Professional Documents
Culture Documents
SL
AK
ELK YAPILARIN
TASARIM VE YAPIM
KURALLARI
NDEKLER
BLM 1 GENEL ESASLAR
1.1
Kapsam
1.2
1.2.1 Genel
1.2.2 Scak Haddelenmi Kaynaklanabilir Yapsal elik
1.2.3 Yapsal elik Boru ve Kutu Profiller
1.2.4 Yapsal elik Elemanlarn ekil ve Boyutlar
1.2.5 Bulonlar, Somunlar ve Pullar
1.2.6 Kaynak Malzemesi ve Kaynak
BLM 2 MALZEME
2.1
Yapsal elik
2.3
Ankraj ubuklar
2.4
Kaynak malzemesi
2.5
SL
2.2
AK
TA
Genel
3.2
malat
3.4
Montaj
Genel
4.2
4.3
Genel Esaslar
5.2
Tasarm Prensipleri
AK
SL
5.2.11
Gllenme in Tasarm
5.2.12
Yorulma in Tasarm
5.2.13
5.3
TA
5.2.10
Ykler ve Yk Birleimleri
Genel Esaslar
6.2
SL
AK
6.4
7.1
TA
Genel esaslar
8.2
8.4
8.5
Genel Esaslar
9.2
Kuvvetli Eksenleri Etrafnda Eilme Etkisindeki ift Simetri Eksenli Kompakt I- ve UEnkesitli Elemanlar
AK
SL
9.4
TA
Kuvvetli Eksenleri Etrafnda Eilme Etkisinde ift ve Tek Simetri Eksenli Narin
Gvdeli I-Enkesitli Elemanlar
9.10.2
9.10.3
AK
9.10.1
9.11.1
9.11.2
9.12.2
9.12.3
SL
9.12.1
9.13.2
9.13.3
9.13.4
9.13.5
TA
9.13.1
BLM 10
10.2.2
10.3.3
BLM 11
BLEK ETKLER
11.1 Eilme Momenti ve Eksenel Kuvvet Etkisindeki ift ve Tek Simetri Eksenli Elemanlar
11.1.1
11.1.2
11.1.3
Tek Eksenli Eilme ve Basn Etkisindeki ift Simetri Eksenli Kompakt Enkesitli
Hadde Elemanlar
AK
11.3 Burulma Etkisindeki Elemanlar ve Burulma, Eilme, Kesme ve/veya Eksenel Kuvvetin
Ortak Etkisindeki Elemanlar
Burulma Etkisindeki Boru ve Kutu Enkesitli Elemanlar
11.3.2
11.3.3
SL
11.3.1
KOMPOZT ELEMANLAR
TA
BLM 12
12.1 Kapsam
12.2.2
Malzeme Snrlar
12.2.4
12.2.5
AK
12.4.2 Balkl elik Ankrajl veya elik U-Profil Ankrajl Kompozit Kiriler
12.4.2.1 Pozitif Eilme Momenti Dayanm
SL
12.4.4
TA
12.5.2
12.6.2
Yk Geii
Yk Aktarm Mekanizmalar
Genel Esaslar
12.8.2
AK
12.8.3
BLM 13
SL
Tasarm Esaslar
13.1.2
13.1.3
13.1.4
13.1.5
13.1.6
13.1.7
13.1.8
13.1.9
TA
13.1.1
Kt Kaynaklar
13.2.2
Ke Kaynaklar
Dayanm
13.2.5
13.2.6
13.3 Bulonlar
Genel
13.3.2
Normal Bulonlar
13.3.3
13.3.4
13.3.5
13.3.6
13.3.7
13.3.8
13.3.9
SL
AK
13.3.1
TA
13.4.2
13.4.3
13.4.4
13.4.5
13.9.2
13.9.3
13.9.4
13.9.5
13.9.6
13.9.7
13.9.8
13.10
BLM 14
AK
BORU
VE KUTU
BRLEMLER
ENKESTL
ELEMANLARIN
SL
KULLANILABLRLK
TASARIM
SINIR
DURUMLARI
TA
BLM 15
BLM 16
16.2.2
16.3.1
Stabilite
AK
TA
SL
12
SMGELER
Esas metal enkesit alan.
Ab
Abi
Abj
Ac
Ac
Ae
Ae
Afc
Afg
Afn
Aft
Ag
Ag
Agv
An
Ant
Anv
Apb
As
Asa
Asr
Asr
At
SL
TA
Asf
AK
ABM
Aw
Awe
Awei
A1
A1
A2
Bb
Bbi
Bbj
Bp
B1
B2
Cb
Cd
Cf
Cm
Cp
Cr
Cs
Cv
Cw
arplma sabiti.
Db
Du
Ec
Es
EIeff
SL
TA
AK
fck , MPa)
Fc
Mevcut snr gerilme, (YDKT iin tasarm gerilmesi veya GKT iin gvenlik
gerilmesi)
Fca
Dikkate alnan noktadaki eksenel kuvvet mevcut snr gerilmesi, (Eksenel kuvvet
etkisinde YDKT iin tasarm gerilmesi veya GKT iin gvenlik gerilmesi).
Fcbw,Fcbz
Fcr
Kritik gerilme.
Fcry
Fcrz
Fex
FE
Fey
Fez
Fin
FL
Fn
Karakteristik gerilme.
FnBM
Fnt
Fnt
Kesme kuvveti etkisi dikkate alnarak elde edilen azaltlm karakteristik ekme
gerilmesi.
Fnv
Fnw
FSR
FTH
Fu
Fy
Fyb
Fybi
Fybj
Fyf
Fyp
Fyst
Fyw
G
H
SL
TA
Fysr
AK
Fe
Hb
Hbi
Atalet momenti.
Ic
Kompozit enkesit elastik tarafsz eksenine gre beton enkesitin atalet momenti.
Id
Is
Kompozit enkesitin elastik tarafsz eksenine gre elik enkesitin atalet momenti.
Is
Isr
Ist
Tek rijitlik levhas iin gvde levhasna bitiik olduu kenara gre veya ift rijitlik
levhas iin gvde kalnl ortasndan geen eksene gre dey rijitlik levhas
enkesitlerinin atalet momenti.
Ist1
Ist2
Dey ara rijitlik levhalar ile oluturulan panel blgelerinde diyagonal ekme
alanlarnn dayanmlarnn da dikkate alnabilmesi iin dey ara rijitlik
levhalarnn minimum atalet momenti.
Ix, Iy
Iy
Iyc
Iz
Burulma sabiti.
Burkulma katsays.
Kx
Ky
Kz
K1
L
L
L
L
SL
TA
AK
Ip
Kat ykseklii.
Eleman boyu.
Lb
Lb
Lb
Lbr
Eksenel basn kuvveti, eilme momenti veya eksenel basn kuvveti ile eilme
momentinin ortak etkisi altndaki elemanlarn tasarmnda burkulma boyu.
Lm
Blm 9.13.5 e gre kirite momentin yeniden dalm iin belirlenen yanal
olarak desteklenmeyen snr uzunluk.
16
Lp
Lp
Lpd
Lr
Ls
Lv
MA
Ma
MB
MC
Mcx, Mcy
Mevcut eilme momenti dayanm (YDKT iin tasarm veya GKT iin gvenli
eilme momenti dayanm).
Mcx
Kuvvetli eksende eilmeye gre Cb=1.0 alnarak yanal burulmal burkulma snr
durumu iin hesaplanm, YDKT iin tasarm eilme momenti dayanm veya
GKT iin gvenli eilme momenti dayanm.
Mcx
x-ekseninde eilmede ekme balnn krlma snr durumuna gre, YDKT iin
tasarm eilme momenti dayanm veya GKT iin gvenli eilme momenti
dayanm.
Me
Mlt
Mn
Mnt
SL
TA
Mmaks
AK
Lm
Mp
Mr
Mr
YDKT veya GKT yk birleimleri altnda elde edilen gerekli eilme momenti
dayanm.
Mrb
17
Mr-op
Mrx ,Mry
Mrx
Mu
My
My
Myc
Myt
M1
Dm noktalarnn yatay
momentlerden kk olan.
yerdeitirmesi
nlenmi
elemanlarda
M2
Dm noktalarnn yatay
momentlerden byk olan.
yerdeitirmesi
nlenmi
elemanlarda
Ni
Ni
Ov
Pc
Mevcut eksenel kuvvet dayanm, (YDKT iin tasarm eksenel kuvvet dayanm
veya GKT iin gvenli eksenel kuvvet dayanm).
Pcy
Eilme dzlemine dik burkulmada mevcut eksenel basn dayanm, (YDKT iin
tasarm eksenel basn dayanm veya GKT iin gvenli eksenel basn dayanm).
Pe
Pe,kat
Pe1
Plt
SL
TA
Pey
AK
Mr-ip
Pmf
Pn
Pn
Pno
ift simetri eksenli eksenel ykl kompozit elemanda enkesit eksenel basn
kuvveti dayanm.
Pnt
Pr
Pr
YDKT veya GKT yk birleimleri altnda elde edilen gerekli eksenel basn
dayanm.
Pr
Pr
Pr
Prb
Stabilite destek elemannn YDKT veya GKT yk birleimleri iin gerekli eksenel
kuvvet dayanm.
Pro
Pkat
Pu
Pu
Py
Hareketli yk etkisi
Basn etkisindeki tm enkesit iin gz nne alnan azaltma katsays (Qa Qs)
Qa
Qct
Qcv
Qf
Qn
Bir balkl elik ankrajn veya elik U-profil ankrajn karakteristik dayanm.
Qnv
Qrt
Qrv
SL
TA
Qnt
AK
Pp
Qs
Ra
RKK
Rg
Rn
Karakteristik dayanm
Rnwl
Rnwt
Rnx
Rny
Rp
Rpc
Rpg
RKNK
Rpt
Ru
Wec
We
Wip
Wmin
Wop
Wxc ,Wxt
Wex
Wey
Wpb
Wpx
Wpy
Ta
SL
TA
Wp
AK
RM
Tb
Tc
Mevcut burulma dayanm, (YDKT iin tasarm burulma dayanm veya GKT iin
gvenli burulma dayanm).
Tn
Tr
Tu
Up
Us
Betonarme deme ve elik kiri arasnda elik ankrajlar ile aktarlan karakteristik
kesme kuvveti.
Vc
Mevcut kesme kuvveti dayanm, (YDKT iin tasarm kesme kuvveti dayanm
veya GKT iin gvenli kesme kuvveti dayanm).
VC1
ekme alan etkisi gznne alnmadan, Blm 10.2.1 e gre karakteristik kesme
kuvveti dayanm ile hesaplanan mevcut kesme kuvveti dayanmlarnn (YDKT
iin tasarm kesme kuvveti dayanmlarnn veya GKT iin gvenli kesme kuvveti
dayanmlarnn) k.
VC2
ekme alan etkisi gznne alnarak, Blm 10.3.1 e gre karakteristik kesme
kuvveti dayanm ile hesaplanan mevcut kesme kuvveti dayanmlarnn (YDKT
iin tasarm kesme dayanmlarnn veya GKT iin gvenli kesme dayanmlarnn)
k.
Vn
Vr
Komu gvde panelleri iin YDKT veya GKT yk birleimleri ile elde edilen
gerekli kesme kuvveti dayanmlarnn by.
Vr
Vr
Yi
YDKT veya GKT yk birleimleri altnda i inci kata uygulanan dey yk.
a
a
SL
TA
AK
Ubs
aw
bcf
be
Mil birleimli elemann ekmede krlma snr durumu iin gznne alnan
kuvvete dik dorultuda delik kenarnda eleman kenarna olan uzaklk.
beoi
beov
bf
Balk genilii.
bfc
bl
bs
bs
ap.
db
db
dc
emid-ht
fck
fo
fra
frv
g
SL
TA
frbw, frbz
AK
be
hc
ho
hp
Plastik tarafsz eksen ile basn balndaki en yakn balant elemanlar sras
veya baln i yzndeki kaynak kenar arasndaki uzakln iki katna eit olan
mesafe.
hr
Atalet yarap.
ii
io
ii
its
ix
ix
ift korniyerlerde birletirilen kola paralel geometrik eksene gre atalet yarap.
iy
iz
kc
ksv
kv
Kaynak uzunluu.
lb
lc
lca
SL
TA
AK
hc
Birleim uzunluu.
Mesnetlenme uzunluu.
le
lov
lp
ns
nSR
Eleman kalnl.
Levha kalnl.
tb
tbi
tbj
tcf
tf
Balk kalnl.
tf
tfc
tp
Levha kalnl.
tst
tw
Gvde kalnl.
tw
w
w
w
SL
TA
tw
AK
nb
Levha genilii.
wc
wr
xo ,yo
Birleimdeki dmerkezlik.
24
br
ef
eop
sec
Tb
Ksa kol basn etkisinde ise pozitif ve uzun kol basn etkisinde ise negatif olarak
gznne alnan, farkl kollu korniyerler iin kesit zellii.
YDKT veya GKT yk birleimleri altnda birinci mertebe greli kat telemesi.
Kat kesme kuvveti sonucu oluan birinci mertebe greli kat telemesi.
p
pd
pf
SL
TA
AK
pw
rf
rw
Dayanm katsays, (Blm 5den 16ya kadar olan ksmlarda belirtilmi olan)
Gvenlik katsays, (Blm 5den 16ya kadar olan ksmlarda belirtilmi olan)
sr
st
i' nci kaynak elemannn boyuna eksenine gre ykn dorultu as,
TA
SL
AK
26
KAVRAMLAR
Malzemenin akma noktasna kar gelen gerilme deeri.
Akma momenti
Akma noktas
Akma
Altlk levhas
Arttrlm yk
Ba levhas
TA
SL
Balk eleman
AK
Akma gerilmesi
Bir kenar erisel kt kaynak Erisel kenarl elemanlarn dzlem yzeylere temas ettii
noktalarda uygulanan kt kaynak enkesiti.
27
Birleim
Birleim aralar
Birleim dzlemi
Birleimde
dzlem.
Birleim elemanlar
Blok krlma
Boyun blgesi
Basit skma
Burkulma dayanm
Burkulma
eksenlerinin
oluturduu
AK
elemanlarn
SL
Burulmal burkulma
birleen
TA
aprazl ereve
aprazl stabilite balants Bir ereve sisteminde iki katn greli yanal yerdeitirmesini
veya kiriin veya kolonun uzunluu boyunca komu iki noktann
birbirine gre hareketini kontrol eden destek sistemi (rnein,
diyagonal ve yatay elemanlar ile tekil edilen rg sistemi).
ekme alan etkisi
elik ankraj
beton bileenine gml olan balkl elik ankraj veya Uprofil ankraj eleman.
entik darbe deneyi
entik tokluu
ift erilik
Demiroksit tabakas
Destek eleman
Bir
elemann
desteklendii
noktada
dzlem
d
yerdeitirmesine kar rijitlik ve dayanm salayan dier bir
eleman veya sistem.
