TAMADUN

MELAYU

PENGENALAN

Pembentukan tamadun bukan hanya

berdasarkan anutan agama masyarakat
semata-mata, tetapi dikenali juga
berdasarkan jenis bangsa yang
mempelopori tamadun tersebut.
Tamadun Melayu tamadun yang dimiliki
bangsa Melayu di rantau yang dikenali
sebagai Alam Melayu, Kepulauan Melayu,
Nusantara ataupun Asia Tenggara.

NUSANTARA

Tamadun Melayu telah melalui beberapa

fasa perkembangan sejarah:
~ Fasa kedatangan serta pertapakan
masyarakat yang dikenali sebagai
Melayu
~ Fasa orang Melayu menerima pengaruh
India dalam agama dan kebudayaan
~ Fasa orang Melayu menerima Islam
~ Fasa penjajahan
~ Fasa kewujudan negara-negara merdeka

Lelaki dan wanita asli puak SemangThe standard photograph of

the time: a European between
Negritos (fromLord Moyne,
Walkabout:
A
Journey
in
Lands between the Pacific and
Indian Ocean. London 1938).

House of Mentri Saada,Headman,Kuala

Gadil,Sungai Jeram,Pahang

"Young Senoi man from Telum

Valley, 1932, (c) photo taken by
Paul B. Means"

Orang
Melayu

Hindu Kingdom - 100 BC - 1400 AD - During this period,

Malaysia's culture changed dramatically with the arrival of
Indians. Indians initially went to the Malaysian peninsula
in search of a mystical place known as the "Land of
Gold." Although the places in Malaysia may not have
been what they were looking for, they didn't leave, but
continued to arrive in search of gold, spices and aromatic
wood. In addition to trade (with goods), the Indians
introduced Hinduism and Buddhism to the peninsula,
thus bringing temples and other cultural traditions
from India. As a result, local kings in Malaysia combined
what they considered to be the best aspects of India's
government with their own structure, thus resulting in
"Indianised kingdoms." Today, the Indian influences can
best be seen in a traditional Malay wedding ceremony,
which is similar to those in India.

Islam and the Golden Age of Malacca - 1400 AD - 1511 AD Chinese, Indian and Arab records show that Srivijaya to be
the best trading area in the region. After seeing its great
success, other areas quickly copied it thus causing a
decline in Srivijaya's influence. Since the Hindu kingdoms
of Malaysia weren't very strong and didn't have a central
power, this caused a big problem for the region. Pirates
were another problem that needed to be taken care of in
order for there to be a safe, secure port. This problem was
taken care of with the emergence of Malacca, which was
in an ideal location, thus attributing to its great success. It
was founded in 1400 and within 50 years it was a major port,
actually the most influential in Southeast Asia and with
alliances being built with other tribes and ports, Malacca was
able to "police" the waters and provide an escort for vessels
that needed it. With this success, Malacca quickly became
the power in control of all of Malaysia's west coast.

Para pedagang Arab datang ke

Melaka dan menyebarkan Islam
di sana sehingga menjadi pusat
penyebaran Islam di seluruh
Nusantara pada abad ke 15
Masehi.

Colonial Malaysia - 1511 AD - 1957 AD - Malacca's power and success

was quickly extinguished with the arrival of the Portuguese in 1511.
Since the Arabians weren't allowing vessels piloted by non-Muslims into
their harbors, the Europeans realized they needed a trading port of their
own. Thus bringing about capture of Malacca and it's harbor. After
conquering Malacca, the Portuguese built an immense fort which in turn
was captured by the Dutch in 1641. In 1785, the British, who needed a
port for their ships to dock while in route to China, persuaded the Sultan of
Kedah to let them build a fort on Penang. After the French conquered the
Netherlands in 1795, the Dutch allowed England to oversee the port of
Malacca rather than turn it over the the French. This was the first in a
series of "swaps" to and from each country regarding this area.
Eventually, although it was finally given to Britain in a trade, the Dutch
were the main controllers of the region. With the establishment of a port in
Singapore, the British colonies (Malacca, Penang, and Singapore) came to
be known as the Straits Settlements.

Fasa Penjajahan
Penjajah Portugis yang tiba
di Melaka dan memulakan
era penjajahan bangsa
Eropah di Tanah Melayu
pada 1511 Masehi

Aphonso d albuquerqur

Kemeredekaan
Tanah Melayu
pada 31 Ogos
1957
menandakan
detik
permulaan
rakyat
Malaysia
khasnya umat
Islam di
Malaysia
terlepas
secara rasmi
dari

1. TEORI KEDATANGAN
ISLAM

Alam Melayu merangkumi wilayah

selatan Thailand, selatan Filipina,
Malaysia, Indonesia, Brunei dan
Singapura.
Sebelum kedatangan Islam, Alam
Melayu dipengaruhi fahaman
Animisme dan Hindu-Buddha.
Perkembangan Islam di alam Melayu
unik kerana tiada bukti menunjukkan
kekerasan atau ekspedisi ketenteraan.

