B Y T

IU DNG
C BN I
Sch o to c nhn iu dng

M s: .34.Z.01
Ch bin: ThS. Trn Th Thun

nh xut bn y hc
H ni - 2007
1

Ch o bin son:

V Khoa hc v o to, B Y t

Ch bin:

ThS. D. Trn Th Thun

Nhng ngi bin son:

ThS. D. Trn Th Thun

ThS. on Th Anh L
CND. Phm Th Yn
ThS. D. Nguyn Th Sng
ThS. D. Lng Vn Hoan
CND. Trn Th Sanh
CND. Hunh Trng L Hng

Tham gia t chc bn tho: ThS. Ph Vn Thm

TS. Nguyn Mnh Pha
ThS. L Th Bnh
Bn quyn thuc B Y t (V Khoa hc v o to)

LI GII THIU

Thc hin mt s iu ca Lut Gio dc, B Gio dc & o to v B Y

t ban hnh chng trnh khung o to C nhn iu dng. B Y t t
chc bin son ti liu dy hc cc mn hc chuyn mn, c bn chuyn ngnh
theo chng trnh trn nhm tng bc xy dng b ti liu dy hc chun v
chuyn mn m bo cht lng o to nhn lc y t.
Sch iu dng c bn I c bin son da trn chng trnh gio dc
i hc ca i hc Y Dc TP. H Ch Minh trn c s chng trnh khung
c ph duyt. Sch c bin son vi phng chm: kin thc c bn, h
thng; ni dung chnh xc, khoa hc, cp nht cc tin b khoa hc, k thut
hin i v thc tin Vit Nam.
Sch iu dng c bn I c bin son bi cc nh gio giu kinh
nghim v tm huyt ca b mn iu dng, i hc Y Dc thnh ph H
Ch Minh. Sch iu dng c bn I c hi ng chuyn mn thm nh
sch v ti liu dy hc chuyn ngnh C nhn iu dng ca B Y t thm
nh vo nm 2007. B Y t ban hnh l ti liu dy hc t chun chuyn
mn ca ngnh y t trong giai on hin nay. Trong qu trnh s dng sch
phi c chnh l, b sung v cp nht.
B Y t xin chn thnh cm n cc Nh gio, cc chuyn gia ca i hc Y
Dc TP H Ch Minh dnh nhiu cng sc hon thnh cun sch. Cm n:
ThS. L Th Bnh, ThS. Phm c Mc c v phn bin cho cun sch sm
hon thnh kp thi phc v cho cng tc o to nhn lc ngnh y t.
V l ln u xut bn, chng ti mong nhn c kin ng gp ca
ng nghip, cc bn sinh vin v cc c gi ln xut bn sau c hon
thin hn.

v khoa hc v o to
b y t

LI ni u

iu dng c bn gm nhng kin thc, k nng c bn l nn tng lin

quan n cc qu trnh chm sc ngi bnh cng nh ngi kho mnh v ng
dng, pht trin trong vic chm sc iu dng chuyn bit nh chm sc ni
khoa, chm sc ngoi khoa, chm sc nhi khoa.
Ti liu ny c bin son gm cc ch ni dung bm st mc tiu
mn iu dng c bn ca chng trnh o to C nhn iu dng do B Y
t v B Gio dc o to ban hnh, sch c phn lm 2 quyn iu dng c
bn I gm 4 chng v iu dng c bn II gm 3 chng: Chng I nu cc
vn c s chung v ngh nghip ca iu dng Chng II gm nhng ni
dung pht trin thc hnh iu dng Chng III nu cc vn khoa hc
c bn lin quan trong thc hnh iu dng Chng IV gm nhng vn cn
p ng nhu cu c bn trong sinh hot hng ngy ca con ngi, c bit l
vic chm sc v sinh ti ging cho ngi bnh Chng V, VI, VII bao gm
nhng kin thc v k nng c bn nhm phc v cho vic chm sc iu tr
iu dng nh chm sc tiu ho v bi tit chm sc vt thng, bng b v
vic dng thuc cho ngi bnh.
Vi cch trnh by tun th theo yu cu chung ca B Y t v sch gio
khoa, vic phn nhm ni dung da theo cc ti liu iu dng c bn hin
hnh ca cc nc pht trin. Ti liu c bin son do nhm ging vin B
mn iu dng, Khoa iu dng K thut y hc, i hc Y Dc thnh ph
H Ch Minh. Sch dng lm ti liu cho sinh vin c nhn iu dng v cc
sinh vin Y hc cn tham kho mn iu dng c s.
Trong qu trnh bin son, mc du vi nhiu c gng nhng chc chn s
khng trnh khi cc thiu st, chng ti mong mun nhn c s ng gp
ca qu ng nghip v qu bn c.
ThS. iu dng Trn Th Thun
Trng B mn iu dng
i hc Y Dc TP H Ch Minh

Mc lc
Trang
Chng I. Nhng vn c bn ca ngh nghip iu dng
Bi 1. Lch s ngnh iu dng

9
9

Bi 2. Y c v ngha v ngh nghip ca ngi iu dng

18

Bi 3. Xu hng pht trin ngnh iu dng Vit Nam

26

Bi 4. Hc thuyt c bn thc hnh iu dng

33

Bi 5. S nh hng ca mi trng, gia nh n sc khe

45

Chng II. Pht trin thc hnh iu dng

54

Bi 6. Quy trnh iu dng

54

Bi 7. Thm khm th cht

63

Bi 8. V khun v nhng vn lin quan

84

Bi 9. H s ngi bnh v cch ghi chp

94

Bi 10. Tip nhn ngi bnh vo vin chuyn bnh - xut vin
Chng III. Khoa hc c bn ca iu dng

101
108

Bi 11. Chng nhim khun bnh vin

108

Bi 12. X l cht thi

120

Bi 13. K thut ra tay

127

Bi 14. K thut mang v tho gng tay v khun

133

Bi 15. Ty u v bo qun dng c trong bung bnh hng ngy

137

Bi 16. Cch ra, lau chi v chun b dng c tit khun

140

Bi 17. Theo di chc nng sinh l

144

Chng IV. Nhu cu c bn ca ngi bnh

182

Bi 18. Nhu cu c bn ca con ngi v s lin quan vi iu

dng

182

Bi 19. Qun l gic ng v ngh ngi

191

Bi 20. V sinh c nhn

208

Bi 21. K thut tm bnh ti ging

216

Bi 22. K thut gi tc ti ging

220

Bi 23. K thut sn sc rng ming

224

Bi 24. Chm sc nga lot

233

Bi 25. K thut chm sc nga lot t

240

Bi 26. K thut ra ging sau khi ngi bnh ra v

245

Bi 27. K thut tri ging i ngi bnh

248

Bi 28. K thut thay vi tri ging c ngi bnh nm

251

Bi 29. K thut chun b ging i ngi bnh sau gii phu

255

Bi 30. Hn ch c ng

260

Bi 31. Cc t th ngh ngi v tr liu thng thng

264

Bi 32. Cc t th khm bnh

271

Bi 33. Cch gip ngi bnh ngi dy v ra khi ging ln u

276

Bi 34. Cch di chuyn ngi bnh t ging qua cng xe ln

279

Ti liu tham kho

283

Chng I

NHNG VN C BN CA NGH NGHIP IU DNG

Bi 1

LCH S NGNH IU DNG

Mc tiu
1. M t cc giai on ca lch s iu dng th gii v ca ngnh iu dng
Vit Nam.

2. Nhn thc r trch nhim cu iu dng phn u cho s nghip iu

dng Vit Nam.

1. S lc v lch s ngnh iu dng th gii

Vic chm sc, nui dng bt u t nhng b m. B m l ngi u
tin chm sc, bo v a con t lc b lt lng v vic c duy tr cho ti
ngy nay.
Mt khc, t thi xa xa, do km hiu bit, con ngi tin vo thn linh v
cho rng thn linh l ng siu nhin c quyn uy, thng ban s sng
cho mun loi... Khi c bnh h mi php s n, va iu tr, va cu kinh, s
hi v tuyt vng van xin thn linh tha mng sng cho bnh nhn. Khi c ngi
cht, h cho rng l ti s, ti tri, ti thn linh khng cho sng. Cc gio
ng, nh th c xy dng th thn thnh v dn dn tr thnh nhng
trung tm chm sc v iu tr bnh nhn. Ti y c cc php s tr bnh v
cc tn n va gip l, va ph chm sc bnh nhn. T hnh thnh mi lin
kt y khoa, iu dng v tn gio.
Nm 60, b Phoebe (Hy Lp) n tng gia nh c ngi m au
chm sc. B c ngng m v suy tn l ngi n iu dng ti gia u
tin ca th gii.
Th k th 4, b Fabiola (La M) t nguyn bin cn nh sang trng
ca mnh thnh bnh vin, n nhng ngi ngho kh au m v t b
chm sc nui dng.
Thi k vin chinh chu u, bnh vin c xy dng chm sc s
lng ln nhng ngi hnh hng b au m. C nam v n u thc hin vic

chm sc sc kho cho tt c mi ngi. Ngh iu dng bt u tr thnh

ngh c coi trng.
n th k th 16, ch nh tu Anh v chu u b bi b. Cc t chc
tn gio b gii tn, dn n s thiu ht trm trng ngi chm sc bnh
nhn. Nhng ngi ph n phm ti, b giam gi c tuyn chn lm iu
dng thay v thc hin n t, cn nhng ngi ph n khc ch chm sc gia
nh mnh thi. Bi cnh ny to ra nhng quan nim lch lc ca x hi i vi
iu dng.
Gia th k th 18 u th k th 19, vic ci cch x hi thay i vai
tr ngi iu dng. Vai tr ca ngi ph n trong x hi ni chung cng
c ci thin. Trong thi k ny, mt ph n ngi Anh c th gii tn
knh v suy tn l ngi sng lp ra ngnh iu dng, l b Florence
Nightingale (1820 - 1910). B sinh ra trong mt gia nh giu c Anh nn
c gio dc chu o. B bit nhiu ngoi ng, c nhiu sch trit hc, tn
gio, chnh tr. Ngay t nh, b th hin thin tnh v hoi bo c gip
ngi ngho kh. B vt qua s phn khng ca gia nh vo hc v lm
vic ti bnh vin Kaiserswerth (c) nm 1847. Sau b hc thm Paris
(Php) vo nm 1853. Nhng nm 1854-1855, chin tranh Crimea n ra, b
cng 38 ph n Anh khc c phi sang Th Nh K phc v cc thng
binh ca qun i Hong gia Anh. Ti y b a ra l thuyt v khoa hc
v sinh trong cc c s y t v sau hai nm b lm gim t l cht ca thng
binh do nhim trng t 42% xung cn 2%. m m, Florence mt mnh cm
ngn n du i tua, chm sc thng binh, li hnh tng ngi ph n
vi cy n trong tr nh nhng ngi thng binh hi . Chin tranh cha kt
thc, Florence phi tr li nc Anh. Cn st Crimea v s cng thng ca
nhng ngy mt trn lm cho b mt kh nng lm vic. B c dn
chng v nhng ngi lnh Anh tng mn qu 50.000 bng Anh chm sc
sc kho. V sc kho khng cho php tip tc lm vic bnh vin, Florence
lp ra hi ng qun l ngn sch 50.000 bng Anh vo nm 1860. Trng iu
dng Nightingale cng vi chng trnh o to 1 nm t nn tng cho h
thng o to iu dng khng ch nc Anh m cn nhiu nc trn
th gii.
tng nh cng lao ca b v khng nh quyt tm tip tc s nghip
m Florence dy cng xy dng. Hi ng iu dng th gii quyt nh
ly ngy 12-5 hng nm l ngy sinh ca Florence Nightingale, lm ngy iu
dng quc t. B tr thnh ngi m tinh thn ca ngnh iu dng
th gii.
Hin nay ngnh iu dng ca th gii c xp l mt ngnh ngh
ring bit, ngang hng vi cc ngnh ngh khc. C nhiu trng o to iu
dng vi nhiu trnh iu dng khc nhau: trung hc, i hc, sau i hc.
Nhiu cn b iu dng c bng thc s, tin s v nhiu cng trnh nghin
cu khoa hc iu dng nhm nng cao pht trin thc hnh iu dng.

10

Nhng ngi ng gp quan trng cho s pht trin ngnh iu dng trn
th gii
* TH K TH 19
- Clara Barton: tnh nguyn chm sc ngi
b thng v nui dng qun nhn lin bang M
trong cuc ni chin, phc v vi t cch l gim
st iu dng cho qun i. iu hnh cc bnh
vin v cc iu dng, thnh lp hi ch thp
ti Hp chng quc Hoa K vo nhng nm 1882.
- Dorothea Dix: ngi gim st cc n iu
dng qun y trong cuc ni chin, c ton quyn
v trch nhim tuyn m v hun luyn cho t
chc iu dng qun y. B l ngi i tin phong
ci cch trong vic iu tr ngi bnh tm thn.
- Mary Ann Bickerdyke: t chc cc ba n,
git l qun o, dch v cp cu, v l gim st
vin iu dng trong cuc ni chin.
- Louise schuyler: iu dng trong cuc ni Florence Nightingale (1820-1910)
chin. B tr v New York v lp ra hi cu t
t thin, t chc ny lm vic ci tin vic chm sc ngi bnh ti Bnh
vin Bellevue. B ngh cn c cc tiu chun cho vic o to iu dng.
- Linda Richards: mt iu dng c o to ln u tin ti Hoa K,
mt n sinh tt nghip t bnh vin New England dnh cho ph n v tr em
thnh ph Boston, thuc tiu bang Massachusette vo nm 1873. B tr
thnh gim st iu dng ca m ti Bnh vin Bellevue vo nm 1874 v
bt u cng vic lu tr h s v vit cc y lnh chm sc.
- Jane Addams: cung cp cc dch v iu dng x hi ti cc khu dn c,
ngi lnh o cho quyn ca ph n, ngi c nhn gii thng Nobel ha
bnh 1931.
- Lillian Wald: tt nghip t bnh vin New England dnh cho ph n v
tr em vo nm 1879 v l iu dng da en u tin ca Hoa K.
- Harisst Tubmasn: mt iu dng, mt ngi theo ch ngha bi n l.
B hot ng trong phong tro xe in ngm trc khi tham gia i qun lin
bang trong cuc ni chin.
- Mary Agnes Snively: Hiu trng trng iu dng ti bnh vin a
khoa Toronto, v l mt trong nhng ngi sng lp hi iu dng Canada.
- Sojourner Truth: mt ngi iu dng khng ch chm sc thng binh
trong cuc ni chin, m cn tham gia vo phong tro hot ng ca ph n.

11

- Isabel HamptonRobb: ngi lnh o iu dng v o to iu dng,

b t chc trng iu dng ti bnh vin John Hopkins, b xng
nhng quy nh k c gii hn gi lm vic trong ngy, vit sch gio khoa
sinh vin iu dng hc tp. B l ch tch u tin ca cc iu dng lin
kt vi cc cu sinh vin iu dng M v Canada (m sau ny tr thnh hi
iu dng M).
* TH K 20
- Mary Adelaid Nutting: mt thnh vin ca phn khoa i hc
Columbia, b l mt gio s iu dng u tin trn th gii, cng vi Lavinia
Dock, xut bn quyn sch 4 tp v lch s iu dng.
- Ellizabeth Smellie: mt thnh vin ca mt nhm chm sc sc kho
cng ng, t chc qun on ph n Canada trong sut chin tranh th gii
ln th 2.
- Lavinia Dock: mt ngi lnh o iu dng v l mt nh hot ng
cho quyn ca ph n, ng gp cho vic sa i hin php, a n quyn
b phiu cho ph n.
- Mary Breck Enridge: thnh lp trng iu dng Frontier v l mt
trong nhng trng n iu dng u tin M.
2. S lc lch s pht trin ngnh iu dng Vit Nam
Cng nh th gii, t xa xa cc b m Vit Nam chm sc, nui dng
con ci v gia nh mnh. Bn cnh nhng kinh nghim chm sc ca gia nh,
cc b c truyn li cc kinh nghim dn gian ca cc lng y trong vic
chm sc ngi bnh. Lch s y hc ca dn tc ghi r phng php dng sinh,
c p dng trong vic iu tr v chm sc ngi bnh. Hai danh y ni
ting thi xa ca dn tc ta l Hi Thng Ln ng L Hu Trc v Tu Tnh
s dng php dng sinh tr bnh rt c hiu qu.
Thi k Php thuc, ngi Php xy nhiu bnh vin. Nn trc nm
1900, h ban hnh ch hc vic cho nhng ngi mun lm vic bnh
vin. Vic o to khng chnh quy m ch l cm tay ch vic. H l nhng
ngi gip vic tho k thut, vng tay ngh v ch ph vic cho cc bc s
ngi Php m thi.
Nm 1901, m lp nam y t u tin ti Bnh vin Ch Qun ni iu tr
bnh tm thn v hi. Ngy 20-12-1906, ton quyn ng Dng ban
hnh ngh nh thnh lp ngch nhn vin iu dng bn x. Nm 1910,
lp hc ri v Bnh vin Ch Ry o to y t a khoa. Ngy 01-121912, cng s Nam K ra quyt nh m lp nhng mi n ngy
18/06/1923 mi m trng iu dng bn x. Do chnh sch ca thc dn
Php khng tn trng ngi bn x v coi y t ch l ngi gip vic nn
v lng bng ch c xp ngch h ng. Nm 1937, Hi Ch thp
Php tuyn sinh lp n y t u tin Vit Nam lp hc ti 38 T Xng

12

Nm 1924. Hi y t i hu v N h sinh ng Dng thnh lp, ngi

sng lp l c Lm Quang Thim, nguyn gim c Bnh vin Ch Qun.
Chnh hi trng l ng Nguyn Vn Mn. Hi u tranh vi chnh
quyn thc dn Php yu cu i x cng bng vi y t bn x, v sau
cho y t c thi chuyn ngch trung ng.
Sau cch mng thng 8 nm 1945, nh nc Vit Nam Dn Ch Cng ha
va mi thnh lp phi bc ngay vo cuc khng chin chng thc dn Php.
Lp y t u tin c o to 6 thng do GS. Xun Hp lm hiu trng
c t chc ti qun khu X (Vit Bc). Nhng y t vo hc lp ny c tuyn
chn tng i k lng. Sau lin khu III cng m lp o to y t. Nm 1950,
ta m nhiu chin dch, nhu cu chm sc thng bnh binh tng mnh. Cn o
to y t cp tc (3 thng) cung cp nhiu y t cho khng chin p ng cng
tc qun l chm sc v phc v ngi bnh. Trong nhng nm 1950, Cc Qun
y cng m mt s lp o to y t trng, nhng chng trnh cha c hon
thin. Mt khc, khng chin rt gian kh, ta c t my mc y t, thuc men cng
rt hn ch, nn vic iu tr cho bnh nhn ch yu da vo chm sc v chnh
nh iu dng m nhiu thng bnh binh b chn thng, on (ct) chi do
nhng vt thng chin tranh, st rt c tnh qua khi.
Nm 1954, cuc khng chin chng Php thng li. t nc ta b chia
lm 2 min. Min Bc bt tay vo xy dng ch ngha x hi, min Nam tip
tc chu s xm lc ca quc M.
min Nam
Nm 1956 c trng Cn s iu dng Si gn, o to Cn s iu
dng 3 nm. Nm 1968 do thiu iu dng trm trng nn m thm ngch
iu dng s hc 12 thng chnh quy gi T vin iu dng ti cc trng
iu dng. Hi iu dng Vit Nam ti min Nam c thnh lp. Hi xut
bn ni san iu dng. Nm 1973 m lp iu dng y t cng cng 3 nm ti
Vin Quc gia y t cng cng.
min Bc
Nm 1954, B Y t xy dng chng trnh o to y t s cp hon
chnh b tc cho s y t hc cp tc trong chin tranh. Nm 1968, B Y t xy
dng tip chng trnh o to y t trung cp, tuyn sinh hc ht cp 2 (ht lp
7) vi thi gian o to y t trung hc 2 nm 6 thng. Kha u tin o to ca
lp y t c t chc ti Bnh vin E trung ng, Bnh vin Vit c (o to
chuyn khoa), Bnh vin Bch Mai v sau c xy dng thnh trng
Trung hc Y t Bch Mai trc thuc B Y t. ng thi B Y t cng gi ging
vin ca h ny i tp hun Lin X, Ba Lan, CHDC c t nm 1975, tiu
chun tuyn chn vo y t trung hc cn trnh vn ha cao hn (tt nghip
ht cp 3), hc sinh c tuyn chn bt buc phi tt nghip trung hc ph
thng hay b tc vn ha v chng trnh o to cng hon thin hn.

13

Vic o to iu dng trng cng c quan tm. Ngay t nm

1960, mt s bnh vin v trng trung hc y t trung ng m lp o to y
t trng nh lp Trung hc y t Bnh vin Bch Mai, Bnh vin E H Ni. Tuy
nhin, chng trnh v ti liu ging dy cha c hon thin. Ngy
21/11/1963, B trng B Y t ra quyt nh v chc v y t trng cc c s
iu tr: bnh vin, Vin iu dng.
Nm 1975, khng chin chng M thng li, t nc c thng nht. B
Y t thng nht ch o cng tc chm sc v iu tr bnh nhn c hai
min. T , chng trnh o to iu dng c thng nht chung l o to
Y t trung hc, hc 2 nm 6 thng.
Nm 1982, B Y t ban hnh chc danh y t trng bnh vin v y t
trng khoa.
Nm 1985, B Y t thnh lp t nghin cu y t v mt s bnh vin
xy dng phng iu dng, th im tch ra khi phng y v ti bnh vin Nhi
Trung ng, Bnh vin a khoa Ung B.
Ngy 14 thng 7 nm 1990, B Y t ban hnh quyt nh s 570/BYT-Q
thnh lp phng Y t iu dng trong cc bnh vin c trn 150 ging bnh.
Ngy 14 thng 3 nm 1992 B trng B Y t ra quyt nh thnh lp phng y
t trong V iu tr ca B Y t v n nm 1996, B Y t chnh thc b nhim
chc v trng phng iu dng u tin.
Nm 1985 i hc Y H Ni, ti V iu tr, Phng iu dng V iu
tr c ng gp quan trng vo vic pht trin h thng iu dng cc cp.
Nm 1986 v o to iu dng i hc, nm 1985, B Y t c B i
hc v Trung hc chuyn nghip (B Gio dc v o to) ng , t chc
kha o to i hc C nhn iu dng ti chc u tin ti Trng i hc
Y H Ni, nm 1986 ti i hc Y Dc thnh ph H Ch Minh v n nm
1996 t chc kha o to i hc C nhn iu dng chnh quy.
Nm 1999 B Y t chnh thc ban hnh chc v iu dng trng ti S
Y t. Vic o to iu dng cao ng bt u t nm 1993 v hin nay B Y
t ang tng bc nng cp cc trng trung cp y ln thnh trng cao ng y
t. T nm 2003 chng trnh o to iu dng trung cp rt ngn t 2 nm
6 thng, xung cn 2 nm.
Nm 2006, i hc Y Dc TP H Ch Minh c B Y t v B Gio dc
v o to cho php m o to thc s iu dng u tin ca Vit nam,
chng trnh c ThS. D Trn Th Thun v nhm Hi iu dng Nhp cu
thn hu bin son.
Ring v o to iu dng trng, lin tc t nm 1982 n nay nhiu
lp iu dng trng c t chc ti cc trng Trung hc K thut Y t
Trung ng I (nay l i hc K thut y t Hi Dng), Trung hc K thut Y
t Trung ng III (nay l Khoa iu dng k thut y hc i hc Y Dc thnh

14

ph H Ch Minh) lp THYT Bch Mai, Cao ng y t Nam nh (nay l Trng

i hc iu dng Nam nh).
n 2005, chng trnh Qun l iu dng c B Y t chnh l thnh
chng trnh o to iu dng trng dng o to chung cho cc iu dng
trng khoa, iu dng trng bnh vin ton quc.
3. S ra i v pht trin ca Hi iu dng
Nm 1986, khu vc thnh ph H Ch Minh m i hi thnh lp Hi
iu dng thnh ph H Ch Minh. Nm 1989, Hi iu dng th H Ni
v Hi iu dng tnh Qung Ninh ra i, sau ln lt mt s tnh thnh
khc cng thnh lp Hi iu dng, thi thc s ra i ca Hi iu dng
Vit Nam. c s cho php ca chnh ph trong Quyt nh 375 - CT, ngy 26
thng 10 nm 1990, Hi Y t - iu dng Vit Nam m i hi ln th nht
ti hi trng Ba nh lch s. Nhim k th nht ca BCHTW Hi l 3 nm
(1990 - 1993). BCH c 31 y vin c hai min. B Vi Th Nguyt H l ch
tch, ba ph ch tch l: c Trnh Th Loan, c Nguyn Th Nin, ng Nguyn
Hoa. Tng th k l ng Phm c Mc. Ngy 26 thng 3 nm 1993, i hi
i biu Y t iu dng ton quc ln th 2 (nhim k 1993 - 1997) c t
chc ti B Y t v Ban chp hnh mi gm 45 y vin, ch tch l b Vi Th
Nguyt H, ba ph ch tch l: ng Nguyn Hoa, c Trnh Th Loan, ng Phm
c Mc (kim tng th k). Nm 1997, i hi i biu ton quc ln th 3
(nhim k 1997 - 2001) c t chc ti hi trng Thng Nht - thnh ph H
Ch Minh. Ban chp hnh gm c ch tch l b Vi Th Nguyt H, ba ph ch
tch l c Trnh Th Loan ph trch cc tnh pha Nam, ng Nguyn Hoa ph
trch cc tnh min Trung v ng Phm c Mc ph trch cc tnh pha Bc,
trong nhim k ny ban t chc cn b ca chnh ph sau ny l B Ni v
ng i tn Hi Y t - iu dng Vit Nam thnh Hi iu dng Vit
Nam. Nm 2002, i hi i biu ton quc, Hi iu dng Vit Nam c t
chc nhim k 4 ti H Ni. Trong nhim k ny Hi iu dng Vit Nam
c nhiu ng gp xy dng cc chnh sch v tiu chun thc hnh iu dng,
nh nc i tn ngnh Y t thnh ngnh iu dng.
n nay, hi pht trin ti 59 tnh thnh v c hn 40.000 hi vin. S
hot ng ca hi gp phn cng nh nc, B Y t thc y ngnh iu
dng pht trin, ng vin iu dng thm yu ngh nghip v thc y cng
tc chm sc ti cc c s khm bnh, cha bnh. Trong qu trnh pht trin
ca ngnh iu dng Vit Nam t khi t nc c thng nht n nay,
chng ta c nhiu t chc iu dng quc t gip c v tinh thn, vt
cht v kin thc. Trong cc t chc phi k n i ng iu dng ca
Thy in. Trong mt thi gian di (t 1980 n nay), t chc SIDA Thy in
lin tc u t cho vic o to h thng iu dng. Nhiu chuyn gia iu
dng Thy in li nhng k nim tt p cho anh ch em iu dng
Vit Nam nh Eva Johansson, Lola Carlson, Ann Mari Nilsson, Marian
Advison, Ema Sun. T chc Y t th gii cng c nhng chuyn gia iu

15

dng gip chng ta nh Chieko Sakamoto, Margret Truax, Miller Theresa,

Kathleen Fristch cng nhiu chuyn gia iu dng ca t chc Care
International, t chc Khoa hc M Vit, hi Nhp cu Thn hu, Vietnam
Outreach, Hi iu dng Canada, v.v. Cc bn gip chng ta c v kinh
ph, kin thc v ti liu. Chng ta khng th qun c s gip qu bu ca
cc bn iu dng quc t. Chnh cc bn gip chng ta hiu r ngh
nghip ca mnh v phn u cho s nghip iu dng Vit Nam pht trin.
Qua y chng ta cng thy lch s ngnh iu dng Vit Nam gn lin
vi lch s pht trin ca t nc, trong khng chin chng Php, chng M.
Tuy ngnh iu dng Vit Nam cha c coi l mt ngnh ring bit, nhng
c quan tm v c nhiu cng hin to ln cho ngnh iu dng c pht
trin mnh v t chc v o to t nm 1990. Chnh nh cng tc iu dng
m nhiu thng bnh binh c cu sng trong iu kin rt kh khn.
Chng ta c quyn t ho v ngnh iu dng ca chng ta, v cc iu dng
vin c phong danh hiu anh hng nh: H Nguyn Thy (chng Php), Trn
Th Huynh (chng M min Nam) v Phng iu dng Vit Nam - Thy in
Ung B c nh nc phong tng danh hiu anh hng thi k i mi.
Nhng thnh tu ca ngnh iu dng Vit Nam hin nay chnh l s
kt tinh truyn thng v kinh nghim ca nhng ngi i trc truyn li cho
nhng th h iu dng hm nay v mai sau. iu dng chng ta quyt pht
huy truyn thng ca dn tc, ca ngnh iu dng Vit Nam, khng ngng
hc tp, rn luyn tin b, gp phn xy dng v pht trin ngnh iu
dng Vit Nam.

CU HI LNG GI
Tr li ngn
1. K tn 3 ph n c chn suy tn v ngng m trong lch s iu dng
th gii?
2. Nu tn v a im 2 lp iu dng u tin ti min Nam?
3. Kha trung cp iu dng u tin ti min Nam c t chc nm no?
Kho trung cp iu dng u tin ti min Bc nm no?
4. Ngy iu dng quc t l ngy no?
Tr li ng sai
5. B Y t ban hnh chc danh y t trng vo nm 1982?
6. Nm 1990 B Y t ban hnh Q 470/BYT - Q thnh lp phng iu
dng bnh vin cho bnh vin c trn 150 ging?

16

7. Florence Nightigale l ngi ph n u tin hot ng chm sc ngi

bnh?
8. Hi Y t - iu dng Vit Nam i hi ln I vo nm 1990?
9. Mi nhim k ca Hi Y t - iu dng Vit Nam l 2 nm 6 thng?
10. Florence Nightigale sinh nm 1820 v mt 1910?
11. Florence Nightigale l ngi u tin sng lp trng o to iu dng?
12. Biu tng iu dng l cy n du v con rn?
Chn cu tr li ng nht (khoanh trn cu ng nht)
13. Phng iu dng bnh vin c B Y t ra quyt nh thnh lp nm:
A. 1925

D. 1990

B. 1980

E. 1995

C. 1985
14. Phng iu dng B Y t c chnh thc thnh lp nm:
A. 1990

D. 1993

B. 1991

E. 1995

C. 1992
15. Ngun gc iu dng xut pht t:
A. Cng vic b m chm sc a con

D. Cng vic ca cc v php s

B. Cng vic cc v danh y c truyn

E. Cu A v C

C. Cng vic nhng ngi ph gip php s

p n: 5, 6, 7. S; 8, 9 .S; 10, 11, 12. S; 13 .D; 14.C; 15.A

17

Bi 2

Y C V NGHA V
NGH NGHIP CA NGI IU DNG

Mc tiu
1. Nu cc khi nim v o c y c.
2. M t 12 iu y c ca quy ch.
3. M t c cc yu cu v phm cht c nhn ca ngi iu dng.
4. Nu v gii thch c 4 ngha v ngh nghip c bn ca ngi iu dng.

1. Khi nim v y c
Theo ting Hy Lp Y c hc l mt hc thuyt v trch nhim. Theo cch
gii thch hin i ca y hc Lin X c th Y c hc l hc thuyt v cc nguyn
tc ng x ca nhn vin y t nhm t c ch li ti a cho ngi bnh.
Chc nng ca o c l ch o hnh vi, thi ca con ngi. N
a ra cc yu cu v thi ca con ngi v n nh gi hnh ng ca con
ngi theo quan im li ch x hi m h phi m nhim.
Nguyn l chnh yu ca Y c hc l ch ngha nhn o, m biu hin
ca n trong thc t hng ngy l nhn phm ca ngi cn b y t v s thc
hin ngha v ca h i vi con ngi, l iu kin thit yu iu tr thnh
cng cho ngi bnh.
2. nh ngha
Y c l o c ca ngi cn b y t. o c l mt hnh thi c bit
ca thc x hi. o c bt ngun t nhng yu cu ca s tn ti v pht
trin x hi, t mt tt yu khch quan ca i sng x hi, l iu chnh hnh
vi ca con ngi trong mi quan h x hi kt hp hi ho ch li c nhn vi
ch li tp th.
3. QUY NH 12 IU V Y C (Tiu chun o c ca ngi lm cng
tc y t)
Y c l phm cht tt p ca ngi lm cng tc y t, c biu hin
tinh thn lm trch nhim cao, tn tu phc v, ht lng thng yu chm sc

18

ngi bnh, coi h au n nh mnh au n, nh li Ch tch H Ch Minh

dy lng y phi nh t mu. Phi tht th on kt, khc phc kh khn,
hc tp vn ln hon thnh nhim v, ton tm ton xy dng nn y hc
Vit Nam. Y c phi th hin qua nhng tiu chun, nguyn tc o c c
x hi tha nhn.
1. Chm sc sc khe cho mi ngi l ngh cao qu. Khi t nguyn ng
trong hng ng y t phi nghim tc thc hin li dy ca Bc H. Phi c
lng tm v trch nhim cao, ht lng yu ngh, lun rn luyn nng cao
phm cht o c ca ngi thy thuc. Khng ngng hc tp v tch cc
nghin cu khoa hc nng cao trnh chuyn mn. Sn sng vt qua mi
kh khn gian kh v s nghip chm sc v bo v sc khe nhn dn.
2. Tn trng php lut v thc hin nghim tc cc Quy ch chuyn mn
khng c s dng ngi bnh lm thc nghim cho nhng phng php
chun on, iu tr, nghin cu khoa hc khi cha c php ca B Y t v
s chp nhn ca ngi bnh.
3. Tn trng quyn c khm, cha bnh ca nhn dn. Tn trng nhng b
mt ring t ca ngi bnh, khi thm khm, chm sc cn m bo kn o
v lch s. Quan tm n nhng ngi bnh trong din chnh sch u i x
hi, khng c phn bit i x ngi bnh. Khng c c thi ban n,
lm dng ngh nghip v gy phin h cho ngi bnh. Phi trung thc khi
thanh ton cc chi ph khm bnh, cha bnh.
4. Khi tip xc vi ngi bnh v gia nh h, lun c thi nim n, tn
tnh, trang phc phi chnh t, sch s to nim tin cho ngi bnh. Phi
gii thch tnh hnh bnh tt cho ngi bnh v gia nh h hiu cng hp
tc iu tr ph bin cho hc v ch , chnh sch, quyn li v ngha v ca
ngi bnh, ng vin an i, khuyn khch ngi bnh iu tr, tp luyn
chng hi phc. Trong trng hp bnh nng hoc tin lng xu cng phi
ht lng cu cha v chm sc n cng, ng thi thng bo cho gia nh
ngi bnh bit.
5. Khi cp cu phi khn trng chn on, x tr kp thi, khng c n
y ngi bnh.
6. K n phi ph hp vi chn on v bo m s dng thuc hp l an
ton, khng v li ch c nhn m giao cho ngi bnh thuc km phm cht,
thuc khng ng vi yu cu v mc bnh.
7. Khng c ri b v tr trong khi lm nhim v, theo di v x tr kp thi
cc din bin ca ngi bnh.
8. Khi ngi bnh ra vin, phi dn d chu o, hng dn h tip tc iu tr,
t chm sc v gi gn sc khe.
9. Khi ngi bnh t vong, phi thng cm su sc, chia bun v hng dn,
gip gia nh hc lm cc th tc cn thit.

19

10. Tht th, on kt, tn trng ng nghip, knh trng cc bc thy, sn

sng truyn th kin thc, hc hi kinh nghim, gip ln nhau.
11. Khi bn thn c thiu st, phi t gic nhn trch nhim v minh, khng
li cho ng nghip, cho tuyn trc.
12. Hng hi tham gia cng tc tuyn truyn gio dc sc khe, phng chng
dch bnh, cu cha ngi b tai nn, m au ti cng ng, gng mu thc
hin np sng v sinh, gi gn mi trng trong sch.
thc hin tt 12 tiu chun Y c ny, cc n v phi nghim tc
khn trng t chc cho ton th CBCNV trong bnh vin hc tp anh ch
em hiu, nh v thc hin. Bi hc u tin ca mt ngi bc vo ngh phi
l Y c l ngha v, tnh thng, trch nhim vi bnh nhn. Bnh vin phi
thng xuyn kim tra vic thc hin Y c, nu gng ngi tt vic tt, khen
thng kp thi v cng phi nghim khc vi nhng hin tng hnh vi sai
tri vi o c y t.
Mi CBNV Y t thc hin tt 12 tiu chun ny chc chn ngi bnh v
thn nhn h s hi lng. ng v Nh nc s yn tm khi giao trng trch
chm sc sc khe nhn dn cho ngnh Y t.
4. Yu cu cc phm cht c nhn ca ngi iu dng
Cc phm cht c nhn ca ngi iu dng bao gm:

o c.
M hc.
Tr tu.
4.1. Phm cht v o c
Cc phm cht v o c ca ngi iu dng bao gm:

Trch nhim cao.

Lng trung thc v hn.
S n cn v cm thng su sc.
Tnh mm mng v c nguyn tc.
Tnh khn trng v t tin.
Lng say m ngh nghip.
thc trch nhim cao: trong x hi ta, sc khe c coi l vn qy nht.
i tng phc v ca ngi iu dng l ngi bnh. S phc v ca ngi
iu dng c quan h mt thit ti cuc sng v hnh phc ca con ngi. V
vy trch nhim cao l mt trong nhng phm cht cn thit nht ca ngi

20

iu dng. Ngh iu dng c phn nh rt r trong cu ni hng trm

ln lm vic tt cng cha , ch mt ln lm vic xu cng qu tha.
Lng trung thc v hn: cn nh rng khng ai c th kim tra ton b cc
hot ng ca ngi iu dng. V vy trung thc tuyt i phi l mt trong
nhng nt c bn ca tnh cch ngi iu dng. N c gy dng trn c s
lng tin trong mi quan h gia ngi iu dng vi ngi bnh v
ng nghip.
S n cn v cm thng su sc: s n cn bao hm s ng cm v kh
nng cm th ni au ca ngi bnh. Nhng s n cn v lng tt khng c
bin thnh ch ngha tnh cm lm tr ngi n cng vic ca ngi
iu dng.
Tnh mm mng v c nguyn tc: ngi iu dng phi l nh tm l
hc, bit xem xt v nh gi c im c nhn ca ngi bnh trong mi giai
on. Ngi iu dng cn c tnh cch d gn, chan ha nhng ng thi bit
yu cu cao v c nguyn tc. S kh khan qu , s thiu ci m, tnh cau c
hoc s a ct khng ng ch, hay tip xc xung x s lm cho ngi iu
dng d b mt uy tn trc ngi bnh.
Tnh khn trng v t tin: iu dng c nhim v u tranh cho s sng
ca con ngi, nhiu khi khong cch gia ci sng v ci cht ca ngi bnh
rt gn. V vy, trong nhiu trng hp s chm tr c th a mt c hi cu
sng bnh nhn. V vy tnh khn trng l mt yu cu v phm cht ngh
nghip ca ngi iu dng. Tuy nhin s khn trng c t ra vi vng,
hp tp m phi t tin v bnh tnh.
Lng say m ngh nghip: say m l ngun gc ca mi sng to. L yu
t thc y ngi iu dng d dng vt qua c nhng kh khn lm tt
trch nhim ca mnh. Say m ngh nghip l phm cht rt cn thit ca
ngi iu dng.
4.2. Phm cht m hc
Biu hin bn ngoi ca ngi cn b y t c nh hng ln n bu khng
kh o c trong c quan, ngi iu dng c tc phong nghim chnh chng
chc trong chic o trng, mi tc gn gng di chic m p s gy c lng tin
cho ngi bnh. Ngc li y phc xc xch, o chong nhu nt v bn thu, tay
bn, tc ri b, trang im sc s, mng tay boi sn v di, trang sc qu
tha s gy tn hi uy tn v gy cho ngi bnh tm l thiu tin tng. Qun o
sang trng thi qu, cuc trng din m phm v trang sc trc nhng ngi
ang phi chu nhng au n s gy ra h cm gic v s thit thi.
Ngi iu dng khng c cc mi kh chu kch thch ngi bnh
(mi thuc l, m hi, qun o c, nc hoa qu hc). Mi trng bnh vin v
cc nhn vin phc v khng c gy cho ngi bnh cm gic bun chn hoc
kch thch, tri li tt c phi gip cho s n nh tinh thn ca h v s
phc hi.

21

4.3. Phm cht v tr tu

C kh nng quan st v nh gi ngi bnh.

C k nng thanh tho.
C kh nng nghin cu v ci tin.
Khn ngoan trong cng tc.
Thi k ngi iu dng ch bit thc hin my mc cc y lnh ca bc s
qua ri. Trnh o to iu dng c nng cao. Vic h lm quen vi
nguyn nhn, c ch sinh bnh v cc phng php iu tr cho php ngi
iu dng tip cn vi qu trnh iu tr v theo di bnh nhn mt cch c
kin thc. V vy nu c g cha r trong y lnh, ngi iu dng phi nghin
cu k trc khi thc hin. iu ny lm gim bt s sai st v lm cho cng
tc ca ngi iu dng tr nn thng minh, tt p.
5. Ngha v ngh nghip ca ngi iu dng
Ngi iu dng c bn trch nhim c bn. Nng cao sc khe, phng
bnh v tt, phc hi sc khe v lm gim bt au n cho ngi bnh. Trch
nhim v o c ngh nghip ca ngi iu dng bao gm
5.1. iu dng vi ngi bnh
Ngi iu dng c trch nhim c bn i vi nhng ngi cn ti s
chm sc. Trong qu trnh chm sc ngi iu dng cn to ra mt mi
trng trong quyn ca con ngi, cc gi tr, tp qun v tn ngng ca
mi c nhn, gia nh v cng ng c tn trng.
Ngi iu dng cn m bo cho mi c th nhn c thng tin cn
thit lm c s h ng chp nhn cc phng php iu tr.
Ngi iu dng gi kn cc thng tin v i t ca ngi mnh chm sc,
ng thi phi xem xt mt cch thn trng khi chia s cc thng tin ny vi
ngi khc.
Ngi iu dng chia s trch nhim cng x hi trong vic duy tr v
bo v mi trng khng b nhim, suy thoi v tn ph.
Trch nhim ngh nghip ca ngi iu dng vi ngi bnh phi da
trn cc nguyn tc c bn sau y:

Khng bao gi c t chi gip bnh nhn.

C gng gip bnh nhn loi tr au n v th cht.
Khng bao gi c b mc bnh nhn.
Tn trng nhn cch v quyn ca con ngi.
22

 H tr v tinh thn cho ngi bnh.

Khng bao gi c t chi gip bnh nhn: thc trch nhim trc
cuc sng ca ngi bnh i hi ngi iu dng mt s quan tm c bit v
mt s sn sng qun mnh gip bnh nhn. Trong bt c hon cnh no
cng cn nh rng ngi bnh ang gp tai ha v ang cn s gip ca
ngi cn b y t. S t chi gip ngi bnh l vi phm ngha v x hi ca
mnh, phi chu s ln n v mt o c v khi cn phi x pht v
hnh chnh.
Gip bnh nhn loi tr cc au n v th cht: trc ngi bnh
ang b au n v bnh tt, ngi iu dng phi lun th hin mt s thng
cm v quan tm c bit, xem ni au n ca ngi bnh nh ni au n
ca chnh mnh mi cch cu gip. Khi tin hnh cc k thut chm sc v
iu tr nh nhng hn ch ti mc thp nht s au n cho bnh nhn.
Khng bao gi c b mc bnh nhn: ngi iu dng c nhim v u
tranh cho s sng ca ngi bnh n cng, lun ginh s quan tm ti a cho
ngi bnh vi tinh thn cn nc cn tt, khng bao gi xa ri v tr bnh
nhn mt mnh i ph vi bnh tt.
H tr v tinh thn cho ngi bnh: trong khi nm vin, tinh thn ca
bnh nhn chu nh hng ca bn thn bnh tt, s cch ly ngi thn, mi
trng bnh vin v nhiu yu t khc. V vy, tnh trng v tinh thn v th
cht ca ngi bnh thc t khc vi tnh trng ca ngi khe. Khi tip xc vi
ngi bnh, ngi iu dng phi gy c lng tin ca ngi bnh vo hiu
qu iu tr. i vi cc bnh nhn nng giai on cui, thng din ra s
nh gi v qu kh, hin ti v tng lai cc gi tr, vt cht v tinh thn. V
vy, ngi iu dng phi t ra thng cm v quan tm c bit ti h.
Biu tng ca ngh iu dng l cy n ang chy. Ngi iu dng
phi l ngn la soi sng v si m nhng ngi ang b bnh tt hnh h.
Tn trng nhn cch ngi bnh: bn cht ca y c hc c th hin
trong cu phi i x vi ngi bnh nh anh mun ngi ta i x vi anh.
Khi tip xc vi ngi bnh, ngi iu dng phi to ra mt mi trng trong
mi gi tr, mi phong tc tp qun v t do tn ngng ca mi c nhn u
c tn trng. Khi tip xc vi ngi bnh khng c cu gt, qut mng
ngi bnh.
5.2. Ngi iu dng vi ngh nghip
Ngi iu dng lun gn lin trch nhim v ngha v c nhn i vi
vic thc hnh v thng xuyn nng cao trnh chuyn mn ca mnh thng
qua hc tp lin tc.
Ngi iu dng lun rn luyn sc kho ca mnh c kh nng lm
tt vic chm sc sc khe cho cng ng.
Ngi iu dng cn phi xem xt kh nng ca c nhn trong vic chp
nhn hoc giao trch nhim.

23

Ngi iu dng phi thng xuyn duy tr chun mc v o c c

nhn ph hp vi ngh nghip cng c nim tin ca cng ng.
Ngi iu dng, trong khi s dng cc k thut v khoa hc hin i
vo vic chm sc cn m bo s an ton, nhn phm v quyn ca con ngi.
Ngi iu dng hnh ngh theo ng quy nh ca php lut.
5.3. Ngi iu dng vi pht trin ngh nghip
Ngi iu dng phi m nhim nhng vai tr quan trng trong vic
xc nh v thc hin nhng chun mc v thc hnh chm sc lm sng, qun
l, nghin cu v o to.
Ngh nghip da trn nhng cn c khoa hc.
Ngi iu dng thng qua cc t chc ngh nghip hot ng nhm
to ra hoc duy tr s cng bng x hi v iu dng.
5.4. iu dng vi ng nghip
Cng tc, gip ln nhau: lao ng y t c c im l s pht trin ca
ch ngha tp th, s cng tc thn i v gip ln nhau, iu ny c bit
quan trng, bi v n to iu kin thit lp bu khng kh ha thun trong
mt tp th cng ginh git s sng cho ngi bnh.
S tn trng ln nhau: s tn trng, s t nh c ngha quyt nh trong
vic thit lp cc mi quan h cng tc trong tp th. Ngi iu dng khng
c php ci nhau hoc xc phm ln nhau trc mt bnh nhn.
S ph bnh c thin ch: ngun gc ca cc mi quan h phc tp trong
tp th l s him khch ln nhau. Do s ph bnh thin ch l iu kin
cng c tp th v gi gn on kt.
Truyn th kinh nghim: cn phi gio dc cho iu dng khng thy h
thn khi cn s gip ch bo ca ngi khc bo m an ton cho bnh
nhn khi m tnh mng h b e da bi bt k thnh vin no trong nhm.
6. Kt lun
Thc hin nhng phm cht o c y hc l ngha v ngh nghip ca
ngi iu dng. Mt khi chng ta chp nhn vai tr ca ngi iu dng th
ng thi phi c bn phn chp hnh v thc hin cc yu cu v phm cht,
o c ca ngh nghip.

CU HI LNG GI
1. Trong 12 iu y c, nu trch nhim ca iu dng i vi ngi bnh?

24

2. Trong 12 iu y c, nu trch nhim ca iu dng i vi ng nghip?

3. Nu cc yu cu cn c iu dng rn luyn Y c?
4. Ngha v ca iu dng i vi ngi bnh?
5. Ngha v ca iu dng i vi ngh nghip?
6. Ngha v ca iu dng i vi ng nghip?
7. Mun pht trin ngh nghip iu dng cn phi lm g?
8. Nu nhng trch nhim ca ngi iu dng i vi ngi bnh?
9. Nu cc phm cht c nhn ca ngi iu dng?
10. Nu cc phm cht v o c ca ngi iu dng?

25

Bi 3

XU HNG PHT TRIN NGNH IU DNG VIT NAM

Mc tiu
1. Xc nh cc hng i mi ca iu dng quc t.
2. Nu quan im chung v dch v iu dng ca cc nc khu vc.

3. Trnh by k hoch nh hng iu dng Vit Nam n 2010 v tm nhn 2020.

1. Hng i mi ca iu dng Quc t

Hin nay nhu cu iu dng cc nc pht trin ang c chiu hng
thiu ht p ng nhng nhu cu phc tp ca ngi bnh ti cc c s y t
v gia nh. Nhng yu t gy ra s thiu ht l:
C s thay i v nhu cu chm sc sc kho ca ngi bnh.
iu kin kinh t x hi cng nh hng n chm sc y t gy bin ng
ngh nghip.
1.1. C s thay i v nhu cu chm sc sc kho ca ngi bnh
Ngi bnh b bnh cp tnh cn nm vin, nhng i hi nm ngn ngy
trong bnh vin to ra nhng nhu cu mi cho dch v chm sc do vy to
c hi mi cho ngnh iu dng pht trin p ng nhu cu ny. l:

Gio dc sc kho cho ngi bnh bit cch lm th no t chm sc

cho h sau khi xut vin. Cng vic gio dc bt u vo vin v trong
lc nm vin.

Coi trng vic p ng nhu cu chm sc ngi bnh v gia nh ti cc

c s y t v gia nh l vn khng th thiu c. iu quan trng l
vic p ng nhu cu chm sc cn lin tc, vic chm sc ny i hi
ngi iu dng cn c kin thc v k nng thnh tho, ngoi ra h
cn c s n cn chu o khi chm sc ngi bnh.

S thay i khc l vic gia tng dn s ngi cao tui trong cng
ng h cn c chm sc k c vic duy tr v nng cao sc kho.

i tng khc cn c quan tm l nhng ngi c hi chng suy

gim min dch mc phi cng cn c chm sc c bit.

26

1.2. M rng k thut cao

Vic nng cao k thut v gia tng tnh c lp cng nh hng n thc
hnh iu dng. Cc c s y t hin i u c cc trang thit b vi k thut
cao. T quy trnh khm bnh, quy trnh iu tr ni, ngoi tr, cc n v chm
sc tch cc tt c u i hi ngi iu dng c kin thc tt v trnh k
thut cao p ng vi nhu cu s dng ny vo vic chm sc ngi bnh
nh my gip th, my chy thn nhn to, cc k thut a dch vo lng
mch v nhiu loi my mc khc hin i tn tin hn i hi ngi iu
dng cn c hun luyn p ng mt cch thnh tho v an ton. Ngi
iu dng cn phi lin tc cp nht kin thc v k nng ny c th x
dng cc k thut cao vo trong cng vic chm sc mt cch hiu qu. Thm
vo vic ng dng tin hc tr thnh ph bin trong cng vic ca iu
dng gip vo vic theo di, ghi chp, lng gi ngi bnh c chnh
xc hn.
1.3. Tng cng tnh t ch
Trong chm sc nhng chn on iu dng, ngi iu dng c
hng can thip v hnh ng iu dng ni ln tnh c lp t ch ca iu
dng, l nt c bit ca iu dng, h cn phi thc rng trch nhim
mnh v nhng vic lm ny. Ngay c vic thc hin y lnh ca thy thuc h
cng phi cn nhc suy ngh da vo kin thc hiu bit ca mnh chc chn
rng vic lm c s an ton cho ngi bnh.
2. Quan im chung ca iu dng cc nc khu vc v
dch v iu dng
iu dng l lc lng to s thay i tch cc trong h thng y t, cc
nc trong khu vc la chn iu dng l cng c chin lc thc hin cc
chnh sch cng bng y t v tng cng s tip cn ngi ngho i vi dch v
y t.
Dch v chm sc iu dng va mang tnh ph bin va mang tnh thit
yu. Cc dch v iu dng din ra lin tc ti cc c s khm cha bnh 24
gi/ngy tc ng n hiu qu vic iu tr v phng bnh cho ngi dn.
Trong cc hot ng chuyn mn, cng tc iu dng thng din ra
trong sut qu trnh iu tr. Do s pht trin iu dng cn song song s
pht trin ca y hc.
3. Nhng c im hin ti ca iu dng Vit nam
3.1. Nhng thun li
* Chnh sch chm sc sc kho

ng v Nh nc ang c chnh sch u t cho sc kho bng cch

nng cao i sng kinh t x hi cho ngi dn.

27

* S ng gp ca iu dng vo nhng thnh tu y t

50% ngun nhn lc y t chm sc sc kho cho dn l iu dng.

Ngi iu dng c mt khp mi ni v dch v y t t bnh vin n
cng ng.

Ti bnh vin, ngi iu dng lun bn cnh bnh nhn 24/24 gi.
Dch v y t trong cng ng, c bit l chm sc bnh nhn ti gia
cng u cn c iu dng.
* Gii tnh

Ngh iu dng a phn l n gii, do bn tnh chu thng, chu

kh, chu cc kh cng rt thch hp vi ngh.
* iu dng bt u ha nhp vi quc t:
Mt s t chc quc t bt u giao lu vi iu dng trong nc: t
chc WHO (T chc Y t th gii), HVO (Thy thuc Tnh nguyn) ca M,
Friendship ca c, Canada, Nht v c s giao lu vi nhau qua cc hi
ngh iu dng quc t.
3.2. Nhng kh khn

Ngun nhn lc cn thiu.

V th x hi ca iu dng cn thp, cha c nh gi ng mc.
Cc nh lp k hoch v hoch nh chnh sch v y t cc cp tuy c
ch v iu dng nhng cha dnh s u tin v ngun lc, nhn
lc v ti chnh nhm nng cao v pht trin dch v chm sc.
3.3. Nhng thnh tu
H thng t chc qun l iu dng c thnh lp 3 cp:

Trung ng: B Y t.
Tnh: S Y t, iu dng trng s.
a phng:
+ Bnh vin: c phng iu dng trng.
+ Trung tm y t: iu dng trng.
+ Dch v chm sc c pht trin vng v s lng cng nh cht lng.
S phn cng iu dng ton nng, iu dng lm vic theo nhm c
thay th cho phn cng theo cng vic tin vic chm sc bnh nhn mt
cch ton din.

Chm sc ton din c thc hin hu ht cc khoa phng cc bnh vin.

Vai tr ch ng ca iu dng ngy cng c khng nh.
28

 iu dng c nhn rng mt s chuyn khoa: tim mch can thip,

thn nhn to, hu mn nhn to.

Hi iu dng c thnh lp.

Chc nng ca iu dng c m rng, dn dn khng nh c
vai tr v v tr ca mnh trong x hi, pht trin c ngnh ngh.

Hi iu dng Vit Nam cng ngy cng pht trin ch sau Hi Y dc hc.
Cht lng iu dng c nng cao dn.
Cc trng iu dng c u t nng cp: mt s Trng Trung cp Y
t chuyn thnh Trng Cao ng Y t, t Cao ng Y t c
chuyn ln i hc Y t.

Bc hc ca iu dng cng c nng cao dn: s cp - trung cp - cao

ng - i hc, v bt u o to thc s.

Chnh sch v iu dng c mt s thay i d rt nh: c giy php

hnh ngh iu dng t nhn.
3.4. Nhng tn ti v thch thc
* Nhn lc:
Thiu s lng v yu v cht lng. Theo thng k 2005:

S hc:

23,93%

Trung hc- Cao ng:

74,04%

i hc:

2,02%

iu dng bnh vin:

52,37%

Cng ng:

47,62%

* H thng o to iu dng cha c chun ha

C s o to i hc iu dng cn t, i ng gio vin dy iu dng

ch yu l bc s, gio vin iu dng cha c trnh cao, ch yu l
a khoa, cha c chuyn khoa su.
* Cht lng chm sc phc v ngi bnh

Cc k thut thc hnh chm sc cha c chun ha, chm sc ton

din mi p dng bc u cn mc thp, nng lc iu hnh ca h
thng iu dng trng cn nhiu hn ch.
* Cha c h thng quy nh v php l ca iu dng

Danh hiu thi ua: thy thuc Nhn dn. Cha c h thng ng k
hnh ngh.
* Chnh sch tin lng: o to trnh cao ng nhng cha c mc lng
cho bc cao ng.

29

4. Su bt cp i vi tng lai iu dng

4.1. Thiu i ng gio vin chuyn ngnh (bc s o to iu dng)
4.2. Nhiu cp iu dng, dn n s dng km hiu qu
4.3. Mt cn i nghim trng v s lng v c cu nhn lc
4.4. Cht lng iu dng cn hn ch
4.5. H thng chnh sch iu dng thiu ng b v thiu yu t kch thch
ngh nghip
4.6. Thiu iu kin hi nhp iu dng khu vc v iu dng
th gii
5. Mc tiu pht trin iu dng n nm 2010

Tng cng s tham gia ca iu dng trong vic xy dng nhng

chnh sch v y t.

Pht huy c ch dn ch v c s.
Tng cng s lng v phm vi cung cp dch v chm sc sc kho ca
iu dng.

