Seluk niversitesi

Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu

Teknik-Online Dergi
Cilt 5, Say:2-2006

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online
Volume 5, Number:2-2006

SAYISAL ARAZ MODELLERNDE BAZI ENTERPOLASYON

YNTEMLERNN KARILATIRILMASI
Taner stnta
Seluk niversitesi, Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi, Jeodezi ve Fotogrametri
Mhendislii Blm
zet
Bu almann amac, Saysal Arazi Modellerinde (SAM) da kullanlan be deiik
enterpolasyon yntemlerinin karlatrlmasdr. Bu amaca ynelik olarak, almann
ilk blmnde, be deiik yntem, Ters Mesafe, Kriging, Delaunay genleme,
Radyal Bazl, Yerel Poligon Fonksiyonlar, detayl bir ekilde incelenmitir. Sonra,
rnek bir arazi zerinde, her bir yntem enterpolasyon yntemi kullanlarak, arazi
modeli incelenmitir. Sonu olarak, incelenen bu be deiik yntem, ilem doruluu
ve zaman asndan deerlendirilmitir. Doruluk ve zaman asndan deerlendirme
yapldnda, Delaunay ynteminin, sadece doruluk (hata) dnldnde ise,
Kriging (Dorusal) ynteminin uygun olduu, grlmtr.
Anahtar Kelimeler: Saysal Arazi Modeli (SAM), Enterpolasyon
COMPARATION OF SOME INTERPOLATION METHODS IN DIGITAL
TERRAIN MODELS
Abstract
The main aim of this study is to compare five different interpolation methods for
prediction of Digital Terrain Models. To rich this aim, these five different interpolation
methods, Inverse Distance, Kriging, Delaunay Triangulation, Radial Basis Function,
and Local Polynomial, are explained in detail in the first section of this study. Then, the
Digital Terrain Model is created and analyzed the methods on a sample digital terrain.
Finally, the result of this analysis is evaluated in terms of CPU time and accuracy.
Results show that Delaunay interpolation gives the best solution in terms of CPU time
and accuracy, and Linear Kriging Interpolation gives the best solution in terms of
accuracy.
Keywords: Digital Terrain Model (DTM), Interpolation Methods
1. Giri
Saysal Arazi Modelli (SAM) yeryznn bilgisayarla yaplacak ilemlere esas olmak
zere saysal olarak temsil edilmesidir. Bu tanmla belirlenen SAM iin yalnzca
koordinatlar ile bilinen noktalar deil, uygun bilgisayar programlarda gerekli
olmaldr. SAM, araziyi oluturan noktalar (x,y,z koordinatlar) ile arazinin srekli
yzeyinin basite tasvir edilmesidir. Ksaca, arazi yzeyinin saysal tasvir edilmesidir.
SAMa alternatif olarak, Digital Elevation Model(DEM), Digital Height Model(DHM),
Digital Ground Model(DGM), Digital Terrain Elevation Model(DTEM) terimleride
kullanlmtr[1].

41

Seluk niversitesi
Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu
Teknik-Online Dergi
Cilt 5, Say:2-2006

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online
Volume 5, Number:2-2006

SAM kavram, 1950 yllarnda MIT de fotogrametristlerin almalar ile balamtr

[2]. SAM metodlarndaki ilk esasl gelimeler, arazi enterpolasyon metotlarnda oldu.
Bu alanda, enterpolasyon algoritmas kefetmeye alld. lk almalarn kamsaml
deerlendirmesini Schut yapmtr [3]. ok fazla enterpolasyon metotlar teklif edilmi
olmasna ramen, pratikte kullanlan farkl teknikler arasnda metot karlatrmasn
Ackermann yapmtr [4].
SAM doruluu hakknda kesin bir ey sylemek, onu etkileyen faktrler net bir ekilde
bilinmedike, mmkn deildir. Doruluu etkiyen arazi yzey zellikleri faktrler
aadaki gibi zetlenebilir [1].
- SAM kontrol noktalarnn dalm ve younluu,
- SAM kontrol noktalarnn elde edilmesi doruluu,
- Arazi yzeyi modellemesi iin kullanlan metotlar.
phesiz, doruluu en ok etkileyen faktr araziyi kontrol noktalar yardmyla tasvir
etmektir. SAM, kontrol noktalar zerine kurulacana gre, araziyi tam tasvir
edemeyen noktalarn olumsuz etkilerini hibir enterpolasyon yntemi gideremez.
Tasvirin ok iyi olmas durumunda, enterpolasyon ynteminin nemi azalr.
Bu almada, arazinin doru tasviri ile ilgilenmeyip, sadece enterpolasyon
yntemlerinin i doruluk kabiliyetleri ile ilgilenilmitir.
2.