Tarikh sebenar kedatangan Islam masih

dipertikaikan. Walau bagaimanapun
terdapat beberapa bahagian di alam
Melayu yang telah menerima Islam
sejak abad ke 7 atau 8 Masehi seperti
Sumatera; sementara di Tanah Melayu
pula pada abad ke 9 dan 10 Masehi.

Ada 3 teori kedatangan Islam ke alam

Melayu:
1.
2.
3.

Arab
India
Cina

(T1) Islam Dari Arab:

Hubungan dagang terjalin antara

Alam Melayu dengan Tanah Arab
sejak pra Islam dan berterusan
hingga kemunculan Islam.
Penyebaran Islam di Asia Tenggara
diterajui oleh pemerintahan Bani
Umayyah. Bagaimanapun Islam telah
tiba di rantau ini lebih awal daripada
itu.

(T2) Islam dari India:

Pandangan ini dipelopori oleh Orientalis

seperti Snauck Hurgronje dan Brian
Harisson.
Teori ini banyak kelemahannya. Ia
bergantung pada abad ke 13 sebagai
permulaan kedatangan Islam ke alam
Melayu.
Bercanggah dengan fakta yang
mencatatkan Islam telah bertapak di
rantau ini sejak abad ke 7 dan 8 lagi.

Kewujudan para
pedagang dan
pendakwah India
dalam usaha
mengembangkan
Islam ke rantau ini
bukanlah bukti
Islam di Nusantara
ini berasal dari
India.
Batu
Bersurat yang ditemui
di Kuala
Brang Hulu Terengganu
adalah bukti
Islam telah bertapak di
daerah ini sejak
dahulu lagi.

(T3) Islam Dari China

Islam telah bertapak di China sejak Dinasti

Pang sekitar 650 Masehi.
Tahun 878 Masehi berlaku pemberontakan di
Canton menyebabkan 100 000 orang asing
terbunuh, menyebabkan ramai pedagang
Arab melarikan diri ke Kedah dan Pelambang.
Catatan Dinasti Sung mengatakan
kedatangan Islam ke Alam Melayu melalui
pesisir pantai laut Cina Selatan dan di bawa
oleh pedagang Islam dari Cina pada awal
abad tahun 977 Masehi.

Peta Negara China

FAKTOR-FAKTOR PENENTU
PENGEMBANGAN ISLAM DI
ALAM MELAYU
1.

2.
3.
4.
5.

PERLUMBAAN PENYEBARAN
AGAMA
PERKAHWINAN
PERDAGANGAN
POLITIK
PERANAN KAUM SUFI

Perlumbaan
Penyebaran Agama

Begitu menonjol sekitar abad ke 16-19.

Kesan kedatangan penjajah Barat ke Timur
Kegiatan penyebaran berterusan antara
penganut Islam dan Kristian.
Abad 15 dan 16 menyaksikan kuasa-kuasa
Barat seperti Portugis yang menjelajah
dunia
Timur
bertembung
dengan
kekuasaan Islam yang telah lama bertapak
di rantau ini.

Perkahwinan
Merujuk kepada perkahwinan
yang berlangsung antara wanita
tempatan dengan para pedagang
yang terdiri daripada ulama.
Perkahwinan antara raja Muslim
dengan anak raja lain yang
akhirnya turut memeluk Islam.

Perdagangan

Merupakan antara kaedah penting dalam

pengembangan agama Islam.
Hubungan dagang antara bangsa Arab
dengan alam Melayu wujud sejak zaman
pra Islam dan berterusan hingga ke
zaman Islam.
Islam sebagai agama dakwah sekaligus
mempertanggungjawabkan setiap
individu sebagai dai dan dipraktikkan
dengan baik melalui aktiviti perdagangan.

Politik dan Pemerintahan

Faktor ini turut menyumbang
kepada perkembangan Islam di
rantau ini.
Dapat dibuktikan dengan
penguasaan kerajaan Islam Melaka
ke atas beberapa kawasan di
Semenanjung Tanah Melayu seperti
Perak, Pahang dan seumpamanya.