Chun ha h thng o to iu dng v khung chnh tr, gio trnh

ging dy cho i ng gio vin,hc sinh,sinh vin v c s thc hnh.
6. Cc gii php
6.1. Thnh lp hi ng iu dng quc gia xy dng v ban hnh
tiu chun hnh ngh iu dng

B Y t nn cn c V iu dng.
Bnh vin c phng iu dng, trng phng phi c trnh i hc
hoc sau i hc, c ph gim c bnh vin l kim trng phng iu
dng.

Cc Trung tm y t c phng iu dng trng ca trung tm, Ph

Gim c trung tm y t phi l iu dng.

Trm y t c 1 iu dng qun l v hnh chnh l ph trng trm y

t.

Pht huy h thng thng tin i chng.

Cc trng trung hc, cao ng, i hc trng b mn iu dng phi
l iu dng.
6.2. Nng cao cht lng phc v chm sc

Xy dng cc m hnh, cc d n tiu biu lm chun.

30

 Xy dng tiu chun cht lng nh k thut chm sc theo chun mc

ca cc nc khu vc.

Xy dng h thng d liu, thng k iu dng.

u t cc c s vt cht y dng c v iu kin lm vic ca iu dng.
Tng cng cht lng cng tc chm sc ngi bnh trong bnh vin:
rt ngn ngy iu tr.

Hi iu dng vn ng nng cao Y c v o c ngh nghip

hng n hon thin k nng iu dng.

Tng cng nghin cu trong cc lnh vc qun l, o to cho ngnh

iu dng v h sinh.
6.3. Tng cng cht lng o to, m bo hc i i vi hnh

Thnh lp Trng i hc iu dng, chun ha c s thc hnh.

M cc lp tp hun cho gio vin v ngi qun l.
Nghin cu xy dng chng trnh o to cc bc hc c ni dung ngang
bng vi cc nc.

Son tho cc chng trnh chuyn i thch hp vi cc bc hc.

6.4. Pht trin ngun nhn lc

iu tra xc nh nhu cu v nhn lc trong cc bnh vin, c s y t,

cng ng.

Chnh sch tuyn dng, u i, s dng ngh nghip, danh hiu thi ua.
xut v trin khai th im, m hnh s dng nhn lc ti bnh vin
v cng ng.

Phn cng nhim v theo vn bng v chnh sch tuyn dng chuyn
khoa, qui nh v chc danh ngh nghip v chc danh vin chc tng
ng vi vn bng o to.
7. Kt lun
Vi nhng thay i ca x hi trong th k XXI v dn s, v mi trng,
nhng yu t nguy c v li sng, kinh t v chm sc sc kho, lut php quy
nh v chm sc sc kho v.v.
Nhng thay i ca x hi s thay i vic thc hnh iu dng v gio
dc iu dng.
Vai tr ca ngi iu dng s khc, vic thc hnh ca iu dng s
nh hng cn bn v cng ng.

31

Ngi iu dng c th lm sng t cho vic chm sc tt hn ngi bnh

v h lun tip tc si m, nhn bn ha vic chm sc trong mi trng ca
tin b khoa hc v k thut.
Thch thc ln nht ca vic o to iu dng l p ng c s thay
i nhanh chng ca x hi bng nhng chng trnh o to thch hp, cung
cp mt i ng iu dng c tay ngh vng vng trong hon cnh thiu gio
vin giu kinh nghim ln tui, s thay i nhanh chng ca khoa hc k thut,
thiu nhn lc v ngun ti chnh cho vic o to cao hn.

CU HI LNG GI
1. K cc hng i mi ca iu dng quc t?
2. M t ni dung ca cc hng i quc t?
3. Xc nh quan im chung ca iu dng cc nc khu vc v dch v iu
dng?
4. Xc nh 4 kh khn v c im hin ti ca iu dng Vit Nam?
5. Nu mc tiu pht trin ca iu dng Vit Nam t nay n nm 2010?
6. Nu cc gii php t c cc mc tiu trn?
7. Nu cc gii php pht trin ngun nhn lc?
8. Nu 6 bt cp i vi tng lai ngnh iu dng?
9. Nu cc gii php nng cao cht lng phc v chm sc?
10. Nu nhng thun li v c im hin ti ca iu dng Vit Nam?

32

Bi 4

HC THUYT C BN THC HNH IU DNG

Mc tiu
1. Nu cc ngha v hc thuyt iu dng
2. M t cc loi hc thuyt iu dng
3. Chn la cc hc thuyt iu dng ph hp vi vic thc hnh iu dng

1. Mi tng quan ca iu dng trong lnh vc thc

Hnh
Theo Alligood v Marriner-Tomey (2002) ch dn cc thnh phn trong
mi quan h thc hnh iu dng l:

Con ngi

iu dng

Sc khe

Mi trng/bnh tt
1.1. Con ngi
L ngi nhn s chm sc ca iu dng bao gm c nhn, gia nh, v
cng ng. Con ngi c xem l trung tm ca vic cung cp dch v chm
sc, h c nhng nhu cu lin quan n sc khe cn iu dng p ng. Do
, con ngi l i tng quan trng trong vic chm sc iu dng.
1.2. Sc khe
Sc khe mi ngi c xc nh c khc nhau ty thuc vo i tng
khch hng v ty thuc vo lnh vc chuyn khoa i tng m iu dng
chm sc. Phc hi, duy tr sc khe hoc nng cao sc khe cho khch hng l
mc tiu ca vic chm sc iu dng. Theo Hi iu dng M (ANA, 1995)
xc nh: sc khe l mt tnh trng th cht, tinh thn, x hi hon ho ca
c nhn v h c kh nng t p ng mt cch lin tc khi c s thay i v

33

chc nng bn trong ca h. Ngi iu dng cung cp dch v chm sc da

vo mc sc khe ca c nhn v nhu cu cn thit c bn ca con ngi lin
quan n sc khe m iu dng sp xp thi gian cung cp dch v chm
sc cho i tng .
1.3. Mi trng v bnh tt
Mi trng: bao gm cc iu kin xung quanh m khch hng ang sinh
sng, nh khng kh, thi tit, phng tin sinh hot, thc n thc ung, k c
nhng ngi c quan h hng ngy vi h.
Bnh tt: cc hin tng, cc thay i v chc nng, cu trc trn con
ngi v kh nng thch nghi ca con ngi i vi nhu cu thc t ca h. Th
d: mc chm sc i tng ca iu dng ty thuc vo iu kin ca nh
, trng hc, ni lm vic hoc cng ng, thi gian lm vic ca h. Vic ln
k hoch phi hp vic chm sc cn ph hp vi iu kin kh nng ca ngi
bnh hoc thi gian h lm vic, thi gian m h chp nhn hoc khng chp
nhn dch v chm sc, t h ng phi hp, cng tc mt cch tch cc
hoc c thi tiu cc khng cng tc do khng ph hp vi iu kin sng ca
h. Do iu dng cn nm r yu t nh hng mi trng c k hoch
p ng nhu cu ca h mt cch ph hp v hiu qu.
1.4. iu dng
iu dng l chn on v iu tr p ng nhng vn bt thng
lin quan n sc khe con ngi (ANA, 1995).
Chc nng iu dng gm nhn nh, nh gi tnh trng ngi bnh,
nh gi v s p ng ca h i vi bnh tt nh s mt mi, s thay i th
hnh v cu trc ca c th. T xc nh chn on iu dng h s vn
dng k nng t duy kt hp vi kin thc, kinh nghim v cc tiu chun v
iu dng xy dng k hach chm sc cho tng khch hng.
2. Hc thuyt iu dng
Hc thuyt iu dng l kt qu nhng khi nim c xc nh, c
cng nhn mt cch c h thng qua cc nghin cu khoa hc iu dng, c
lin quan nhng hin tng, s kin chm sc thc hnh iu dng nhm
hng dn vic chm sc iu dng t c hiu qu tt. Th d nh hc
thuyt S khim khuyt v vic t chm sc ca Orem, nm 1995 a ra rng
iu dng c xc nh l dch v h tr, gip chm sc con ngi mt
cch thch hp. Hc thuyt ny din ging, m t iu dng vin khi chm sc
con ngi khng ch hon ton phc v h m ty tnh trng mc ph thuc
ca h, ch nn h tr hoc tin on v mt vn s xy ra cho ngi bnh,
iu dng s lp k hoch chm sc h tr hoc hng dn ngi bnh t chm
sc theo mc ph thuc vic phc hi sc khe t c sc khe nhanh
chng hn.

34

Hc thuyt iu dng a ra tiu ch khi nim mc ch m t hoc tin

on thng tin cn thit hng dn iu dng chm sc h tr ngi bnh
(Meleis 1997).
M hnh hc thuyt iu dng nhm cung cp kin thc nng cao thc
hnh iu dng, hng dn cho vic nghin cu iu dng ni tip hoc lin
quan pht trin thc hnh iu dng trong phm vi v mc tiu ca
iu dng.
Hc thuyt iu dng c xc nh theo mc ca mc tiu hoc quan
im bao gm:

Hc thuyt chnh thng: l hc thuyt hon chnh c y bng cu

trc, hng dn, c kin tm lc.

Hc thuyt trung gian l hc thuyt gii hn trong vic hng dn v

khng c tm lc. y l hc thuyt hin tng chuyn bit hoc khi
qut v phn nh thc hnh.

Hc thuyt chuyn dch: hc thuyt cho kin ton cu v c nhn,

nhm, tnh hung hoc s kin cn tun th c bit.
2.1. Thnh phn ca hc thuyt
Hc thuyt l khi nim, l s khng nh, xc nhn, gii thch v mt s
kin, mt lnh vc lin quan n iu dng, n c pht trin sau khi
nghin cu v c cho php nhng ngi nghin cu lm sng t rng ri hn
nhng kha cnh vn nghin cu .
Thnh phn ca hc thuyt theo
Swanson 1991 m t: (xem s bn cnh)

Khi nim

Xc nh

2.
Mi lin quan Hc thuyt iu
dng vi Quy trnh iu dng v nhu
cu ngi bnh
Trong h thng chm sc, vn thc
hnh ngy nay i hi iu dng cn c h
thng chm sc, kin thc hiu bit v khoa
hc, kin thc c bn v iu dng, kin
thc khoa hc hnh vi cc kin thc ny rt
cn l gii cc vn cn nghin cu v
pht trin cc kt qa sau nghin cu.

Hin tng

Chp nhn
Tuyn b

2.2.1 Hc thuyt h Quy trnh iu

dng
H thng ny bao gm Quy trnh iu dng; mc tiu ca quy trnh iu
dng l cung cp dch v chm sc p ng cho tng c nhn.
Quy trnh iu dng gm 5 thnh phn: nhn nh, chn on iu
dng, lp k hoch, thc hin v lng gi. Ni dung l nhng thng tin cha

35

ng lin quan vi nhau. Quy trnh iu dng l h thng m, iu dng p

dng quy trnh iu dng chm sc ngi bnh quy trnh iu dng cn
c thc hin lin tc v thay i khi nhu cu ngi bnh thay i. u ra l
s ti lp nh s phn hi ca h thng.
u vo
Ngi bnh ph
thuc vo mi
trng:
- Tm l
- Sinh l
- S pht trin
- Vn ha x
hi
- Mi trng

H thng

u ra

Quy trnh iu dng

Nhn nh

nh gi

iu dng

Hnh ng

iu dng

Chn on

Tnh trng
sc kho
khch hng
nh hng
mi trng

KHCS

S phn hi
S thnh cng hoc khng c kt
qu ca ngi bnh

M hnh h thng quy trnh iu dng

2.2.2. Hc thuyt lin quan nhu cu c bn con ngi

Hc thuyt Maslows cp n nhu cu c bn con ngi bao gm 5
mc :

Mc 1: bao gm nhu cu th cht nh khng kh, nc, thc n.

Mc 2: bao gm s an ninh v an ton cho th cht v sinh l.
Mc 3: nhu cu v tnh cm nh mi quan h bn b tnh yu v
nhng ngi xung quanh.

Mc 4: nhu cu v vn tn trng, knh n trong x hi.

Mc 5: s hon thin, c lp, t gii quyt mi vn , iu dng
khi chm sc mi i tng cn p ng nhu cu ca c nhn khch
hng hoc i vi ngi thn trong gia nh ca h. Hc thuyt v nhu
cu c bn con ngi l kim ch nam hu ch iu dng c th xc
nh nhu cu ca c nhn v lp k hoch chm sc cho ngi bnh.
Ngi iu dng tn dng nhu cu ny a vo cc bc ca Quy
trnh iu dng.

36

2.2.3. Hc thuyt v sc khe v s khe mnh

Hc thuyt ny ch dn s tham gia t gic v thi ngi bnh hung
v y t v thc hnh y t bo v sc khe. Hc thuyt ny h tr cho iu
dng c kin thc hiu bit v ng dng vo hnh vi chm sc dng hng
dn c nhn, gia nh v cng ng tham gia vo cc yu cu chm sc v iu
tr pht trin hiu qu cc hot ng iu dng, gp phn cho vic pht
hin v ngn nga bnh tt cho ngi bnh.
2.2.4. Hc thuyt v stress v s p ng
Hc thuyt nu kinh nghim ca stress v tm ra cch p ng, i khng
stress vo i sng ngi b stress. Cung cp ch dn kinh nghim hnh vi v
thi cho ngi b stress. iu dng s a vo k hoch chm sc can thip
iu dng ca mnh.
2.2.5. Hc thuyt v pht trin
S tng trng ca con ngi v pht trin l quy lut ca con ngi t
lc sinh ra n gi nua v cht. N m t s thay i qua tng giai an ca i
sng da vo nhm tui ca cuc sng. iu dng thc s thay i ny bnh
thng hoc bt thng cn can thip hoc hng dn cho nhng ngi
lin quan.
2.2.6. Hc thuyt v tm l x hi hc
iu dng chn la ng dng nhu cu chm sc ton din ca con ngi
nh tm sinh l, th cht, x hi ,vn ha, tinh thn, yu cu tm linh. Da vo
cc yu cu ny iu dng p ng cho c th, gia nh hoc cho nhng
ngi chm sc trong gia nh bit h tr, p ng chm sc cho ngi bnh
mt cch ton din, k c s h tr khi ngi thn c nhng au bun, cht v
mt mt.
3. Cc m hnh hc thuyt iu dng thng ng dng
trong thc hnh iu dng
3.1. Hc thuyt Nightingale
Vic lm ca Florence Nightingale c xem nh m hnh hc thuyt v
khi nim cho ngnh iu dng. Theo Meleis (1997) ghi nhn rng hc thuyt
Nightingale dng mi trng nh mt phng tin iu dng chm sc
ngi bnh, v cng ngh rng iu dng cn bit tt c mi trng nh
hng bnh tt tn dng dng cc mi trng chung quanh ngi bnh
tc ng vo vic chm sc. Mi trng bao gm: s thng kh trong lnh, nh
sng, sc nng, s sch s, yn tnh, v sinh c nhn lng ghp vo iu
dng v iu tr. (Nightingale,1969).
Hc thuyt ny n nay vn cn gi tr trong thc hnh bnh vin ca
iu dng, l kim sot nhim khun bnh vin, vic qun l cc nguy c
dn n nhim trng, cao nhng vn v sinh v sch s trong mi trng.

37

3.2. Hc thuyt Peplaus

Theo Peplaus mi quan h gn b gia iu dng v ngi bnh cn c
xc nh v hc thuyt ny cng ch r quy trnh lng ghp cng kt qu ca
vic lng ghp ny. Theo hc thuyt ny, khch hng l mt c th, h c nhng
nhu cu c nhn v iu dng l ngi p ng cho ngi bnh trong mi
quan h gia c nhn vi c nhn chm sc iu tr ngi bnh. Mc tiu
ca iu dng l gio dc cho ngi bnh v gia nh h gip cho ngi
bnh t c vic t chm sc cho chnh mnh. Ngi iu dng c gng pht
trin mi quan h mt thit gia iu dng v ngi bnh v iu dng l
ngi cung cp dch v, l ngi t vn v l ngi i din cho ngi bnh.
Th d:
Khi ngi bnh c vn cn gip , iu dng trc tin tho lun vi
ngi bnh, gii thch cho h hiu vn v cc kh nng cn p ng, iu
dng h tr hoc ch dn ngi bnh lm.
Theo Chinn and Khamer (1999), hc thuyt ny ch dn quy trnh trong
mi quan h iu dng - ngi bnh l:

nh hng.
Xc nh vn .
Gii thch.
Cam kt thc hin.

3.3. Hc thuyt Henderson

Virginia Henderson xc nh rng iu dng l s h tr cho ngi
bnh hoc ngi khe mnh nu h c kh nng hot ng hi phc, gi gn
sc khe hoc c cht cng c cht trong ci cht m min l h c ngh
lc, kin thc, ch hp tc thc hin. Mc tiu ca iu dng l sm gip
ngi bnh t c tnh c lp cng sm cng tt, hc thuyt Henderson ch
dn c 14 nhu cu c bn cho ngi bnh bao gm cc nhu cu v:
1. H hp bnh thng.
2. n ung y .
3. Chm sc bi tit.
4. Ng v ngh ngi.
5. Vn ng v t th ng.
6. Mc qun o thch hp.
7. Duy tr nhit c th.
8. V sinh c th.
9. Trnh nguy him, an ton.

38

10. c giao tip tt.

11. Tn trng t do tn ngng.
12. c t chm sc, lm vic.
13. Vui chi v gii tr.
14. Hc tp c kin thc cn thit.
3.4. Hc thuyt v Orems
Dorothea Orems (1971) xc nh vic chm sc iu dng cn nhn
mnh v vic ngi bnh t chm sc. Orem khng nh vic t chm sc ngi
bnh cn c hng dn, ch dn h cch thc t h lm, ngi bnh s
thch th v thy i sng ca h vn cn c ngha, sc khe c dn dn
tng bc c nng cao. Mc tiu ca hc thuyt Orem l gip ngi bnh c
nng lc t chm sc. Khi h c kh nng v tm sinh l v nhu cu x hi, vic
nng cao ny c pht trin n khi ngi bnh t lm ly tt c (Orem,
2001).
B a ra 3 mc c th t chm sc:

Ph thuc hon ton: ngi bnh khng c kh nng t chm sc, theo
di v kim sot cc hot ng hng ngy ca mnh phi nh vo iu
dng hoc ngi chm sc trc tip cho h.

Ph thuc mt phn: chm sc h tr khi ngi bnh b hn ch v vic

t chm sc, iu dng cung cp, gip vic chm sc mt phn
cho h.

Khng cn ph thuc: ngi bnh t mnh hon ton chm sc, iu

dng hng dn, t vn cho h t lm.
3.5. Hc thuyt Newman
Betty Newmans (1995) xc nh vic chm sc ton din cho con ngi.
Ngi iu dng nhn nh, qun l v nh gi h thng khch hng. Hnh
ng iu dng bao gm 3 mc : phng nga cp I, II, v III.

Phng nga ban u: ngay khi con ngi pht hin c vn lin quan
nguy c bnh tt h c th c v cn c can thip ngay khng
xy ra.

Phng nga cp II: khi ngi bnh c nhng triu chng, du chng
c pht hin c bnh, cn c k hach iu tr sm, khng bnh
nng thm.

Phng nga cp III: bnh r rng cn tch cc iu tr khng bnh ti

pht v khng li di chng thng qua gio dc ngi bnh v h tr
h phng nga.

39

BNG TM LC HC THUYT IU DNG

Hc thuyt gia

Mc tiu ca iu dng

Tm lc thc hnh

Nightingale

Lm cho cc qu trnh hi
phc ca c th tr nn d
dng hn bng cch tc
ng ln mi trng ngi
bnh.

Mi trng ngi bnh c

kim sot bao gm: qun l v
ting n, nh sng, v sinh c
nhn, dinh dng, to s thoi
mi, giao tip x hi, nim tin, hi
vng cho ngi bnh.

Peplau - 1952

Pht trin mi quan h

gia iu dng v ngi
bnh

iu dng gi vai tr quan

trng lin quan n vic chm
sc iu tr bnh, n mi quan
h gia iu dng v ngi
bnh (Peplau,1952). Ngi iu
dng tham gia vo h thng
chm sc sc khe lm pht
trin cc mi quan h c nhn
c din ra mt cch t nhin
v d dng hn (Marrier Tomey v Alligood, 2002).

Henderson - 1996

Lm vic c lp vi nhng
nhn vin y t khc (Marriner
Tomey v Alligood, 2002);
gip ngi bnh c th pht
trin tnh c lp cng sm
cng tt (Henderson, 1996);
gip ngi bnh hi phc
sc khe.

iu dng gip ngi bnh

thc hin 14 nhu cu c bn ca
con ngi theo Hendersons
(Henderson,1996).

Abdellah - 1960

Cung cp cc dch v cho

cc c nhn, gia nh v
x hi, va quan tm,
kho lo, nh nhng, va
th hin s thng minh,
thnh tho v thao tc k
thut khi chm sc ngi
bnh (Marriner - Tomey
v Alligood, 2002).

Hc thuyt ny lin quan n 21

vn ca iu dng ca
Abdellah (Abdellah v cng s,
1960).

Rogers - 1970

Duy tr v nng cao sc

khe, ngn nga bnh tt,
chm sc v phc hi chc
nng thng qua Mn khoa
hc nhn vn ca iu
dng (Rogers, 1970).

Con ngi tin trin trong sut

mt cuc i. Ngi bnh thay
i lin tc v cng tn ti vi
mi trng.

King - 1971

Dng s
truyn t
gip ngi
xy dng

Quy trnh iu dng c nh

ngha nh mt qu trnh tng
tc qua li ln nhau gia ngi
iu dng, ngi bnh v h

iu dng

40

giao tip v
thng tin
bnh cng c,
li kh nng

thch ng ch ng vi
mi trng.

thng chm sc sc khe (King,

1981).

Neuman - 1972

Gip cc c nhn, gia

nh v cc nhm trong
vic t c v duy tr tnh
trng sc khe ton din
mc cao nht bng nhng
can thip c mc ch.

Vic gim tnh trng stress l mc

tiu ca nhng h thng kiu mu
trong thc hnh iu dng.
Nhng hot ng ca iu dng
l phng nga cp 1, cp 2 hay
cp 3 (Newman, 1972).

Leininger - 1978

Cung cp dch v chm

sc ph hp vi khoa hc
v kin thc vi chm sc
nh mt im quan trng.

Vi hc thuyt chm sc ny,

vic chm sc c tp trung v
thng nht v lnh vc thc hnh
v chm sc iu dng.

Roy - 1979

Xc nh cc loi nhu cu
ca ngi bnh, nhn nh
s thch nghi ca ngi
bnh vi nhng nhu cu
v gip ngi bnh
thch nghi.

M hnh s thch nghi ny c

da vo nhng cch thch nghi
ca ngi bnh v tm sinh l,
x hi, v s c lp hay ph
thuc.

Watson - 1979

Nng cao sc khe, phc

hi sc khe v ngn
nga bnh tt.

Hc thuyt ny lin quan n

trit hc v khoa hc chm sc;
chm sc l qu trnh tng tc
ln nhau bao gm nhng can
thip p ng nhng nhu cu
ca con ngi.

Benner v Wrubel - 1989

Tp trung vo nhu cu
ca ngi bnh gip cho
vic chm sc nh l mt
cch i u vi bnh
tt (Chinn v Kramer,
2004).

Chm sc tp trung vo nhu cu

cn thit ca ngi bnh. Cng
vic chm sc ca iu dng
to ra nhng kh nng i u
vi nhng vn v lm cho
nhng kh nng ngy cng
nng cao, pht trin. (Benner v
Wrubel, 1989).

4. Hi iu dng Canada a ra cc tiu chun thc

hnh iu dng
4.1. Tiu chun I
Thc hnh iu dng i hi mt m hnh nhn thc iu dng trn c
s thc hnh iu dng:
4.1.1. Ngi iu dng phi c mt quan nim v nhn thc mc tiu iu
dng mt cch r rng
4.1.2. Ngi iu dng phi c mt quan nim v mt nhn thc v ngi bnh
mt cch r rng
4.1.3. Ngi iu dng phi c mt quan nim r rng hoc thc v vai tr
ca h trong vic p ng cc nhu cu y t ca x hi

41

4.1.4. Ngi iu dng phi c quan nim r rng v thc n nhng ni kh

khn ca ngi bnh
4.1.5. Ngi iu dng phi c mt quan mim r rng v nhn thc tm quan
trng v phng thc can thip iu dng
4.1.6. Ngi iu dng phi c mt quan nim r rng hoc thc cc hu qu
ca cc hot ng iu dng
4.2. Tiu chun II
Thc hnh iu dng i hi phi ng dng quy trnh iu dng.
4.2.1. Ngi iu dng thu thp d kin ph hp vi nhn thc ca ngi bnh
4.2.2. Ngi iu dng phi phn tch cc d kin thu thp c theo mc tiu
chm sc v nhng kh khn ca ngi bnh
4.2.3. Ngi iu dng phi lp k hoch chm sc v a ra nhng hnh
ng iu dng da vo nhng vn hin ti v tim n ca ngi bnh v
a ra nhng can thip iu dng kp thi
4.2.4. Nhng bc can thip iu dng phi ph hp vi k hoch chm sc.
Ngi iu dng phi lng gi cc bc ca quy trnh iu dng
4.3. Tiu chun III
Thc hnh iu dng i hi mi quan h tr gip, chnh l bn cht
v mi quan h gia ngi iu dng v bnh nhn.
4.3.1. Ngi iu dng bt u mi quan h bng cch lm tng suy ngh
ng n m ngi bnh s nhn thc v cc dch v y t nh: s hiu bit, d
dng tip cn cc dch v y t
4.3.2. Ngi iu dng phi nht tr vi nhau v lm cho bnh nhn hiu bit
ng, ng n hn v cc dch v y t
4.3.3. Ngi iu dng phi m bo sao cho mi quan h tr gip ga ngi
iu dng v bnh nhn c thnh cng trn vn
4.4. Tiu chun IV
Thc hnh iu dng i hi ngi iu dng phi thc hin y
trch nhim ngh nghip.
4.4.1. Ngi iu dng phi tn trng cc quy nh lin quan ti ngh nghip
v ti cc c s thc hnh
4.4.2. Ngi iu dng phi tun th cc quy nh v y c trong ngh nghip
ca h
4.4.3. Ngi iu dng phi lm vic cng vi cc thnh vin trong nhm
chm sc sc khe

42

5. Cc tiu chun thc hnh iu dng lm sng ca hi

iu dng Hoa K
5.1. Cc tiu chun chm sc
Nhn nh: ngi iu dng thu thp cc d kin v sc khe ca
ngi bnh.
Chn on: ngi iu dng phn tch cc d kin thu thp c ri a
ra quyt nh chun on.
* Xc nh chn on: ngi iu dng xc nh nhng chn on c th c cho
ngi bnh.
Lp k hoch: ngi iu dng thit lp k hoch chm sc v a ra cc
can thip hng ti nhng chn on .
Thc hin k hoch: ngi iu dng tin hnh nhng can thip c xc
nh trong KHCS.
Lng gi: ngi iu dng lng gi nhng tin trin ca ngi bnh
qua vic thu nhn kt qu nh c.
5.2. Cc tiu chun hnh ngh
Tiu chun chm sc: ngi iu dng lng gi mt cch c h thng
cht lng v hiu qu ca vic chm sc.
Lng gi cng vic: ngi iu dng lng gi mt cch c h thng cht
lng v hiu qu ca vic chm sc. Ngi iu dng lng gi cng vic ca
mnh da vo cc tiu chun hnh ngh v nhng qui nh c lin quan.
Gio dc: ngi iu dng cng c v duy tr kin thc hin c vo thc
hnh iu dng.
S ng gp: ngi iu dng ng gp cho s pht trin ngh nghip
cho ngi ng hi, ng nghip, nhng ngi khc.
o c: nhng quyt nh v hnh ng ca ngi iu dng v quyn
li ca ngi bnh phi l nhng quyt nh c o c.
S phi hp: ngi iu dng phi hp vi ngi bnh, nhn vin y t
trong vic chm sc ngi bnh.
Nghin cu khoa hc: ngi iu dng ng dng nhng pht hin trong
nghin cu vo thc hnh.
S dng ngun vt lc, ti lc: ngi iu dng phi tnh n cc yu t
c lin quan n s an ton, hiu qu, v chi ph trong hoch nh k hoch
chm sc.

43

6. Cc vai tr v chc nng nhim v ca ngi iu

dng
Vai tr

Chc nng

Ngi
chm sc

Vic chm sc ngi bnh kt hp c ngh thut v khoa hc iu dng trong

vic p ng cc nhu cu tinh thn, th cht, tnh cm, vn ha x hi v tr thc
vi vai tr l mt ngi chm sc, ngi iu dng cn th hin vai tr l ngi
giao tip, ngi thy gio, ngi c vn, ngi lnh o, nh nghin cu, ngi
bo cha, nng cao cho sc khe thng qua nhng hot ng phng nga
bnh tt, gi gn sc khe v tr gip bnh nhn vt qua nhng kh khn v c
ci cht. Vai tr chm sc l vai tr chnh ca ngi iu dng.

Ngi
giao tip

Phi bit vn dng cc k nng giao tip tr liu v giao tip gia ngi iu
dng c hiu qu thit lp v duy tr mi quan h tm hiu vi cc bnh nhn
mi la tui trong cc c s chm sc y t.

Ngi
gio dc

Phi bit s dng cc k nng giao tp tip cn, tin hnh, lng gi k hoch
gio dc cho tng c nhn nhm p ng cc nhu cu hc hi ca ngi bnh v
gia nh ca h.

Ngi c
vn

S dng nhng k nng giao tip tr liu c nhn cung cp thng tin, tham vn
thch hp, tr gip gii quyt nhng kh khn v gip ngi bnh a ra nhng
quyt nh.

Ngi
lnh o

Phi qu quyt, s tin khi chm sc, a ra nhng thay i, lm vic cng vi
nhm.

Nh
nghin
cu

Tham gia v iu hnh nghin cu gia tng k thut v ci tin cch chm
sc ngi bnh.

Ngi
bo cha

Bo v quyn lp php ca ngi bnh v an ton khi chm sc cho tt c ngi

bnh trong c s tin tng rng bnh nhn c quyn a ra quyt nh v sc
khe v li sng ca h.

CU HI LNG GI
1. M t s lin quan gia iu dng con ngi mi trng sc khe?
2. Nu khi nim v hc thuyt.
3. Nu khi nim v hc thuyt iu dng.
4. M t hc thuyt h thng.
5. M t hc thuyt pht trin.
6. M t hc thuyt sc khe v s khe mnh.
7. Stress v s p ng.
8. M t hc thuyt nhu cu c bn.
9. Phn tch s tng quan gia hc thuyt Hendersons v Orem.
10. Phn tch s tng quan gia hc thuyt Hendersons v Newmans.
44

Bi 5

S NH HNG CA MI TRNG, GIA NH N SC KHO

Mc tiu
1. Nu c s nh hng ca mi trng n sc kho con ngi.
2. M t c cc phng php gi gn sc kho v kim sot c mi trng
t gi gn sc kho.
3. Nu c cc chng trnh nng cao sc kho.
4. Hng dn c gia nh v cng ng kim tra v phng nga an ton trong
vic gi gn sc kho.
5. Nu cc nguyn tc pht trin sc kho ca iu dng th gii trong tng lai
vn dng trong cng tc iu dng ti Vit Nam.

1. nh ngha sc khe
Sc kho l trng thi thoi mi hon ton v th cht tinh thn v x
hi, ch khng ch l khng c bnh, khng c thng tt m thi.
2. Nhng quan im v sc kho
Theo hin chng ca T chc Y t th gii, th mi ngi trn th gii,
khng phn bit mu da, sc tc, chnh tr, vn ha, x hi u c quyn hng
sc kho theo nh ngha trn.
Sc kho l kh nng thch nghi c vi ngoi cnh. Con ngi l mt
thc th mang nhiu i khng v sinh l, vn ha, tm l, kinh t, x hi.
Chng tc ng qua li vi nhau, do i hi con ngi phi thch nghi vi
hon cnh (mi trng) c sc kho, vy sc kho c phn no ty thuc kh
nng thch nghi vi ngoi cnh. S thch nghi cn l mt kh nng sinh tn ca
con ngi.
Ni n sc kho l ni n nhu cu: con ngi c nhng nhu cu cn phi
p ng mi t c mc tiu sc kho.
Da theo bc thang nhu cu ca Maslow:
2.1. Nhu cu vt cht v sinh l cn phi c tha mn trc, l:

Dng kh (khng kh trong lnh).

45

Nc sch.
Thc phm (ba n hp l, cn bng).
Cc chc nng hn hp, bi tit, iu ha.
Thi tit, kh hu thch hp.
Khng c s au n.
Ng v ngh ngi y .
Vn ng v tnh yu.

2.2. Nhu cu v an ton v an ninh (s yn n)

c bo v an ton v th xc, khng c s e da nguy him xung
quanh. C vic lm an ton, c tin s dng khi cn an ton kinh t.
2.3. Nhu cu quan h thn thuc v thng yu
C c tnh bn v s tha nhn ca ngi khc (chp nhn v thn
thin) v ca nhm.
2.4. Nhu cu qu trng v t trng
c nh gi v t nh gi l mt c nhn, mt thnh vin tt ca x
hi, c gi tr c nhn v nhn phm.
Nhu cu t th hin bn thn, khng cm nhn s ph thuc, t ti thiu
kh nng.
T th hin mnh mt cch sng to v cm thy c ch, c x hi v
mi ngi chp nhn.
2.5. Nhu cu v s t thc hin (thm m) s hon thin, c lp t gii
quyt mi vn
c s dng mi s hiu bit, kh nng ca mnh hon thnh gi tr
v mc tiu mong mun.
Nhng ngi ny c ch t lp, thc t, cng hin, sng to, ci m.
Khao kht ci p v ngn np, trt t, hon m. Theo Maslow, cc nhu
cu ny cn phi c p ng, t thp n cao v cc nhu cu cao ch c th
t c khi cc nhu cu c bn bn di c p ng.
3. Cc yu t nh hng n sc kho bnh tt
Sc kho l sn phm tng hp ca nhiu yu t, khng ch l ca ngnh
Y m l ca cc ngnh kinh t, vn ha, x hi, v.v v l vic ca bn thn mi
ngi trong cng ng. Cc yu t nh hng n sc kho bao gm:
3.1. Yu t sinh hc

Di truyn bm sinh.
46

 Qu trnh trng thnh gi nua.

Nhng thay i sinh l do tc ng ca ngoi cnh.
3.2. Yu t mi trng

Tc ng vt l do ngoi cnh m c nhn y sng.

Tc ng tm l.
Cc c ch thch nghi hin c.
3.3. Li sng (phong cch sng): li sng la chn hoc sn c ca c
nhn nh

Cng n vic lm, ngh nghip, lng tin.

Sinh hot.
Tiu th.
Nhn ri, gii tr.

3.4. H thng chm sc sc kho

Kh nng sn c ca s chm sc (availability).

Kh nng n c (accessibility).
Kh nng s dng (utilization).
4. Cc phng php gi gn sc kho
Sc kho l vn qu nht ca con ngi. Nhng khi ta c sc kho, do tr
tui, lun khe mnh, ta c tng l iu rt t nhin do ta khng thy
qu sc kho, i khi khng bit gi gn m cn hy hoi n bng nhng thi
xu hay hnh ng ngu xun.
Sc kho rt cn cho hnh phc v thnh cng. Cho nn cn gio dc cho
mi ngi bit nhng phng php gi gn sc kho.
Mt trong nhng phng php gi gn sc kho l v sinh mi trng
gia nh, nh , ni lm vic.
4.1. n v hp v sinh: cho tng c nhn, gia nh v x hi
4.1.1. C nhn

n thc n hp v sinh v iu .
n nhng thc n sang trng v cu k hoc n nhiu qu thng c hi
cho sc kho.

Lun th ht khng kh trong lnh, sch thong ngoi thin nhin.

Vn ng va sc hng ngy, tp th dc u n mi ngy, gii tr bng
i b, bi li, v.v

47

 Ng ngh va , khng nn thc khuya, gii tr c hi cho sc kho.

Lun suy ngh v lm vic lng thin.
Trnh thi xu nh ch chn, nghin ngp, chi bi s dn hy hoi th
xc v tinh thn.

Gi v sinh rng ming, thn th, tc.

Khng dng chung dng c nhn nh lc, bn chi nh rng, khn
lau tay.

o qun lun sch s.

4.1.2. Gia nh

Nh phi thong kh, sng sa hp v sinh.

Cn to bu khng kh ha thun trong gia nh.
4.1.3. X hi

C nhn l thnh vin ca gia nh v cng l thnh vin ca x hi.

C nhn khe mnh s xy dng mt cng ng khe mnh, ngc li
bnh tt ca c nhn cng s nh hng n nhng thnh vin khc
trong cng ng.

C nhn c nhim v ng gp cho cng ng cng c chng trnh hot

ng nhm bo v sc kho c nhn v gip cho x hi pht trin.
4.2. Khm sc kho c nhn thng xuyn (i hc, i lm) nh k, khi
c triu chng bt thng
4.2.1. Mc ch

Sm pht hin du chng bnh tt.

Phng nga bnh (chng nga).
Hoc cha tr kp thi lc bnh mi pht.
4.2.2. Phng thc khm
a. Tng phn:

Tai, mi, hng.

Th phn, nc tiu, mu.
Chp hnh phi.
b. Ton din:

o chiu cao, cn nng.

o lng ngc.
Huyt p, mch.
48

 B xng, bp tht.
Cht nhy m h.
Thc hin tim chng theo lch.
5. V sinh nh ca

Nh ca l ni t hp, ngh ngi ca gia nh sau mt ngy mt nhc,

bn rn vi vic hc, vic lm bn ngoi.

Nh c nh ca m ta c ni n chn an lnh, trnh c ma nng,

gi sng.

Trong 1 ngy 24 gi, chng ta c gm 2/3 thi gian chung sng di mi

nh, do nu khng hp v sinh s nh hng khng tt n sc kho,
c khi cng sinh bnh.
6. iu kin nh hp v sinh

Nn nh cao ro.
Thong kh v nh sng.
Tin nghi vt cht.
Nn nh cao ro, trnh s m thp, ly li, ngp lt lm tr ngi cho s
i li.

Nh c nhiu ca s, ca ra vo thng thong, nh sng mt tri chiu

ri thng xuyn, trnh c s ti tm v m t.

Nh khng c mi hi do ngi v vt tit ra (hi th, cht bi tit).

Lun lau chi sch s khng bi bm v vi trng.
Bp phi t ni cao ro sng sa, dng vt liu kh chy v xa
nhng vt d bt la, lau chi hng ngy. C ng thng khi.

Nh tm: rng v c ng thot nc thi.

Cu tiu: hp v sinh.
Ch ngh ngi: rng ri, sng sa, thong mt.
7. Cch gi gn nh hp v sinh

Rc: nh phi c thng cha rc, c np y kn trnh mi hi v rui

nhng, chut khng vo c. Rc c mi ngy.

Nc: nc thi do nu n, tm git nn c cng rnh lu thng, trnh

ng hi hm, rui mui khng c ni trng v gy bnh.

Bi bm: nh nn lun qut dn thng xuyn, khng mng nhn

ging v bm bi.

49

 Dng c by bin: dng c bn gh c by bin gn gng, th t, c

qut dn lau chi hng ngy. Khng nn by bin qu nhiu, kh qut dn.

CC CHNG TRNH NNG CAO SC KHO

1. Kim tra

Ni dung - Phng thc

Sc kho
nh k

Hng nm - Mi thng
C nhn
Tp th

Khi c triu chng bt

thng
Theo di

Tng trng - Pht trin (biu )

T thm khm

V, tinh hon
o huyt p
o ng huyt (my)

2. Phng nga - An ton

S cu

5 k thut s cu c bn: c quan, trng hc

Tim chng

Lch tim chng 1 - 5 tui

Ex (pht)
Cn lm sng

Dch m o
Nh nh

D phng tai nn

i nn (m) bo him
Lp hc d phng tai nn tr em, s dng thuc

Dinh dng

Tr em: chng tr bo ph - suy dinh dng

Chng bo ph ngi ln.
CLB dinh dng.

3. Qun l bnh
Ma ty
Tm thn

Gio dc truyn thng

i tho ng

Cu lc b

Bnh HA

Hi ngh - Workshop

Bnh lao phi

Bnh ngi cao tui - ln
tui
4. Nng cao sc kho
Th dc th thao

50

Trong hc ng (chng trnh hc)

CLB:+ Thanh thiu nin

+ Ph n
+ Dng sinh
Hi thao
Dinh dng

n , ng
n king theo nhu cu, theo bnh l

8. Xu hng trong tng lai

8.1. Trit p dng 4 nguyn tc nng cao sc kho
8.1.1. Trch nhim v bn thn

L cha kha t kt qu nng cao sc khe.

T mnh xc nh li sng th no nng cao sc khe.
Trnh cc yu t lin quan nguy hi sc khe (mi trng xung quanh).
Trnh nhng hnh vi c nguy c cao nh ht thuc l, lm dng ru, n
qu nhiu v ba bi v nhng thi quen khng lnh mnh khc.

Pht trin nhng thi quen nng cao sc khe nh tp luyn th dc, th
thao, n ung, ngh ngi u n, an ton lao ng.
8.1.2. Qung b dinh dng

Trng by sch v, p phch tuyn truyn.

Cc bi vit trong tp ch: ch n bnh thng, thc phm t nhin.
Ch n bnh l, iu tr.

Cch bo qun thc phm.

Cch kim sot lng gi nhu cu dinh dng.
8.1.3. Ch ng stress

Ch ng stress trnh nhng vn ng lm hi sc kho: suy kit c th,

d nhim trng; a n bnh tm thn phn li sn xut.

Cn c cc thng tin v ch ng stress: th gin, cch bin i stress.

phng stress.
8.1.4. Th dc

Th dc u n ci thin chc nng tun hon v chc nng phi, lm

gim cholesterol v t trng lipoprotein. Gim cn v tiu hao nng
lng, lm bin i thoi ha nh chng long xng v ci thin tnh
n hi c bp.

Chng trnh th dc phi c a vo k hoch thch hp cho mi c

nhn v tui tc.

51

8.2. Cc chnh sch, ch trong nh nc v cc dch v trong x hi

Cc chnh sch v bo him: bo him y t, bo him nhn th, bo him

lao ng, bo him tai nn x hi.

Cc chng trnh nng cao sc kho c trng l cho tr em v ngi ln

tui - sc kho ph n v sinh sn.

Chng trnh nng cao sc kho trong sut cuc i.

8.2.1. Tui nh

Thc y cc thi quen sc khe tch cc ca tr em t lc cn nh nh

vn tr, mu gio, v la tui i hc.

Trnh cc thi quen tiu cc tui trng thnh nh: s dng thuc l,
ru, tnh dc ba bi.
8.2.2. ngi trng thnh v ngi ln

Nng cao sc kho cho thanh nin v trung nin.

Hn ch cn nng v hn ch stress.
Cc chng trnh kim tra pht hin K, HA, i tng v bnh x hi.
K hoch ha gia nh v sc khe sinh sn.
Chng trnh nng cao sc kho cho ngi v hu.

8.2.3. ngi cao tui

Trn 65 tui: bnh mn tnh, bnh tim mch, bnh ri lon tm thn.
Cc suy gim cc chc nng: sinh l, c quan.

Gip h s dng thi gian nhn ri.

Cc kin thc cho con ci bo v an ton cho cha m.
Cc CLB ngi ln tui.
Cc ch thch nghi m bo i sng cho nhng ngi v hu.

9. Kt lun
Sc kho c nhn c lin quan n gia nh, cng ng. Tt c mi ngi
u c bn phn gi gn sc kho pht huy mi kh nng v th cht v tinh
thn cho bn thn v x hi.
C nhn c sc kho s gim nhiu bnh tt nhng cn phi nhc nh
ngi trong gia nh cng bo v sc kho. V bnh tt lm tn km ngn qu
gia nh, m cn gy bnh cho ngi chung quanh.
i vi x hi, nu tt c mi ngi trong x hi u bit bo v sc khe,
trnh khi bnh tt s gim chi ph cho quc gia cho vic iu tr, chm sc, do

52

 kinh t c ci thin v sc kho ca con ngi lao ng s lm tng sn

lng ca x hi.

CU HI LNG GI
Tr li ngn cc cu hi:
1. Nu cc yu t nh hng n sc kho v bnh tt.
2. M t cc phng php gi gn sc kho.
3. Nu cc iu kin v nh cho hp v sinh.
4. K cc chng trnh nng cao sc kho.
5. Nu 4 nguyn tc nng cao sc kho.
6. Chng trnh nng cao sc kho trong sut cuc i.

53

Chng II

PHT TRIN THC HNH IU DNG

Bi 6

QUY TRNH IU DNG

Mc tiu
1. Nu c ngha ca quy trnh chm sc iu dng.
2. M t y cc bc ca quy trnh chm sc iu dng.
3. p dng quy trnh iu dng chm sc trong cng tc chm sc ngi bnh v
hng dn nhn vin iu dng thc hin.
4. ng dng c cch ghi phiu theo di chm sc.

Mt trong nhng chc nng iu dng l thc hnh chm sc ngi bnh
v chc nng ca ngi qun l iu dng trong c chc nng qun l
chuyn mn. Quy trnh chm sc bao gm cc bc m ngi iu dng khi
chm sc ngi bnh cn phi tri qua hng ti kt qu mong mun. i
tng chm sc ca iu dng l ngi bnh, l con ngi, do khi chm sc
iu tr chng ta cn phi c nhng quyt on tht chnh xc, mi hnh vi
thc hin trn ngi bnh cn phi c cn nhc, vic lm no cn u tin lm
trc, vic no thc hin sau. Mun thc hin quy trnh chm sc c hiu qu
ngi iu dng cn thng sut cc bc tin hnh v phi c nhng kin thc
khoa hc c s nh Sinh l hc, Tm l hc, Dc l hc, Bnh hc v.v.. ln kin
thc chuyn mn iu dng c trang b trong qu trnh o to v nhng
kinh nghim tch ly trong qu trnh chm sc thc t trn ngi bnh.
1. Khi nim v quy trnh chm sc
1.1. nh ngha quy trnh
Quy trnh l mt vng trn khp kn, bao gm nhiu bc phi tri qua
nhm t c mc tiu ra.
1.2. nh ngha quy trnh chm sc
L mt quy trnh bao gm nhiu bc m ngi iu dng phi tri qua
gm hng lot cc hat ng theo mt k hach c nh trc hng
n kt qu chm sc ngi bnh m mnh mong mun.

54

1.3. Ngun gc ca quy trnh chm sc

Quy trnh chm sc c pht trin t Hc thuyt Khoa hc gii quyt vn
. Hc thuyt ny c cc nh nghin cu khoa hc khm ph ra nhm to
s an ton v hiu qu ca vic chm sc v iu tr cho ngi bnh. Gii quyt
vn c tin hnh 7 bc:
1. Xc nh vn .
2. Thu thp cc thng tin lin quan.
3. t gi nh cch gii quyt.
4. ngh k hoch hnh ng.
5. Thc nghim v kho st kt qu.
6. Rt ra kt lun c ngha.
7. nh gi cch gii quyt v ti thm nh.
Qua nghin cu cc bc ca phng php khoa hc gii quyt vn , cc
nh nghin cu nhn ra rng nu thc hin vo vic chm sc ngi bnh vn
cha han chnh v phc tp m cn kt hp thm nhng s sng to bao gm:

Kin thc: phn tch s vic, xem mc nguy c, thi gian cn gii quyt.
S nhy bn: pht hin kp thi cc vn ang xy ra, hoc c nguy c
s xy ra.

S thch nghi: cc phng tin hin ti c ti n v, nn s dng th no

t hiu qu. Ngi c s dng c thch nghi vi cch gii quyt
vn hay khng?

Kinh nghim gii quyt cc vn : kinh nghm s gip vic gii

quyt nhanh chng, hiu qu hn. Kinh nghim pht xut t qu trnh
thc hnh thng xuyn.

Quy trnh chm sc: qua qu trnh t gii quyt vn , kt hp s sng

to trong ngh nghip, cc nh iu dng hc nghin cu quy trnh
chm sc. T khoa hc gii quyt vn , iu dng xc nh nhng vn
kh khn ca ngi bnh v cung cp mt cu trc dch v chm sc,
da vo mc tiu v hng ti hiu qu cui cng.
2. ngha v mc ch Qui trnh iu dng
L nhng bc m ngi iu dng phi tri qua t c mc tiu
chm sc ngi bnh.

Khng b st cng vic chm sc ngi bnh.

Vic chm sc c thc hin lin tc.
C kinh nghim ci tin nng cao kin thc v nghip v.
Gip ngi iu dng c trch nhim, thc c vic mnh lm.

55

 L thng tin v bnh nhn gia cc iu dng, cc nhn vin.

Gip vic qun l iu dng c tt, iu dng trng nh gi c
trnh , kh nng ca nhn vin mnh.

Quy trch nhim cho ngi iu dng.

Qua ti liu ny c th thng k cng tc nghin cu khoa iu dng.
Trong vn o to, k hoch chm sc gip cho hng dn cng tc
chm sc bnh hay truyn t kinh nghim lm sng gii quyt tnh
hung trong chm sc.

i vi bnh nhn khi c k hoch chm sc hon chnh h yn tm tin

tng trong vn chm sc v y l cng vic mang tnh cht khoa hc.
3. Quy trnh chm sc iu Dng
Trong cng tc chm sc iu dng nc ta, theo T chc Y t th gii
(WHO) xc nh v chc nng nhim v ca iu dng cc nc pht trin gm
3 chc nng: chc nng ch ng, chc nng ph thuc v chc nng phi hp.
Quy trnh chm sc Vit Nam ta tin hnh 4 bc, l:

Nhn nh.
Lp k hoch chm sc.
Thc hin chm sc.
Lng gi cng tc chm sc.
Bc 1. Nhn nh

Thu thp thng tin

Phn tch
Chn on iu dng
Bc 2.
Lp k hoch iu dng

Bc 4. nh gi
Trong lc chm sc
V sau khi chm sc

Xc nh u tin
Vn chm sc
p ng mc tiu

Bc 3.
Thc hin k hoch iu dng

Hnh ng theo k hoch ra

Ghi chp s p ng

Hnh 6.1: S quy trnh iu dng

56

3.1. Bc 1. Nhn nh ngi bnh

Thu thp mi thng tin v ngi bnh. Cn tip xc trc tip vi ngi
bnh, nu cn c th tip xc vi gia nh ngi bnh.
Nhn nh ngi bnh l mt quy trnh gm:

Khai thc tin s.

Cc kt qu khm thc th.
Ghi nhn cc du hiu sinh tn, cn nng.
H s iu tr.
Cc kt qu xt nghim cn lm sng ca ngi bnh.
Nhng d liu ch quan hoc khch quan:
D liu ch quan do ngi bnh thng bo.
D liu khch quan do ngi iu dng xem xt, nhn nh qua s
quan st tip xc ngi bnh.

3.1.1. Khai thc tin s

Phng vn ngi bnh hoc thn nhn trong gia nh.

Nn dng cu hi ng ngi bnh cung cp thng tin y hn.
Hng dn ngi bnh khai nhng thng tin c gi tr v lin quan n
bnh ca h.

Cc yu cu trong tin s:
+ Xc nh c bnh hoc c lin quan n sc khe.
+ Nu ln c din tin ca bnh.
+ Nu c tin s c nhn ngi bnh, gia nh ngi bnh v cc quan
h x hi nu c.
+ Xc nhn vn sc khe, nn dng cc cu hi c ni dung nh sau:

Khi u lc no?
Thi gian bao lu?
V tr ni bnh?
Mc nghim trng: s lng, tnh cht cc triu chng?
Yu t lm tng gim triu chng?
iu tr ni? Ngoi khoa trc y?

3.1.2. Khm cc h thng ca c th

3.1.2.1. Chun b ngi bnh trc khi khm

Gii thch cho h bit.

57

Gip ngi bnh trc khi khm.

m bo h c thoi mi.
Che kn cc ni khi b qun o h ra bng drap (vi tri) p.
Lun gii thch cho h hiu iu mnh s lm trong qu trnh khm cho
ngi bnh.

Sp xp dng c thun tin.

3.1.2.2. Cc k thut thm khm

Quan st ngi bnh: tng th tnh trng ngi bnh, tri thc ngi
bnh, cc bin chng lm sng ni ngi bnh.

Khi quan st cn bao qut v kt hp lc khm, cn khch quan v

khng nn v on.

nh gi bng s thm khm:

+ Bng nhng dng c khm thc th
+ ng nghe: nghe ting tim, nghe phi
+ My o huyt p: cn s dng cng vi ng nghe.
+ n soi, ng soi khm bn trong cc xoang.
+ Dng cc ng quan khm.
V d:

Nhn: bit c tng qut tnh trng ngi bnh, nhn cc du hiu bt
thng trn da, nim mc, tnh trng v sinh, cc vn kh khn ca
ngi bnh.

Nghe: nghe ting tim, ting phi.

S: cm gic nhit da. S n hi ca da cc mc cng, mm
cc v tr.

Ngi: mi vi sinh vt trong nc tiu, trong phn v cc dch tit khc

hoc mi hi th.
3.1.2.3. Ghi chp cn thn khi pht hin cc vn bt thng
Ghi vo phiu theo di v chm sc. Khi ghi chp nn tn dng k nng.
3.1.2.4. Ghi h s lu. Phn ny ngi iu dng phi tn dng k nng
K nng giao tip.
K nng nghe.
K nng ra quyt nh (xem vn no cn x tr trc, cn sp xp th
t u tin trong quy trnh).

nh hng n tnh mng.

58

 Lm bnh nhn thy bt an.

Nhng vic c th ko di.
3.1.2.5. Yu cu

Phi c tnh tng qut, bao gm nhiu im khc nhau.

Phi khch quan.
c cp nht ha thng xuyn, ghi chp chnh xc.
3.1.2.6. Chn on iu dng
T ngun thu thp d kin, ngi iu dng phi thit lp cc chn on
iu dng. y l s nh gi v tnh trng sc khe ca ngi bnh hay l
kt qu ca vic nhn nh nh gi ca iu dng da trn cc phn thu
thp d kin. Ngi iu dng da vo chn on iu dng xy dng
hng can thip iu dng v thnh lp nn k hoch chm sc.
L nhng k hoch cn lm gii quyt nhng nhu cu ca bnh nhn
m iu dng nhn nh.
Phi lm t n gin trc (c hiu qu) sau mi lm n phc tp (nu
lm n gin khng hiu qu).
3.1.2.7. Yu cu v chn on iu dng
L mt cm t nu ln vn ca ngi bnh cn iu dng p ng.
Khi nu chn on iu dng cn lu :

Ngn gn, r rng

Chnh xc da trn d kin c tht.
Gm 2 v: Vn ca bnh nhn + nguyn nhn (nu bit)
3.1.2.8. Phn bit chn on iu dng v chn on iu tr
Chn on iu tr

Chn on iu dng

M t bnh

M t phn ng ca con ngi

Tn ti trong qu trnh bnh

Thay i trong qu trnh theo p ng ca con ngi

3.2. Bc 2. Lp k hoch chm sc

3.2.1. Xc nh mc tiu chm sc
Xc nh u tin: nhng vn no nh hng n kh nng sng cn ca
bnh nhn th a ln trn, hoc nu khng thc hin th li di chng cho
ngi bnh. Xc nh u tin da vo 14 yu cu c bn.
Xc nh vn trc mt: nhng vn xy ra trong hin ti, trong thi
gian ngn v cn c s can thip ngay.

59

Xc nh vn lu di: nhng vn c th xy ra trong hin ti v ko

di, hoc nhng vn c th xy ra bin chng.
3.2.2 Mc tiu chm sc
Yu cu:

Mc tiu t ra c hng t c khi gii quyt vn ca bnh

nhn.

Mc tiu m ngi bnh cn t.

Nn vit ngn gn, t ng r rng v c tiu chun t c th cng
tt.

Phi gn vi chn on iu dng.

Nu c th nn n nh thi gian t c mc tiu th cng c th hn.
Kt qu lin quan n bnh nhn, khng phi l hnh ng ca iu
dng.
3.2.3. Lp k hoch
Cc k hoch lp ra nn i t cc vic chm sc n gin n phc tp,
nhng d tr trn bnh nhn t c k hoch chm sc.
3.3. Bc 3. Thc hin chm sc

Cc k hoch nn c kh nng thc thi

K hoch trc mt theo cc vn u tin t c xc nh.
K hoch gii quyt cc vn trc mt lm ngay.
K hoch u tin cng phi ra.
Vic phi lm t k hoch t ra, lm n khi no c kt qu ch khng
lm ht k hoch.

3.4. Bc 4. nh gi

C tiu chun nh gi tng vn (da vo mc tiu), khng c ni

chung chung v da vo hi bnh nhn.

nh gi xem vic chm sc mc no kt thc cng vic, hoc b

sung hoc thay i.

Phi nh gi kt qu, ghi tnh trng hin ti, cc s liu.

Lng gi trong khi thc hin, sau khi thc hin v ti thm nh li.
Ch : khi nhn nh thm khm bnh nhn v nh gi sau khi chm
sc th phi ghi r s liu tnh trng bnh nhn so snh v nh gi vic
thc hin cho bnh nhn. v d: st bao nhiu .
Yu cu ca phiu ghi chm sc:

60

Phi s dng t chung nht (c ln hiu c), d hiu.

