RAST I RAZVIE DOMAIH

IVOTINJA
Oplodnja

Embrion

Fetus

Partus

Zaluenje

Pubertet

RAST I RAZVIE DOMAIH

IVOTINJA (1)
elijski rast

Rast
tkiva ili
organa

Prepubertetski
ili
postpubertetsk
i rast

Intrauterini i
ekstrauterini
rast

Rast kotanog,
miinog ili
masnog tkiva

1970.

1950.

1990.

RAST I RAZVIE DOMAIH

IVOTINJA (2)

Razvitak
ili razvie
organizma

Rast
organizma

RAST I RAZVIE DOMAIH

IVOTINJA (3)
Pored procesa rasta
obuhvata i procese
diferenciranja.

Osnovni
elementi
razvia

Razvitak
ili razvie
organizma

2. diferenciranje, i
3. uveanje mase.

RAST I RAZVIE DOMAIH

IVOTINJA (4)
Rast
organizma

2. Razmnoavanje elija
3. Rast elija

RAST I RAZVIE DOMAIH

IVOTINJA (5)
Razliite metode za merenje i izuavanje rasta i
razvia.
Primena odgovarajuih metoda ispoljava
znaajan uticaj na dobijene rezultate.
Veoma je vano primeniti odgovarajui postupak
ne samo merenja, ve i na kasniju obradu i analizu
dobijenih podataka.

MERENJE RASTA I RAZVITKA (1)

Svi postupci koji se koriste za tu svrhu mogu da
budu:
objektivni ili subjektivni,
primenljivi samo na ivim zivotinjama ili samo
na trupu,
primenljivi i na trupu i na ivim ivotinjama.

MERENJE RASTA I RAZVITKA (2)

Tehnike primenljive
samo na ivim
ivotinjama:

Tehnike primenljive
samo na trupu:

Tehnike primenljive i na
ivim ivotinjama i na
trupovima:

Merenje radioaktivnih izotopa

Utvrivanje sadraja vode

Utvrivanje odnosa tkiva

Disekcija

Gravitometrija

Telesna masa

Linearne telesne dimenzije

X-zraci, CT i NMR

Ultrazvuk i sonde

Vizuelna ocena telesne razvijenosti

MERENJE RASTA I RAZVITKA (3)

Tanost izmerene telesne mase u veini suajeva
zavisi od 3 faktora:
1. preciznosti instrumenta za merenje tehnika greka,
2. izvebanosti i obuenosti radne snage ljudska greka,
3. mogunosti korekcije izmerene mase u odnosu na
prethodno konzumiranu hranu (ispunjenost digestivnog
trakta) kako bi izmereni podatak realno predstavljao
uveanje tkiva i organa fizioloka greka.

MERENJE RASTA I RAZVITKA (4)

Merenje telesnih dimenzija - rutinski postupak u svakodnevnom radu
i u eksperimentima.
Veina telesnih dimenzija odslikava duinu i razvijenost kostiju, a
ire posmatrano promene u obliku tela.
Indirektni pokazatelji telesne mase i pojedinih osobina trupa.
Zastupljen kod goveda i konja, manje kod ovaca i koza, i
zanemarljivo kod svinja.
Tanost zavisi od toga da li je dimenzija odraz skeletnog razvoja,
odraz razvoja skeletnog i miinog sistema ili odraz razvijenosti
tzv. mekog tkiva, odnosno samo miinog i masnog tkiva.

MERENJE RASTA I RAZVITKA (5)

Vizuelna ocena telesne razvijenosti - najsubjektivniju ocenu
razvijenosti i zbog toga je podlona grekama greka ocenjivaa.
Ova ocena je odraz razvijenosti mekog tkiva, najee masnog.
U cilju to vee tanosti i pouzdanosti ove ocene definisane su
razliite skale koje imaju za cilj da objektivno i opiu i ocene
(vrednuju) telesnu razvijenost ivotinje.
Ova ocena razvijenosti najvie je zastupljena kod goveda i ovaca, i
znatno manje kod svinja.

MERENJE RASTA I RAZVITKA (6)

Utvrivanje sadraja vode u organizmu - ima za cilj da indirektnim
putem utvrdi koliinu masnog tkiva u organizmu.
Tehnika se bazira na tome da se u organizam ivotinje unese
odreena koliina nekog kontrastnog jedinjenja i da se nakon
njegovog uravnoteenja u organizmu, odnosno telesnim tenostima
utvrdi njegova koncentracija na bazi uzorka, najee krvi.
Konrasti mogu da budu ili u gasovitom (najvie uspeha je postignuto
sa kriptonom) ili u tenom stanju (teka voda).
Eksperimentalna procedura.