Peranan Ulama

Para ulama dengan keilmuan dan

ketakwaan mereka dapat
mempengaruhi masyarakat tempatan
untuk menerima Islam.
Kebanyakan mereka terdiri daripada
para pedagang sekaligus sufi
menjalankan usaha penyebaran Islam
di Melaka, Aceh, Demak dan
sebagainya.

PUSAT-PUSAT TAMADUN
MELAYU ISLAM

Kehadiran Islam telah meninggalkan kesan

munculnya pusat-pusat penting Islam.
Ia menjadi tumpuan alim ulama,
intelektual dan sarjana bagi kegiatan
keilmuan dalam tamadun Melayu.
Antaranya:
Perlak
Samudera Pasai

Melaka
Aceh
Pattani
Champa
Jawa

The Great Baiturrahman Mosque is the main feature of

Banda Aceh today. Built around 12th century, the
mosque was burnt down at the beginning of the Aceh
War and was rebuilt in 1875 taking its present shape
after a number of renovations and expansions.

Pusat-pusat ini berperanan sebagai:

Pusat Pendidikan Islam
Penyebaran Islam
Kegiatan penulisan dan keilmuan

Selepas kejatuhan Melaka, Aceh

bertindak sebagai benteng
mempertahan keutuhan Islam
daripada kejahatan Portugis.
Kuasa Aceh dapat membendung
kedurjanaan kuasa Barat di rantau
Asia Tenggara.

KESAN DAN PENGARUH ISLAM DALAM

TAMADUN MELAYU

Kedatangan Islam telah banyak mencorakkan

suasana masyarakat di Alam Melayu.

Kesan dan pengaruh Islam dalam Tamadun

Melayu dapat dilihat dalam beberapa aspek,
antaranya:

Akidah
Politik
Sosial
undang-undang
Ekonomi
Kebudayaan
Bahasa dan sastera
Kesenian
Pendidikan dan Ilmu Syariah
36

Islam dan Pembentukan

Tamadun Melayu

Tamadun Melayu ialah sebuah tamadun yang

dibentuk oleh sekelompok manusia yang
dogolongkan secara luas sebagai kumpulan
orang Melayu dan bertempat di suatu wilayah
di Asia Tenggara yang dikenali dengan
pelbagai
nama
seperti
Alam
Melayu,
Nusantara, Tanah Jawi, Gugusan Kepulauan
Melayu dan sebagainya.

Wilayah ini ditandai dengan dua elemen iaitu

bahasa Melayu sebagai lingua franca dan
agama
Islam
sebagai anutan
majoriti
penduduknya.
37

Kedatangan Islam ke Alam Melayu telah memantapkan

keseluruhan pandangan semesta Melayu dan berlaku
pentakrifan semula tentangnya.

Pandangan semesta Melayu yang berpusatkan manusia

Melayu (man-centered) dan kesedaran bahawa seluruh
hidup terfokus ke arah tuhan (god-centered)
membuatkan manusia Melayu menyedari serta
meyakini bahawa Allah Yang Maha Berkuasa, Maha
Mengasihani.

Ini seterusnya menjadikan pandangan semesta Melayu

juga dibentuk berasaskan hubungan manusia dengan
Allah (hablum minalLah) dan hubungan dengan sesama
manusia (hablum minannas).
38

Sistem Perundangan Tradisional

Melaka : Hukum Kanun Melaka, Undang-undang Laut Melaka.

Johor : Undang-undang Johor, Undang-undang Tubuh Negeri Johor

1895.

Pahang : Undang-undang Pahang.

Kedah : Undang-undang Kedah.

Perak : Undang-undang 99 Perak dan Undang-undang Keturunan

Daripada Turun Negeri Perak.

Terengganu : Perlembagaan Negeri Terengganu, 1911.

Negeri Sembilan : di Sungai Ujong, Rembau, Johol dan Jelebu.

39

Agama Islam dan Adat-adat

Istiadat Melayu

Islam merupakan elemen penting dalam tamadun Melayu.

Secara khusus, Islam dan adat Melayu menjadi salah satu

struktur terpenting kemelayuan dalam tamadun Malaysia.

Islam dan adat Melayu merupakan struktur yang saling

melengkapi dan berintegrasi ke dalam wadah kemelayuan. Islam
terus menjadi teras bagi identiti Melayu.

Dalam perlembagaan, orang Melayu didefinisikan sebagai orang

yang berbahasa Melayu, mengamalkan adat istiadat Melayu dan
beragama Islam.
40

Agama Islam dan Adat-adat

Istiadat Melayu

Agama Islam dijadikan salah satu daripada

asas bagi mengiktiraf seseorang sebagai
berbangsa Melayu. Begitu juga dengan
perlantikan sultan bagi setiap negeri,
sultan dimestikan beragama Islam.

