet
nrn glme eyle rehber
ey Mevl
2.
aa slik
ey Mevl
3.
Sen beni lyk eyle aretine
cezbtndan
irie hlt
Dilerm kim
gevher ey Mevl
ola bu alb-acer nr- zikrinle
161
4.
Rh- tai slik it her dem mur- cn
iynna irie
o ibnla
msteb olayum glmi eyle
minber ey Mevl
5.
Yerleri glleri eyleyen bnyd- ayy u
Kayyum
u Vadet u Mula
Tene-dildr a l Omn un aa b-
kever ey Mevl
35
filn
Y H
1.
Blbl-i rdeyem glden nabm var benm

anmauz
2.
beyhdeym
glden nabm var benm
Derd-i hre atlanan buld bu kez gl obetin

Glsitn- Hdayum glden nabm var benm
3.
Alup lara nkim vili glleri
162
Dem-be-dem apudayum glden nabm var benm

4.
Bilmiem sd u ziynum kr- aa mahremm

Mk anber-sdeym glden nabm var benm
5.
By-
adan Dervi Omn lezzet ald d
ile
Her dem ol koudayum glden nabm var benm
36
Mstefiln / mstefiln
1.
laru sermyesi
d ile ikrullah imi
Nr udnu myesi
d ile ikrullah imi
2.
Tevdi gel vafnda
bul
Oldur Allaha or yol

ren viline vul
d ile ikrullah imi
163
3.
Sen sen itse
bula ni
Zev ile evvel an

Ren lur cn u teni
d ile ikrullah imi
4.
Zev-i afya mil ol

Nu- udya ail ol
Gel rif
ise
mil ol
d ile ikrullah imi

6.
Gir yola ey Omn ile

Dosta iri bi cn ile
Nzil olan dilden dile
d ile ikrullah imi
37
(47a)
1.
delden ir ile lfet glde iftirum
var
Aln
2.
srrdur irdi elmde zlferum var
Gel say- beli eylen ir tevd-i ila

uru meydn- anda srra gher-nirum var
3.
ud ltf eyleyp ld abbi silkine slik

Bugn bzr- a ire benm bu zge krum var
4.
At gzyan
urma yanup nr- firyla
164
Nus- albi l eyle gel imdi o ubrum var

5.
Dern Dervi Omn sen alep l val- dilde
ey
Anun gice v gndz fir u h u zrum var
38
Mefln / mefln
1.
aflar kisb ider cnum

Vilinden mdm var
Benm lf ss Sulnum
Vilinden mdm var
2.
Cnna olmadum ni
Ki zr vulata
mni
Kermsin ramet vasi

Vilinden mdm var
3.
Vil zleyp geldm

Taayyr barine aldum
Sbnum ou aldum
Vilinden mdm var
4.
Fed ldum ser py

Gerekmez zr bly
165
Gzetmem a u aray
Vilinden mdm var
5.
m h
u fin
old
Gzm ya bar old

Bu l Omna yd old
Vilinden mdm var
39
1.
Mcell eyledi albm lh ikrn envr

Merref ld dil ehrn irip au r
2.

3.
ikr itdi gl Ann Kf- udret-i fey

an old fen zev ile tar itdi efkr
4.
Kermet virdi insna mkerrem eyledi nkim

Gel imdi sen de insn ol nedr ala bu bendr
5.
(47b)
Gerekdr sylemek Omn saa esrr- tevdi

idenler aleb ide bula ol srr- esrr
166
40
Mefln / mefln / feln
1.

2.

3.
Olaldan mye-i tevde mezn

Bi-amdillah dernem pr-afdur
4.
Gel d ile tevd-i uddur

Ki duydur
5.
leme bugn aldur

41
167
Mstefiln / mstefiln
1.
Derghna yz tutmam
n afdan datmam
Valu ile mesrr it beni
2.
em-i ra pervne l
Aa dnder dvne l
Sevdn ile mestne l
3.
Benlik icb old baa

A yolum dnder saa
Azmm ola senden baa
4.
a menzil eyleym
Mevlm saa meyl eyleym
Ltfula cnum toplayum
5.
Nefs eylemesn mekr l

Ltf eyleyp elinden al
Omn diler urb- vil
42
Mefl / mefln / mefl / mefln
1.
rm idemez glm old dil-i dvne

avvs oluban her dem alma diler imna
168
2.
Vulat iline cnum varmaa aleb eyler

oyup bu icbt irmek diler ol kna
3.
Hod bu gice v gndz utdum yzmi aa

A teine yanup oldum yine pervne
4.
Allah seven cnn fed eyler

(48a)
5.
Ol lem-i vadetde birlikde idk cmle
Geld bu vcd ire virdm dem Omna
43
1.
filn
b- afletden gzin a cn iinde cna ba

Zerrede pinhn olan ol urd-i rahna ba
2.
Cehd idp drr-i yetmi bu adefde l uhr

areye itme taallu bar- b-pyna ba
3.
Yandurup ecz-y cism ile rn fen
169
Srrna srru
4.
tecell eyleyen Sulna ba
Esfel-i sfiln olma hsen-i tavmsin86

Terk idp nefs hevsn ayet-i Kurna ba
5.
almasun dirsen eger alb evinde m-siv

Dervi Omn a gzin take tana ba
44
Mefl / mefl / mefl / feln
1.
Dil lemi pk olmad emmreden eyvh

Kyunda iken urad dil gurbete n-gh
2.
Bir drr-i yetmem ol deizden olal dr

Ddm
3.
bu adef ire meded nice ideym h

Aldrdum elmden iderm
4.
Pk eyle gl mlkini
nle her gh
al nefsm elinden
86
Biz gerekten insan en gzel ekilde yarattk. Sonra onu aalarn en aasna evirdik. Tn/4.
170
5.
Omn yri mav eyle bu r- vcd

Cn ire aun birliine t bulasn rh
45
1.
filn
Dertliyem dermna geldm y Reslallah meded

Dmem fermna geldm y Reslallah meded
2.
k- py- izzete srdm yzm bi
r ile
Ltf umup isna geldm y Reslallah meded

3.
Sen efat knsn
ey yce Sulnum benm
Ben ulum Sulna geldm y Reslallah meded

(48) 4.
Nice nice yz arasn eylemim ben ged

Br-gh- na geldm y Reslallah meded
5.
Enbiynu efdalisin ey abb-i muterem

Aun ile yine geldm y Reslallah meded
171
6.
Dervi Omn cn u dilden n tevecch eyledi

Sen mrvvet-kne geldm y Reslallah meded
46
1.
Rc itdm alardan beni redd eyleme y Rab

mdm var alardan
2.
beni redd eyleme y Rab
Ira eyle beni benden aradan def ola perde

al eyle bellardan beni redd eyleme y Rab
3.
Dernem
aa yr eyle cihna bamayum hergiz
iylar vir
4.
iylardan beni redd eyleme y Rab
Hev ile heves
nkim baa bu yolda reh-zendr
Gep cmle hevlardan beni redd eyleme y Rab

5.
Sery- srra marem l bu
Omn bendeni
ltf it
Doyam
Rab
zev aflardan beni redd eyleme y
172
47
Mefln / mefln
1.
Gerekmez lem na
Gl urb- vil ister
Arada kalmasun n
Gl urb- vil ister
2.
Niderler r u lmn
Ki zr eylemez cn
Aar durmaz gzm an
Gl urb- vil ister
3.
Ki oldur lem h
Baa mahremdi dergh
Dern iderm h
Gl urb- vil ister
4.
Tecell-y ceml olsa

Tesell-yi vil olsa
Yce dildrn bulsa
Gl urb- vil ister
5.
Gel Omn l aleb an

Ki oldur cmlen cn
Bu
varldan idp fn
Gl urb- vil ister
173
48
1.