MERENJE RASTA I RAZVITKA (7)

Merenje radioaktivnih izotopa - omoguava merenje gama-zraka ili

produkcije fotona iz neutronskog zraenja H, N, O, Cl, P, Na i Ca.
Na osnovu toga mogue je veoma precizno utvrditi sadraj miinog
tkiva.
Vie dopuna ve postojeim tehnikama, nego zasebna tehnika.

MERENJE RASTA I RAZVITKA (8)

Primena ultrazvuka
CT, NMR

Analiza rasta i razvia (1)

U svakodnevnoj zootehnikoj praksi, najee se govori o
rastu kao procesu koji rezultira uveanjem ukupnih
dimenzija tela.
Izuavanje i primena odreenih postupaka u oceni rasta i
razvia zavisi od svrhe zbog ega se to obavlja.

Analiza rasta i razvia (2)

Ako se za izraunavanje rasta koristi telesna masa kao
glavni pokazatelj, sutinsko znaenje ima izbor intervala
vremena u kome se merenja obavljaju.
Intervali u kojima se vri merenje TM moraju da
odgovaraju biolokim karakteristikama vrste
Opte pravilo je da ukoliko vrsta bre raste utoliko
intervali izmeu merenja moraju biti krai.

Analiza rasta i razvia (3)

Pri izuavanju postuterinog rasta domaih ivotinja
preporuuje se da periodi merenja budu od 10-15 do 30
dana - cilj je eliminacija tzv. sluajnih varijacija.
Samo u izvesnim sluajevima taj rok moe da se skrati i
na 5 dana.

Analiza rasta i razvia (4)

Tokom celokupnog trajanja procesa rasta smenjuju se
karakteristini, jasno uoljivi i po intenzitetu razliiti periodi
rasta.
2. Rea merenja ne pruaju mogunost da se uoe tane
granice pojedinanih faza rasta.
3. Takoe, niveliraju mogua kolebanja intenziteta rasta koja
se deavaju u dovoljno velikim intervalima izmeu dva
merenja.
Tano izraunavanje rasta mogue je samo pod uslovom da se
merenja obavljaju svakodnevno, jer se na taj nain omoguava
uoavanje svih sluajnih i zakonomernih kolebanja.

Dimenzija
tela

Rast se nalazi u vrlo izraenoj zavisnosti od

uslova okoline u kojoj ivotinja ivi.
Svaka izmena uslova okoline odraava se na
ispoljavanje brojnih fiziolokih procesa, to na
svojstven nain vodi ka veem ili manjem
kolebanju intenziteta rasta.

Uzrast

Dimenzija
tela

Obrada podataka mora da obezbedi

eliminisanje sluajnih uticaja, kako bi se dobila
precizna slika procesa rasta.
Podaci koji se odnose na razliite vrste
ivotinja, usled biolokih razliitosti i
specifinosti, oteavaju poreenje ocene
procesa rasta.
Zato su neophodni takvi relativni pokazatelji
koji obezbeuju da se uporedi rast razliitih
vrsta ivotinja.

Uzrast

Dimenzija
tela

Apsolutni
prirast
Relativni
prirast
Specifine
brzine rasta
Konstante i
modeli rasta
Uzrast

ELEMENTI RASTA
3 osnovna elementa rasta
Brzina

Periodinost

Duina

BRZINA RASTA (1)

Pod pojmom brzine, podrazumeva se odnos
veliine apsolutnog prirasta prema veliini
organizma.
Razlike koje se javljaju u brzini rasta posledica su
promena u metabolizmu materija biohemijske
promene.
Posledice su i u brzini rasta, ali i u sastavu tela.

Organske materije, Ca i holesterol

Voda, Na, K, N i P, razmena materija

Uzrast

U zavisnosti od brzine rasta

u organizmu se odigravaju
sutinske promene u sastavu
tela.
U masnom tkivu se sa
uzrastom poveava
zastupljenost slobodnih
radikala masnih kiselina.
U belanevinastim
frakcijama poveava se udeo
tee rastvorljivih oblika.

Uzrast

U zavisnosti od brzine
promena, razlikuju se
tri perioda rasta, i to:

PROGRESIVAN
rast
Asimilacioni procesi > Disimilacioni procesi.
Ovo je period najizraenije brzine rasta.

Uzrast

U zavisnosti od brzine
promena, razlikuju se
tri perioda rasta, i to:

STABILAN rast
Asimilacioni procesi = Disimilacioni procesi.
Brzina rasta se smanjuje, ali je rast i dalje
prisutan.