Desteklenmeyen uzunluk
TA
Diyafram plakas
SL
AK
Dayanm katsays,
Diyafram
Dolgu kayna
Dnme kapasitesi
Dey yk
Dzlem d burkulma
Dzlem ii burkulma
Eilmeli burkulma
AK
Elastik analiz
Yk
etkisinin
kaldrlmas
durumunda,
yapnn
ekildeitirmemi ilk konumuna dnmesi varsaymna dayanan
yapsal analiz.
TA
Burkulma boyu
SL
Ek
Etkin genilik
Burkulma katsays, K
Ezilme
Ezilme(Yerel basn akmas) Ezilme etkileri ile oluan yerel basn akmas snr durumu.
30
Fiktif (itibari) yk
Geometrik eksen
Gerekli dayanm
Gerilme dzensizlii
Gerilme ylmas
Gerilme
Gllenme
AK
Gvenli dayanm
TA
Gvenli gerilme
SL
Isl kesim
ki kenar erisel kt kaynak Erisel kenarl iki elemann temas ettii noktalarda uygulanan
kt kaynak enkesiti.
31
lave metal
Kaldrma kuvveti
Kaplama
AK
Karakteristik boyut
Karakteristik yk
TA
Kayma
SL
Karakteristik dayanm
Kayma burkulmas
Kaynak kk
Kaynak yzeyi
Kiri
Kolon aya
Kolon
Kompakt enkesit
Kompozit
Kompozit kiri
Ke kaynak
kapasitesine
Ke kaynak etkin kalnl Kaynak kknden kaynak yzeyine olan en ksa uzunluk.
Tipik ke kaynak enkesitini oluturan teorik gen enkesitin
kenar uzunluu.
Ke kaynak takviyesi
Krater
AK
SL
snr
durumunun
deerlendirildii
yk
TA
Kullanlabilirlik
birleimi.
Kuvvetli eksen
Kt kaynak
Mevcut dayanm
AK
TA
SL
Net alan
ngermeli bulon
rg eleman
rg eleman
Pandl kolon
Panel blgesi
P- etkisi
34
P- etkisi
Plastik analiz
Plastik moment
Raybalama
Rijitlik levhas
AK
Plastik mafsal
SL
Rijitlik
TA
Snr durum
Tahribatsz deney
AK
TA
Tasarm dayanm
SL
Tasarm yk
Ters sehim
U dn
U gvde paneli
Uygunluk kesimi
Yanal teleme
Yapsal analiz
Yapsal bileen
Yapsal elik
Yapma eleman (veya enkesit) Yapsal elik elemanlarn birbirlerine kaynaklanmas veya
bulonla (veya perinle) birletirilmesi ile oluturulmu yapma
eleman (veya enkesit).
Tm yap sisteminin stabilitesini ve yatay yklere kar
dayanmn salamak amacyla tasarlanan yapsal sistem.
Yatay yk
YDKT yk birleimleri
Yerel akma
Yerel burkulma
SL
Yerel eilme
AK
TA
Yorulma
Yk etkisi
Yk katsays
KISALTMALAR
Yk ve Dayanm Katsaylar ile Tasarm
GKT
TNK
KNK
KK
Ke Kaynak
TA
SL
AK
YDKT
38
Kapsam
1.2
1.1
KAPSAM
AK
Burada verilen ynetmelik kurallar esas olarak bina tr elik yap sistemlerini kapsamakla
beraber, dey ve yatay yk tayc elemanlar ieren dier elik yap sistemlerine de benzer
ekilde uygulanabilmektedir. Bu ynetmelik, eleman kalnlklar en az 4.0mm olan elik yap
sistemlerini kapsamaktadr.
Deprem blgelerinde yaplacak elik ve elik betonarme kompozit yap elemanlarndan
oluan bina tayc sistemlerinin depreme dayankl olarak tasarmnda, bu ynetmelikte
verilen kural ve koullara ek olarak, ilgili Deprem Ynetmelii kurallar da yerine
getirilmelidir.
SL
TA
1.2
Bu ynetmelik kapsam iinde bulunan yapsal elik ve elik betonarme kompozit yap
elemanlar ve yap sistemlerinin tasarmnda referans verilen balca standart ve ynetmelikler
aada sralanmtr.
1.2.1 Genel
TS 498: 1997
TS EN 1991 1 3 : 2009
TS EN 1991 1 4 : 2005
DBYBHY: 2015
TS 500: 2000
TS EN 1090 1 : 2011
TS EN 1090 2: 2011
TS EN 10025 2: 2004
TS EN 10025 3: 2004
TS EN 10025 4: 2004
TS EN 10025 5: 2004
TS EN 10025 6: 2004
AK
TS EN 10025 1: 2004
TS EN 10219 1: 2006
SL
TS EN 10210 1: 2006
TA
TS EN 10034: 1993
TS EN 10279: 2000
TS EN 10051: 2010
TS EN 10056 1: 1998
TS EN 10056 2: 2005
40
TS EN 10210 2: 2006
TS EN 10219 2: 1997
TS EN 10058 2: 2003
TS EN 14399 2: 2006
TS EN 14399 3: 2006
TS EN 14399 4: 2006
TS EN 14399 5: 2006
yapsal
cvatalama
TS EN 14399 6: 2006
cvatalama
cvatalama
TA
TS EN 14399 8: 2007
SL
TS EN 14399 7: 2007
AK
TS EN 14399 1: 2006
TS EN 14399 9: 2006
AK
TA
SL
Kaynak ve benzer ilemler-Kaynak az hazrl iin tavsiyelerBlm 1: eliklerin el kayna, gaz kayna, TIG kayna ve
demet kayna
42
TA
SL
AK
43
BLM 2 MALZEME
Bu blmde yap elii, birleim aralar ve dier elik yap malzemesinin zellikleri ve ilgili
standart, norm ve ynetmelikler yer almaktadr. Bu blmde verilen malzeme karakteristik
deerleri retim standartlarnda verilen minimum deerlerdir.
Bu blm aadaki alt blmlerden olumaktadr.
2.1
Yapsal elik
2.2
2.3
Ankraj ubuklar
2.4
Kaynak Malzemesi
2.5
Beton ve donat elii iin TS 500 de belirtilen ilgili malzeme zellikleri geerlidir.
2.1
YAPISAL ELK
AK
360
430
510
550
215
255
335
410
360
410
470
550
275
355
420
460
390
490
520
540
255
335
390
430
370
470
520
540
275
355
420
460
370
470
520
540
255
335
390
430
360
450
500
530
235
355
360
510
215
335
340
490
460
570
440
550
TA
EN 10025-2
S235
S275
S355
S450
EN 10025-3
S275 N/NL
S355 N/NL
S420 N/NL
S460 N/NL
EN 10025-4
S275 M/ML
S355 M/ML
S420 M/ML
S460 M/ML
EN 10025-5
S235 W
S355 W
EN 10025-6
S460 Q/QL/QL1
SL
44
215
255
335
340
410
490
S275 NH/NLH
S355 NH/NLH
S420 NH/NLH
S460 NH/NLH
EN 10219-1
S235 H
S275 H
S355 H
275
355
420
460
390
490
540
560
255
335
390
430
370
470
520
550
235
275
355
360
430
510
S275 NH/NLH
S355 NH/NLH
S460 NH/NLH
275
355
460
370
470
550
S275 MH/MLH
S355 MH/MLH
S420 MH/MLH
S460 MH/MLH
275
355
420
460
360
470
500
530
SL
AK
235
275
355
Yapsal elik malzemesinin sneklii iin dikkate alnacak koullarn snr deerleri aada
tanmlanmaktadr.
TA
2.2
4.6
4.8
5.6
5.8
6.8
8.8
10.9
Fyb
240
320
300
400
480
640
900
Fub
400
400
500
500
600
800
1000
2.3
ANKRAJ UBUKLARI
AK
2.4
SL
Ankraj ubuklarnn malzeme zellikleri, Blm 1.2.2 ve Blm 1.2.5 te verilen standartlara
uygun olacaktr. Ankraj ubuklarnn kesme etkisinin aktarlmasnda kullanlmas halinde,
karakteristik akma gerilmesi 640 N/mm2 deerini, aksi durumda, ise 900 N/mm2 deerini
amayacaktr.
KAYNAK MALZEMES
2.5
TA
Kaynak malzemesi (ilave metal) zellikleri, Blm 1.2.6 da verilen standartlara uygun
olacaktr. Kaynak malzemesinin karakteristik akma gerilmesi ve ekme dayanm, kopmaya
kar gelen uzama oran ve minimum Charpy V Notch (CVN) (entik Dayanm)
deerleri, esas metal malzemesinin benzer deerlerinden daha az olmayacaktr.
BALIKLI ELK ANKRAJLAR
46
Genel
3.2
3.3
malat
3.4
Montaj
3.1 GENEL
elik yap sistemleri ve elik betonarme kompozit yaplarn yapsal elik elemanlarnn
imalat ve montaj aamalarna ait genel ve teknik esaslarn uygulamalarnda TS EN 1090 2
de verilen ilgili koullara uyulmas zorunludur.
AK
Yapsal elik ilerinin imalat ve montajnda uygulanmas gereken genel ve teknik esaslar,
kalite kontrol ve ynetim ltleri TS EN 1090 2 Ek B de tanmlanan uygulama
snflarna gre verilmektedir. Uygulama snf proje yneticisi ve yapmcya danlarak,
tasarmc ve i sahibi tarafndan birlikte belirlenmelidir. Uygulama snf belirlenirken bu
ynetmelikte ve TS EN 1090 2 de verilen kurallara uyulacaktr.
SL
elik yap uygulama snflar; EXC1, EXC2, EXC3 ve EXC4 eklinde tanmlanmaktadr.
Uygulamann nemi ve zorluu EXC1den EXC4e doru artar. Uygulama snf bir yapnn
tamamna, belirli bir ksmna veya belirli detaylarna uygulanabilir.
Uygulama snf Yap nem Snf, Hizmet Snf ve malat Snf gznne alnarak belirlenir.
TS EN 1990da uygulama asndan yap nem snf, CC1, CC2 ve CC3 olmak zere e
ayrlmtr ve Tablo 3.1de aklama ve rnekler ile tanmlanmaktadr.
TABLO 3.1 YAPI NEM SINIFLARI
CC3
CC2
CC1
TA
nem
Snf
47
Kriter
Depremsellii dk blgelerde konumlanan ve snrl sneklie sahip birleimleri olan
yaplar ve bileenleri.
Statik benzeri ykler altnda tasarlanm yaplar ve bileenleri (rnein binalar, TS EN
13001 1 e gre S0 snfna ait krenlerin etkileri gz nne alnarak tasarlanan yaplar ve
ve bileenleri.
Depremsellii orta ve yksek blgelerde konumlanan ve sneklik dzeyi yksek
birleimlere sahip olan yaplar ve bileenleri.
TS EN 1993 e gre yorulma etkileri gz nne alnarak tasarlanan yaplar ve bileenleri.
(rnein S1 ile S9 snfna ait krenler, rzgar yklerinden dolay titreime maruz kalan
yaplar, insan topluluklarnn veya makinalarn oluturduu titreimlere maruz kalan
yaplar.)
SC1
SC2
AK
PC2
SL
PC1
Kriter
Yap uygulama snflar, yaplarn nem snflar iin Tablo 3.1, hizmet snflar iin Tablo
3.2 ve imalat snflar iin Tablo 3.3 esas alnarak Tablo 3.4 ile belirlenebilir.
TABLO 3.4 YAPI UYGULAMA SINIFLARI
3.2
CC1
TA
SC1
EXC1
EXC2
SC2
EXC2
EXC2
SC1
EXC2
EXC2
CC2
CC3
SC2
EXC3
EXC3
SC1
EXC3
EXC3
SC2
EXC3
EXC4
elik ve elik - betonarme kompozit yap sistemleri projelerinin hesap raporlar ve uygulama
projesi izimlerinin sunumunda uyulmas gereken minimum kurallar aadaki blmlerde
aklanmtr.
3.2.1 Proje Hesap Raporu
Proje hesap raporunun banda projeye ait Tasarm lkeleri verilir. Tasarm ilkeleri en az
aadaki bilgileri iermelidir.
(a) Yapnn tayc sistemini aklayan krokiler.
(b) Tasarmda kullanlan standart ve ynetmelikler ile dier ilgili dokman bilgileri.
(c) Tasarma esas olan yk bilgileri (dey sabit ykler, ilave ykler, at ykleri, ara
ykleri, scaklk deimesi etkileri, kar ve rzgar ykleri, toprak itkileri ve dier ykler).
48
(d) Deprem blgelerinde ina edilecek binalar iin deprem parametreleri (deprem tehlikesi
snf, etkin yer ivmesi katsays, yerel zemin snf, tasarm deprem spektrumu, bina nem
katsays, tayc sistem davran katsays vb.).
(e) Uygulanan tasarm yntemi (YDKT: yk ve dayanm katsaylar ile tasarm veya GKT:
gvenlik katsaylar ile tasarm) ve ilgili yk birleimleri.
(f) Malzeme ve bulon snflar ile karakteristik dayanmlar ve kaynak metali dayanm
bilgileri.
(g) Temel zemininin cinsi, zemin tama gc veya emniyet gerilmesi ve dier ilgili zemin
parametreleri.
Yap sisteminin analiz ve boyutlandrma hesaplar ile stabilite (kararllk) kontrollarnn
yannda, birleim ve ek detaylar ile bunlara ait hesaplar proje hesap raporu kapsamnda
ayrntl, ak ve izlenebilir olarak verilecektir.
3.2.2 Uygulama Projesi izimlerine likin Kurallar
AK
(1) at demesi ve kat demelerine ait, geometrik boyutlar ve kotlar ieren genel
konstrksiyon planlar.
SL
(5) Tm yapsal elemanlara (kiriler, kolonlar, aprazlar vs.) ait uygulama resimleri.
TA
(3) Deprem blgelerinde ina edilecek olan elik binalarn tm genel konstrksiyon
planlarnda, tasarmda gznne alnan deprem parametreleri (deprem tehlikesi snf,
etkin yer ivmesi katsays, yerel zemin snf, bina nem katsays, tayc sistem davran
katsays, vb.).
(4) Tm izimlerde, projede kullanlan profil ve elik levhalar ile birleim ve eklerde
kullanlan malzeme ve bulon snflar, bunlarn karakteristik dayanmlar ve kullanlacak
kaynak metali ile ilgili bilgiler.
(5) Bulonlu birleim ve ek detaylarnda, kullanlan bulon snf, bulon ve delik aplar,
rondela ve somun zellikleri ile bulonlara uygulanacak ngerme kuvvetleri.
(6) Kesme kuvveti etkisindeki bulonlu birleimlerde, di alm bulon gvdesinin kayma
(birleim) dzlemine gre konumunun belirtilmesi.