Yzm a eyle ikrinle
(49a)
2.
im efn u zr itme
Gl lev mcell l tecell-y
cemlle
itme
3.

4.
ikr- mur- cnu dim tevd-i zt old

Dilerm senden ey Mevl baa ayr- ikr itme
5.
Baa benlik icb old beni benden al eyle

Sevindir Dervi Omn aa benlii nr itme
174
49
1.
filn
lib-i aa gerek menzil mertib
at ide

2.

3.

4.

5.
Rh-i aa varlmaz bulamaynca mridi

Dervi Omn nahat al iri ol izzete
50
1.
filn
175
Srr- ev ednya87 irp lf ihsn bulmuam

2.
Men aref88
dersin alaldan mekteb-i irfnda
ben
3.
nki tevd-i enel-a
glme virdi af

4.

5.
Varn yamaya vir
Omn bu yolda merd ise
51
(49b)
1.
filn
Masiyet barine daldum b-zevl Allah
meded
Crm iyn ile aldum l-yezl Allah meded
87
88
Nefsini bilen Rabbini bilir., a.,g.,e.
176
2.
Falu ile al elm aldur mezelletden beni

Beni benlikden al it b-mil Allah meded
3.
ri bu yolda perde old baa bu avr- beer

Perdeyi def it aradan
4.
Rabb nevl Allah meded
Saa dnderdm yzm ey yce Sbhnum
benm
Ztna hi kimse itmez l l Allah meded

5.
ltimsum dim budur Cenb- izzete

Reh-zen oldum ben baa ldum vebl Allah meded
6.
Dervi Omn oda yan her rz u eb vadet
demin
Rz l aa irisn ceb-i l Allah meded
52
1.
filn

2.
ki lem varlndan yz evirdi
a eri
177

3.
Val- yri isteyenler
cn u baa almad

4.

5.
Dervi Omn varn mav eyledi merdn- a

Sen de varu mav eylersen ey gl irfn
sen
53
1.
Oudum ir89y
dum
ferabe90

amu varlum lmum heb
2.
Valna yrn diler dil vul
89
Yaratan Rabbinin adyla oku., Alak/1.(Alak Sresine kr Sresi de denir.)
90
Bo kaldn m hemen (baka) ie koyul ve yalnz Rabbine ynel. nirh/8.
178
Budur a erine n al- ul

Gl bu illeri eylemez abl
(50a)
3.
Au menziline bamam adem
Dostum zlerm dostum ey dedem

ridi dimma ol by-
adem

4.
lar dlar gel gidelm

5.

Dnder cnne dim yz
54
mstefiln
1.
Ald vulat glleri blbl fin eyle fin

blbl fin eyle
fin
2.
Yirn deldr bu fen gel iynu l aleb

Var ileriden ileri blbl fin eyle fin
179
3.
arn
4.
Nm u nin terk idp meydn-
aa ba
adem
Arzula zt- ekberi blbl fin eyle fin
5.
Dil blblini davet
it
Omn Cenb-
arete
Bu szdr szler gheri blbl fin eyle fin
55
1.
filn
in-y aret-i asn sen ey h- arem

Saa mass old nki alet-i ltf kerem
Dilerm
ki
br-gh- azretine yzm srem
Ey Resl-i far-i
2.
lem ey abb-i muterem

Ey Resl-i far-i
3.
Bir avu topra ile kffr ldun inhizm
180
udretin
sen() ehr ihr eyledi
Rabl-
lm
(50b)
er ile buld cmle al-
lem
intim
Ey Resl-i far-i
4.
Nr- ztu mahar oldun
Ebul-ervsn

Ey Resl-i far-i
5.
L maallah91 vatine mahremsin ey
cenb
libn- aa old azretinden fet-i bb

Davet eyle yoluna biz de lalum intisb92
Ey Resl-i far-i
6.
Ezaf -
mmetdr Omn ul eyle gel abl
Olmasun lf ile bu ry siyh ile mell

almasn yzi arasyla efi ol y resl
Ey Resl-i far-i
91
Benim Allah ile yle anlarm olur ki, ne bir mukarreb melek ne de gnderilmi bir nebi yle bir
yaknlelde etmitir., Emine Yeniterzi, Mehmet Ylmaz, a.g.e., 115-116.
92
Orjinal nshada irtikb eklinde yazlmtr. Mecmuay daha nce okuyan birisi intisb eklinde
deitirmitir. Drtln anlam dnldnde intisb kelimesi uygun dmektedir.
181
56
Mefl / filt / mefl / filn
1.
Ya bri
au tei ile kl it beni
r gr cemlle gline blbl it beni

2.

Fey tecellisine lah yol it beni
3.

4.
An
rsn
5.
zevini dilerm
H dey mdm
muhabbet ous snbl it beni
aldur dilinden nib Dervi Omn bulsun
cil
Her demde tze tze alm gl it beni
182
57
1.
filn
lem-i ahirde alma lem-i kbrya gel

Kendni eyle mkemmel mrid-i bedr aya
2.
gel

3.
Gezme
aid
yire var f sen nefsinde bul
Levh-i albi l mcell dim eclya gel

(51a)
4.
Ol sery- aa suln olma istersen
bugn
ohbet-i edny terk it ohbet-i
5.
alya gel
Yri ey Omn yri rh- udya slik ol

Def idp varl icbu srr- ev ednya
93
93
gel
183
58
mstefiln
1.
Adla irr tat- dil suln- ikrullah ile

Lf olur aa dell isn-
2.
ikrullah ile
Her dem ii zr olur fey rma cr olur

Dildr o r olur imn- ikrullah ile
3.
Def eyleyp efkr- bed def itdrr kibr
ased
ayr olur ii n ebed erkn- ikrullah ile
4.
kmi irp ulmet gider nr- ud nasb ider

Gl aflar kisb ider mihmn- ikrullah ile
5.
Nefis lr dergha dner pervne-ve em yanar

a emrine boyun sunar fermn- ikrullah ile
6.
Dim irr devlete ly olur hem ramete

rr ur-
7.
izzete eyvn- ikrullah ile

184
59
Mefl / mefln
1.
Emmre(yi) abs itd

Tevd ile alvetde
Vadet yoluna gitd
Tevd
2.
Ekl ile
ile
alvetde
ovdu urb
Tevd srp arb

Dmnla lup arbi
Tevd
3.
ile
alvetde
Def eyledn efkr

Tal idp envr
Buld yce dildr
Tevd
4.
ile
alvetde
Mridden irp mye

Old bize sermye
rd msemmya
Tevd
(51b)
5.
ile
alvetde
Varldan idp hicret
Ald dem-i vulat

ridi bize devlet
185
Tevd
5.
ile
alvetde
ulmetden ayru braa

Ol demde irp fara
Cem ile varup fara
Tevd
6.
ile
alvetde
A irp cna
ld beni dvne
Ltf
eyledi a Omna
Tevd
ile
alvetde
60
1.
Bar-i
filn
vadetde vcd ar olan o-demdedr
B-vcd ol kim vcd ehli dem--dem amdadur

2.