Phi c th.
Phi thc t.
Phi c nhiu ngi tham gia k c bnh nhn.

CU HI LNG GI
Tr li ngn cc cu hi
1. Nu ngha ca quy trnh chm sc
2. M t cc bc ca quy trnh chm sc
Thc hnh
3. Thc hin cc k nng thm khm vi bn hc

Phng vn tin s
S dng ng quan thm khm
4. S dng phiu chm sc ghi chp.

Chn cu tr li ng nht
5. Ngun gc ca quy trnh chm sc
A. Hc thuyt chm sc ngi bnh.

D. Hc thuyt nghin cu khoa hc.

B. Hc thuyt qu trnh nhn nh.

E. Tt c cc hc thuyt trn.

C. Hc thuyt khoa hc gii quyt vn .

6. p dng phng php gii quyt vn vo vic chm sc ngi bnh cn
kt hp thm:
A. S nhy bn.

D. Tt c ng.

B. S thch nghi.

E. Tt c sai.

C. Kinh nghim gii quyt vn .

7. ngha quy trnh chm sc vi ngi bnh
A. Gip iu dng c thc, trch nhim vic chm sc.
B. L thng tin v ngi bnh gia cc nhn vin y t.
C. Vic chm sc c thc hin lin tc.
D. Ngi bnh yn tm, tin tng vo vic chm sc.

61

E. Tt c cc cu trn.
8. Quy trnh chm sc bao gm cc bc:
A. Nhn nh.

D. Lng gi cng tc chm sc.

B. Lp k hoch chm sc.

E. Tt c cc bc trn.

C. Thc hin chm sc.

9. Th t ca cc bc trong quy trnh chm sc
A. Thu thp, xp u tin, chn on iu dng, lp k hoch, thc hin,
lng gi.
B. Thu thp, lp k hoch, chn on, lng gi, thc hin.
C. Thu thp, chn on iu dng, lp k hoch, thc hin, lng gi.
D. Chn on iu dng, thc hin, lng gi, lp k hoch, nhn nh.
E. Phn tch d kin, lp k hoch, lm th, lng gi.
10. Yu cu ca s quy trnh chm sc, bao gm:
A. ng ni dung cc bc.

D. A, B ng.

B. Th t cc bc khng c thay i.

E. A, B, C ng.

C. Cc bc c phn chng ln nhau.

11. Nhn nh trong quy trnh chm sc l:
A. Thu thp thng tin, xp th t u tin, phn tch
B. Thu thp tt c thng tin ngi bnh, phn tch, chn on iu dng.
C. Xem chn on bnh, thu thp thng tin, chn on iu dng.
D. c h s, phn tch vn , chn on iu dng.
E. Hi ngi bnh, phn tch vn , chn on iu dng.
12. Khi lp k hoch chm sc cn phi:
A. Phn tch vn , xp th t u tin, phn tch
B. Thu thp, phn tch, lp k hoch
C. Xp u tin vn , vit mc tiu, lp k hoch
D. Nhn nh, lp k hoch, thc hin
E. Chn on iu dng, mc tiu, lp k hoch

p n: 5.E, 6.D, 7.E, 8.E, 9.C, 10.E, 11.B, 12.C

62

Bi 7

THM KHM TH CHT

Mc tiu
1. K cc quy trnh nh gi th cht ca tr em v ngi ln.
2. Nu cc yu cu nhn nh sc khe.
3. Lit k v m t cc vn sc khe bnh thng v pht hin cc vn bt
thng.

4. Nu p dng vic thm khm th cht trong quy trnh iu dng.

1. Nhn nh sc khe ca tr em
1.1. Tin s
Khi thu thp thng tin v tin s tr em, cn lu :

Giao tip khuyn khch cha m ca tr tham gia tch cc.

Ch lng nghe, khuyn khch cha m tr ni chuyn.

Khng ch trch c nhn.

To ra mt mi trng giao tip thoi mi.
Dnh thi gian cha m tr tham gia trao i cung cp y
thng tin.
C ch thch hp.
Duy tr tip xc bng mt th hin s quan tm.
Cu hi thch hp.

1.2. Bnh s sc khe

Thng tin tng qut: tm tt v tnh trng n ung ca tr, s tng v
gim cn.
Thng tin chung: s ngi trong gia nh, tui, trnh vn ha ca cha
v m tr.
Vn lin quan n sc khe:

L do n c s y t iu tr
63

 Trc khi m tr lm g, chi hoc n ung u?

Tr bt u m t khi no?
+ C cc du hiu v triu chng g?
+ Trc khi tr b m tr ang lm g?
+ Tr m trong thi gian bao lu?
+ V tr au u? Hoc au ch no?
+ C dng thuc g cho tr khng?
+ Cc du hiu v triu chng no khc khng?
+ Cc triu chng lin quan cc du hiu.
Du hiu l kt qu khch quan m ngi iu dng c th nhn thy
hoc o lng, cm thy.

Tim chng v nhng bnh tr mc t trc.

Bnh trc y c th lin quan ti bnh hin ti.
Cc bnh mn tnh.
Nhng ln nhp vin trc y.
D ng.
1.3. Thm khm thc th
1.3.1. Nhn

Quan st xc nh tnh trng sc khe ca tr.

Quan st t u n chn: kch thc, hnh th ca u, tnh trng da,
mt, nt mt, ngc, bng, tay, chn v bn chn.

Du hiu v s suy nhc v tinh thn.

1.3.2. S

nh gi nhit , tnh trng da nim, tnh trng mch.

Tnh nhy cm/au cc vng b tn thng.
Tnh trng xng khp, kch thc, hnh dng, n hi.
S chuyn ng cc b phn, cu trc ca c th.

1.3.3. G

G nh v dt khot trn mi b phn ca c th.

Xc nh v tr, kch thc, dy ca c quan.
Xc nh nu c khng kh hoc dch trong cc khoang ca c th.
64

1.3.4. Nghe
Nghe nhng m trong cc b phn ca c th nh: phi, tim, mch mu v
bng.
2. Nhn nh sc kho ngi ln
2.1. Lng gi th cht
Trc tip t mt c th tm nhng vn bnh thng hoc bt thng
ca ngi c kt lun gi tr v sc kho ca c th .
Tm kim thng tin lin quan v c th qua cc ngun d liu trung gian nh

T cc thnh vin trong gia nh.

T h s sc khe c nhn.
Nhn xt ca cc cn b y t.
Nhn nh th cht c trng tm hng ti mc tiu c xc nh.

2.2. Tin s sc khe

2.2.1. Nhng im lu khi phng vn

Cn thit lp mt mi quan h tin cy gia iu dng v ngi bnh.

Cc cu hi cn c cu trc mch lc.
Cu hi ng c s dng thu nhn cc thng tin c bn.
Cu hi ng c s dng thu nhn cc thng tin m t v vn sc
khe, thng tin chi tit v tin s bnh.

2.2.2. Hng dn khai thc tin s

To cho ngi bnh nhiu c hi ni, khng b ngt li.

Khng dng nhng cu hi hng ti s thin lch hoc dn dt.
Trnh cc cu hi m nhng cu hi c p li c hoc khng.
m bo gi kn cc thng tin.
Phn tch k lng kt qu thu thp c.

2.2.3. Cc thnh phn tin s sc khe

Cn c mt biu mu chnh trong vic thu thp d liu sc kho:

Xc nh bnh hoc cc vn sc kho chnh.

Nm c tin s bnh.
Nm c tin s v gia nh v cc quan h x hi nu c.
Nm c thng tin v mi du hiu v triu chng lin quan n vn
sc kho.

65

2.2.4. Xc nh 7 vn lin quan n sc kho

Khi u: vn sc kho bt u t khi no? L do n c s y t.

Thi gian: vn c thc t bao lu?
V tr: vn sc kho ni no?
Mc nghim trng hoc s lng ca triu chng.
Yu t lm tng.
Yu t lm gim.
iu tr trc y?

2.2.5. Tin s bnh trc y: nhng yu t c bn ca tin s bnh bao gm:

D tt bm sinh.
D ng vi thuc hoc thc n.
Thuc ang s dng.
Chng nga khi cn nh v m au.
Cc bnh mn tnh.
Tin s sn khoa (nu l ph n).
Phu thut hoc tai nn trc y.
Trc khi nhp vin.
Cc vn sc kho trc y.

2.2.6. Tin s gia nh: bao gm cc bnh l m ngi thn trong gia nh
mc phi, nhng bnh l c yu t di truyn hay yu t nguy c.
2.3. Dng c khm
ng nghe dng nghe cc m. Mng nghe phng c th nghe c c
ting tim v ting phi.
My o huyt p c s dng cng vi ng nghe o huyt p.
n soi: khm tai, mi, hng.
Cn ngi ln: cn.
Thc dy: o v so snh.
Bng gn, ghim, nc hoa, mui, ng : nh gi cc cm gic.
Gng tay: gim nguy c ly nhim khi chm vo vng khm c nguy c
dnh cht tit hoc mu.
Cht trn: khm nhng v tr cn a vo su trong c th nh khm trc
trng hu mn.

66

Que li: dng khm trong xoang ming.

ng h c kim dy: m mch, nhp th, nhu ng rut
m thoa: nh gi cm su do m thanh truyn qua xng.
Ba phn x: nh gi phn x gn xng.
2.4. Quy trnh khm th cht
2.4.1. Nhn
Nhn lun din ra trc khi s, g v nghe.
Quan st t khi ngi bnh i vo phng khm, hoc tin hnh nhn t
pha trc n sau lng v t u n chn.
Quan st s cn xng ca cc b phn ca c th.
Quan st tnh trng da, nim, s h hp
Quan st nhng du hiu bt thng trn c th, nhng vng da i mu,
l lot.
Mc ch ca nhn: tnh trng sc khe tng qut.
2.4.2. S
S dng cc u ngn tay s nn mt cch nh nhng hay s su vi c
bn tay lng gi:

Nhit .
m.
Phn ng vi au khi ng chm.
Cm gic mch p.
S rung.
Tn thng chung.

S su, s dng mt hoc c hai bn tay v cc ngn tay dui thng

nhn nh cc b phn trong khoang bng, cc khi bt thng nm su
bn trong.
Xc nh v tr nhng pht hin bt thng, cm nhn rn chc, di ng,
kch thc v au.
2.4.3. G
G pht sinh ra cc m thanh khm ph, xc nh v tr, tnh c hay
rng hay cha kh ca cc t chc nm di ni g.
G cng c s dng xc nh nu c khi u.
Phn ng vi au ca c th.

67

m g:

m vang: m cao, ging nh ting trng. m ny thng nghe thy khi

g trn vng d dy, phi.

m c: m cao. Ging nh m thch, m ny thng nghe thy khi g

ln vng gan, lch.

m cao: ting trm. m ny thng nghe c khi g ln cc khi u.

Tng cng hng: m to thng nghe c khi g ln vng phi c trn
kh.
2.4.4. Nghe
Nghe cc m do cc c quan v cu trc trong c th pht ra: nghe ting r
ro ph nang, nghe nhu ng rut, ting thi do dng mu chy qua ch hp.
2.5. Chun b ngi bnh trc khi khm thc th
Gii thch mc ch khm thc th.
B tr ni khm kn o.
Phng khm thong kh, nhit thch hp, khng nng hoc lnh qu.
nh sng trong phng khm phi va , cn c nh sng hi t d
nhn nhng di ng bt thng trn c th hoc cc c quan trong su.
m bo cho ngi bnh c thoi mi, tin nghi.
Yu cu ngi bnh ci b qun o ngoi, bc l v tr cn khm.
Dng mn hoc vi tri che ph ln ngi bnh, nhng v tr khng
cn khm.
Lun gii thch cho ngi bnh bit bn ang khm g v thng tin vi
ngi bnh trong sut qu trnh khm.
Chun b dng c thm khm y .
2.6. Thm khm thc th
Ra tay trc khi khm thc th cho ngi bnh.
Khm theo trnh t trnh b st.
p dng quy trnh thm khm: nhn -> s -> g -> nghe, ch ring thm
khm vng bng th theo trnh t : Nhn -> nghe -> g -> s.
Lun ngi hoc ng bn phi ca ngi bnh khi thm khm.
Ghi nhn nhng du hiu bt thng ch khng c chn an bnh.
2.6.1. Da
* Nhn:

68

 Khi u bng vic quan st ton b vng da.

Cn ch sc t v mu sc ca da, cng nh cc vt chm, so, vt
bm, tm v cc nt tn thng.

V tr? b ca vt tn thng? Dch tit hay kh?

Cn quan st t pha trc ra sau.
* S:

Kim tra nhit , m, cng v n hi ca da.

Dng u ngn tay s vao nhn nh s m v nhn hay li lm ca
da.

Nt tn thng trn da, cn s nn vin xung quanh cc nt tn thng

xem c ni ln hay phng hay lm so vi mt da.

Nhn nh cm gic sau khi s, hay mt cm gic.

2.6.2. Tc v da u
Quan st kch thc v hnh dng ca u
Cc tn thng hoc u li trn da u.
Kim tra da u pht hin bt thng.
Nhn nh v nhng kt qu bt thng nu c.
Nhn nh tnh trng tc: nhm tc gia tay ci v ngn tay tr quan
st, nh gi tnh trng tc: kh, mt, d gy?
Phn b ca tc: hi? Rng tc?
C rng tc th cn m t kiu rng tc.
Du hiu bt thng ca tc.
2.6.3. Vng c v tuyn gip
Nhn nh da ni vng c.
Nhn nh tnh trng hch vng
c, xc nh xem c hch ni c hay
khng, nu c th hch v tr no? Di
ng? Nng hay su? au hay khng? C
tit dch?
Sng cc hch bch huyt l c biu
hin nhim khun.
S nn nh ga kch thc, hnh
dng, cm gic nhy cm vi au v di
ng ca cc hch bch huyt.

Hnh7.1. Khm tc v da u

69

nh gi tuyn gip: nhn xem tuyn gip c to hay khng?

Cho ngi bnh ung nc nhn xem sn gip di ng nh th no? Tuyn
gip c to hay khng, to mt thy hoc c hai thy.
ng pha sau ca ngi c khm, u ngi bnh hi h thp cm
xung di, dng u ngn tay tr v ngn gia s nn hai bn tuyn gip
nh gi kch thc.
Dng tay phi s nn thy phi trong khi bo ngi nut, s nn
thy bn tri ging nh qui trnh nu trn, xc nh ca tuyn gip.
Dng ng nghe tm ting thi bt thng tuyn gip: nu c c th do
tuyn gip gy chn p ng mch c to m thanh bt thng vng ny.

Hnh 7.2. Khm tuyn gip

2.6.4. Mt
2.6.4.1. Hi tin s bnh v mt ngi bnh
ng/b b vn ny t bao gi?
Bnh bt u xut hin khi no?
ng/b c b tn thng mt trc y khng?
Bnh xut hin nh th no?
ng/b c thy nga mt khng?
C sng n khng?
ng/b dng thuc hoc x l g iu tr bnh?
2.6.4.2. Khm mt
Nhn hai mt, mi mt, hnh dng ca lng my, v tr, tnh i xng v
chuyn ng ca mt.
Cn nh gi mu sc v kt cu ca mi mt trn v mi mt di.
Ko mi mt di xung pha di kim tra mng tip hp.

70

Ch mu sc v cc du hiu bt thng
trn cng mc v gic mc.
Khm mng mt, hnh dng, mu sc, sc
t mng mt.
Khm ng t dng n chiu vo mt
o kch thc, hnh dng, p ng vi nh sng
ca ng t
Kim tra th lc: nhn xa dng bng
Swellen chart bng xa cch mt ngi bnh
6 mt nh gi cn, xem ngi bnh c
th c n hng th my trong bng th lc.
Nu ngi bnh c c n hng cui cng
th dng bng nhn gn cch xa mt 15 cm
n 20cm nh gi vin ca mt.

Hnh 7.3. Bng o th lc

2.6.5. Khm tai

2.6.5.1. Hi tin s bnh v tai ca ngi bnh

ng/b b vn ny t bao gi?

Quan st kch thc tai, s cc cu trc bn ngoi.

Bnh bt u xut hin khi no?

ng/b c b tn thng tai trc y khng?
Bnh xut hin nh th no?
ng/b c thy nga hay c dch tai khng?
C sng n khng? C tai ? Thnh lc c gim khng?

ng/b dng thuc hoc x l g iu tr bnh?

2.6.5.2. Khm tai
S dng n soi tai hoc n ri kim tra ng tai ngoi.
Xem ng tai trong bng n soi bng canuyn.
Quan st k mng nh, cc mc ca xng, bng sng trn mng nh.
Nu ngi bnh b gim thnh lc, cn hi thm:

Thnh lc c gim t ngt khng?

ng/b hin ti hoc trc c thy au tai khng?
ng/b c tin s vim tai khng?
ng/b c dng thuc iu tr khng? Nu c gm nhng thuc g?
Gn y ng/b c b nh hng bi nhng ting n ln khng?

71

 Ni thm mt bn tai, cch tai 30 cm v yu cu ngi bnh lp li, so

snh c hai bn tai xem s cn xng v kh nng thnh lc ca ngi
bnh.

Dng nghim php Rinner Test v Wesber test nh gi s dn

truyn m thanh trong xng.

Hnh 7.4. Khm thnh lc

2.6.6. Khm mi
2.6.6.1. Hi tin s bnh v mi ca ngi bnh

ng/b b vn ny t bao gi?

Bnh bt u xut hin khi no?
ng/b c b tn thng mi trc y khng?
Bnh xut hin nh th no?
ng/b c thy nga v chy nc mi khng?
C sng n khng? C cm thy kh th? C
chy dch hay mu mi?

ng/b dng thuc hoc x l g

iu tr bnh?
2.6.6.2. Khm mi

Quan st tn thng, chy mu hoc mi

mt cn i. S thng sut ca mi.

Kim tra tng l mi mt xem c polip, vo

vch ngn, hoc tng tit dch khng?

Hnh 7.5. Khm mi

Dng m vt qua l mi khm mi trong

nh gi s xung huyt? vo vch ngn?..
2.6.7. Khm ming v hng
2.6.7.1. Hi tin s bnh v ming v hng ca ngi bnh

ng/b b vn ny t bao gi?

72

Bnh bt u xut hin khi no?

ng/b c b tn thng ming v hng trc y khng?
Bnh xut hin nh th no?
ng/b c thy nga hay au hng khng?
C sng n khng? Khn ting? li?
ng/b dng thuc hoc x l g
iu tr bnh?

2.6.7.2. Khm ming v hng

Quan st mi: mu sc, m v tn thng

Hnh 7.6. Khm hng

nu c.

Khm hng, rng v li xem c hnh nh bt thng? su rng, nha chu,

vim nu, herpes.

Khm vm ming, amidan v nhn nh v tr ca li g c cn xng

khi ngi bnh ku a a? nu thy li g lch mt bn th c th do tn
thng dy thn kinh IX.

nh gi sc c ca li xem c khng li vi lc khng? nh gi dy

thn kinh XII.
2.6.8. Khm phi
2.6.8.1. Hi tin s bnh v phi ca ngi bnh

Hnh 7.8. Cc v tr nghe vng phi

Hnh 7.9. Cc v tr g trn vng phi

73

ng/b b vn ny t bao gi?

Bnh bt u xut hin khi no?
ng/b c b tn thng phi trc y khng?
Bnh xut hin nh th no?
ng/b c thy ho, au ngc, kh th khng?
C km theo triu chng g?
ng/b dng thuc
hoc x l g iu
tr bnh?

2.6.8.2. Khm phi

t ngi bnh t th
ngi, nu mt th t th nm.
Quan st hnh dng, kch
thc v s cn i ca ngc
pha trc v pha sau.
Quan st s th v tn s
th.
S tn thng, vt bm,
so, vt m, mu sc ca da.
Vng nch v vng trn
xng n ph n hoc c hch
bch huyt.
Khm lng: hnh dng,
ng vin, kch thc v s cn
i ca hai bn ngc.
S nn ngc pha trc v
pha sau: phn ng vi au.
Nhn nh cm gic rung
thanh 2 bn phi so snh.
t 2 ngn ci ca 2 bn
tay ln v tr ct sng s 10, cc
ngn tay cn li m theo khung
sn, bo ngi bnh ht vo v
th ra nh gi gin n
lng ngc theo chiu trc sau
(khong cch gia 2 ngn ci
khong 6 cm l bnh thng).

74

Hnh 7.7. Khm phi

G vng lng khi ngi bnh ht vo v th ra nh gi gin n lng

ngc theo chiu trn di, c honh gin n 6 cm l bnh thng.
G vng phi lng v ngc theo nh hnh v nh gi vang trong
ca 2 bn phi, nu c trn dch hay trn kh th ting g s thay i. Khi g
nh g 2 bn v tr i xng nhau tin vic so snh v pht hin nhng bt
thng.
Nghe: dng ng nghe t bn cc v tr vng phi, cng nghe i xng c
2 bn phi c s so snh r ro ph nang hai bn, gip vic chn on bnh
d dng.
2.6.9. Khm v
2.6.9.1. Hi tin s bnh v v ca ngi bnh

ng/b b vn ny t bao gi?

Bnh bt u xut hin khi no?
ng/b c b tn thng v trc y khng?
Bnh xut hin nh th no?
ng/b c thy nga, xut tit v hay nm v khng?
C sng n khng? C m da i mu khng? C thy khi u hay hch
v hay hm nch khng?

ng/b dng thuc hoc x l g iu tr bnh?

2.6.9.2. Khm v
Quan st s cn xng ca 2 bn v t th ngi thng lng, khom lng (hi
ci ngi ra trc), v yu cu ngi bnh a 2 tay ln u n ngc ra sau.
Quan st s tit dch nm v? Cc tn thng trn da?

Hnh 7.10. Khm v

Cho ngi bnh nm trn ging vi phn ngc c k cao ln v s theo

hnh nan hoa hay xon c t ngoi i ln vo trong pht hin sm cc khi u
bt thng (theo nh hnh v minh ho).

75

2.6.10. Khm tim

2.6.10.1. Hi tin s bnh v bnh tim ca ngi bnh

ng/b b vn ny t bao gi?

Bnh bt u xut hin khi no?
ng/b c b tn thng vng ngc, tim trc y khng?
Bnh xut hin nh th no?
ng/b c thy mt, au ngc, kh th khng?
C ph chi khng? C kim tra huyt p thng xuyn khng? Bnh
thng ch s huyt p bao nhiu?

C du hiu mt bt thng d khng gng sc khng?

ng/b dng thuc hoc x l g iu tr bnh?
2.6.10.2. Khm tim

nh gi tnh trng ph: n lm 2mm l ph 1, n lm 4mm: ph

2, n lm 6 mm l ph 3, n lm 8 mm l ph 4.

o huyt p. m mch trc khi khm tim.

o p lc tnh mch c ngoi (p lc tnh mch trung tm) bng cch xc
nh gc Louis v ni ng mch cnh p cao nht xc nh p lc
tnh mch c ngoi, trung bnh l 5-10 cm.

Xc nh mm tim lin sn 5 v trung n tri, s nn v nh v mm

tim, m nhp tim, xc nh nu c rung mu.

Xc nh cc mc ca tim: nghe c ting tim r nht.

+ van ng mch ch lin sn 2 b c phi v lin sn 3 b c tri.
+ van ng mch phi lin sn 2 b c tri.
+ van 3 l lin sn 4 b c tri.
+ van 2 l lin sn 5 v trung n tri.
Pht hin cc m thi S1 v S2. Vi S1 (tm thu) ting bm l m thanh
ca ting tim th nht, biu hin s ng ca van hai l v van ba l ca tim.
Ting tim th hai, S2 (tm trng) c m tc. N c m hi cao hn m bm ca
S1 do van ng mch ch v van ng mch phi ng.

Phn bit ting thi. Ting thi c phn loi da vo ln ca m:

+ Rt nh, i khi rt kh khn mi nghe c.
+ Im lng nhng i khi c th nghe c ngay sau khi t ng nghe ln
ngc.
+ Hi to.

76

+ To.
+ Rt to, i khi c th nghe c ngay c khi mi t mt phn mng
nghe ln ngc.
2.6.11. Khm bng

2.6.11.1. Hi tin s bnh v ng tiu ho ca ngi bnh

ng/b b vn ny t bao gi?

Bnh bt u xut hin khi no?
ng/b c b tn thng vng bng trc y khng?
Bnh xut hin nh th no?
ng/b c thy n khng ngon, kh tiu, tiu chy, to bn, khng?
C ph chn km theo khng?
C vng da? C du hiu thiu mu? Chng bng? Tun hon bng h?
ng/b dng thuc hoc x l g iu tr bnh?

2.6.11.2. Khm bng

Trnh t khm bng: Nhn -> nghe -> g -> s.

Nhn:
77

Hnh 7.11.
Khm bng

Hnh 7.12.
G vng bng

Hnh 7.13.
S vng bng

+ Quan st xem nu bng trn hay phng hoc lm?

+ Di ng ca bng theo s h hp.
+ Quan st mu sc, s cn xng ca hai bn bng.
+ Tn thng da hoc so, xut tit rn, rn li hay lm.
+ Mng li tnh mch trn bng? Tun hon bng h?

Nghe bng:
+ Nghe nhu ng rut, trung bnh 12-15 ln/pht
+ Nghe cc v tr ng mch trn vng bng: ng mch ch bng, ng
mch thn, ng mch chu v ng mch bn, bnh thng khng c
ting thi nhng nu c s chn p hay hp th c th nghe c ting thi
cc v tr ny.

G
+ G xc nh bng hi ca d dy (nu khng c c th d dy b
thng).
+ G bng xc nh kch thc, rn chc ca t chc hoc c quan
nm trong khoang bng: gan lch. Trung bnh ngi ln th kch thc
thy phi ca gan khong 6 cm 12 cm v kch thc lch th khng vt
qu 7 cm.
2.6.12. Khm c xng
2.6.12.1. Hi tin s bnh v h c xng khp ca ngi bnh

78

ng/b b vn ny t bao gi?

Bnh bt u xut hin khi no?
ng/b c b tn thng c xng khp trc y khng?
Bnh xut hin nh th no?

 ng/b c thy au, cng, sng vng khp khng?

S vn ng c kh khn khng?
ng/b dng thuc hoc x l g iu tr bnh?
2.6.12.2. Khm h c xng khp
Nhn dng i xem c bt thng khng? Vo ct sng: ct sng cong sang
bn cong v pha sau ct sng. n ct sng: cong bt thng v pha trc
ct sng.

Tm vn ng: phm vi chuyn ng

Khp: chuyn ng hng vo c th.
Dng: chuyn ng hng ra ngoi c th.
Gp: gp khp.
Dui: chuyn ng lm khp di chuyn hng ra ngoi.
Xoay trong: xoay khp hng vo c th.
Xoay ngoi: xoay khp hng ra pha ngoi
nh gi sc c: c 5 mc

Khng co c (lit hon ton): 0.

C ng khng c, co nh: 1.
Lm c tt c cc c ng (loi b trng lc), c th xoay c t chi
nhng khng nhc bng ln c: 2.

C ng c nhng khng khng li lc : 3.

C ng c, khng li c mt s lc: 4.
C ng c, c th thc hin c ton b cc chuyn ng chng li
vi trng lc c th, sc c bnh thng: 5.
Khm ton b cc khp trn c th: c, vai, khuu tay, c tay, bn tay,
ngn tay, ct sng tht lng, hng, gi, c chn, bn chn, ngn chn. Tm xem
tm vn ng v sc c tng khp pht hin cc du hiu bt thng.
Bt thng

Nguyn nhn c th do

Teo c hoc gim trng lc c

Suy dinh dng

Lit bt ng

au c tay hoc khuu tay

Vim bao gn (vim bao hot dch)

au vai

Vim thanh mc (vim khp)

Gim phm vi hot ng ca chi

Vim khp, vim bao hot dch, chn thng

79

2.6.13. Nhn nh v thn kinh

2.6.13.1. nh gi trng thi tm thn
Cch giao tip, cc hnh vi khng li ca h. Kh nng r rng.
Kh nng thc hin c mnh lnh thc thng thng khng?
Ngi c th vit hoc ni c tn v ngy sinh ca mnh khng?
Ngi c nhc li c nhng t hoc cu ni ca ngi khm khng?
Ngi c ni c tn cc vt m ngi khm ch khng?
Ngi c nhc li nhanh c t s hai n s su khng?
Ngi c th nghe nhc c mt danh mc gm ba khon, sau 5 pht.
Bt thng

Nguyn nhn c th do

Khng p ng/tm trng khng thch hp

Nghin thuc hoc suy nhc

Hng cm (hnh vi qu khch) c th p ph

v c

Kch ng / suy nhc

Lo lng

Hoang tng

Nghe ting ni, ng tc v p ng khng

thch hp

Chng qun tn vt/tm thn phn lit

2.6.13.2. Cc dy thn kinh s no

Khm 12 dy thn kinh s.
Cc dy thn kinh s no.
Tn

Chc nng

Phng php khm

Ngi

Ngi bnh nhm mt li, sau bt mt l mi v hi

h c nhn ra bt c mi g, nu khng nhn bit mi
th dy thn kinh ny b tn thng.

Dy th gic (II)

Th lc

Dng s khm mt ca Snellen khm. Bnh

nhn ng cch s chng 20 feet (# 6 m), che mt
bn mt. nh gi th lc ca ngi bnh, nu ngi
bnh khng nhn thy c hoc c ri lon trong
trong kh nng nhn th dy thn kinh ny c tn
thng.

Dy vn
nhn
chung (III) Dy
rng rc (IV), Dy
vn nhn ngoi
(VI)

iu khin s
vn ng ca
mt

Bo ngi bnh nhn theo ngn tay ch theo su hng

ca iu dng nh gi s chuyn ng ca mt,
nu mt ngi bnh khng xoay c theo 6 hng th
3 dy thn kinh ny c tn thng.

Dy tam thoa (V)

dy vn ng v
cm gic

Vn ng cho
cc c nhai v
cm gic cho
hu ht cc
vng u mt:
trn, mt, cm

Vn ng: t tay vo 2 bn khp thi dng hm,

bo ngi bnh nhai v nh gi tm vn ng v sc
c vng ny.
Cm gic: dng gn, vt nhn nh gi cm nhn
ca ngi bnh trn nhng v tr vng mt trong khi
ngi bnh nhm mt.

Dy khu gic (I)

80

Dy mt (VII)

Dy thn kinh
thnh
gic/tin
nh c tai (VIII)

Dy li hu (IX)

Dy ph v (X)

Dy gai ph (XI)

Dy h thit (XII)

Vn ng: vn
ng cc c
mt, m gic:
cm gic v
gic 2/3 li
ngoi

Lm nhim v
nghe v gi
thng
bng

Vn ng cc
c ca hu.
Cm gic vng
hng, v v gic
1/3 li trong

Vn ng: bo bnh nhn trn (ngc) mt ln, cau

my li, nhe hm rng trn, hm rng di, phng hai
m ln v ci. nh gi s cn xng ca mt.
Cm gic: dng ng hoc mui t vo li xem
c nhn bit c hay khng.
Ni thm: che mt bn tai, ngi cch bnh nhn 30-50
cm ni th thm hoc va nghe, yu cu ngi bnh
lp li (trnh ngi i din ngi bnh nhn ming
on ch). Cn nh gi c 2 bn tai.
Lm Rinner test v Wesber test nh gi s dn
truyn m thanh trong xng, so snh s dn truyn
m thanh trong xng v khng kh.
Nghe ging ni ca h xem c khn hay kim tra cht
ging ra sao?
Dng li li xung v bo bnh nhn ni
ah quan st xem li g ngi bnh c di ng hay
khng? V tr c nm gia khng?

Dy thn kinh
i giao cm,
vn ng cc
c hu, thanh
qun, vn ng
v cm gic
cho cc tng
c, ngc v
trong bng

Vn ng c c
n chm, c
thang

Vn ng cc
c

li

nh gi sc c vng c: ngi bnh ngi, yu

cu ngi bnh xoay mt qua tri, phi, ci ra trc,
n ra sau, v ngi thm khm lm lc phn li cc
ng tc nh gi sc c.
t tay ngi khm ln hai vai bnh nhn v yu cu
ngi bnh nng vai ln, ngi khm lm lc cn
ngc li nh gi sc c vng ny.
Nghe ging ni ca h.
Quan st li ca h xem c c ng hay bt thng
g khng?
Dng que lng nh gi sc c ca li

2.6.13.3. Khm cc phn x gn xng

Phn x c th c cc vn v thn kinh hoc s mt cn bng in gii.
Phn x gn su l s co t ch ca c. ch yu vo lc kch thch trn n.
Ngi khm nhn nh s p ng ca phn x gn su bng cch dng
ba phn x g vo u gn bm vo xng cc v tr: c tam u, c nh u,
c cnh tay quay, c t u i, gn Achilles.

81

Khm phn x b thp: lm phn x Babinski.

Phn x gn xng c nh gi bng thang im t 0-4 im.
0 Khng p ng
1+ Gim hot ng
2+ Bnh thng
3+ Tng (c th coi nh l bnh thng)
4+ Cng nng

Hnh 7.14. Phn x c tam u

Hnh7.15. Phn x c cnh tay

quay

2.6.13.4. Khm cm gic

Cm gic nng:
Dng cc dng c nh nh gn, que gn pht nh ln vng da cn nh
gi cm gic v hi ngi bnh c cm nhn c hay khng? (ngi bnh phi
nhm mt trong khi khm).
Dng dng c bn nhn v t: cng lm nh trn (trc khi khm nn
nh ngha cho ngi bnh nhn bit cm gic ca vt nhn, vt ty).
Ngi khm nm mt ngn tay hoc chn trong khi ngi bnh nhm
mt: xem ngi bnh c nhn bit c ngn no c chm khng?
Cho ngi bnh nm mt vt trong tay trong khi ang nhm mt v nhn
bit xem vt l g?
Cm gic su
Dng m thoa nh gi s dn truyn m thanh t trong xng
nhng vng xa ca c th.
2.6.13.5. Khm tiu no
Tiu no l trung khu gi thng bng cho c th, nh gi xem chc
nng tiu no c b tn thng khng ngi khm yu cu ngi bnh lm cc
ng tc sau:

82

Dng ngn tay tr ca hai bn tay lin tc thay phin nhau ch vo chp
mi ca mnh.
Dng ngn tr ch vo ngn tay ang di ng ca ngi khm ri ch vo
chp mi ca mnh.
Dng ngn tay ci chm vo cc u ngn tay cn li.
t sp, nga bn tay lin tc trn i.
Dng gt chn mit dc theo xng chy ca chn cn li.
Ngi tro 2 chn v i tr li.
Dng ngn chn ci v trong khng kh hnh s tm.
Nu ng tc ngp ngng, chm chp, sai lch th tiu no c vn .

CU HI LNG GI
Tr li ngn cc cu hi:
1. Nu 7 vn cn hi khi pht hin bt thng trn ngi bnh.
2. Nu 4 bc thm khm chnh khi thm khm th cht.
3. Nu thang im nh gi mc phn x gn xng.
4. K tn 12 i dy thn kinh s.
5. Nu cc phng php khm thnh lc.
6. Nu cc phng php khm th lc.
7. Nu cc phng php nh gi sc c.
8. Nu cc phng php khm h h hp.
9. Nu cc phng php khm h tun.
10. Nu cc v tr dng khm hch.

83

Bi 8

V KHUN V NHNG VN LIN QUAN

Mc tiu
1. K c cc giai on i sng con ngi lin quan n s nhim khun.
2. Nu c 6 thnh phn c bn ca s nhim khun.
3. nh ngha c th no l v khun ngoi khoa v v khun ni khoa.

4. Nu cc vn lin quan n v sinh c nhn, v sinh khoa phng nhm phng

v chng nhim khun.

1. Cc giai on ca i sng con ngi lin quan n s

nhim khun

La tui s sinh: thng do t b m truyn sang t khng th hoc qua nhau.

La tui nh nhi: kh nng min dch ln nht hai thng u.
Tui nh tr mu gio: do tip xc vi mi trng c ngun ly nhim.
Tui i hc v thiu nin: do n ung km v sinh.
Ngi ln: thng do tip xc bnh nhn, mi trng c ngun ly
nhim khun.

Ngi gi: khng th gim, dinh dng km, d nhy cm vi s nhim trng.
2. Cc thnh phn c bn ca chui nhim khun
2.1. Qu trnh nhim khun hay chui nhim khun bao gm cc thnh
phn sau y

84

Tc nhn gy nhim.
Ngun cha.
ng ra.
Cch ly truyn.
ng xm nhp.
S nhy cm ca c th.

2.2. Tc nhn gy nhim

Thng l do cc vi sinh vt. Kh nng gy bnh ca cc vi sinh vt ph

thuc vo cc yu t sau y

S lng vi sinh vt.

c tnh ca vi sinh vt.
Kh nng thch ng vi mi trng (nhit , m , ha cht )
Kh nng khng ca c th i vi mi trng.

2.3. Ngun cha

Ngun cha hay ngun nhim l mi trng sng v sinh sn ca vi sinh

vt. N c th l ngi, vt hay ng vt.

ngi: c th l ngi bnh hay ngi lnh bnh mang vi khun.

ng vt nh: ch mang vi khun di, chut mang vi khun dch
hch, b cht.

thc vt nh: t cha vi khun un vn, vi khun hoi th sinh hi.

2.4. ng ra ca vi sinh vt
ng h hp, ng tiu ha, qua vt thng, qua da, qua ng mu.
2.5. Cch ly truyn

C th qua tip xc trc tip nh ho, ht hi, nn, giao hp, s m.

Hoc qua vt ti trung gian nh nc, sa, dng, hay t cn trng
nh: rui, mui.
2.6. ng vo c th
Vi sinh vt xm nhp vo c th ging nh ng ra.
2.7. Tnh cm th ca c th
Tnh cm th ph thuc vo kh nng khng ca c th. Kh nng
khng ca c th ph thuc:

tui (tr s sinh, ngi gi khng km).

S dinh dng (y hay suy dinh dng).
Gii tnh.
S iu tr nh dng khng sinh, iu tr khng ng phc .
H thng min dch ca c th.

2.8. Ct t chui nhim khun

trnh s nhim khun, chng ta c th ct t mt hay nhiu thnh
phn ca chui nhim khun, nh:

85

 Tiu dit hoc hn ch s pht trin ca vi sinh vt, loi b tc nhn gy

bnh bng cc phng php vt l hay ha hc.

X l, thanh thi ngun cha, dn dp, ty u cc ni c ngun cha.

Mang khu trang khi tip xc vi cc bnh nhn ly qua ng h hp.
Ra tay trc v sau khi tip xc vi bnh nhn, v.v.
3. V khun
V khun c hai hnh thc: v khun ni khoa v v khun ngoi khoa.
3.1. V khun ni khoa
3.1.1. nh ngha
Cn c gi l s lm sch, lm hp v sinh, c ngha l dng cc bin
php cn thit gim thiu s lng vi sinh vt hin c trn mt vt hay mt
vng, cng cc hnh thc kim sot s ly lan cc tc nhn gy bnh nh:

Ra tay.
Mang gng sch.
Mc o chong.
Git gi

3.1.2. Mc ch ca v khun ni khoa

Lm gim s ly truyn trc tip hay gin tip ca vi sinh vt t ngi

ny sang ngi khc, t vng ny sang vng khc.

Gim s vi khun gy bnh, tng an ton cho mi trng sng ca con

ngi.

To cho c th c sc khng cao.

3.1.3. Cc bin php p dng ca v khun ni khoa
C nhiu bin php trong v khun ni khoa c th nh:

Ra tay:
+ Trc v sau khi chm sc bnh nhn.
+ Trc v sau khi thc hin cc th thut hay k thut trn ngi bnh.
+ Trc khi vo v sau khi ri khi phng bnh.
+ Sau khi s m vo vt d bn.
+ Sau khi tho gng.

Cung cp phng tin, vt cha cho bnh nhn cha cc dch tit,
cht thi (m, nc tiu, phn).

86

 Khi ho, ht hi nn bao ph ming v mi trnh nc bt bn ra

ngoi.

Khng cc bnh nhn dng chung vt dng.

Trnh tung bi khi qut dn.
Lau sch sn nh v tng.
t vt sch xa cc vt bn.
Phng bnh phi thong khng kh vn chuyn c.
p dng bin php cch ly cho bnh nhn nhim.

3.2. V khun ngoi khoa

3.2.1. nh ngha
V khun ngoi khoa, l tnh trng trong nhng vng, vt hon ton
khng c s hin din ca vi khun k c bo t.
V khun ngoi khoa c p dng trong cc th thut m dng c:

Phi xuyn qua da (tim, chc, d).

Xuyn hoc tip xc vi vng v trng (thng tiu).
Tip xc vi cc vng da, nim mc khng cn nguyn vn (nh vt
thng, phu thut, sinh ).
3.2.2. Mc ch
V khun ngoi khoa l bin php bo v mt vt hay mt vng c
hon ton v khun.
3.2.3. Nguyn tc p dng ca v khun ngoi khoa

Dng km v khun hay mang gng v khun tip xc vi cc vt v

khun.

Khng c chong tay qua vng v khun.

Khng c ni chuyn, ho, ht hi vo vng v khun.
Khi i ngang qua vng v khun, khng c quay lng v hng v
khun.

Vt v khun b t c xem nh khng cn v khun.

Bnh km tip liu v khun phi c gi kh ro (khng ngm
dung dch).

M gi v khun phi xa thn ngi, khng chm vo o qun.

Phn di tht lng khng c xem l v khun.
Khi mang vt ra khi hp hay gi v khun khng c t
tr li.

87

 Nu nghi ng tnh trng v khun ca mt vt phi xem vt khng

v khun.
4. Phng php kh khun - tit khun
4.1. Tit khun
4.1.4. Phng php vt l
4.1.4.1. Hi nng m di p lc
p lc ch lm tng nhit ca hi nc v vy cn bn ca vic kh
khun ny l b mt ca vt phi c tip xc vi hi nc.
Khi s dng my phi cho khng kh ra ngoi nhit c hon ho.
Thi gian tit khun c tnh t khi nhit k li ra ch ti nhit cn
thit.
Khi s dng my ang hot ng c p lc phi kha an ton ca ca
my, khng c m n khi khng cn p lc.
a. ch li ca phng php tit khun bng l hp hi nc di p lc l:

Tiu dit cc vi khun k c bo t trong mt thi gian ngn.

Cc vt dng c hi nc ngm u.
Tit khun c nhiu loi dng c v vt dng khc nhau.
D kim sot hn cc my tit khun khc.

b. Bt li ca phng php ny l:

Khng th kh khun cc loi du m, phn bt.

S dng my khng ng s a n mt an ton v khng hiu qu.
Quy trnh k thut
Chun b dng c
1. Cc vt v dng c phi c ra sch khng
c dnh du m r st v.v
2. Cc vt vi khng c l rch v vt d.
3. Cnh cc gi khng ln qu 50 cm, khng gi cht
qu, khng lng nhng vn gi c vt bn trong.
4. Cc kha khp ca vt phi h.
5. Cc hp l c np khi vo my phi m np hi
nc thm vo.
6. Cc gi c vt bn trong khc tnh cht nh
kim loi v cao su phi c ngn cch bng gc hoc
giy ngn.
7. Cc gi kim tra s tit khun phi t gia gi.
8. Cc gi xen k nhau.

88

L do
- Hi nc s khng ha tan c
du m.
- S khng m bo v khun khi
s dng.
- Hi nc tip xc.

- S chu nng ca cc vt
khc nhau.
- m bo s tit khun

* S dng my
1. ng v kha ca li.
2. M van cho nc vo ngn.
3. Khi nhit ln n 2500F (1210C) th bt u tnh
thi gian (bng 8.1).
4. Cui thi gian tit khun ng van cho hi nc vo
ngn li, m van thot hi.
5. Khi kim ch p lc s khng m ca my, ly dng
c ra.
6. Chi ra my mi ngy.

- Hi nc vn hnh khp ni
trong lo.

- My cha thot hi, m ca p

sut thay i t ngt s nguy
him.

Bng 8.1. Bng ngh thi gian vt trong my tit khun 2500F (1210C)
Dng c vt
- Dng c trong mm, khay, gi lp vi thng.
- Gng tay, cao su trong bao vi.
- Cc b dng c dng gii phu gi vi 2 lp.

Thi gian
15 pht
15 pht
30 pht

4.1.4.2. Hi nng kh
a. ch li ca vic tit khun bng sc nng kh:

Cc dng c nhn sc bn khng b cn, mn.

Cc dng c bng thy tinh khng b cn, mn.
Cc loi du (cht nhn) phn bt khi tit khun s hu hiu hn.
b. Bt li ca phng php ny l:

Thi gian tit khun ko di hn.

Nhit cao ca my hp nng kh lm h hng vi v cao su.
Thi gian v nhit c thay i ty dng c c tit khun.
Vt cha gi v s lng dng c cng nh hng n thi gian v
nhit .
Quy trnh k thut

L do

1. Cho cc vt cn tit khun xen k nhau vo cc

ngn ca l.
2. Gi to v di t bn di, gi nh t bn trn, vt
xa thnh l.
3. Cc l hp phi m np.
4. Cho nhng hp c cng tnh cht, cng thi gian v
nhit nh nhau th hp cng mt lc.
5. Khng c t thm cc vt khc vo khi my
ang hot ng.

hi nng ta u khp cc
b mt mn

Bo qun mn khng b
hng.
nh hng n hiu qu tit

89

6. Vn my cho nng, nu c my iu nhit nn s dng

duy tr nhit cn thit.
7. Tnh thi gian khi nhit k ch ng nhit cn thit
(bng 8.2). Khi thi gian tt my hp.
8. Khng c m ca trong sut thi gian c tit
khun.
9. Khi cc vt ngui mang ra khi l, hi nng ta u
khp cc b mt mn .

khun.

Bng 8.2. ngh thi gian v nhit cho cc loi cn tit khun bng hi nng kh
Nhit (0C)

Tn dng c
Thy tinh
Kim tim
Cht nhn
Kim loi

160
160
160
160

Thi gian
60 pht
120 pht
120 pht
60 pht

4.1.5. Phng php ho hc

Cc dng c khng chu nhit.
Glutaraldehyd: 2% (cidex) 10 gi.
Hydrogen peroxid 7,5% thi gian tit khun ko di t 3 gi n 12 gi.
4.2. Kh khun
4.2.1. Phng php kh khun bng tia cc tm
Ch yu dng kh khun khng kh, mi trng vng rng nn ng
kn ca khi s dng. Trnh tip xc vo mt c th lm hng mt.
iu kin ph thuc vo s sch s v kh ro ca dng c.
Nng ca dung dch.
Thi gian ngm dung dch.
S tip xc ca dung dch vi cc b mt ca dng c.
4.2.2. Phng php kh khun bng ho hc
Mt s loi ho cht thng dng:
Amoni NH4: Zepheran, Phemeron: dng kh dng c kim loi bn nhn.
Cn Iod: gy n mn dng c.
Chlor: eau dakin, Eau Javel: kh khun sn nh, tng.
4.2.3. Kh khun bng phng php un si: vi nhit 100 0C, khng
dit c bo t

90

CU HI LNG GI
Tr li ngn cc cu hi:
1. Lit k 2 iu bt li ca phng php tit khun bng sc nng kh.
2. K 4 mc ch ca v khun ni khoa.
3. V khun ngoi khoa c p dng trong cc th thut no?
4. Nu 3 phng php tit khun.
5. Nu 3 phng php p dng ca v khun ni khoa.
6. Nu 3 phng php ng dng v khun ngoi khoa.
7. K 3 ch li ca phng php tit khun bng sc nng m c p lc.
8. Lit k 2 iu bt li ca phng php tit khun bng sc nng kh.
9. nh ngha v khun ngoi khoa?
10. Nu 4 nguyn tc ca v khun ngoi khoa.

Chn cu tr li ng - sai
11. Vi ca ngi bnh sau khi thu gom v nh git s c phn loi c cht
tit x l ring.
12. Dung dch kh khun dng kh nhim cho dng c nhim c s dng
khng qu 48 gi.
13. Dung dch Precept nng 1,4% thng c dng ngm x l 1 dng c
bn.
14. un si l phng php tit khun.
15. i vi bnh nhn b AIDS cn cch ly trit (ton phn).
16. Khm bnh ph khoa mang gng sch l bo v bc s.
17. Chng nga l bin php v khun ngoi khoa.
18. Dng ha cht kh khun dng c sau khi ra sch dch tit.
19. Mang gng v khun l bo v cho bnh nhn.
20. Tit khun cc cht du, phn bt dng phng php hi nng kh.
21. Cch ly bnh nhn nhim l p dng v khun ngoi khoa.
22. Nhng th thut tip xc vi da cn phi v khun.
23. Vt v khun b t c xem nh khng v khun.
24. Mang gng v khun mc ch tip cn vi vng, hay vt v khun.
25. Bnh km v khun c th cha nhiu km v khun.

Khoanh trn trc cu tr li ng nht:

91

26. Tiu chun chn ho cht dng kh khun, ngoi tr:

A. Ph khng khun c hiu cho tng loi vi khun
B. Hiu qu lu di trn b mt c x l.
C. D s dng, mi v d chu.
D. Khng c cho ngi v mi trng
E. Tc dng mnh
27. Nhit v p sut dng trong phng php tit khun bng hi nng m
di p lc
A. 120 0C/45 pht p sut 1,036 atmosphere.
B. 121 0C/15 pht -p sut 1,036 atmosphere.
C. 134 0C/15 pht - p sut 1,036 atmosphere.
D. 170 0C/2 gi - p sut 1,036 atmosphere.
E. 180 0C/2 gi - p sut 1,036 atmosphere.
28. Thi gian ti a lu tr dng c kim loi khng chu nhit sau khi tit
khun l
A. 4 ngy.

D. 10 ngy.

B. 6 ngy.

E. 14 ngy.

C. 8 ngy.
29. Dung dch dng kh nhim hin nay cho cc dng c nhim l
A. Ciderzym.

D. Precept.

B. Eau Javel.

E. Tt c u ng.

C. Thuc tm.
30. Dng c dnh dch tit sau khi dng xong cn phi:
A. Ngm vo nc Savon.

C. Ra ngay vi nc sch

B. Ngm vo dung dch kh khun

D. Gi ngay tit khun

31. Trng hp no sau y cn p dng k thut v khun ngoi khoa:

A. Ra tay trc v sau khi chm sc bnh nhn
B. Ra tay ngoi khoa
C. Thay bng vt thng nhim
D. Cch ly bnh nhn nhim
E. Kh khun dng c nhn ca bnh nhn
32. Tit khun dng c cao su:

92

A. Hi nng m di p lc

C. Luc 1000C

B. Hi nng kh

D. Xng bng hi formol

33. S dng tia cc tm :

A. Kh khun trn b mt ln nh bn m...
B. Tit khun phng m, phng bnh nhim.
C. Kh khun phng m phng hu phu.
D. Kh khun sn nh, hnh lang.

p n: 11. S 12. S 13. 14.S 15.S 16. 17. S 18. S 19. 20. 21.S 22. S 23.
24. 25.S 26.A 27.B 28.E 29.D 30.B 31.C 32.A 33.C

93

Bi 9

H S NGI BNH V CCH GHI CHP

Mc tiu
1. Nu c tm quan trng ca h s ngi bnh.
2. Lit k c 8 quy nh khi ghi chp h s ngi bnh.
3. Nu c quy nh bo qun v lu tr h s ngi bnh.

4. Nu c cc quy ch bnh vin v h s ngi bnh trong cng tc iu dng.

1. Tm quan trng ca h s ngi bnh v s ghi chp

1.1. H s BN l cc loi giy t lin quan n bnh tt ca ngi bnh
1.2. H s ti liu v chuyn mn k thut
1.3. Chng t ti chnh
1.4. Ti liu php y
1.5. Qu trnh iu tr chm sc ngi bnh trong mt thi gian ti mt c s y t
1.6. H s ngi bnh c ghi chp y , chnh xc, khoa hc, khch quan,
thn trng, c h thng
1.7. H s ngi bnh gip cho vic nh gi cht lng iu tr, chm sc ngi
bnh v tinh thn trch nhim, kh nng chuyn mn ca mi ngi nhn vin
y t
iu dng khoa khm bnh v khoa iu tr c trch nhim gip bc s
sut qu trnh khm bnh, cung cp cc ch s sinh tn v tnh hnh ngi bnh
trong qu trnh tip xc, theo di, c trch nhim ghi phiu theo di v phiu
chm sc.
2. Quy nh chung
Mi n v y t c th thm nhng quy nh ring v h s bnh nhn
nhng vn phi tun theo nhng nguyn tc chung ca h s bnh nhn.
Nguyn tc ghi chp h s.
2.1. H s bnh nhn phi ghi chp r rng, d c, d xem

94

2.2. Cc tiu trong h s phi ghi chnh xc, y

2.3. Khng dng cc k hiu, ch vit tt do t t ra
2.4. Ghi chp nhng vic v iu tr, chm sc do mnh thc hin, sao chp
nhng ch nh c ghi trong h s ngi bnh
2.5. Tt c cc thng s theo di. Kt qu ghi ng vo nhng mu giy t cn
thit
2.6. Ghi chp h s ngi bnh nhng nhn nh tnh trng bnh, din tin ca
bnh, cch x l, iu tr, chm sc phi c th, r rng tng thi gian
2.7. Ghi chp, bn giao cc trng hp ngi bnh nng, ngi bnh phu thut
cn theo di 24/24
2.8. Ghi chp h s ngi bnh nhng l do, ch k, a ch ca ngi bnh khi
h t chi s iu tr, chm sc
2.9. Bnh n phi hon chnh trc 24 gi v c cc xt nghim cn thit
ngi bnh cp cu
3. Cc thnh phn ca h s ngi bnh
H s gm hai phn chnh, bao gm: phn hnh chnh v phn chuyn
mn.
3.1. Phn hnh chnh
3.1.1. Nhng thng tin v ngi bnh nh: tn h ngi bnh, a ch, ngh
nghip, a ch v ngi cn lin h
3.1.2. Nhng thng tin lin quan n vic thng k lu tr h s: s nhp vin,
m s, ngy nhp vin, ra vin
3.1.3. Nhng thng tin lin quan vin ph
3.1.4. Nhng thng tin ca tuyn di
3.2. Phn chuyn mn
3.2.1. Cc kt qu xt nghim: Huyt hc, Ho sinh, Vi sinh, Chn on hnh
nh, Gii phu bnh
3.2.2. Phiu theo di
3.2.3. Phiu chm sc
3.2.4. Bin bn hi chn, s kt t iu tr, giy cam oan, (nu c)
3.2.5. Cc t iu tr
4. Quy nh v s ghi chp phiu chm sc
4.1. Phiu chm sc

95

4.1.1. L phiu dng ghi din bin ca ngi bnh v chm sc, x tr v thc
hin cc y lnh v iu tr ca iu dng
4.1.2. L phiu thc hin thng tin gia cc iu dng v gia iu dng
vi bc s iu tr.
4.1.3. L ti liu php l xem xt nh gi trch nhim trong phm vi chc
nng v nhim v ca iu dng
4.2. Nguyn tc chung
4.2.1. Ghi kp thi: ngay sau khi theo di, chm sc hoc s tr cho ngi bnh
4.2.2. Thng tin ngn gn, chnh xc: ch ghi nhng thng tin trong phm vi
trch nhim ca iu dng
4.2.3. Khng ghi trng lp thng tin: cc thng tin ghi trn cc phiu (phiu
theo di chc nng sng) s khng ghi li trn phiu ny
4.2.4. Kim tra li ngay hoc trao i ngay vi bc s iu tr, nu iu dng
pht hin c nhng thng tin khc bit vi nhn xt ca bc s
4.3. Hng dn ghi phiu chm sc
4.3.1. Mi ln ghi vo phiu chm sc phi ghi ngy, gi v pht ti thi im
m ngi iu dng theo di hoc chm sc ngi bnh
4.3.2. Ct din bin ghi ngn gn nhng din bin hoc tnh trng bt thng
ca ngi bnh m ngi iu dng theo di c k c nhng than phin,
kin ngh ca ngi bnh
4.3.3. Ct thc hin y lnh/chm sc: vic ngi iu dng thc hin chm
sc chnh
V chm sc: ghi nhng vic chm sc chnh (tm, v sinh, tay i t th,
chm sc vt lot, gio dc sc kho, hng dn ngi bnh).
V x tr: ch ghi nhng x tr khi c tnh hung cn gii quyt trong
phm vi quyn hn, trch nhim ca iu dng s cu ban u cng vi vic
bo bc s hoc cc x tr thng thng (thay bng, p khn chm lnh khi
ngi bnh st cao).
V nh gi kt qu: nhng kt qu mang li ngay sau x tr chm sc
da trn chn on chm sc nh gi kt qu bnh nhn ghi.
V thc hin y lnh: ghi vic thc hin y lnh c bit, b sung t xut
theo h s bnh n. Cc y lnh thng quy c ghi nh du trong s thc
hin y lnh nn ch cn ghi thc hin y lnh c phiu truyn dch.
Ct k tn: iu dng ghi r tn ca mnh mi ngi nhn dng
c ch k.
i vi ngi bnh chm sc cp I, cp II cn ghi thng xuyn v nhng
din tin bnh ca ngi bnh. Vi vi ngi bnh chm sc cp III, ghi ti

96

thiu 1 ln trong ngy v khi cn. Ngy ngh cui tun, ngy l cn ghi nhng
din tin ca ngi bnh nng hoc c din tin bt thng.
5. Bo qun h s ngi bnh
Trong qu trnh s dng h s ngi bnh ti khoa, phng cn lu
nhng vn sau:
5.1. Sp xp v dn h s bnh n, vit theo th t quy ch
iu dng hnh chnh khoa c nhim v:

Sp xp, hon chnh cc th tc hnh chnh ca h s bnh n.