49
AK
malatn her aamasnda, yapsal elik elemanlara uygulanacak kesim, delik ama, ekil
verme (n ekildeitirme, erilik ve dzletirme), tama, depolama ve eleman tanmlama
(markalama) ilemleri TS EN 1090 2 Blm 6 da verilen kurallara uygun olarak
gerekletirilecektir.
SL
TA
Kaynaklama teknii, iilik, grnm ve kaynak kalitesi ile uygun olmayan ilerin
dzeltilmesinde kullanlacak yntemler, Blm 13.2 deki deiiklikler haricinde, TS EN 1090
2 Blm 7 ile uyumlu olacaktr.
Blm 14 de verilen boru ve kutu enkesitli elemanlarn birleimlerinin kaynaklar TS EN
1090-2 Ek E e gre uygulanacaktr.
Kaynak ilemi iin ilgili dokmanlarda zellikle belirtilmedike veya ngrlen bir kenar
hazrlna yer verilmedii srece, makas yardmyla veya sl ilemle kesilen levha veya
profil kenarlarnn ilenmesine veya dzenlenmesine gerek yoktur.
3.3.2 Bulonlu Yapm
retim ve montaj aamalarnda elik elemanlarn birleimlerinde kullanlacak bulonlara ve
perinlere ait uygulama koullar ve kalite kabul kriterleri TS EN 1090 2 Blm 8 de
belirtilen koullar ile uyumlu olacaktr.
Bulon deliklerinin st ste getirilmesi srasnda kullanlacak kamalarn delikleri bytmesi
veya metali ezmesine izin verilmeyecektir. Delikler arasnda byk bir uyumsuzluun
bulunmas halinde ilgili elemanlarn kullanlmasna izin verilmeyecektir.
Blm 13.3 teki deiiklikler haricinde, yksek dayanml bulonlarn kullanlmasnda TS EN
1090 2 Blm 8 de belirtilen koullara uyulacaktr.
50
AK
Ankraj ubuu delikleri TS EN 1090 2 Blm 6.6.3 ve Blm 11.2.3 te belirtilen kurallara
gre alacaktr.
3.3.6 Tahliye Delikleri
SL
Kutu ve boru enkesitli elemanlarn, gerek montaj gerekse hizmet aamas srasnda, iinde su
birikmesi sz konusu olmas halinde, eleman ular kapatlacak ve tabanda tahliye deliklerinin
oluturulmas salanacaktr.
3.3.7 malat Srasnda Boyama
TA
Temas yzeyleri hari olmak zere, fabrika imalatnn tamamlanmasndan sonra ulalamayan
yzeyler, montajdan nce temizlenerek boyanacaktr.
Bulonlarn ezilme etkili birleimlerinde temas yzeylerinin boyanmasna izin verilir.
Srtnme etkili birleimlerinde ise birleen yzeyler iin TS EN 1090 2 Blm 8 esaslar
uygulanacaktr.
lenmi yzeyler, montaj aamasndan nce karlabilen veya karlmasna gerek
duyulmayan bir zellie sahip korozyon nleyici bir kaplama malzemesiyle korunacaktr.
Tasarm belgelerinde baka bir ekilde belirtilmedike, kaynaklanan alandan itibaren 50mm
lik mesafe iindeki blge, dzgn kaynak uygulamasn engelleyecek veya kaynaklama
srasnda zararl gazlar retecek malzemelerden temizlenecektir.
3.4 MONTAJ
antiye koullarnn hazrlanmas, yapsal elik elemanlarn montaj ve antiyede yaplacak
dier iler TS EN 1090 2 Blm 9 da verilen kurallara uygun olarak yaplacaktr. Bu
kapsamda, TS EN 1090 2 Blm 6, 7, 8 ve 10 da verilen ilgili koullar da gznnde
bulundurulacaktr.
51
TA
SL
AK
Boyal yzeyler iin rtu ilemi, temizlik ve saha boya ilemi kabul edilen yerel uygulama
esaslarna uygun olarak tertip edilecektir. Bu dzenleme, szleme belgelerinde aka
belirtilecektir.
52
Genel
4.2
4.3
4.1 GENEL
AK
SL
TA
TA
SL
AK
54
Genel Esaslar
5.2
Tasarm Prensipleri
5.3
Ykler ve Yk Birleimleri
5.4
5.1
GENEL ESASLAR
AK
5.2
SL
TA
Dayanm snr durumu, yapnn kullanm mr boyunca, dayanm veya stabilite yetersizlii
nedeniyle blgesel veya tmsel gme oluumunu tanmlar. Buna karlk kullanlabilirlik
snr durumu, yapdan beklenen fonksiyonlar engelleyen ar yerdeitirmeler ve benzeri
zellikler cinsinden tanmlanr.
Dayanm snr durumu iin gvenlik, YDKT yaklamna gre Blm 5.2.2 de veya GKT
yaklamna gre Blm 5.2.3 te verilen koullarn uygulanmas ile salanacaktr.
Kullanlabilirlik snr durumu iin Blm 5.2.6 esas alnacaktr.
5.2.2 Yk ve Dayanm Katsaylar ile Tasarm (YDKT)
Yk ve Dayanm Katsaylar ile Tasarm (YDKT), tm yapsal elemanlar iin, tasarm
dayanm, Rn nin bu tasarm yntemi iin ngrlen ve Blm 5.3.1 de verilen YDKT yk
birleimleri altnda hesaplanan gerekli dayanm, Ru, deerine eit veya daha byk olmas
prensibine dayanmaktadr.
Buna gre, tasarm Denk.(5.1) de verilen koula uygun olarak gerekletirilecektir.
Ru Rn
(5.1)
Rn
: Karakteristik dayanm.
: Dayanm katsays.
Rn : Tasarm dayanm.
Karakteristik dayanm, Rn, ve dayanm katsays, , ilgili blmlerde (Blm 7 14 ve 16)
aklanmaktadr.
5.2.3 Gvenlik Katsaylar ile Tasarm (GKT)
Gvenlik Katsaylar ile Tasarm (GKT), tm yapsal elemanlar iin, gvenli dayanm, Rn/
nn bu tasarm yntemi iin ngrlen ve Blm 5.3.2 de verilen GKT yk birleimleri
altnda hesaplanan gerekli dayanm, Ra, deerine eit veya daha byk olmas prensibine
dayanmaktadr.
Buna gre, tasarm Denk.(5.2) de verilen koula uygun olarak gerekletirilecektir.
Ra
Rn
(5.2)
Rn
: Karakteristik dayanm.
: Gvenlik katsays.
AK
Ra
SL
TA
Yap sisteminin birleim detaylar Blm (13 ve 14) te verilen kurallara uygun olarak
tasarlanacaktr. Birleimlerin tasarmnda esas alnacak i kuvvetler ve ekildeitirmeler,
yapsal analizin varsaymlarna ve birleimden beklenen performans zelliklerine bal olarak
belirlenecektir.
Pratikte uygulanan birleimler, genel olarak, mafsall birleimler ve moment aktaran
birleimler olarak iki grupta toplanabilirler.
Mafsall birleimler eilme momentinin sfr veya sfra yakn olduu, buna karlk birleen
elemanlar arasnda greli dnme hareketine izin veren birleimlerdir. Bu birleimlerin dnme
kapasitesi, yapsal analiz ile hesaplanan gerekli dnme hareketi ile uyumlu olmaldr.
Moment aktaran birleimler tam rijit moment aktaran birleimler ve yar rijit (elastik) moment
aktaran birleimler olarak ikiye ayrlrlar. Bu birleimlerde eilme momentleri sfrdan farkl
deerler almakta, buna karlk birletirilen elemanlar arasndaki greli dnme hareketi
birleimin tam rijit veya yar rijit olmasna bal olarak sfr veya snrl olmaktadr.
56
AK
(b) Kiriin yeniden dalmn uygulanaca mesnete komu kiri aklnda basn balnn
yanal olarak desteklenmeyen uzunluu, Lb, Blm 9.13.5 te verilen koulu salamaldr.
(c) Kiri malzemesinin karakteristik akma gerilmesi 450 MPa deerini amamaldr.
(d) Kiriin moment aktaran mesnet birleimleri yar rijit (elastik) olmamaldr.
SL
(e) Kiri eksenel kuvveti, kaypsz enkesit alan, Ag ve karakteristik akma gerilmesi, Fy olmak
zere, yk ve dayanm katsaylar ile tasarm (YDKT) iin 0.15cFyAg veya gvenlik
katsaylar ile tasarm (GKT) iin 0.15FyAg/c snr deerlerini amamaldr. Burada,
c =0.90 veya c=1.67 alnacaktr.
5.2.8 Diyafram ve Yk Aktarma Elemanlarnn Tasarm
Diyaframlar ve yk aktarma elemanlar (diyafram dikmeleri), Blm 5.3 e gre belirlenen
yklerden oluan i kuvvetleri aktaracak ekilde detaylandrlarak, Blm (6 - 14) te verilen
kurallara uygun olarak tasarlanacaktr.
TA
Yapsal elik ve betonun kompozit olarak alt durumda, kompozit bileenler arasndaki
ankraj elemanlar Blm 12 de verilen kurallara uygun olarak tasarlanacaktr. Kolon ayaklar
ve ankraj ubuklar Blm 13 te verilen kurallara uygun olarak boyutlandrlacaktr.
5.2.10 Yapsal Btnlk in Tasarm
Yapsal btnlk iin aada verilen koullar salanacaktr.
Kolon ekleri, G + Q yk birleimi dikkate alnarak hesaplanan eksenel kuvvete eit veya daha
byk karakteristik ekme dayanma sahip olacaktr.
Kiri u birleimlerinin karakteristik eksenel ekme kuvveti dayanm en az, Blm 5.2.2 de
tanmlanan Yk ve Dayanm Katsaylar ile Tasarm (YDKT) yntemine gre belirlenen
gerekli kesme kuvveti dayanmnn 2/3 ne veya Blm 5.2.3 te tanmlanan Gvenlik
Katsaylar ile Tasarm (GKT) yntemine gre belirlenen gerekli kesme kuvveti dayanmna
eit olacaktr. Bu deer 50kN dan az olmayacaktr.
57
AK
SL
5.3
TA
Yap sistemlerinin tasarmnda esas alnan karakteristik yk deerleri, rzgar, kar ve deprem
etkileri hari, TS 498 e uygun olarak belirlenecektir. Kar ykleri iin TS EN 1991 1 3 te
ve rzgar ykleri iin TS EN 1991 1 4 te verilen koullar gznne alnacaktr. Deprem
etkisi, E nin ayrntl tanm iin yrrlkteki Trk Deprem Ynetmelii koullar esas
alnacaktr.
Rzgar yklerinin belirlenmesinde, rzgar hznn temel deeri, Vb,o, iin ilgili blgeye ait
meteorolojik veriler kullanlacaktr. Rzgar hznn temel deeri, Vb,o, rzgarn ynnden
bamsz olarak, ayr gibi az bitki rtsne ve aralarnda en az engel yksekliinin 20 kat
kadar mesafe bulunan engellere sahip ak krsal alanda, zemin seviyesinden 10 metre
yukardaki karakteristik 10 dakikalk ortalama rzgar hzdr.
Ancak, rzgar hznn temel deeri, Vb,o = 25 m/sn (90 km/sa) den ve binann ana tayc
sistemine, d cephe kaplamalarna ve rzgara maruz yapsal ve yapsal olmayan elemanlarna
gelen rzgar ykleri 0.5 kN/m2 den az olmayacaktr.
Gerekli dayanm belirlemek iin tasarm yklerine uygulanacak yk birleimleri, seilen
tasarm yntemine bal olarak, YDKT iin Blm 5.3.1 de ve GKT Blm 5.3.2 de
verilmitir.
Bu yk birleimlerinde yer alan ykler aada tanmlanmtr.
G : sabit yk
Q : hareketli yk
Qr : at hareketli yk
58
S : kar yk
R : yamur yk
W : rzgar yk
E : deprem etkisi
F : akkan madde basn yk
T : scaklk deimesi, mesnet kmesi etkileri
H : yatay zemin basnc, zemin suyu basnc veya yl madde basnc
5.3.1 Yk ve Dayanm Katsaylar (YDKT) ile Tasarm
Bu tasarm ynteminde gerekli dayanm, Ru, aadaki yk birleimleri ile belirlenecektir.
(1) 1.4G
(2) 1.2G + 1.6Q + 0.5(Qr veya S veya R)
(3) 1.2G + 1.6(Qr veya S veya R) + (Q veya 0.8W)
(5) 1.2G + 1.0E + 1.0Q + 0.2S
(6) 0.9G + 1.6W
(7) 0.9G + 1.0E
Not:
AK
SL
(a) F akkan madde basn yknn mevcut olmas halinde, (1) (4) sayl birleimlerde bu
yk G yknn katsays ile birleime girecektir.
(b) H yatay kuvvetinin mevcut olmas halinde, bu etki gerekli Ru dayanmn arttracak ynde
ise 1.6 katsays ile birleimlere girecektir. Bu etkinin gerekli dayanm azaltacak ynde
olmas halinde ise, ykn srekli olmas durumunda 0.9 katsays ile birleime girecek,
ykn srekli olmamas durumunda birleime dahil edilmeyecektir.
TA
(c) T scaklk deimesi ve/veya mesnet kmesi etkilerinin mevcut olmas halinde, bu
etkiler gerekli Ru dayanmn arttracak ynde ise 1.0 katsays ile birleimlere girecektir.
(d) Deprem etkisi, E ve ok ballk katsays, nun ayrntl tanm iin ilgili Trk Deprem
Ynetmeliine baknz.
5.3.2 Gvenlik Katsaylar (GKT) ile Tasarm
Bu tasarm ynteminde gerekli dayanm, Ra, aadaki yk birleimleri ile belirlenecektir.
(1)
(2)
G+Q
(3)
(4)
(5a) G + 1.0W
(5b) G + 0.7E
(6a) G + 0.75Q + 0.75(W) + 0.75(Qr veya S veya R)
(6b) G + 0.75Q + 0.75(0.7E) + 0.75(Qr veya S veya R)
59
(7)
0.6G + W
(8)
0.6G + 0.7E
Not:
(a) F akkan madde basn yknn mevcut olmas halinde, (1) (6) sayl birleimlerde bu
yk G yknn katsays ile birleime girecektir.
(b) H yatay kuvvetinin mevcut olmas halinde, bu etki gerekli Ra dayanmn arttracak ynde
ise 1.0 katsays ile birleime girecektir. Bu etkinin gerekli dayanm azaltacak ynde
olmas halinde ise, ykn srekli olmas durumunda 0.6 katsays ile birleime girecek,
ykn srekli olmamas durumunda birleime dahil edilmeyecektir.
(c) T scaklk deimesi ve/veya mesnet kmesi etkilerinin mevcut olmas halinde, bu
etkiler gerekli Ra dayanmn arttracak ynde ise 0.75 katsays ile birleimlere girecektir.