Enterpolasyon Yntemleri

2.1 Ters mesafe metodu (Inverse Distance)

lk olarak Ters Mesafe enterpolasyon yntemi aadaki gibi tanmlanmtr [5].
n
Zi

i =1 h
(1)
Zi = n ij
1

i =1 hij
Bu eitlikte, h, kare a noktas j ve oluturulacak uzaklktaki komu noktas i arasndaki
mesafedir. (1) eitliinde yer alan h deeri (2) eitliinden hesaplanmaktadr.

hij d ij2 + 2

(2)

Bu eitlikte, Z j enterpole edilecek j noktasnn deeri, zi komu noktay, dij kare a

arasndaki uzakl, kuvveti ve yumuatma parametresini gstermektedir.

2.2 Kriging metodu

Bu metot, D.G. Krige isimli Gney Afrikal bir maden mhendisi tarafndan
nerilmitir [6]. Genel olarak kestirim ilemi (3) eitliinde gsterildii gibi, bilinen
deerlerin arlkl ortalamas alnarak yaplr.
n

Z ( x0 ) = i z ( xi )

(3)

i =1

Bu eitlikte, z ( x0 ) kestirilecek nokta, z ( xi ) bilinen noktay, i atanacak alklar

gstermektedir.

42

Seluk niversitesi
Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu
Teknik-Online Dergi
Cilt 5, Say:2-2006

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online
Volume 5, Number:2-2006

Arlklarn, kestirim hatalarnn ortalamas sfr ve varyans en kk olacak ekilde

belirlenmesine Kriging ad verilir. Kriging matris formunda (4) eitliindeki gibi
gsterilmitir.
11 12 . 1n 1 1 01

21 22 . 2 n 1 2 02
.
(4)
. . .
. . = .

n1 n 2 . nn 1 n 0 n
1
1 . 1 0 m 1
Bu matriste, ij , xi ve x j noktalar arasndaki uzakla ilikin variogram deerini, m
Lagrange sabitini gstermektedir.
Kriging yntemi ile yaplan hatann varyansna, Kriging Varyans denir ve bu varyans
aadaki (5) eitliinde gsterilmitir.
n

k2 = i ( x0 xi ) + m

(5)

i =1

Verilere gre nceden variogram fonksiyonu belirlenir. Bu fonksiyona gre, arlklar

hesaplanr. Kriging Varyans, verilerin gerek deerlerine bal deildir, veri saysna
ve veriler arasndaki uzakla baldr.
2.3 Delaunay genleme yntemi
1934 ylnda Rus matematiki Boris Nikolaevich Delaunay tarafndan gelitirilmitir
[7]. Bir noktann en yakndaki noktalarn ileme alr. Bu noktalar alrken saat ibresi
ynnde hareket eder. Ama en yaknda olan noktalardan genler oluturmaktr.
Oluan gen iinde baka bir nokta olamaz. Yani, genler oluturulduunda, kenarlar
kesien genler oluamaz. Saat ibresi ynnde A, B, C, D, noktalar olduunu kabul

edersek, D noktas ABC geni ierisinde kalmamaldr. Bu amala (6) eitliindeki

kontrol yaplmaldr.
ax a y ax2 + a y2 1

bx by bx2 + by2 1

daireiinde(a, b, c, d ) = det
>0
(6)
cx c y cx2 + c y2 1

d d d 2 + d 2 1
x
y
x
y

Determinantn sfr olmas, bu drt noktann ayn dzlemde olmas demektir. En az

noktayla bir dzlem oluturulur. Drdnc noktann bu genin dnda olmas iin
determinantn sfrdan byk olmas gerekir.
genler oluturulurken aadaki zelliklerin salanmas gerekmektedir.
- genler geni al genlerden, mmknse ekenar al genlerden oluturulmal,
- Oluan genlerden geen daire ap minimum olann semeli,
- genler yle semeliyiz ki, tm dairelerin toplam minimum olan genlerden
olumaldr.
Bu algoritmay ifade eden aadaki gibi yalanc kod yazlabilir.
for her i < n
hesapla z = x2 + y2

43

Seluk niversitesi
Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu
Teknik-Online Dergi
Cilt 5, Say:2-2006