Bnh n phi c ba, ng thm gy dn cc ti liu theo trnh t quy
nh: cn vit theo theo t ca b h s do v iu tr ca BYT quy nh.
1. Cc giy t hnh chnh.
2. Cc ti liu ca tuyn di (nu c).
3. Cc kt qu xt nghim (xp lch nhau tng lp): huyt hc, ha sinh, vi
sinh, chn on hnh nh, gii phu bnh theo th t trc di, sau trn.
4. Phiu theo di (mch - nhit huyt p) nu bnh nhn nng - chuyn
theo di thng quy thnh theo di gi.
5. Phiu chm sc.
6. Bin bn hi chn, s kt t iu tr, giy cam oan, (nu c)
7. Cc t iu tr c nh s trang dn theo th t thi gian; h tn ngi
bnh vit ch in hoa, c nh du; t iu tr c ghi s ging, s bung
bnh.

Cc giy t trn phi ng du gip lai qun l h s.

Ton b h s c t trong mt cp ba cng, bn ngoi c in s ging.
B Y t
BV:
Khoa:

PHIU CHM SC
iu dng ghi
Phiu s
.....

H tn ngi bnh:
S ging:
Ngy

Gi, pht

MS: 09/BV-01
S vo vin . . . . . . .

Tui
Bung
Theo di din bin

Nam/N
Chn on:

Thc hin y lnh

chm sc

K tn

8h5
9h
12h
14h

97

5.2. Qun l h s bnh n: iu dng hnh chnh khoa iu tr c

nhim v

Gi gn qun l mi h s bnh n trong khoa.

H s bnh n c vo gi hoc t theo qui nh, d thy d ly.
Ht gi lm vic phi kim tra li h s bnh n v bn giao cho iu
dng thng trc.

Khng ngi bnh v gia nh ngi bnh xem h s bnh n.

Hc vin thc tp mun xem h s bnh n phi c s ng ca
trng khoa, k s giao nhn, xem ti ch, xem xong bn giao li ngay
cho iu dng hnh chnh.
6. Quy ch lu tr h s bnh n
6.1. Quy nh chung
6.1.1. H s bnh n l ti liu quan trng phi c gi gn, bo qun tt theo
ng qui nh ca php lut v lu tr.
6.1.2. H s bnh n ni tr, ngoi tr, chuyn vin v t vong phi c hon
chnh cc th tc hnh chnh theo qui ch vo vin chuyn khoa chuyn vin ra
vin sau chuyn n phng k hoch tng hp lu tr theo qui nh.
6.1.3. Vic khai thc s dng h s bnh n phi theo ng quy nh.
6.2. Quy nh c th
6.2.1. Lu tr h s bnh n
6.2.2. ng k lu tr

Ngi bnh ra vin trong 24 gi, khoa phi hon chnh cc th tc hnh
chnh ca h s bnh n theo quy ch, chuyn n phng k hoch
tng hp.

Phng k hoch tng hp kim tra vic thc hin quy ch h s bnh n
ca khoa trnh gim c k duyt v chuyn lu tr.

H s bnh n ni tr, ngoi tr lu tr t nht 10 nm.

H s bnh n tai nn lao ng, tai nn sinh hot lu tr t nht 15 nm.
H s bnh n ngi bnh t vong lu tr t nht 20 nm.
6.2.3. Gi gn bo qun h s bnh n

Trng phng k hoch tng hp phn cng c th vin chc chuyn

trch gi gn bo qun h s bnh n.

Ghi y cc thng tin quy nh vo s lu tr.

H s bnh n c vo t hoc trn gi, c bin php: chng m,
phng chy, chng gin, chng chut, chng mi v cc cn trng khc.

98

 Cc h s bnh n uc nh th t theo chuyn khoa, hoc theo danh

mc bnh tt quc t nhm bo qun lu tr v cung cp ti liu nhanh
chng thun tin.
6.2.4. H s ngi bnh t vong

H s ngi bnh t vong phi c bo qun cht ch, lu tr t ring,

theo th t tng nm.

T lu tr h s bnh n ngi bnh t vong phi lun lun kha. Gim

c bnh vin c quyt nh phn cng v giao trch nhim cho ngi gi
h s bnh n.
6.3. S dng h s bnh n lu tr

Bc s trong bnh vin cn mn h s bnh n ging dy, hc tp,

nghin cu khoa hc phi c giy ngh ghi r mc ch, thng qua
trng phng k hoch tng hp v ch c c ti ch. Vi vi h s
bnh n ngi bnh t vong, ngoi cc th tc trn phi c gim c
bnh vin k duyt.

Phng k hoch tng hp phi c s theo di ngi n mn h s bnh

n v lu tr cc giy ngh.

Ngi mn h s bnh n khng c tit l ngh nghip chuyn mn.

6.4. C quan bo v php lut v thanh tra cn s dng h s bnh n

Phi c giy gii thiu hoc cng vn ngh ghi r mc ch s dng h

s bnh n.

Cn c giy gii thiu hoc cng vn yu cu, trng phng k hoch

tng hp bo co gim c k duyt mi c php a h s bnh n cho
mn c hay sao chp ti ch.

Vi vi h s bnh n ngi bnh t vong, gim c bnh vin phi bo

co ln cp trn qun l trc tip, sau khi c s ng ca cp trn,
gim c bnh vin mi c php cho mn c hoc sao chp, chp ti
ch.

Vi vi h s bnh n ca cn b din qun l bo v sc khe trung ng

phi c php ca ch tch hi ng qun l sc khe cn b cao cp ca
ng v Nh nc mi c php cho mn c hoc sao chp, chp ti ch.
7. Kt lun
H s ngi bnh l mt chng t rt quan trng c lu tr ti phng
thng k tng hp, n va c tnh chuyn mn va c tnh php l. Khi cn theo
di mt qu trnh bnh tt ca ngi bnh iu tr, nm vng nhng vn
v bnh tt ca ngi bnh v mt php l v cng gp phn rt ln trong
cng tc nghin cu khoa hc trong iu tr v chm sc.

99

CU HI LNG GI
Tr li cc cu hi ng sai
1. Khi cn gii p thc mc, bnh nhn v thn nhn c th mn h s
xem.
2. Phiu iu tr ch dnh ring cho bc s dng ghi chp vic theo di ngi
bnh hng ngy.
3. Trc khi bnh nhn m, bnh nhn cn phi c bng tm lc bnh v phiu
hi chn.
4. Khi bnh nhn xut vin, sau 1 tun h s bnh nhn c a v phng lu
tr.
5. H s bt buc phi c ng du gip lai.
6. Trc khi bc s thm bnh, h s cn c pht trc ti ging bnh nhn.
7. Khi c quan iu tra cn tham kho h s bnh n cn phi c y kin ca bc
s trng khoa.

Chn cu tr li ng nht:
8. Phi hon chnh h s bnh nhn ra vin:
A. Sau 1 tun.

D. Sau 72 gi.

B. Sau 24 gi.

E. Ngay sau khi bnh nhn va ra vin.

C. Sau 48 gi.
9. Khi bnh nhn ra vin h s c:
A. Cho bnh nhn mang theo v.
B. Chuyn ngay v phng iu dng trng bnh vin.
C. Phng k hoch tng hp.
D. Thu vin ph bnh vin.
E. Tt c u sai.
10. Khi bc s bn vic:
A. C th k thuc qua in thoi.
B. Thc hin y lnh cp cu, sau bc s ghi b sung.
C. T ghi vo h s.
D. Cu A, B, C u ng.
E. Cu A, B, C u sai.

p n: 1. S, 2. , 3. S, 4. S, 5. , 6. S, 7 S, 8.B, 9.C, 10.E

100

Bi 10

TIP NHN BNH NHN VO BNH VIN

CHUYN BNH - XUT VIN

Mc tiu
1. Nu c tm quan trng ca cng tc tip nhn bnh nhn vo bnh vin.
2. Nu cc yu cu chun b phng khm v phng iu tr n tip bnh nhn.
3. Nu cc yu cu v k nng giao tip vi bnh nhn khi bnh nhn vo bnh
vin.
4. K cc chm sc ca ngi iu dng v s h tr vi bc s trong cng tc
iu tr.
5. Nu cc yu cu khi chun b cho bnh nhn chuyn - xut vin.

6. Nu c cc ni dung gio dc sc khe cho bnh nhn, thn nhn bnh nhn
khi c xut vin.

1. Tm quan trng ca vic tip nhn bnh nhn vo

bnh vin
Bnh nhn vo bnh vin khm bnh u trong trng thi b ng, lo
u, s hi khi trong mi trng bnh vin mi ngi u xa l, v vy ngi iu
dng phi hiu c tm trng ca bnh nhn, phi n tip bnh nhn n
cn, lch s, cm thng vi nhng iu lo lng ca bnh nhn, gip bnh nhn
cm thy d chu, an tm to cho bnh nhn nhng n tng ban u tt p
khi n bnh vin.
2. Tip n bnh nhn ti phng khm
2.1. Chun b phng i

Phng sch p, gn gng, yn tnh, sng sa.

Gh ngi y .
C hnh nh, p phch v gio dc sc khe, phng nga bnh tt.
101

2.2. Chun b phng khm

Phng sch s, gn gng, sng sa, thong mt, thch hp theo thi tit.
Chun b ging khm, gh ngi, bnh phong.
Chun b y dng c khm bnh.
Chun b y cc giy t cn thit v th tc hnh chnh (h s bnh
n, phiu khm chuyn khoa, cc n ch cn lm sng).
2.3. Tip n bnh nhn
2.3.1. Cch tip xc vi bnh nhn
Ngi iu dng cho hi bnh nhn, t gii thiu mnh vi bnh nhn,
xng h vi bnh nhn thch hp vi tui tc, lch s, iu ny s gy n tng
ban u rt ln cho bnh nhn.

Hng dn bnh nhn cc th tc cn thit trc khi vo khm bnh.

Sp xp ch ngi cho bnh nhn phng i, mi bnh nhn vo khm
theo th t (u tin cho bnh nhn cp cu nng, ngi gi, tr em).
2.3.2. Nhn nh bnh nhn

Khai thc tin s bnh: hi bnh nhn hoc thn nhn ca h v thi
gian b bnh, bnh s trc kia v bnh s hin ti.

Quan st bnh nhn: nhn, s, nghe, ngi

Khm thc th: ty theo tnh trng ca bnh nhn ngi iu dng cn
thc hin cng tc chm sc thch hp trc khi bc s khm bnh nh
ly cc du hiu sinh tn, t t th nm thch hp khi bnh nhn kh
th, bnh nhn hn m, ht m nht, tip oxy
2.3.3. Mi bc s khm bnh

Ngi iu dng h tr cho bc s.

Thc hin thnh tho cc k thut chuyn mn theo yu cu.
2.3.4. Bnh nhn khm xong ra v

Ngi iu dng dn d bnh nhn thc hin nghim chnh cc y lnh

iu tr ca bc s

Hng dn bnh nhn cch chm sc gi gn sc khe phng nga bnh

tt.
2.3.5. Bnh nhn vo nm bnh vin

Lm th tc cho bnh nhn nm bnh vin.

Hng dn v vn chuyn bnh nhn vo khoa phng iu tr.
102

3. Tip nhn bnh nhn ti khoa iu tr

3.1. Chun b khoa phng

Phng sch s, gn gng, yn tnh, sng sa.

Sn sng phng tin: ging nm, gh ngi, t nh u ging bnh.
C bng ni quy khoa phng, bng gi gn v sinh chung.
3.2. Chun b dng c, trang thit b, n ch
y , sn sng khi cn s dng khi iu tr, chm sc bnh nhn.
3.3. Nhn bnh nhn

Ngi iu dng khoa tip nhn bnh nhn c bn giao.

Xem qua h s bnh n, nh gi tnh trng bnh nhn.
3.4. Hng dn bnh nhn a n bung bnh

Sp xp cho bnh nhn nm, gii thiu vi bnh nhn ln cn.

Ph gip bnh nhn ln ging, nu phng ring th ng ca, nm
chung th che bnh phong nu cn.

Ging bnh phi c chn song cho bnh nhn khng leo, m.
3.5. Thc hin cng tc chm sc iu dng

o cc du hiu sinh tn, cn nng cho bnh nhn.

Chn on iu dng:
Tnh trng tri gic, s au n.
Tnh trng h hp, tiu ha.
Tnh trng da, nim.
Tnh trng bi tit.
S nhn thy, s pht ngn, s than phin

3.6. Hng dn bnh nhn v thn nhn

Cch s dng cc phng tin ca khoa: nh tm, nh v sinh.

Thng bo cc ni quy ca khoa, phng:
Gi khm bnh ca bc s, chm sc ti khoa.
Gi thm bnh, gi ngh ngi ca bnh nhn.
Ngi nui bnh (ty theo tnh trng bnh nhn).
Gi gn v sinh chung, v sinh khoa phng, trt t, yn tnh trong bung
bnh, khng ht thuc l ni quy nh.

103

3.7. Ghi chp h s bnh n

Ngy gi nhn bnh nhn.
Tnh trng bnh nhn.
Cc thng s phi thc hin.
3.8. Bo co vi trng khoa v bc s iu tr
Trnh bo li v tnh trng bnh nhn c x l thch hp, kp thi.
3.9. Tr gip bc s trong cng tc khm, iu tr bnh nhn
3.10. Thc hin tt cng tc iu dng v cc y lnh iu tr
4. Chuyn bnh nhn
4.1. Trong qu trnh iu tr ti bnh vin
Do tnh cht v din tin ca bnh tt m bnh nhn c th chuyn t
phng ny sang phng khc, t khoa ny sang khoa khc. Bnh nhn rt lo
lng v bnh tt ca mnh khi c lnh thay i khoa, phng. V vy, ngi
iu dng cn phi hiu r tm trng ca bnh nhn, cn trn an gii thch
bnh nhn hiu m an tm hp tc iu tr, chm sc t kt qu tt.
4.2. Chun b cng tc vn chuyn
4.2.1. Chun b bnh nhn v khoa phng s chuyn n

Thng bo cho bnh nhn, thn nhn bit thi im vn chuyn.

Kim tra li tnh trng bnh nhn.
Thng bo vi ni n (nu khc khoa).
4.2.2. Chun b phng tin, giy t v thuc

Kim tra h s bnh n y theo iu tr.

S k bn giao bnh nhn v thuc.
Cng, xe y bnh nhn, xe cu thng y phng tin cn thit
nh: bnh O2, my ht m, v.v
4.2.3. Kt qu vn chuyn
Bo co li nhng din bin qu trnh vn chuyn bnh nhn n ni mi
nh: tnh trng bnh nhn, thi gian vn chuyn, x l khi vn chuyn v tip
nhn bn giao bnh nhn.
5. Bnh nhn xut vin
Bnh nhn c xut vin sau 1 thi gian nm iu tr ngn, hoc ko di
ty theo bnh l, hoc bnh nhn ra v vi trng thi an tm v c tip tc
iu tr ti nh hoc bnh nhn ra v vi mt tm trng lo lng, ngi iu

104

dng lun lun nhit tnh, nh nhn v c trch nhim hng dn, gii thch,
gio dc sc khe cho bnh nhn, thn nhn bnh nhn h t chm sc v
nng cao sc khe.
Nhim v ca ngi iu dng khi bnh nhn xut vin:
5.1. Lp k hoch gio dc sc khe p ng nhu cu bnh nhn
bao gm

Ch iu tr, chm sc.

Ch n ung, ngh ngi, vn ng.
Ch v sinh.
Ch phng nga bnh tt, phc hi sc khe.

5.2. Chun b bnh nhn xut vin

5.2.1. Chun b t tng

Gii thch cho bnh nhn r nhng yu cu cn thit cho vic theo di,
iu tr tnh trng bnh nhn.

Bo cho bnh nhn, thn nhn chun b hon tt cc khon ph cn

thit, ngy gi ra vin, phng tin vn chuyn.
5.2.2. Chun b vt dng, giy t lin quan

Gip bnh nhn thu dn vt dng c nhn, hon tr cc vt dng ca

bnh vin, khoa phng v thay qun o.

Gip bnh nhn kim nhn cc loi giy t lin quan: giy ra vin, toa
thuc.

Gip bnh nhn ri khi phng bnh.

5.2.3. Thu dn phng bnh nhn

Thay vi, v sinh bung bnh.

Bo co li khoa nhim v thc hin.

CU HI LNG GI
Tr li ngn cc cu hi sau:
1. Ba vic cn lm ca iu dng khi tip n ngi bnh ti phng khm
bnh l g?
2. Ba vic cn lm ca iu dng khi tip n ngi bnh cn cp cu ti khoa
phng l g?

105

3. Ba vic cn lm ca iu dng khi tip n ngi bnh khng cn cp cu

ti khoa phng l g?
4. Ba vic cn lm ca iu dng trc khi cho ngi bnh xut vin.
5. Ti phng khm bnh, ph n v tr em c u tin khm trc.
6. Gii quyt nhanh chng vic khm bnh, mi cng lc nhiu ngui bnh vo
phng khm.
7. Ngi bnh cng nng, nn hi k chi tit trc khi bc s khm bnh.
8. Khi bc s khm bnh, khng nn l trn cc vng khm.
9. Khi cn chuyn bnh nhp vin, iu dng phi a ngi bnh n tn khoa
phng.
10. Vic cn lm cui cng trc khi ngi bnh ri phng khm, ngi iu
dng cn cho t gi.

Khoanh trn trc cu tr li ng nht

11. Khi ngi bnh chuyn khoa khc, iu dng cn chun b:
A. Lin h vi iu dng trng khoa khoa bnh nhn sp n.
B. Thng bo v gii thch cho ngi bnh yn tm.
C. Chun b h s bnh n ca ngi bnh.
D. A, B, C u ng.
E. A, B, C u sai.
12. Ti phng nhn bnh, iu dng c trch nhim:
A. Chun b phng c, dng c khm bnh khi bc s khm.
B. Mi tt c ngi bnh vo khm bnh.
C. K toa thuc sau khi bc s khm bnh.
D. Gip bnh nhn trc, trong, sau khi khm.
E. A, B, C, D, u ng.
13. Ngi bnh c nhp vin c iu tr l quyt nh ca:
A. iu dng trng phng khm.
B. iu dng phng khm.
C. Bc s iu tr.
D. Bc s trng khoa phng khm.
E. Tt c cc cu trn u sai
14. Khi chuyn bnh nhn n ni mi, iu dng phi bo co li, ngoi tr:

106

A. Tnh trng bnh nhn.

B. Ch iu tr.
C. Thi gian khi vn chuyn.
D. Nhng x l nu c trong khi vn chuyn ngi bnh.
E. Tip nhn bn giao bnh nhn.
15. Vai tr ca ngi iu dng khi bnh nhn xut vin
A. Gio dc sc khe cho ngi bnh.
B. Hng dn nhng vn cn theo di v iu tr sau khi xut vin.
C. Bo co khon ph, ngy gi ra vin.
D. Kim nhn cc giy t ra vin, toa thuc
E. Tt c cc cu trn u ng.
16. K hoch gio dc sc kho cho bnh nhn xut vin
A. Ch iu tr
B. Ch n ung, ngh ngi, vn ng
C. Ch v sinh
D. Ch phng nga bnh tt, phc hi sc kho
E. Tt c u ng

p n: 5. S, 6. S, 7. S, 8. S, 9. , 10. , 11.D,12. A,13.C, 14. C, 15. E, 16. E

107

Chng III

KHOA HC C BN CA IU DNG
Bi 11

CHNG NHIM KHUN BNH VIN

Mc tiu
1. Trnh by thnh phn c bn ca chui nhim khun.
2. M t cc bin php ph v chui nhim khun.
3. Lit k c cc ng ly nhim trong mi trng bnh vin.
4. Thc hin c cc quy nh v quy ch chng nhim khun bnh vin ca B
Y t.
5. Nu 9 tiu chun thc hnh chng nhim khun bnh vin ca B Y t.

6. Nhn thc c tm quan trng trong cng tc phng chng nhim khun bnh
vin.

1. Cc thnh phn c bn ca chui nhim khun

Tc nhn gy nhim.
Ngun cha.
ng ra.
Phng tin ly truyn.
Cch xm nhp.
S nhy cm ca c th.

1.1. Tc nhn gy nhim: vi khun, virus, nm, k sinh trng

108

Kh nng gy bnh ty thuc vo:

S lng vi sinh vt.
c tnh ca vi sinh vt.
Kh nng thch ng vi mi trng.
Kh nng khng ca c th vi mi trng.

Vi khun:

C khong 1000 loi, mt s t gy bnh.

S lng gia tng nhanh chng bng qu trnh t phn i.
Thch ng vi mi iu kin.
Tn ti vi 3 dng sau: hnh cu, hnh que, hnh xon c.
Mt vi loi c th t di chuyn bng nhng si lng (roi).

Virus:

Nh nht v n gin nht.

Bao gm cc phn t acid nucleic c lp protein bao bc bn ngoi.
T n c th sinh sn v thc hin qu trnh trao i cht.
Tc nhn gy bnh
S nhy cm ca c
th

Ngun cha

Cch xm nhp

ng ra

Phng tin ly truyn

Hnh 11.1. Chui nhim khun

S dng l thng ca t bo to li xm nhp v sn sinh ra c t

gy ph hoi t bo v ly lan sang cc t bo khc.

Chng c mng cng bo v bn ngoi.

Lp mng cng ny s quyt nh c tnh khng th cng nh phn ng
min dch v phn ng khng th.
Nm:

Quy m v a dng hn, sinh sn nhanh chng.

Mt s c ch cho con ngi.
Mc t mm, t nh hay t vic pht tn bo t.
Ti sinh t bo t v c gi cun i.

1.2. Ngun cha

Ngi bnh.
109

Ngi lnh mang mm bnh.

ng vt: ch, mo, chut
Cn trng: mui, b cht
Mi trng: khng kh, t ct, cht thi

1.3. ng ra

Qua ng h hp: ho, ht hi

Qua ng tiu ho: nn i, phn
Qua ng mu.
Qua cht tit t vt thng, ng dn lu
Qua ng tit niu, sinh dc, sinh sn.

1.4. Phng tin ly truyn

L phng tin cho mm bnh chuyn t ngi ny sang ngi khc. Mm
bnh khng th t n thc hin c.
Ly nhim qua cc cch thc sau:

Tip xc.
Khng kh.
ng hi (ho, ht hi).
ng trung gian.

Phng tin ly truyn: l phng cch di chuyn ca sinh vt, k sinh

trng gy bnh t ni ny sang ni khc, t ngi ny sang ngi khc di
nhiu hnh thc:

Tip xc trc tip hay gin tip.

Ht, vng, bn.
Vt trung gian: dng, vt dng.
Cn trng: rui, mui, b cht.

1.5. Cch xm nhp

L phng tin gip cho ngun bnh xm nhp vo v gy bnh.
Cc phng thc i vo c th con ngi cng ging nh khi chng i ra.

110

Da, nim.
ng mu.
ng h hp.
ng tiu ha.

 ng tit niu, sinh dc.

1.6. S nhy cm ca ngi bnh

Khng phi bt c ai cng d b nhim bnh.

Con ngi c kh nng phng v chng li mm bnh, ngn cn chng
gy bnh.

C nhiu yu t nh hng n kh nng nhim bnh.

* Cc yu t nh hng n kh nng nhim bnh:

Tui.
Tnh trng dinh dng.
Tnh trng ang dng thuc c ch min dch.
ang tr liu ho hc.
X l vt thng ngoi khoa.
nhim khng kh.
Khuyt tt c th.
Thi k mang thai.
Thi k au m.
Stress.
Bnh min dch (mc phi hay di truyn).
Gii tnh/yu t di truyn.

2. Cc bin php ph v chui nhim khun

2.1. Tc nhn gy nhim

Tiu dit hoc hn ch cc loi vi khun, vi sinh vt gy bnh bng cch

dng thuc iu tr ng.

S dng thuc khng sinh ng cch.

Tit khun, kh khun cc trang thit b, dng c v bo qun ng
cch.
2.2. Ngun cha

X l thanh thi, dn dp ty u cc ni c ngun cha.

Phng nga cc bnh cho ng vt nui.
Khm sc kho nh k.
V sinh mi trng.
p dng bin php cch ly ngi bnh.

111

2.3. ng ra

Che ming khi ho, ht hi.

Mang khu trang khi cn thit: tip xc vi ngi bnh ly qua ng h
hp

Qun l cc cht tit ng cch.

Qun l vt bn nhn.
Qun l cht thi ng cch.
2.4. Phng tin ly truyn

S dng dng c bo h: khu trang, mt knh, gng tay, o chong, ng

khi cn thit.

Dng c, vt dng dng ring cho tng ngi.

V sinh mi trng sch s thong mt.
Ra tay khi:

Tip xc ngi bnh.

Tip xc vt nhim.
Trc v sau khi thc hin cc k thut v th thut.
Sau khi tip xc vi cht tit, mu
Khi thy bn.
Sau khi tho gng.

Yu cu ra tay:

Ngun nc sch.
Vi nc nn c gt bng tay hoc chn.
Bn ra tay rng v va tm.
Dung dch ra tay ty theo loi ra tay: thng quy, th thut, phu
thut.

Ch k, u ngn tay v m ngn ci.

K thut ra tay: khng st vng no trn i tay.
Lau kh tay bng khn c nhn, khn giy xi 1 ln ri b, hoc my
sy.

Khng lm nhim bn tr li vng ra.

Phi c bn ra tay ti phng lm vic.
2.5. Ngn chn s xm nhp

Gi da nim mm mi, sch s.

112

Xoay tr trnh cn.

Che ch vt thng.
Thay bng khi thm t dch.
X l vt bn nhn ng qui nh.
Ra tay ng thi im v ng cch.

2.6. Nng sc khng ca c th

Chng nga.
Dinh dng y v hp l.
Th dc th thao.
Ch ngh ngi, ng hp l.
Phng nga stress.

3. Cc ng ly nhim thng gp trong mi trng

bnh vin
3.1. ng h hp: nguyn nhn dn n nhim khun ng h hp
Nguyn nhn:

ng ht m.
ng th xy.
M kh qun t ni kh qun.
Ngi bnh nm lu.
Sn sc rng ming.
Mi trng khng kh nhim.
Ngi bnh b cc bnh v ng h hp, bnh nhn th my.

3.2. ng tiu ha

Thc n, nc ung khng hp v sinh.

Cho ngi bnh n qua sonde khng m bo k thut.
Qun l cht thi ca ngi bnh km.
3.3. ng tit niu

V sinh c nhn km.

t ng thng tiu.
3.4. Qua da

V sinh c nhn km.

113

 Mi trng tip xc.

3.5. ng mu

Tim chch - t catheter - chc d.

Vt thng - dn lu.
4. Quy nh v quy ch chng nhim khun bnh vin ca
b y t
4.1. Hu qu ca s ly nhim, nhim khun bnh vin
Nhim khun bnh vin l s nhim khun xy ra sau khi nhp vin 48
gi, v hu qu ca nhim khun bnh vin l:

Tng ngy nm vin.

Tng kinh ph iu tr.
Qu ti bnh vin.
Gim ngn lc ca x hi.

Do tnh hnh trn cng tc phng chng nhim khun bnh vin c B Y
t ra ch yu nht l trong cc lnh vc sau:

Dng c y t.
V sinh ngoi cnh, mi trng.
V sinh khoa phng.
V sinh c nhn.
An ton thc phm.

iu kin thc hin cng tc phong chng nhim khun: ngun nc

sch, dng c, phng tin, ha cht kh khun.
4.2. Quy nh c th v quy ch chng nhim khun bnh vin ca B Y
t
4.2.1. i vi dng c y t

p dng cc bin php kh khun tit khun theo ng quy nh v quy

trnh, x l, nng , thi gian v lu tr.

Dng c phi c bo qun ng ni quy nh tu theo tnh cht ca

tng dng c: bn, sch, v khun, s dng 1 ln ri b hoc ti x dng.

Phi p dng ng quy trnh tu theo tng k thut v khun hoc sch.
4.2.2. Trt t v sinh ngoi cnh

ng i phi sch s bng phng bo n an ton khi vn chuyn ngi bnh.

C cy cnh bng mt nhng khng um tm v khng trng cy n tri.
114

 C khu vc dnh ring cho thn nhn ngi bnh sinh hot (hn ch
ngi thm nui).

C khu vc dnh ring tp trung xe ca nhn vin, khch

C khu vc dnh ring git, phi vi.
C ni tp trung cht thi rn cho ton bnh vin.
C thng rc c np y kn cc ni trong khun vin bnh vin v
c x l theo ng quy ch x l cht thi.

Cng thot nuc v cht thi lng phi c h thng thot ring khng b
nghn tc v c x l trc khi thi ra h thng nc thi th.
4.2.3. Trt t v sinh khoa v bung bnh
Yu cu ca khoa phng:

Phng bnh thong, i lu khng kh.

Din tch ca s, ca ra vo = din tch phng, c n in.
Nu phng kn phi c my iu ha.
Tiu chun cch nhau gia 2 ging l 1,2-1,5m.
Ging cch vch tng 80 cm.
Vt dng trong khoa phng khng s dng phi em ra ngoi.
Vch tng nn trng men hoc sn.
Gc tng nn lm gc t: d ra.
Phng bnh c sp xp gn gng, trt t, ngn np.
Khng mi hi.
V sinh sch s.
Nc ung v nc dng.

a. Trt t v sinh bung bnh

Phn chia khu vc lm v sinh v dng c v cc cht ty ra s c
dng ring cho tng khu vc.
* Quy nh v sinh
Phn chia khu vc v sinh, tin vic chm sc, v sinh v trnh s ly
nhim cho t vng ny sang vng khc.

Sch: phng trc, phng giao ban, phng lm vic.

Km sch: phng ngi bnh nm, phng th thut.
Bn: phng v sinh, phng cha cht thi.
Dng c v sinh dng ring cho tng khu vc.

115

* Quy nh v ch v sinh: c 3 ch v sinh

V sinh tc khc: khi dch tit, mu ngi bnh ri ra ngoi. Khi cht
thi ra sn nh ta khng c lm lan ra thm, dng giy thm ht
hoc khn lau ri b, ngi trc tip lm v sinh phi i ng trnh
trnh s ly nhim. C th dng vi, ct thm. Hoc dung dch st
khun ln, thi gian quy nh, ri mi lau.

V sinh hng ngy: 1 - 2 ln/ngy ty tng khoa, gm c cc loi dng c

nh: xe, bn, y dng c , my mc dng iu tr - chm sc hng ngy,
sn nh hoc ni ngi bnh tip xc.

Tng v sinh: tu theo tng vng c nguy c:

Phng m, hu phu, cp cu: 1 tun/ln.
Vng c nguy c ly nhim: tng v sinh ngay tc khc.
Khoa bnh mn tnh: khong 30 ngy/ln.
b. Trt t v sinh khoa phng

Mt khoa phng c nguy c nhim khun: tng, gch men cao ln n

trn, khng c gc cnh trong phng, lau chi mi ngy.

Sn nh phi trn lng d chi ra.

Hai ging bnh cch nhau 1,5 mt v cch tng 0,5 mt.
Thc hin ch v sinh m.
Kh khun khoa phng nh k ty theo tnh cht ca tng khoa (tia cc
tm hoc ha cht kh khun mi trng).

4.2.4. V sinh ngi bnh

Ngi bnh phi mc qun o bnh vin, thay mi khi bn (d) hoc t
nht 2 ngy/ln.

Thay qun o v drap (ga) ging mi khi d hoc m t hoc t nht 2

ngy/ln.

Ngi bnh c v sinh sch s.

Dng c c nhn c dng ring.
Bung bnh c ty u khi bnh nhn xut vin, chuyn vin hoc t
vong.

Dng c c nhn c dng ring cho tng ngi bnh.

Ngi bnh nhim phi c p dng ch cch ly:
Cch ly ton phn: p dng trong cc trng hp c nguy c ly nhim
thnh dch. Ngi bnh nhn c cch ly hon ton vi bn ngoi.
116

 Cch ly tng phn: bnh c nguy c ly qua ng no th cch ly theo

ng : cch ly theo ng h hp, ng tiu ho, cc bnh ly qua
ng mu, qua da.

Cch ly bo v: p dng bo v cho nhng ngi bnh c sc khng

km, c nguy c d b ly nhim.

Khi ngi bnh chuyn vin, xut vin, t vong phi ty u bung bnh.
Ngi bnh t vong phi bo qun t thi v lu tr ni quy nh.
Ngi nui bnh phi tun th quy nh ca bnh vin: mc o chong,
thay dp
4.2.5. V sinh c nhn nhn vin y t

Mc ng phc, ng phc sch, gn gng, nn git trong bnh vin.

Mng tay, chn ct ngn khng mang trang sc qu rm r.
Ra tay theo ng quy nh.
Khu trang che kn mi ln ming, thi gian mang khu trang lin tc
khng qu 2 gi.

Gng mu trong v sinh c nhn v v sinh chung.

B nhng thi quen xu: cn mng tay.
T chc tp hun hng dn nhn vin cch phng chng s ly nhim
trong mi trng bnh vin (mang gng, cch x l cht thi, cch x l
khi b kim m).

Khi nhn vin b bnh d ly hoc c nguy c nhim bnh, phn cng h
lm vic khu vc hnh chnh, trnh tip xc ngi bnh.

Nhn vin ngh theo quy nh lut lao ng, trnh lm vic qu sc.
Khi nhn vin y t b phi nhim mu v cht tit c nguy c cn c
theo di , x l v qun l tt.
5. Tiu chun thc hnh chng nhim khun ca B Y t
1. Ra tay thng quy.
2. p dng bin php cch ly.
3. Tiu chun phng bnh.
4. Gim st:

Ban chng nhim khun ra nhng yu cu.

Va theo di v va c s gip .
Tiu chun thc hnh chng nhim khun.
117

5. Gio dc.
6. Tit khun v kh khun.
7. V sinh mi trng.
8. X l vi.
9. X l cht thi.

CU HI LNG GI
Khoanh trn trc cu tr li ng nht
1. Cc thnh phn c bn ca chui nhim khun gm:
A. 2 yu t.

D. 5 yu t.

B. 3 yu t.

E. 6 yu t.

C. 4 yu t.
2. Cc phng php ly truyn ca vi khun
A. Hi th: ho, ht hi.
B. Tip xc trc tip qua da b tn thng.
C. Tip xc gin tip qua cc vt trung gian.
D. Qua ng mu.
E. Tt c u ng.
3. Kh nng khng ca c th ph thuc vo cc yu t
A. Tui.

D. Tim chng.

B. Ch dinh dng.

E. Tt c u ng.

C. Trng thi tinh thn.

4. Cc ng ly nhim thng gp trong mi trng bnh vin, ngoi tr
A. ng h hp.
B. ng tiu ha.
C. ng tit niu.
D. ng mu.
E. ng gan mt.
5. Hu qu ca vic nhim khun bnh vin ngoi tr:
A. Tng ngy nm vin.

118

D. Gim ngy cng ca nhn vin.

B. Qu ti trong bnh vin.

E. Gim ngun lc x hi.

C. Tng kinh ph iu tr.

6. Ni dung phng chng nhim khun trong bnh vin do B Y t ra, ngoi
tr:
A. Dng c y t.

D. V sinh c nhn.

B. V sinh mi trng, ngoi cnh.

E. Dinh dng.

C. V sinh khoa phng.

Phn bit cu hi ng () sai (S) bng cch in ch vo cu ng,

ch S vo cu sai:
7. Khu vc sch l khu vc khng c s hin din ca ngi bnh.
8. Cch ly ton phn thng p dng cho nhng ngi bnh c nguy c b ly
nhim
9. Dng c lm v sinh phi c dng ring cho tng khu vc d kim
sot trnh tht thot
10. Tng v sinh ch p dng cho nhng khoa phng c yu cu v khun cao.

p n: 1.E, 2.E,3.E, 4.E, 5.D, 6.E, 7. , 8. S,.9. S, 10.S.

119

Bi 12

X L CHT THI

Mc tiu
1. Phn bit c cc loi cht thi theo qui nh ca B Y t p dng c quy
ch x l cht thi theo quy nh.

2. Nhn thc c tm quan trng ca vic phn loi v x l cht thi.

1. i cng
Cc cht thi trong bnh vin cc dng rn, lng, kh, u c kh nng
gy nhim cho mi trng v ngi tip xc. Nn trc khi thi ra ngoi u
phi c x l.
Khoa chng nhim khun ca bnh vin chu trch nhim t chc cng tc ny.
Ni tp trung cc cht thi phi c ring bit, c mi che (tt nht l
pha Ty Bc ca bnh vin).
Cht thi y t nguy hi l:

Mu dch c th cht bi tit.

C quan b phn con ngi ng vt.
Bm tim kim vt sc nhn.
Dc phm ho cht phng x.

2. Phn loi cht thi: 5 loi

Cht thi lm sng.

Cht thi phng x.
Cht thi ho hc.
Cht thi dng kh.
Cht thi sinh hot.

2.1. Cht thi lm sng: 5 nhm

Nhm A: cc loi cht thi c dnh mu hoc dch tit ngi bnh: bng
bng, gng tay, bt, np, dy tim truyn, ng thng cht thi nhim khun.

120

Nhm B: cc vt sc nhn: bm tim kim, dao m, inh, li ca, mnh

thy tinh v.
Nhm C: cht thi c nguy c ly nhim cao pht sinh t phng xt
nghim: gng tay, lam knh, ng nghim, bnh phm xt nghim, mi trng
nui cy mu.
Nhm D: cht thi dc phm: dc phm qu hn, nhim khun, hoc
ra ngoi, khng cn s dng.
Nhm E: m c quan ngi ct b, ng vt th nghim.
2.2. Cht thi phng x: cc dng rn, lng, kh
Cht thi phng x rn: cc vt liu x dng trong cc xt nghim chn
on, iu tr: bm tim, kim, knh bo h, giy thm, gc, ng nghim, chai
ng phng x.
Cht thi phng x lng: dung dch c cha nhn phng x trong chn
on, iu tr: nc tiu ngi bnh, cht bi tit, nc sc ra cc dng c c
cht phng x.
Cht thi phng x kh: cht kh dng trong lm sng thot ra r kho
cha cht phng x 133.
2.3. Cht thi ho hc
cc dng rn, lng, kh, 2 loi.
2.3.1. Cht thi ha hc khng gy hi: ng, acid bo, 1 s v c,
hu c
2.3.2. Cht thi ha hc nguy hi

Formaldehyd: dng trong gii phu bnh, lc mu, p xc.

Cc cht quang ha hc: nc trng phim X quang.
Cc dung mi: cc hp cht Halogen, khng c Clorofrom, thuc m
Oxyd ethylen: tit khun dng c.
Dung dch ha hc hn hp: dung dch lm sch v kh khun.

2.4. Cc bnh cha kh c p sut

O2, CO2, gaz, cc kh thi trong iu tr chm sc.
2.5. Cht thi sinh hot
Cht thi khng b nhim cc yu t nguy hi, pht sinh t cc bung
bnh, phng lm vic, hnh lang, cc b phn cung ng, nh kho, nh git, nh
n l cc loi rc thi trong sinh hot hng ngy nh giy bo, ti liu, vt liu
ng gi, ti ng phim, giy gi thc n, ti nilng, rc qut dn t sn nh.
Ngoi ra cn c rc thi t mi trng nh: l cy v rc t cc khu vc
ngoi cnh.

121

3. Quy nh v ti cha, thng ng cht thi

3.1. Quy nh v mu sc ca ti cha cht thi
Mu xanh: cht thi sinh hot.
Mu vng: cht thi lm sng, bn ngoi c biu tng nguy hi sinh hc.
Hp cng mu vng, c biu tng nguy hi sinh hc, ng vt sc nhn.
Mu en: cha cc cht ho hc, cht phng x, thuc gy c t bo.
3.2. Tiu chun ti cha cht thi

Nu x l bng phng php t nn dng ti nha PE hoc PP khng

dng ti nha PVC v khi t s to ra nhiu cht gy nhim mi
trng.

Kch thc ti cha ln, nh ty rc: ti a < 0,1 m3.

C ng k ngang mc 2/3 v c ch: khng c ng qu vch ny.
3.3. Tiu chun hp ng vt sc nhn

Vt liu cng khng m xuyn khng r r c th t c.

Dung tch ln, nh khc nhau t 2,5 - 20 lt.
C np y kn, an ton khng ra ngoi.
Mu vng: c nhn ch ng vt st nhn; c vch bo hiu mc 2/3
hp v c dng ch khng qu vch ny.

3.4. Tiu chun thng ng cht thi

Thng lm bng nha PE (Poly Etylen) c t trng cao, dy, cng v c

np y.

Thng mu vng dng gom rc trong ti mu vng: cht thi lm

sng.

Thng mu xanh dng gom rc trong ti mu xanh: cht thi sinh

hot.

Thng mu en dng gom rc trong ti mu en: cht thi ha hc,

phng x.

Dung tch ca thng cha t 10 - 250 lt.

Bn ngoi thng c vch ch r mc 2/3 ca thng v c dng ch khng
qu vch ny.
3.5. Thi gian lu tr cht thi

i vi cc bnh vin nn x l rc thi hng ngy, c bit l cht thi y

t nguy hi nh mu, dch tit ngi bnh, vt sc nhn, cht thi c

122

nguy c ly nhim cao pht sinh t phng xt nghim, cht thi dc

phm th thi gian lu tr ti a l 48 gi.

i vi cc c s y t nh (trm y t, phng khm) khng nn qu 1

tun. Cht thi y t nh mu, dch tit ngi bnh, vt sc nhn, cht
thi c nguy c ly nhim cao pht sinh t phng xt nghim, cht thi
dc phm c lu tr khng nn qu 1 tun.

i vi cht thi l m c quan ngi, ng vt th nghim pht sinh

bnh vin hay c s y t th phi c x l ngay bng cch t hoc
chn.
4. Quy nh c th v x l cht thi
4.1. Rn

Phi c thu gom phn loi ng quy nh.

Rc phi c tp trung ng ni quy nh.
Ti rc cha khng qu 2/3 ti, ghi r tn khoa phng bnh.
Vn chuyn cht thi khng ri vi trn ng, trnh i qua khu vc
c ngi bnh nm, khu vc sch khc.

Thu gom cht thi trung bnh khong 2 ln/ngy vo ni tp trung cht
thi ca bnh vin.

Cc m c quan, phn c th ct b hoc con vt dng th nghim phi

c ni tp trung ring chn hoc t.

Bnh vin c l t cht thi phi ng tiu chun cng ngh, bo m

cc iu kin x l cht thi.
* X l cht thi:

X l ban u i vi cc cht thi c nguy c ly nhim cao trc khi t

hoc chn.

Chn cch mt t cao 50 cm, hoc t cht thi ni quy nh.

Ty u x l c hc, t hoc chn su 50 cm i vi cht thi sc nhn.
i vi cht thi phng x dng rn cn thc hin theo cc qui nh ca
php lnh an ton v kim sot bc x ca nh nc.

i vi cc cht ho hc khng nguy hi: c th p dng mt trong 2 cch

sau: ti s dng, hoc tiu hu nh cht thi sinh hot.

i vi cc cht thi ho hc nguy hi:

Cc cht thi ho hc nguy him c tnh cht khc nhau khng c trn
ln vi nhau tiu hy.

123

 Khng c t cc cht thi c cha Halogen v s gy nhim khng

kh.

Khng c vo h thng nc thi chung ca thnh ph.

Khng c chn mt lng ln cht thi ho hc v c th gy nhim
mch nc ngm.

Phng php tiu hy: tr v ni phn phi cung cp ban u, thiu t

hoc c th lm tr ho cht thi trc khi chn lp.
i vi cc bnh cha kh c p sut: khng dng phng php t c
v c th gy n do vy c th x l bng cch tr v ni sn xut, ti s
dng hoc tiu hy nh rc sinh hot i vi cc bnh nh.

i vi rc thi sinh hot: khng cn phi thiu t v tiu hy nh rc

thi trong cc h gia nh.
4.2. Cht thi lng
Quy nh chung: mi bnh vin phi c h thng thu gom v x l nc
thi ng b, nc thi bnh vin khi thi ra ngoi khu vc qun l ca bnh
vin phi t tiu chun hin hnh ca Vit Nam. Do cc bnh vin:

Phi c h thng cng rnh v b ngm cha v x l nc thi.

No vt cng rnh nh k, khng tc nghn.
X l bng phng php l ha hoc sinh hc hoc kt hp cc phng
php trc khi cho thi vo h thng cng rnh ca thnh ph. Vic
p dng cc thit b v cng ngh mi phi ng b v c c quan nh
nc c thm quyn v cng ngh mi trng xt duyt.
4.3. Kh
Quy nh chung: cc phng xt nghim, kho ho cht dc phm phi bo
m tiu chun hin hnh ca Vit Nam, do vy phi c h thng thng kh v
x l kh c.

Kh t l t rc.
T phng xt nghim.
L t rc t chun cng ngh, che chn kh thi ra mi trng.

CU HI LNG GI
Khoanh trn cu tr li ng nht
1. Cht thi c phn ra lm

124

A. 6 loi.

D. 3 loi.

B. 5 loi.

E. Tt c u sai.

C. 4 loi.
2. Cht thi lm sng, gm c, ngoi tr
A. Vt dnh mu v dch tit ca ngi bnh.
B. Vt sc nhn.

D. M c quan ngi v ng vt.

C. Cc dc phm qu hn.

E. Thc n ca ngi bnh.

3. Cht thi phng x dng lng gm

A. Nc tiu ca ngi bnh ang iu tr bng phng x.
B. L cha cht phng x.
C. Nc sc ra cc dng c cha cht phng x.
D. A, B, C ng.
E. A, C ng.
4. Quy nh v mu ca vt cha cht thi y t sc nhn
A. Mu .

D. Mu en.

B. Mu xanh.

E. Tt c u sai.

C. Mu vng.

Kt hp cc cp cu tr li ng
5. Kt hp loi rc thi v vt cha ph hp tng loi rc thi
A. Kim tim sau khi dng cho ngi bnh.
B. Bng bng.
C. L thuc.
D. M c th.
E. Nc tiu ca ngi bnh ang iu tr bng phng x.
F. L cha cht phng x
1. Ti mu vng.
2. Thng nha cng mu vng.
3. Ti mu en.
4. Ti mu xanh.
6. Quy nh v x ly cht thi y t dng rn
A. Phi c thu gom, phn loi ng quy nh.

125

B. Ti rc cha khng qu 2/3 ti.

C. C l t cht thi ng tiu chun cng ngh.
D. Tt c u ng.
E. Tt c u sai.
7. Quy nh x l cht thi dng lng
A. Phi c h thng cng rnh vo b ngm cha v x l trc khi thi
ra mi trng.
B. No vt cng rnh nh k, khng tc nghn.
C. X l bng phng php ha hc v sinh hc trc khi thi ra mi
trng.
D. Tt c u ng.
E. Tt c u sai.

Phn bit cu ng ()- sai (S):

8. M c th c cho vo ti rc mu en.
9. Cht thi t phng phng x c cho vo ti rc mu en.
10. Nc tiu ca ngi bnh ang iu tr bng phng x cng c coi l cht
thi phng x lng.
11. Ti rc mu vng ch dng cha cc rc thi y t.
12. Ti rc mu xanh dng cha cc cht thi sinh hot.

p n: 1.B, 2.E, 3.D, 4.C, 5.A2. B1. C1. D1. E4. F3, 6.D, 7.D, 8.S, 9., 10.,11 ,
12...

126

Bi 13

K THUT RA TAY

Mc tiu
1. Nu ch nh ca 3 phng php ra tay.
2. Thc hin ng quy trnh 3 k thut ra tay.

3. thc c tm quan trng ca vic ra tay.

MC CH
1. Ngn nga s lan truyn vi khun qua i tay.
2. Gim nguy c nhim khun bnh vin cho nhn vin y t v ngi bnh.
3. Tu theo trng hp m p dng cc hnh thc ra tay khc nhau.

A. RA TAY THNG QUY

1. Ch nh

Trc v sau khi tip xc vi ngi bnh.

Trc v sau khi thc hin cc k thut chm sc ngi bnh.
Sau khi tho gng tay.
Trc v sau khi n.
Sau khi i v sinh.
Sau khi tip xc vi vt bn, cht thi.
Trc khi ri khi khoa phng.

2. Dng c

Ngun nc: phi c cn gt bng khyu tay, chn trnh nhim

khun vo ni vi nc.

Lavabo: cao, rng, trnh vng nc ra ngoi v t qun o ca ngi

ng ra.

127

X phng: nuc hoc dung dch ra tay kh khun.

Dng c lm kh tay:
Khn: hp ng, dng 1 ln.
Giy: hp ng, dng 1 ln.
My cm ng (sy kh bng sc nng).
Vt cha khn dng ri hoc ti rc giy bn.

BNG KIM LNG GI K NNG: RA TAY THNG QUy

Stt

Ni dung

Tho trang sc, mng tay ct ngn

Mang khu trang, m, mt knh (nu cn)

Lm t tay

Ly 2 - 3 ml dung dch ra tay vo lng bn tay

C st 2 lng bn tay, v k ngn tay an vo nhau

C st 2 lng bn tay (p lng bn tay ny ln lng bn tay kia) v

k ngn tay (ch cnh bn ngn t)

C st khp phn ngn tay ci (2 bn)

Chm cc u ngn tay ca bn tay ny, mit vo lng ca bn tay

kia v ngc li

Dng 4 u ngn tay c chn 4 ngn ca bn tay kia v ngc li

10

Ra sch tay di vi nc (bn tay thp hn khuu tay)

11

Lau kh tay
Tng cng
Tng s im t c

128

Thang im
0

Hnh 13.1. Cc bc ra tay thng quy

B. RA TAY TH THUT (RA TAY NHANH NGOI KHOA)

1. Ch nh
Trc khi lm cc th thut c xm ln (chc d mng bng, mng phi).
2. Dng c

Ngun nc: phi c cn gt bng khuu tay, chn trnh nhim

khun vo ni vi nc.

Lavabo: cao, rng, trnh vng nc ra ngoi v t qun o ca ngi

ng ra.

Dung dch ra tay kh khun cao.

1 bn chi v khun.
Khn lau tay v khun.
Vt cha khn dng ri hoc giy ti rc cha giy bn.
Cn 70 .

3. Lu

M che kn tc, mang khu trang.

Quan st ct ngn mng tay.
129

 Tho b trang sc, nhn c mt, ng h.

BNG KIM LNG GI K NNG: RA TAY TH THUT (RA TAY
NHANH NGOI KHOA)
(Dng trong cc th thut hoc tiu phu)
Stt

Ni dung

Tho trang sc, mng tay ct ngn

Mang khu trang, mang knh (nu cn)

Lm t tay

Ly 2 - 3 ml dung dch ra tay vo lng bn tay

C st 2 lng bn tay, v k ngn tay an vo nhau

C st 2 lng bn tay (p lng bn tay ny ln lng bn tay kia)

v k ngn tay (ch cnh bn ngn t)

C st khp phn ngn tay ci (2 bn)

Chm cc u ngn tay ca bn tay ny, mit vo lng ca bn

tay kia v ngc li

Dng 4 u ngn tay c chn 4 ngn ca bn tay kia v ngc

li

10

Ra sch tay di vi nc (bn tay thp hn khuu tay)

11

Dng bn chi v khun ch mng, ngn, bn v cng tay vi

dung dch ra tay cho ln lt tng bn tay mt

12

Ra sch 2 bn tay di vi nc v khun

13

Lau kh tay, mang gng tay v khun

Thang im
0

Tng cng
Tng s im t c

C. RA TAY PHU THUT

1. Ch nh

Trc khi tham gia phu thut

Bc s phu thut.
Bc s ph phu thut.
iu dng vng trong.

2. Dng c

Ngun nc: phi c cn gt bng khuu tay, chn trnh nhim

khun vo ni vi nc.

130

 Lavabo: cao, rng, trnh vng nc ra ngoi v t qun o ca ngi

ng ra.

Dung dch ra tay kh khun cao.

2 bn chi v khun.
Khn lau tay v khun.
Vt cha: khn dng ri hoc giy.
Cn 70 .

3. Lu

Tho b c ng h v nhn trn.

M che kn tc, mang khu trang.
Quan st ct ngn mng tay.
Tho b trang sc.

BNG KIM LNG GI K NNG: RA TAY V KHUN NGOI KHOA

(dng cho cc trng hp phu thut ln)
Stt

Ni dung

Mc o chong, i m che kn tc, tho trang sc, kim sot mng

tay, eo khu trang, xn tay o qu khuu > 5 cm

Lm t tay

Ly 2 - 3 ml dung dch ra tay vo lng bn tay

C st 2 lng bn tay, v k ngn tay an vo nhau

C st 2 lng bn tay (p lng bn tay ny ln lng bn tay kia) v

k ngn tay (ch cnh bn ngn t)

C st khp phn ngn tay ci (2 bn)

Chm cc u ngn tay ca bn tay ny, mit vo lng ca bn tay

kia v ngc li

Dng 4 u ngn tay c chn 4 ngn ca bn tay kia v ngc li

Ra sch tay di vi nc (bn tay thp hn khuu tay)

10

Dng bn chi v khun v dung dch ra tay nh c cc u, k

v cnh ngn tay theo chiu dc hay xon c

11

nh c lng v lng bn tay

12

nh c cng tay ln qu khuu 5 cm

13

Ra sch tay di vi nc v khun

Thang im
0

131

14

Thay bn chi

15

Thc hin li cc bc 10, 11, 12,13 i vi bn tay kia

16

Lau kh tay bng khn v khun

17

2 tay pha trc mt, trn tht lng

Tng cng
Tng s im t c

Hnh13.2. Cc bc ra tay v khun ngoi khoa

132

Bi 14

K THUT MANG V THO GNG TAY V KHUN

Mc tiu
1. Nu c mc ch ca vic mang gng tay v khun.
2. Thc hin quy trnh k thut mang gng tay v khun ng v an ton.
3. Thc hin c ng tc tho gng tay an ton.

4. Nhn thc c tm quan trng ca vic mang gng tay v khun ng cch.

1. Mc ch
Tip cn vi vng, vt v khun.
2. Dng c
Chun b i gng tay ph hp v kch c v hn dng.
3. Nhng im cn lu
a. Mang gng tay v khun

Tay cha mang gng chm vo mt trong ca gng.

Tay mang gng ri chm vo mt ngoi ca gng.
Tay mang gng lun trc mt, trong tm mt v cao hn tht
lng.
b. Tho gng tay v khun

Tay ang mang gng chm vo mt ngoi ca gng c tay gng.

Tay tho gng ri chm vo mt trong ca gng c tay gng.
Lun ch gi cho tay khng chm vo vng bn ca gng.
Phi ra tay thng quy li sau khi tho gng.

133

BNG KIM LNG GI K NNG: MANG GNG TAY V KHUN

Stt

Ni dung

Chn c gng tay thch hp

Kim sot mng tay, tho trang sc, ng h

Ra tay th thut

M bao l gng, khng phm vo vng v khun

Tay cha mang gng cm mt trong ca gng np gp c tay,

mang cho tay cn li

4 ngn ca bn tay ang mang gng t vo np gp mt ngoi c

gng, ngn ci dang ra

Mang vo tay cn li an ton

Sa li nhng ngn tay eo gng ngay ngn

2 tay mang gng pha trc mt trong tm mt, trn tht lng
Tng cng
Tng s im t c

Hnh 14.1. Cch m bao gng tay v khun

Hnh 14.2. Mang gng tri

134

Thang im
0

Hnh 14.3. Mang gng phi

Hnh 14.4. K thut mang gng v khun

Hnh 14.5. Sau khi mang gng v khun

BNG KIM LNG GI K NNG: THO GNG TAY

Stt

Ni dung

Tay ang mang gng nm vo mt ngoi ca gng c tay gng,

ko gng lt mt trong ra ngoi

Tay tho gng nm vo mt trong ca gng c tay gng, ko

gng lt mt trong ra ngoi

Cho gng d (bn) vo ti rc y t

R tay ni khoa

Thang im
0

Tng cng
Tng s im t c

135

CU HI LNG GI
Tr li ngn cc cu hi:
1. K 2 yu cu ca ra tay ni khoa.
2. Nu 4 ch nh ca ra tay thng quy.

Cu hi ng sai:
3. Ra tay trc v sau khi tip xc vi ngi bnh.
4. Ra tay trc v sau khi ni chuyn vi ngi bnh.
5. Sau ra tay ngoi khoa, ta c th tip xc trc tip vo dng c v khun.
6. Ngm tay qua dung dch st khun sau ra tay thng quy l c c i tay
v khun.
7. Khi ra tay thng quy bn tay phi cao hn c tay.
8. Ti nhng ni ra tay cng cng khng nn dng bnh x phng ra tay.