(d) Deprem etkisi, E ve ok ballk katsays, nun ayrntl tanm iin ilgili Trk Deprem
Ynetmeliine baknz.
5.4
AK
SL
Eksenel basn kuvveti etkisindeki enkesitler, yerel burkulma snr durumu dikkate
alndnda, narin ve narin olmayan enkesitler olarak ikiye ayrlrlar. Hi bir enkesit
parasnn genilik (ap) / kalnlk oran, nn Tablo 5.1A da verilen r snr deerini
amad (narin enkesit paras bulunmayan) enkesitler narin olmayan enkesit ve en az bir
enkesit parasnn genilik (ap) / kalnlk orannn r snr deerini at enkesitler ise narin
enkesit olarak snflandrlr.
TA
Eilme momenti etkisindeki enkesitler, yerel burkulma snr durumu dikkate alndnda,
kompakt, kompakt olmayan ve narin enkesitler olarak e ayrlrlar. Eilme momentinin
basn bileeni etkisindeki hi bir enkesit parasnn genilik (ap) / kalnlk oran, Tablo
5.1B de verilen p snr deerini amayan (kompakt enkesit paral) enkesitler kompakt olarak
snflandrlrlar. Basn bileeninin etkisindeki en az bir enkesit parasnn genilik (ap) /
kalnlk oran p snrn aan; fakat tm enkesit paralar iin r deeri almayan enkesitler
kompakt olmayan enkesitlerdir. Basn bileeninin etkisindeki en az bir enkesit parasnn
genilik (ap)/kalnlk oran, r deerini aan enkesitler ise narin enkesit olarak tanmlanr.
Tablo 5.1A ve Tablo 5.1B nin kullanlmasnda, rijitletirilmemi enkesit paralar ve
rijitletirilmi enkesit paralarnn tanm ve hangi boyutlarn genilik olarak alnaca
aada aklanmtr.
5.4.1.1 Rijitletirilmemi Enkesit Paralar
Basn kuvveti dorultusuna paralel bir kenar boyunca enkesitin dier bir paras ile
balanan, basn etkisindeki enkesit paralar rijitletirilmemi enkesit paralar olarak
tanmlanr. Bu paralarda, aadaki enkesit boyutlar genilik olarak alnacaktr.
(a) I ve T enkesitli elemanlarda yarm balk genilii.
(b) Korniyerlerde kol boyu, U- ve Z-profiller iin balk genilii.
(c) Levhalarda serbest kenar ile en yakn komu bulon veya kaynak sras arasndaki uzaklk.
(d) T-enkesitli elemanlarn gvdelerinde toplam gvde ykseklii.
60
AK
(d) Dikdrtgen kutu enkesitlerin balklarnda, balk levhasnn gvde levhalarna baland
erilik bitim noktalar arasndaki b genilii, gvdelerinde ise, gvde levhasnn balk
levhalarna baland erilik bitim noktalar arasndaki h ykseklii. Erilik
yaraplarnn bilinmemesi halinde, b ve h lleri kutu enkesitin ilgili dorultudaki d
boyutlarndan et kalnlnn kat karlarak belirlenir. Et kalnl olarak, aada
Blm 5.4.2 de tanmlanan tasarm et kalnl alnacaktr.
TA
SL
Balk kalnlklar deiken olan enkesitlerde ortalama kalnlk, baln serbest ucu ile gvde
levhasna birleen kenar arasndaki orta noktann kalnl olarak alnacaktr.
61
b/t
E
0.56
Fy
b/t
0.64
t
t
b/t
E
0.45
Fy
t b
h/tw
1.49
E
Fy
niform kalnlkl
dikdrtgen ve kare
kutu enkesitlerin
gvde ve balklar
b/t
1.40
E
Fy
Takviye levhalar
ve birleim aralar
arasnda kalan
diyafram levhalar
b/t
E
1.40
Fy
Tm dier
rijitletirilmi
enkesit paralar
b/t
1.49
E
Fy
Boru enkesitli
elemanlar
D/t
0.11
E
Fy
kc E
Fy
ift simetrili I- ve
U-profillerin
gvdeleri
E
Fy
0.75
T-profillerin
gvdeleri
d/t
Enkesit
SL
Hadde Iprofillerinin
balklar, bu
profillere balanan
levhalar, boluksuz
olarak srekli
birletirilen ift
korniyerlerin d
kollar, U- ve Tprofillerin balklar
Yapma I-profillerin
balklar, bu
profillere balanan
levhalar ve
korniyerlerin d
kollar
Tek korniyerlerin
kollar, birbirlerine
boluklu olarak
balanan ift
korniyerlerin kollar
ve tm
rijitletirilmemi
elemanlar
TA
Tanm
Genilik /
Kalnlk
Oran Snr
Deeri, r
AK
Durum
Genilik /
Kalnlk
Oran,
t
tw
tw
tw
t
b
b
t
b
t
D
t
62
11
b/t
E
0.38
Fy
0.54
b/t
13
b/t
14
T-enkesitli
elemanlarn gvdeleri
d/t
15
h/tw
0.91
E
Fy
1.00
0.84
E
Fy
3.76
E
Fy
0.38
E
Fy
Mp
0.09
0.54
My
TA
hc/tw
hc
hp
19
Kutu enkesitli
elemanlarn gvdeleri
h/t
2.42
E
Fy
20
Dairesel enkesitli
elemanlar
D/t
0.07
E
Fy
18
21
Yapma kutu
enkesitlerin balklar
E
Fy
1.12
b/t
E
1.12
Fy
b
t
E
Fy
E
Fy
1.03
E
Fy
5.70
E
Fy
tw
d
tw
h
h
hp
2
hc
2
TE
[c]
5.70
1.40
E
Fy
PTE
hp
2 PTE
hc
2
TE
tw
t
E
Fy
b/t
1.12
E
Fy
E
1.40
Fy
5.70
0.31
1.49
E
Fy
E
Fy
E
Fy
kE
0.95 c
FL
E
Fy
b/t
17
niform cidar
kalnlkl kutu
enkesitli elemanlarn
balklar
Takviye levhalar ve
birleim aralar
arasnda kalan
diyafram levhalar
b
t
E
1.00
Fy
[a] [b]
Tek korniyerlerin
kollar
16
Rijitletirilmi Enkesit Paras
b/t
E
0.38
Fy
12
Enkesit
b
SL
10
Tanm
Hadde I-profiller, Uprofiller ve Tenkesitli elemanlarn
balklar
Tek ve ift simetri
eksenli yapma Ienkesitli elemanlarn
balklar
AK
Durum
Genilik/
Kalnlk
Oran,
t
b
t
63
[a]
: kc 4
h tw ve 0.35 kc 0.76
[b]
: Narin gvdeli I-enkesitli elemanlar iin ve kompakt veya kompakt olmayan gvdeli, Wext / Wexc 0.7 olan,
yapma I-enkesitli elemanlarn kuvvetli eksenleri etrafnda eilme etkisinde olmas halinde, FL 0.7 Fy .
Kompakt veya kompakt olmayan gvdeli, Wext / Wexc < 0.7 olan, yapma I-enkesitli elemanlarn kuvvetli eksenleri
etrafnda eilme etkisinde olmas halinde ise, FL Fy Wext Wexc 0.5 Fy .
[c]
: My, en d lifin akmasna kar gelen eilme momenti, Mp, plastik eilme momenti.
E : Elastisite modl, (200000 MPa).
Fy : Karakteristik akma gerilmesi.
AK
(b) Net (kaypl) enkesit alan, An, elemann krlma izgisi zerinde yer alan bulon
deliklerinin veya konstrktif nedenlerden dolay oluan kesit kayplarnn karlmas ile elde
edilen net genilik ile kalnlnn arpm olarak tanmlanr.
SL
ekme ve kesme kuvveti etkisindeki elemanlarn krlma izgisi zerindeki net enkesit alan
hesabnda, delik alrken delik evresindeki elik malzemenin hasar grme olasl
gznne alnarak, karakteristik delik apndan (veya kesim geniliinden) 2mm daha byk
olarak alnan etkin delik ap, de, kullanlacaktr.
artmal veya artmal olmayan delikler iin, krlma izgisi boyunca net alan Denk.(5.3)
ile belirlenecektir.
An Ag det
s 2t
4g
(5.3)
TA
An
dh
de
: Kalnlk.
Dairesel ve oval delik kaynaklarnda, kaynak alan net enkesit alanna katlamaz.
TA
SL
AK
Delik iermeyen elemanlarn net enkesit alan, An, toplam enkesit alan, Ag ye eittir.
65
Genel Esaslar
6.2
6.3
6.4
6.5
AK
SL
TA
AK
SL
(d) YDKT ynteminde, ikinci mertebe hesab YDKT yk birleimi iin yaplacaktr. GKT
ynteminde ise, ikinci mertebe hesab GKT yk birleiminin 1.6 katna eit bir ykleme
iin yaplacak, ancak elde edilen sonular 1.6 katsaysna blnerek gerekli dayanm
bulunacaktr.
6.2.2 Geometrik n Kusurlarn Gznne Alnmas
Geometrik n kusurlarn yapsal stabiliteye etkileri Blm 6.2.2.1 de aklanaca ekilde
dorudan doruya modellenebildii gibi, Blm 6.2.2.2 de aklanaca ekilde fiktif
kuvvetler kullanarak da hesaba katlabilir.
TA
Ni 0.002Yi
AK
(6.1)
SL
Yi : YDKT veya GKT yk birleimleri ile belirlenen, (i) kat demesine etkiyen toplam
dey yk.
(b) Her kat dzeyindeki dm noktalarna, bu noktalara etkiyen dey yklerle orantl
olarak datlan fiktif ykler, yapsal stabilite asndan sistemde en elverisiz etkileri
oluturacak dorultu ve ynde uygulanacaktr.
TA
(c) Denk.(6.1) de yer alan 0.002 katsays, katlar arasnda 1/500 oranndaki bir geometrik n
kusura kar gelmektedir. Bu snr deeri amamak zere, daha farkl oranda geometrik n
kusurlarn gznne alnmas halinde bu katsay uygun ekilde deitirilecektir.
Not: Dey yklerin dey ereve, kolon ve perdeler tarafndan tand ok katl yap
sistemleri iin yukarda tanmlanan fiktif yk kavram genel olarak tm yap sistemleri
iin benzer ekilde uygulanabilir.
6.2.3 Azaltlm Rijitliklerin Gznne Alnmas
Genel analiz yntemi ile ikinci mertebe teorisine gre hesapta, dorusal olmayan
ekildeitirmelerin stabilite analizine etkisini yaklak olarak gznne almak zere, eleman
rijitlikleri aada akland ekilde azaltlacaktr.
(a) Tm yap elemanlarnn eilme, kayma ve eksenel rijitlikleri 0.80 katsays ile arplarak
azaltlacaktr.
(b) Eilme rijitliklerinin yapsal stabilite zerinde etkili olduu tm elemanlarda, eksenel
kuvvet dzeyine bal olarak, eilme rijitlikleri ayrca bir b katsays ile arplacaktr.
Bu katsay
(1) Pr / Py 0.5 iin
b 1.0
(6.2)
68
b 4( Pr / Py ) 1 ( Pr / Py )
(6.3)
AK
6.3
Genel analiz yntemi, snrlama olmakszn, tm elik yap sistemlerinin stabilite tasarmna
uygulanabilmektedir.
6.3.2 Gerekli Dayanmn Hesab
SL
Bu yntem ile gerekli dayanmn hesab, esaslar Blm 6.2.1 de aklanan ikinci mertebe
hesab uygulanarak elde edilir. Sistem hesabnda, geometrik n kusurlar temsil eden fiktif
ykler Blm 6.2.2 de, rijitlik azaltlmas ise Blm 6.2.3 te belirtildii ekilde hesaba
katlacaktr.
6.3.3 Stabilite Kontrolleri
TA
Geometri deiimlerinin denge denklemlerine etkilerinin dorudan analiz yntemi ile hesaba
katld yap sistemlerinin eleman ve birleimlerinin stabilite kontrollerinde, ayrca bir nlem
alnmakszn, Blm 7 14 te verilen kurallar uygulanr. Elemanlarn burkulma boyu
katsaylar, daha kk bir deer kullanlmas geerli bir yaklamla kantlanmad srece,
K = 1.0 olarak alnacaktr.
Elemanlarn burkulma boylarn kltmek amacyla oluturulan stabilite balantlar
destekledikleri tm elemanlar iin uygulandklar noktalarn hareketlerini nleyecek dzeyde,
Blm 16 da verilen kurallara gre belirlenen yeterli dayanm ve rijitlie sahip olmaldr.
6.4
69
(b) Tm katlarda, YDKT yk birleimlerinden veya GKT yk birleimlerinin 1.6 katna eit
yklemelerden oluan ikinci mertebe greli kat telemelerinin birinci mertebe greli kat
telemelerine oran olan B2 katsays (Bkz. Blm 6.5.2.2) 1.5 deerine eit veya daha
kk olmaldr.
6.4.2 Gerekli Dayanmn Hesab
Bu yntem ile gerekli dayanmn hesab, Blm 6.2.3 te belirtilen rijitlik azaltlmas
gznne alnmakszn, esaslar Blm 6.2.1 de aklanan ikinci mertebe hesab uygulanarak
elde edilir. Sistem hesabnda, geometrik n kusurlarn fiktif yklerle temsil edilmesi halinde,
bu ykler Blm 6.2.2.2 deki esaslara uygun olarak sadece dey ykleri ieren yk
birleimlerinde hesaba katlacaktr.
6.4.3 Stabilite Kontrolleri
Geometri deiimlerinin denge denklemlerine etkilerinin burkulma boyu yntemi ile hesaba
katld yap sistemlerinin eleman ve birleimlerinin stabilite kontrolleri Blm 7-14 te
verilen ilgili kurallara gre yaplr.
Basn etkisindeki elemanlarn stabilite kontrollerinde burkulma boyu katsays, K, aada
akland ekilde belirlenir.
AK
(a) aprazl ereve sistemler, perdeli sistemler ve yatay yklerin tanmasnn kolonlarn
eilme rijitliklerinden bamsz olduu benzeri sistemlerde burkulma boyu katsays, daha
kk bir deer kullanlmas geerli bir yaklamla kantlanmad srece, K=1.0 olarak
alnr. Stabilite balantlar Blm 16 da verilen kurallara gre belirlenen yeterli dayanm
ve rijitlie sahip olacaktr.
SL
TA
( Ec I c / Lc )
( Eg Ig / Lg )
(6.4)
: Kolon boyu.
: Kiri boyu.
(1) Yanal yerdeitirmesi nlenmi (dm noktalar sabit) moment aktaran ereveler ve
benzeri sistemlerde burkulma boyu katsays, K, kolonun st ve alt ularnda Denk. (6.4)
ile belirlenen GA ve GB byklklerine bal olarak, Denk. (6.5) ile veya ekil 6.1 de
verilen nomogramdan yararlanarak hesaplanabilir.