186
3.

4.

5.
Ki melmet lu Omn cmleden tecrd idp

Varn terk eyleyen bugn dem-i devrndadur
61
1.
Bugn bezm-i muabbetde erb l-yezl idm

2.
ridir cebe-i Ramn beni benden cd lma

Sery- srr- vadetde baa bir zge rh adum
3.

Tecell eyleyp Mevl bu benlik lini
sedm
187
4.
zldm bend baumdan bi-hamdillah alup
mnzel
Fefirr94 srr feth old cenbndan yaa
adum
5.
Olaldan zlf-i dildr bugn
Manr-ve ber-
dr
Enel-a srrn f itme ki Omn ziyn
adum
62
1.
nice
idem bu li ben kime ar idem
Firat yaup beni yandrd dem-be-dem

(52a)
2.
Rabbm cemlini grm idm nki ezel
Ol zev-i
3.
evi
benden r itdi
ben nidem
Ddm urbete dn gn eylerm fin

Ol ilde yirm idi benm memleket-i adem
94
O halde hemen Allaha koun. nk ben size Onun katndan (gelmi) ak bir uyarcym.
Zriyt /50.
188
4.
dm idi o vat o vadet erbn

Ay olup bu fnye geldm an ol dem
5.
Omn
irie gr yine
evvelki vulat
h- cihn olur baan ol vulata adem
63
Mefl / mefl / mefl /feln
1.
olal
varum tevd ile yadum
Vadet yolna keret-i dnyy bradum

2.
Bu gzlerm anlu yan dkdm idp h

Dne dne sular gibi
3.
alalara adum

4.

5.
Evvel da hem ir Odur yle bil Omn

Cnum gzin adum yine a yzine badum
189
64
1.
Fey bil Amed Ahadden
filn
ald ey alb-i af

2.
nna levlke95
nazil itdi ol yce Ahad

3.
Myedr ol mim-i Amed kim gelr andan veled

Ol veleddr lem-i alb ide olan reh-nm
4.
Mrid-i kmil bilr bu szi kim didm size

Mrid-i kmil olana var yri l itid
5.
u dilidr bunu fehm itmege ki server gerek

Bu dili fehm iden olur mahar- nr- ud
6.

95
Sen (Hz. Muhammet) olmasaydn, sen olmasaydn, yeri g yaratmazdm., Mehmet Ylmaz,
a.g.e., 113.
190
65
Mefln / mefln / feln (fln)
1.
aiat bbnu mift tevd

2.

omaz ekk gmn billahi tevd
3.
der l-kmni ol demde ebl

Yaar emmreyi billah tevd
4.

al eyler bulutdan mh
5.
tevd
arb eyler o dem l-mlkin ill

Hemn ibt ider Allah tevd
6.
Yri Mevly ikr it Dervi Omn

de y kim ziyde h tevd
191
66
Mefln / mefln / feln (fln)
1.
Revn olsa gzm ya revdur

Oulmaz derdme ayn- devdur
2.
Kim kim derd-i adan derdi olmaz

af v zevi yodur b-afdur
3.
Cef trine dil olsun nine

Kim ol cevr cef cna vefdur
4.

5.
Glden derd-i yri iste Omn

Bu dny zev in ir fendur
67
1.
Nefs-i mekkrem elinden el-y

Fil-i bed-krum elinden el-y
192
2.
Szlerm a ikrine uymaz benm

h u gftrum elinden el-y
3.

4.
yi itdi ram cemiyyetin

alb-i efkrum elinden el-y
5.
Dervi Omn a bu kim emmren

r u nrum elinden el-y
68
1.
Yri var terk-i tecrd ol gl zhd hevdan
ge
Gedl itiyr eyle bu t u fendan ge
2.
El ek dr- dnydan tevecch eyle ubya

ebt yok hebdur devlet-i dr- fendan ge
193
3.
utalum pdih- lem oldun ar ile arba

valndur bilrsin ibet bu itidan ge
4.
Murd- nefsi
ol
5.

69
1.

2.
nn u itiyrn sf nefse virmez lemde

Bilrler sliki yolundan ill eyler ol n-rz
3.
Bu lem fndr ir degildr izzet b

an Cemd Keykvus
an aanla
Yunuz
194
4.
Varup bir mride teslm olup tevdi terk itme

denler ikr-i Mevly olur anmasun nev-mz
5.
ar-i Muafdan Dervi Omn an ayrlma

Reslullah izinde olma ol slike bu mz
70
1.
Yirde gkde her ne var insndadur

Vulat- a cn iinde cndadur
2.
lem-i
urbet-i
(53b)
3.
albinden it aa slk
zt- lh andadur
Kendi zin ala bilesin a
Kendzin alamayan ybndadur

4.
M-siv fikrini virn ide gr

yle kim bir gizli genc vrnedr
5.
Varlu aresini
ummna at
195
Varl Omn ol
ulu ummndadur
71
?
1.
an- emende gl gibi andn olanlardanuz

B- cennda blbl-i szn olanlardanuz
2.
Bezm-i vil-i yre mdm arz lup

Esrr- a- aa ayrn olanlardanuz
3.

4.
Meydn-
a iinde biziz merd-i a bugn
Ten cbbesini k idp ryn olanlardanuz

5.
Gencine-i lha gl mazn olal

Omn ud-y a ile virn olanlardanuz
196
72
Mstefiln / mstefiln
1.
Sehv ile ldum a

Estafirullahil-azm
Ram eyle y Rab l a
Estafirullahil-azm
2.
Ey dir Ferd amed

Dmlere sensin sened
snna yodur aded
Estafirullahil-azm
3.
Crmm aup derghna yz

Tutmuam afv it ud
ikrm budur y Rabben
Estafirullahil-azm
4.
Nefsm baa gr kim nider

Emr-i udy terk ider
Redd it szin eyle azer
Estafirullahil-azm
5.
Y Rab sil albm ozn

afletden a cn gzini
lma beni yr zn
197
Estafirullahil-azm
6.
n derde d old ban

Dim at gz yan
Omn mdm olsun iin
Estafirullahil-azm
73
(54a)
1.
Her dem bu cn a odna ya ne salarum
Bir cn ki eme yanmaya pes yana salarum

2.
Her grdigin era
gl virdm seni
Bir zge eme yanmaa pervne salarum

3.
Dd kemend-i aua uslanmadun gl

Yosa seni kemend ile zindna salarum
4.
Ey ayrul amn vir amn alma cnum

Yrin vil-i
5.
ydna urbna salarum
Omn bu atreyi uladr o vadet
yemmine sen
Frat dem gzleyp ummna salarum
74
filn
198
1.
Ey dir mrn sermyesin virdn yile

Nefsin rzlarn dem-be-dem l bile bile
2.

3.
lm-i ryy bilendr gsteren or yol

Netdn ise ayr u er tefhm ide ldan la
4.
Var yri byle azze itid l ey civn

Ta tecell eyleye nr- ud mlk-i dile
5.
Dervi Omn irgre gr kendni taia sen

Mumaill eyle icbu lasn dildr ile
75
filn
(fln)
1.
96
Knt kenz96 esrrn alar bulmadum ben yrin
Gizli bir hazine idim, bilinmek istedim, lemleri yarattm., Mehmet Ylmaz, a.g.y.
199
Yine kend kendn alar bulmadum ol dildrn

2.