Uzrast

U zavisnosti od brzine
promena, razlikuju se
tri perioda rasta, i to:

REGRESIVAN
rast

Asimilacioni procesi < Disimilacioni procesi.

Brzina rasta je potpuno smanjena tako da se
praktino moe govoriti o njenoj odsutnosti.

Uzrast

DUINA RASTA (1)

Tok rasta se odlikuje konstantnim

smanjenjem brzine, koja je prilikom
dostizanja definitivnih oblika jednaka nuli.
To znai da rast ima svoj okvir, odnosno
svoje vreme trajanja u kome se realizuje.
Drugim reima, rast ima svoju duinu.

DUINA RASTA (2)

DUINA RASTA (3)

Duina rasta je u vezi sa zavravanjem procesa
diferenciranja, tj. zavravanjem procesa koji
doprinose da se poveavaju stabilnost i funkcija
osnovnih organa i tkiva u jednom organizmu.
Prestanak rasta je praen i promenama u razmeni
materija koje su specifine odraslom organizmu.
Duina rasta moe da se definie kao dostizanje
maksimalnih dimenzija koje se realizuju u
odreenom vremenu.

PERIODINOST RASTA (1)

Periodinost rasta ne sme da se mea sa pojavom
ritminosti rasta.
Ritminost po svojoj sutini predstavlja pravilno
ponavljanje odreenih zakonitosti.
Na suprot tome pojam periodinosti ne zahteva odreenu
pravilnost.
U procesu obavljanja analize rasta po pravilu se radi sa
periodima, koji se meusobom znaajno razlikuju po duini.

PERIODINOST RASTA (2)

Periodinost rasta je prisutna kako tokom embrionalnog,
tako i u postembrionalnom periodu.
Periodinost rasta je vrsto povezana sa uslovima sredine u
kojima organizam egzistira.

PERIODINOST RASTA (3)

U postembrionalnom periodu znaajan uticaj na
periodinost rasta ima karakter razmene materija.
Ta promena je uslovljena brojnim faktorima kao to su:
promena reima ishrane,
status ivotinje,
polna zrelost,
bremenitost,
kraj laktacije, itd.
Svi ovi faktori utiu na izmene procesa rasta i na taj nain
doprinose ispoljavanju njegove periodinosti.

Prirast u razv i tku razl i~it i h g ru p a o rg a

gr upa 2

gr upa 3

PERIODINOST RASTA (4)

gr upa 1

gr upa 4

slabinski deo,
masno tkivo,
karlica,
mramoriranost mesa

V r e m e p o tr e b n o z a d o s tiz a n je z r e lo s ti
glava,
prednja cevanica,
bubreno masno tkivo

vrat,
skelet,

grudi,
skeletni miii,

tibia fibula,
intramuskularno masno tkivo

butna kost,
subkutano masno tkivo

STADIJUMI RASTA I RAZVITKA

Nasledni
faktori

Faktori
okoline

Razlike
izmeu
ptica i
sisara

INTRAUTERINI RAST I RAZVOJ (1)

Od momenta oplodnje jajne elije
odvijaju se procesi koji se mogu opisati
kao nagomilavanje mase
novoformiranog organizma, i to kao
posledica:
2. rasta veliine elij
3. broja elija.
Tokom ovoga stadijuma preovladavaju
procesi razvitka, koji preovladavaju nad
procesima rasta.

INTRAUTERINI RAST I RAZVOJ (2)

Osnovna karakteristika embrionalnog stadijuma jeste
da se u okviru njega deava formiranje zaetaka
organa i tkiva u prvim fazama ovoga stadijuma.
Stadijum intrauterinog rasta i razvoja moe da se
podeli na uslovno 3 faze:
1. Faza jajne elije
2. Faza embriona
3. Faza fetusa

INTRAUTERINI RAST I RAZVOJ (3)

Faza jajne elije:
Od oplodnje do implantacije ranog
embriona.
Trajanje ove faze zavisi od vrste
ivotinja i uglavnom je u intervalu
od 2-12 dana.

INTRAUTERINI RAST I RAZVOJ (4)

Embrionalna faza u uem smislu:

Znaajne i brze promene koje
imaju za posledicu razvitak
glavnih organa i tkiva.

INTRAUTERINI RAST I RAZVOJ (5)

Faza fetusa:
Traje do partusa.
I dalje su prisutne promene
u pravcu daljeg razvoja tkiva
i organa, uz menjanje
odnosa izmeu pojedinih
delova organizma.
Dominanti su procesi rasta,
jer su zaeci tkiva i organa
ve formirani.