Khoanh trn trc cu tr li ng nht

9. Ra tay ni khoa (thng qui) thi gian cn:
A. 10 pht.

C. 3 pht.

B. 5 pht.

D. 1 pht.

10. Trong i tay, ni vi khun thng tr ng nhiu nht l:

A. Lng bn tay.

D. K ngn, np gp.

B. Lng bn tay.

E. Tt c u ng.

C. Mng tay.
11. Khi ra tay, phn m ta d b st:
A. M ngn ci (1).

D. Mng tay.

B. B tr ngn 5.

E. Tt c u ng.

C. Chn k gia cc ngn, np gp.

p n: 3. , 4.S, 5. S, 6.S, 7.S, 8 , 9.D, 10 E, 11 E

136

Bi 15

TY U V BO QUN DNG C
TRONG BUNG BNH HNG NGY

Mc tiu
1. Nu 2 mc ch ca ty u v bo qun dng c.
2. Thc hin c k thut ty u v bo qun dng c.

3. Nhn thc c tm quan trng ca vic ty u v bo qun dng c.

1. Mc ch

nga s ly nhim cho trong phng bnh.

bo qun dng c lu bn.
2. Ch nh
Dng c thy tinh, dng c cao su, dng c kim loi, dng c trng men,
ging gh, t u ging.
3. Dng c

X bng (phng).
Bn chi, gi lau.
Bt ty, acid Chlohydric (nu cn).
Dung dch kh khun.
Khn lau kh.
Phn talc.
Vi ming, vi tha.

4. K thut tin hnh

4.1. Dng c thy tinh: ly, ng bm ht

Ngm dung dch kh khun ln 1 kh nhim.

137

 Ra cc dng c bng nc nc m v x phng cho sch, lau kh.

Ngm dung dch kh khun ln 2.
Ra li sch v lau kh bng khn v khun, tr v ch c.
4.2. Dng c cao su: ti chm nng, lnh, vng hi, tm cao su
4.2.1. Ti chm nng lnh

Ra mt ngoi, mt trong ca ti bng x phng v nc cho sch.

Lau kh mt ngoi ti.
Treo ngc ti ni mt lng ti c kh.
Thoa phn talc mt ngoi ti, cho kh vo ti, y nt li v ct vo ch
mt.

4.2.2. Vng hi cao su lt vng mng

Dng bn chi, x phng v nc ra sch mt ngoi vng. (Nu vng c

dnh cht tit th phi ngm dung dch kh khun trc khi ra).

Lau kh hoc phi ni mt.

Thoa phn talc mt ngoi vng.
Cho kh vo vng hi, y nt li ct vo ni mt.
4.2.3. Tm cao su

Dng bn chi, x phng v nc ra sch 2 mt ca tm cao su. (Nu c

dnh cht tit th phi ngm dung dch kh khun trc khi ra).

Lau kh hoc phi ni mt.

Thoa phn talc 2 mt tm cao su.
Cun trn li v ct vo ch mt (trnh lm gp gy tm cao su).
4.3. Dng c kim loi: bn tiu, tiu, bn ht u, tr treo
4.3.1. Bn ht u

Dng bn chi, x phng v nc ra sch. (Nu c dnh cht tit th

phi ngm dung dch kh khun trc khi ra).

Ngm dung dch kh khun ln 2.

Ra sch, lau kh bng khn v khun. Ct vo ch quy nh.
4.3.2. Bn tiu - tiu

Ngm dung dch kh khun ln 1 kh nhim.

Dng bn chi, x phng v nc ch ra sch bn trong v ngoi, lau
kh.

Ngm dung dch kh khun ln 2.

138

 Ra sch, lau kh bng khn v khun. Ct vo ch quy nh.

4.3.3. Tr treo

Lau ra tr treo bng x phng v nc cho sch.

Lau kh.
Dng du hi ch tr cho tht bng v tr v ch quy nh.
4.4. Dng c trng men: thau, mm, ng nh c nhn, bn ht u

Ngm dung dch kh khun ln 1 kh nhim.

Dng bn chi, x phng, bt chi v nc ch ra sch bn trong v
ngoi, lau kh.

Ngm dng dch kh khun ln 2.

Ra sch, lau kh bng khn v khun. Ct vo ch quy nh.
4.5. Ging gh, t u ging

Chi ra ging trong qui trnh ra ging v vng ph cn.

Sp xp cc dng c ngn np.
5. Dn dp dng c

Ra thau vi nc v x bng tht sch, lau kh.

Git bn chi, gi lau bng x bng v nc, phi kh ngoi nng.
B rc vo thng rc.
Tr tt c cc dng c v ch c.

6. Nhng im cn lu

Ra v ty dng c hng ngy tng cht bn (d) bm cht nhiu

ngy kh ra sch.

dng ring cho mi ngi bnh khng cn phi tit khun mi ngy
sau khi ra.

Chi ra dng ring ngi bnh hng ngy lm gim s hin din
ca vi khun mt cch ti a.

139

Bi 16

CCH RA, LAU CHI V CHUN B

DNG C TIT KHUN

Mc tiu
1. Nu 2 mc ch ca cch ra, lau chi v chun b dng c tit khun.
2. Thc hin c cch ra, lau chi v chun b dng c tit khun.

3. Nhn thc c tm quan trng ca vic ra, lau chi v chun b dng c
tit khun.

1. Mc ch
c nhng dng c v vt dng m bo v mt v trng.
gi nhng dng c v vt dng c bn.
2. Ch nh: tt c cc loi dng c
3. Dng c

Thau ng nc m.
Vi lau, bn chi.
Que gn, vi tha.
X bng (phng), bt ty.
Khn hoc giy gi, dy ct, bng keo.

4. K thut tin hnh

4.1. Dng c kim loi
Km ko

Dng bn chi, x phng v nc ra sch. (Nu c dnh cht tit th

phi ngm dung dch kh khun trc khi ra), ch cc rng v cc
ch ghp ni.

Lau kh v kim sot dng c c b h hng.

140

 ng gi, dn nhn, ghi ngy gi, gi tit khun bng sc nng kh hoc
nng m di p lc.
4.2. Dng c c trng men

Dng bn chi, x phng v nc ra sch. (Nu c dnh cht tit th

phi ngm dung dch kh khun trc khi ra)

Lau kh, dng khn hoc giy gi li, dn nhn, ghi ngy gi tit khun.
Gi tit khun bng sc nng m.
4.3. Dng c cao su

Ra sch bng x phng v nc. (Nu c dnh cht tit th phi ngm
dung dch kh khun trc khi ra)

i vi cc loi ng sonde nn sc ra di vi nc hoc dng bm tim

bm ra. (nu cht tit bm dnh cht c th ngm dng dch ty ra
(Ciderzym).

Lau kh, ng gi gi tit khun bng sc nng m di p lc.

4.4. Dng c: cc ng ni soi

Tho ri cc phn tho c ca dng c ra.

Ra sch bng x phng v nc. (Nu c dnh cht tit th phi ngm
dung dch kh khun kh nhim trc khi ra).

Kim tra tnh trng dng c.

Lau kh v tit khun bng phng php ha hc.
Dng nc ct ra sch v lau kh v khun, ct vo ni qui nh.
4.5. vi, bng bng
4.5.1. vi

Git sch bng x phng v nc. (Nu c dnh cht tit th phi ngm
dung dch kh khun kh nhim trc khi git), kim tra xem c rch
khng, phi kh.

Xp r qut, gi li va cht trong khn dy, dn nhn v gi i tit

khun bng sc nng m di p lc.
4.5.2. Bng bng

Gi thnh tng gi nh bng khn hoc giy hay xp trong hp.

Dn nhn, ghi ngy gi v tit khun bng sc nng m di p lc.
4.6. Cc cht du, m, gc tm cht nhn, bt

ng du, bt trong chai nh.

Gc tm cht nhn ng trong hp kim loi di.
141

 y kn dn nhn, ghi ngy gi v tit khun bng sc nng kh.

5. Dn dp dng c

Gi cc gi dng c i tit khun.

Thu dn que gn, vi bn (d) b vo gi rc.
Ra thau, bn chi vi x bng v nc sch.
Lau kh thau v tr v ch c.
Phi bn chi ch nng cho kh v tr v ch c.
Tr cc hp bt ty v ch c.

6. Ghi h s

S gi v tn dng c gi i tit khun.

Ngy gi.
Tn ngi gi.
7. Nhng im cn lu
7.1. Mun s tit khun c hu hiu

Dng c phi ra tht sch cc cht du m, mu m nht l cc ch rp

ni.

Nhng vi gi phi git tht sch, giy gi phi l loi giy dai bn.
Xp dng c hay vt dng trong cc hp hay cc gi ng cch, cha nhng
khong gia s tip xc vi hi nc hoc sc nng c y .
7.2. Chn phng php tit khun thch hp trnh h hao dng c
v vt dng

CU HI LNG GI
Khoanh trn trc cu tr li ng nht
1. Mc ch ca vic chun b dng c tit khun
A. c nhng dng c v vt dng c sch.
B. c nhng dng c v vt dng m bo v trng.
C. Gi cho dng c v vt dng c bn.
D. B v C ng.

142

E. Gi cho dng c v vt dng c p.

2. cho vic tit khun dng c c hu hiu, ta cn
A. Ra sch bn ngoi dng c.
B. Ch cn ra mt trong dng c, vt dng.
C. Ch cn ra nhng ch rp ni.
D. Ch cn ngm vo dung dch kh khun l .
E. Dng c phi c ra tht sch cc cht du m, mu m nht l cc
ch rp ni.
3. Khi gi dng c em i tit khun ta phi
A. Dng vi tht sch gi dng c.
B. Dng bt k vi no gi dng c.
C. Dng bt k loi giy no gi dng c.
D. Dng loi giy dai, bn gi dng c.
E. A, D ng.
4. Chn cc bin php tit khun hu hiu bao gm
A. Ngm trong ho cht.
B. Tit bng sc nng m.
C. La chn phng php tit khun thch hp trnh h hao dng c
v vt dng.
D. Tit khun bng sc nng m di p lc.
E. Tit khun bng sc nng kh.
5. Gi dng c, vt dng gi i tit khun ta cn ghi ch:
A. Tn dng c gi i tit khun.
B. Tn ngi gi dng c tit khun.
C. Ngy gi dng c tit khun.
D. S gi dng c gi i tit khun.
E. Tt c u ng.

Tr li ngn cc cu hi:
6. Nu mc ch ca vic ty u v bo qun dng c y t trong bung bnh
7. Nu tn cc loi dng c dng trong bung bnh
8. Nu cc mc ch ca vic lau chi v chun b dng c tit khun.

p n: 1.D, 2.E, 3.E, 4.C, 5.E

143

Bi 17

THEO DI CHC NNG SINH L

(DU hiu SINH TN)

Mc tiu
1. Phn tch nhng yu t nh hung n du sinh tn.
2. Trnh by mc ch, ch nh ca vic theo di du sinh tn.
3. M t dng c o lng du sinh tn.
4. Lp quy trnh chm sc khi c du sinh hiu bt thng.

5. Rn luyn thc thc hin k thut o du sinh tn.

1. i cng
Du sinh tn bao gm: nhit , mch, huyt p, nhp th l nhng du
hiu ch r s hot ng ca cc c quan h hp, tun hon v ni tit, n phn
nh chc nng sinh l ca c th, thng thng c o lng v theo di trn
ngi bnh, hoc ngi thng kim tra sc kho nh k.
Theo di du sinh tn gip pht hin nhng bt thng ca bnh tim
mch, h hp, thn kinh, v h thng ni tit trong c th. Ngoi ra nhng thay
i v tnh trng sinh l ca c th, nhng p ng v th cht, mi trng, tm
l u gy nh hng n du sinh hiu.
Nhng thay i ny c th xy ra rt t ngt hay ko di mt khong
thi gian. Do bt k s thay i bt thng no ca du sinh tn u cn
c ghi nhn v bo vi thy thuc c nhng can thit kp thi.
Du sinh tn th nm l au. i khi ngi bnh khng c kinh nghim
din t mc au, nhng n l du hiu m h n khm bnh.
2. Mc ch

144

Theo di chc nng sinh l (du sinh tn) c nhiu mc ch khc nhau:
Kim tra sc kho nh k.
Gip chn on bnh.
Theo di tnh trng bnh, din tin bnh.

 Theo di kt qu iu tr chm sc.

Pht hin bin chng ca bnh.
Kt lun s sng cn ca ngi bnh.
3. Ch nh
K thut o du sinh hiu l nhim v thng thng ca ngi iu dng
thc hin khi:

Nhn bnh.
Kim tra sc khe.
Ngi bnh ang nm vin.
Ngi bnh trc v sau phu thut.
Trc v sau dng thuc nh hng h hp tim mch, nhit ...
Tnh trng ngi bnh c nhng thay i v th cht (hn m, l ln,
au).

Bn giao ca trc i vi ngi bnh nng.

Ngi bnh nhp vin, xut vin, chuyn vin.
i vi ngi bnh ang nm vin, B Y t quy nh iu dng ghi nhn
kt qu vo phiu theo di hai ln trong ngy vo bui sng v chiu, d ngi
bnh c du sinh hiu n nh. Trong trng hp tnh trng ngi bnh ang
hi sc hay du sinh hiu khng n nh th cn theo di nhiu ln hn.
4. Hng dn thc hin k nng
iu dng c trch nhim phi theo di du sinh hiu: bit phn tch s
thay i c nhng quyt nh can thip hp l.
La chn nhng dng c o m ph hp vi tnh trng ca ngi
bnh.
iu dng phi bit ch s du sinh hiu bnh thng, yu t nh hng
n kt qu o m.
iu dng phi hiu bit v tin s, bnh s, hng iu tr, ch nh
dng thuc nht l nhng can thip no lm nh hng n du sinh hiu.
iu dng phi kim sot c cc yu t mi trng lm nh hng n
du sinh hiu.
Ty theo tnh trng bnh, iu dng hi vi bc s quyt nh thi
gian s ln theo di du sinh hiu. Nu kt qu du sinh hiu thay i bt u
xu dn, iu dng cn theo di nhiu ln hn d khng c kin ca
thy thuc.

145

iu dng cn phi hp kt qu o lng du sinh hiu v nhng du

hiu khc xc nh chn on iu dng.
iu dng c th hi vi iu dng khc trong tua trc khi ghi nhn
kt qu du sinh hiu bt thng.
i vi ngi bnh ngoi tr, du sinh hiu c o trc khi thc hin
vic khm bnh.

A. THEO DI THN NHIT

Mc tiu c th
1. Trnh by nhng yu t nh hng n thn nhit.
2. Phn bit c cc loi nhit k.
3. Phn loi cc mc st.

4. Nu cc yu cu chm sc ngi bnh c thn nhit bt thng.

1. i cng
Thn nhit l nhit c th, c k hiu T0
Thn nhit c cn bng gia hai qu trnh ca to nhit v thi nhit,
chu nh hng mt phn bi mi trng bn ngoi.
To nhit:

S co mch.
S vn ng, co c, rung git c.
Chuyn ho cc cht.
Hot ng ca h ni tit.
Thi nhit:

S bi tit qua hi th, m hi, gim khi lng tun hon.

S dn mch ngoi bin.
Do c ch thn kinh.
Tuy nhin nhit c th cn chu s kim sot ca trung khu iu ha
thn nhit vng di i (Hypothalamus) v c duy tr trong gii hn hp.
Cc m v t bo trong c th c kh nng chu ng nhit tt nht
trong khong t 360C - 380C, khong cch ny c th khc nhau ty thuc theo
tui, gii tnh, hot ng th cht v tnh trng sc khe ca mi ngi.
Nhit trung bnh ca c th: t 36,50C - 370C
St xy ra khi c ch thi nhit mt kh nng qun bnh nhit .

146

Khi thn nhit o c cao hn 37,50C th gi l st v khi thn nhit thp

hn 360 th gi l h thn nhit.
Dng c dng o thn nhit gi l nhit k (Thermometer).
2. Nhng yu t nh hng n thn nhit
Tui: tr em thn nhit thng cao hn ngi ln v trung khu iu ha
thn nhit ca tr cha hon chnh nn d st cao do bt k thay i no trong
c th v i khi km co git. Ngi gi vn ng km, nhu cu chuyn ho v
hp thu thp nn thn nhit thng thp so vi ngi tr.
Khi hot ng nhit tng.
Ni tit: ph n nhit thng cao hn nam gii c bit trong thi k
rng trng.
Stress thng lm thay i nhit : tng hoc h nhit .
Nhit mi trng tc ng n thn nhit nhng thay i khng nhiu
khong 0,50C. c bit ngi gi hay tr em thng nhy cm vi s thay i
nhit mi trng hn so vi ngi tr.
Mt s thuc nh hng kh nng bi tit m hi, gy dn mch.
Thi gian o thn nhit: nhit c th thay i t 0,50C n 10C trong
ngy. Nhit thp nht vo sng sm v cao nht sau 6 gi chiu.
V tr o thn nhit: kt qu nhit c th khc nhau ty theo v tr o
thn nhit.
3. Phn loi nhit k
3.1. Phn loi theo cht liu

Stt

Phn loi cht

liu nhit k
k

thy

ch li

Bt li

Tin dng
R tin
Thi gian: tu theo v tr t,
trung bnh 3 pht

D v gy nguy him do cha

thy ngn ( Hg).
D nguy c ly nhim nu t
ming hoc hu mn

Nhit
ngn

Nhit k in t

Cho kt qu trong thi gian

ngn 4 giy

D nguy c ly nhim nu t
ming hoc hu mn

Nhit k
ha cht

Dng mt ln ri b. Thng
dng cho ngi bnh cn
cch ly
Thi gian trung bnh 3 pht

Kh c kt qu do phi quan
st mu sc thay i

bng

147

3.2. Phn loi theo v tr

Hnh 17.1. Cc loi nhit k t theo v tr

V tr t

ch li

Bt li

Nhit k t
tai (dng nhit
k in t)

D dng
c kt qu chnh xc trong thi
gian ngn 2 - 5 giy
Khng gy kh chu cho ngi bnh
Thay lp o ph bn ngoi u nhit
k sau khi dng cho ngi bnh

Bt li i vi ngi bnh dng dng

c tr thnh
Ry tai c th lm thay i nhit
Vim tai lm sai lch kt qu
Khng dng ngi bnh c m
tai, mng nh.
t tin

Nhit k hu
mn

Kt qu phn nh nhit c th
chnh xc
Thi gian: 2 pht
Thng p dng khi khng t c
ming

Khng dng cho ngi bnh tiu

chy, to bn, vt thng vng hu
mn, tnh trng d xut huyt (tr)..
Lm ngi bnh lo s
Khng nn dng cho tr mi sinh
Nguy c ly nhim do tip xc dch
tit

Nhit k ming

Phn nh nhit chnh xc sau 3

pht
Tin dng hn nhit k hu mn

B nh hng bi nhit ca thc

n, nc ung
Khng dng khi c tn thng v
phu thut vng ming, tnh trng
lnh run, ng kinh, co git tr
nh.
Ngi bnh hn m l ln khng
hp tc, chm nng lnh vng c
Ngi bnh ang kh th
Nguy c ly nhim do tip xc dch
tit

Nhit k nch

An ton, t c nguy c gy nhim

Kt qu nhit thp hn ming,

nhit k

148

Nhit k t
ngoi da (ho
cht)

C th dng cho tr s sinh, p

dng cho nhng ngi bnh khng
t c cc v tr khc
Thi gian t 3 5 pht

tai (0,50C 0,90C)

An ton, khng gy nhim

C th dng cho tr s sinh
Thi gian t 1 pht

Ngi bnh st m hi lm bng

dn khng dnh.
C th b nh hng bi nhit
mi trng
t tin

3.3. n v o thn nhit

Nhit k C (Celcius): thang c chia t 350C n 410C, mi vch

nh l 0,10C.

Nhit k F (Fahrenheit): thang c chia t 940F - 1060F, mi

vch nh l 0,20F.
4. Phn loi st
4.1. Theo

St nh: 37,50C - 380C

St va: >380C - < 390C
St cao: 390C - 400C
St qu cao: > 400C

4.2. Theo tnh cht

St cao nguyn: khi bin st thay i r rt, bin gia 2 ln st trn

10C. Gp trong cc bnh nhim trng cp nh vim phi.

St lin tc: khi bin st chnh lch khng ng k, thng gp trong

nhim trng huyt

St hi qui: cc cn st lp i lp li nhiu ln vi bin khng thay i

nh: st do chy rn, st vng da do Leptospira, st rt.

Say nng: nng da kh do nh hng ca mi trng, huyt p gim,

cm gic kht, vp b, nhn km hoa mt, l ln, m sng. Tnh trng
tng thn nhit, khng tit ra m hi do ri lon c ch iu ha thn
nhit c th bt tnh, t vong.
5. nh hng ca st i vi c th
St c th gy nh hng n cc c quan trong c th, nu ko di cn
nh hng n ton thn.

Tun hon: mch mu ngoi bin dn, nhp tim tng, tng vn mch,
mt mi .

149

H hp: nhp th tng.

Tiu ha: chn n, bun nn, nn, tiu chy hoc to bn.
Bi tit: mt nhiu m hi, tiu t, nc tiu c c sm mu.
Thn kinh: gy nhc u, d kch ng, cu gt, st cao c th dn n
m sng, co git nht l tr em.
St ko di lm c th suy kit.

6. Qui trnh chm sc

Ch nh yu cu theo di nhit :
Theo di nhim trng, phng, vt thng h.
Tnh trng ri lon nc, in gii.
Kt qu xt nghim bch cu bt thng.
Trc, sau phu thut.

Truyn mu, truyn dch, trc khi thc hin cc th thut nh chc dch
mng phi, chc dich mng tim.
6.1. Nhn nh
Hi:

Cm gic kht, lnh run khng kim sot?

Tnh trng au nhc, sng, c vt thng, nhim trng?
Tiu chy, nn i, tiu nhiu?
Mt.
Lu tnh trng i c th gy h thn nhit
Khm:

o thn nhit: v tr o, tnh cht thn nhit

Mch: nhanh hay chm
Nhp th: nhanh (st) hay th ri lon khng u (thn nhit thp)
Huyt p (HA tng trong st cp tnh, HA gim khi st ko di)
Da:

150

Mu sc da: hay ti
Nhit da: m, nng, hay lnh.
m: kh, t.
n hi da

Nim ming, mi.

Tnh trng tri gic gim, l m, m sng?
Theo di kt qu xt nghim ion , cng thc mu.
Theo di lng nc xut nhp.

6.2. Chn on iu dng

Sau khi nhn nh iu dng phn tch v phi hp cc du hiu lin
quan ra chn on iu dng.
Th d:
Ngi bnh st cao do ri lon trung khu iu ha nhit do nhim trng
cp, do mt dch c th.
Ngi bnh c thn nhit thp do suy kit.
6.3. Can thip iu dng
Vn

St

K hoch
chm sc

Thc hin

Gim thn
nhit

Theo di nhit thng xuyn, cng mt v tr.

Tm hiu, xc nh nguyn nhn gy st.
H nhit :
Lau mt, lau m: nhit nc thp hn nhit c th 20C thng
p dng i vi bnh nhi hay nhng ngi do ri lon trung khu
iu ha nhit.
Tm lnh, nm phng lnh
Thuc: h nhit theo ch nh bc s.

Chm sc
iu tr theo
nguyn nhn

Ty theo nguyn nhn gy st m thc hin thuc theo ch nh

iu tr: khng sinh, b nc

Duy tr dch v
in gii

Theo di lng xut nhp

Cho ngi bnh ung nhiu nc 2 lt/ngy, truyn dch theo y lnh
Theo di n hi da, quan st da nim, cm gic kht

Duy tr dinh
dng

Cung cp thc n d tiu, hn ch du m, cht kch thch

Chia ba n ra lm nhiu ba, mi ln n 1 t

Chm sc h
tr

Cung cp s thoi mi tin nghi: Nhit phng mt, trnh gi la

Trnh cc kch thch t mi trng xung quanh: trnh ting n, nh
sng du
V sinh c nhn: ging nm kh ro, sch s; qun o kh sch
thm ht m hi; khng m bng mn, o len, o khoc; v sinh
rng ming mi 4 gi.

151

Thn
nhit
thp

Gi ngi
bnh an ton

Theo di st ngi bnh tri gic km, kch ng

Trnh t ng, cn li nht l i vi tr
Bo bc s khi tr ln cn ng kinh co git

Phng nhim
khun

Kim sot cc nhim khun: vt thng, dng c can thip chm

sc ng h hp, tit niu

Pht hin bin

chng

Theo di, bo co khi c du hiu bt thng km theo: st dao

ng, nn, tiu chy, ho

Kim sot s
dao ng thn
nhit

Theo di st nhit , mch huyt p thng xuyn

Xc nh nguyn nhn.
Theo di tng trng, tri gic
Gi m c th bng cch cho si n, m
Cho ngi bnh ung nc m, sp sa nng (nu c)
Thc hin y lnh iu tr: truyn mu, truyn dch, dng thuc
Theo di lng xut nhp
Hi sc, chm sc tch cc

Cung cp tin
nghi an ton

Kim sot nhit phng, trnh gi la

V sinh qun o: kh, m, mn p

B. THEO DI MCH
Mc tiu
1. Lit k cc v tr v trng hp p dng m mch.
2. Nu nhng yu t nh hng n mch.
3. Nu cc yu cu chm sc khi ngi bnh c mch bt thng.

1. i cng
1.1. nh ngha
Mch l cm gic p ca tim khi ta s tay ln thnh ng mch st xng.
Nhn nh mch ngoi bin cn phi bit cc tnh cht ca mch, gm cc yu t:

Tn s: s ln tim p trong 1 pht.

Cng : tim p mnh hay yu.
Nhp iu: tim p u hay khng u.
Sc cng: thnh mch mm hay cng.

Khi nhn nh mch cn gip ta nh gi cung lng tim (CO: cardiac

output) l s lng mu c tim bm trong l pht. Trong trng hp mch
nhanh v chm bt thng l do tim mt hay gim kh nng bp ca tim hay
khng mu (CO gim). Cng mch phn nh lng mu c tim 1 ln

152

co bp tng ra ngoi tc ng ln thnh ng mch gi l SV (stroke volume).

Nu SV gim th mch thng yu v kh m.

Hnh 17.2. Cc v tr m mch

1.2. V tr m mch
V tr ng mch

Cch xc nh

Ch nh

Thi dng

Trn vng xng thi

dng (trn 1 bn mt)

D dng nhn nh mch cho tr

Cnh

Trc c c n chm

Kim sot tun hon no

Dng khi ngi bnh b sc, mch ngoi
bin xp, nh gi s sng cn ca
ngi bnh

Di n

Hm xng n

Kim sot tun hon chi trn

Mm tim

Lin sn 4, 5 ng gia
xng n

Nghe ting tim, khi c mch bt thng

v tr thng quy
Ngi c bnh l tim mch

Cnh tay

Np khuu hay gia c nh

u v tam u

o HA cnh tay
Nhn nh tun hon ca vng di
cnh tay

Quay

Hm quay c tay

V tr thng dng m mch ngoi bin

Nhn nh tnh trng tun hon bn tay

Tr

Hm tr c tay

Nhn nh tun hon bn tay

153

Bn ( i)

Gia cung i

Nhn nh tun hon chi di

Tnh trng bnh nng, shock khng bt
mch cc v tr khc c th ta bt
bn xc nh s sng cn ca ngi
bnh

Khoeo

Sau gi

Nhn nh tun hon ca cng chn, o

huyt p i

Chy sau

Mt trong mt c

Nhn nh tun hon bn chn

Mu bn chn

Gia ngn l, 2 bn chn

Nhn nh tun hon bn chn

o HA c chn

1.3. Nhng yu t nh hng mch

Tui: tn s mch thay i theo tui

- Mch

- Tui

- 130 140 ln/pht

- Tr s sinh

- 100 120 ln/pht

- Tr em

- 70 90 ln/pht

- Ngi ln

Hot ng th lc, tp th dc: lm gia tng CO tng nhp tim v SV,

nhp tim s tr v bnh thng sau thi gian ngn.

Thay i v tr: nm ngi, ng c th lm tn s mch thay i.

Nhit : thng nhit tng 10C mch tng 10 nhp.
Ngoi tr st thng hn, mch nhit phn ly.
Kch thch h giao cm: lo u, stress, s hi, au n mch s tng.
Theo bui trong ngy: bui sng mch chm hn bui chiu.
Gii tnh: n mch thng nhanh hn nam. N mang thai mch tng.
Sau khi n, c th cn nng lng chuyn ho nn mch cng tng.
Giai on u xut huyt mch tng, sau s gim.
Dng thuc:
+ Chng lon nhp, gin mch lm mch chm.
+ Gim au liu cao lm tng nhp.
+ Thuc gy m: lm chm nhp tim.
+ Thuc kch thch: cafein gy tng nhp tim.

Mch ca ngi gi thng cng hn do n hi km.

1.4. Nguyn tc m mch

154

 m mch trong 30 giy ri nhn i i vi ngi bnh bnh thng,

mch u.

m mch trn 1 pht nu mch khng u, nht l ngi c bnh l

tim mch.

Nn theo di mch trc v sau khi dng thuc c nh hng n

tim mch.

Cn cho ngi bnh ngh ngi t nht 15 pht trc khi m mch.
Dng 2 3 ngn m mch.
Khng dng ngn ci m mch.
Khi m thy mch khng u hay bt thng nn m mm tim.

1.5. Nhn nh mch mm tim

Ch nh:

Bt mch c bt thng.
Ngi c bnh l tim mch, ri lon nhp, au ngc t ngt.
Phu thut c gy m.
Ngi bnh l ln sau truyn dch s lng ln.
Xut huyt, truyn thuc nh hng tim mch.

Mch mm tim c kt hp bi 2 ting: S1 l m thanh ca van 2 l 3

l ng vo th cui khi tht tri y mu ch trc giai on u tm thu co
tht; S2 l ting van ng mch phi ng mch ch ng vo lc cui ca
tht pht ra.
1.6. Mch bt thng

Mch nhanh: khi tn s > 100 ln/pht.

Mch chm: khi tn s < 60 ln/pht.
Mch so le: lc mnh lc yu.
Mch nghch: mt mch th ht vo thng gp trn ngi bnh trn
dch mng tim.

Mch cng: kh bt, thng gp ngi x va ng mch.

Mch yu nh si ch: mch m nht kh bt, gp bnh nng, sc.
2. Quy trnh chm sc
2.1. Nhn nh
* Hi:

Tnh trng mt mi.

155

Thi im xut hin.

T th gip gim mt.
C nh hng gic ng.
Lo lng, hi hp, stress.
Cn au tht ngc, nh trng ngc.
Thi quen ht thuc, dng cht kch thch.
Tui.

* Khm ghi nhn tnh cht mch:

Nhit , nhp th, huyt p.

Mu sc da nim.
Ph.
Kh nng vn ng ca ngi bnh.
Theo di xt nghim: ECG, siu m tim, Xquang tim phi.
Nhng tnh cht, triu chng khc c lin quan n mch.

2.2. Chn on
Mch nhanh c lin quan n st.
Mch nhanh c lin quan n nhim trng.
Mch nhanh do thiu mu, do gim khi lng tun hon.
Mch ri lon do bnh l tim mch
2.3. Can thip iu dng
K hoch chm sc
Duy tr mch tr v tr s bnh thng

Thc hin
Theo di tnh cht mch
Trnh vn ng khng ph hp
Theo di lng xut nhp
Dng thuc theo y lnh
Ghi nhn kt qu iu tr trc v sau khi s dng
thuc
Theo di v pht hin nhng triu chng bt thng

To s thoi mi, an ton cho ngi Ngh ngi ti ging, hn ch i li khi mch tng
bnh
T th thch hp
Phng thong, yn tnh
Duy tr dinh dng

2.4. Tiu chun lng gi

156

Cung cp nng lng tu theo ch n thit thc

ca bnh

 Tnh cht mch tr v bnh thng.

Ngi bnh thoi mi ng c, khng than mt.
Gim au ngc.
C. Theo di h hp
Mc tiu
1. Trnh by yu t nh hng n h hp.
2. Nu cc nguyn tc p dng khi m nhp th.
3. Nu nhng yu cu chm sc ngi bnh kh th.

1. i cng
Th l hot ng t ng v ch . C ch ca s trao i oxy v CO2
trong ng th gia t bo ca c th v kh tri, gm 3 tin trnh: s thng
kh, di chuyn O2 v CO2, gia ph nang v t bo mu, mu qua m phi, s
phn b t bo hng cu.
H hp gm hai ng tc chnh: ht vo v th ra. Khi ht vo, cc c h
hp co, c honh h xung tng th tch kh trong lng ngc. Khi th ra, cc
c tr v bnh thng, lng ngc p li y kh ra ngoi. Th ra gng sc ch
yu do c bng co li y c honh ln.
iu ho chc nng h hp do trung khu h hp hnh no iu khin,
gm 3 trung khu chnh: ht vo, th ra, iu chnh.
Cc yu t nh hng n s iu ho hot ng ca trung khu h hp:

PCO2: nng ca CO2 trong mu tng s kch thch trung khu h hp

lm tng nhp th.

PO2: nng O2 trong mu gim (di 60 mmHg) gy kch thch trung

khu h hp lm tng nhp th,
tng bin th.

Thn kinh X ng vai tr trung

gian duy tr nhp iu bnh
thng ca h hp, khi thn kinh
X b kch thch t ngt c th dn
n ngng th (sc Vagal).

Cc trung khu thn kinh nh

trung khu nut, vng di i
cng lin quan n nhp th.

Hnh 17.3. Gii phu hc ca

ng h hp

157

 Vai tr ca v no trong hot ng ca thc v nhng xc cm tm l

c th lm thay i nhp th.

Cn phi theo di ghi nhn cc yu t ca s th:

Tn s th: s ln th trong 1 pht.
Bin th: th su, nng.
Nhp iu th: th u hay khng u.
m sc: ting th.
Kiu th.

2. Yu t nh hng n h hp
Tui: tn s th thay i theo tui:
- Tr s sinh

35 40 ln/pht

- Tr di 6 thng

35 40 ln/pht

- Trn 6 thng 1 tui

35 30 ln/pht

- T 2 6 tui

30 25 ln /pht

- Ngi ln

14 20 ln/pht

i vi ngi gi: th ngc km hn th bng.

Tm l, lo lng, s hi lm tng nhp th.

Hot ng th lc lm tng nhu cu oxy, nhp th tng.
Hot ng ca c honh lm thay i th tch kh trong lng ngc.
au bnh l lin quan n s th, s co ko cc c h hp nh hng trc
tip n kh nng ht th nh sau phu thut lng ngc, bng chng,
bnh h hp mn tnh, vim ph qun, COPD.

Khi lng tun hon trong c th nh hng n lng oxy trao i n

t bo.

Thuc:

Gim au, gy m lm nhp th chm.

Amphetamin, cocain lm tng nhp th.

Kiu th bnh l:

Nhp th Cheyne Stock: trong bnh xut huyt no, u no.

Nhp th kiu Kussmaul: hn m, tiu ng.

Th chm (< 12 ln /pht).

158

Th nhanh (> 22 ln /pht).

3. Nguyn tc m nhp th

Cho ngi bnh ngh ngi 15 pht trc khi m nhp th.
Khng bo cho ngi bnh bit khi m nhp th.
Quan st bng hay ngc nng ln, h xung khi m mt nhp.
Nn m nhp th trn 1 pht, nht l nhng ngi c bnh l h hp.
m bo ngi bnh thoi mi khi m nhp th.
Theo di h hp tr cn quan st s di ng ca c honh v bng, nn
trn vng ngc bng d quan st.

Tr thng d c lon nhp, do nn c monitor theo di khi c vn .

4. Quy trnh chm sc
4.1. Nhn nh
* Hi:

Kh th, ho khi no, thi im xut hin.

Hnh dng lng ngc, ct sng.

Yu t lin quan n nhng tr ngi ca h hp.

Mi trng sng v lm vic.
Thi quen ht thuc.
Tin s d ng.
Dng thuc nh hng n h hp.
Bnh mn tnh, chn thng u.

Tin s gia nh: bnh mn tnh, lao, suyn.

* Khm:
Mu sc da nim, mng, du hiu y mao mch.
Tri gic.
Tn s, nhp iu, bin th, m th, kiu th.
m quan st: tnh cht, s lng.
T th: nm, ngi, ng nh hng n di chuyn ca khung lng ngc.

Tn thng thn kinh: nh hng n tn thng h hp.

* Kh mu ng mch ABG (Artenal Blood Gas)

pH: 7,35 7,45.

159

PaCO2: 35 45 mmHg (p sut ring phn CO2).

PaO2: 80 100 mmHg (p sut ring phn O2).
SaO2: 94 98% ( bo ha O2 trong ng mch).
SpO2 (pulse oximetry): 90 100%, 85 89% c th chp nhn trong 1 s
bnh l mn tnh, nh hn 85% l bt thng.

CBC (Complete Blood Count): o lng s lng t bo hng cu, kch c

hng cu, c c ca Hemoglobin, gip phn nh kh nng vn
chuyn oxy.
4.2. Chn on
Nhp th tng do tng tit m nht, do thiu mu.
Nhp th ri lon kiu Kussmaul do bnh tiu ng.
4.3. Can thip iu dng
Vn

Kh th

K hoch chm sc

Thc hin

Lm thng ng kh o

Tm hiu nguyn nhn gy kh th

Ht m, lm long m
Cho ngi bnh nm t th thch hp
Ni rng nhng g cn tr s th

Cung cp dng kh hiu qu

Th O2 nng thch hp
H hi thi ngt, my gip th nu cn
Theo di tnh cht nhp th
Theo di xt nghim lin quan
Dng thuc theo y lnh

Chm sc h tr

Hng dn ngi bnh cch th hiu qu

Nm phng thong kh
Gi m ngc

4.4. Tiu chun lng gi

Da nim mc hng.
Tn s, tnh cht nhp th tr v bnh thng.
Xt nghim trong gii hn bnh thng.

D. THEO DI HUYT P
Mc tiu
1. Lit k cc yu t lm thay i huyt p.
2. Nu cc ch s huyt p bnh thng v bt thng.

160

3. K cc nguyn tc o huyt p.
4. Nu cc yu cu chm sc ngi bnh c huyt p bt thng.

1. i cng
nh ngha: huyt p k hiu HA hay BP (Blood pressure) l p lc ca
mu tc ng trn thnh mch mu.
Huyt p c biu th bng phn s. T s l HA tm thu hay cn gi l
huyt p ti a (max) tng ng vi th tm thu lc tht tri co bp tng
mu qua ng mch ch. Mu s l HA tm trng hay cn gi l huyt p ti
thiu (min) tng ng vi th tm trng lc tim ngh, mu lu chuyn vi p
lc nh nht, c gng chng li sc cn ca thnh ng mch.
n v dng o huyt p l mmHg.
Huyt p b chi phi bi cc yu t:

Khi lng tun hon, cung lng tim.

Khng lc ca mch mu ngoi bin.
qunh ca mu.
n hi thnh mch mu.
Sc co bp ca c tim.

HA lin quan trc tip n: cung lng tim (CO) v khng lc ca mch
mu ngoi bin (R): BP = CO x R

Khi cung lng tim tng: HA tm thu tng.

ng knh lng mch hp - sc cn thnh mch tng HA tm thu
tng.

Mch mu gin n khng lc gim HA gim.

Khi lng tun hon tng (sau truyn mu, truyn dch nhanh) HA
tng.

Khi lng tun hon gim (xut huyt, mt dch) HA gim.

Hematocrit (Hct) tng, mu c c, tim co bp lc mnh y mu i
HA tng.
1.1. Yu t nh hng ti huyt p
Tui.
i vi ngi gi thng thay i HA t th.
Gii: bnh thng HA ca nam cao hn n.
Ni tit: n tui mn kinh, HA tng v dao ng.

161

Anh hng gi trong ngy: HA thp nht vo bui sng, tng dn vo bui
tra, chiu ti.
Thay i t th: HA thay i theo t th nm ng.
Vn ng: tng nhu cu 2 HA tng.
Thn kinh giao cm: lo u, s hi, stress lm HA tng.
Dng thuc: li tiu, gin mch, chng lon nhp, gim au, gy m, h HA.
Thi quen ht thuc, ung ru HA tng.
Thi quen n mn.
Chng tc: chu Phi chu M c HA cao.
1.2. Ch s huyt p
Phn loi

Tm thu systolic (mmHg)

Tm trng diastolic (mmHg)

110 120

70 80

<130

<85

130 140

85 90

> 140

> 90

140 159

90 - 99

160 179

100 109

> 180

> 110

HA thp

< 90

<60

HA kp

Tm thu thp

Hiu s tm thu v tm

Ti u
Bnh thng
Hi cao (bo ng)
HA cao

trng 20

1.3. Cng thc tnh HA trung bnh theo tui

Tr em: HA tm thu = 80 + 2n.
Ngi ln: HA tm thu = 100 + n (n l s tui).
HA ti thiu = HA tm thu/2 + 10 mmHg.
Dng c dng o huyt p gi l HA k, hin nay c nhiu loi:
HA k ct thu ngn: bao gm mt bao hi c hai on ng cao su: mt
u ni lin vi p k ct thu ngn c vch chia t 0 n 300 mmHg,
u cn li ni vi bng cao su c van. Loi ny cho kt qu chnh xc
nht, nhng bt li v cng knh khng tin dng.
HA k ng h gm: mt bao hi c hai on ng cao su: mt u ni lin
vi ng h c kim ch s t 0 n 300 mmHg, u cn li ni vi bng
cao su c van. Loi ny c p dng rng ri, d di chuyn.

162

Tiu chun la chn c bao hi huyt p k ng h: bao hi HA c chiu

rng t khong 40% chu vi chi o, v chiu di khong 80 % chu vi o.
C hai loi trn u cn c ng nghe mi xc nh c chnh xc ch s
huyt p tm thu v tm trng.
HA k in t: cch dng n gin hn, khng cn c ng nghe xc
nh ch s huyt p tm thu v tm trng, t ng my s bo hiu
qua bng cc kt qu ca tr s huyt p, mch. My c nhy cao, d
c sai s khi khng thc hin ng quy trnh s dng, hoc chun b t
th o sai.

Huyt p k thy ngn

Huyt p k ng h

Huyt p k in t

2. Phng php o huyt p

C hai phng php xc nh huyt p.
a. o HA ng mch ngoi bin: dng huyt p k t vo v tr o bn
ngoi da trn ng i ca ng mch.
Hin nay, c th p dng o cc v tr:
+ Cnh tay: v tr thng dng nht.
+ i: t dng, p dng khi c ch nh hay khng o c cnh tay, kt
qu thng cao hn v tr cnh tay khong 10 mmHg.

163

Hnh 17.4. Mt s v tr o huyt p

(A): o huyt p cnh tay; (B): o huyt p i

+ C chn: o khi c ch nh, hoc khng o c cnh tay.

b. o huyt p ng mch trung ng: t catheter trc tip vo ng
mch, do bc s thc hin. Phng php ny cn ci t my theo di
(monitoring).
2.1. Nguyn tc
Nn cho ngi bnh ngh ngi 15 pht trc khi o HA.
Nu ngi bnh c dng caffein ch 30 pht sau mi o.
To tm l, t th thoi mi, chun b v tr thch hp trc khi o HA.
Ln u tin kim tra HA, nn o cng lc nhiu chi.
Kch thc ca my o phi ph hp vi chi o.
chi o ngang vi mc tim khi o huyt p.
Si dy dn kh ca my o phi nm dc theo ng i ca ng mch.
Khng qun o sit cht chi o s lm sai lch kt qu.
Thc hin ng k thut o trnh sai s.
Khng bm hi nhi khi khng ghi nhn c kt qu, phi x ht hi
trong bao, cho chi ngi bnh ngh vi pht ri o li.
2.2. Nhng sai phm trong vic thc hin k thut o huyt p
Stt

Sai phm

nh hng

Bao hi qu rng

Huyt p thp

Bao hi qu cht

Huyt p tng

X bao hi qu chm

Tng huyt p tm trng

X bao hi qu nhanh

H huyt p tm trng

Cnh tay di mc tim

c kt qu huyt p cao

Cnh tay cao hn mc tim

c kt qu huyt p thp

Mng ng nghe t qu cht

Huyt p tm trng c thp

o lp li qu nhanh

Huyt p tm thu gim

3. Quy trnh chm sc

3.1. Nhn nh

164

Hi :

Tui, gii, ngh nghip.

Sinh hot, hot ng hng ngy.
Yu t nguy c lm thay i HA.
Bnh l tim mch, au ngc, thn, tiu ng, chn thng, tiu chy,
nhim trng.

au cp, mn tnh.
Nhc u, hoa mt, chong vng.
Tim truyn tnh mch lng
nhiu nhanh, tng p lc ni s.

C thai.
Thi quen ht thuc, ung ru.
Thi quen n ung: n nhiu cht
bo, n mn.

Tiu m, tiu kh.

Tinh thn: lo lng, bt an...
Gia nh c ngi b cao huyt p.

Hnh 17.5. o huyt p ti ging

Khm

Cn nng.
o du sinh tn.
Mt, soi y mt.
Da: mu sc, ph, gin mch.
Th chc nng vn ng, khm thn kinh t cc u ngn tay.
Xt nghim chc nng thn, cholesterol, lipid/mu.
Siu m tim, Xquang tim phi, ECG.
Hemoglobin: 14 18 g/100ml
12 16 g/100ml

Nam
N

Hematocrit: 40 52%
38 45%

Nam
N

Hng cu:

4,6 5,5 triu/mm3

3

4 5 triu /mm

Nam
N

165

* Lu : khi hi hoc khm cn khai thc nhng du hiu tin triu hoc
thng xut hin:
+ Cao huyt p: au u vng chm, mt, chy mu cam, mt (ngi
ln, ngi gi), c th km t hay yu lit chi.
+ Huyt p thp: chng mt, l ln, kch ng, ht hong lo s, da nim mc
xanh tm ti, km theo du hiu v m hi, tay chn lnh, kht nc.
3.2. Chn on:
Huyt p tng c lin quan cholesterol tng, do bnh l mch vnh, thn.
Huyt p tt do suy gim khi lng tun hon.
Huyt p dao ng do stress, lin quan n ni tit
3.3. Can thip iu dng
HA
HA tng

HA h

K hoch chm sc

Theo di HA tu mc
Theo di nhng du hiu lin quan
Dng thuc theo y lnh
Thuc h p: ng liu, nm ngh 30 n 60 pht
sau dng thuc h p
Thuc li tiu: nn ung bui sng, theo di lng
xut nhp, xt nghim ion
Theo di tc dng ph ca thuc: nhc u, chn
n, trm cm, mt, nn, tai, ni mn

Dinh dng iu tr

Gim mui, m, cht bo, thay bng du thc vt

Gim cholesterol: lng, da g, mm
Gim cht kch thch: c ph, ru, thuc l

Chm sc h tr

Gim lao ng tr c qu mc, trnh stress

Nn tp dng sinh
Sinh hot vui chi gii tr iu
Trnh hot ng th lc nng

Qun l HA

Theo di HA, du sinh tn, tnh trng tri gic

H tr h hp nu cn
Thc hin y lnh thuc nng HA
Theo di XN nc tiu, NGFL, lng xut nhp

Chm sc h tr

3.4. Tiu chun lng gi

Ch s huyt p bnh thng.

166

Thc hin

Qun l HA

Trnh ng, nm ngh ngi

Gi m cho c th
Dinh dng ph hp vi tnh trng bnh

Cc ch s xt nghim tr v bnh thng.

Gim hay mt cc du hiu tin triu.

E. NH GI AU
Mc tiu
1. Nu cc cch xc nh tnh cht ca au.
2. K 3 loi thang im dng nh gi au.
3. Nu cc yu cu chm sc ngi bnh khi b au.

1. i cng
nh ngha: au l du hiu ch quan, l cm gic khng thoi mi m
ngi bnh cm nhn c v bo vi ngi chm sc hay iu tr. Hin nay,
au c xem l du hiu sinh tn th nm.
2. Quy trnh chm sc
2.1. Nhn nh
Xc nh tnh cht ca au:

Thi im xut hin, bt ng hay c t trc.

Lin tc hay gin on, c xut hin nh k.
V tr ca au, hng lan nu c.
M t c im ca au nh dao ct, ba b, qun
Mc au dng thang im au nh gi.
Cc triu chng khc i km.
Nhng yu t lm au tng hay gim.

Thang im au
0

Khng au

nh

trung bnh

nhiu

10

khng chu ni

167

Tc hi ca au:

Gy lo lng bun phin.

Mt mi dai dng, gim tp trung.
Mt ng, st cn.
Ngn tr s phc hi.

2.2. Chn on
au bng di c lin quan n tiu kh.
au vt thng sau m d dy.
au u lin quan huyt p dao ng.
2.3. Can thip iu dng
K hoch chm sc

Qun l au

Gim au

Thc hin
Xc nh tnh cht au
Phn tch, tm nguyn nhn ca au
nh gi thang im au
Theo di thng xuyn ty theo mc , bo thy thuc khi mc
tng, ko di hoc km nhng du hiu bt thng khc
Theo di tc hi ca au
Tu theo nguyn nhn m chm sc
Thay i t th
Liu php tm l, gy ch bng vn khc
Chm nng hay lnh
Dng thuc theo y lnh: an thn, gim au
Xoa bp
Th gin: tp th, nghe nhc

2.4. Tiu chun lng gi

Thang im au.
Thi ca ngi bnh.

F. CCH LY DU SINH HIU

168

Mc tiu
1. Nu cc mc ch ca vic theo di du sinh hiu.
2. Nu c quy trnh k thut m mch, o thn nhit, o huyt p, m nhp
th.
3. thc c tm quan trng ca vic ly du sinh hiu chnh xc.

1. Mc ch
nh gi c tng trng ca ngi bnh.
Theo di c tnh trng v din tin ca bnh.
Gip bc s trong chn on v iu tr.
2. Ch nh
Ngi bnh mi vo vin, khm sc kho.
Nhng bnh v h hp v tun hon.
Trong thi k thai nghn.
Trng hp nng.
Trc v sau khi phu thut.
Nhng trng hp cn thit: truyn dch, truyn mu, chc d mng phi
ty sng, chy thn nhn to
Nhng trng hp bnh c nh hng n mch, nhp th, huyt p v
thn nhit.
* Lu : thng thng 1 ngy ly 2 ln, trng hp c bit tu theo tnh
trng bnh.
3. Nhn nh ngi bnh
Tui: gi, tr
Tnh trng tri gic: tnh, l m, hn m.
Tnh trng bnh l i km: ho nhiu, nn i, gi yu
Tnh trng dng thuc c nh hng n hi th hay mch, huyt p
Chu vi chi o.
4. Chun b ngi bnh
Gii thch cho ngi bnh.
t ngi bnh t th thch hp.

169

5. Dng c
Mt khay ng:

Hp ng nhit k.
Khay ht u ng dung dch kh khun c lt vi tha.
Bng sch v giy lau.
Ti ng bn.
Cht trn: nu o nhit hu mn.
Khn lau nch: nu o nhit nch.
ng h c kim giy.
My o huyt p.
ng nghe.
Bt ghi mu (ghi mch) v mu xanh (ghi nhit ).
Phiu theo di hoc s tay.

6. Tin trnh k thut

6.1. Cch o thn nhit
6.1.1. o thn nhit ming
khng nn o thn nhit ming khi ngi bnh:

Kh th, ho, nn i nhiu.

Ming b l lot hay c vt thng.
Tr nh km nhn thc.
Ngi gi l ln, rng ht rng, c ming yu.
Lit vng mt.
ng kinh, co git, m sng, hn m
Tm thn.
ang chm nng c, mt.

6.1.2. o thn nhit hu mn

Khng nn o thn nhit hu mn khi ngi bnh:

170

Tr trong thi k xung huyt.

Tiu chy, kit l.
Vt thng hu mn.
Va mi tht tho.

 Phu thut vng hu mn.

To bn.
Tr s sinh.
6.1.3. o thn nhit nch
Khng nn o thn nhit nch khi ngi bnh:

C vt thng vng nch.

C th o thn nhit cc v tr khc c.
6.2. Cch m mch
Cho ngi bnh ngh ngi 15 pht trc khi m mch.
Dng 2 3 ngn tay m mch, khng c dng ngn ci.
m nhp mch trong vng 30 giy nu mch u hoc trn 1 pht nu
mch khng u.
Khi m mch cn lu tn s, nhp iu, cng v sc cng ca mch.
Vit vo phiu bnh nghim bng mc mu .
6.3. m nhp th
Cho ngi bnh ngh ngi 15 pht trc khi m nhp th.
Khi m nhp th khng c ngi bnh bit.
Khi m nhp th cn lu : tn s, nhp iu, bin v m sc.
6.4. o huyt p
Cho ngi bnh ngh ngi 15 pht trc khi o huyt p.
Chi o t ngang mc tim.
Khng c bm nhi khi o.
Nu nghi ng kt qu o, phi ngi bnh ngh 15 pht mi o li.
7. Dn dp v bo qun dng c
em dng c v phng lm vic.
X l cht thi ng ni qui nh.
Ra nhit k:

Dng bng gn thm dung dch kh khun lau nhit k, lau t trn
xung di bu thy ngn.

Mi vin gn ch lau mt nhit k.

Ra nhit k di vi nc cho sch.
Lau kh.
171

 Ngm nhit k vo dung dch kh khun ln 2: c th dng zphiran

0,1% trong 15 pht hoc cn Iod 1% trong 10 pht.

Ra li vi nc sch.
Lau kh cho vo hp ct.
Cun gn my o huyt p cho vo bao ng hoc hp.
em dng c v phng lm vic, dng cn Iod lau sch 2 u ng nghe, loa
ng v tr v ch c.
8. Ghi h s
8.1. Ghi ngy gi o thn nhit, m mch, nhp th, huyt p...
Cn ghi r:

Nhit v v tr o.
S mch trong 1 pht, nhp iu, cng v sc cng.
S nhp th trong 1 pht, nhp iu, bin v m sc.

T th v v tr o huyt p.
8.2. K vo bng theo di du sinh tn
Huyt p o c ghi bng phn s. V d 120/70 hoc mi tn vo bng
theo di sinh tn.
8.3. Tn ngi iu dng thc hin.
9. Nhng im cn lu
Cho ngi bnh ngh ngi 15 pht trc khi o thn nhit, huyt p, m
mch v nhp th.
o thn nhit, o huyt p, m mch v nhp th 2 ln trong ngy hoc
nhiu hn ty tnh trng ngi bnh.
Nu nghi ng kt qu phi m hoc o li.
Ch c o thn nhit ming cho 1 ln 6 ngi bnh, o thn nhit
hu mn 1 ln 1 ngi bnh.
Khng c m nhp th cho ngi bnh va mi dng thuc hoc cht
kch thch h hp.
Khng c cho ngi bnh bit ta ang m nhp th.
i vi tr em cn phi m mch, nhp th, o huyt p trc khi o
thn nhit.
Khi o huyt p nn o ng gi, cng my, cng t th, cng v tr, nht
l trong trng hp cn theo di huyt p.
Nu nghi ng kt qu, 15 pht sau o li.

172

Nu khng c ng nghe c th dng tay bt mch. Trng hp ny ch

o c huyt p ti a.
Chi o phi ngang vi mc tim.
My o phi ph hp vi chi o: chiu di ca ti hi bng 80 100%,
hoc chiu rng bng 40 50 % chu vi chi o.
t dy cao su ca my o dc theo ng i ca ng mch.
Qun o ca ngi bnh khng c sit cht chi o.

BNG KIM LNG GI K NNG: SON DNG C LY DU SINH HIU

Stt

Ni dung

Thang im
0

Bng gn kh

Phiu theo di (hoc s tay)

Bn ht u c lt gc cha dung dch kh khun

Ti ng bn

Bt xanh, bt

Dng c o thn nhit:

Ming:
Nhit k ming
Hu mn:
Cht trn
Nch:
+ Nhit k nch
+ Khn lau nch

Dng c o huyt p:
+ My o huyt p ( c kim tra s dng tt)

+ ng nghe
8

Dng c m mch v m nhp th

+ ng h c kim giy

Tng cng
Tng s im t c

173

Hnh 17.6. Dng c ly du sinh hiu

Hnh 17.7. V tr t nhit k ti ming

BNG KIM LNG GI K NNG TIM

Stt

Ni dung

Kim tra ngi bnh c dng thuc, dng thc n nng, lnh
trc 15 pht khng?

Bo v gii thch cho ngi bnh bit v tr ta s ly nhit

Kim tra nhit k v vy mc thy ngn xung di 35o C hoc

94o F

Bo ngi bnh h ming, cong li ln, t bu thu ngn

vo di li hoc cnh m

Bo ngi bnh h li xung, ngm ming cht li, gi yn

trong vng 3 pht

Ly nhit k ra dng bng gn lau sch nhit k t trn xung

nhit k ngang tm mt c kt qu ghi vo s

t nhit k vo bn ht u c cha dung dch kh khun

Gip ngi bnh tin nghi

10

K kt qu vo phiu theo di (bt xanh)

Thu dn dng c ra sch nhit k v kh khun

Tng cng
Tng s im t c

174

Thang im
0

Hnh 17.8. o thn nhit nch

BNG KIM LNG GI CHO K THUT LY NHIT K NCH

Thang im
Stt

Ni dung
0

Bo v gii thch cho ngi bnh bit v tr ta s ly nhit

Lau kh hm nch

Kim tra v vy mc thy ngn xung di 35oC hoc 94oF

t bu thy ngn vo hm nch, khp cnh tay vo thn, gi

yn nhit k trong 10 pht

Ly nhit k ra, lau sch nhit k t trn xung

Cm nhit k ngang tm mt c kt qu ghi vo s

t nhit k vo bn ht u c cha dung dch kh khun

Gip ngi bnh tin nghi

K kt qu vo phiu theo di (bt xanh)

10

Thu dn dng c, ra sch nhit k v kh khun

Tng cng
Tng s im t c

175

Hnh 17.9. T th ngi bnh khi t nhit

k nch

Hnh 17.10. Cch t nhit k hu mn

Bng kim lng gi k nng o nhit k hu mn

Stt

Thang im
Ni dung

Kim tra ngi bnh c vn hu mn khng?