3.
Nr- tevd ile yadum nefsim emmresin

ne-i albmde
4.
asl omadum ayrn
Deli Manr- aa bildm kendi zmi

Dem-be-dem oldum muabbet drna berdrn
5.
(54b)

76
1.
Fir- yr ile her dem olupdur gzlerm giryn

Muabbet odna pervne-ve sen ey gl giryn
2.
Fen it varlu cmle gresin ayy u ayyum

Dilersen irmege ev u afya ol yri vrn
200
3.
an aldanma fnye dile ol dr- uby

erb- a n idp olagr dim ayrn
4.
Yzni yirlere srp niyz it aret-i aa

Yri alalara o kim
5.
bulasn bar- b-pyn
elinden
77
filn
(Feiltn)
1.

2.
Yine ister bu beden cn terkini urmaa dil

Cnum ayurdum irmege ol cenb- arete
3.

201
4.
urbet-i dildr iken ben urbete ddm meded

Dn gn alarum dgemezem firate
5.
Yri sen Omn Dede reti terk eyle kim

ster ise t ki sen iriesin ol srete
78
1.
filn

2.
Gice gndz h diyp zr ile efn idben

Terk idp cn o dem cn ire cn
3.
bulmuam

4.
Ben eel bir gl idm eym baa ld naar

Aup ummna irp a birliini bulmuam
(55a)
5.
Dervi Omn varlun yo eyleyp buld
bek
202
79
Mefl / Mefl / mefl / feln
1.

2.

3.

4.
Alna uladur
kerem it rh- lafi
Ya nefsi kl it urbet-i dildr olasn sen

5.

203
80
mstefiln
1.

2.

3.

4.

5.
Omn cihndan klliyen a ala ideli

Efl-i bldan gep ayneyem ayneyem
204
81
1.
filn
Cn u dilden yas idp yirde ne kim var alasun

Dd-
ha
brinp ar- sitemkr alasun
Yedi dery c idp r ile n-r alasun

Alasun an alasun bu dde her-br alasun
2.
Eylemez old mbrek lebler gevher-fen

Dilemez old hergiz nuun pr civn
lib rblarun
asret
leyl
nehr eyler fin
nr ile yand amu kevn mekn

3.
andesin ey mrid-i kmil
meyi serveri

andesin ey h- merdn zlfer- ayder
4.
B almaz kimseye ir
fendur dehr-i dn
Nicesin eylemidr lle-ve barn n

Emr-i aa ryuz inn ileyhi rcin97
Bir deirmendr bu lem arp eyler
97
bizi un
O sabredenler, kendilerine bir bela geldii zaman: Biz Allahn kullaryz ve biz Ona dneceiz ,
derler. Bakara/156.
205

5.
Rlet itdi n cihndan evvel azz- kmrn

N idp b- ayt buld mr-i cvidn
Vl olup ceddine envra ar old hemn
Dervi Omn
h idp her rz u eb eyler
fian
82
Mefln / mefln / mefln / feln
(feln)
(56a)
1.
Bilz kendi zz bulasz t ki a
Yapu mride dilden vire size sebi

2.
Bu fen dnyy terk it dile dr- uby
206
Uyuban nefsne her dem azer it olma ak

3.
Yri al bilesn a aiat ile sen

Nice bilem dir ise ol vara dilden o
4.
...... gr a ile gl mlkini a
eyleygr98
T tecell ide albine o dem Hayy u B
5.
Varn te-i tevd ile yandur Omn

Ala cn gzi t kim gre all
83
?
1.
marm
Ben gnahkr eyle marm bu or u zr eyleme

Enbiy a evliy a
afiy a eyleme marm

2.
Muhammed nr gsterme nr cihnu var

Eyleme marm ey yce Mevl eyleme
98
Bu msrann ba taraf mecmua tamir edilirken yaptrld iin okunmuyor.
207
3.
Tecell-y
ldan l eyleme mahrm
Tevdn yr it imi zr it
4.
albmi art
eyleme marm
Kevern a abb sk
5.
Y Ferd B eyleme marm

Omn l niyz ola kef-i rz
6.
a b-niyz eyleme marm
84
Mefl / mefl / mefl / feln
1.
Cn ddesin a t gresin zt- udy

Ge iki cihndan bulasn ev afy
2.

3.
Tevd ile it lemi albini mcell

T kim bulasn dildeki derde devy
4.
Emmre yla gl lemi donmu

A tei ile eridigr o hevy
208
5.
Omn au ismini albden ayrma

T bula gl anma ile yine iyy
KAYNAKA
1. AKKAYA, Hseyin, Abdlahad Nri ve Divan, Kitabevi Yay.,
stanbul 2003.
2. ALTINTA, Hayrani, Tasavvuf Tarihi, 2. Bask, A.. lahiyat Fak. Yay.,
Ankara 1991.
3. BANARLI, Nihat Sami, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, MEB Yay., stanbul
1998.
4. Caferiyye, Trk Ans., C.9, s.180-182.
5. CEBECOLU, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl, Rehber
Yay., Ankara 1997.
6. DOAN, Ahmet, Mtak Baba Hayat ve Edeb ahsiyeti, Aka Yay.,
Ankara 1995.
7. EYPOLU, smet Zeki, Btn Ynleriyle Tasavvuf-Tarikatlar-Mezhepler
Tarihi, Der Yay., stanbul 1997.
8. GLPINARLI, Abdlbk, Trkiyede Mezhepler ve Tarikatlar, stanbul
1969.
9. ______________________, 100 Soruda Tasavvuf, Gerek Yay., stanbul
1969.
209
10. ______________________, Melmlik ve Melmler, stanbul 1992.