Sultan juga diberikan peranan yang besar

dalam mengetuai agama Islam di setiap
negeri di Tanah Melayu.
41

Kedudukan Istimewa Orang Melayu

dan Bumiputera

Keistimewaan orang Melayu juga telah

dalam perkembangan ketuanan orang
dan pemilikan negara Malaysia.

Keistimewaan ini telah diperuntukan dalam perlembagaan

Persekutuan Malaysia dalam Perkara 153.

Di
samping
peruntukan
perlembagaan
memberikan
keistimewaan orang Malayu, perlembagaan Malaysia juga
memberikan perakuan dan pengiktirafan terhadap undangundang adat yang dilaksanakan di kalangan orang Melayu.

Namun demikian undang-undang adat ini tidak dapat

mengatasi atau melangkah kuasa Perlembagaan Persekutuan
Malaysia.
42

menjadi satu asas

Melayu penerajuan

Semangat Kebangsaan
dan Jati Diri Kebangsaan

Tamadun Melayu yang ditunjangi oleh kekuatan pegangan

terhadap
agama
Islam
sebenarnya
telah
banyak
memberikan sumbangan kepada semangat juang di
kalangan
cendikiawan-cendikiawan
Melayu
dalam
memperjuangkan hak orang Melayu dan juga kebebasan
Tanah Melayu daripada belenggu penjajahan.

Di bawah pemerintahan British semangat kebangsaan untuk

berjuang mempertahan dan membebaskan tanah Melayu
telah bermula seawal 1900 dengan diketuai oleh beberapa
orang pemikir dan cerdik pandai yang memperolehi
pendidikan tinggi dalam bidang pengajian Islam daripada
Universiti Al-Azhar Mesir dan juga daripada beberapa
universiti di Timur Tengah yang lain.

Mereka ini telah menggunakan bahasa Melayu sebagai

wahana dalam menyampaikan buah fikiran dalam beberapa
majalah dan akhbar seperti al-Imam, Neracha dan alIkhwan.
43

PERANAN TAMADUN MELAYU DALAM

PEMBINAAN TAMADUN MALAYSIA

Malaysia kini adalah sebuah negara bangsa

berbentuk persekutuan yang terdiri daripada
komponen 14 buah negeri.

Kewujudan Malaysia sebagai sebuah negara bangsa

sebenarnya
merupakan
lanjutan
daripada
kemunculan kerajaan-kerajaan Melayu lebih awal.

Kerajaan-kerajaan Melayu tersebut juga merupakan

kesinambungan daripada beberapa buah kerajaan
atau pusat tamadun Melayu yang pernah wujud di
Alam Melayu seperti Srivijaya, Temasik, Kesultanan
Melayu Melaka, Kesultanan Johor Riau-Lingga dan
sebagainya.
44

Kedudukan Islam dalam Perlembagaan

Kedudukan agama Islam yang telah menjadi sebati dengan

kehidupan masyarakat Melayu khususnya di Negeri-negeri
Melayu hanya berubah selepas kedatangan British ke Tanah
Melayu bermula dengan Negeri-negeri Selat (Pulau Pinang,
Melaka dan Singapura), Negeri-negeri Melayu Bersekutu,
Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu dan Negeri-negeri
Borneo (Sabah dan Sarawak).

Undang-undang Inggeris dilaksanakan di negeri-negeri

Melayu melalui piagam Keadilan I (1807), Piagam Keadilan II
(1826) dan Piagam Keadilan III (1855).

Residen-residen Inggeris juga dilantik untuk menasihati para

Sultan di dalam perkara-perkara pentadbiran kecuali dalam
perkara-perkara mengenai agama dan adat istiadat Melayu.
45

Menurut Perkara 3(1), Islam telah

dinyatakan sebagai agama rasmi
persekutuan Malaysia. Dalam masa yang
sama, agama-agama lain juga bebas
dipraktikkan dan diamalkan.

Kesan daripada peruntukan Perlembagaan

Persekutuan ke atas agama Islam dalam
perkara 3(1) iaitu agama Islam sebagai
agama Persekutuan ialah :

46

Dalam konteks perlembagaan

Malaysia pada masakini, dalam
Perlembagaan Persekutuan Malaysia
jelas memberitahu bahawa :
Islam adalah agama rasmi persekutuan,
tetapi agama lain boleh diamalkan
dengan bebas di dalam aman dan
harmoni di dalam mana-mana bahagian
jua di dalam persekutuan ini.