Bo v gii thch cho ngi bnh bit v tr ta s ly nhit

t ngi bnh nm nghing mt bn

Kim tra v vy mc thy ngn xung di 35oC hoc 94oF

Bi du nhn (cht trn) vo u nhit k (1/2, 2,5 cm)

Ko qun l hu mn

t nhit k vo hu mn theo hng rn, ng chiu di quy

nh: tr nh nhi 1,5 cm, tr nh 2,5 cm, ngi ln 3,7 cm v gi
yn nhit k 3 pht

Lau nhit k t trn xung di

Cm nhit k ngang tm mt c kt qu v ghi vo s

10

t nhit k vo bn ht u c cha dung dch kh khun

11

Gip ngi bnh tin nghi

12

K kt qu vo phiu theo di (bt xanh)

13

Thu dn dng c, ra sch nhit k v kh khun

Tng cng
Tng s im t c

176

Hnh 17.11. K thut m mch mch quay

BNG KIM LNG GI K NNG M MCH

Stt

Ni dung

Bo v gii thch vic lm, cho ngi bnh nm thoi mi ti

ging 15 pht trc khi m

t nh 2 3 ngn tay ln v tr ng mch ca ngi bnh v

m mch trong 30 giy (nu u), 1pht (nu khng u)

Ch tnh cht mch: tn s cng nhp iu sc cng

Ghi kt qu v tnh cht bt thng ca mch (nu c) vo
phiu theo di (bt )

Cho ngi bnh nm li tin nghi

Thang im
0

Tng cng
Tng s im t c

BNG KIM LNG GI K NNG M NHP TH

Thang im
Stt

Ni dung
0

Chun b ngi bnh, cho ngi bnh nm t th thoi mi, ngh

15 pht trc khi m.

t tay iu dng ging nh khi bt mch v tay ngi bnh

ln bng.

m nhp th trn 1 pht.

Ch tnh cht nhp th: tn s, nhp iu, bin , m sc.

Ghi kt qu v nhng bt thng ca nhp th ( nu c) vo phiu

theo di.

177

Cho ngi bnh tin nghi.

Tng cng
Tng s im t c

BNG KIM LNG GI K NNG M MCH

Stt

Ni dung

Bo v gii thch vic lm, cho ngi bnh nm thoi mi ti

ging 15 pht trc khi m

t nh 2 3 ngn tay ln v tr ng mch ca ngi bnh v

m mch trong 30 giy (nu u), 1 pht (nu khng u)

Ch tnh cht mch: tn s cng nhp iu sc cng

Ghi kt qu v tnh cht bt thng ca mch (nu c) vo phiu
theo di (bt )

Cho ngi bnh nm li tin nghi

Thang im
0

Tng cng
Tng s im t c

BNG KIM LNG GI K NNG M NHP TH

Thang im
Stt

Ni dung
0

Chun b ngi bnh, cho ngi bnh nm t th thoi mi, ngh

15 pht trc khi m

t tay iu dng ging nh khi bt mch v tay ngi bnh

ln bng

m nhp th trn 1 pht

Ch tnh cht nhp th: tn s, nhp iu, bin , m sc

Ghi kt qu v nhng bt thng ca nhp th (nu c) vo phiu

theo di

Cho ngi bnh tin nghi

Tng cng
Tng s im t c

178

Hnh 17.12. K thut o huyt p

BNG KIM LNG GI K NNG O HUYT P

Stt

Ni dung

Bo v gii thch cho ngi bnh

Cho ngi bnh nm hoc ngi (ngh 15 pht trc khi o)

Bc l v tr o huyt p (cnh tay, i..)

t chi o huyt p ngang mc tim ngi bnh

Qun bng vi cch np gp trn khuu tay 2,5 5 cm

(dy cao su nm dc theo ng mch)

Kha c vt ca qu bng cao su

t ng nghe vo 2 tai

Tm ng mch v t mt mn ng nghe ln

Bm hi cho n khi nghe thy ting mch p, tip tc bm hi

v lng nghe cho n khi khng cn nghe ting mch p na,
bm thm 30 mmHg

10

M c vt t t v lng nghe ting p u tin l HA ti a,

n khi khng cn nghe ting p na hoc thay i m sc l
HA ti thiu

11

X ht hi, tho bng vi, xp my gn gng

12

Cho ngi bnh nm li tin nghi

13

Ghi kt qu vo phiu theo di, thng bo kt qu cho ngi bnh

(nu cn thit)

14

Thu dn dng c

Thang im
0

Tng cng
Tng s im t c

179

CU HI LNG GI
Tr li cu hi ngn
1. Vit cng thc bin i: F ra C.
2. K 4 yu cu cn thit khi theo di mch.
3. Nu 4 nh hng ca st i vi c quan tiu ha.
4. K 3 yu t nh hng mch do thay i sinh l.
5. Mch l g?
6. Huyt p ph thuc vo 3 yu t no?
7. Huyt p c biu th nh th no?
8. Nu 4 yu t cn thit khi theo di tnh cht ca h hp?
9. Thn nhit trung bnh ca c th l bao nhiu?
10. Lit k 3 cch to nhit v 2 cch thi nhit.
11. K 3 nguyn nhn gy st.
12. K cc v tr thng dng o thn nhit.
13. K tn 3 loi nhit k.
14. Nu nhng nguyn tc khi m mch.
15. K tn 2 kiu th bnh l thng gp.

Tr li ng sai
1. St qu cao khi nhit c th trn 390C.
2. Thn nhit ca tr em thng thp hn ngi ln.
3. Cng mch l mch p mnh hay yu.
4. Thn nhit thp khi nhit < 370C.
5. Huyt p o i lun cao hn o cnh tay.
6. Mch nhanh khi tn s > 80 ln/ pht.
7. Trc khi m nhp th phi bo v gii thch cho ngi bnh bit.
8. Cho ngi bnh ngh ngi 15 pht trc khi ly du sinh hiu.
9. Khi cn theo di huyt p ta nn dng nhiu my o d so snh.
10. Huyt p kp khi hiu s gia huyt p tm thu v huyt p tm trng nh
hn hoc bng 20 mmHg.
11. Mch nhit phn ly thng gp trong bnh st thng hn.
12. Khi m mch ta dng t 1 2 ngn tay ngoi tr ngn tay ci.

180

13. Khi st ngi bnh s n khng ngon ming, km n.

Chn cu ng nht
1. Gi l huyt p cao khi ch s huyt p trn:
A. 100/60 mmHg

D. 140/90 mmHg

B. 110/60 mmHg

E. 150/100mmHg

C. 130/80 mmHg
2. Theo di h hp:
A. Cho ngi bnh ngh ngi trc 5 pht
B. m 30 giy
C. Ghi nhn tn s v tnh cht ca nhp th
D. Khng cho ngi bnh bit ang m nhp th
E. Cu C v D ng
3. Trng hp cp cu, mch nhanh nh, kh bt, nn bt mch
A. Mm tim

C. M thi dng

B. M cnh

D. M bn chn

4. Mch nhit phn ly gp trong bnh:

A. St xut huyt

D. Nhim trng huyt

B. St rt

E. Bch cu

C. Thng hn
5. Thn nhit thp khi nhit c th di:
A. 360C

D. 370C

B. 350C

E. Tt c u sai

C. 300C
6. Mch bnh thng ngi tr
A. 70 80 l/pht

D. A, B ng

B. 60 70 l/pht

E. A, C ng

C. 100 120 l/pht

p n: 16.S, 17.S, 18., 19.S, 20., 21., 22.S, 23., 24.S, 25., 26., 27.S,
28., 29.D, 30.E, 31.B, 32.C, 33.A, 34.A.

181

Chng IV

NHU CU C BN CA NGI BNH

Bi 18

NHU CU C BN CA CON NGI

V S LIN QUAN VI IU DNG

Mc tiu
1. Nu cc nhu cu c bn ca con ngi theo Maslow.
2. Gii thch c s lin quan gia nhu cu v p ng ca iu dng.
3. K c cc nhu cu c bn ca ngi bnh theo Virginia Henderson.
4. Nu c cc p ng v nhu cu c bn trong vn chm sc ngi bnh.

1. Khi nim
i tng ca iu dng l con ngi bao gm ngi khe v ngi c
bnh tt. Con ngi c to ra bi cc yu t th cht, tinh thn v x hi. Cc
nhu cu cn thit duy tr cc yu t to ra con ngi gi l nhu cu c bn
hay cn gi l cc nhu cu tn ti v pht trin ca con ngi.
Ngi ta cho rng: mi mt c th mt phng din no ging tt c
mi ngi, mt phng din khc ch ging mt s ngi v c nhng phng
din khng ging ai c. Nh vy, con ngi va c tnh ng nht va c tnh
duy nht nn vic chm sc phi xut pht t nhu cu v s thch ca tng c
nhn sao cho ph hp vi tng i tng.
Tuy nhin, khi mt nhu cu thit yu c tha mn, con ngi chuyn
sang mt nhu cu khc mc cao hn.
Bng phn loi ca Maslow phn nh c th bc ca cc nhu cu, v
c th sp xp nh sau:

182

Nhng nhu cu v th cht.

Nhng nhu cu v an ton an ninh.
Nhng nhu cu thuc v quyn s hu v tnh cm (c yu thng).
Nhng nhu cu v s knh mn v lng t trng.

 Nhng nhu cu v s t hot ng bao gm s t hon thin, lng ao c

mun hiu bit cng vi nhng nhu cu v thm m.
Nhng nhu cu mc thp lun tn ti, cho n khi nhng nhu cu
c tha mn, con ngi c kh nng chuyn sang nhng nhu cu khc mc
cao hn.
Khi mt ngi (ngi bnh) i hi c nhu cu cao hn, vic y chng t h
c s khe khon trong tm hn v th cht.
H thng th bc ca cc nhu cu rt hu ch lm nn tng trong vic
nhn nh v sc chu ng ca ngi bnh, nhng gii hn v nhu cu i hi
s can thip v iu dng.
2. Nhu cu ca con ngi
Nhu cu c bn ca con ngi phn cp theo Maslow:

Nhu cu v s t
hon thin

MC CAO
Nhu cu v s knh mn v lng
t trng

Nhu cu v quyn s hu v tnh cm

Nhu cu v an ton v an ninh

MC THP
Nhu cu v th cht v tm l

Hnh 18.1. Bc thang nhu cu ca MASLOW

2.1. Nhu cu v th cht v sinh l: l nn tng ca h thng phn cp nhu

cu, v c u tin hng u. Nhu cu th cht bao gm: oxy, thc n, nc
ung, bi tit, vn ng, ng, ngh ngi Cc nhu cu ny cn c p ng ti
thiu duy tr s sng. p ng nhu cu th cht l mt phn quan trng

183

trong k hoch chm sc cho tr em, ngi gi, ngi c khuyt tt v ngi m.
Bi v, nhng nhm ngi ny cn s h tr p ng nhu cu cho chnh h.
2.2. Nhu cu an ton v c bo v: c xp u tin sau nhu cu th cht
bao hm c an ton v tnh mng v an ton v tinh thn. An ton v tnh
mng ngha l bo v cho ngi ta trnh c cc nguy c e da cuc sng v
an ton v tinh thn l trnh c mi s s hi, lo lng. Ngi bnh khi vo
bnh vin c s i hi rt cao v nhu cu an ton v bo v v cuc sng, tnh
mng ca h ph thuc vo cn b y t.
gip bo v ngi bnh khi b nguy him, ngi iu dng phi bit
r tnh cht, c im ca ngi bnh v nhn bit r bt k nhng tai bin no
c th xy n cho ngi bnh, v nu c bin chng xy ra, ngi iu dng
c th x tr mt cch thng minh.
2.3. Nhu cu tnh cm v quan h: mi ngi u c nhu cu tnh cm, quan
h bn b, hng xm, gia nh v x hi. Cc nhu cu ny c xp vo nhu cu
mc cao. N bao hm s trao nhn tnh cm v cm gic l thnh vin ca
gia nh, on th, x hi Ngi khng c p ng v tnh cm, khng c
mi quan h bn b, x hi c cm gic bun t v c lp. Ngi iu dng cn
xem xt nhu cu ny ca ngi bnh khi lp k hoch chm sc.
2.4. Nhu cu c tn trng: s tn trng to cho con ngi lng t tin v
tnh c lp. Khi s tn trng khng c p ng, ngi ta tin rng h khng
c ngi khc chp nhn nn sinh ra cm gic c c v t ti. iu dng p
ng nhu cu ny ca ngi bnh bng thi thn mt, nim n v ch lng
nghe kin ca ngi bnh.
2.5. Nhu cu t hon thin: l mc cao nht trong h thng phn loi nhu
cu ca Maslow v Maslow nh gi rng ch 1% dn s trng thnh tng
t n mc t hon thin. Nhu cu t hon thin din ra trong sut i, n
ch xut hin khi cc nhu cu di n c p ng trong nhng chng mc
nht nh. Cc nhu cu c bn cng c p ng th cng to ra ng lc sng
to v t hon thin mi c th. Ngi iu dng cn bit nh gi ng
nhng nhu cu, kinh nghim, kin thc v thm m ca ngi bnh t c
s quan tm v lp k hoch chm sc thch hp.
3. S lin quan gia nhu cu v nguyn tc iu dng
Nguyn tc iu dng xut pht t vic p ng nhu cu ngi bnh.
Ngi khe mnh t p ng c cc nhu cu ca h, khi b bnh tt, m yu,
ngi bnh khng t p ng c nhu cu hng ngy cho chnh mnh nn cn
s h tr ca ngi iu dng. Nhu cu chm sc sc kho nhn dn dn n
s ra i ca ngnh y t v cn b y t.
Nhu cu ca con ngi c tnh ng nht va c tnh duy nht nn iu
dng cn c k hoch chm sc ring bit cho tng ngi bnh. Nhu cu con
ngi tuy c bn ging nhau nhng mc v tm quan trng i vi tng nhu

184

cu tng ngi c khc nhau. Hn na, trong cng mt con ngi nhu cu ny
c th mnh hn nhu cu khc v thay i mc u tin theo tng giai on ca
cuc sng. Ngi iu dng cn nhn bit c cc nhu cu u tin ca ngi
bnh lp k hoch chm sc thch hp.
Nhu cu ging nhau nhng cch p ng c th khc nhau thch hp
vi tng c th. Vic chm sc ngi bnh cn hng ti tng c th, ty tng
trng hp, tng hon cnh sao cho ph hp.
S tham gia ca ngi bnh vo qu trnh chm sc: chm sc xut pht
t nhu cu ca ngi bnh, thng thng ngi bnh hiu r nhu cu ca h,
tr trng hp ngi bnh hn m, tm thn nn khi lp k hoch chm sc,
iu dng cn tham kho kin ngi bnh v gia nh ngi bnh to cho
h tham gia tch cc vo qu trnh iu tr, chm sc, phc hi sc kho cho
chnh h.
iu dng cn to ra mi trng chm sc thch hp ngi bnh c
thoi mi, mau chng lnh bnh hoc nu cht th cht c thanh thn,
nh nhng.
4. Nhu cu c bn ca ngi bnh v chm sc theo
Virginia Henderson
4.1. Thnh phn ca chm sc c bn gm 14 yu t
1. p ng cc nhu cu v h hp.
2. Gip ngi bnh v n, ung v dinh dng.
3. Gip ngi bnh trong s bi tit.
4. Gip ngi bnh v t th, vn ng v tp luyn.
5. p ng nhu cu ng v ngh ngi.
6. Gip ngi bnh mc v thay qun o.
7. Gip ngi bnh duy tr thn nhit.
8. Gip ngi bnh v sinh c nhn hng ngy.
9. Gip ngi bnh trnh c cc nguy him trong khi nm vin.
10. Gip ngi bnh trong s giao tip.
11. Gip ngi bnh thoi mi v tinh thn, t do tn ngng.
12. Gip ngi bnh lao ng, lm mt vic g trnh mc cm l
ngi v dng.
13. Gip ngi bnh trong cc hot ng vui chi, gii tr.
14. Gip ngi bnh c kin thc v y hc.

185

4.2. p ng nhu cu c bn trong vn chm sc ngi bnh

4.2.1. p ng nhu cu v h hp
nh gi s th: bnh thng hay bt thng.
Th bnh thng tn s 16 - 20 ln/pht, nhp th u n qua mi v m du.
Kh th: s th ngi bnh hn ch bi nhiu nguyn nhn: tc nghn
ng h hp do vt l, do dch tit, do ph n, gim nng oxy trong mu do
gim tun honTy theo nguyn nhn gii quyt s kh th v p ng
nhu cu nh: cung cp oxy, thng ng th, t th thch hp
Nu ngng th th h hp nhn to hoc tr gip bng my gip th.
4.2.2. p ng nhu cu iu ha thn nhit
Thn nhit bnh thng 370C, nu thn nhit cao trn 37,50C gi l st
hoc di 360C gi l h thn nhit. Cn phi theo di tm r nguyn nhn
gii quyt.
Nu thn nhit cao cn theo di nhit v mch.
p dng cc bin php h st: lau mt, lau m
Thc hin y lnh v thuc: thuc h st, truyn dch
Cho ngi bnh n thc n d tiu, long nh.
Theo di lng nc xut nhp.
Gi an ton cho ngi bnh nu c nguy c co git, hn m, m sng.
Chm sc ngi bnh h thn nhit: cn theo di st tng trng ngi
bnh, iu tr cc nguyn nhn: xut huyt nng, ng c thuc
4.2.3. p ng nhu cu v n ung
Gip ngi bnh n ngon ming.
n qua ming: v sinh rng ming sch s, thc n ph hp vi tnh trng
bnh l, hp khu v, an ton v sinh thc phm
Nu ngi bnh khng n c qua ming, gi an ton cho ngi bnh khi
n qua sonde hoc an ton cho ngi bnh khi truyn dch.
4.2.4. Nhu cu v mc
Qun o phi ph hp vi thi tit, ty theo tnh trng ngi bnh, qun
o rng ri, thong mt, d thm ht, ph hp vi sinh hot ca ngi mc,
khng cn tr v h hp, tun hon, vn ng, hp v sinh v thm m.
4.2.5. Nhu cu bi tit: bao gm dch bi tit t c th
Cn phi bit s lng, tnh cht v c ch bnh thng.
Cn phi bit cch qun l dch tit, khng lm ly nhim v nh hng
n mi trng v bn thn.

186

4.2.6. Cc vn p ng v s ng v ngh
Mi trng xung quanh phi thong mt v yn tnh.
Cn tp trung vic chm sc ngi bnh ngoi nhng gi ngh ngi.
C quy nh r v gi thm nui v sinh hot ca ngi bnh.
Cch ly nhng ngi bnh kch ng, la ht.
V sinh c nhn.
V sinh mi trng ng, ngh.
4.2.7. p ng nhu cu v v sinh c nhn
Thn th.
Qun o.
n ung.
4.2.8. p ng nhu cu v t th ng
Nm, ngi, i, ng.
p ng ng t th c nng ca ngi bnh.
Ty t th ngi bnh m ta c v tr chm lt trnh nhng vng b t .
Ngi: nn bn chn ta ln mt phng, lng c ch da, u thng trc
vi ct sng.
i: thn ngi cn xng chi trn, chi di, trng hp ngi bnh khng
vng vng nn tr gip bng cch du hoc cung cp nng hoc xe y
4.2.9. p ng v s an ton
Trnh nhng nguy him khi ngi bnh nm vin, c bit nht l nhng
ngi bnh km thc hoc hn m: trnh t ng bng cc phng tin, ko
song ging, bt ng tay chn
Phng bnh cn phi c nhng khong trng ngi bnh i li d dng.
Trnh nhiu c trang thit b khng cn thit trong phng bnh.
Phng v sinh phi c sch s, trnh trn trt.
Trnh chy n: cn phi c quy nh v phng chy, cha chy.
Trnh s ly nhim cho gia cc ngi bnh t nhng th thut, k
thut do cn b y t gy nhim.
p dng bin php phng chng nhim khun theo quy ch.
4.2.10. p ng kin thc sc kho y t
Cn cung cp nhng thng tin v sc kho, bnh ca h: nguyn nhn
chn on, tin trin, bin chng, cch iu tr, ch n, thi gian phc hi,
cch phng nga hoc s truyn nhim ca bnh.

187

Ngi bnh cn bit thng tin t theo di, hp tc trong vic iu tr v

chm sc.
Gio dc cho ngi bnh mt s kin thc v chm sc sc khe ban u
nh: k hoch ha gia nh, tim chng m rng
4.2.11. p ng v nhu cu giao tip
To iu kin cho ngi bnh tip xc vi nhng ngi c cng bnh vi h
cng trao i v c kinh nghim.
Nim n gii p mi thc mc ca ngi bnh v bnh ca h trong s
tn trng v cm thng.
Gii thiu mt s cu lc b v cc bnh h c th tham gia v gia nhp.
4.2.12. p ng nhu cu v t do tn ngng
Tn trng s t do tn ngng ca mi ngi.
C th tha mn tn ngng ca ngi bnh, c bit l ngi bnh giai
on cui.
4.2.13. p ng nhu cu v lao ng
Hng dn cho ngi bnh lm nhng cng vic trong kh nng ca mnh
h cm thy mnh khng l ngi v dng.
Hng nghip cho ngi bnh ty theo tnh trng hi phc sc kho ca
mi ngi a h ha nhp vi x hi.
4.2.14. Nhu cu v vui chi gii tr
Cung cp sch, bo, tivi, radio, sn chi th thao ngi bnh c th tham
gia sinh hot trong thi gian nm vin gim stress.
5. Kt lun
Nhu cu c bn ca ngi bnh v cc nguyn tc c bn ca vic chm
sc, c bn ging nhau, nhng khng bao gi c hai ngi bnh c nhu cu hon
ton ging nhau c. Do , k hoch chm sc c xy dng ring bit, ty
theo tui tc, gii tnh, c tnh, hon cnh vn ha x hi v kh nng, th cht
v tinh thn ca ngi bnh. K hoch ny cn b nh hng bi tnh trng
bnh l st, nhim khun, mt nc hay suy nhc
K hoch c tho ra em li s chm sc ng nht v lin tc,
nhng n cn thay i ty theo s thch ng vi nhu cu ca ngi bnh.
iu quan trng v cn nhn mnh l trong lc cung cp s chm sc iu
dng c bn, ngi iu dng chuyn nghip s c dp nghe ngi bnh v gia
nh h, nhn nh nhu cu ca ngi bnh v xy dng mi lin h nhn
s b ch cn thit cho vic iu dng ngi bnh mt cch hu hiu nht.

188

CU HI LNG GI
Tr li ngn cc cu hi:
1. Nu th t cc bc thang nhu cu c bn ca con ngi theo hc thuyt
gia Maslow.
2. Nu 5 nguyn tc v p ng ca ngi iu dng v nhu cu ca ngi bnh.

Khoanh trn cc cu tr li ng nht

3. p ng nhu cu an ton cho ngi bnh, chng ta phi p dng cc bin
php sau, ngoi tr:
A. V sinh sch s khoa phng.
B. p dng bin php cch ly.
C. Bnh nhn phi mc qun o bnh vin.
D. p dng cc bin php phng chng nhim khun theo quy ch.
E. p dng cc bin php phng chng chy n trong bnh vin.
4. p ng nhu cu v mc cho ngi bnh chng ta cn thc hin cc bin
php sau:
A. Bnh nhn phi c mc qun o ca bnh vin.
B. Qun o phi sch s.
C. Qun o phi va vn, khng cn tr h hp, tun hon, vn ng.
D. Qun o phi ph hp vi thi tit.
E. Tt c u ng.
5. p ng nhu cu v n ung, chng ta cn phi thc hin cc bin php
sau, ngoi tr:
A. Bnh vin phi c khoa dinh dng.
B. Thc n ca ngi bnh phi c cung cp t khoa dinh dng.
C. Thc n phi ph hp vi khu v ngi bnh.
D. Thc n phi ph hp vi tnh trng bnh.
E. Chm sc h thng cho n qua sonde, nu ngi bnh khng n qua
ming c.
6. p ng nhu cu v kin thc ca ngi bnh ta cn phi thc hin cc
bin php sau, ngoi tr:
A. Cung cp thng tin v tnh trng sc khe ca ngi bnh.
B. Gii thiu cc hip hi, cu lc b sc khe cho ngi bnh.
C. Gii thiu cc sch bo, tp ch, t ri... v gio dc sc khe.

189

D. Gii thiu cc mn th dc th thao tng cng sc khe.

E. A, B, C ng

Phn bit cu hi ng () sai (S)

7. Nhu cu c bn ca mi ngi th ging nhau nhng s p ng th khc nhau.
8.

S p ng nhu cu kin thc l cung cp nhng kin thc m ngi bnh

c nhu cu.

p n: 3.C, 4.E, 5.C, 6.E,7 , 8.S.

190

Bi 19

QUN L GIC NG V NGH NGI

Mc tiu
1. M t 5 giai on ca gic ng.
1. M t nhng kiu ng v ngh ngi bnh thng trong sut cuc i.
2. Xc nh nhng yu t nh hng n gic ng v s ngh ngi.
3. Nhn nh c mt gic ng bnh thng.
4. Nu nhng bin php gip ci thin gic ng.
5. Chm sc cho ngi bnh b ri lon gic ng.

1. i cng
Mt phn ba thi gian sng ca con ngi l ng. Giai on ngh ngi c
th c xem nh mt phn quan trng ca cuc sng. Tm quan trng v c
ch ca gic ng vn ang l mt iu b n ln. Gic ng l mt trong nhng
chc nng gip hi phc sc kho. Cho ti gn y, ngi ta tin rng gic ng
l mt trng thi ca cc kch thch c lm gim.
Ng v ngh ngi l nhng vn c lin quan n sc khe v bnh tt.
Gic ng nh hng n tnh trng sc khe bao gm mc hot ng th lc
v s mt mi. Ngi ta thng dng nhng cm t nh cm thy c ngh
ngi thoi mi v trn y sinh lc din t sau mt gic ng ngon v mt
sc kho tt. Tnh trng mt ng c th lm trm trng hn tnh trng ca
ngi bnh, v d nh nguy c tng kch thch thn kinh i vi nhng ngi b
bnh ng kinh c km theo mt ng. Nhiu vn v sc kho c nh hng
n gic ng mt cch trc tip qua c ch sinh l bnh (v d: trm cm) hay
gin tip qua cc triu chng (v d: au, hn ch vn ng) hay qua vic iu
tr (nh do tc dng ph ca thuc).
Gic ng c tm quan trng rt ln i vi sc kho ca mi con ngi. l
khong thi gian cc c quan trong c th, nht l h thn kinh trung ng c
ngh ngi ly li s cn bng cn thit trong hot ng sinh l v gip to tin
cho hot ng chc nng giai on tip theo vi mt cht lng m bo.
Gic ng rt quan trng duy tr tnh trng sc kho tt cng ging nh
dinh dng hay chi th thao ng cch. Nu khng ng ng cch v thi

191

lng th s lm suy gim kh nng tp trung, phn on trong cc hot ng

hng ngy v d gy tnh trng kch thch cng thng.
Mi c nhn cn mt thi lng ng khc nhau, thay i ty theo la tui:

T khi mi sinh cho ti ht nm u tin ca cuc i, tr em c nhu cu

ng nhiu nht (khong 22 gi/ngy), hu nh ton b thi gian trong
ngy ch dnh cho n v ng.

Tr em 6 tui c nhu cu ng trung bnh l 10 gi/ngy.

Trn 10 tui trung bnh ng 8 gi/ngy.
Tui cng cao, thi gian ng trong ngy c xu hng ngn li v gic ng
ngy cng hay b gin on.

Khi c s ri lon gic ng nng n v ko di s gy nn nhng nh

hng ti sc khe ca ngi bnh v th cht cng nh tinh thn.

Khi thm khm ngi bnh mt ng, ngi thy thuc cn khai thc k
tm hiu xem nguyn nhn mt ng ca ngi bnh l do qu trnh
bnh l, do bnh l tm thn, do mi trng, hon cnh hay l do mt
loi ri lon gic ng c bit.
2. S ng v ngh ngi bnh thng
Ng l mt trng thi tri gic thay i xy ra mt cch t nhin c biu
th bng s gim kh nng nhn thc v p ng vi cc kch thch. Ng khc
vi mt tnh trng bt thng v tri gic (v d nh hn m) ch n d dng
tr v trng thi tnh to ban u.
i vi trng thi ngh ngi th s nhn thc i vi mi trng xung
quanh vn c duy tr nhng p ng v nhn thc hay vn ng b gim,
ngh ngi c th lin quan n ton b c th hay ch mt phn. Mt ngi tm
nng bi bin trong sut k ngh h c th xem nh mt trng thi ngh ngi
vi vic gim cc hot ng v tr c cng nh th lc. Ngc li, mt ngi b
chn thng cnh tay phi eo mt ci bng eo c nh cng l mt hnh
thc ngh ngi mt phn ca c th. Mt khc, cng c th lin quan n hot
ng v mt tinh thn v th lc, trong khi ng l mt hin tng ton thn.
2.1. Chc nng sinh l
Sinh l ca gic ng da trn mi quan h ca hai cch tip cn nghin cu
c bn m mi cch cung cp nhng nn tng xy dng nhng khi nim lin
quan n c ch v chc nng ca gic ng. Hai cch tip cn l: cch tip cn
vn v phng din in sinh l hc v s cn bng dn truyn thn kinh.
2.1.1. V phng din in sinh l hc
My d tm ghi nhn c nhng thay i v in sinh l trong sng
in no (in no ), c ng mt (in nhn ), v c (in c ) c biu
th qua nm giai on ca gic ng. 4 pha u tin c phn loi l giai on

192

ng khng c ng mt nhanh v pha cn li c gi l giai on ng c ng

mt nhanh (REM) hay pha ng nghch thng.
2.1.1.1. Giai on ng khng c ng mt nhanh
Giai on 1: giai on 1 l giai on chuyn tip gia tnh trng bun ng
v ng, c biu hin bng sng alpha vi in th thp v sng nhanh beta
trn in no . C th lng, nhp th u, mch gim. Giai on ny thng ch
ko di vi pht v nu b nh thc th ngi ta s ni l mnh khng ng.
Giai on 2: giai on 2 vn cn l gic ng nng m 1 ngi d dng b
nh thc, v c th ngy trong giai on ny.
Giai on 3 v 4: giai on chuyn sang giai on ng su, biu hin bi
sng chm l sng delta. 2 giai on ny ch khc nhau v s lng sng delta.
Trong sut giai on gic ng sng chm, cc c th lng nhng trng lc c
vn c duy tr, nhp th u, huyt p, mch, nhit , s hnh thnh nc
tiu, s tiu th oxy c gim. Trong nhng giai on ny ngi ta rt d ngy,
mng du, hay i dm. Phi kch thch mnh th mi nh thc c ngi ta
tnh dy trong giai on ny. Ni dung ca gic m trong giai on ny thng
rt thc t v khng c ct truyn. V d nh ngi ta m ang li xe hay gi
in thoi cho mt ngi bn v khi thc dy th ngi ta t hi rng vic c
tht s xy ra khng.
2.1.1.2. Giai on ng c ng mt nhanh
Giai on ng c ng mt nhanh gn ging nh tnh trng khng ng
c, ngoi tr trng lc c rt thp, c biu th bi s gim bin trn
in c . C ng mt nhanh c dng t tn cho giai on ny do
ngi ta da vo nhng thay i trn in nhn , nhng cng c th c ghi
nhn bng vic quan st cn thn nhng chuyn ng nh ca mt qua mi mt
nhm. Sng in no c ghi nhn trn in no tng t nh sng in
no o c khi ngi bnh tnh. Huyt p v mch c th thay i bt thng
mt cch nhanh chng. Nhp th bt thng v mc tiu th oxy tng. Mt
s iu ha thn nhit. Dch m o tng ph n v n ng c th xy ra
hin tng cng dng. Gic m xut hin trong giai on ny c khuynh
hng mnh m, sinh ng v khng c v tht, i khi cn bao gm c cm
gic nh khng th c ng c.
2.1.1.3. Nhp iu ca gic ng
S ghi nhn v in sinh l ca mt gic ng vo ban m biu th bng
mt m hnh nhp nhng c chu k khong 90 pht trong sut thi gian ng
thng qua cc giai on ca gic ng. Mt m hnh bnh thng l mt qu
trnh din ra hi nhanh qua cc giai on t 1 n 4 v sau tr li giai on
3 v 2, ri bc vo giai on ng c ng mt nhanh. Trong sut thi gian u
ca m, giai on ng sng chm (giai on 3 v 4) di hn. Ngc li, thi
gian ca ng c ng mt nhanh trong sut chu k u c th ch khong 3 4
pht, trong khi n gn sng th n n 45 pht. cn bng vi giai on ng

193

sng chm lc ny ngn hn v giai on 4 c th khng xut hin trong giai

on ny. Nu thc gic th chu k li bt u tr li giai on 1. Nu s thc
gic ngn th khuynh hng l tr li dng chu k lc b nh thc. Do vy,
thc gic vo lc sng sm c th tr li 1 hay nhiu chu k m hu ht l ri
vo giai on ng c ng mt nhanh. Trong trng hp c s thiu ht giai
on c ng mt nhanh, tt hn l nn khuyn khch ngi bnh tr li gic
ng ngay lp tc sau khi thc gic vo sng sm hn l chp mt vo bui tra.
2.1.2. S cn bng dn truyn thn kinh
Gic ng l mt qu trnh hot ng lin quan n hot ng ca h li
(RAS) v mt phn ng dn truyn thn kinh. Hot ng ca h li bao gm mt
mng li cc neuron ni lin nhau trong tu xng, cu no v no gia, vi nhng
hnh chiu n tu sng, vng h i, v no v tiu no. H li cha trong cc
khoang trong cung no, dn truyn nhng thng tin v t ng sp t cc thng
tin. Do vy, n l mt v tr chin lc cho s kch thch t mi trng bn ngoi vo.
Nh cc phn khc ca h thn kinh, s lin lc gia cc neuron trong h
li lin quan n vic phng thch cc dn truyn thn kinh t u cui ca si
trc v cc im gn kt vi cc th th chuyn bit trn cc t bo khc.
Serotonin l mt cht dn truyn thn kinh chnh cho gic ng, c sn xut
trong nhn Raphe trong cung no, serotonin c ngun t tin cht ca n l
tryptophan mt amino aicd t nhin. Serotonin c ngh l lm gim hot
ng ca h li gy ra v duy tr gic ng. Cc cht dn truyn khc nh
acetylcholin, ch yu c nga, v Nor - epinephrin t nhng im ceruleus
(cng trong cung no) c v nh c cn n cho chu k ng c ng mt
nhanh (Robinson, 1993).
2.2. Chc nng tm l
Sp xp v loi b cc d liu thn kinh sinh l. Nhiu tr nh ngn c
cha y nhng chi tit vn vt m no chn lc li v loi b. Mt ngi
thng nh n anh ta hay c ta n vo ba sng hay ch mt bao lu th xe
but s n nhng mt tun sau nhng d liu s c th b lng qun, tr
nhng g c bit xy ra trong ngy .
S cng c v thch ng vi c im. Giai on ng c ng mt nhanh
c vai tr c bit quan trng trong vic n nh tm thn v cm xc. Qua
nhng gic m xut hin trong giai on ng c ng mt nhanh, ngi ta ngh
l mt qu trnh x l li nhng kin thc v tr nh. Tnh trng nhu cu
ca giai on ng c ng mt nhanh tng ln c quan st thy nhng
ngi b stress, lo lng, hay c nhng hon cnh hc tp mi.
3. c im ca gic ng v ngh ngi bnh thng
3.1. S nhn thc v nhu cu
S nhn thc v nhu cu ng v ngh ngi thng i km nhiu nht vi
nhng trng thi bun ng v mt mi. Nhng trng thi ny thng chng

194

cho ln nhau. Bun ng l mt s thc gic vi cng khc nhau i ng.

Mt l mt tnh trng ch quan ca mt tnh trng kit sc do cc hot ng
th lc nhanh v cng cao. y l nhu cu cn p ng thng thng vi
tnh trng bnh cn phi c ng v ngh ngi hi phc.
3.2. S hi phc v s bo v
Ng v ngh ngi l hnh thc gip hi phc v bo v sc khe. Osward
(1987) ngi xut hc thuyt hi phc cung cp nhng bng chng cho
thy rng nhng thay i trong s cn bng hormon lm cho s hi phc th
lc nh cc qu trnh ng ha trong khi ng tr nn d dng hn. Mt khc,
Horne (1988) ngh rng mc ch chnh ca vic ng v ngh ngi l vic bo
ton nng lng nhng phn khc ca c th hn l no. Thi gian ngh ngi
v th cht ln tinh thn mc ch lm gim tc chuyn ha v s mt mi.
4. Nhng dng ng v ngh ngi bnh thng
Mt ngi c mt gic ng ngon s cm thy tnh to, sng khoi v thoi
mi v mt tinh thn. Hot ng u n ban ngy s gip duy tr tnh trng t
bun ng nht.
Nhng ngi ng t (ng t hn 6 gi/ngy) thng l nhng ngi lm
vic chm ch v hiu qu.
Nhng ngi ng nhiu (ng nhiu hn 9gi/ngy) c t l giai on ng
c ng mt nhanh cao hn bnh thng l nhng ngi c kh nng sng to
hn, v d nh Albert Eistein l mt ngi ng nhiu.
Nhn chung, hu ht mi ngi cn phi mt 10 30 pht ri vo gic
ng, thi gian cn thit ri vo gic ng gi l thi gian ng tim tng.
Thi gian ng tim tng di 5 pht gi l tnh trng bun ng d di. Thi
gian tim tng di hn 30 pht c th i km vi cm gic rt kh ng.
Nhng thay i t th trong sut thi gian ng thng xy ra khong 20
40 ln trong sut mt gic ng tt c nhng ngi ln tui. i vi nhng
ngi c kh nng vn ng yu hay cc trng hp bt tnh c th i hi phi
thc dy hay c s tr gip ca ngi chm sc.
i vi nhng ngi tr th thng thc gic 1 2 ln mt m v thi
gian thc gic thng c khuynh hng tng theo tui. Nhng ngi c ngh
ngi thoi mi thng cm thy tnh to, y nng lng sau khi thc dy.
5. Gic ng v s ngh ngi lin quan n tng giai on
ca cuc sng
5.1. Tr s sinh v tr nh
Tr s sinh ng trung bnh 16 17 ting mi ngy, c chia thnh
khong 7 gic ng gn nh bng nhau gia ngy v m.

195

Dng ng ca tr nh khc vi ngi ln ch thi gian mi chu k ng

ngn hn (khong 50 60 pht), t l gia giai on hot ng hay ng c ng
mt nhanh cao hn (xp x 50%), v giai on u hot ng nhiu hn giai
on ng khng c ng mt nhanh. Khong 1 2 thng tui, giai on ng
khng c ng mt nhanh tr nn khc bit gia cc giai on t 1 4.
Mt trong nhng nhim v thch ng chnh ca tr nh l xy dng nhng
dng ng thc tng hp vi mi trng. Vo khong 3 thng tui, s lng
chu k ng tip tc gim xung cn 4 5 ln trong mt ngy, v ch cn 1 gic
ng m v 2 gic ng ngy vo thng th 6. Tng thi gian ng trung bnh 14
15 ting nhng cng c s khc nhau gia mi tr.
5.2. Tr mi bit i v tr cha n tui n trng
Khong 1 nm tui, ng chp mt thng gim xung 1 2 ln trong 1
ngy. Mt s tnh trng nhiu lon gic ng c quan st thy hu ht cc
tr t 1 2,5 tui m ngi ta cho rng iu ny lin quan n kh nng pht
trin tm thn nhanh chng ca tr. tr i vo gic ng l vn c ni
nhiu nht, nhng vic thng thc gic v thnh thong hong s vo ban
m cng c th xy ra. Tng thi gian ng gim xung cn 13 14 ting lc 2
tui v cn 12 ting vo khong 5 6 tui. Giai on ng c ng mt nhanh
gim xung cn khong 30% nhng vn cn cao hn so vi ngi ln. Phn
trm ca giai on ng sng chm cng cao hn lc tr nh, trong khi giai
on 1 thp hn.
5.3. Tr ln v thanh nin
Nhu cu ng v ngh ngi thay i mc no i vi tr tui i
hc v tui thanh nin trong s lin h n s pht trin vt tri v cc dng
hot ng. Giai on ng c ng mt nhanh gim t t xung khong 20%
tui dy th. Tui thanh nin tht s i hi ngh ngi hi nhiu hn so vi trc
khi dy th. H tim mch v h hp pht trin hon thin t nhanh bng cc h
khc, gp phn gy ra tnh trng mt mi do s cung cp oxi khng y .
5.4. Ngi ln v ngi gi
Ngi ln c s khc nhau nhiu v nhu cu ng v ngh ngi ca mi
ngi v gia vic chn thi gian ng a thch trong 24 gi. tui trung nin,
vic thng xuyn thc gic vo ban m c khuynh hng tng, v s tha
mn i vi cht lng ca gic ng c khuynh hng gim. Nhng thay i
ca hon cnh nh: stress cng vic, trch nhim lm cha m, hay b bnh c
th gii thch cho nhiu s khc nhau c nhn thy giai on sm v gia
ca tui trng thnh.
S lng giai on 4 gim ng k. T l phn trm giai on ng c ng
mt nhanh gim. n ng ln tui c khuynh hng gim giai on 3 v gp
kh khn hn trong vic duy tr gic ng cho n cui gic ng. Gic ng c th
chia thnh nhiu giai on vi thi gian ng ban m ngn hn.

196

Thi gian ngh tra v ng tng ln theo tui. Vic ngh tra khng gy nh
hng n thi gian ng ban m ca nhng ngi ln tui. Tng thi gian ng
tng ln t t do ngh tra v thi gian ng tim tng di hn, tng s ln v
thi gian thc gic v thng mt mi. Thm ch, mt ngi kho mnh trn 85
tui c tnh trng tng tng thi gian ng ln ng k v thng ng sm.
Nhng ngi ln tui thng gp phi vn l kh i vo gic ng v
thng xuyn thc gic, cm thy bun ng sut ngy, nhng thay i ny l
mt trng thi t nhin ca tui gi.
6. Nhng yu t nh hng n gic ng v s ngh ngi
6.1. Nhu cu
Nhu cu ng v ngh ngi thay i ty thuc vo s pht trin ca tm thn,
v nhng thay i ca bn thn v mi trng. S khc nhau gia mi c nhn
xy ra trong mi quan h vi nhu cu ng v gi gic a thch ca mi ngi.
Gn y, cc nh nghin cu gi thuyt rng, phn ng dn s cc
nc cng nghip c th b mt ng kinh nin.
Con ngi nn ha hp bn thn mnh vi nhng g c bit ca ring bn
thn h hn l hng theo tiu chun truyn thng: ng 8 ting mi m. Nhn
chung, mt ngi d ng khi ln ging th khi thc dy h s cm thy rt
tnh to v thoi mi.
Mi ngi l mt c th ring bit, do vy thi gian ng ca tng ngi
cng khc nhau, nh vic thch thi gian no trong 24 gi c dng ng.
Ngi bui sng l nhng ngi thc dy sm, h cm thy sng sm l thi
gian h lm vic tt nht trong ngy v h thch ng vo lc u bui ti.
Ngi bui ti l nhng ngi cm thy h lm vic tt nht vo ban m, h
dng nh c th chu ng v nhng thay i trong thi gian ng tt hn
ngi bui sng v d nh nhng cng vic lm theo ca kp...
6.2. Mi trng
Nhn chung, trong mt mi trng mi, giai on ng tim tng tng
trong khi tng thi gian ng v t l giai on ng c ng mt nhanh gim.
Nhng ngi b mc chng kh ng kinh nin c th do nhng nh hng ca
mi trng v d nh ging c mi l, mi trng l: bnh vin, c quan...
6.2.1. Ting n
Nhng ngi phi thng xuyn tip xc vi mc ting n cao c giai
on ng sng chm v giai on ng c ng mt nhanh ngn, vi thi gian
giai on 1 di hn v d thc gic hn so vi nhng ngi sng nhng vng
yn tnh. Ting n d nh thc ph n v ngi gi hn. Ngng thc gic
khc nhau nhng giai on khc nhau ca gic ng, ng giai on 1 l d b
thc gic nht.

197

iu dng c th lm gim mc ting n bng cch trnh ting

ng pht ra t cc dng c, trnh tr chuyn khng cn thit, ng ca phng
khi c th. i vi nhng ngi bnh kh ng, c th ngh ngi bnh nn
dng dng c nt l tai trnh cc ting n pht ra trong cng mt phng
(ting ngy, ting rn ), hay t bn ngoi (nh ting xe c) lm nhiu lon
gic ng.
6.2.2. nh sng
Ty theo thi quen ca mi ngi, nhng trong mi trng bnh vin th
khng th tt ht n. Do vy, cn m bo nh sng y nhng khng sng
qu, v cng ty khoa phng m mc sng khc nhau. V d nh phng hi
sc, phng bnh nng... cn phng bnh nh th c th tt bt n ty theo s
thch ca tng ngi bnh.
6.2.3. Nhit
Ty theo s thch ca mi ngi m iu chnh nhit phng khc nhau.
Tuy nhin, cc nghin cu cho thy rng nng qu hay lnh qu cng u
lm tng tnh trng kh ng. Trong sut giai on ng c ng mt nhanh, s
iu ha nhit b suy yu nn d b mt cn bng trong iu ha thn nhit, do
vy d gy nhim lnh vo ban m.
6.3. Cc mi quan h
Vic phi thng xuyn thc gic do phi chm sc con ci c th gp phn
to nn tnh trng mt ng kinh nin. Khng t cc b m ni rng h khng
bao gi ng trn c 1 ting trong sut 1 hay nhiu tun khi phi chm sc
con b bnh. Cng nh vy, nhng ngi chm sc ngi bnh nng c th b
mt ng kinh nin.
6.4. Cng vic lm theo ca
Nhng thay i thng xuyn trong gi gic ng v thc nh i vi cc
cng vic lm theo ca kp gp phn lm gic ng ngn hn v d b gin on
hn, do vy d cm thy mt mi. Vic c gng ng trong khi c th tnh to
c cho l nguyn nhn chnh gy ri lon gic ng.
Cc nghin cu cho thy vic lm vic theo ca lun phin theo chiu kim
ng h l tt nht v vic nm ngh khong 15 30 pht vo nhng gi gii
lao tm thi c th lm nng cao hiu qu cng vic.
6.5. Dinh dng v chuyn ho
Tnh trng i bng lm nhiu lon gic ng ca mt s ngi, trong khi
nhng ngi khc li cm thy kh ng sau nhng ba n qu no. Cc thc n
c cha l-tryptophan, mt tin cht ca serotonin c tm thy trong cc thc
phm nh sa, tht b, trng, bt m, tht g ty v bp c bit l lm gim
giai on ng tim tng v tng giai on 4 ca gic ng. Qu trnh tng hp s

198

c tng ln nh n cc carbonhydrat phc tp v tt nht l khng n cc loi

protein cnh tranh vi l-tryptophan i qua hng ro mch mu no.
6.6. Cc dng bi tit
Nhu cu bi tit l mt trong nhng yu t kch thch ni ti thng xuyn
gy nhiu lon gic ng nht. Cha m hay nhng ngi chm sc c th gip
tr hnh thnh thi quen i tiu trc khi i ng. Hn ch dch vo sau ba n
khuya c th lm gim cc kch thch i tiu v m.
6.7. S tp luyn v s iu ha thn nhit
Thi quen tp luyn gp phn gip c mt gic ng su hn v di hn.
Nhng bi tp ph hp vi mi ngi, tp vi cng nh dng nh lm
gim giai on ng tim tng. Tp luyn vi cng cao lm tng t l ca giai
on ng sng chm. V c bn, giai on ng sng chm tng c th lin quan
n tnh trng tng thn nhit trung tm. Tm hi hay tm nc m c bit
vo lc u m c xem nh c nhng hiu qu ln s lng giai on ng
sng chm (tng t nh i vi vic tp luyn nhiu). Nhng pht hin ny
cho thy gi tr ca vic tm nc m trong vic nng cao cht lng gic ng.
Tuy nhin, mi quan h gia vic tp luyn v gic ng phc tp hn nhng g
chng ta thy ban u. Ngc li vi nhng g chng ta tho lun trn ging
ngh cng lm tng giai on ng sng chm m c ch cha c bit. Ngi ta
cho rng gic ng bt u d dng nht l khi thn nhit h, cho nn tt nht
l tp luyn u n hay tm nng mt vi gi trc khi ng
6.8. S cnh gic ( phng)
Mt nhn t khc c nh hng n gic ng l nhu cu c quan st
duy tr s cnh gic. Cha m hay nhng ngi khc c vai tr bo v, dng
nh c th hnh thnh mt ngng m thanh cc loi ting n khc nhau m
h c th p ng vi nhng ting ng nh nht ca a b tr mnh phng
bn hay cha ng do ting sm chp hay do bt an v an ninhHay tm trng
ca nhng ngi bnh ang nm trong bnh vin, tm trng ca iu dng,
bc s khi lo lng v mt vn bnh tt no ca ngi bnh
6.9. Li sng v thi quen
Nhng thi quen no trc ng nu lm xo trn cng c th nh
hng n gic ng. Mt vi thi quen nh tm nc m, n nh c th c mt
tc dng sinh l. Tc dng ca nhng thi quen trc khi ng lm gim tnh
trng thc gic. Li sng cng gy nh hng n gi gic ng.
6.10. Bnh tt
Khi b bnh giai on cp tnh hay mn tnh, ngi bnh thng mt ng
giai on 3. Tnh trng au c bit l cng lm nhiu lon gic ng. Cc
nghin cu hin nay cho thy tnh trng ri lon h thng c th cng nh hng
n gic ng v ngc li. V d, nhng p ng thng kh vi tnh trng gim
oxy mu hay tng CO2 trong mu s b gim trong sut giai on ng c ng

199

mt nhanh. Mc d cc chc nng h hp ca c honh khng b thay i trong

giai on ng c ng mt nhanh nhng cc c gian sn v cc c h hp ph
gim ng k cc hot ng. Do vy, tnh trng thng xuyn thc gic nhng
ngi bnh phi tc nghn mn tnh c th l do s thch ng ca c th duy
tr s oxy ho y . Cn cn trng n tnh trng gim oxy huyt i vi
nhng ngi th khng hiu qu hay s trao i kh gim. Thng thng, nhng
ngi bnh ny i hi cn phi c th oxy liu thp vo bui ti.
Tnh trng au hay kh chu vng hng hay kh th xy ra sut m
cng gy ri lon gic ng. S thay i v huyt p, nhp tim v s kt t tiu
cu c th thng c thy nhi mu c tim v t qu do hnh thnh cc
mu ng trn no m thng xy ra vo na giai on sau ca gic ng vo
ban m hay vo nhng gi u khi tnh gic.
Nhng ngi c tin s tng kch thch thn kinh s c nguy c xut hin
triu chng tng kch thch thn kinh sau khi b mt ng hay khi thi quen ng
thay i.
Nhng thay i ni tit t gp phn to ra nhiu dng ri lon gic ng.
Cng gip lm gic ng ngn v b gin on vi rt nhiu giai on sng
chm, trong khi suy gip dng nh gy bun ng qu mc v thiu giai on
ng sng chm. Tnh trng mt mi d di nhiu ph n sau phu thut ct
b t cung lin quan n vic gim tit estrogen. Vic dng thuc estrogen cho
nhng ph n sau mn kinh c th lm gim giai on ng tim tng. Ngc
li, progesteron lm tng nhng p ng thng kh.
Tnh trng da nh chm gp phn lm cn tr vic bt u gic ng,
thng xuyn thc gic, gim giai on ng 3, 4 v giai on ng c ng mt
nhanh vo u m. Nga v cm gic kh chu i km vi chng pht ban, cn
trng cn, cc tn thng da khc cng lm nhiu lon gic ng.
Nhng lo lng tng ln do bnh tt, nm vin, phu thut, nh hng n
gia nh v cng vic l nhng l do thng l nguyn nhn gy ra tnh trng
gic ng b nhiu lon.
6.11. Thuc v ha cht

Thuc ng: lm gim giai on gic ng tim tng v ko di giai on

gic ng duy tr, l mt trong s nhng loi thuc d gy ri lon cu
trc ca gic ng, giai on ng c ng mt nhanh l giai on d b
nh hng nht.

Ru: l mt loi ha cht xa nht v c s dng nhiu nht y

nhanh gic ng. Mt liu va phi s lm bt u gic ng sm nhng
lm tng s thc gic vo cui m. S cai nghin t ngt ca nhng
ngi nghin ru nng c th gy ra phn ng cho giai on ng c
ng mt nhanh mt cch t. Nhng ngi nghin ru sau khi hi
phc vn tip tc c nhng giai on gic ng sng chm b gim v tip
tc tnh trng ri lon ny mt hay 2 nm sau khi cai ru.

200

Nhng loi thuc khc cng c nh hng n cc dng ca gic ng v

d: nh morphin lm tng thi gian tnh to trong sut thi gian ng v
lm ngn tng thi gian ng bng vic gim c thi gian ng c ng
mt nhanh v giai on 3, 4.

Cc thuc chng trm cm cng lm chm giai on ng c ng mt nhanh.

nh hng ca caffein ln h thn kinh trung ng c th ko di n 14

ting, tr hon vic bt u gic ng v tc ng n cc dng gic ng.

Nicotin l mt cht kch thch h thn kinh trung ng nh gy kh ng

nhng ngi nghin ht thuc l hn l i vi nhng ngi khng ht
thuc l.

Dilantin: thuc c dng iu tr bnh ng kinh, c th gp phn

gy mt ng.

6.12. Tm trng
Tm trng lo lng s gy cn tr s bt u gic ng.
Cng thng i km vi nhng stress tm l cng c th gp phn gy mt ng.
S bun ru thng lm gic ng b nhiu lon.
C s bun ru v s nhiu lon gic ng c th c lin kt vi vic mt
cn bng dn truyn thn kinh.
Gic ng cng t cng lm nhng ngi bnh b suy nhc tr nn lo lng hn.
7. Nhng ri lon v gic ng v s ngh ngi
7.1. Nhng biu hin ca tnh trng ri lon v gic ng
Nhng du hiu v triu chng i km vi tnh trng mt ng nh mt mi,
nhc u, tng cm gic au, s phi hp thn kinh c gim, gim kh nng tp
trung, d cu knh v cui cng c th xy ra tnh trng mt nh hng, v o gic.
7.1.1. Chng mt ng
Chng mt ng l mt tnh trng kh ng. Mt ng lin tc l tnh trng
kh ng trong nhiu thng, c khi n nhiu nm. Cc dng mt ng cng c
th c phn loi nh mt ng lc bt u (thi gian ng tim tng b ko di)
hay mt ng duy tr (nhng hnh vi nhn thc phc tp) v mt ng nh thc
sm. Khi biu ghi nhn v in no , in nhn v in c ca nhng
ngi b mt ng c so snh vi cc biu khc ca nhng ngi ng ngon
th kt qu cho thy c hai u trong gii hn bnh thng.
7.1.2. Chng ng r (cn ng kch pht)
Chng ng r l mt ri lon trng thi bun ng vo ban ngy mt cch
qu mc, c c im l gic ng ngn v hu nh khng cng li c cn bun
ng, thng ko di khong 10 15 pht, c nhng biu hin bt thng giai on

201

ng c ng mt nhanh, thng xy ra tui dy th. Chng ng r c ngh l

mt s nhiu lon gia giai on ng c ng mt nhanh v h thng kch thch s
tnh to m trong giai on ng c ng mt nhanh xen vo giai on tnh to.
7.1.3. Chng ngng th khi ng
Chng ngng th khi ng l nhng giai on lp i lp li ca tnh trng
ngng th trong vng 10 giy hoc hn, xy ra t nht 5 ln trong mt gi. C 3
loi ngng th khi ng c bit l: tc nghn, trung tm v hn hp.
Vic s dng thuc ng, ru, hay thuc khng histamin nhng ngi
bnh mc chng ngng th khi ng c th rt nguy him. Thi gian ko di tnh
trng ngng th c th tng v s p ng vi nhng thay i do s bo ho oxy
b gim. Nhng thuc ny gy bun ng v thng c s dng nhiu nhng
ngi mt ng kinh nin. Chng ngng th khi ng v bn cht n gy ra tnh
trng mt ng kinh nin v thng xuyn c nhng qung thc gic ngn v s
thiu giai on ng sng chm v ng c ng mt nhanh.
7.2. Cc c ng chi c tnh chu k
Tnh trng ri lon c ng ca chi c tnh chu k c c trng bi tnh
trng dui bn chn v co gi lp i lp li trong sut thi gian ng vi tc
mi ln l 15 20 giy lm gic ng ngi bnh b ph v v dn n tnh trng
bun ng d di vo ban ngy hay mt s c th dn n tnh trng mt ng.
Thng c khuynh hng tng theo tui. C n 45% s ngi trn 65 tui ni
rng h c tnh trng chuyn ng chn c tnh chu k. Nhng ngi ny c
gi l hi chng chn khng yn vi cc triu chng km theo nh: cm gic
nga, sn gai c chn khi ngh ngi v thng t hn lc bt u ng.
7.3. Ri lon nhp iu gic ng
Ri lon nhp iu gic ng l mt tnh trng thong qua nh hi chng
mt mi sau mt chuyn bay di. Ngi bnh c th ng vo nhng gi khng
ging nh bnh thng, v d nh ng lc sng sm v thc vo ban m Liu
php cho ngi bnh tip xc vi nh sng tp li thi quen i ng, y cng
c th l mt bin php hiu qu thay i nhp iu ca gic ng.
7.4. Mng du (Parasomnias)
Nhng hot ng bt thng khi ng nh mng du, ni m, hay i dm.
Mng du thng xy ra trong giai on ng sng chm v hu ht thng gp
tr em. Thng mang tnh cht gia nh.
Mng du thng bt u trc 10 tui v ht khi 15 tui. Cc hnh vi
trong sut qu trnh mng du hu nh u c mc ch: thay qun o, i vo
phng tm nhng nhng hnh ng ny thiu s phi hp v tnh hp l nh i
tiu tiu trong nh kho. Tnh trng ny xy ra i vi ngi ln thng i km
vi stress v lo lng. Cha m v cc thnh vin trong gia nh c th cn s h
tr trong vic to mt mi trng an ton lm gim nguy c xy ra cc
thng tn.