INTRAUTERINI RAST I RAZVOJ (6)

Tempo razvia i formiranja oblik koji mogu da
obezbede prepoznavanje podmlatka zavisi od duine
bremenitosti.
Telad je mogue jasno prepoznati sa 2-2,5 meseca
posle oplodnje.
Prasad je mogue prepoznati ve sa 37 do 45 dana
bremenitosti.

INTRAUTERINI RAST I RAZVOJ (7)

Poveanje mase embriona i fetusa smanjuje se tokom
trajanja bremenitosti:
Telad

Oplodnja - I mesec

600 puta se masa uvea

I - II mesec

43 puta

V - VI mesec

2.5 puta

VIII - kraj bremenitosti

1.4 puta

Prasad Oplodnja - I mesec

4000 puta

I II mesec

55 puta

II - III mesec

5 puta

III - kraj bremenitosti

2.6 puta

INTRAUTERINI RAST I RAZVOJ (8)

Brzina razvia i porasta ploda kod pojedinih vrsta
domaih ivotinja zavisi od veeg broja inilaca od
kojih se izdvajaju:
nasledna uslovljenost i selekcija,
ranostasnost,
veliina i uzrast majke,
nain ishrane majke u vreme bremenitosti,
duina trajanja bremenitosti, itd.

POSTEMBRIONALNI
RAST I RAZVOJ
Deava se van organizma majke.
Novoroeno potomstvo mora da se prilagodi
novim uslovima ivota nain ishrane, disanje,
itd.
Tokom ovog perioda ivota odgajiva ima
znatne mogunosti da utie na tok i pravac
rasta i razvia.
Dalji nastavak rasta i razvia.
Od samog roenja intenzitet rasta poinje da
se smanjuje.

VEZA EMBRIONALNOG I
POSTEMBRIONALNOG RASTA I
RAZVIA (1)
Period embrionalnog rasta i razvia u neuporedivo manjem
stepenu zavisi od spoljanjih uticaja u odnosu na
postembrionalni period.
Organizam majke titi embrion tako to mu obezbeuje
ishranu, konstantnu temperaturu, vlanost i sve druge
neophodne uslove.
Uticaj faktora okoline je indirektan, preko uticaja na majku.

VEZA EMBRIONALNOG I
POSTEMBRIONALNOG RASTA I
RAZVIA (2)
Uticaj faktora okoline je indirektan, preko uticaja na majku.
Nivo ishrane, sastav obroka, naprezanje u radu, bolesti,
koliina izluenog mleka, mogunost ili odsustvo kretanja, kao
i uzrast majke, imaju uticaj na razvoj ploda koji se ispoljava
na njegovu veliinu, zdravlje, kao i na trajanje bremenitosti
itd.

VEZA EMBRIONALNOG I
POSTEMBRIONALNOG RASTA I
RAZVIA (3)
Masa prasadi pri roenju ini oko 1% mase majke,
Masa jagnjadi je oko 5-5,5 % mase majke,
Masa teladi je oko 6-7% mase majke,
Masa drebadi je oko 9% od mase kobila.

VEZA EMBRIONALNOG I
POSTEMBRIONALNOG RASTA I
RAZVIA (4)
Trajanje bremenitosti i intenzitet rasta imaju uticaj na
raanje uslovno bioloki zrelijih i manje zrelih individua.
Svinje - raaju se uslovno reeno nezrelija u odnosu na druge
vrste domaih ivotinja (kod novoroene prasadi ne
funkcionie mehanizam termoregulacije)
Telad i jagnjad su zrelija od prasadi, dok se najrazvijenija
raa drebad.

VEZA EMBRIONALNOG I
POSTEMBRIONALNOG RASTA I
RAZVIA (5)
Biljojede vrste, mesojedi i glodari.
Kod mesojeda i glodara novoroeni podmladak je nezreliji ili
manje razvijen u poreenju sa biljojedim vrstama.
(tene, mae i kuni se raaju potpuno su slepi i vrlo teko
se kreu)

VEZA EMBRIONALNOG I
POSTEMBRIONALNOG RASTA I
RAZVIA (6)
One ivotinje koje se raaju razvijenije i zrelije, tokom
postembrionalnog rasta i razvia ispoljavaju manji intenzitet
porasta u poreenju sa onima koje se raaju bioloki uslovno
nezrelije ili ranije.
drebad trkakih i kasakih rasa konja raaju se zrelija u
poreenju sa drebadima tekih hladnokrvnih rasa. Meutim,
kasnije drebad tekih rasa rastu intenzivnije i vrlo brzo
dostiu i prevazilaze vrnjake iz prve grupe.
Slino je i kod goveda tovnih rasa.