11. Kurn- Kerm ve Aklamal Meli, Trkiye Diyanet Vakf Yay.
12. GZEL, Abdurrahman, Tekke iiri, Trk Dili-Trk iiri zel Says III,
TDK Yay., Ocak- Haziran, 1989, s.254-256.
13. Hafz Hseyin Ayvan Saray, Mecmua-i Tevarih
14. Hallac Mansur, Trk Dili ve Edebiyat Ans., C.4, Dergah Yay., s.74-75.
15. Halvetiyye, slam Ans., C. 15, TDV Yay., stanbul 1997, s.393-395.
16. HANERLOLU, Orhan, slam nanlar Szl, Remzi Kitabevi,
stanbul 1994.
17. lahi, Trk Dili ve Edebiyat Ans., C. 4, Dergah Yay., s.357-358.
18. lahi, slam Ans., Trkiye Diyanet Vakf Yay., C.22, s.64-68.
19. KAAR, Burhan, Gevher Divan Metin Tahlili (Doktora Tezi), stanbul
1993.
20. KARA, Mehmet, Tasavvuf ve Tarikatlar, letiim Yay.
21. KKSAL, M. Fatih, Kayserili Divan airleri.
22. KURNAZ, Cemal-Mustafa Tatc, Trk Edebiyatnda H iirleri, 2. Bask,
Ankara 2000.
23. ___________________________,mm Sinan Hayat ve iirleri, Aka
Yay., Ankara 1998.
24. Mehmet Sreyya, Sicill-i Osmn, C.4, Tarih Vakf Yurt Yay., stanbul 1996.
25. MUSLU, Ramazan, Osmanl toplumunda Tasavvuf (18. Yz Yl), nsan
Yay., stanbul 2003.
26. ZDEMR, Canan, Seyyid Nizamolu Divan, Gazi niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits,(Baslamam) Yksek Lisans Tezi, Ankara
1996.
27. PALA, skender, Ansiklopedik Divan iiri Szl, L&M Yay., stanbul
2003.
28. Safer Baba, Tasavvuf Terimleri, Heten-Keten Yay., stanbul 1998.
29. SAVA, Saim, 16. Asrda Anadoluda Alevlik, Vadi Yay., Ankara 2002.
30. SEFERCOLU, M. Nejat, Nevi Divannn Tahlili, Aka Yay., Ankara
1991.
210
31. Seyyid Nizamolu, Byk Trk Klasikleri Ans.,C. 4, tken Yay., s. 331.
32. Seyyid Nizamolu, Trk Dili ve Edebiyat Ans., C. 4, Dergah Yay., s. 560.
33. APOLYA, Enver Behnan, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, Trkiye Yay.,
1964.
34. eyh Mehmet Efendi, akaik-i Numaniye ve Zeyilleri, VakyilFuzala, C. 1, Nere Hazrlayan: Do. Dr. Abdlkadir
zcan, ar Yay., stanbul 1989.
35. TATCI, Mustafa-Halil eltik, Trk Edebiyatnda Tasavvuf Rya Tabirnmeleri, Aka Yay., Ankara 1995.
36. TOSUN, Necdet, settid Nizmolu Seyfullah Hayat ve Eserleri, LAM
Aratrma Dergisi, C.2, S.1(Ocak-Haziran 1997)
37. TUMAN, Mehmet Nail, Tuhfe-i Nil, Divan airlerinin Muhtasar
biyografleri, Hazrlayanlar:Cemal Kurnaz-Mustafa Tatc, Bizim Bro Yay.,
2001.
38. ULUDA, Sleyman, Tasavvuf Terimleri Szl, Kabalc Yay., stanbul
2001.
37. YAMAN, Mehmet, Nizamolu Hayat- Eerleri-Divan, Can Yay.stanbul
1990, s. 153-164.
39. YENTERZ, Emine, Divan iirinde Nat, Diyanet Vakf Yay.,
Ankara 1993.
40. YILMAZ, Mehmet, Edebiyatmzda slam Kaynakl Szler (Ansiklopedik
Szlk), Enderun Kitabevi, stanbul 1992.
41. YILMAZ, Necdet, Osmanl Toplumunda Tasavvuf, OSAV Yay., stanbul
2001.
211
DN-TASAVVUF TERM VE KAVRAMLAR DZN

iirlerde geen kelimelerden hareketle dizin oluturulmutur.
A
b- hayat: 81/V/1
Ahad: 64/1, 64/2
Ahmed: 33/1, 64/1, 64/2, 64/3, 81/III/1
Ahsen-i takvm: 43/4
lem: 5/5, 8/5, 40/4, 42/5, 44/1, 47/1, 47/3, 52/2,
55/(1,2,3,4,5), 57/1, 60/4,
64/3, 65/2,
68/3, 69/3, 70/2, 71/3, 79/3,
81/I/3, 81/II/3, 81/III/3, 81/IV/(2,3), 81/V/3, 84/4
Allah: 9/7, 36/2, 42/4, 44/4, 51/(1,2,3,4,5,6), 65/5
Al: 37/1, 56/3
Ank: 39/3
rif: 20/6, 30/4, 36/4, 60/3, 81/I,II,III,IV,V/3
Ar: 19/5
Asfiy: 55/2, 66/4, 83/1
k:20/5, 22/1, 23/1, 23/3, 26/4, 28/2, 31/4, 32/5,
35/3, 36/1, 49/3, 53/4, 63/1
Ak: 1/2, 1/5, 2/5, 8/3, 11/I/3, 11/II/3, 11/III/3,
18/4, 21/3, 22/1, 22/2, 23/3,
23/4, 24/2, 24/5, 25/5, 26/1, 26/2, 27/1, 27/5,
29/4, 30/1, 31/5, 33/5, 34/2, 35/4, 37/(2, 3), 39/1,
41/2, 42/3, 45/5, 46/3, 48/1, 49/2, 50/4, 50/5,
52/2, 53/2, 53/3, 54/4, 56/1, 56/4, 57/4, 59/7,
212
71/2, 71/4, 71/5, 73/1,

79/5, 80/1, 80/4, 84/4
Ak eri: 23/4, 52/2, 53/2
Ak ili: 27/5
Aku askeri: 26/1
Ayn: 2/2, 8/4, 66/1
Aziz: 74/2, 74/4, 81/V/1
73/3,
75/4,
76/3,
79/2,
B
Bahr: 7/2, 14/5, 18/1, 28/2, 29/5, 38/3, 43/2, 60/1,
76/4, 78/1, 81/III/1
Bk: 10/3, 69/3, 81/IV/1, 82/4, 83/5
Btn: 17/2
Bzr: 23/4, 25/4, 26/4, 37/3
Bek: 2/3, 78/5, 84/2
Bekbillah: 16/6
Benlik: 12/5, 41/3, 44/5, 48/5, 51/2, 61/3
Bezm-i Elest: 63/3
Blbl: 4/1, 13/1, 19/2, 21/2, 30/1, 32/1, 32/2, 35/1,
44/3, 48/3, 49/2, 54/(1,2,3,4,5),
56/1, 71/1, 79/1
C
Cann: 13/5, 50/2, 52/3, 53/5
Cell: 8/1
Cell: 10/6, 16/7
Ceml: 8/1, 58/7
Cem: 59/6
Ceml: 10/4
Cennet: 2/2, 71/3
Cezbe: 2/2, 25/3, 39/2, 51/6, 53/1, 61/2
Cihd: 30/3, 33/3
Cihn: 9/1, 46/3, 62/5, 81/V/1, 83/2, 84/1
evgn: 50/4, 80/4
D
Dr: 25/2, 68/2, 75/3, 76/3, 79/5, 84/2
Deiz: 12/2, 44/2, 80/2
Derd: 8/2, 8/5, 11/2/2, 12/1, 18/1, 19/6, 26/5, 31/1,
31/2, 31/3, 32/3, 40/1, 45/1, 52/1,
66/1, 66/2, 66/4, 66/5, 72/6
Dergh: 1/(1,2,3,4,5), 9/7, 16/3, 20/2, 22/5, 24/5, 41/1,
47/3, 55/4, 58/5, 72/3
213
Dermn: 8/5, 11/2/2, 12/1, 19/6, 31/1, 31/3, 45/1, 52/1,