202

i dm khng gii hn trong giai on ng sng chm, mc d gn nh

2/3 trng hp xy ra vo 1/3 u m. Tnh trng ny thng gim t 30%
tui ln 4, n 10% tui ln 6 v 3% tui 12. i dm thng t ph bin v
c khuynh hng bin mt khi ln, b gi sm hn b trai.
Tnh trng hong s ban m l mt dng khc ca mng du, c lp i
lp li, thc dy t ngt km vi tnh trng ngi bnh ht tong ln, lo lng
nhiu v mt nh hng. Thng xy ra ch yu tr em v thng kt hp
vi tnh trng thc gic khng hon ton t giai on ng sng chm vo ban
m. N khc vi c mng ch c mng thng xy ra giai on ng c ng
mt nhanh.
8. Tc ng ln nhng hot ng i sng hng ngy
S hot ng khc thng ca gic ng c tc ng nhiu nht n cc
hot ng trong i sng hng ngy nhng mc khc nhau. Gic ng to ra
cm gic thoi mi, tnh to vi nng lng sn sng cho mi hot ng. Do vy
m vic ng v ngh ngi y c nh hng v b nh hng trc tip bi cc
hot ng v s tp luyn. Tnh trng thiu ng lm gim kh nng i ph v
cc p ng nhn thc.
Tnh tnh d cu knh v gim kh nng tp trung thng i km vi tnh
trng mt ng. Ngy thng gy nhiu lon gic ng ca ngi bn cnh. Tnh
trng bun ng qu mc thng i km vi tnh trng ri lon khc nh ngng
th khi ng, d xy ra tai nn trong khi li xe hay vn hnh cc my mc nguy
him. Nhng ngi bnh mc cc bnh mn tnh (nh hi chng Parkinson)
cng d b nhiu lon gic ng.
9. Lp k hoch chm sc
Ri lon gic ng lm nh hng n sc khe, bnh tt v l mi quan
tm lo lng ca mi ngi. Ngi iu dng cn quan tm n nhng ri lon
ny ca ngi bnh pht hin sm gip cho vic iu tr v iu ha li gic
ng cho ngi bnh. Trong cng ng cng vy, i khi do c mt mi quan tm
no trong cuc sng, v d nh nhng ngi m c con nh thng ng khng
ngon gic v s con thc gic i b, lm vic, thc gic nhiu ln a n ri
lon gic ng v i khi c th trm trng ri ngi m mi pht hin v tnh
trng ng khng ngon gic v ngh ngi khng y ca mnh.
Nhng iu dng chuyn nghip c th gi vai tr ch cht trong vic gip
ngi bnh nhn nh v p ng nhng nhu cu ca h v ng v ngh ngi.
9.1. Nhn nh
9.1.1. Cc d kin ch quan
Tiu chun cho mt tnh trng ng v ngh ngi y l da vo tnh
trng ngi bnh. Nhn nh tnh trng ngi bnh c ngh ngi y
mang nhiu tnh ch quan.

203

a. Nhn bit v tnh trng ngh v ng hng ngy ca ngi bnh

Xc nh tnh trng ng v ngh ngi thng thng ca mt ngi thng
qua cc cu hi sau:
+ Bn thng ng bao nhiu gi/ngy?
+ Bn i ng v thc dy lc my gi?
+ Ci g gip bn d ng?
+ Ci g lm cho bn kh ng?
+ Bn cm thy th no sau khi thc gic?
+ Bn c thng ngh tra khng? Bao lu?
+ Ci g gip bn th gin?
b. Nhn bit cc nguy c c th nh hng n gic ng v s ngh ngi ca
ngi bnh:
Khi nhn nh nguy c xy ra cc vn ri lon gic ng, cn phi bit
nhng yu t nguy c nh hng n ri lon gic ng: yu t mi trng, quan
h x hi, tm l, thuc dng, thc n, ru, caf
c. Nhn bit cc yu t khc:
+ Ngi bnh c bit mnh b ri lon gic ng hay khng?
+ Do ngi bnh c khng ng hoc ngh ngi v phi bn mt cng vic
hay ngh nghip yu cu, hay do t nhin b mt ng?
+ Ri lon gic ng ko di bao lu hay mi xut hin?
+ Nhng hon cnh, s vic xy ra trc khi b ri lon gic ng?
9.1.2. Cc d kin khch quan
Xut hin nhng vng thm qung di mt, ngp, ng g ng gt v s
chm chp i vi cc p ng, d cu knh, gim kh nng tp trung,...
Than phin v tnh trng kh vo gic ng, kh ng sut gic hoc cht
lng gic ng km.
Ri lon gic ng phi xy t nht 3 ln trong tun v ko di t nht
trong mt thng.
Ngi bnh quan tm, suy ngh v tnh trng mt ng sut ngy m v
lo lng thi qu v nhng tc hi ca n.
Thi lng ng hoc cht lng ng khng tho mn lm cho ngi bnh
cng thng r rt hoc gy nh hng ti kh nng ho nhp x hi cng nh
kh nng lao ng, ngh nghip ca ngi bnh.
Cc triu chng km theo khi ri lon gic ng: trm cm, lo s
Mt, cm gic kit sc v nng sut lm vic v th cht ln tinh thn b gim.
Kh chu, mt kh nng tp trung l nhng biu hin ca tnh trng
nhiu lon gic ng.

204

9.2. Chn on iu dng

trnh by chnh xc chn on iu dng, cn phi thu thp d kin
v sp xp, chn lc theo mc quan trng.
V d: trong mt iu tra v nhng vic ngi ta lm trc khi ng, c n
72% kin tr li h c thi quen xem tivi trc khi ng, nhng ch c 26%
trong s cho rng l vic quan trng gip h d ng. Do vy, vic thiu
tivi trong mi trng bnh vin c th l mt yu t khng quan trng trong
vic nh hng n gic ng ca ngi bnh.
Ngi bnh ng khng hiu qu lin quan n s lo lng v tnh trng
bnh l hoc thiu kin thc v bnh.
Ngi bnh ng khng hiu qu lin quan n tnh trng bnh l.
Ngi bnh ng khng hiu qu lin quan n tnh trng thay i mi
trng v thi quen.
9.3. Can thip iu dng
9.3.1. Duy tr gic ng c hiu qu
Phng ng lun c sch s, thong mt, yn tnh, nh sng va hoc
ti ty theo thch ca mi ngi. Khng nn lm vic hay lm ni vui chi
trong phng ng.
Trc khi ng nn v sinh sch s: tm, sn sc rng ming,... i khi c th
ngm chn vi nc m trc khi ng ty theo thi quen, s thch ca mi ngi.
Mt ci gi m, mt ci chn b hay mt con th nhi bng a thch l mt
cch duy tr thi quen khi ng ca tr, lm tng cht lng cho gic ng.
V v, massage nh vng lng, c truyn, hoc i khi cn phi c s
hin din ca ngi thn bn cnh nh l mt bin php th gin, th ngi
bnh mi cm thy an tm v gic ng mi c m bo.
K cho tr nghe mt cu chuyn trc khi i ng, hay ung mt tch tr
i vi nhng ngi ln tui, hay lm mt s vic no vo cui thi gian tnh
to l mt trong nhng cch hiu qu nht gip d ng.
S cu nguyn hay c kinh thnh c th to mt cm gic an lnh v gip
ngi bnh d ng. Mt s ngi li cho rng thin l mt bin php hu hiu.
Trc khi ng cn hn ch lng dch a vo v s gy kh chu v c th
mt ng do tiu m, tr nh d i dm.
Nhng ngi kh nng vn ng b hn ch cn c h tr trong vic i
v sinh trc khi ngh ngi v to cm gic thoi mi khi ng.
Nhng thay i cm gic ni ti nh bnh tt, cc yu t lin quan n tinh
thn: stress tm l, cng vic cng thng, s mu thun, lo lng, stress hoc
cc yu t v th cht: au, nn, bun nn c th nh hng n tnh trng

205

thc gic ca ngi bnh, ngi iu dng cn quan tm v c gng loi b cc

yu t trn bng cc bin php tm l tr liu hay thc hin y lnh v thuc
S thng xuyn kim tra tnh trng ngi bnh ca iu dng cng c
th lm gim s s hi, lo lng ca ngi bnh.
Vic gim nh hot ng trc khi ln ging gip cng c gic ng v
km vi mt thi gian thc dy thch hp, u n, cui cng s dn n thi
gian ng u n hn.
9.3.2. Cc bnh l cn c s phi hp iu tr v s ng v ngh ngi y
Mc d c liu php iu tr tin tin nhng vic ngh ngi vn cn l
mt trong s nhng cch iu tr triu chng ph bin nht i vi cc trng
hp bnh khc nhau.
9.3.2.1. Ngh ngi
Nhng ngi bnh b thiu mu c tim cc b do cc mu ng phi tun
theo mt ch n nghim ngt v hn ch vn ng. Vic gip nhng ngi
bnh ny duy tr mt tnh trng ngh ngi cho tim khi cn au lng xung l
mt th thch cho c sng to ca iu dng. Gip nhng ngi bnh ny
nhn ra rng: mc d h cm thy khe nhng tri tim b tn thng cn c
ngh ngi nhiu hn na.
Vic duy tr phng php ko xng xng c ngh ngi i vi
nhng ngi bnh b gy xng i hay nh thuc nh mt tm thi lm t
lit mt. Do vy, vic ngh ngi ca mt sau phu thut l mt cch m bc s
thng p dng to iu kin cho cc phn hay cc c quan trong c th cn
mt giai an ngh ngi hi phc nhng tn thng.
9.3.2.2. Dng thuc
Thuc ng thng c s dng can thip trong mt thi gian ngn khi
ngi bnh b ri lon gic ng do hon cnh, bnh l no Tuy nhin,
thuc ng ch nn dng khi p dng cc bin php khc khng hiu qu.
Trong vic a ra quyt nh v hng dn ngi bnh ch n vic s dng
thuc ng, ta cn xem xt nhng nguyn tc sau:

Tt c cc loi thuc ng u phi c s dng thn trng v chng can

thip vo cu trc ca mt gic ng bnh thng mt mc no .
Giai on ng c ng mt nhanh l d b tc ng nht, cho nn nhng
du hiu thiu ht giai on ny c th l iu hin nhin, mc d tng
thi gian ng tng do dng thuc ng. Gim liu t t i vi nhng
ngi bnh s dng thuc trong mt thi gian di c th ngn nga nh
hng ngc li i vi giai on ng c ng mt nhanh.

Tt c cc loi thuc ng u lm gim chc nng thc dy. Tnh trng ng

g ng gt vo ban ngy v s suy yu cc k nng tm thn vn ng
thng xy ra trn ngi bnh dng thuc ng, v vy vic hng dn
ngi bnh ang s dng thuc ng v thi gian bn hy ca thuc v cnh

206

bo vi h trnh li xe hay vn hnh my mc trong khi s dng thuc. Cn

m bo mi trng an ton ti nh v bnh vin i vi nhng ngi bnh
s dng thuc ng m co nhu cu thc dy i v sinh vo ban m.

Hiu lc ca thuc ng gim sau khong 4 tun s dng n. Do ,

nhng ngi s dng thuc lu di c th b nh hng nhiu.

Thuc ng thng c dng thch hp nht cho nhng ngi bnh mi

b mt ng. Ngi bnh nn ung liu nh nht, sau ch dng mt vi
m hay ch dng khi cn thit.

Thi gian cn thit cho nhng ngi ln tui chuyn ha

benzodiazepin tng. Tnh trng thc gic do nng oxy trong mu gim
sau khi dng thuc ng. Cho nn, cn phi cn thn khi dng thuc ng
cho ngi bnh mc cc bnh nh hng n ng h hp, ngi gi.
9.4. Tiu chun lng gi
Ngi bnh s bo l t gp nhng vn trong giai on ng tim tng.
Ngi bnh bo l cm thy ngh ngi c nhiu hn.
Ngi bnh s c nhng biu hin v th cht l ang c ngh ngi tt.
Ngi bnh ng nhiu vo ban m v v t vo ban ngy.

Cu hi lng gi
Tr li ngn cc cu hi:
1. K tn 5 giai on ca gic ng.
2. Nu nhng bin php ci thin gic ng.
3. Nu nhng yu t nh hng n gic ng v s ngh ngi.
4. Nu nhng can thip iu dng duy tr gic ng c hiu qu.
Phn bit cu ng () sai (S):
5. Tt c cc loi thuc ng u lm gim kh nng thc gic.
6. Thuc ng c th s dng rng ri cho tt c ngi bnh b mt ng.
7. Mt s loi thuc ng c tc dng lm nh hng n chc nng h hp.
8. Vic thm bnh thng xuyn ca iu dng cng gp phn gip ngi
bnh d ng.
9. Yu t mi trng cng lm nh hng n cht lng ca gic ng.
10. Yu t tm l cng lm nh hng n cht lng ca gic ng.
p n: 5., 6.S, 7., 8., 9., 10.
207

Bi 20

V SINH C NHN

Mc tiu
1. Nu cc mc ch v v sinh c nhn.
2. Nu cc yu cu gi gn v sinh thn th.
3. Nu cc yu cu v v sinh qun o.
4. K cc yu cu v v sinh n ung.
5. Nu nhng yu cu v v sinh tm thn.

1. i cng
V sinh c nhn l mt nhu cu c bn cn thit cho con ngi v pht
trin ty theo tui, mi trng, hot ng ca c th, thc x hi, trnh vn
ha ca mi c nhn. V sinh c nhn cn l thuc vo s thch ca mi c nhn
v phong tc tp qun ca tng quc gia, dn tc.
i vi ngi bnh: v sinh c nhn cn l thuc vo bnh cp hay mn
tnh v s nh hng ca vic iu tr.
2. Ni dung
2.1. Mc ch chung
Bo v sc khe cho bn thn, trnh s ly nhim.
em li s thoi mi, d chu.
To nn phm cht v phong cch ca mi c nhn, em li s thnh cng
trong quan h ngoi giao.
2.2. V sinh c nhn gm c
V sinh thn th:
+ Da
+ Rng, ming
+ Tc v da u
+ Mng
V sinh qun o

208

V sinh n ung
V sinh tm thn
2.2.1. V sinh thn th
2.2.1.1. Da
a. Chc nng ca da:
Xc gic
Bo v c th
iu ha thn nhit
b. Nhn nh
S ton vn ca da
Mu sc (ty chng tc)
Cu trc, s n hi
Nhit , m trong da
Nhng yu t nh hng n da
V c tnh ca da:
+
+
+
+

m, lnh, m t
Trn lng, mm mi, kh, nt n
Ton vn, tn thng
Mu sc da hng ho, xanh ti, tm

c. Da bt thng
Da kh: do nhng c quan bi tit di da km hot ng (da bn tay, bn
chn, cng chn, vng mt)
Da kh bong trc, try sc d b nhim khun
* Chm sc: tng cng m ca da bng cch:
Xoa bp vng da b kh: kch thch cc tuyn bi tit di da hot ng.
Ung nhiu nc
S dng cc h tr:
+ X phng (Dove, PH 5.5, ), trnh dng x phng c nhiu cht kim
(NaOH)
+ Dng lotion lm mm v m da sau khi tm xong
Da nhn: c quan bi tit di da hot ng qu .
* Chm sc:
+ Nng tm ra.

209

+ Hn ch thc n c nhiu cht bo.

+ Dng nhng loi x phng hoc lotion trung ha nhng cht du,
cht nhn trn da.
+ Mn (trng c): khng s dng m phm, phi gi gn v sinh vng b
mn; s dng x phng, thay i ch n, iu ha ni tit, c th kh
khun bng tia cc tm (cho da tip xc vi nh sng mt tri). Nu ch b
nhim trng can thip bng khng sinh.
d. V sinh da hng ngy: tm ra ti thiu 1 ln/ngy, s dng x phng v
nc (x phng: kh khun, trung ha cht nhn trn da, kh mi hi...).
e. Tm iu tr:
Tm nng: nhit nc: 42 450C
Mc ch: da gin n tun hon c lu thng gin cc mch mu
trong su.
Ch nh: iu tr trong nhng trng hp b sung huyt cc c quan su
bn trong c th.
Chng ch nh: i vi nhng ngi gi, ngi b bnh tim mch.
* Lu : khng tm nng qu 15 20 pht (nu qu thi gian ny ngi
bnh d b nhim lnh).
Tm m: nhit nc: 37 410C
Mc ch: kch thch tun hon, tng s chuyn ha trong c th, kch
thch n ngon, lm sch da, th gin, gip ng ngon sau khi tm.
Thng s dng i vi ngi gi v tr em.
Tm lnh: nhit nc di nhit c th (tu sc chu ng ca c th,
trung bnh khong 250C gip sn chc da hng phn thn kinh, sng
khoi tinh thn).
Thng dng ngi tr tui
f. Nhng nguy c lm suy gim chc nng ca da
Thiu s vn ng hoc gim tun hon ti ch ca da (ngi bnh b lit,
hn m) d gy tnh trng lot do t .
Da mt hoc gim co gin, n hi.
S bi tit da khng bnh thng.
2.2.1.2. Thiu mu nui tc v u
a. Tc kh: do cc hch bn di da u khng tit cht nhn v protein
nui dng tc
* Chm sc:

210

+ Nng massage da u, dng cc u ngn tay massage da u khi

gi tc, chi tc bng bn chi.
+ Khng nn gi u qu 2 ln trong tun lm gim i cht nhn bo v tc.
+ Dng du gi c nhiu protein, vitamin A nui dng tc.
+ Dinh dng y cc dng cht.
+ Trnh stress.
b. Tc nhn:
* Chm sc:
+ Nng gi tc, trnh m da u.
+ S dng du gi cho tc nhn, chng gu, khng dng du x.
+ Hn ch thc n c nhiu du m.
c. Rng tc:
Do nhng bnh l ti ch (nm, gu) hoc ton thn (ni tit kh iu
tr) thng gp nhng ngi n trong tui mn kinh, mang thai, hoc
trong thi k cho con b, dinh dng km, nhiu cng thng trong cuc sng).
Nm tc thng xy ra khi da u thng b m, hoc i vi nhng ngi
i nn thng xuyn, cch iu tr tt nht l co tc, hoc c th s dng
thuc nhng phi s dng theo ng y lnh bc s da liu.
Phng nga cc nguyn nhn khc: dinh dng y , gim bt cng thng,
trnh stress, gi tc lun c kh ro, v sinh tc v da u thng xuyn.
Rng - ming
a. Nhn nh:
Mi, m, li: mu sc, tn
thng?
Rng: s lng, su rng, bnh
vng rng: nha chu, vim nu, rng
gi ?
S pht trin ca rng theo tui

Trung bnh 6 thng, tr bt u

Hnh 20.1. Cch ly thc n bng ch t

nha khoa

mc rng sa, thi gian ny nn

tp cho tr bt u nhai nhng thc phm cng dn (v bnh m) To
s cng chc cho nu.

8 thng tui 6 tui: rng sa tip tc mc cho n 6 tui c khong

20 rng.

2 tui: tr c th t lm v sinh rng ming.

211

 6 12 tui: thay rng. Rng sa thay cng mun, rng vnh vin cng t
b lch. Nu rng mc lch, tn thng ny rt d chnh sa.

12 18 tui: thay ton b l rng vnh vin lc ny phi gio dc vn

v sinh rng ming, gip tr gi gn rng tht tt.

18 40 tui: cn ch cht dinh dng v vn gi v sinh rng

ming, nht l nhng ngi c gia nh, mang thai hoc cho con b; nn
khm rng nh k.

40 65 tui: mt s rng b mt do v sinh, chm sc km, xut hin mt

s bnh vng rng ming, nu rng km n hi.

Trn 65 tui: rng b mn, kh, gin, d v, gy do hp th calci km,

thi quen n ung thay i (n t dn), nu rng km n hi, rng
d rng.

Thi quen v sinh rng ming:

nh rng khi no? Sau khi n l chnh.
Cch nh rng? Chi theo chiu rng mc: ngoi, trong chi ging
nhau, mt nhai chi ti lui, chi 3 mt: trong, ngoi v nhai, khng b
st vng rng no.

Bn chi: lng bn chi c mm v kch c thch hp ty theo tui v

s pht trin ca khung hm.

Kem nh rng: nn c cht flour bo v men rng khng b ph hy.

Khm rng nh k: ti thiu 1 ln/nm. i vi ngi >50 tui, ti thiu
2 ln/nm.

Nhng yu t nh hng n v sinh rng ming:

Bnh l
Hn m
iu tr chnh hnh vng hm mt, chi trn
Tiu ng: rt d vim nu, rng d rng, su, nim mc ming kh
.

Ngi bnh ri lon tm thn

Nhng bnh l phi nui dng qua ng thng
iu tr bng x tr
* Gio dc

Lng ghp vic chm sc, gio dc ngi bnh v sinh rng ming ng
cch.

Gim thc phm c ng, bt.

212

 Khng n thc n qu nng hoc qu lnh.

Khng nn cn nhng thc n qu cng.
Ph n mang thai hoc cho con b nn tng cng calci.
* Chm sc c bit

Thng thng dng dung dch nc mui sinh l NaCl 0,9% chm sc
rng ming, dng glycerin pha vi nc ct chanh t l 1:1 thoa ln
vng nim mc gi cho nim mc trong ming lun c m v hn ch
nhim khun vng hu hng.

i vi ngi bnh hn m: trnh lm sc nc.

i vi ngi bnh b vim vng rng, ming, AIDS, tiu ng
Dng dung dch st khun: dng oxy gi v nc mui sinh l theo t l:
1: 4; 1: 6; 1: 9
i vi ngi bnh b nm trong ming (ta ming): dng dung dch
Bicarbonat de Sodium pha Betadin hoc dng thuc tr nm ming theo y ch
nh ca bc s.
Lm sch v thm ming bng cc dung dch c cht kh khun v tinh
du: Orafa, Listerin.
2.2.1.5. Mng
Mng l ni cha nhiu vi khun, do khng nn mng tay di.
V sinh mng; v sinh i tay: trc khi tip xc vi ngi bnh, son
dng c hoc tin hnh 1 th thut no trn ngi bnh, ch bin thc phm
v trc khi ri phng lm vic ra v; sau khi tip xc vi ngi bnh, nhng
vt phm ca ngi bnh.
Ra khng b st cc vng trn i tay; khng lm bn hoc nhim tr li
t vng ny sang vng khc.
* Lu : khng nn ct khe, khng dng chung km ct, khng cn mng
tay, khng dng tay thm nc bt m tin, ngoy mi
2.2.1.6. V sinh b phn sinh dc
Gi b phn sinh dc lun kh ro, sch s, trnh mi hi.
Khng c ngm mnh trong nc bn: ao, h
V sinh sau khi tiu, tiu; trc v sau khi giao hp.
V sinh trong nhng ngy c kinh nguyt v gia chu k i vi ph n.
Thay bng v sinh 3 4 gi/ln, khng nn lu qu lu v c nguy c gy
nhim khun ngc dng.

213

Phi khm chuyn khoa ngay khi thy cht tit s lng nhiu, i mu
hoc c mi khc thng.
2.3. V sinh qun o
Qun o phi p ng cc yu cu sau:

Thm ht m hi.
Va vn, khng cn tr tun hon, h hp, vn ng c khp.
Dy hoc mng sao cho ph hp vi thi tit, khng c th b nhim
lnh hoc nng.

Ph hp vi vc dng, thm m.
Sch s, gn gng, tm tt, ph hp vi hon cnh, mi trng.
2.4. V sinh n ung
n ung phi cht, lng
Protid: nhu cu cn 1 2 g/kg cn nng/ngy (ngi trng thnh) (1 g P
tng ng khong 4 Kcal).
Lipid: nhu cu cn 1 1,5 g/kg cn nng/ngy (ngi trng thnh) (1 g L
tng ng khong 9 Kcal).
Glucid: nhu cu cn 5 g/kg cn nng/ngy (ngi trng thnh) (1 g G
tng ng khong 4 Kcal).
Nc: nhu cu cn 1,5 2 l/ngy: l mt dung mi gip cho s trao i
gia cc cht, tham gia vo qu trnh chuyn ha, iu ha thn nhit Thiu
nc dn n mt cht in gii gy st cn, da kh, mt trng, kht nc, du
vo da dng tnh
Cht khong: st, calci, photpho, kali: c th cn 1 lng rt thp nhng
ng vai tr quan trng trong qu trnh chuyn ha cc cht. Trong thc n
c khng cn phi b sung bng thuc.
Vitamin:

+ A: cn cho nim mc, da, nht l tt cho nim mc mt, gip vt thng
mau lnh.

+
+
+
+

B: cc t bo thn kinh, hp thu glucid (B1)

C: tng sc khng ca c th, tng s do dai ca thnh mch
D: gip vic hp thu calci tt.
E: ti to t bo mi (c nhiu trong gi sng, mm la mch, men bia).

Nhu cu nng lng hng ngy cho ngi ln: 2000 2200 kcal/ngy, nhu
cu ny tng khi c th cn phc hi hoc i vi nhng ngi hot ng nhiu
(ngi lao ng nng, vn ng vin).

214

V sinh n ung: n ng gi, ba, iu , n chn, ung si, thc n

hp v sinh, khng n thc n b i thiu, bo qun thc n ng cch.
2.5. V sinh tm thn
Cn trnh stress (nhng sang chn v tm thn do s mu thun gia 1
ngi vi 1 c nhn, 1 tp th hay 1 cng ng).
Phng nga stress:

Sp xp cng vic hp l.
Xen k lao ng tr c vi lao ng chn tay.
Trnh cc mu thun ko di.
Cn quan tm n s gio dc ca gia nh v x hi.
Gii quyt stress:

ng u vi stress nu c ngh lc
La chn thi im thch hp ng u vi stress.
Chp nhn stress, khng chi b.
Tm phng hng gii quyt.
Hc hi kinh nghim t ngi khc.
T ng vin an i mnh, dng lut b tr.

215

Bi 21

K THUT TM BNH TI GING

Mc tiu
1. K 3 mc ch ca vic tm bnh ti ging.
2. Nu cc bc ca quy trnh k thut tm bnh ti ging.

3. Nu cc yu cu ca k thut tm bnh ti ging cho ngi bnh.

1. Mc ch

gi da sch s, ngn nga cc bin chng ngoi da.

Tng cng s tun hon v gip s bi tit ca da c d dng.
em n s thoi mi cho ngi bnh.
2. Ch nh
Nhng trng hp ngi bnh khng t lm c:

Ngi bnh b gy xng.

Ngi bnh nng, b lit, m man.
Ngi bnh sau phu thut.
3. Nhn nh ngi bnh

Tnh trng tri gic: tnh, l m, hn m

Tnh trng da: cc bnh ngoi da: gh, chc, nm
4. Chun b ngi bnh
Gii thch cho ngi bnh hoc ngi nh ngi bnh bit vic mnh sp
lm h yn tm.
5. Dng c

Thau nc m (x nc m)

216

 2 khn vung nh (mt dng tm ton thn, mt dng tm b phn sinh

dc)

Qun o sch
Vi ph
Vi tri ging
2 khn tm ln
Tm nilon
Phn talc, cn trng
X bng tm
Lc chi tc
Dng c ct mng tay
Bnh phong

6. Dn dp dng c

vi, khn gi i git.

Ra dng c bng x bng, nc, lau kh v tr v ch c.
7. Ghi h s

Ngy gi tm.
Nhng s quan st v tnh trng da ca ngi bnh.
Phn ng ca ngi bnh nu c.
Tn ngi iu dng thc hin.

8. Nhng im cn lu

Trnh ngi bnh b nhim lnh trong sut thi gian tm.
ng tc ch khn khi tm theo hnh xon c.
ng tc tm tht t nh nht l i vi ngi bnh khc gii.
Lau kh da vi ng tc khch thch tun hon v tim.
Tm bn xa trc, bn gn sau.
Gi cho ngi bnh c kn o khi tm (ch l phn mun tm,
nhng phn khc che cho ngi bnh kn o).

217

BNG KIM LNG GI K NNG SON DNG C TM BNH

TI GING

Ra tay ni khoa

Ly mt khay sch, son dng c sch trong khay

Thau ng nc m

X nc m

1 khn bng nh

2 khn bng ln

X bng tm

Cn trng
Phn talc

Lc chi tc

10

Dng c bm mng tay

11

Son dng c ngoi khay

+ B qun o
+ Vi p
+ Tm nilon
+ Bnh phong

Tng cng
Tng s im t c

Hnh 21.1. Dng c tm bnh ti ging

218

Thang im

Ni dung

Stt

BNG KIM LNG GI K NNG TM BNH TI GING

Ni dung

Stt

Thang im
0 1

Bo, gii thch cho ngi bnh

Tt qut, ng ca, che bnh phong

Thay vi p cho ngi bnh

B qun o ngi bnh ra

Lt khn di u hoc quanh c ngi bnh

Lau mt, mt, trn, m, mi, tai, c, gy

Lau kh xp khn bng trn u ging

Tm ln lt cc phn: (ng tc tm ch theo hnh xon c v

theo trnh t: lm t tm vi x phng lau li bng nc sch
lau kh) tri tm nilon, khn bng bn di phn mun tm.

Tm tay:
Tay xa: tay cho trc ngc, tri khn bng di cnh tay
Tay gn: tay dc theo thn ngi, tri khn lng di cnh tay
Hai bn tay: tri khn bng, tm nilon pha di, thau nc
ln trn bn cnh ging, ct mng tay (nu cn)

10

Tm ngc bng:
Nam: tm ngc th che bng v ngc li
N: tm trong khn ngi bnh c kn o

11

Tm chn:
Chn xa: tri tm nilon sau tri khn bng, khn lng di chn
Chn gn: tri tm nilon, tri khn tm ln trn nilon
Hai bn chn: qun mn ngi bnh kn o, lt khn
di, t thau nc ln trn, cho ln lt tng chn vo thau

12

Tm lng mng:

Lng: ngi bnh nm nghing hoc sp, lt tm nilon v

khn dc theo lng

Mng: tri tm nilon v khn dc theo mng

13

Thc hin massage vng mng lng: thoa cn, phn talc u
khp da (thoa nh), massage vng lng mng (nhi su, ch
nhng vng b cn)

14

B phn sinh dc: lt nilon, khn di mng ngi bnh, lau t

trn xng mu xung hoc ngi bnh t lau (nu c)

15

Mc qun o mi cho ngi bnh

16

Chi sun tc

17

Gip ngi bnh tin nghi, dn dp dng c v phng v ghi h s

Tng cng
Tng s im t c

219

Bi 22

K THUT GI TC TI GING

Mc tiu
1. K cc mc ch ca vic gi tc ti ging.
2. Nu cc bc ca quy trnh k thut gi tc ti ging.

3. Nu cc yu cu ca k thut gi tc ti ging cho ngi bnh.

1. Mc ch

Lm sch tc v da u.
Kch thch nhng hch di da u hot ng.
Nga cc bnh v tc v da u.
Gip ngi bnh d chu v thoi mi.

2. Ch nh chng ch nh
2.1. Ch nh

Ngi bnh khng t gi u c: hn m, gy xng, chn thng ct sng

Tai nn bt ng: u ngi bnh b dnh bn mu.
2.2. Chng ch nh

Ngi bnh trong tnh trng nng.

Ngi bnh st cao.
3. Nhn nh ngi bnh

Tnh trng tri gic: tnh, l m, hn m

Tnh trng tc v da u: gh, chc, vt thng da u, tc ngn hay di
Tnh trng thn nhit: st? h thn nhit? tnh trng nng?
4. Chun b ngi bnh
Gii thch cho ngi bnh hoc ngi nh ngi bnh bit vic mnh sp
lm h yn tm.

220

5. Chun b dng c

Thau nc x nc m
Ca mc nc
X bng gi u
Ly nc ct chanh (nu cn)
Khn bng nh che trn, ra mt
Khn bng lau tc, khn bng to phi tc
Mng gi : mng hnh ch U, mng cao su c dy ct hay khay ln
Bao gi bng cao su (nu c)
Hai vin gn en, kim bng
Thng ng nc bn
Lc chi tc
Ti ng bn
My sy tc (nu c)

6. Dn dp dng c

Ra sch tt c cc dng c, lau kh v tr v ch c

Lau ra tm cao su, phi ni mt
7. Ghi vo h s

Ngy gi thc hin phng sch.

Nhng s quan st tnh trng tc v da u ngi bnh.
Phn ng ca ngi bnh (nu c).
Tn ngi iu dng thc hin.

8. Nhng im cn lu

Trnh cho ngi bnh b nhim lnh.

Trnh x bng vng vo mt v tai ca ngi bnh.
Trng hp u ngi bnh c vt thng nn p vi tha c cht nhn
(gc vaselin) ln ri gi trc khi chm sc vt thng.

Hn ch lc l u trong khi gi, gip ngi bnh thoi mi, tin nghi v
an ton khi nm gi.

Nu vi tri ging hoc qun o ngi bnh b t phi thay ngay sau
khi gi xong.

221

BNG KIM LNG GI K NNG SON DNG C GI TC TI GING

Stt

Ni dung

Ra tay ni khoa

Ly khay sch, son cc dng c trong khay

Thau nc m - ca mc nc

Khn bng nh che trn

Khn bng ln lau kh tc

Ly ng x phng nc

Ly ng nc ct chanh (nu cn)

Vin gn en (khng thm nc)

Lc chi tc

10

Kim ty

11

My sy tc (nu c)

12

o gi cao su (nu c)

13

Son cc dng c ngoi khay:

+ Mng gi tc: mng, ch U, mng dy rt
+ X ng nc chy ra, giy lt
+ Ti giy

Tng cng
Tng s im t c

Hnh 22.1. Dng c gi tc ti ging

222

Thang im
0

BNG KIM LNG GI K NNG GI TC TI GING

Stt

Ni dung

Thang im
0

Kim tra dng c y

Bo gii thch ngi bnh bit

ng ca trnh gi la, tt qut

Cho ngi bnh nm cho trn ging, u st cnh ging, p

vi ph cho ngi bnh (nu cn)

Mang o gi cao su vo gi

t gi gip ngi bnh tin nghi ( di vai hoc u ging)

t s hng nc chy ra (lt giy nu di t)

Chong khn qua c ngi bnh (khn xp r qut)

t mng di u ngi bnh

10

Chi sun tc

11

Che trn bng khn nh

12

Nht bng khng thm nc vo 2 l tai

13

Lm t tc vi nc xong cho x bng vo tc

14

Ch st khp u v tc bng nhng u ngn tay

15

Di nc ln tc, x li nhiu ln cho tc tht sch

16

Cho nc chanh ln tc ri x nc li cho sch (nu cn)

17

Ly gn che tai ra

18

Ly khn che trn, lau trn v tai

19

Tho mng, ko khn bao tc

20

Cho ngi bnh nm trn gi hoc ngi thoi mi

21

Lm kh v chi sun tc

22

Sa li ging bnh v sp xp gn gng vng ph cn

23

Thu dn dng c em v phng lm vic

24

Ghi h s

Tng cng
Tng s im t c

223

Bi 23

K THUT Chm SC RNG MING

Mc tiu
1. K cc mc ch ca vic chm sc rng ming.
2. Nu cc bc ca quy trnh k thut chm sc rng ming cho tng trng hp
bnh.

3. Nu nhng yu cu chm sc v rng ming cho ngi bnh.

1. Mc ch

Gip ngi bnh thoi mi, d chu v thi quen v sinh hng ngy c
tha mn.

Gi rng ming ngi bnh lun sch v t gip ngn nga s nhim
trng ming.

Phng nga cc bnh v rng ming: su rng, nha chu, vim nu

Hn ch s ly nhim ton din trong trng hp c vt thng ming.
Gip ngi bnh n ngon ming.
2. Nhn nh ngi bnh

Tnh trng tri gic: tnh, l m, hn m

Tnh trng vt thng ming.
Tnh trng rng ming: bn, c nhiu ba trng, rng gi
3. Ch nh

3.1. Chm sc rng ming thng thng

Ch nh: tt c nhng trng hp ngi bnh tnh to nhng khng i
li c.
3.2. Chm sc rng ming c bit
3.2.1. Ngi bnh t hp nc c nhng khng t lm c:
Ch nh: st cao, bnh nng

224

3.2.2. Ngi bnh khng t hp nc c, khng t lm c:

Ch nh: gy xng hm
3.2.3. Ngi bnh hn m
3.2.4. Ngi bnh c vt thng ming: son dng c v tin trnh k
thut tu theo tnh trng bnh ging nh nhng trng hp trn, nhng son
dng c v thc hin k thut theo phng php v khun.
4. Chun b ngi bnh
Gii thch cho ngi bnh.
t ngi bnh t th thch hp.
5. Dn dp dng c
Mang tt c cc dng c v phng, phn loi dng c c dnh cht tit v
khng dnh cht tit.
X l cc dng c theo quy trnh kh khun v tit khun.
Lau kh v ct vo ch c hoc em tit khun nu cn.
6. Ghi h s
Ngy gi sn sc rng ming.
Dung dch dng.
Tnh trng rng ming ca ngi bnh .
Phn ng ca ngi bnh (nu c).
Tn ngi iu dng thc hin.
7. Nhng im cn lu
Nn li dng lc chm sc rng ming hng dn cho ngi bnh v
thn nhn li ch v k thut v v sinh rng ming.
ng tc ch rng phi theo chiu rng mc.
Khi ch rng cho ngi bnh phi theo mt trnh t nht nh trnh b st.
Trng hp c vt thng ming, phi p dng k thut v trng khi
chm sc.
Nu rng ming ngi bnh qu bn, ng ba trng nhiu nn thoa nim
mc ming bng dung dch glycerine v nc ct chanh truc 15 20 pht, sau
mi tin hnh chm sc.

225

BNG KIM LNG GI K NNG

SON DNG C V Chm SC RNG MING THNG THNG

Stt

Ni dung

Ra tay ni khoa

Tri khn sch ln mt khay sch, son dng c trong khay

Bn chi nh rng

Kem nh rng

Ly ng nc sc ming

Son dng c ngoi khn:

+ Bn ht u
+
Khn bng

Mang dng c n ging ngi bnh

Bo v gii thch cho ngi bnh

Cho ngi bnh ngi hoc nm u cao, chong khn qua c

10

a bn ht u cho ngi bnh cm hoc t bn ht u di

m (cm) ngi bnh.

11

a nc cho ngi bnh sc ming

12

Lm t bn chi, bi kem

13

Hng dn ngi bnh nh rng:

* Th t chi rng:
Mt ngoi mt trong mt nhai
Hm trn hm di

14

* ng tc chi rng:
Mt ngoi: chi theo chiu rng mc
Mt trong: t bn chi nghing chi theo chiu rng mc
Rng hm: t bn chi nghing, rung nh, ht v mt nhai
Rng ca mt trong: t bn chi thng ng, rung nh, ht v mt
nhai
Mt nhai: p st bn chi vo mt rng, chi ti lui
Cho ngi bnh sc ming li

15

Lau ming cho ngi bnh

16

Gip ngi bnh thoi mi, tin nghi, thu dn dng c

Tng cng
Tng s im t c

226

Thang im
0

Hnh 23.1. Cch chi rng theo chiu rng mc

BNG KIM LNG GI K NNG SON DNG C chm sc

RNG MING TRNG HP C BIT
Stt

Ni dung

Ra tay ni khoa

Tri khn sch trn khay sch v son cc dng c trn khay

Km kelly

Bng vin

Gc

Que bng

Que li

Chn chung ng nc mui sinh l

Chn chung ng glycerin, nc ct chanh (1:1)

10

Ly ng nc sc ming (ngi bnh tnh)

11

ng ht (ngi bnh ht nc c)

12

ng bm ht (ngi bnh khng ht nc c)

13

Dng c khc:
+ Khn bng
+ Bn ht u
+ Vaselin
+ Ti ng bn

Thang im
0

Tng cng
Tng s im t c

227

BNG KIM LNG GI K NNG

chm SC RNG MING/NGI BNH TNH HP NC C
Stt

Ni dung

Kim tra dng c, gii thch cho ngi bnh

Cho ngi bnh nm mt nghing v iu dng, chong khn

qua c ngi bnh

t bn ht u di cm ngi bnh

Cho ngi bnh ht nc lm t ming

Lm sch rng:
* Th t ch rng:
- Mt ngoi mt trong mt nhai
- Hm trn hm di

* ng tc chi rng:
- Rng hm: km kp vin bng nghing, rung nh, ht v
mt nhai
- Rng ca mt trong: km kp vin bng thng ng, rung
nh, ht v mt nhai
- Mt nhai: km kp vin bng p st vo mt rng, chi ti lui

Cho ngi bnh sc ming li

Dng gc lm sch li

Cho ngi bnh sc ming li

10

Chm kh nc ng trong ming vng thp

11

Thoa glycerin nc ct chanh ln nim mc m, di li, hu,

nu

12

Lau kh ming

13

Thoa vaselin ln mi nu mi kh

14

Gip ngi bnh thoi mi, tin nghi, thu dn dng c

Tng cng
Tng s im t c

228

Thang im
0

BNG KIM LNG GI K NNG

Chm SC RNG MING/NGI BNH TNH KHNG HP NC C
Stt

Ni dung

Kim tra dng c, gii thch cho ngi bnh

Cho ngi bnh nm mt nghing v iu dng, chong khn qua

c ngi bnh

t bn ht u di cm ngi bnh

Lm t ming ngi bnh bng ng bm ht

Lm sch rng:
* Th t ch rng:
- Mt ngoi mt trong mt nhai
- Hm trn hm di

* ng tc chi rng:
- Rng hm: km kp vin bng nghing, rung nh, ht v mt
nhai
- Rng ca mt trong: km kp vin bng thng ng, rung
nh, ht v mt nhai
- Mt nhai: km kp vin bng p st vo mt rng, chi ti lui.

Bm nc vo ming ht ht nc bn

Dng gc lm sch li

Bm nc vo ming ht ht nc bn

10

Chm kh nc ng trong ming vng thp

11

Thoa glycerin - nc ct chanh ln nim mc m, di li, hu,

nu

12

Lau kh ming

13

Thoa vaselin ln mi nu mi kh

14

Gip ngi bnh thoi mi, tin nghi, thu dn dng c

Thang im
0

Tng cng
Tng s im t c

229

BNG KIM LNG GI K NNG

Chm SC RNG MING/NGI BNH HN M
Stt

Ni dung

Kim tra dng c, gii thch cho ngi bnh

Cho ngi bnh nm mt nghing v iu dng, chong khn qua

c ngi bnh

t bn ht u di cm ngi bnh

Lm sch rng:
* Th t ch rng:
- Mt ngoi mt trong mt nhai
- Hm trn hm di

* ng tc chi rng:
- Rng hm: km kp vin bng nghing, rung nh, ht v mt
nhai
- Rng ca mt trong: km kp vin bng thng ng, rung
nh, ht v mt nhai
- Mt nhai: km kp vin bng p st vo mt rng, chi ti lui.

Dng gc lm sch li

Thoa glycerine nc ct chanh ln nim mc m, di li, hu,

nu

Lau kh ming

Thoa vaseline ln mi nu mi kh

10

Gip ngi bnh thoi mi, tin nghi, thu dn dng c

Tng cng
Tng s im t c

Hnh 23.2. Dng c chm sc rng ming

230

Thang im
0

CU HI LNG GI
Cu hi ngn
1. K bn hnh thc v sinh c nhn cho ngi bnh
2. K cc bin php phng nga stress
3. Nu cc yu cu gip n ngon ming
4. Nu 3 trng hp chm sc rng ming c bit
5. Lit k 3 mc ch tm bnh ti ging
6. Nu 3 mc ch ca gi tc ti ging
7. Lit k 3 yu cu ca v sinh qun o
8. Nu 3 yu cu ca v sinh n ung
Nu cc trng hp ch nh tm bnh ti ging
Nu nhng im cn lu tm bnh ti ging
Lit k 3 mc ch trong vic v sinh rng ming

Chn cu ng/ sai

V sinh b phn sinh dc gip ngn nga vim nhim b phn sinh dc, to
s thoi mi, d chu cho ngi bnh.

13. Yu cu v qun o cho ngi bnh khng cn thit phi thm m v ph

hp vi mi trng.
14. Mi kh thoa nc ct chanh.
15. Gi tc mi ngy gip tc v da u sch l u tt.
16. Tm nng thng dng cho ngi gi v tr con.
17. Ngi bnh c vt thng da u, che vt thng vi gc vaselin trc khi
gi.
18. Khi tm, nn v sinh b phn sinh dc trc trnh qun.
19. Sn sc rng ming cho ngi bnh hn m cn p dng k thut v khun
ngoi khoa.
20. ng tc ch rng phi theo chiu rng mc.
21. Khi ch rng cho ngi bnh khng cn theo trnh t nht nh.
22. Trng hp c vt thng ming nn phi p dng k thut v trng khi
chm sc.
23. Nu rng ming ngi bnh qu bn, ng ba trng nhiu nn thoa nim
mc ming bng dung dch glycerin v nc ct chanh truc 15 - 20 pht, sau
mi tin hnh chm sc.
231

Chn cu ng nht
24. Mc ch gi tc ti ging:
A. Lm sch tc v da u
B. Kch thch nhng hch di da u hot ng
C. Nga cc bnh v tc v da u
D. Gip ngi bnh thoi mi, d chu
E. Tt c u ng

25. p dng gi tc ti ging:

A. Ngi bnh nng ang cp cu

D. Ngi bnh st cao

B. Tt c ngi bnh nm vin

E. Tt c u ng

C. Tai nn bt ng u ngi bnh dnh ln mu

26. Nhng im cn lu khi gi tc ti ging, ngoi tr:

A. Trnh cho ngi bnh nhim lnh
B. Trnh x bng vng vo mt v tai ca ngi bnh
C. Trng hp u ngi bnh c vt thng phi di nc tht nhiu
tht sch x bng cn st
D. Nu drap, qun o t phi thay ngay sau khi gi
E. Tt c u ng

27. X tr tc kh bao gm:

A. Tng cng thc phm c protein.

D. Nng chi tc

B. Chn du gi c nhiu protein v vitamin

E. Tt c u ng

C. Massage da u

28. Tm lnh dng nc c nhit t:

A. 100 C - 150C.

D. 300C - 350C.

B. 150C - 200C.

E. 400C - 450C.

C. 240C - 250

29. Dung dch dng sc ming ngi bnh hi ming:

A. Blue Methylen

D. Nc mui pha long

B. Nc si ngui

E. Dung dch menthol

C. Oxy gi

p n: 12., 13.S, 14.S, 15.S, 16.S, 17., 18.S, 19.S, 20., 21.S, 22., 23.,
24.C, 25.D, 26.C, 27.E, 28.C, 29.E
232

Bi 24

CHM SC NGA LOT

Mc tiu
1. Nu c nguyn nhn v c ch gy lot.
2. Nu cc yu t nguy c lm pht trin tnh trng lot.
3. K tn c 4 giai on ca lot t.
4. Nu cc yu t nh hng n qu trnh lnh vt lot.

5. Nu cc yu cu chm sc ngi bnh c nguy c hoc b lot t.

1. i cng
Da ph bn ngoi c th. N l c quan ln nht ca c th c chc nng
bo v, cm gic, v iu ho. S ph v tnh trng nguyn vn ca da c th
gy tr ngi nhng chc nng quan trng ny.
D nguyn nhn gy ra vt thng l g i na th c th u p ng vi
bt c tn thng no bng mt qu trnh phc hi phc tp gi l qu trnh
lnh vt thng
2. Lot t
Lot t, i khi c gi l lot t th nm, gy ra khi lu lng mu mao
mch n da v m di da b tr ngi. Nhng vt lot ny ban u l do p lc
phn phi khng bng nhau trn nhng vng b . Do lu lng mu gim,
vic cung cp cht dinh dng v oxy cho da v cc m bn di b suy yu. Cc
t bo b cht, phn hy v hnh thnh vt lot.
Vt lot c th trn b mt, lp biu b hay lp b, c th su cc lp
m di da; chng c phn loi da theo giai on pht trin.
Lot t thng pht trin ph bin nht trn cc vng da b , ni m
trng lng c th c phn phi trn mt vng nh chm lt khng y .
Tu theo t th ca ngi bnh khi nm hay ngi m c v tr khc nhau.
Khi nm nga, im t ln nht l pha sau ca xng s, khuu tay, xng
cng, xng ct, v gt chn. Khi ngi, im t ln nht l ngi, v xng
cng. Lot t pht trin nhiu nht l vng xng cng, ct.
S to thnh lot t thng do p lc tng v s chu ng gim:

233

Tnh trng kh nng vn ng b gim, hot ng b gim, cm gic b

gim lm tng tnh trng lot t.

Cc yu t ngoi lai lm gim sc chu ng ca m v lm tng s pht

trin lot t: s m t, s c xt, v lc p.

Cc yu t gp phn khc l tnh trng thiu dinh dng, tui tc, p lc

cc tiu ng mch thp.

3. Cc yu t nguy c lm pht trin tnh trng lot t

3.1. p lc
Khi c phn b khng u, p lc c th tr nn ln hn p lc bnh thng
mao mch (32 mmHg). p lc cng ln, v thi gian cng lu th tnh trng lot t
s cng tin trin. Bt k vt cng (nh ging, gh) u to p lc ln da. Khi
ngi bnh nm hay ngi, trng lc tng ln trn cc vng xng nh ra.
Bnh thng, mt ngi dch chuyn trng lng c th mt cch v thc
ngn nga s tc nghn ca mao mch do p lc b tng. Mi ngi u b t
hay cm gic b chm chch mt vng m lu lng mu n b ngn cn do t.
Tuy nhin, nhng ngi m khng c cm gic, s nn b tng, hay
khng th t xoay tr (ngi bnh lit na ngi hay hn m) c nguy c cao
dn n lot t.
3.2. Tnh trng tri gic
Khi ngi bnh b l m, hn m, hay s dng cc loi thuc lm thay i
qu trnh nhn thc bnh thng, h khng th t xoay tr. Do vy, cn phi
c phng nga lot. Nhng thay i v tnh trng tri gic cng c th gp
phn lm tiu tiu khng t ch, v thiu kh nng t chm sc, iu ny cng
lm tng nguy c hnh thnh lot.
3.3. S m t
S m t c th lm cho da d b tn thng. Da s tr nn mm khi c
tm ra lin tc, lm tng tnh nhy cm ca da vi tn thng v s nhim
trng. Da tip xc lin tc vi s m t s d b tn thng. S tiu, tiu
khng t ch c th lm ngi bnh nm trn nc tiu hay phn. S tot m
hi hay thiu s kh ro sau khi v sinh, c bit trong cc np gp da, c th
tng s m t v lm tng s pht trin ca vi nm.
3.4. S c xt, try xc
S c xt, try xc xy ra khi hai b mt c vo nhau. Khi da c xt vo
mt b mt cng, nh mt ci ging nhn nheo, c th gy mt vt try xc
nh, lm tng kh nng hnh thnh lot. S bi trn da v s chm sc y
khi nng , di chuyn v gi kh ro da cho ngi bnh c th lm gii hn tc
nhn gy c xt.

234

pht

3.5. Dinh dng v chuyn ha

Tnh trng dinh dng b suy gim lm tng nguy c tin trin lot t.
nhng ngi bnh m tnh trng dinh dng b suy yu, v cc mao mch tr
nn d v v khi chng v th lu lng mu n da c th b suy gim. Nhng
ngi bnh b suy dinh dng protein huyt tng b gim, v chc nng min
dch cng b gim. Vic mt m v khi c di da c th tc ng n lp bo
v gia da v xng, lm tng nguy c hnh thnh vt lot.
4. Cc giai on pht trin ca lot
Da, c b t gim lng mu n nui
t bo hot ng trong tnh trng ym kh
hoi t m lot
Cc giai on ca lot: c 4 giai on
Giai on 1: t ban ()
Giai on 2: nt phng
Giai on 3: hoi t
Giai on 4: lot
4.1. Giai on 1
Vt lot hin din di dng t ban trn
vng da nh xng hay vng b . Hu ht
giai on 1 ca lot t c th mt i nu khng
cn s t. C th kh nhn nh giai on 1 ca
lot t i vi nhng ngi da sm mu.
4.2. Giai on 2
Vt lot trn b mt v hin din nh
mt vt try, h nng, hay phng gip. Da c
th b mt phn biu b, b, hay c phn b v
u m. Cc vt phng gip da thng gy cm
gic au.
4.3. Giai on 3
Vt hoi t xut hin di dng ton b
b dy ca da b hoi t c lin quan n s
tn thng hay mt m di da, c th m
rng xung pha di nhng khng su n
phn cn. Trn lm sng, n nh mt h su
c hin din m hoi t. Lot giai on 3 c
th cn n nhiu thng mi lnh c.

Hnh 24.1. Cc giai on pht trin

ca lot

4.4. Giai on 4
Vt lot giai on 4 lm mt ton b b dy ca da v c s ph hy rng
hn, m hoi t, hay tn thng phn c, xng hay cc cu trc nng (gn

235

hay bao khp); n c th c s n mn, hay cc ng r. Phi mt hng thng

hay hng nm vt lot giai on 4 mi c th lnh.
5. Cc yu t nh hng n qu trnh lnh vt lot
5.1. S tun hon v s oxy ha
S tun hon c lin quan n vt lot v s oxy ha ca cc m c nh
hng rt ln i vi qu trnh lnh vt lot. Qu trnh lnh vt lot s chm li
khi lu lng mu ti ch b gim, l l do ti sao vt lot do mu tnh
mch v lot t th kh lnh.
Nng oxy ng mch b gim s lm thay i c qu trnh tng hp
collagen v qu trnh hnh thnh cc t bo biu m. Khi nng hemoglobin b
gim < 15%, nh trong trng hp bnh thiu mu nng, s oxy ho s b gim,
v s hi phc cc m s b chm li. Thiu mu c th kt hp vi cc bnh
trng c t trc nh tiu ng hay x va ng mch s cng lm suy gim
lu lng mu lu thng hn na, v lm chm qu trnh lnh vt thng.
5.2. Dinh dng
Dinh dng y l rt cn thit cho qu trnh lnh vt thng. S
thiu ht dinh dng s lm chm qu trnh lnh vt thng bng cch c ch
s tng hp collagen. Nhu cu dinh dng tng ln cng vi stress sinh l yu
t gp phn gy thiu ht protein. Nhng ngi bnh thiu ht protein d c
kh nng gy cc nhim trng vt lot nht v chng lm gim chc nng ca
bch cu. (V d: s thc bo, s min dch).
Glucose cn thit i vi vic tng nhu cu nng lng cho cc t bo (c
bit l t bo bch cu v nguyn bo si).
Cht bo cn thit v chng to nn cu trc mng t bo.
Cc vitamin v mui khong cng gi vai tr quan trng trong qu trnh
lnh vt thng, bao gm nhng vai tr sau:
+ Vitamin A y mnh qu trnh biu m ha v tng qu trnh tng hp v
lin kt cc collagen
+ Vitamin B complex l mt yu t kt hp trong h thng enzym.
+ Vitamin C (acid ascorbic) cn thit cho vic sn xut collagen. Vi s lng
vitamin C b gim, sc cng ca vt lot s gim. Acid ascorbic cng lm
tng s hnh thnh mao mch v lm gim tnh mng manh ca mao
mch. N chng nhim khun v n gi vai tr trong p ng min dch.
+ Vitamin K cn thit cho s tng hp prothrombin c vai tr quan trng
trong qu trnh ng mu.
+ Cc khong cht nh st, km, v ng c lin quan n qu trnh tng
hp collagen.