(6.5)
70
AK
SL
TA
(6.6)
71
AK
6.5
SL
TA
Bu yaklam dey yklerin dey ereveler, kolonlar ve perdeler tarafndan tand yap
sistemleri iin uygulanabilir.
6.5.2 Hesap Esaslar
Sistem elemanlarnn ikinci mertebe etkilerini ieren gerekli eilme momenti dayanm, Mr, ve
eksenel kuvvet dayanm, Pr, srasyla Denk.(6.7) ve Denk.(6.8) ile hesaplanacaktr.
M r B1M nt B2 M1t
(6.7)
Pr Pnt B2 P1t
(6.8)
B2
: Yatay telenmesi nlenmemi sistem genelindeki (P-) etkilerini gznne alan bir
arttrma katsaysdr. Bu katsay, yap sisteminin her kat iin, her iki yatay
yerdeitirme dorultusunda Blm 6.5.2.2 de akland ekilde hesaplanr.
Mr
: YDKT veya GKT yk birleimleri iin, ikinci mertebe etkileri ieren gerekli eilme
momenti dayanm.
Pr
: YDKT veya GKT yk birleimleri iin, ikinci mertebe etkileri ieren gerekli eksenel
kuvvet dayanm.
Mnt
Pnt
M1t
P1t
AK
Eilme momenti ve eksenel basn kuvveti etkisindeki elemanlar iin, elemann her iki eilme
dorultusunda uygulanacak B1 arttrma katsays Denk.(6.9) ile hesaplanacaktr.
B1
Cm
1
1 Pr / Pel
SL
(6.9)
TA
Cm 0.6 0.4(M1 / M 2 )
(6.10)
Pel
2 EI *
(K1L)2
(6.11)
: Genel analiz yntemi ile tasarmda, Blm 6.2.3 e gre hesaplanan azaltlm rijitlik.
Burkulma boyu yntemi ile tasarmda ise EI* = EI olarak alnacaktr.
: Eleman boyu.
B2
1
Pkat
(6.12)
Pe,kat
AK
Pkat : YDKT veya GKT yk birleimleri iin, sz konusu katn tm dey tayc
elemanlarna (yatay yk tayc sistemin dnda olan elemanlar da dahil) etkiyen
toplam dey yk.
Pe,kat RM
SL
HL
H
(6.13)
TA
(6.14)
: Kat ykseklii.
Pmf
: Gznne alnan dorultuda, seilen yatay ykler altnda, sistem rijitlii kullanlarak,
hesaplanan birinci mertebe greli kat telemesi.
74
Genel Esaslar
7.2
7.3
AK
ekme kuvveti etkisindeki elemanlarda stabilite bir tasarm kriteri olmamasna karn, bu tr
elemanlarda narinlik oran (L/i) 300 den kk olmaldr. Ancak, bu snr elik kablolar ve
miller iin geerli deildir.
ekme etkisi altndaki elemanlarn bu blmde tanmlanacak olas gme snr durumlar
iin, kaypsz enkesit alan, Ag, ve net (kaypl) enkesit alan, An, Blm 5.4.3 de verilen ilgili
kurallar esas alnarak belirlenecektir.
SL
Ae UAn
(7.1)
TA
Burada, gerilme dzensizlii etki katsays, U, ekme elemanlarnn tipik bulonlu ve kaynakl
birleimleri iin, Tablo 7.1 de verilmektedir.
75
Gerilme dzensizlii
etki katsays, U
U=1.0
rnek
x
x
I, U ve T- enkesitli ekme
elemanlarnn tm enkesit
paralaryla balanmamas
durumu
U 1
x
l
x
x
AK
3l
1 x
3l b l
2
l 1 .3 D U 1 .0
D l 1 .3 D
T
l2
U 1 x /l
l H U 1 x /l
B 2 2 BH
x
4( B H )
l H U 1 x /l
B2
x
4( B H )
x D /
H
Birleim
levhasna
balanan
kutu
enkesitli
profiller
U=1.0
SL
4[a]
TA
76
I ve I
enkesitli
profiller[b]
Balklarn kuvvet
dorultusunda bir
srada 3 veya daha
fazla bulonla
baland birleim
Gvdenin kuvvet
dorultusunda bir
srada 4 veya daha
fazla bulonla
baland birleim
b / d 2 / 3 U 0.90
b / d 2 / 3 U 0.85
U 0.70
AK
Kuvvet
dorultusunda bir
srada 4 veya daha
U 0.80
fazla bulon
bulunan birleim
Tek ve
8
ift
Kuvvet
korniyer[b] dorultusunda bir
srada 2 veya 3
U 0.60
bulon bulunan
birleim
x : Birleim etki alan arlk merkezinin birleim dzlemine dik uzakl (dmerkezlik etkisi)
l : Yk dorultusundaki etkin birleim uzunluu (bulonlu birleimlerde en uzun bulon srasndaki en d
bulon merkezleri arasndaki uzunluk)
l1 l2
[a]
:l
[b]
: Bulonlu ekme elemanlarnn n boyutlandrlmas aamasnda, gerilme dzensizlii etki katsays iin
Tablo 7.1 de verilen ortalama deerler kullanlabilir. Birleimin tasarmndan sonra, Tablo 7.1 de verilen
ifadeler ile hesaplanan daha byk U deerlerinin kullanlmasna izin verilmektedir.
SL
TA
Tasarm ekme kuvveti dayanm, tTn , (YDKT) veya gvenli ekme kuvveti dayanm, Tn/t,
(GKT), eksenel ekme kuvveti etkisindeki elemann, akma snr durumu, krlma snr durumu
ve blok krlma snr durumlarna gre hesaplanacak dayanmlarn en k olarak
alnacaktr.
ekme elemanlarnn u birleimlerinin tasarmnda blok krlma snr durumu Blm 13.4.3
te verilmektedir.
7.2.1 Akma Snr Durumu
ekme elemanlarnda akma snr durumu iin karakteristik ekme kuvveti dayanm, Tn,
kaypsz enkesit alan kullanlarak Denk.(7.2) ile hesaplanacaktr.
Tn Fy Ag
(7.2)
Tasarm ekme kuvveti dayanm, tTn, (YDKT) veya elemannn gvenli ekme kuvveti
dayanm, Tn/t, (GKT),
t = 0.90 (YDKT)
veya
t = 1.67 (GKT)
alnarak belirlenecektir.
77
Tn Fu Ae
(7.3)
Tasarm ekme kuvveti dayanm, tTn, (YDKT) veya gvenli ekme kuvveti dayanm, Tn/t,
(GKT),
t = 0.75 (YDKT)
veya
t = 2.00 (GKT)
alnarak belirlenecektir.
Buradaki terimler aada aklanmtr.
Ae : Etkin net enkesit alan.
Ag : Kaypsz enkesit alan.
Fy : Karakteristik akma gerilmesi.
Fu : Karakteristik ekme dayanm.
AK
Aadaki uygulama koullar gznne alnarak, ekme kuvveti aktaran elemanlarn iki veya
daha ok sayda profil ve/veya levhann birleiminden olumasna izin verilir.
SL
TA
(1) Ba levhalarnn ubuk boyunca uzunluu, Ltp, ba levhasn paralara balayan birleim
aralarnn eksen izgileri arasndaki uzakln 2/3 nden kk ( Ltp 2 3 Wtp )
olacaktr.
(2) Ba levhalarnn kalnl, ttp, ba levhasn paralara balayan birleim aralarnn eksen
izgileri arasndaki uzakln 1/50 sinden byk ( t tp Wtp / 50 ) olacaktr.
(3) Ba levhalarndaki bulonlarn veya belirli aralklarla dzenlenen sreksiz kaynaklarn
arasndaki uzaklk 150 mm den kk ( s 150mm ) olacaktr.
Buradaki terimler aada aklanmtr.
Ltp
tp
: Ba levhas kalnl.
Wtp
78
Genel Esaslar
8.2
8.3
8.4
8.5
AK
Basn elemanlarnn, Blm 6 veya Blm 16 ya gre belirlenen burkulma boyu (Lc = KL)
kullanlarak hesaplanan narinlik oran, Lc/i 200 olacaktr.
SL
TA
Karakteristik eksenel basn kuvveti dayanm, Pn, eksenel basn etkisindeki elemann
enkesit asal eksenlerinden herhangi biri etrafnda eilmeli burkulma, burulmal burkulma
ve/veya eilmeli burulmal burkulma snr durumlarna gre hesaplanacak dayanmlarn en
k olarak alnacaktr.
Tasarm basn kuvveti dayanm, cPn, (YDKT) veya gvenli basn kuvveti dayanm, Pn/c,
(GKT) tm basn elemanlarnda,
c = 0.90 (YDKT)
veya
c = 1.67 (GKT)
Tablo 5.1A ya gre eksenel basn kuvveti altndaki narin olmayan enkesitli (narin enkesit
paras iermeyen elemanlardan oluan) elemanlarn karakteristik eksenel basn kuvveti
dayanm, Pn, Denk.(8.1) ile hesaplanacaktr.
Pn Fcr Ag
(8.1)
Burada, kritik burkulma gerilmesi, Fcr, Denk.(8.2) veya Denk.(8.3) ile elde edilecektir.
79
Lc
E
4.71
i
Fy
(veya
Fy
Fe
2.25 ) iin
Fy
Fcr 0.658 Fe Fy
Lc
E
4.71
i
Fy
(veya
Fy
Fe
(8.2)
2.25 ) iin
Fcr 0.877 Fe
(8.3)
AK
Fe
SL
Lc
i
(8.4)
TA
GJ
2
Lcz
I x I y
(8.5)
80
(b) Simetri ekseni y-ekseni olmak zere, y-ekseni etrafnda burkulmann, elemann eilmesi
ve boyuna ekseni etrafnda dnmesiyle olutuu eilmeli-burulmal burkulma snr
durumunda (ift korniyerler, T-enkesitler, U-profiller ve eit kollu tek korniyer gibi tek
simetri eksenine sahip enkesitlerden oluan basn elemanlarnn simetri eksenleri
etrafnda burkulmas) elastik burkulma gerilmesi, Fe, Denk.(8.6) ile hesaplanacaktr.
F Fez
Fe ey
2H
4 Fey Fez H
1 1
2
Fey Fez
(8.6)
Tek simetri eksenine sahip enkesitlerde simetri eksenine dik olan x-ekseni etrafnda
burkulmada ise, karakteristik basn kuvveti dayanm eilmeli burkulma snr durumu esas
alnarak Blm 8.2.1 e gre belirlenecektir.
Simetri ekseni x-ekseni olduunda (U-profiller), Denk.(8.6) da Fey terimi Fex olarak
deitirilecektir.
(c) Simetri ekseni bulunmayan enkesitlerde (farkl kollu tek korniyer enkesitli basn
elemanlar) eilmeli burulmal burkulma snr durumunda Denk.(8.7) nin zmnden
elde edilecek en kk Fe deeri, elastik burkulma gerilmesi, Fe, olarak alnacaktr.
2
AK
x
y
Fe Fex Fe Fey Fe Fez F Fe Fey o Fe2 Fe Fex o 0
io
io
2
e
Fey
Lcx
ix
(8.8)
TA
Fey
Fez
2 E
SL
Fex
(8.7)
Lcy
iy
(8.9)
GJ
L 2
Ai 2
cz
go
H 1
xo2 yo2
io
Ag
Kx
(8.10)
(8.11)
81
Ky
Kz
: Burulmal burkulma durumunda burkulma boyu katsays. Gvenli tarafta kalan bir
yaklamla, Kz =1.0 olarak alnabilir.
Lcx
Lcy
Lcz
: z-ekseni (boyuna eksen) etrafnda burkulma durumunda burkulma boyu (=Kz Lz).
: Burkulma katsays.
: Atalet yarap.
: Burulma sabiti.
io
ix
iy
Cw
: arplma sabiti.
Ag
SL
Fe
Ix Iy
(8.12)
AK
io xo2 yo2
arplma sabiti, Cw, ift simetri eksenli I-enkesitlerde, ho balklarn arlk merkezleri
arasndaki uzaklk olmak zere, Denk.(8.13) ile hesaplanabilir.
Cw
I y ho2
4
(8.13)
TA
T-enkesitler ve ift korniyerlerde, Denk.(8.10) da yer alan arplma sabiti, Cw, terkedilerek,
Fez, Denk.(8.14) ile hesaplanabilir.
Fez
8.3
GJ
Ag io
(8.14)
Kol uzunluunun kalnlna oran, b/t 20 olan tek korniyerden oluan basn elemanlarnda,
karakteristik basn kuvveti dayanm, Pn, eilmeli burkulma snr durumu esas alnarak
Blm 8.2.1 veya Blm 8.5 e gre belirlenecektir.
Kol uzunluunun kalnlna oran, b/t > 20 olan tek korniyerden oluan basn elemanlarnda,
karakteristik basn kuvveti dayanm, Pn, eilmeli burulmal burkulma veya eilmeli
burkulma snr durumlar esas alnarak srasyla, Blm 8.2.2 veya Blm 8.5 e gre
hesaplanan deerlerin en k olarak alnacaktr.
Aada verilen koullar salayan, tek korniyerden oluan basn elemanlarnda,
dmerkezlik etkisinin ihmal edilmesine ve (1) veya (2) de tanmlanan etkin narinlik oranlar
(Lc / i) kullanlarak eksenel basn kuvveti dayanmnn hesaplanmasna izin verilmektedir.
82
iin
Lc
L
72 0.75
i
ia
(8.15)
(ii)
L
80
ia
iin
Lc
L
32 1.25
i
ia
(8.16)
AK
(i)
Ksa kollar ile balanan farkl kollu korniyerlerde, Denk.(8.15) veya Denk.(8.16) ile
SL
2
hesaplanan etkin narinlik oran, 4 (bl / bs ) 1 ile elde edilen deer kadar arttrlacaktr.
Ancak, bu narinlik oran korniyerin zayf asal ekseni etrafndaki narinliinin 0.95 katndan
kk olamaz (Lc/i 0.95L / iz).
(i)
(ii)
TA
(2) Eit kollu korniyerlerin veya uzun kollar vastasyla balanan farkl kollu korniyerlerin
uzay kafes sistemin rg eleman olarak kullanlmalar halinde, komu rg elemanyla
birlikte dm noktas levhasnn veya balk elemannn ayn yzne (tarafna)
balanyorsa etkin narinlik oranlar Denk.(8.18) veya Denk.(8.19) da tanmlanmaktadr.
L
75
ia
L
75
ia
iin
Lc
L
60 0.8
i
ia
(8.18)
iin
Lc
L
45
i
ia
(8.19)
Kol uzunluklarnn oran 1.7 den az olan ve ksa kollar ile balanan korniyerlerde,
Denk.(8.18) ve Denk.(8.19) ile hesaplanan narinlik oran,
6 (bl / bs )2 1
kadar
arttrlacaktr.