66/4
Dervi: 3/5, 6/8, 9/7, 14/5, 18/5, 19/8, 24/5, 25/5,
29/5, 33/5, 31/5, 33/5, 43/5, 37/5,
45/6, 48/5, 51/6, 52/2, 56/5, 65/6, 67/5, 69/5,
74/5, 75/5
Dery: 6/1, 15/2, 16/3, 28/2, 30/1, 81/I/2
Dev: 40/1, 66/1
Deyr: 67/3
Dil: 1/5, 9/6, 9/7, 10/4, 11/3/2, 13/1, 16/4, 17/3, 19/1,
21/2, 22/1, 26/5, 27/2, 34/5,
36/5, 37/5, 39/1, 44/1, 45/6, 53/2, 54/5, 56/5,
58/1, 63/3, 63/4, 65/2, 65/4, 66/3, 75/5, 76/5,
81/I/1, 82/1, 84/3
Dildr: 16/5, 26/1, 32/3, 47/4, 58/2, 59/3, 75/1, 79/4
Dost: 3/1, 3/2, 16/4, 20/3, 24/1, 24/4, 36/5, 53/3, 63/4
Dldl: 56/3
Dny: 23/1, 23/2, 24/2, 25/2, 27/3, 29/4, 32/3, 53/4,
60/4, 61/1, 63/1, 66/5, 68/2,
82/2
Drr: 30/1, 43/2, 44/2, 78/1
E
Ebu Cehl: 33/1
Enbiy: 45/5, 55/2, 81/I/3, 81/II/3, 81/III/3, 81/IV/3,
81/V/3
Enel- Hakk: 50/3, 61/5
Esrr: 10/4, 19/4, 27/3, 28/5, 39/5, 71/2, 75/1
Estafirullahil-azm: 72/(1,2,3,4,5,6)
Ev edn: 1/4, 28/2, 50/1, 57/5
Evliy: 17/3, 21/3, 55/2, 64/2, 66/4, 83/1,
Ezel: 12/3, 25/4, 62/2
F
Fakr: 6/3, 11/3/2
Fn: 2/4, 15/3, 47/5, 62/4, 69/3, 76/3
Fark: 59/6
Fefirru: 61/4
Fen: 2/3, 15/5, 30/3, 32/2, 32/4, 39/3, 43/3, 53/4,
54/2, 66/5, 68/1, 68/2, 76/2,
81/IV/1, 82/2
Fenfillah: 16/5, 20/4, 21/4
Ferab: 53/1
Ferd: 72/2, 83/5
Firavun: 33/2
214
G
Gaflet: 1/1, 43/1, 49/4, 72/5
Gnl: 2/5, 5/1, 5/2, 5/4, 9/5, 11/1/3, 11/2/3,11/3/3,
18/5, 19/2, 19/3, 20/1, 20/6,
22/5, 24/1, 24/3, 25/2, 27/4, 30/1, 34/1, 34/4,
34/5, 37/1, 39/3, 40/2, 42/1, 44/4, 47/1, 47/2,
47/3, 47/4, 47/5, 48/2, 48/3, 50/3, 52/(1,2,3,4,5),
53/2, 56/2, 56/3, 58/4, 66/5, 68/1, 71/5, 73/2,
73/3, 76/1, 82/4, 84/4, 84/5
Gurbet: 7/6, 12/3, 44/1, 62/3, 77/4
Gl: 3/2, 21/2, 30/1, 35/1, 35/2, 35/3, 35/4, 35/5, 44/3,
54/1, 56/1, 56/5, 71/1
Glistan: 13/1, 19/2, 48/3
Glzr: 4/1, 32/1, 32/2, 79/1
Gnh: 6/1, 18/3
H
Habb: 45/5, 55/(1,2,3,4,5,6)
Habbullah: 55/4
Hakkt: 13/3, 30/3, 61/1, 65/1, 68/5, 82/3
Hakk: 2/1, 2/5, 7/6, 8/1, 12/3, 15/2, 16/3, 16/4,
18/(1,2,3,4,5), 20/2, 20/3, 20/4, 20/6,
21/3, 23/4, 24/2, 24/5, 26/4, 27/1, 27/5, 29/1,
30/1, 30/2, 30/4, 31/5, 33/5, 35/5, 42/3, 44/5,
49/1, 49/5, 50/2, 50/3, 52/5, 53/1, 55/1, 55/5,
57/2, 58/5, 59/7, 61/5, 63/3, 63/5, 66/2, 67/2,
67/5, 68/4, 69/1, 70/1, 70/2, 70/3, 71/2, 71/4,
76/4,
76/5,
78/4,
80/4,
81/(I,II,III,IV,V)/3,
81/III/2, 81/IV/2, 82/1, 82/3, 82/4, 84/2, 84/5
Hallak: 82/5
Halvet:1/4, 16/6, 18/2, 59/1, 59/2, 59/3, 59/4, 59/4,
59/6, 59/7
Hayret: 77/3
Hayy: 34/5, 76/2, 82/4
Hazret: 18/2, 25/3, 31/1, 34/3, 54/5, 55/1, 77/2
Hidyet: 6/3
Hikmet: 30/3
Himmet: 21/3, 30/5, 58/7, 61/3
H: 22/(1,2,3,4,5), 28/1, 28/5, 35/1, 35/2, 56/4, 59/4,
78/2
ud: 5/2, 19/7, 30/3, 36/1, 36/4, 37/3, 40/4, 40/5,
57/5, 58/4, 60/3, 64/5, 71/5,
72/(3,4), 74/4, 81/(I,II,III,IV,V)/3, 84/1
Hr u lmn: 47/2
kr: 53/1
215
lah: 6/4, 7/2, 7/5, 7/6, 13/7, 18/3, 39/1, 48/1, 56/2,
56/3, 70/2, 71/5
lm: 5/4, 74/2, 74/3
lm-i ledn: 29/3, 81/III/1
mn: 9/5, 42/1, 50/1, 58/2
nna ileyhi rcin: 81/IV/2
rfn: 19/7, 31/4, 50/2, 52/4, 52/5
rd: 30/5
K
Kabe kavseyn: 8/4, 28/2
Kdir: 72/2
Kf: 39/3
Kalb: 2/2, 30/1, 34/3, 72/5, 83/4, 84/5, 9/5, 17/1, 18/4,
33/4, 37/4, 39/1, 40/2, 43/5,
57/3, 64/1, 64/3, 64/6, 67/4, 72/5, 75/3, 82/4,
83/4, 84/5
Kn: 12/3, 14/5, 42/2, 45/6
Kayyum: 34/5, 76/2
Ken n: 12/1
Kermet: 39/4, 57/2
Kerm: 38/2
Kesret: 2/1, 2/4, 9/5, 10/5, 18/2, 49/2, 63/1
Kevser: 34/5, 83/4
Kudret: 27/1
Kuran: 43/4
Kurb: 18/5, 41/5, 47/(1,2,3,4,5), 50/2, 54/3, 70/2
Kurbet: 2/4, 70/2, 77/4, 79/4
Knt kenz: 5/5, 20/2, 75/1
L
La-ilahe illallah: 9/1, 9/2, 9/3, 9/4, 9/5, 9/6, 9/7
Leyle-i isr: 57/2
L maallah: 55/5
M
Mh: 13/4, 14/2, 20/1, 24/3
Maher: 18/3
Mansr: 42/4, 61/5, 75/4, 79/5
M-siv: 9/4, 16/5, 27/5, 43/5, 53/5, 70/4
Mecnn: 39/2
Melekler: 13/2
Men aref: 33/4, 50/2
Mevl: 14/3, 15/1, 19/4, 22/5, 24/5, 34/(1,2,3,4,5),
39/2, 41/4, 48/4, 55/4, 60/2, 61/3,
65/6, 69/4, 75/5, 83/2
Mey: 26/2
216
Muhammed: 83/2
Ms: 33/2, 63/4
Mustaf: 64/6, 69/5
Mutlak: 34/5
Mrit: 15/4, 21/2, 30/1, 30/2, 30/3, 30/4, 30/5, 49/5,
57/1, 59/4, 64/4, 69/4, 81/III/1,
82/1
Msemm: 1/2, 59/4
Mslmn: (Mselmn) 17/2
N
Nefs: 2/5, 7/1, 9/3, 11/I/2, 14/1, 14/4, 15/4, 18/1,
18/2, 18/3, 18/4, 18/5, 30/3, 33/1,
33/2, 33/3, 34/2, 41/5, 43/4, 44/4, 49/4, 57/3,
58/5, 64/6, 67/1, 68/4, 69/2, 72/4, 74/1, 74/2,
75/3, 76/5, 77/3, 79/4, 82/2
Nr: 2/4, 3/4, 7/4, 7/6, 8/1, 19/1, 24/3, 27/2, 29/3,
30/1, 34/1, 34/3, 36/1, 55/1, 55/2,
55/4,
58/4,
64/5,
64/6,
74/4,
79/2,
81/V/2,
81/(I,II,III,IV,V)/3, 83/2
P
Padih: 6/1
Perde: 12/2, 46/2, 51/3, 54/3
Pervne: 4/3, 13/3, 41/2, 42/3, 58/5, 73/2, 76/1
R
Rab:
2/3,
6/2,
11/(I,II,III)/3,
13/6,
18/4,
46/(1,2,3,4,5), 48/2, 51/3, 55/3, 62/2, 72/1,
72/5, 75/5
Rgp: 26/5
Rahmn: 2/2, 19/5, 61/2
Resl: 33/3, 55/(1,2,3,4,5,6)
Reslallah: 14/1, 14/2, 14/3, 14/4, 14/5, 45/(1,2,3,4,5),
69/5
Ry- siyh: 6/2, 9/1, 55/6
Ry: 15/4, 74/2, 74/3
S
Slik: 15/2, 34/2, 34/4, 37/3, 57/5, 69/2, 69/5
Samed: 72/2
Sadef: 43/2, 44/2, 80/2
Settr: 8/2
Seyyid Nizami-zde: 30/(1,2,3,4,5)
Sr: 1/4, 9/3, 17/1, 21/4, 22/3, 28/1, 37/1, 37/2, 39/5,
43/3, 46/5, 56/3, 58/7, 60/3,
217
60/4, 61/2, 61/4, 61/5