236

Hnh 24.2. Cc v tr d b cn

6. Quy trnh chm sc

6.1. Nhn nh
6.1.1. Nhn nh ton thn
Xc nh cc nguy c hnh thnh lot t. Mt ngi bnh khng th t di
chuyn, hay nhng ngi bnh bt ng s tng nguy c lot t. Nhng ngi
bnh tiu ng km vi bnh l v thn kinh hay nhng ngi bnh b lit
cng tng nguy c lot do cm gic ngoi bin b suy yu. Nguy c pht trin vt
lot cng tng i vi ngi bnh b suy dinh dng, tiu tiu khng t ch, bo
ph hay qu m, hay tnh trng tri gic b thay i.
6.1.2. Nhn nh tnh trng da
Quan st vng da b cn? Mu sc ca da, tun hon da, cng phng
v di ng? Tnh trng da?
B mt ngoi ca da c th s, nhn khi nhn nh, s mm mi hay th
rp ca da? Da c vy? C v cng hay m t khng? Da c th dy v dai hay
mng v b?
S vng da b : nng?

237

+ nh gi tnh trng tun hon ti ch.

+ nh gi ton trng: tri gic, bnh l, dinh dng v tn thng i km.
6.2. K hoch chm sc v can thip iu dng
6.2.1 Chm sc phng nga lot t
6.2.1.1. Trnh b t :
Vi tri ging thng, phng.
Dng nm: cao 20 cm, m nc, m hi, m p lc
Chm n vng t bng vng gn, vng hi cao su
Xoay tr 2 gi/ln
6.2.1.2. Gi da sch s, kh ro:
Thay qun o, vi tri ging mi khi m t.
V sinh da hng ngy, gi cho da ngi bnh lun kh ro.
6.2.1.3. Qun l cht tit:
Vt thng: thay bng mi khi bng thm t dch, dng ti dn lu dch
vt thng kn trong trng hp vt thng c nhiu dch tit.
Cc ng dn lu trn c th: chm sc cc h thng dn lu c m bo
kn, v khun, thng v mt chiu trnh ng dch, x ti mi khi y 2/3 ti
hoc mi 8 gi, khng ti dch qu cng d st v ra ngoi.
Dng cc dng c qun l nc tiu, phn: khi ngi bnh tiu tiu khng
t ch: uridom, t giy, ti nylon
6.2.1.4. Kch thch, tng tun hon ti ch:
Massage vng da b cn vi cn v phn talc.
Tp vn ng th ng, ch ng
Dng sc nng: n chiu
6.2.1.5. Phng nga tn thng da:
Di chuyn v xoay tr nhng ngi bnh bt ng mt cch cn thn
ngn nga tn thng cho da do va chm
6.2.1.6. Dinh dng: cung cp y dinh dng: c bit l protein v vitamin
A, C
6.2.1.7 . Qun l nhim khun: phng nga v iu tr trit cc nhim
khun trn c th
ng h hp: nga vim phi
Tit niu: nga nhim trng tiu

238

Tiu ho: nga ri lon tiu ha

6.2.2 Chm sc vt lot
Ty theo giai on lot m ta c k hoch chm sc khc nhau:
Lot giai on 1: p dng bin php phng nga lot gip vt lot khng
tin trin hn, chm sc vt ban nh mt vt try da, che ch da nga bi nhim.
Lot giai on 2 - 3 - 4: chm sc vt lot nh 1 vt thng nhim, ty theo
mc c th p m, lm mm m cht ri ct lc..., kt hp vi phng nga
lot trnh lot lan rng.
6.3. Lng gi
Vt lot khng xy ra.
Vt lot thu nh dn v kh mt, m ht .

239

Bi 25

K THUT CHM SC NGA LOT T

Mc tiu
1. K cc mc ch ca vic chm sc v nga lot t.
2. Nu cc bin php lm tng tun hon ti ch.
3. Nu cc bin php qun l cht tit.
4. Nu cc yu cu chm sc phng nga lot t.

1. Mc ch
nga mng mc v ngn nga lot lan rng.
Gip vt lot mau lnh.
2. Ch nh
p dng cho nhng ngi bnh nm lu ti ging v c khuynh hng d
b lot do t :

Ngi bnh b lit.

Ngi bnh gy m, thiu dinh dng, tun hon km.

Ngi bnh gy xng phi hn ch c ng: b bt, ko t, chn thng

ct sng.
Ngi b hn m.

3. Nhn nh ngi bnh

Tri gic: tnh, l m, hn m
Bnh l phi nm lu ti ging: lit, tai bin mch mu no, bo ph, suy
dinh dng
Tnh trng da: c vt lot? Giai on no?
Tnh trng dinh dng?
Kh nng vn ng.

240

4. Dng c
4.1. Dng c ngn nga
Thau nc m
X bng
Khn bng ln
Khn nh
Cn 700, phn talc
Vng bng
Vng hi cao su v khn ph
Nm hi, nm nc hay nm in
Dng c qun l cht tit: t vi hay giy cho c nam ln n, uridom dn
nc tiu vo ti cha (nam)
Vi tri ging (nu cn),tm nilon
4.2. Dng c iu tr
Gm cc dng c nga mng mc k trn v thm mt khay dng c thay
bng vt thng mng mc.
Cc loi dung dch st trng v thuc: theo ch th ca bc s.
5. Dn dp dng c
Mang tt c cc dng c v phng, phn loi dng c c dnh cht tit v
khng dnh cht tit.
X l cc dng c theo quy trnh kh khun v tit khun.
Lau kh v ct vo ch c hoc em tit khun nu cn.
6. Ghi h s
Tnh trng ca da, nhng pht hin mi nu c.
Tnh trng mng mc.
Loi thuc dng.
Cc iu dn d (nu c).
Tn ngi iu dng thc hin.
7. Nhng im cn lu
Nn nga mng mc hn l tr mng mc.

241

Nhng ngi bnh d b mng mc phi c nm trn nm dy 15 20cm, m hi, m nc hoc m in.
Thay i t th nm thng xuyn 2 gi/ln, ty thuc tnh trng bnh.
Massage tng tun hon ti ch, c bit l nhng vng b .
Theo di tnh trng da pht hin sm cc du hiu mng mc.
Gi cho ngi bnh c sch s, kh ro ngay mi khi d bn, m t.
Dinh dng ngi bnh: khu phn cn nhiu cht m v sinh t.

BNG KIM LNG GI K NNG CHM SC NGA LOT

Bo v gii thch

t ngi bnh t th thun tin

Lau vng m t, t ; massage vng cn (thoa cn, phn

talc): xoa nh, nhi su xoa nh

Thay qun o, vi tri ging (nu cn)

Chm lt vng cn

Qun l cht tit (mc t, dn lu nc tiu) (nu cn)

Cho ngi bnh nm m dy 15 - 20 cm (m nc, hi,

m thay i p lc)

m bo dinh dng cho ngi bnh

Thu dn dng c, ra tay

10

Ghi phiu theo di iu dng

Tng cng
Tng s im t c

Hnh 25.1. Dng c chm sc nga

lot t

242

Thang im

Ni dung

Stt

Chm lt t th u cao

Chm lt t th Sims

Chm lt t th nm nghing

Chm lt t th nm nga

Chm lt t th nm sp

Hnh 25.2. Cc t th nm nga lot t

243

CU HI LNG GI
Tr li cu hi ngn
1. K 4 giai on ca lot t
2. Nu cc yu t nh hng n vt lot
3. Chm sc iu dng vi ngi bnh c nguy c b lot t
4. Chm sc iu dng vi ngi bnh b lot t
Chn cu tr li ng nht
5. Cc giai on ca lot:
A. da nt phng hoi t lot
B. da hoi t nt phng lot
C. T ban hoi t nt phng lot
D. Nt phng t ban hoi t lot
E. Nt phng hoi t t ban lot
6. Nhm ngi c nguy c lot, ngoi tr:
A. Hn m
B. Chn thng ct sng
C. Bo ph

D. Gy xng i
E. Gy xng n

7. Qun l cht tit phng lot ngi bnh hn m ta phi:

A. t thng tiu dn lu
D. A, B, C ng
B. Mc tt (v)
E. A, B, C sai
C. Lt vi lng di mng
8. Chm sc nga lot ta phi:
A. Nm m cao 5 cm
D. Xoay tr 2 gi/ln
B. t thng tiu qun l cht tit
E. Tt c u ng
C. Dng n chiu cao p tng cng tun hon
9. Ch nh nga lot cho mi ngi bnh, ngoi tr
A. Bnh nhn hn m
D. Ngi gi suy kit
B. Bnh nhn lit
E. Tt c u ng
C. Ngi bnh l m
10. Dng c nga lot gm:
A. Vng gn, vng cao su
B. Nm nc, nm hi, nm m
C. T lt

P N: 5.A, 6.E, 7.B, 8.D, 9.E, 10.D

244

D. Tt c u ng
E. Tt c u sai

Bi 26

K THUT RA GING SAU KHI NGI BNH RA V

Mc tiu
1. K c mc ch ca k thut ra ging sau khi ngi bnh ra v.
2. Nu cc bc ca quy trnh k thut ra ging sau khi ngi bnh ra v.
3. Nu nhng yu cu ca k thut v sinh ging bnh.

1. Mc ch
Sn sng mt ging sch s, hp v sinh n ngi bnh mi.
2. Dng c
Thau nc x nc
Hai vi lau (1 lau t, 1 lau kh)
X bng
Chi nh ( qut bi)
Giy bo
Bao ng bn (nu khng c, nht vi bn vo chn ging).
3. K thut tin hnh
1. Thu dn vi ging bn, dng ngi bnh ging v bn con mang v
phng lm vic.
2. Mang dng c n bn ging, t ln bn con c lt giy bo.
3. M cc ca ca phng bnh cho thong.
4. em phi m, gi ngoi nng (nu c), hoc t tm trn 2 gh cho
ging trng.
5. Qut bi m v gi.
6. Lau gh, lau t trn xung (mt da, mt ngi, sau mt da, chn gh)
vi x phng, lau sch li vi nc, ri lau kh.

245

7. Lau u ging t trn xung di, lau mt trn vt ging n gia

ging, m vt ln lau phn di ging.
8. Lau 2 chn ging cng bn t trn xung di.
9. t thau nc v gi lau ln phn va lau xong, qua bn kia lau na phn
ging cn li ging cc bc 7, 8.
10. Tr v v tr u tin, thau nc xung gh, lau bn con: t, mt trn
bn, xung quanh bn.
11. Sp xp ging, t u ging, gh ngay ngn.
12. ging thong khong 3 gi, ri lm ging n ngi bnh.
4. Dn dp dng c
Mang dng c v, ra thau, khay cho sch, lau kh tr v ch c.
Git gi lau, phi kh.
Gi vi bn i git.

CU HI LNG GI
1. Mc ch ra ging sau khi ngi bnh ra vin l:
A. ging bnh p mt

D. Ch c B v C ng

B. ging bnh sch s, hp v sinh

E. Tt c u ng

C. sn sng n ngi bnh mi

2. Thi gian thong ging trc khi lm ging n ngi bnh l:
A. 1h 2h

D. 7h

B. 3h

E. 10h

C. 5h
3. Khi ra ging iu dng cn ch :
A. Ra thn ging trc tin

C. Ch cn ra vi nc x phng

B. Ch ra vi nc sch

D. Ch cn dng gi t lau ging

C. Phi ra vi x phng x li vi nc sch lau kh

4. Trnh t ra ging bao gm:
A. u ging hai chn ging vt ging

246

B. u ging t trn xung hai chn ging t di ln vt ging

C. Hai chn ging t trn xung vt ging u ging

D. u ging t trn xung vt ging gm mt trn v di cng bn

hai chn ging cng bn t trn xung
E. Vt ging u ging hai chn ging

p n: 1.D, 2.B, 3.E, 4.D.

247

Bi 27

K THUT TRI GING I ngi BNH

Mc tiu
1. K 3 mc ch ca vic tri ging i ngi bnh.
2. Nu cc bc ca quy trnh k thut tri ging i ngi bnh.
3. Nu cc yu cu ca k thut chun b ging i ngi bnh.

1. Mc ch
c ging sch s, tin nghi v sn sng n ngi bnh mi.
phng bnh c gn gng p mt.
To nim tin cho ngi bnh v vic chm sc v iu tr.
2. Dng c
2.1. Vi mt tm vi
1 vi tri ging (b tri xp ra ngoi)
1 gi
1 o gi
Tm cao su v vi ph (nu cn)
2.2. Vi 2 tm vi
1 tm vi tri ging (b tri xp ra ngoi)
1 tm cao su v vi ph
1 tm vi p (b phi xp ra ngoi)
1 gi v 1 o gi
3. Nhng im cn lu
Sp xp cc dng c theo th t b tri ra ngoi.
Trnh di chuyn nhiu ln, hon tt mt bn ri tip bn kia.
Bc 2 u m ri mi c lm gc (ging 1 vi tri).

248

Ko tht thng vi trc khi tn su vo phn di ca m.

Khi thc hin phn di thp, iu dng nn cong u gi v gi lng
lun thng.

BNG KIM LNG GI K NNG

TRI GING I ngi BNH VI 1 VI TRI
Ni dung

Stt

Thang im
0

Sp xp th t dng c y v kim tra b tri ra ngoi

To khong trng lm ging, ko thng m

t vi tri b tri gia ging

Xp r qut na vi tri

Bc 2 u m

Lm gc 2 u m

B vi tha t gia ging ra hai u

Qua bn kia ging ko thng vi tri.

Thc hin phn cn li ging cc bc 6, 7, 8

10

Thay o gi

11

Sp xp li bn gh

Tng cng
Tng s im t c

Hnh 27.1. K thut lm gc ging

249

BNG KIM LNG GI K NNG

TRI GING I ngi BNH VI 2 VI TRI
Ni dung

Stt

Thang im
0

Sp xp th t dng c y v kim tra b tri ra ngoi

To khong trng lm ging, ko thng m

t vi tri gp i gia ging. Ph vi tri hai u m

chn ging

Xp r qut na vi tri

Bc u m

Lm gc u m

Tri vi d t u n chn ging

Tri tm nilon na ging cch u ging 40 cm

Tri vi ph nilon na ging

10

Qua bn kia ging ko thng vi tri, thc hin phn cn li

ging cc bc 5, 6, 7, 8, 9

11

Tri vi p gp i gia ging, tri 2 u m ging

12

Xp r qut na vi p v bn kia

13

Xp gc u m chn ging, khng dt

14

Qua bn kia ging ko thng vi p

15

Xp gc khng dt vi p chn ging cn li

16

Thay o gi

17

Ph vi p ln gi bng u m lt m vi p ngang gi

18

Sp xp li bn gh

Tng cng
Tng s im t c

250

Bi 28

K THUT THAY vi tri GING C NGI BNH NM

Mc tiu
1. K 3 mc ch ca vic thay ging c ngi bnh nm.
2. Nu cc bc ca quy trnh k thut thay ging c ngi bnh nm.
3. Nu nhng yu cu ca k thut thay ging c ngi bnh nm.

1. Mc ch
ch nm ngi bnh sch s v tin nghi.
Phng nga lot ging (i vi ngi bnh nm lu mt ch).
Gi cho mi trng khoa phng c sch s.
2. Dng c
2.1. Vi mt tm vi
1 vi tri ging (b tri xp ra ngoi)
1 bao ng bn (nu c)
1 o gi
Tm cao su v vi ph (nu cn)
2.2. Vi 2 tm vi
1 tm vi tri ging (b tri xp ra ngoi)
1 tm cao su v vi ph
1 tm vi p (b phi xp ra ngoi)
1 o gi
1 bao ng bn (nu c)
3. Nhng iu cn lu
Sp xp cc th t b sng ra ngoi.
Xoay tr ngi bnh an ton (nm nga hoc nm nghing mt bn ging).

251

Trnh di chuyn nhiu ln, hon tt mt bn ri tip bn kia.

Bc hai u m ri mi c lm gc (ging mt vi tri).
Ko tht thng vi trc khi tn vo di su ca m.
Khi thc hin phn di thp, iu dng nn cong u gi v gi lng
lun thng.

Bng kim lng gi k nng thay ging c ngi bnh nm

vi mt vi tri
Stt

Ni dung

Thang im
0

Sp xp th t dng c y v kim tra b sng ra ngoi

Bo v gii thch cho ngi bnh

To khong trng lm ging, ko thng m

Cho ngi bnh nm mt bn ging an ton

Tho vi bn cun vo trong, nht di lng ngi bnh

t vi tri ging, sng i gia ging

Xp r qut 1/2 vi tri ra gia ging, nht di lng ngi

bnh

Bc 2 u m

Lm gc 2 u m

10

Tn vi d t gia ging ra 2 u

11

ngi bnh v 1/2 ging tri xong

12

Qua bn kia ging tho vi bn. Thc hin 1/2 ging cn

li ging cc bc 8, 9, 10

13

Cho ngi bnh nm li gia ging

14

Thay o gi

15

Sp xp li bn gh, t u ging

16

Bo cho ngi bnh bit vic xong

17

Dn dp dng c

Tng cng
Tng s im t c

252

Hnh 28.1. K thut thay vi tri ging c ngi bnh nm vi 1 vi tri

BNG KIM LNG GI K NNG

THAY GING C NGI BNH NM VI 2 VI TRI
Stt

Ni dung

Thang im

0
1

Sp xp th t dng c y v kim tra b sng ra ngoi

Bo v gii thch cho ngi bnh

To khong trng lm ging, ko thng m

Cho ngi bnh nm 1 bn ging an ton

Tho vi bn cun vo trong nht di lng ngi bnh

t vi tri ging, sng i gia ging, bng m nm chn

ging

253

Xp r qut 1/2 vi tri ra gia ging

Bc u m

Lm gc u m

10

Tn vi d t u n chn ging

11

Tri nylon, 1/2 ging cch u ging 40 cm, phn d nht di

nm

12

Tri vi ph nylon 1/2 ging, phn d nht su di m

13

Cho ngi bnh v bn 1/2 ging tri xong

14

Qua bn kia ging mang theo vi p

15

Tho vi bn

16

Ko thng phn vi tri xp r qut thc hin 1/2 ging cn li

ging cc bc 8, 9, 10, 11, 12
ngi bnh nm li gia ging

17

Tri vi p sng i gia ging, bng m m u ging

18

Xp r qut 1/2 vi p v bn kia

19

Lm gc m m chn ging, khng tn

20

Tho vi bn v ph vi p cho ngi bnh

21

Xp np gp chn ging, lm gc cn li, khng tn

22

Thay o gi

23

Sp xp li bn gh, t u ging

24

Bo cho ngi bnh bit vic xong

25

Dn dp dng c

Tng cng
Tng s im t c

Hnh 28.2. K thut thay vi tri ging c ngi bnh nm vi 2 vi tri

254

Bi 29

K THUT CHUN B GING

I NGI BNH SAU GII PHU

Mc tiu
1. K 3 mc ch ca vic chun b ging i ngi bnh sau gii phu.
2. Nu c cc bc ca quy trnh k thut chun b ging i ngi bnh sau
gii phu.
3. Nu c cc yu cu ca k thut chun b ging i ngi bnh sau gii
phu.

1. Mc ch
sn sng n ngi bnh sau gii phu.
Cung cp nhng dng c tin nghi v an ton ph hp vi vic theo di
ngi bnh sau khi chp thuc m
2. Dng c
1 vi tri ging (b tri xp ra ngoi)
2 tm cao su
2 vi ph cao su
1 vi p (b mt xp ra ngoi)
1 mn
1 vi ph mn (b tri xp ra ngoi)
1 gi v 1 o gi
Qun o ngi bnh
1 mm trong c:
+ My o huyt p
+ ng nghe
+ Bn ht u, vi tha, que li

255

My ht m (nn c sn tri)
Bnh oxy
1 hay nhiu ti nc nng
3. Nhng im cn lu
Sp xp cc dng c theo th t b sng ra ngoi.
Trnh di chuyn nhiu ln, hon tt mt bn ri tip bn kia.
Bc 2 u m ri mi c lm gc (ging 1 vi tri).
Ko tht thng vi trc khi tn su vo phn di ca m.
Khi thc hin phn di thp, iu dng nn cong u gi v gi lng
lun thng.

BNG KIM LNG GI K NNG SON DNG C

TRI GING I BNH SAU gii PHU
Stt

Ni dung

Thang im
0

Vi tri ging xp theo th t b sng ra ngoi:

1 vi tri ging
2 tm cao su
2 vi ph cao su
1 vi p
1 mn
1 vi ph mn
1 o gi

B qun o ngi bnh

Mm dng c gm:
+ Vi tha
+ Cy li
+ Bn ht u
+ My o huyt p
+
+

ng nghe
Ti nc nng

My ht m sn sng s dng

H thng oxy

Tng cng
Tng s im t dc

256

BNG KIM LNG GI K NNG

TRI GING I BNH SAU gii PHU
Stt

Ni dung

Thang
im
0

Sp xp th t dng c y v kim tra b sng ra ngoi

To khong trng lm ging, ko thng m

t vi tri ging, sng i gia ging

Xp r qut 1/2 vi tri gia ging

Bc u m

Lm gc u m

Tn vi d t u n chn ging

Tri nylon 1/2 ging cch u ging 40 cm, tn phn d di m

Tri vi ph nylon 1/2 ging, tn phn d di m

10

Tri nylon 1/2 ging pha u ging ph ln vi ph nylon gia ging

khong 10 cm

11

Xp r qut 1/2 nylon 1/2 ging

12

Bc u nm, lm gc

13

Tri vi ph nylon 1/2 ging, xp r qut 1/2 ging

14

Bc u nm, lm gc

15

Tri vi p sng i gia ging

16

Xp r qut 1/2 vi p gia ging

17

Tri 1/2 vi ph mn sng i gia ging lai vi bng vi p

18

Qua bn kia thc hin tip cc bc t 6 n 18

19

Xp vi ph mn pha u ging bao mn li

20

Xp vi p ph ln trn vi ph mn pha u ging

21

Xp vi d tn chn ging v 1 bn ging bng m m

22

Tr li lm tip phn vi d ca 1/2 ging nh bc 21. Lm gi t

gn ni u ging

23

t qun o ngi bnh v cc ti nc nng vo ging

24

Sp xp vng ph cn ngay ngn th t

25

Nhn ngi bnh ln ging, ly cc ti nc nng ra xp r qut cc

vi 1/2 ging v bn xa

257

26

Ph cc vi p ngi bnh, mc o qun

27

Tn vi d di nm chn ging lm 1 np v lm gc

Tng cng
Tng s im t c

CU HI LNG GI
Chn cu ng nht
1. Mc ch ca vic tri ging i bnh:
A.

c ging sch s, tin nghi v sn sng n ngi bnh mi

B.

phng bnh c gn gng p mt

C.

To nim tin cho ngi bnh v vic chm sc v iu tr

D.

Nga lot

E.

A, B, C ng

2. Khi lm ging ta cn lu :
A.

em tt c dng c n ging

B.

Hon tt u trn ging ri xung pha u di ging

C.

Hon tt mt bn ri qua tip bn kia. Trnh di chuyn nhiu ln.

D.

Bc u trn m, lm gc ri n u di ca m

E.

Khi thc hin phn di thp iu dng nn khom ngi thp xung

3. Khi thay ging cho ngi bnh iu dng phi lu :

A.

Phng nga lot cho ngi bnh nm lu

B.

ch nm ngi bnh c sch s v tin nghi

C.

Xoay tr ngi bnh an ton (nm nga hoc nghing mt bn ging)

D.

Gi cho mi trng khoa phng c sch s

E.

To nim tin cho ngi bnh v vic sn sc v iu tr

4. Mc ch ca vic chun b ging i ngi bnh sau gii phu:

A. c ging sch s, sn sng n ngi bnh
B. To nim tin cho ngi bnh v vic chm sc v iu tr
C. phng bnh gn gng p mt

258

D. Cung cp nhng dng c tin nghi v an ton ph hp vi vic theo di

ngi bnh sau khi dng thuc m
E. Tt c u ng

Phn bit cu hi ng () sai (S):

5. Khi lm nhng cng vic di thp, ngi iu dng khng nn
khom lng.
6. Phi bc hai u m ri mi c lm gc hai u m
7. Khi thay ging c ngi bnh nm cn phi gi an ton cho ngi bnh.
8. Tm vi tri b phi xp ra ngoi.
9. Tm vi ph cao su b tri xp ra ngoi
10. Tm vi p b phi xp ra ngoi

p n: 1.E, 2.C, 3.C, 4.D, 5., 6., 7., 8.S, 9., 10..

259

Bi 30

HN CH C NG

Mc tiu
1. K cc mc ch ca vic hn ch c ng.
2. Nu cc bc ca quy trnh k thut hn ch c ng cho tng tnh trng ngi bnh.
3. Nu cc yu cu trong k thut hn ch c ng ca ngi bnh.

1. Mc ch
em li s an ton cho ngi bnh v nhng ngi xung quanh
2. Ch nh

Nhng bnh v da, phu thut thm m, m mt.

Sau khi phu thut cn m.
Tnh trng kch ng: m sng, say ru, chn thng u.
Nhng trng hp khc: mt tr, qu gi, tr con.

3. Nhn nh ngi bnh

Tnh trng tri gic: tnh, l m, ng kinh, co git hay hn m.

Tnh trng bnh: sau phu thut vng mt, tm thn
Tng trng: trung bnh, bo ph hay suy dinh dng.
4. Dng c

260

Thanh ging
Tm vn
Gh
Vi tri ging
Gi
Bng vi

 Bng cun
Khn nh
Np gi yn tay
5. K thut tin hnh
5.1. Trnh ngi bnh ln ng ra khi ging

Ko thanh ging ln che 2 bn ging hay che mt bn, cn mt bn st

tng.

Ct mt tm vn dc theo hai bn ging.

Ly gh ct chung vo hai bn trng ca ging.
Che ging bng cch ging dy dc hai bn ging, ph vi tri ln v
nht su xung di m.

Chm gi di nm, m hai bn ging cao ln.

Nht vi ph ging hai bn vo di m.
Xp vi tri lm i, p t vai n qu u gi, nht su hai u di
m, nu ngi bnh giy da nhiu c th gp thm tm vi tri lm 4
t thm ln chn ngi bnh v cng tn su di m (khng tn cht
qu lm cn tr h hp, tn su di m khi ngi bnh nm ln qua
ln m vi khng b tut ra).
5.2. Khng cho ngi bnh ngi dy
Dng bng bn to hoc dng tm vi tri xp nh theo chiu di, lun vi
di lng, qua nch, ln vai, tro 2 mi di gi ct trn u ging.
5.3. Trnh ngi bnh git cc ng thng sau khi tnh thuc m
Ly bng bn to hoc bng cun lm 2 vng nh s 8, vi 2 u mi i
ngc chiu, xp 2 vng vi nhau, hai mi gia (cn che ch da vi bng en
hoc khn nh khi c nh).
Trng vng bng vo tay hay chn. Ct vo mp ging pha bn kia bng
cch lun bng di mnh ngi bnh (ct 2 mi ca dy mt lt trnh sit
cht tay chn ngi bnh).
5.4. Khng cho s dng tay, gi yn cc khp tay: gy xng hay tim
truyn dung dch
Dng np gi yn 2 khp ca cng tay.
Dng cc cy li bng cy (th tre, ba cng) dn ghp li thnh vng,
lt bng hoc vi quanh khuu tay, cho tr mang vo.
6. Dn dp dng c
Dn dp dng c v phng lm vic

261

7. Ghi vo h s
Tnh trng ngi bnh trc v sau khi hn ch
8. Nhng im cn lu
Nn gii thch cho ngi bnh hoc ngi nh hiu r mc ch v cch
thc hin, dn d nhng iu cn thit.
Ch hn ch c ng khi tht cn thit.
Ngng hn ch ngay khi khng cn thit v k thut trn c th nh
hng ln tm l ngi bnh v thn nhn.

CU HI LNG GI
Chn cu tr li ng nht
1. Mc ch hn ch c ng:
A. Ngi bnh c thoi mi, d chu
B. Ngi nh an tm
C. Ngi bnh c gim au
D. Sau khi phu thut cn m
E. em li s an ton cho ngi bnh v nhng ngi xung quanh
2. Ch nh hn ch c ng:
A. Qu gi, tr con
B. Sau phu thut cn m
C. Gii phu thm m, nhng bnh v da
D. M sng, chn thng u
E. Tt c u ng

Phn bit cu ng () sai (S)

3. Khi hn ch c ng cn lu gi cho ngi bnh c an ton khng b
tn thng
4. C th dng dy cao su ct c nh ngi bnh
5. Nhng ngi bnh b hn m mi cn hn ch c ng
6. Que li cng c th to thnh np c nh c

262

7. Khi dng dy ct c nh ta cn nh phi dng si dy rng bn hn ch

s tn thng cho ngi bnh
8. Hn ch c ng p dng cho nhng ngi bnh sau phu thut nga
bung vt m
9. Nhng ngi bnh ng kinh thng c hn ch c ng nga nguy c
tn thng cho ngi bnh
10. Hn ch c ng cng gip gi cho mi trng bnh vin c yn tnh

p n: 1.E, 2.E, 3., 4.S, 5.S, 6., 7., 8.S, 9., 10S.

263

Bi 31

CC T TH NGH NGI
V TR LIU THNG THNG

Mc tiu
1. K cc mc ch ca t th ngh ngi v tr liu thng thng.
2. Nu cc bc ca quy trnh k thut t ngi bnh t th ngh ngi v tr
liu thng thng cho tng trng hp bnh.
3. Nu cc yu cu ca k thut t ngi bnh t th ngh ngi v tr liu.

1. Mc ch
Trnh bin chng: sng phi, mu phi, tt mch, bin chng thn
To iu kin thoi mi cho ngi bnh, gip ngi bnh nhanh chng
c bnh phc. Nga bin dng c th.
2. Nhn nh ngi bnh
Tnh trng tri gic: tnh, hn m
Bnh l km theo: lit, chn thng ct sng, vt thng vng lng, kh
th, tim mch
Tng trng gy, trung bnh hay bo ph.
3. Dng c
Gi c, gi cng, gi mm.
Bn n c nhn (nu c).
Vng cao su, hp k chn.
Gi g hoc gh.
4. Tin trnh k thut
4.1. T th nm nga thng
4.1.1. Ch nh
T th tr liu: sau ngt chong, sau xut huyt, bi lit.

264

4.1.2. Chng ch nh
Hn m
Nn nhiu
4.1.3. K thut
Ngi bnh nm thng lng, chn
dui thng, u c gi hoc khng gi, bn
chn c gi thng gc vi cng chn.
4.1.4. Cch k gi

Hnh 31.1. T th nm nga thng

T th ngh ngi
+ Lt gi u, c (gi mm)
+ Ni tht lng (nu ngi bnh gy)
+ Kheo chn
Ngi bnh lit
+ Cho ngi bnh nm gi c u v vai
+ Lt vng cao su c ph vi di mng
+ Chm gi di chn
+ t gi di dc theo 2 bn chn
+ Dng hp g ( bao cho m), bn chn thng gc vi cng chn
+ Lt 2 gi di 2 cnh tay ngi bnh
+ Gi ngn tay ngi bnh hi co li bng cch cho ngi bnh nm gi
cun bng
+ Dng vng gn lt gt chn hay cho gt chn l ra ngoi m m
4.2. T th nm nga u thp
4.2.1. Ch nh
phng ngt chong
Ngt chong (ngi bnh nm
trong thi gian ngn)
Sau khi chc d ty sng
Ko xng trong trng hp
gy xng chn
Hnh 31.2. T th nm nga u thp

265

4.2.2. K thut
Nm u khng gi, thn mnh thng trn ging.
Chn ging c quay hoc k cao ty theo ch nh ca bc s.
Cn gi m ngi bnh bng mn.
4.3. T th nm u hi cao
4.3.1. Ch nh
Bnh h h hp, tim, gan
Dng bnh ngi gi
4.3.2. Chng ch nh
Ri lon v nut
Hn m, sau gy m
4.3.3. K thut:
Quay u ging, chm gi cho ngi bnh nm nga u cao 15 - 30
Chm gi khuu chn
Dng 2 gi 2 tay
4.4. T th na nm na ngi
4.4.1. Ch nh
Kh th trong cc bnh h hp,
suyn, vim phi, kh ph thng.
Bnh tim.
Sau mt s phu thut bng
(nu c ng dn lu, cho ngi bnh
nm nghing v pha ng).
Thi k dng bnh, nht l
i vi ngi ln tui.

Hnh 31.3. T th na nm na ngi

4.4.2. K thut
Quay u ging ln cao 45
Quay chn ging ln cao trn gi ngi bnh khi tut
Gi lng ngi bnh thng
4.4.3. Cch k gi:
Cho ngi bnh nm gi c u v vai.
Lt vng cao su di mng nu cn.

266

 bn chn thng gc vi cng chn.

Lt gi di tay hoc cho ngi bnh m gi.
* Lu : trng hp bnh tim nng hoc suyn, ngi bnh ng th ngi:
dng gi chng trn bn ngi bnh t tay v da ngc vo gi, ng cho
thoi mi.
4.5. T th nm sp
4.5.1 Ch nh
Chng hi bng, ngi bnh kh ng
Ngi bnh b mng mc vng lng
4.5.2. K thut
Ngi bnh nm sp, mt nghing mt bn, 2 tay 2 bn u hay
thng theo thn mnh.
4.5.3. Cch lt sp ngi bnh
* Cch 1:
Cho ngi bnh nm mt
bn ging.
iu dng ng v pha
s lt ngi bnh qua:
Tay gn ngi bnh t st
vo thn mnh ngi bnh.

Hnh 31.4. T th nm sp

Chn xa cho ln chn gn

(Nu ngi bnh nng cn qu cn c thm ngi ph).
gi trn ging ngang tm bng ngi bnh.
iu dng: mt tay nm b vai, mt tay t mng, t ngi bnh
nghing v nh nhng t ngi bnh nm sp.
* Cch 2:
Cho ngi bnh nm mt bn ging.
t 2 tay ngi bnh di lng.
iu dng lung cnh tay di mnh ngi bnh, mt tay qua ti vai bn
kia, mt tay qua mng ko ngi bnh v pha iu dng, nh nhng lt
nghing ngi bnh v t nm sp.
Cch k gi:
+ Dng gi mt v phn trn ngc ngi bnh.

267

+ Sa li gi bng.
+ Chm gi t pha di u gi n c chn.
4.6. T th nm nghing sang phi hoc tri

Hnh 31.5. T th nghing sang phi hoc sang tri

4.6.1. Ch nh
Ngh ngi
Thm khm hu mn, o nhit hu mn
Tht tho
4.6.2. K thut
Ngi bnh nm nghing sang phi hoc tri, u c gi hoc khng, chn
trn co nhiu, chn di hi co hoc dui thng.
4.6.3. Cch lt ngi bnh nm nghing
*

Cch 1:
Cho ngi bnh nm mt bn ging.
iu dng ng v pha sp lt ngi bnh.
Tay gn ngi bnh dang xa thn mnh, tay xa trn bng.
Chn xa tro ln chn gn.
iu dng mt tay vai, mt tay mng lt ngi bnh v pha mnh ng.
Cch 2: iu dng t:

Tay xa ngi bnh dang xa thn mnh, tay gn trn bng.

Chn gn tro ln chn xa.

iu dng lun cnh tay di mnh ngi bnh, mt tay qua ti vai bn
kia, mt tay qua mng ko ngi bnh v pha iu dng, nh nhng lt ngi
bnh qua bn kia.
Cch k gi:
+ Chm gi di u, c, vai.
+ Cho ngi bnh m gi.
+ Chm gi sau lng.

268

+ Chn trn co cao c lt gi, chn di hi co.

4.7. em ngi bnh ln u ging
4.7.1. Ngi bnh ph gip c
Gi che u ging.
Ngi bnh chng chn ln.
iu dng lun 1 tay di vai, mt tay di mng.
Trong lc ngi bnh nhn mnh, chng chn, iu dng v y theo.
4.7.2. Ngi bnh khng ph gip c: bt ng hay bn bt ng
Gi che u ging.
Hai ngi iu dng ng cng mt bn.
Mt ngi: mt tay lun di vai, mt tay t tht lng.
Ngi kia: mt tay t mng, mt tay i.
C hai cng a ngi bnh ln mt lt.
*

em m ln:

Vi hai ngi iu dng: mi ngi ng mt bn gia ging, nm

m ln v cng nhc mt lt.
Nu ngi bnh nng cn 4 ngi, mi ngi mt gc m.
5. Nhng iu cn lu
Mt ngi khng nn ngi bnh qu nng.
Khi ngi bnh c th t xoay tr, nn h t lm, ch gip h khi cn.
Nn ng bn cnh ging v pha ngi bnh nghing qua l tt nht.
Lun gi ngi bnh ng t th v xoay tr thng xuyn mi 2 gi.
Khi chm, nn ch chm nhng vng cn.

CU HI LNG GI
Chn cu tr li ng nht
1. Cho ngi bnh nm t th nga thng trong trng hp:
A.

Ngi bnh b ph nhiu hai chi di

B. Ngi bnh sau khi b ngt hoc chong

D. Nn ma nhiu
E. Hn m su

269

C. Ngi bnh ang c ko t trong trng hp gy xng

2. T th nm nga u thp dng trong cc trng hp:
A. Ngi bnh trong khi chc d ty sng
B. Ngi bnh trong khi chc d mng phi
C. Ngi bnh trong khi chc d mng bng
D. Ngi bnh sau khi c chc d ty sng
E. Nhng ngi gi trong thi k dng bnh
3. Khi nng ngi bnh, iu dng cn:
A. C gng nng ngi bnh, nu ngi bnh qu nng
B. Gi ngi ph gip, nu ngi bnh qu nng
C. Gip ngi bnh khi h cn s gip
D. C th t t th ngi bnh tu trong lc nng
E. Cu B v C ng
4. T th nm sp dng trong trng hp:
A. Ngi bnh kh ng

D. Ngi bnh nn

B. Ngi bnh chng hi bng

E. B, C, D u ng

C. Ngi bnh b mng mc vng xng cng

5. Trc khi xoay tr v t ngi bnh nm ng t th, cn nhn nh ngi
bnh v cc vn :
A. Tng trng chung ca ngi bnh

D. Du hiu sinh tn

B. Tri gic ca ngi bnh

E. Tt c u ng

C. Cc bnh l i km

Phn bit cu ng () sai (S):

6. T th nm nga thng thng p dng trong trng hp ngi bnh cn
ngh ngi sau ngt, chong.
7. T th nm khom lng dng trong trng hp bc s cn khm bnh vng
ct sng.
8. T th nm sp thng p dng trong trng hp ngi bnh b vt lot
vng lng.
9. T th nm u cao 30 phng nga nn i.
10. Khng nn c gng nng ngi bnh qu nng v c th gy mt an ton
cho ngi bnh.
p n: 1.B, 2.D, 3.E, 4.E, 5.E, 6. , 7.S, 8., 9.S, 10.
270

Bi 32

CC T TH KHM BNH

Mc tiu
1. K cc mc ch ca t th khm v tr liu thng thng.
2. Nu cc p dng ca t th khm v tr liu thng thng cho tng trng hp
bnh.
3. Nu cc yu cu ca k thut t ngi bnh cc t th khm v tr liu.

1. Mc ch
To iu kin thun li cho bc s khm bnh.
Gip ngi bnh c thoi mi tin nghi khi khm.
2. Nhn nh ngi bnh
Tnh trng tri gic: tnh, hn m
Bnh l km theo: lit, chn thng ct sng, vt thng vng lng, kh
th, tim mch
Tng trng gy, trung bnh hay bo ph.
3. Dng c

Mn hay vi p v khn lng khi cn che ngc

Tm cao su v vi ph (nu cn)
Gi chm (nu cn)
Bnh phong.
Ba phn x
Tm bng
M vt soi m o
Km tip liu
Phin knh
Que gn

271

 ng nghe, my o huyt p.
4. K thut tin hnh
4.1. Bo v gii thch cho ngi bnh bit vic sp lm
4.2. t ngi bnh nm t th thch hp
4.3. Che bnh phong cho kn o
4.3.1. T th nm nga: dng khm tng qut, khm ngc, bng, chn
a. p mn cho ngi bnh c m p
v kn o
b. B hn qun o ra (nu cn)
c. t ngi bnh nm nga, u c gi
d. Hai tay xui theo thn mnh hoc
trn ngc
e. Hai chn chn thng hoc co li
Hnh 32.1. T th nm nga

4.3.2. T th nm nga chn chng v

bt ra: khm m o, thm d trc trng
a. Lt tm cao su v ph vi di mng
ngi bnh
b. t ngi bnh nm nga
c. Che kn ngi bnh bng mn hoc vi
p
d. B hn qun ngi bnh ra
e. t 2 chn ngi bnh chng ln v
bt ra, mng st cnh ging (nu
nm trn bn khm, t mng ngi
bnh st cnh bn v 2 bn chn
trn gi )

Hnh 32.2. T th nm nga, chn

chng bt rng

4.3.3. T th nm nga, chn chng bt ra nhiu hn (hnh 32.3): khm

vng hi m, trc trng, m o, bng quang, c t cung (t th sn ph khoa)
a. Lt tm cao su v vi ph di mng ngi bnh.
b. t ngi bnh nm nga.
c. Che kn ngi bnh bng mn hay vi p.
d. B hn qun ngi bnh ra.

272

e. t hai chn ngi bnh co st bng v dang rng ra, mng st cnh
ging (nu nm trn bn khm, t mng ngi bnh st cnh bn v
2 bn chn trn gi ).

Hnh 32.3. T th sn ph khoa

Hnh 32.4. T th Sims

4.3.4. T th nm nghing v bn tri (Sims): khm hu mn, m o

a. Lt tm cao su v vi ph di mng ngi bnh.
b. p mn.
c. B hn qun ngi bnh ra.
d. t ngi bnh nm nghing v bn tri, chn trn co st bng, chn di
hi co, tay tri ra sau lng, tay phi m gi trc ngc.
4.3.5. T th nm sp: khm vng gy, lng, ct sng, mng
a. p mn cho ngi bnh c m v
kn o.
b. B hn qun o ra.
c. t ngi bnh nm sp mt nghing
mt bn trn gi.
d. Hai tay ngi bnh xui theo thn
mnh hoc trn u.
e. Hai chn thng.

Hnh 32.5. T th nm sp

4.3.6. T th nm chng mng: soi trc

trng, khm m o (ngi bnh phi c
lm sch rut trc khi soi trc trng).

Hnh 32.6. T th nm chng mng

273

4.3.7. T th ng: khm chnh hnh, thn kinh

Cho ngi bnh ng thng, i qua, i li hoc lm
nhng c ng nh co, dui 2 tay, 2 chn bc s xem xt
nhng tnh trng bt thng ca c th.
5. Dn dp dng c
em dng c v phng lm vic.
Dn ra v tr v ch c.
6. Ghi h s
Ngy gi bc s khm bnh.

Hnh 32.7. T th
ng

V tr v t th khm.
Cc mu th (nu c).
Phn ng ca ngi bnh (nu c).
Tn bc s khm bnh.
Tn iu dng ph t.
7. Nhng im cn lu
Chun b h s v dng c y trc khi khm.
Vng khm phi c chun b tt.
Lun trn an ngi bnh, gi cho ngi bnh c kn o, m p trong
khi khm.
Gip ngi bnh mc li qun o mt cch thoi mi sau khi khm.
Nu c gi cht tit i xt nghim nh ghi vo h s.

CU HI LNG GI
Chn cu tr li ng nht
1. Chun b t th khm bnh cho ngi bnh vi mc ch l:
A. To thun li cho thy thuc khi khm bnh
B. Gip ngi bnh tin nghi, thoi mi trong lc khm
C. Gip thn nhn ngi bnh yn tm
D. Tit kim thi gian cho bc s v iu dng

274

E. A v B ng
2. Chun b ngi bnh trc khi khm ta cn, ngoi tr:
A. Bo v gii thch cho ngi bnh bit vic sp lm
B. Che bnh phong cho kn o
C. Chun b y dng c trc khi khm
D. Bo v gii thch, che bnh phong cho kn, ng thi chun b y
dng c trc khi khm
E.

Nh ngi nh nng ngi bnh

3. T th nm nga, chn chng v bt ra dng khm:

A. Khm vng ngc

D. Khm tng qut

B. Khm vng ct sng

E. Khm vng ngc

C. Khm m o, thm d trc trng

4. T th nm nghing v bn tri (Sims) dng trong khm:
A. Khm m o

D. Khm c t cung

B. Khm vng chu

E. Khm bng quang

C. Khm hu mn, trc trng

5. Khi soi trc trng, cn cho ngi bnh nm t th:
A. T th nm nga thng
B. T th nm nga hai chn chng
C. T th nm nga hai chn chng v bt ra
D. T th nm sp
E. T th nm chng mng

Phn bit cu ng () sai (S):

6. Cn phi bc l vng khm trc khi bc s n khm bnh tit kim
c thi gian khm.
7. Phi lun gi cho ngi bnh c kn o trong sut thi gian khm.
8. T th nm chng mng thng p dng trong trng hp ni soi trc trng.
9. T th chn chng bt ra thng p dng trong trng hp thm khm
ph khoa.
10. T th nm sp thng p dng trong thm khm vng lng, mng.

p n: 1.E, 2.E ,3.C, 4.C, 5.E, 6.S, 7., 8., 9., 10..

275

Bi 33

CCH GIP NGI BNH NGI DY

V RA KHI GING LN U

Mc tiu
1. K cc mc ch ca vic gip ngi bnh ngi dy v ra khi ging
ln u.
2. Nu cc bc ca quy trnh k thut gip ngi bnh ngi dy v ra khi
ging ln u.
3. Nu nhng yu cu ca k thut gip ngi bnh ngi dy v ra khi ging
ln u.

1. Mc ch
Gip mu lu thng iu ha trong c th.
Nga nhng bin chng: mu phi, tc mch, bin dng c th, mng mc.
em li s thoi mi cho ngi bnh v gip ngi bnh chng hi phc
2. Ch nh
Phi c ch th ca bc s v c th gp nguy him khi ngi bnh tr dy
ln u: ri lon tun hon, chng mt, huyt p h, ngt

Ngi bnh nm lu ngy

Ngi bnh sau khi m

3. Nhn nh ngi bnh

Tnh trng bnh l: chng mt, hoa mt, tt huyt p t th, nm lu
ngy trn ging
Du sinh hiu c bit l mch, huyt p c n nh?
4. Dng c
Gh bnh hay gh c lng da.
Bc tam cp (nu ging cao).

276

Giy, dp, v, o m.
Bng bng (nu cn).
Gi, mn.
5. K thut tin hnh
Xem h s, quan st tnh trng ngi bnh bit chc ngi bnh ra khi
ging c.
Bo v gii thch cho ngi bnh bit li ch ca vic ny.
t bc tam cp v giy dp ngay ch bc xung, gh t ch thun
tin cho ngi bnh.
Cho ngi bnh nm st cnh ging.
iu dng ng i din vi ngi bnh, lun tay phi qua nch phi
ngi bnh (nu iu dng ng bn tri th ngc li).
Tay phi ngi bnh nm vai phi iu dng.
Tay tri iu dng c v vai tri ngi bnh, cho ngi bnh ngi dy
nh nhng.
Mt tay iu dng di khuu chn, mt tay vai, xoay nh nhng
ngi bnh v cho thng 2 chn xung ging.
Quan st sc din, m mch, hi ngi bnh.
Mc o m, mang v (nu cn).
iu dng ng trc ngi bnh, mt chn trc, mt chn sau, hai tay
xc nch ngi bnh, ngi bnh hai tay chu ln vai ca iu dng, iu
dng hi nhn mnh xung a ngi bnh ra khi ging, xoay ngi li
t ngi bnh xung gh.
Cho ngi bnh ngi thoi mi, chi tc gn gng.
iu dng sa son ging li.
ngi bnh ng ln, tay tri iu dng xc nch tri ngi bnh, tay
phi lun qua hng, du ngi bnh i.
Sau khi i xong, a ngi bnh v ging, cho ngi bnh nm thoi mi.
Quan st li tnh trng ngi bnh.
6. Dn dp dng c
Thu dn dng c v phng lm vic
7. Ghi vo h s
Tnh trng ngi bnh trc v sau khi ra khi ging.

277

Thi gian ra khi ging

8. Nhng im cn lu
Phi chc chn ngi bnh kho trc khi cho ngi bnh ra khi ging.
iu dng lun theo di trong sut thi gian ngi bnh ngi chi gh.
iu dng lun gi t th ng khi ngi bnh.

CU HI LNG GI
Tr li cu hi ngn
1. K 3 mc ch gip ngi bnh ngi dy v ra khi ging
2. Nu nhng nhn nh trn ngi bnh khi thc hin k thut gip ngi
bnh ngi dy v ra khi ging ln u.
3. Nu nhng im cn lu khi gip ngi bnh ngi dy v ra khi ging

Phn bit cu ng () sai (S):

4. Vic gip ngi bnh ra khi ging ln u gip ngi bnh ngn nga cc
bin chng do nm lu.
5. Khi nng gip ngi bnh ra khi ging ln u ngi iu dng cn
theo di st du sinh hiu ca ngi bnh
6. Khi nng cn gi an ton cho ngi bnh
7. Vic gip ngi bnh ra khi ging ln u gip ngi bnh gim stress

p n: 4., 5., 6., 7..

278

Bi 34

CCH DI CHUYN
T GING QUA CNG XE LN

Mc tiu
1. K cc mc ch ca cch di chuyn t ging qua cng - xe ln.
2. Nu cc bc ca quy trnh k thut di chuyn ngi bnh t ging qua cng
xe ln.
3. Nu cc yu cu ca k thut di chuyn ngi bnh t ging qua cng xe ln.

1. Mc ch
Di chuyn ngi bnh c an ton.
2. Ch nh
Tt c ngi bnh nng khng th t di chuyn (ngi bnh chuyn tri,
ngi gi).
Ngi bnh i gii tr (i vi ngi bnh b lit 2 chn, gy chn).
3. Dng c
Cng y hoc cng khing tay
Xe ln tay
Gi, mn
4. K thut tin hnh
4.1. Cch di chuyn ngi bnh t ging qua cng y
t cng song song cch ging t nht 1m hoc t thng gc vi chn
ging hoc u ging v ngc u vi ngi bnh.
4.1.1. Cch ngi bnh vi mt ngi iu dng (hnh 34.1)
Kho cc bnh xe v ging li cn thn.

279

iu dng ng cnh ging, chn trc, chn sau, mt tay lun ti

khuu chn, mt tay di vai c ngi bnh, ngi bnh m ly c iu dng.
iu dng nhc bng ngi bnh ln quay na vng ri t nh nhng
ngi bnh ln cng (nu cng t thng gc vi ging) quay mt vng (nu
cng t song song vi ngi bnh)

Hnh 34.1. Cch ngi bnh vi 1 ngi

Hnh 34.2. Cch ngi bnh vi 2 - 3

ngi

4.1.2. Cch ngi bnh vi 2 - 3 ngi (hnh 34.2)

Kho bnh xe ca xe y v dng li
B tr ngi iu dng cao v kho nht ng pha u ca ngi bnh
+ Ngi th nht c, vai v lng ngi bnh.
+ Ngi ng gia: tht lng, mng ngi bnh.
+ Ngi th 3: i v cng chn ngi bnh.
Theo nhp 1, 2, 3 cng nhc bng ngi bnh ln, m ngi bnh vo ngc
quay na vng, hoc mt vng ri t nh nhng ngi bnh ln cng.
4.2.3. Cng song song v st ging
Kha bnh xe cng v ging li.
Vi 2 ngi hoc 4 ngi: (trng hp ngi bnh nm sn trn tm vi cao su).
+ Mt ngi ng v pha bn cng, mt ngi ng bn kia ging.
+ C hai cng cun vi trong bn tay nhng phn nng nht. (Trng
hp ngi bnh nng k hoc sc yu, cn phi c thm ngi u,
chn, phng ngi bnh shock).
+ Mt ngi nhc ngi bnh t t ln cng.
4.2. Cch di chuyn ngi bnh qua cng khing
Hai ngi khing 2 u cng ng st ging ngi bnh, mt cng p st
vo thnh ging.

280

Hai hoc 3 nhn vin ng st ging cng pha vi ngi khing cng,
nng ngi bnh ln khi mt ging, cng lui v pha sau, cch ngi bnh
ging nh trn.
Hai ngi khing cng nhanh nhn a cng ra ngi bnh.
C 3 ngi khing nh nhng t ngi bnh xung cng.
4.3. Cch ngi bnh t cng qua ging l ng tc ngc li
4.4. Cch ngi bnh t ging qua xe ln tay (hnh 34.3)
Xe ln tay t cch chn ging 1m v
mt xe hng v pha u ging
4.4.1. Cch ngi bnh vi 1 ngi (hnh
34.4).
Kho bnh xe li, gi bn p ln.
iu dng ngi bnh ngi ln v m
ngi bnh nh nhng t xung xe ln, h bn
p xung cho ngi bnh chn.
4.4.2.Cch ngi bnh vi 2 ngi (hnh
34.5)

Hnh 34.4. Cch ngi bnh vi 1 ngi

Hnh 34.3. Cch ngi bnh t

ging qua xe ln tay

Hnh 34.5. Cch ngi bnh vi 2 ngi

Kho bnh xe li, gi bn p ln

ngi bnh ngi dy, thng chn xung ging
Hai ngi ng 2 bn ging bnh, nm tay vi nhau: mt khuu
chn, mt qung qua gia lng ngi bnh. Hai tay ngi bnh b c hai ngi
iu dng.
Hai ngi iu dng cng nhc ngi bnh ln, xoay na vng, nh
nhng t ngi bnh ngi xung xe ln.
5. Nhng im cn lu
Khi di chuyn ch gi cho ngi bnh an ton v mi mt.
iu dng khng nn ngi bnh qu nng, nh ngi ph nu cn.

281

Lun lun ngi bnh nh nhng v mt lt trnh dn sc ngi bnh

CU HI LNG GI
Chn cu tr li ng nht
1. Mc ch ca cch di chuyn t ging qua cng xe ln:
A. chuyn tri cho ngi bnh
B. a ngi bnh (lit, gy chn) i gii tr, lm xt nghim
C. p dng cho ngi bnh c an ton
D. Tt c u ng
2. Khi di chuyn ngi bnh cn lu :
A. Di chuyn cng nhanh cng tt
B. Gi an ton cho ngi bnh an ton v mi mt
C. Trng hp ngi bnh nng k th iu dng pha u trc ri
n chn
D. iu dng phi ng bn tri ngi bnh
E. Tt c u ng

Phn bit cu ng () - sai (S)

3. Khi ngi bnh qua xe ln ta cn lu kha bnh xe trc an ton cho
ngi bnh.
4. Khi nng ngi bnh phi nh nhng.
5. Khi c 2 ngi cng mt lc nng ngi bnh ta khng cn phi lm cng
mt nhp.
6. Khi di chuyn ngi bnh cn phi theo di xem ngi bnh c vui khng.
7. t cng vung gc vi chn ging trc khi nng ngi bnh qua cng.
8. Mt ngi khng th nng c ngi bnh.
9. Xe ln ch dng cho ngi bnh hn m.
10. Khi nng v di chuyn ngi bnh, ngi iu dng cn lu du sinh
hiu ca ngi bnh.

p n: 1.D, 2.B, 3., 4., 5.S, 6.S, 7., 8.S, 9.S, 10..

Ti liu tham kho

282

1. B Y t. iu dng c bn. Nh xut bn Y hc, 1996.

2. B Y t. iu dng c bn I, II, n h tr h thng o to 03 Sida/Indevelop, 1993.
3. B Y t. Ti liu qun l iu dng Nh xut bn Y hc, 2004.
4. B Y t. Quy ch qun l cht thi Nh xut bn Y hc, 1999.
5. B Y t. Qun l v t chc Y t Nh xut bn Y hc, 2005.
6. B Y t. Quy ch bnh vin Nh xut bn Y hc, 2001.
7. B Y t. iu dng c bn Nh xut bn Y hc, 2006.
8. i hc Y dc TP HCM Khoa iu dng K thut Y hc. Gio trnh l
thuyt iu dng c bn, 2005.
9. Nguyn Th Kim Hng. Nhu cu dinh dng - Trung tm dinh dng TP
H Ch Minh, 2002.
10. Allen Baumann, Darling and Fisher. Health Physical Assessment. 3rd
ed . Mosby,1996.
11. Barkayskas V.H. et al. Health and physical assessement 2nd ed. Mosby,
1998.
12. Kozier B., Erb G., Fundamentals of nursing: concepts and procedures, 3rd
ed. Addison- Wesley, 1987.
13. Kozier B., et al Fundamental of nursing: concept, process and practice, 5th.
Addison Wesley, 2001.
14. Ruth F. Vraver, Contance J. Hirnle Fundamental of Nursing. Human
health and Function, 3th ed. Lippincott, 2001.
15. Lillis, Priscilla Le Monee. Fundamental Of Nursing 3th ed Lippincott,
2002.
16. Martha Raile Alligood, Ann Marriner Tomey, Nursing Theeory. 2nd ed.
Mosby, 2002.
17. Perry A.G, Potter P.A, Clinical Nursing Skills techniques 5th ed. Mosby,
2002.
18. Rosdahl C.B., Textbook of Basic Nursing, 7th ed. Lippincott, 1999.
19. Potter-Perry Fundamental of Nursing. 6th ed Evolve, 2005.
20. Taylor C., Lillis C., Lemone P., Fundamentals of Nursing: the Art and
Science of Nursing care, 3rd. Lippincott, 1997.
21. Swaztz. Texbook of Physical Diagnosis History and Examination, 4th ed.
Saunders, 2001.

283