Ancak, bu narinlik oran korniyerin zayf asal ekseni etrafndaki, narinliinin 0.82 katndan
kk olamaz (Lc/i 0.82L / iz).
Buradaki terimler aada aklanmtr.
L
bs
ia
iz
8.4
Bu blm birbiriyle temasta olan veya belirli bir aralkla konumlandrlan profillerin ve/veya
levhalarn, birbirine aadaki koullar salayan balant elemanlar (ba levhalar ve/veya
kafes rg elemanlar) ile birletirildii ok paral basn elemanlarn kapsamaktadr.
ok paral basn elemanlarnda, kayma ekildeitirmelerinin karakteristik basn kuvveti
dayanmna etkisi gznne alnacaktr. Bu etki deitirilmi narinlik oran, (Lc / i)m, ile
hesaba katlacaktr. Bu durumda, elemannn karakteristik basn kuvveti dayanm, (Lc/i)
narinlik oran yerine, aada tanmlanan deitirilmi narinlik oran kullanlarak, Blm
8.2.1, Blm 8.2.2 veya Blm 8.5 de verilen esaslara gre belirlenecektir. Ba levhas ve
kafes rg elemanlarnn birleim aralarnn zelliklerine bal olarak, deitirilmi narinlik
oranlar aada tanmlanmaktadr.
Lc
Lc a
i m
i o ii
AK
(b) Kaynakl birleimler ve bulonlarn A, B veya C snf yzey hazrl ile kontroll
skld birleimler.
a
40
ii
iin
Lc
Lc
i i
m o
iin
Lc
Lc Ki a
i m
i o ii
SL
a
40
ii
(8.21a)
2
(8.21b)
TA
ii
Ki
84
Smaks = 4d
s/2
s/2
s min =1.5b
s/2
s/2
(b)
AK
(a)
S maks = 0.75tF/Fy
(c)
SL
Smax
s1 b/2
s2 b
y1
s1 b
y1
s2
TA
s =1.12tF/Fy
b
y1
b
y1
(e)
(d)
85
a 3 Lc
ii 4 i maks
(8.22)
AK
(c) Tm paralar birbiriyle temas halinde olan ok paral basn elemanlarnn taban
levhasna birletii u blgelerde, tm paralar birbirine bulonlu veya kaynakl birleim
ile balanmaldr. Bulonlu birleimde, paralar birbirine, ubuk ekseni dorultusunda
eleman geniliinin 1.5 katna eit uzunlukta ve bulon aral bulon apnn 4 katn
amayacak ekilde balanacaktr. Kaynakl birleimde ise, basn elemannn paralarn
birbirine balayan kaynak uzunluu eleman geniliinden az olmayacaktr, (ekil 8.1a).
Basn elemannn uzunluu boyunca, balant elemanlarnda kullanlacak sreksiz
kaynaklarn veya bulonlarn boyuna dorultudaki aral, gerekli dayanm salayacak
ekilde belirlenecektir.
SL
(d) Tm paralar birbiriyle temas halinde olan ve paralar srekli birletirilen basn
elemanlarnda, bulonlarn basn eleman boyunca aral iin snrlar Blm 13.3.8 de
verilen maksimum aralklar amayacaktr.
TA
86
(f) Kafes rg sistemi elemanlar levha, korniyer, U-profil veya dier enkesitler ile
oluturulabilir. Basn eleman enkesitini oluturan herbir parann rg elemanlarnn
birleim noktalar arasnda kalan blmnn narinlii, basn elemannn maksimum
narinliinin 3/4 n amayacaktr. rg elemanlarnn eleman boyuna ekseni ile yapt
a, , tek diyagonal rg eleman ile oluturulan kafes sistemlerde 60 den, apraz rg
eleman ile oluturulan kafes sistemlerde ise 45 den az olmayacak ekilde
dzenlenmelidir. Bu dzenlemede, L, apraz rg elemann basn elemann oluturan
paralara balant noktalar arasndaki uzaklk olmak zere, tek diyagonal rg
elemanlarnn narinlii L/i<140; apraz rg elemanlarnn narinlii ise 0.7L/i< 200
olmaldr. apraz rg elemanlar kesiim noktalarnda birbirine balanmaldr.
Balklar birletiren birleim aralarnn eksenleri arasndaki enine uzaklk 380mm yi
atnda, kafes rg sistemini oluturan elemanlar, korniyerlerden tekil edilmeli veya
apraz rg kullanlmas tercih edilmelidir.
(g) Kafes rg elemanlar ve birleim elemanlar, cPn (YDKT) veya Pn/c (GKT) olmak
zere, basn elemannn mevcut eksenel kuvvet dayanmnn %2si ile hesaplanan,
basn eleman eksenine dik kesme kuvveti etkisinde boyutlandrlacaktr.
SL
8.5
AK
(h) Basn elemannn paralarnn birbirine sadece ba levhalar ile birletirildii durumda,
ba levhalar rijit bir ereve oluturacak ekilde balanmaldr, (ekil 8.1e). Ba
levhalar, basn elemannn uzunluu boyunca iki tarafta ayn hizaya gelecek ekilde, en
az te bir noktalarnda ve ayrca u noktalarda tekil edilecektir. Ba levhalar ve
birleim elemanlar, cPn (YDKT) veya Pn/c (GKT) olmak zere, basn elemannn
mevcut eksenel kuvvet dayanmnn %2 si ile hesaplanan, basn eleman eksenine dik
kesme kuvveti ve eilme momenti etkisinde boyutlandrlacaktr.
Eksenel basn kuvveti altnda, Tablo 5.1A ya gre narin enkesit paralarna sahip basn
elemanlarnda karakteristik basn kuvveti dayanm, Pn, aada verilen esaslar dorultusunda
Denk.8.23 ile belirlenecektir.
(8.23)
TA
Pn Fcr Ae
: Etkin alan.
Fcr
Eksenel basn kuvveti etkisindeki elemann, asal eksenlerinden herhangi biri etrafnda
eilmeli burkulma snr durumu, burulmal burkulma snr durumu ve eilmeli-burulmal
burkulma snr durumlarnda, kritik burkulma gerilmesi, Fcr, Blm 8.2.1 veya Blm 8.2.2
de verilen esaslar ile belirlenecektir. Tek korniyer enkesitlerde, kritik burkulma gerilmesi, Fcr,
Blm 8.2.1 ile sadece eilmeli burkulma snr durumu iin hesaplanacaktr.
Etkin alan, Ae, her bir narin enkesit paras iin (b-be)t alnarak kaypsz alanda yaplan
azaltma ile belirlenecektir.
8.5.1 Narin Enkesit Paralarnda Etkin Genilik
Narin enkesit paralarnda etkin genilik, be, (T-enkesitler iin de; gvde elemanlar iin he)
aada tanmlanmaktadr.
87
Fy
Fcr
Fy
Fcr
iin
be b
(8.24a)
iin
F F
be b 1 c1 el el
Fcr Fcr
(8.24b)
: Tablo 5.1A da verilen enkesit paras genilik / kalnlk oran snr deeri.
Fy
Fel
Fy
(8.25)
AK
Fel c2 r
c1
0.18
0.20
0.22
c2
1.31
1.38
1.49
SL
Eksenel basn kuvveti etkisindeki narin enkesitli boru enkesitlerde, etkin alan, Ae, aada
tanmlanmaktadr.
D
E
0.11
t
Fy
(b) 0.11
iin
TA
(a)
E D
E
0.45
Fy t
Fy
iin
Ae Ag
(8.26a)
0.038E 2
Ae
A
Fy ( D / t ) 3 g
(8.26b)
88
9.2
Kuvvetli Eksenleri Etrafnda Eilme Etkisindeki Kompakt ift Simetri Eksenli IEnkesitli ve U- Enkesitli Elemanlar
9.3
9.4
9.5
Kuvvetli Eksenleri Etrafnda Eilme Etkisindeki ift ve Tek Simetri Eksenli Narin
Gvdeli I-Enkesitli Elemanlar
9.6
9.7
9.8
9.9
AK
9.1
SL
TA
Eilme elemannn karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, olas her bir gme snr
durumu iin belirlenecek dayanmlarn en k olarak alnacaktr. Burada, tm eilme
elemanlar iin,
t = 0.90 (YDKT)
veya
t = 1.67 (GKT)
alnarak, eilme elemannn tasarm eilme momenti dayanm, bMn , (YDKT) veya gvenli
eilme momenti dayanm, Mn/b, (GKT) aadaki koullar esas alnarak belirlenecektir.
(a) Bu blmde verilen kurallar, elemann asal eksenlerine paralel dzlemlerden birinde yk
etkisinde olmas ve boyuna eksenleri etrafnda burulmasnn mesnetlerde ve yk etkime
noktalarnda nlendii varsaymna dayanmaktadr.
(b) Eleman enkesit paralarnn eilme etkisi altnda kompakt, kompakt olmayan veya narin
olarak snflandrlmas Tablo 5.1B de verilen enkesit koullarna gre yaplacaktr.
(c) Yanal burulmal burkulma snr durumunda, yanal stabilite balants ile desteklenen
noktalar arasndaki uzunluk boyunca, eilme momenti yaylnn olumlu katks
Denk.(9.1) ile tanmlanan moment dzeltme katsays, Cb, ile hesaba katlabilir.
89
Cb
12.5M maks
2.5M maks 3M A 4 M B 3M C
(9.1)
Denk.(9.1) ift simetri eksenine sahip, tm elemanlar ve tek simetri eksenine sahip tek
erilikli eilme etkisinde olan elemanlar iin kullanlabilir. ift erilikli eilme
etkisindeki tek simetri eksenli elemanlar iin, Cb deeri analizle belirlenmelidir. Ancak,
tm ykleme durumlar iin gvenli tarafta kalan bir yaklamla, Cb=1.0 alnabilir.
(d) ift erilikli eilme etkisindeki tek simetri eksenli elemanlarda yanal burulmal burkulma
snr durumu eleman enkesitinin her iki balnda da gznne alnacaktr.
(e) Konsol kirilerde Denk.(9.1) ile tanmlanan Cb ifadeleri geerli deildir ve Cb=1.0
alnacaktr.
Buradaki terimler aada aklanmtr.
Mmaks : Yanal stabilite balants ile desteklenen noktalar arasndaki kiri uzunluu boyunca en
byk eilme momentinin mutlak deeri.
: Yanal stabilite balants ile desteklenen noktalar arasndaki kiri uzunluunun
noktasndaki eilme momentinin mutlak deeri.
MB
MC
9.2
SL
AK
MA
TA
Kuvvetli asal eksenleri etrafnda eilme etkisindeki, Tablo 5.1B e gre, gvde ve balk
paralar kompakt snfnda olan ift simetri eksenli I-enkesitleri ile U-enkesitli elemanlarn
karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, aada verilen snr durumlar iin hesaplanan
deerlerin k olarak alnacaktr.
9.2.1 Akma Snr Durumu
Akma snr durumu iin karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, Denk.(9.2) ile
hesaplanacaktr.
M n M p FyWpx
(9.2)
Mp
Fy
90
Mn
Denk. (9.3)
M p=F yW px
M y=0.7F yW ex
Denk. (9.4)
Cb>1.0 iin M n
C b=1.0 iin M n
Lp
Lr
Lb
AK
ekil 9.1 Basn balnn yanal olarak desteklenmeyen uzunluuna bal olarak
karakteristik eilme momenti dayanm
(a) Lb Lp ise bu snr durumun gznne alnmasna gerek yoktur.
(b) Lp < Lb Lr olmas durumunda karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, Denk.(9.3)
ile hesaplanacaktr.
SL
L Lp
M n Cb M p ( M p 0.7 FyWex ) b
L L
p
r
M p
(9.3)
(c) Lb > Lr olmas durumunda karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, Denk.(9.4) ile
belirlenecektir.
M n FcrWex M p
TA
(9.4)
Cb 2 E
Lb
its
(9.5)
Lp 1.76iy
E
Fy
E
Lr 1.95 its
0.7 Fy
(9.6a)
2
Jc
0.7 Fy
Jc
6.76
Wex ho
E
Wex ho
(9.6b)
c =1.0
(9.7a)
(ii) U-enkesitlerde:
ho
2
Iy
(9.7b)
Cw
its2
I y Cw
(9.8a)
Wex
ift simetri eksenli I-enkesitlerde, gvenli tarafta kalnarak, etkin atalet yarap, its, iin
enkesit basn bal ve gvdesinin (1/6) s ile tanmlanan parasnn dey simetri eksenine
gre Denk.(9.8b) ile hesaplanan atalet yarap kullanlabilir.
bf
(9.8b)
1 htw
12 1
6 bf tf
AK
its
Mn
Mp
Fy
SL
Cb
Lb
Lp
Lr
iy
its
: Burulma sabiti.
Cw
: arplma sabiti.
ho
9.3
TA
Kuvvetli asal eksenleri etrafnda eilme etkisindeki, Tablo 5.1B ye gre, enkesitin gvde
paras kompakt ve balk paralar kompakt olmayan veya narin snfnda olan ift simetri
eksenli I-enkesitli elemanlarn karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, aada verilen
snr durumlar iin hesaplanan deerlerin k olarak alnacaktr.
92
f pf
M n M p M p 0.7 FyWex
rf pf
(9.9)
(b) I-enkesitin gvde parasnn kompakt koulunu salamas ve balk paralarnn narin
olmas durumunda, karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, Denk.(9.10) ile
belirlenecektir.
Mn
0.9EkcWex
(9.10)
f2
AK
Mp
Fy
pf
rf
kc
tw
: Gvde kalnl.
9.4
SL
TA
Kuvvetli asal eksenleri etrafnda eilme etkisindeki, Tablo 5.1B ye gre, enkesitin gvde
paras kompakt olmayan ift simetri eksenli I-enkesitli elemanlar ile gvde paras kompakt
veya kompakt olmayan, gvde dzlemine gre tek simetri eksenli I-enkesitli elemanlarn
karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, aada verilen snr durumlar iin hesaplanan
deerlerin en k olarak alnacaktr.
9.4.1 Yanal Burulmal Burkulma Snr Durumu
(a) Lb Lp ise bu snr durumun gznne alnmasna gerek yoktur.
(b) Lp< Lb Lr olmas durumunda karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, Denk.(9.11)
ile belirlenecektir.
93
L Lp
M n Cb Rpc M yc ( Rpc M yc FLWexc ) b
L L
p
r
Rpc M yc
(9.11)
Wext
0.7
Wexc
iin
FL 0.7 Fy
Wext
0.7
Wexc
iin
FL Fy
(9.12a)
Wext
0.5 Fy
Wexc
(9.12b)
(c) Lb > Lr olmas durumunda, karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, Denk.(9.13) ile
belirlenecektir.