Sf: 69/1, 69/2
Sultn: 21/2, 25/4, 31/3, 38/1, 43/3, 45/3, 52/1, 57/4,
58/1, 71/3
Sbhn: 9/5, 19/1, 38/3, 51/4, 52/2
arb: 8/3, 27/1, 61/1, 62/4, 76/3, 78/3, 80/1

em: 4/3, 13/3, 41/2, 58/5, 73/1, 73/2
ey: 1/1, 1/2, 1/3, 1/4, 1/5, 13/4, 16/4, 78/4, 36/5
T
Tlip: 1/1, 1/2, 1/3, 1/4, 1/5, 26/5, 29/1, 49/1,
81/II/2
Tamu: 14/4
Tasavvuf: 26/3, 69/1
avr- beer:1/4, 11/2, 51/3, 60/2.
Tecell (Tecell): 2/3, 3/4, 39/2, 43/3, 47/4,
56/2, 61/3, 63/4, 74/4, 82/4, 83/3
Tecrd: 60/5, 68/1
Terk: 22/4, 28/5, 32/5, 43/4, 52/2, 52/3, 54/1,
57/4, 60/5, 68/1, 68/4, 69/4, 71/3,
74/2, 75/2, 77/5, 78/2, 80/3, 82/2
Tevhd: 7/4, 24/3, 27/2, 29/2, 30/1, 30/2, 36/2,
39/5, 40/3, 40/4, 50/3,
59/(1,2,3,4,5,6,7), 63/1, 65/(1,2,3,4,5,6),
82/5, 83/3, 84/3
Top: 50/4, 80/4
Tr: 37/2, 63/4
55/5,
48/2,
54/4,
37/2,
75/3,
U
Ukb: 29/4, 32/3, 60/4, 61/1, 68/2, 76/3
Ummn: 12/2, 70/5, 73/5, 78/4
Uzlet: 1/4, 5/5, 58/7, 60/2
mmet: 55/2, 55/6
V
Vahdet: 2/4, 7/4, 10/5, 18/1, 21/3, 27/1, 34/5, 42/5,
44/4, 49/2, 51/6, 59/1, 59/2, 59/3,
59/(4,5,6,7), 60/1, 60/4, 61/2, 62/4, 63/1, 65/1,
69/4, 73/5, 78/1, 78/3, 80/2
Vasl: 7/4, 11/2/2, 19/1, 32/3, 37/5, 41/1, 41/2, 41/3,
41/4, 41/5, 52/2, 53/3, 68/3
Vel: 11/3/1
218
Visl: 5/2, 5/4, 8/4, 16/1, 21/1, 25/3, 28/3, 32/1, 35/3,
36/2, 38/1, 38/2, 38/3, 38/4,
38/5, 41/5, 47/1, 47/2, 47/3, 47/4, 47/5, 48/3,
54/3, 71/2, 73/4
Vuslat: 4/5, 19/8, 21/3, 28/5, 29/1, 38/2, 42/2, 44/3,
49/4, 54/1, 57/2, 59/5, 60/2,
62/5, 70/1, 75/2, 76/5
Y
Ysuf: 12/1
Z
Zhid: 71/3, 79/2, 80/4
Zhir: 17/1, 17/2, 57/1
Zikr: 1/3, 2/4, 9/2, 9/3, 9/5, 9/6, 9/7, 21/2, 34/3,
37/1, 39/1, 40/1, 48/1, 56/2, 65/6,
67/2, 69/4, 72/3,75/5
Zikrullah: 36/(1,2,3,4,5), 58/(1,2,3,4,5,6,7)
Zlf: 33/5, 50/3, 61/5
Zlfekr: 81/III/2, 37/1
Znnr: 67/3
ZET
Dervi Osmn, 17. yyda yaam Kayserili bestekr
mutasavvf bir airdir. Gzel bir sese sahip olmas ve
gzel ilh
terennm etmesinden dolay Nefes Anbar
Zakir Osmn Efendi diye nlenmitir. yi bir medrese

eitimi almtr. Halvet bir air olan Abdlahad Nr
tarafndan
yetitirilmitir.
lh
mecmuasndan
baka
eseri yoktur. Bu mecmuada 84 iir bulunmaktadr.