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online
Volume 5, Number:2-2006

for her i < n -2

for her j < n
for her k < n
genlerin normallerini hesapla
sadece genin taban yzeyini kontrol et
if(j != k && zn < 0)
{
for her m < n
{
if m verilen (i,j,k) noktas zerindeyse
then bir Delaunay geni olutur
else noktay at
}
}
}
}
}
}
2.4 Radyal bazl fonksiyon (Radial Basis Function)
Radyal bazl bir fonksiyon genel olarak (7) eitliindeki gibi gsterilir [8].
N

s ( y ) = i ( y xi
i =1

(7)

i katsaylar, xi merkez noktasn, temel fonksiyonu ifade etmektedir. Temel

fonksiyon (8) eitliinde gsterilen eitliklerden bir seilebilir.
Gaussian
2
(r ) = e cr
Oklid uzunluu
(r ) = r
Hardy Multikuadrik

(8)

(r ) = r 2 + c 2
Ters Multikuadrik
1
(r ) =
2
r + c2
Thin-Plate Spline
(r ) = r 2 log r
Radyal esasl fonksiyon, tek deikenli spline fonksiyonu olarak dnlebilir. X
deerinin artan ekilde sraland dnlrse, fonksiyon, lineer spline (9) eitliindeki
gibi olur.
( x y ) fi + ( y xi ) fi +1
s ( y ) = i +1
, xi y xi +1 ,
(9)
xi +1 xi

44

Seluk niversitesi
Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu
Teknik-Online Dergi
Cilt 5, Say:2-2006

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online
Volume 5, Number:2-2006

2.5 Yerel polinom fonksiyonu (Local Polynomial)

Yerel polinom metodu, arlkl en kk kareler yntemi ile eri uydurmadr. 1., 2. ve
3. dereceden polinom olarak ifade edilirler [9]. Eer fonksiyonu 1. dereceden ifade
edilirse,
F ( X , Y ) = a + bX + cY
(10)
kinci dereceden ifade edilirse,
F ( X , Y ) = a + bX + cY + dXY + eX 2 + fY 2
(11)
nc dereceden ifade edilirse,
F ( X , Y ) = a + bX + cY + dXY + eX 2 + fY 2 + gX 2Y + hXY 2 + iX 3 + jY 3
(12)
Arlkl en kk kareler metodunda, arlklar, oluturulacak kare uzunluuna bal
olarak (13) eitliindeki gibi tanmlanr.
cos( )
sin( )
sin( )
cos( )
TXX =
TXY =
TYX =
TYY =
(13)
R1
R1
R2
R2
Bu eitlikte, arama elipsi asdr, -360 ila 360 arasnda deer alabilir. R1 , R2 ise
arama yar apdr ve pozitif bir deer almas gerekir.
AXX , AXY , AYY arama elipsinin bir parametresidir. Tm veriler iin ayn alnr ve (14)
eitliindeki gibi ifade edilir.
2
AXX = TXX
+ TYX2
AXY = 2(TXX TXY + TYX TYY )

(14)

2
AYY = TYY2 + TXY
Arlk, (15) eitliindeki gibi hesaplanr.
dX = X i X 0

dY = Yi Y0

(15)

Ri = AXX dX 2 + AXY dXdY + AYY dY 2

Wi = (1 Ri ) p
Yerel en kk kareler parametreleri, hatalarn karelerinin arlkl toplamn klterek
(16) eitliindeki gibi hesaplanr.
N

Minimize Wi F ( xi , yi ) zi

(16)

i =1

45

Seluk niversitesi
Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu
Teknik-Online Dergi
Cilt 5, Say:2-2006

3.

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online
Volume 5, Number:2-2006

Uygulama

ekil 1. 541x541 kare andan oluan test alan.

Test alan, 541x541 kare a ve 292681 dm noktasndan olumaktadr (ekil 1).

Kare a 30 m. dir. Kare a seyreltilerek 60 m. lik arazi yaps oluturulmutur. Bu
arazi yaplarndan, 30 m. lik kare a, enterpolasyon yntemleriyle tekrar
oluturulmutur. doruluu lme yntemi olarak, enterpolasyonla bulunan ykseklik
ile gerek arazi deer arasnda farklardan karesel ortalama hatalar bulunmutur (Tablo
1). Yani 60 m lik kare an farkl enterpolasyon yntemleri kullanarak 30 m lik kare
a oluturulmutur. Hata miktarn hesaplamak iin hesapla bulunan ve gerek arazi
deerleri karlatrlmtr. Kullanlan enterpolasyon yntemleri, Ters Mesafe, Kriging,
Delaunay genleme, Radyal Bazl, Yerel Poligon, fonksiyonlardr. Hesapla bulunan
yzey ile ilk yzey karlatrlarak karlkl noktalar arasndaki ykseklik farklar
bulunmutur.
4. Sonular
Enterpolasyon yntemlerinin karlatrmas Tablo 1 de verilmitir. Be ayr yntemin
deiik parametreleri ile ilem yaplarak, toplam onbir ayr ilem elde edilmitir.
Farkl on bir deerinin yorumlanmas ekil 2de gsterilmitir. ekil 2de, Y ekseni
olarak toplam ilem sresi sn olarak, X ekseni ise hata olarak alnmtr. Bu grafikte en
ideal durum eksenlerin balang noktasna yakn olmasdr. nk, ama en ksa
srede ve en az hatayla ilem yapmas istenilmektedir. On bir ilem iinde bu art
salayan iki yntem ne kmaktadr. Bunlar, Delaunay ve Ters Mesafe (4. derece)