VEZA EMBRIONALNOG I
POSTEMBRIONALNOG RASTA I
RAZVIA (7)
Pri roanju, masa mukog podmladka je vea u odnosu na
masu enskog podmladka.
Razlika je posebno izraena kod podmladka goveda i ovaca,
znatno manje kod konja, a jo manje kod svinja. Kod veine
vrsta ptica nema razlike u masi podmladka uslovljene polom
pri leenju.
Muki podmladak, iako se raa sa veom telesnom masom, i u
kasnijim fazama manifestuje izraeniji intenzitet rasta i
dostie vee konane telesne mase.

VEZA EMBRIONALNOG I
POSTEMBRIONALNOG RASTA I
RAZVIA (8)
Ima miljenja da je vea masa mukog podmladka u vezi sa
duim trajanjem intrauterinog razvoja.
Kod veine vrsta i rasa, bremenitost koja se zavrava
raanjem mukog podmladka traje due.
Da li je muki podmladak uzrok trajanju due bremenitosti?

RAST I RAZVOJ POJEDNIH TKIVA

Miino
tkivo

Masno
tkivo

Kotano
tkivo

RAST I RAZVOJ SKELETA (1)

U vreme raanja skelet je formiran.
2) ukoliko bremenitost traje due poveava se zrelost
roenog podmladka pa i zrelost skeleta;
3) kod mlaih i sitnijih majki raa se potomstvo sa manje
diferenciranim skeletom;
4) Visoka mlenost majki donekle koi i usporava proces
diferenciranja skeleta i to pre svega udova kod
podmladka - naroito izraeno kod goveda;
5) telad koja se raa u prolee ima malo razvijeniji skelet u
poreenju sa jesensko-zimskim potomstvom (kod kojih
je skelet manje razvijen) - takoe izraeno kod goveda.

RAST I RAZVOJ SKELETA (2)

Razlike u razvijenosti perifernog i osnovnog skeleta.
2) Kod drebadi, teladi i jagnjadi razvijeniji su periferni
delovi skeleta i oni ine oko 60%, dok osnovni deo
uestvuje u ukupnom skeletu sa 40% mase. Tokom
postnatalnog rasta taj odnos se menja u obrnutom
pravcu.
3) Kod pasa, maaka i kunia masa osnovnog skeleta u
vreme raanja je vea nego masa perifernog dela.;
4) Svinje zauzimaju intermedijarno mesto - skelet, odnosno
njegove proporcije i pri roenju i kod odraslih ivotinja
su iste u smislu ravnomernog uea osnovnog i
perifernog dela skeleta.;

RAST I RAZVOJ SKELETA (3)

Formiranje i rast skeleta.
Kod embriona se formira minijaturni model od hrskavice u
odgovarajuoj razmeri i sa svim kostima.
Rast je uslovljen nagomilavanjem hrskavice sa
poveanjem koliine hrskavice i mineralnih materija
stariji deo okotava.
Ako se posmatra formirani zaetak kosti i uporedi sa
definitivnom veliinom (koja moe biti i do pola metra i
vie) uoava se da su i formirani zaetak i odrasla kost po
obliku jednaki - razlika je samo u duini.

RAST I RAZVOJ SKELETA (4)

Uticaj ishrane.
Pri nedovoljnoj ishrani rast kostiju je usporen, dok se
poboljanjem ubrzava.
Nedostaci u ishrani jae se ispoljavaju i utiu na ukupnu
masu ivotinje, a manje na rast samoga kotanog tkiva.
Linearne dimenzije kostiju dostignu svoju maksimalnu
veliinu mnogo ranije nego to se dostigne maksimalna
telesna masa.
Manji nivo ishrane utie pre na brzinu porasta mase
kostiju, a u manjem stepenu na njihov rast u duinu (npr.
kod krupnije teladi kosti su bile vie mineralizovane nego
u manje i lake teladi)

RAST I RAZVITAK MIIA (1)

U vreme raanja ivotinja skeletni miii su manje
razvijeni u poreenju sa kostima.
U postembrionalnom stadijumu brzina rasta
miinog tkiva se postepeno poveava i dostie
najvei intenzitet u ranom uzrastu, nakon ega se
nivo intenziteta porasta smanjuje.

RAST I RAZVITAK MIIA (2)

Odstupanja od normalnog rasta i razvia miia:
1. Uveanje broja miinih vlakana prouzrokuje
duplu muskuloznost kod goveda,
2. Poveanje veliine miinih elija prouzrokuje
duplu muskuloznost kod ovaca.