Bu
tezde
Dervi
Osmnn
iirler, transkripsiyon edilmi ve
ilh
mecmuasndaki
din-tasavvuf adan
incelenmitir.
iirlerinde
Osmn,
Dervi
Osmn,
eyh
Osmn
ve
Osmn Dede mahlaslarn kullanmtr. iirlerinin genel
219
havasna
sinmi
bir
Yunus
Emre
edas
vardr.
Hocas
Abdlahad Nrden ve kendisinden 83 yl nce yaam

mutasavvf
bir
air
olan
Seyyid
Nizamolundan
etkilenmitir. Mecmuada Seyyid Nizamoluna yazlm bir

iir ve onun iirlerine yazlm nazireler bulunmaktadr.
Dervi Osmn iirlerinde sade
bir dil kullanmtr.
Eski Anadolu Trkesine ait anda, anunn, barlk,

birle, s, irelden, kaan kim, kan, kande, sayr, ur-,
yah, ... kelimelerine ve sar/-ser, -uban/-ben
eklerine
iirlerinde
yer
vermitir.
Aruz
lsne
uydurmak iin nidem, nidgin(ne idgin), nidersin,

neylesn,
...,
Arapa
kelimeleri
nefis
ekline
ls
kullanan
kullanmtr.
iirlerinde
hem
aruz
hem
hece
air aruza arlk vermitir. Aruzu kullanrken yer yer

hatalara dmtr. Kalb belli olmayan msvedde halinde
bitmemi iirler de vardr.
Dervi Osmnn iirlerinin muhtevas din-tasavvuf
adan tahlil edilmitir. airin Tekke Edebiyatna ait
mefhumlar yerinde ve anlamlarna uygun olarak kulland
grlmektedir.
Ayet
ve
hadisler
iktibas
halinde
verilmitir. Ayet ve hadislerden yaplan alntlar iir

ierisinde
bulunduklar
yer
dikkate
alndnda
anlamlarna uygun olarak yerletirilmitir.

Hazrlam olduumuz Dervi Osmnn Edeb Kiilii
ve iirleri zerine Bir Tahlil Denemesi adl bu tez,
Dervi Osmnn ahsiyeti ve eseri ile Trk Edebiyatna
katkda bulunan bir air olduunu ortaya koymaktadr.
220
SUMMARY
Dervish Osman is a melodist conservative poet who
lived in Kayseri in 17th century. Due to having fine
voice and reading hymns in a good manner, he was well
known as Nefes Anbar Zakir Osman Efendi (Stentorian
Master Zakir Osman). He had a sound madrasah education.
He studied under the supervision of Abdulahad Nuri, an
Halveti poet. He had no other work except his Divine
periodical.
221
In this thesis, the poems in Divine periodicals of

Dervish Osman were transcribed and examined in terms of
religion- Sufism aspects.
The poet used nicknames as Osman, Dervish Osman,
Sheik Osman and Osman Dede in his poems. The effects of
Yunus Emre school deeply surrounds his poems. He inspired
from
his
master
Abdulehad
Nuri
and
Seyyid
Nizamoglu,
lived 83 years before him. The periodical includes a poem

dedicated
to
Seyyid
Nizamoglu
and
invocations
to
the
poems of his master.

Dervish Osman used a straightforward language in his
poems. He used the words, suffixes of Ancient Anatolia
Turkish
such
as
anda,
anunn,
barlk,
birle,
s,
irelden, kaan kim, kan, kande, sayr, ur-, yah,.

And -sar/ -ser, -uban/- ben, In order to comply with
the Aruz genre, Arabic words such as nidem, nidgin
(ne idgin), nidersin, neylesn were used in nefis
form.
Though using both aruz and word merit in his poems,
the poet mainly focused on Aruz genre. While using Aruz,
he sometimes fall into errors. There are also poems whose
genres can not be identified.
The content of Dervish Osmans poems were examined
in terms of their contents. It is seen that the poet used
the concepts of Dervish Lodge Literacy in accordance its
rules.
The
quotations.
verses
and
traditions
were
given
in
When comparing the verses and traditions in
the poems as for their places and meanings, it can be

seen
that
the
poet
used
them
in
accordance
with
meaningful integrity.
The thesis titled An Analysis Attempt on Literacy
Personality
and
Poems
of
Dervish
Osman
reveals
that
222
Dervish Osman has contributed to Turkish Literacy with

both his personality and his works.
223
EK: ORJNAL METN

DERV OSMANIN LAH MECMUASININ ORJNAL METN

Derviş Osman

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Derviş Osman

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

RLER ZERNE BR TAHLL DENEMES

incelenmemitir. Bu sebeple dil, slp ve ifade tarzyla mill zevki yanstan

ilgili verilere biyografik kaynaklarda

almalar yaplmamtr. Biz bu almamzda tespit edebildiimiz kadaryla

I. BLM: DERV OSMN.....................................................................................4

:Ad geen eser.

:Ad geen makale.

:Ad geen yer.

:Mill Eitim Bakanl.

:Osmanl Aratrmalar Vakf.

:Trk Dil Kurumu.

:Trkiye Diynet Vakf.

18. yya kadar Tekke Edebiyat geliimini srdrm

mderrislik ve kadlk gibi grevleri hak etmekle

Gzel, a.g.m., s. 263.

mm, Geda Musl, Dervi Himmet, Dervi Mehmed, Sunullah

Efendi eklinde anlmaktadr.6 Dervi Osmn, Kayserili

Vh ud blbl-i Tevhd cennet bezmine

ird faaliyetlerinde bulunmutur. Bu zt tenha yerlerde

lhiyt. 38-56 230x150-168x100mm, 17 st. ,

Mehmet Sreyya, a.g.y.

Dervi Osmann iirlerinde Trke fakat

relden cezbe-i Mevl baa mahv eyledi var

ikisinin de Halvet bir air olmas muhtevann da ayn

Dervi Osmnn 58. iirinin 4. drtl ile Nr

16. yy Tekke Edebiyatnn baarl temsilcilerinden

fazladr. Yaad devirde ve sonraki asrlarda tesirini

Hidyet bbnn mft- tevd

Haiat bbnu mift tevd

Sehv ile ldum a

Canan zdemir, a.g.e., s. 198-199 (211. iir).

Hidyet eyle fazl ben fakire

Dervi Osman iirlerinde aruz lsn kullanmtr.

Tekke musikisinin icrasnda, bestelenen herhangi bir

glden nabm var benm

terennm etmesinden dolay Nefes Anbar diye mehur

eyh, a.g.e., s.579.

Kebb old tende ciger

II. BLM: DERV OSMNIN RLERNN EKL ZELLKLER VE

Mefln / Mefln / Mefln / Mefln:13,

Mstefiln / Mstefiln :36, 41 ve 72. iir bu

Mefl / filt / mefl / filn : 56, 62 ve

Mefln / mefln / mefln / mefln

terk eyle au emrine megl

An zevini dilerm H dey mdm

smi seyfullahdur hem bin seyf-i ud

Her nefes her dem iderm Rabbme amd en

1. Ek Redif: 4, 5, 6, 9, 23, 26, 30, 39, 40, 42,

Gl lev mcell l tecell-y cemlle

idm ben ezelden dem-be-

Lk ol bnda olan diri bilmez nidgin

Ana kafiyeden sonra gelen kelime gurubu halindeki

4 beyitten oluanlar: 6,17 numaral gazellerdir. 2

Hseyin Akkaya, Abdlahad Nr ve Divan, Kitabevi Yay., stanbul 2003, s. 109-111.

Tarikatlara gre ilh eitleri farkl isimler

Abdurrahman Gzel, a.g.m., s.284-285.

ezgisi ile okunur. lk ktann ilk dizesi zemin

2- DERV OSMNIN RLERNN TAHLL

Fey tecellsine lah yol it beni

Varlumdan ld beni amdullah kll dr

Aradan Osmn mav it oma benlik billah

mann artlarndan birisi de Allahn gnderdii

b)Ev edn: (Bylece peygamberlere olan mesafesi)