M n FcrWexc Rpc M yc
(9.13)
Lb
it
Lb
1 0.078
Wex ho it
J
AK
Fcr
Cb 2 E
(9.14)
SL
Basn balnn d lifinde akma gerilmesine ulald akma momenti, Myc, Denk.(9.15) ile
hesaplanmaktadr.
M yc FyWexc
(9.15)
Gvde plastikleme faktr, Rpc, gvde narinliine bal olarak Denk(9.16a) ve Denk(9.16b)
ile verilmektedir.
TA
Mp
hc
pw
tw
iin
Rpc
hc
pw
tw
iin
M
M
pw
Rpc p p 1 w
M yc M yc
pw
rw
(9.16a)
M yc
M p
M yc
(9.16b)
(9.17)
Lp 1.1it
E
Fy
(9.18)
94
E
Lr 1.95it
FL
J
FL
6.76
Wexc ho
E
Wexc ho
J
(9.19)
Yanal burulmal burkulma snr durumu iin basn balnn etkin atalet yarap, it, deeri
aada tanmlanmaktadr.
(i) Basn bal dikdrtgen olan I-enkesitler iin
it
bfc
(9.20)
1 hct w
12 1
6 bfctfc
(ii) Bal levha veya U-profili ile takviye edilen I-enkesitlerde gvenli tarafta kalmak zere,
it deeri iin enkesitin basn bal ve basn etkisindeki gvde parasnn (1/3) ile
tanmlanan parann dey simetri eksenine gre hesaplanan atalet yarap kullanlabilir.
9.4.2 Basn Bal Yerel Burkulma Snr Durumu
(a) Balk paralar kompakt olduunda bu snr durumun gznne alnmasna gerek yoktur.
AK
(b) Balklar kompakt olmayan enkesitler iin karakteristik eilme momenti dayanm, Mn,
Denk.(9.21) ile belirlenecektir.
pf
M n Rpc M yc Rpc M yc FLWexc f
pf
rf
(9.21)
SL
f2
TA
Mn
(9.22)
(9.23)
(9.24)
Burada, d ekme lifinde akma gerilmesine ulald akma momenti, Myt, Denk.(9.25) ile
hesaplanacaktr.
M yt FyWext
(9.25)
95
Gvde plastikleme faktr, Rpt, gvde narinliine bal olarak Denk(9.26a) ve Denk(9.26b)
ile verilmektedir.
Mp
hc
pw iin Rpt
M yt
tw
Mp Mp
w pw
hc
1
pw iin Rpt
tw
M yt M yt
rw pw
(9.26a)
M p
M yt
(9.26b)
Mp
Fy
AK
SL
: Kompakt olmayan gvde eleman iin narinlik snr deeri (Tablo 5.1B).
kc
hc
Iy
Iyc
Cb
Lb
Lp
: Akma snr durumu iin yanal olarak desteklenmeyen uzunluk snr deeri.
Lr
iy
: Burulma sabiti.
ho
TA
96
: Enkesit ykseklii.
tw
: Gvde kalnl.
bfc
tfc
Iyc
9.5
Kuvvetli asal eksenleri etrafnda eilme etkisindeki, Tablo 5.1B ye gre narin gvde
parasna sahip, ift simetri eksenli elemanlar ve gvde dzlemine gre tek simetri eksenli Ienkesitli elemanlarn karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, aada verilen snr
durumlar iin hesaplanan deerlerin en k olarak alnacaktr.
9.5.1 Yanal Burulmal Burkulma Snr Durumu
M n Rpg FcrWexc
AK
Basn balnn yanal burulmal burkulma snr durumunda karakteristik eilme momenti
dayanm, Mn, Denk.(9.27) ile belirlenecektir.
(9.27)
(b) Lp < Lb Lr olmas durumunda kritik gerilme, Fcr, Denk.(9.28) ile verilmektedir.
Fy
SL
L Lp
Fcr Cb Fy (0.3 Fy ) b
L L
p
r
(9.28)
(c) Lb > Lr olmas durumunda kritik gerilme, Fcr, Denk. (9.29) ile hesaplanacaktr.
Lb
it
Fy
TA
Fcr
Cb 2 E
(9.29)
Lp 1.1it
Lr it
E
Fy
(9.30a)
E
0.7 Fy
(9.30b)
aw
1200 300aw
h
E
c 5.7
1.0
tw
F
y
(9.31)
Denk.(9.31) de kullanlacak olan aw deeri, Denk.(9.32) ile verilen snr deeri aamaz.
97
aw
hct w
10
bfctfc
(9.32)
(9.33)
(a) Balk paralar kompakt olduunda, bu snr durumun gznne alnmasna gerek yoktur.
(b) Balk paralar kompakt olmayan enkesitler iin kritik gerilme, Fcr, Denk.(9.34) ile
hesaplanacaktr.
pf
Fcr Fy (0.3 Fy ) f
pf
rf
(9.34)
(c) Balk paralar narin enkesitler iin kritik gerilme, Fcr, Denk.(9.35) ile hesaplanacaktr.
0.9Ekc
f2
(9.35)
AK
Fcr
bfc
2tfc
SL
(9.36)
Basn bal akma snr durumunda karakteristik eilme momenti dayanm,Mn, Denk.(9.37)
ile hesaplanacaktr.
M n Rpg FyWexc
(9.37)
TA
(a) Wext Wexc iin karakteristik eilme momenti dayanmn basn balnn davran
belirlediinden bu snr durumun gznne alnmasna gerek yoktur.
(b) Wext < Wexc iin ekme bal dayanm kritik olabileceinden, karakteristik eilme
momenti dayanm, Mn, Denk.(9.38) ile belirlenecektir.
M n FyWext
(9.38)
Mp
Fy
pf
rf
kc
Lb
Lp
: Akma snr durumu iin yanal olarak desteklenmeyen uzunluk snr deeri.
Lr
hc
tw
: Gvde kalnl.
bfc
tfc
9.6
AK
SL
Akma snr durumu iin karakteristik moment dayanm, Mn, Denk.(9.39) ile belirlenecektir.
M n M p Wpy Fy 1.6Wey Fy
(9.39)
TA
(a) Enkesitin balk paralarnn Tablo 5.1B ye gre, kompakt olma koulunu salamas
durumunda, bu snr durum gznne alnmayacaktr.
(b) Balk paralar Tablo 5.1B ye gre kompakt olmayan enkesitler iin karakteristik eilme
momenti dayanm, Mn, Denk.(9.40) ile belirlenecektir.
f pf
M n M p M p 0.7 FyWpy
rf pf
(9.40)
(c) Balk paralar Tablo 5.1B ye gre narin enkesitler iin karakteristik eilme momenti
dayanm, Mn, Denk.(9.41) ile hesaplanacaktr.
M n FcrWey
(9.41)
0.69E
(9.42)
tf
: Balk kalnl.
pf
rf
Eksenlerinden biri etrafnda eilme etkisindeki, Tablo 5.1B ye gre gvde paralar kompakt
veya kompakt olmayan ve balk paralar kompakt, kompakt olmayan veya narin snfnda
olan, ift simetri eksenli kare ve dikdrtgen kutu enkesitli elemanlarn karakteristik eilme
momenti dayanm, Mn, aada verilen esaslar dorultusunda hesaplanan deerlerin en
k olarak alnacaktr.
9.7.1 Akma Snr Durumu
M n M p FyWp
AK
Akma snr durumu iin karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, Denk.(9.43) ile
belirlenecektir.
(9.43)
SL
(a) Balk paralarnn kompakt olma koulunu salamas durumunda, bu snr durum
gznne alnmayacaktr.
(b) Balk paralar Tablo 5.1B ye gre kompakt olmayan enkesitler iin karakteristik eilme
momenti dayanm, Mn, Denk.(9.44) ile belirlenecektir.
4.0 M p
Fy
TA
b
M n M p M p FyWe 3.57
tf
(9.44)
(c) Balk paralar Tablo 5.1B ye gre narin enkesitler iin karakteristik eilme momenti
dayanm, Mn, Denk.(9.45) ile hesaplanacaktr.
M n FyWe,ef
(9.45)
Denk.(9.45) te etkin elastik mukavemet momenti We,ef basn balnn etkin genilii ile
hesaplanacaktr. Etkin genilik, be, hadde kutu enkesitler iin Denk.(9.46a) ve yapma kutu
enkesitler iin Denk.(9.46b) ile verilmektedir.
be 1.92tf
E
0.38
1
Fy (b / tf )
be 1.92tf
E
Fy
0.34
1
(b / tf )
E
b
Fy
(9.46a)
(9.46b)
E
Fy
(b) Gvde paralar Tablo 5.1B ye gre kompakt olmayan enkesitler iin karakteristik eilme
momenti dayanm, Mn, Denk.(9.47) ile belirlenecektir.
h
M n M p M p FyWe 0.305
tw
0.738 M p
Fy
(9.47)
Wp
We
: Balk genilii.
tf
: Balk kalnl.
: Gvde ykseklii.
tw
: Gvde kalnl.
9.8
AK
We,ef : Basn balnn etkin genilii ile hesaplanan, eilme ekseni etrafndaki elastik
mukavemet momenti.
SL
ap / kalnlk oran, (D/t) 0.45E / Fy koulunu salayan ve Tablo 5.1B e gre kompakt,
kompakt olmayan veya narin snfnda olan boru enkesitli elemanlarn karakteristik eilme
momenti dayanm, Mn, aada verilen esaslar dorultusunda hesaplanan deerlerin k
olarak alnacaktr.
9.8.1 Akma Snr Durumu
TA
Akma snr durumu iin karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, Denk.(9.48) ile
belirlenecektir.
M n M p FyWp
(9.48)
0.021E
Mn
Fy We
D
(9.49)
(c) Narin enkesit koulunun salanmas durumunda, karakteristik eilme momenti dayanm,
Mn, Denk.(9.50) ile hesaplanacaktr.
M n FcrWe
(9.50)
Fcr
0.33E
D
t
(9.51)
: Enkesit d ap.
Wp
We
9.9
AK
SL
Mn Mp
(9.52)
Akma momenti, My = FyWex, olmak zere, plastik eilme momenti dayanm, Mp, aada
tanmlanmaktadr.
(a)
T-enkesitin gvdesi ve ift korniyer enkesitin gvde kollar ekme etkisinde ise,
(b)
TA
M p FyW px 1.6 M y
(c)
(9.53a)
(9.53b)
(9.53c)
T-enkesitin gvdesi ve ift korniyer enkesitin gvde kollar ekme etkisinde ise,
102
Lb Lp
M n M p (M p M y )
Lr Lp
(9.54)
(3) Lb > Lr olmas durumunda karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, Denk.(9.55) ile
hesaplanacaktr.
(9.55)
M n M cr
Lp 1.76iy
E
Lr 1.95
Fy
(9.56a)
IyJ
Wex
E
1 2.36
Fy
1.95E
I y J B 1 B2
Lb
B 2.3 d / Lb ( I y / J ) 0.5
dWex
AK
M cr
E
Fy
: T-enkesitin ykseklii.
Lb
Iy
(9.57)
(9.58)
SL
Mcr
(9.56b)
iy
(b)
T-enkesitin gvdesi ve ift korniyer enkesitin gvde kollar basn etkisinde ise, B
katsays, Denk.(9.59) ile belirlenecek ve Mcr, Denk.(9.57) ile hesaplanacaktr.
TA
B 2.3 d / Lb ( I y / J ) 0.5
(9.59)
T-enkesit iin
M n M cr M y
(2)
(9.60)
ift korniyer enkesit iin Denk(9.57) ile belirlenen elastik yanal burulmal burkulma
kritik eilme momenti,Mcr, deerinin kullanlmas koulu ile, karakteristik eilme
momenti dayanm, Mn, Denk(9.66) ve Denk(9.67) ile hesaplanacaktr.
103
(1) Balk parasnn kompakt olma koulunu salamas durumunda, bu snr durum
gznne alnmayacaktr.
(2) Balk paras Tablo 5.1B ye gre kompakt olmayan enkesitler iin karakteristik eilme
momenti dayanm, Mn, Denk.(9.61) ile belirlenecektir.
f pf
M n M p M p 0.7 FyWexc
rf pf
1.6 M y
(9.61)
(3) Balk paras Tablo 5.1B ye gre narin enkesitler iin karakteristik eilme momenti
dayanm, Mn, Denk.(9.62) ile belirlenecektir.
Mn
0.7 EWexc
(f ) 2
(9.62)
pf
rf
AK
(b) ift korniyer enkesitlerde, balk yerel burkulma snr durumunda karakteristik eilme
momenti dayanm, Mn, Blm 9.10.3 e gre belirlenecektir.
9.9.4 Gvde Yerel Burkulma Snr Durumu
SL
(a) T-enkesitlerde gvde parasnn basn etkisinde olmas durumunda, karakteristik eilme
momenti dayanm, Mn, Denk.(9.63) ile belirlenecektir.
M n FcrWex
(9.63)
Kritik gerilme, Fcr, T-enkesitin (d / tw) oranna bal olarak, Denk.(9.64a), Denk.(9.64b) ve
Denk.(9.64c) ile verilmitir.
iin
0.84 E / Fy d / tw 1.52 E / Fy
iin
(9.64b)
d / tw 1.52 E / Fy
iin
Fcr 1.52 E (d / t w ) 2
(9.64c)
TA
d / tw 0.84 E / Fy
Fcr Fy
(9.64a)
(b) ift korniyer enkesitlerde gvde kollarnn basn etkisinde olmas durumunda,
karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, Blm 9.10.3 e gre belirlenecektir.
9.10 ELME ETKSNDEK TEK KORNYER ELEMANLAR
Asal eksenlerinden biri etrafnda eilme momenti etkisinde olan ve stabilite balants ile
aklk boyunca yanal dorultuda srekli olarak desteklenen tek korniyerlerin tasarmnda, x
ve y (eleman kollarna paralel ve dik) geometrik eksenlerine gre belirlenen kesit
zelliklerinin kullanlmasna izin verilmektedir. Ancak, eilme momenti etkisindeki tek
korniyerlerin yanal dorultuda aklk boyunca srekli olarak desteklenmedii durumda ise,
bu blmde geometrik eksenlerin kullanlmasna zel olarak izin verilen durumlarn dnda,
asal eksenler gznne alnacaktr.
104
Tek korniyerlerin karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, aada verilen esaslar
dorultusunda hesaplanan deerlerin en k olarak alnacaktr.
9.10.1 Akma Snr Durumu
Akma snr durumu iin ilgili eksen etrafndaki karakteristik eilme momenti dayanm, Mn,
Denk.(9.65) ile hesaplanacaktr.