47

Bahawa seorang Melayu itu adalah seorang yang

beragama Islam, lazimnya bercakap di dalam Bahasa
Melayu dan mengikut istiadat Melayu.

Melayu dan Islam adalah unsur yang bercantum dan

tidak boleh dipisahkan untuk tujuan undang-undang
dan Perlembagaan.

Yang DiPertuan Agong dikalangan raja-raja di negeri

Melayu dan di dalam setiap perlembagaan negeri
termasuk Perlembagaan Negeri Johor. Mestilah
berbangsa
Melayu,
beragama
Islam
dan
berketurunan raja.

48

Di dalam sumpah memegang jawatan Yang

DiPertuan Agong baginda mengangkat
sumpah dengan didahului dengan lafaz
Wallahi, Wabillahi dan Watallahi yang
merupakan lafaz sumpah yang dikehendaki
dalam agama Islam.

Yang DiPertuan Agong adalah ketua agama

Islam di negeri Melaka, Pulau Pinang,
Sabah, Sarawak dan Wilayah Persekutuan
iaitu negeri yang tidak mempunyai Raja.

49

Penerapan Nilai-nilai Islam dan

kesan-kesannya

Penerapan nilai-nilai Islam yang telah menjadi akar umbi

kawalan terhadap semua dasar dan polisi yang dijalankan
oleh kerajaan telah menampakkan lagi kepada kita
peranan agama Islam dalam pembentukan negara
Malaysia.

Nilai-nilai Islam yang suci dan universal telah dapat

diterima oleh semua bangsa majmuk yang tinggal dalam
negara ini.

Nilai-nilai Islam yang berasaskan tauhid dan mencakupi

semua aspek hidup manusia telah menjadi satu mekanisme
kawalan dan panduan bagi kakitangan kerajaan dalam
menjalankan tugas mereka. Keistimewaan agama Islam
yang menjadi identiti bangsa Melayu telah menjadikan
tamadun Melayu sebagai asas tamadun Malaysia.
50

Raja dan Sultan di negeri-negeri beraja ialah

ketua agama Islam bagi negeri masing-masing.

Dalam menjalankan tugas

agama mereka mempunyai
tidak terikat dengan nasihat
Negeri.

Sultan dari segi praktikalnya semasa bertugas

dibantu dan dinasihati oleh Majlis Agama Islam
Negeri.

51

sebagai ketua
budi bicara dan
Majlis Mesyuarat

Perkara 38(2)(b) pula memperuntukkan bahawa Sultan

di dalam Majlis Raja-Raja adalah ketua-ketua agama
Islam dan bertanggungjawab ke atas adat istiadat Islam.

Perkara 3(2) pula menegaskan bahawa Yang diPertuan Agong menjadi ketua agama bagi negeri-negeri
yang tidak mempunyai Sultan. Kedudukan Islam
sebagai agama rasmi Malaysia seperti mana di dalam
Perkara 3(1) di atas adalah amat jelas, diperkuatkan
dengan Perkara 11(4) yang menghalang sebarang
penyebaran agama lain kepada orang-orang Islam.

52

Walaubagaimanapun, maksud Islam sebagai

agama rasmi negara disini haruslah
diperjelaskan. Ini ialah kerana, agama rasmi
di sini bukanlah bererti Islam dan segala
prinsip-prinsipnya yang terkandung di dalam
al-Quran, as-Sunnah dan sumber-sumber lain
diaplikasikan secara menyeluruh di dalam
segenap pelusuk hal ehwal kenegaraan
sebagaimana definisi Islam mengikut syarak.

53

Sebaliknya, kedudukan Islam sebagai agama rasmi

dalam Perkara 3(1) adalah dalam bentuk yang
lebih kecil dan terbatas kepada beberapa aspek
kehidupan seperti, aqidah iaitu kepercayaan,
ibadah khusus seperti sembahyang, puasa, zakat,
haji serta beberapa aspek khusus kehidupan
masyarakat Islam seperti pernikahan, penceraian,
waqaf, harta pusaka serta beberapa kesalahan lain
seperti berzina, minum arak dan lain-lain.

54

PENUTUP

Kedatangan Islam ke Tanah Melayu telah membentuk

wajah baru dan memperkukuhkan identiti Melayu
yang sebelumnya dibayangi oleh elemen-elemen yang
rapuh dan tidak kekal.

Dengan berindentitikan Islam, bangsa Melayu akan

dapat menjayakan pepatah tidak Melayu hilang di
dunia.

Kejituan tamadun Melayu yang berasaskan agama

Islam inilah yang telah berjaya membentuk satu
lakaran perjalanan bangsa Melayu di Tanah Melayu
terutama di Malaysia.

55