46

Seluk niversitesi
Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu
Teknik-Online Dergi
Cilt 5, Say:2-2006

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online
Volume 5, Number:2-2006

fonksiyonlardr. Eksenlerin balang noktasndan uzakta olan yntemlerin maliyeti, ya

doruluk asndan, ya da ilem sre asndan, artmaktadr.
Tablo 1. Enterpolasyon yntemlerinin ilem hatas ve sresi.

No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11

Enterpolasyon Yntemi
Ters Mesafe p=2
Ters Mesafe p=4
Kriging (Dorusal)
Kriging (Gaussian)
Kriging (Karesel)
Delaunay
Radyal Bazl (Multikuadrik)
Radyal Bazl (Thin Plate Spline)
Yerel Polinom (1. derece)
Yerel Polinom (2. derece)
Yerel Polinom (3. derece)

Hata(RMSE)
2.17
0.94
0.65
4.75
4.75
0.86
0.59
0.56
6.54
2.76
2.67

Sre(sn)
24.7
27.2
179.6
63.8
62.9
1.72
215.3
382.8
32.6
37.1
46.5

ekil 2 Hata- sre grafii

Hata maliyeti en yksek olan birinci dereceden Yerel Polinom, sre olarak maliyeti en
fazla olan ise Radyal Esasl (Thin Plate Spline) olandr.
Kaynak [1] de yaplan incelemede, yerli yazlmlarn, enterpolasyon yntemleri olarak
Delaunay yntemini kullandklar grlmtr. Bu kaynakta, Seluk niversitesi

47

Seluk niversitesi
Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu
Teknik-Online Dergi
Cilt 5, Say:2-2006

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online
Volume 5, Number:2-2006

kampusnde alnan 1486 noktal alanda, 2970 gen oluturularak, dze erileri
geirilmitir. Farkl yazlmlarn rettii dze erileri aktrldnda, farklarn ok az
olduu grlmtr. Bunun sebebi, erileri yumuatma fonksiyonlarndaki farklardan
kaynaklanmaktadr.
Yntemlerin iinde en az hata dorusal Kriging Yntemi ile elde edilmitir. Bu
yntemde ilem maliyeti fazladr. Doruluk daha nemli, ilem maliyeti nemli deil
ise, bu durumda dorusal Kriging yntemi seilebilir.
5. Kaynaklar
[1] stnta, T., Saysal Arazi Modellerinde Hassasiyet Analizi ve Enterpolasyon
Yntemleri, Yksek Lisans Tezi, S Fen Bilimleri Enstits, Konya 1994.
[2] Miller, C.L., Laflamme, R.A., "The digital terrain model-theory and application".
Photogrammetric Engineering, 24(3): 433-442, 1958.
[3] Schut G.H., Review of Interpolation Methods for Digital Terrain Models, The
Canadian Surveyor, Vol.30.No.5, 1976.
[4] Ackermann, F., The Accuracy of Digital Height Models, Proc., 37th
Photogrammetric Week, Universiyt of Stuttgart, 113-143, 1979.
[5] Davis, John C., Statistics and Data Analysis in Geology, John Wiley and Sons, New
York; 1986.
[6] Krige D.G., A statistical approach to some nine valuations and allied problems at the
witwatersrand. Masters thesis, University of Witwatersrand, 1951.
[7] Delaunay Boris N., Sur la Sphre Vide. Izvestia Akademia Nauk SSSR, VII Seria,
Otdelenie Matematicheskii i Estestvennyka Nauk 7:793800, 1934.
[8] Hardy, R. L. Theory and Applications of the Multiquadric-BiHarmonic Method,
Computers Math. Applic, v. 19, n. 8/9, p. 163-208, 1990.
[9] Jianqing F., Local Polynomial Modelling and Its Applications. Chapman &
Hall/CRC; 1996.

48