M n 1.5M y
(9.65)
My
eilme
momenti
dayanm,
Mn,
(b)
My
eilme
momenti
dayanm,
SL
M
M n 0.92 0.17 cr M cr
M y
AK
My
M n 1.92 1.17
M y 1.5 M y
M cr
Mn,
ile
Denk.(9.66)
(9.66)
ile
Denk.(9.67)
(9.67)
TA
(1) Tek korniyerlerin kuvvetli asal eksenleri etrafnda eilme etkisinde olmas durumu:
2
9 Aiz tCb
w iz
i
M cr
1 4.4
4.4 w z
8 Lb
Lb t
Lb t
(9.68)
(2) Eit kollu tek korniyerlerin x veya y geometrik eksenlerinden birinde eilme etkisinde
olmas durumu:
(i) Tek korniyerlerin yanal olarak desteklenmedii durumda, elastik yanal burulmal
burkulma momenti, Mcr, korniyer enkesitinin serbest ucu basn etkisinde ise
Denk.(9.69a), ekme etkisinde ise Denk.(9.69b) ile verilmektedir.
2
0.58 Eb 4tCb
Lb t
M cr
1
0.88
1
2
L2b
(9.69a)
0.58 Eb 4tCb
Lb t
M cr
1
0.88
1
b2
L2b
(9.69b)
105
Akma momenti, My, ilgili geometrik eksene gre belirlenen akma momentinin 0.80 kat
olarak gznne alnmaldr.
(ii) Korniyerin akl boyunca sadece en byk eilme momenti etkisinde olduu noktada
yanal olarak desteklendii durumda, elastik yanal burulmal burkulma momenti, Mcr,
Denk.( 9.69a) veya Denk.(9.69b) ile tanmlanan deerin 1.25 kat olarak alnabilir. Bu
durumda akma momenti, My, ilgili geometrik eksenlere gre belirlenen akma momenti
olarak gznne alnacaktr.
Denk.(9.68) deki, eilme momentinin ynne bal olarak enkesitin asal eksenine gre kayma
merkezinin yerini gznne alan, w, katsays aklk boyunca eilme momentinin sabit
olmas halinde, Denk (9.70) ile hesaplanacaktr. w katsaysnn iareti, korniyerin ksa kolu
basn etkisinde ise pozitif, uzun kolu basn etkisinde ise negatiftir. Eit kollu korniyerler
iin w = 0 olarak alnacaktr, (ekil 9.2).
1
z w2 z 2 dA 2 zo
Iw
Kayma
Merkezi z
Mob
w
(9.70)
Mob
Kayma
Merkezi z
AK
(b) w
SL
(a) +w
ekil 9.2 Eilme momenti etkisindeki farkl kollu korniyerler iin w iareti tanm
Buradaki terimler aada aklanmtr.
: Korniyerin kol kalnl.
Cb
Lb
iz
zo
Iw
: Kuvvetli asal eksenleri etrafnda eilme etkisindeki tek korniyerlerin enkesit zellii,
(mm).
TA
(b) Kolu kompakt olmayan korniyerler iin, karakteristik eilme momenti dayanm, Mn,
Denk.(9.71) ile belirlenecektir.
b Fy
M n FyWec 2.43 1.72
t
E
(9.71)
(c) Korniyer kolunun narin olmas durumunda, karakteristik eilme moment dayanm, Mn,
Denk.(9.72) ile belirlenecektir.
M n FcrWec
(9.72)
0.71E
b
t
(9.73)
AK
Wec : Eilmeden oluan basn etkisindeki kol eleman iin elastik mukavemet momenti.
Geometrik eksenlerden biri etrafnda eilme etkisindeki eit kollu korniyerlerin yanal
olarak desteklenmedii durumda bu deerin 0.80 kat alnacaktr.
SL
TA
Dairesel enkesitli elemanlar ile zayf asal eksenleri etrafnda eilme momenti etkisindeki
dikdrtgen enkesitli elemanlarn akma snr durumu iin karakteristik eilme momenti
dayanm, Mn, Denk.(9.74) ile belirlenecektir.
M n M p FyWp 1.6 M y
(9.74)
107
L d Fy
M n Cb 1.52 0.274 b2 M y M p
t E
(9.75)
(9.76)
Cb
AK
(9.77)
SL
(9.78)
TA
Yanal burulmal burkulma snr durumunda karakteristik gerilme, Fn, Denk.(9.79) ile
belirlenecektir.
Fn Fcr Fy
(9.79)
(9.80)
: Analiz ile belirlenen yanal burulmal burkulma veya yerel burkulma gerilmesi.
108
Fu Afn
Wex
Afg
(9.81)
Afn
: Blm 5.4.3 (b) esas alnarak belirlenen ekme bal net enkesit alan.
AK
Afg
: elik akma gerilmesinin ekme dayanmna oran ile belirlenen dzeltme katsays
=1.0 (Fy / Fu 0.8 iin)
=1.1 (Fy / Fu > 0.8 iin)
SL
Tek simetri eksenine sahip I-enkesitli eilme elemanlar aada verilen koullar
salayacaktr.
I yc
Iy
0.9
TA
0.1
(9.82)
I-enkesitin, Tablo 5.1B ye gre narin gvde paral olmas durumunda ise bu koula ek
olarak, aada verilen koul da salanacaktr.
(a)
a
1.5 iin
h
h
E
1.20
Fy
t w maks
(9.83a)
(b)
a
1.5 iin
h
h
E
0.40
Fy
t w maks
(9.83b)
Rijitlik levhalarnn kullanlmad durumda, (h / tw) 260 olmaldr. Ayrca, gvde alan
basn bal alannn 10 katn amayacaktr.
Buradaki terimler aada aklanmtr.
Iyc : Basn balnn y-ekseni etrafndaki atalet momenti.
Iy : y-ekseni etrafndaki atalet momenti.
a : Kiri gvdesini dikdrtgen panellere blen dey ara rijitlik levhalar arasndaki net
uzaklk.
109
AK
(c) Bala dorudan herhangi bir kuvvet etkimesi durumunda ise, dorudan temas ile ykn
aktarld gsterilmedike, balk levhas-gvde levhas birleiminde kullanlan
bulonlarn veya kaynaklarn boyutlandrlmasnda bu kuvvet dier kuvvetlerle birlikte
gznne alnacaktr.
SL
(d) Takviye levhasnn teorik bitim noktasndan nce, bu levhann tayabilecei kuvvetin
altndaki levhaya iletilmesi salanacaktr. Bunun iin kayma kontroll (srtnme etkili)
yksek dayanml bulonlar veya ke kaynak kullanlacaktr. Bu birleimin, teorik bitim
noktasnda takviye levhasnn payna den kuvvetin aktarlmas iin yeterli olduu
Blm 13.2.2, Blm 13.3.11 veya Blm 5.2.12 de verilen esaslar dikkate alnarak
gsterilecektir.
(e) Kaynakl takviye levhalar kullanlmas durumunda, takviye levhasn kiri balna
balayan kaynaklar, teorik bitim noktasndan nce, a uzunluu boyunca takviye
levhasnn her iki kenar boyunca srekli olacaktr. Bu kaynaklarn mevcut dayanm,
takviye levhasnn ucundan itibaren, aada tanmlanan, a uzunluu takviye levhasnn
payna den kuvvetin aktarlmas iin yeterli olacaktr.
TA
(1) Takviye levhasnn ucunda, levha genilii, b, nin ne eit veya daha uzun srekli aln
kayna kullanlmas durumunda:
a b
(9.84a)
(2) Takviye levhasnn ucunda levha geniliinin nden daha ksa srekli aln kayna
kullanlmas durumunda:
a 1.5b
(9.84b)
(9.84c)
110
M E
Lm 0.12 0.076 1 iy
M 2 Fy
(9.85)
(b) Kuvvetli eksenleri etrafnda eilme momenti etkisindeki simetrik kutu enkesitler ve
dikdrtgen dolu enkesitler:
M E
Lm 0.17 0.10 1 iy 0.10 iy
Fy
M 2 Fy
(9.86)
AK
(M1/M2) oran ift erilikli eilmede pozitif, tek erilikli eilmede negatif olarak alnacaktr.
TA
SL
Eilme momenti etkisindeki kare veya dairesel enkesitli kiriler ile zayf eksenleri etrafnda
eilme etkisindeki kirilerde basn balnn yanal olarak desteklenmeyen uzunluu, Lb, iin
bir snr verilmemektedir.
111
BLM 10
Gvde dzleminde kesme kuvveti etkisinde olan tek veya ift simetri eksenli elemanlarn, tek
korniyerlerin, T-enkesitli elemanlarn, kutu ve boru enkesitli elemanlarn ve balklarna
paralel dzlemde kesme kuvveti etkisinde olan tek veya ift simetri eksenli elemanlarn
tasarm bu blmde belirtilen kurallara gre yaplacaktr.
Bu blm aadaki alt blmlerden olumaktadr.
10.1 Genel Esaslar
10.2 ekme Alan Etkisinin Gznne Alnmad Gvdeleri Rijitletirilmi veya
Rijitletirilmemi Elemanlar
10.3 ekme Alan Etkisi
10.4 Kutu Enkesitli Elemanlar
10.5 Boru Enkesitli Elemanlar
10.6 Tek Korniyerler ve T-Enkesitli Elemanlar
AK
10.7 Balklarna Paralel Dzlemde Kesme Kuvveti Etkisinde Tek veya ift Simetri Eksenli
Elemanlar
SL
Bu blmde karakteristik kesme kuvveti dayanmnn belirlenmesi iin iki farkl yntem
verilmektedir.
(a) Dey ara rijitlik levhal veya levhasz elemanlarda, kayma dayanmnn gvde levhasnn
kayma etkisinde akma veya kayma etkisinde burkulma snr durumlar ile belirlendii,
ekme alan etkisinin gznne alnmad, Blm 10.2 de verilen genel yntem.
TA
(b) Dey ara rijitlik levhalar ile oluturulan paneller ile gvdenin burkulma sonras dayanm
gznne alnarak, kayma dayanmnn ekme alan etkisi ile belirlendii, Blm 10.3 te
verilen yntem.
Kesme kuvveti etkisindeki elemannn tasarm kesme kuvveti dayanm, bVn, (YDKT) veya
gvenli kesme kuvveti dayanm, Vn/b, (GKT), Blm 10.2.1(a) dnda kalan tm kesme
kuvveti etkisindeki elemanlar iin,
t = 0.90 (YDKT)
veya
t = 1.67 (GKT)
112
Vn 0.6 Fy Aw CvPB
(10.1)
veya
t=1.50 (GKT)
h / t w 1.10 kv E / Fy
iin CvPB
(10.2a)
1.10 kv E / Fy
h / tw
(10.2b)
AK
(10.3a)
a h 3.0 iin k v 5
5
( a / h) 2
(10.3c)
SL
(10.3b)
Fy
Aw
: Hadde profilleri iin ke blgelerdeki yarap veya erisel blgeler karlarak elde
edilen balklar arasndaki net gvde ykseklii, kaynakl yapma enkesitli elemanlar
iin balk i yzeyleri arasndaki net ykseklik, bulonlu yapma enkesitli elemanlar iin
bulon sralar arasndaki net ykseklik.
: Gvde levhasn dikdrtgen panellere blen dey ara rijitlik levhalar arasndaki net
uzaklk.
tw
: Gvde kalnl.
TA
Vn
113
hesaplanan rijitlik levhas minimum atalet momenti, Ist nin deeri Denk.(10.4) ile verilen
koulu salayacaktr.
I st btw3 j
(10.4)
2.5
2 0.5
(a / h) 2
(10.5a)
(10.5b)
b min(a; h)
(c) Dey ara rijitlik levhalarnn tekil yk veya mesnet tepkisini aktarmak amacyla deil,
sadece gvde levhasnn rijitliini arttrmak iin kullanlmalar durumunda, ekme
balna kadar uzatlmadan yerletirilmelerine izin verilmektedir. Bu durumda, gvde
levhasn ekme balna balayan boyun kaynaklar ile gvdeyi rijitlik levhasna
balayan kaynaklarn sonlandrld nokta arasndaki uzaklk, gvde kalnlnn 4-6 kat
arasnda olmaldr. Gvdenin bir tarafnda tek rijitlik levhas kullanlmas durumunda,
baln burulma etkisiyle dnmesini nlemek iin rijitlik levhasnn basn balna
balanmas gerekmektedir.
SL
AK
Kesme kuvveti dayanmnn hesabnda ekme alan etkisi, gvde dzleminde kesme kuvveti
etkisinde olan ift simetri eksenli enkesitlerde, tek simetri eksenli I- ve U-enkesitlerde,
a / h 3 olacak ekilde rijitlik levhalar kullanlarak gvde panellerinin oluturulmas koulu
ile hesaba katlacaktr.
TA
Vn 0.6 Fy Aw
(10.6a)
1 C vB
Vn 0.6 Fy Aw C vB
1.15 1 ( a / h) 2
(10.6b)
114
1 CvB
Vn 0.6 Fy Aw CvB
1.15 a / h 1 ( a / h) 2
(10.6c)
Kayma etkisinde burkulma katsays, CvB, aada tanmland ekilde gznne alnacaktr.
(i) h / t w 1.10 k v E / Fy
iin
CvB 1.0
(10.7a)
1.10 kv E / Fy
(iii) h / t w 1.37 k v E / Fy
CvB
(10.7b)
h / tw
iin
1.51k v E
(h / tw ) 2 Fy
AK
CvB
(10.7c)
Afc
Aft
bfc
bft
tw
: Gvde kalnl.
: Hadde profilleri iin ke blgelerdeki yarap veya erisel blgeler karlarak elde
TA
SL
Aw
edilen balklar arasndaki net gvde ykseklii, kaynakl yapma enkesitli elemanlar
iin balk i yzeyleri arasndaki net ykseklik, bulonlu yapma enkesitli elemanlar iin
bulon sralar arasndaki net ykseklik.
a
kv
: Gvde levhasn dikdrtgen panellere blen dey ara rijitlik levhalar arasndaki net
uzaklk.
: Blm 10.2.1 de tanmlanan gvde levhas burkulma katsays.
E
b
0.56
Fyst
t st
(10.8)
115
(b) Tek veya ift rijitlik levhas iin minimum atalet momenti, Ist, Denk.(10.9) ile verilen
koulu salayacaktr.
(10.9)
Vr Vc1
0
V
V
c2
c1
(10.10)
1.5
I st2
h 4 st1.3 Fyw
40 E
(10.11)
: Dey rijitlik levhasnn iki tarafndaki gvde panellerinde en byk kesme kuvveti
oran.
: Komu gvde panelleri iin (YDKT) veya (GKT) yk birleimleri ile elde edilen
gerekli kesme kuvveti dayanmlarnn by.
Vc1
: ekme alan etkisi gznne alnmadan, Blm 10.2.1 e gre karakteristik kesme
kuvveti dayanm ile hesaplanan mevcut kesme kuvveti dayanmlarnn (YDKT iin
tasarm kesme kuvveti dayanmlarnn veya GKT iin gvenli kesme kuvveti
dayanmlarnn) k.
Vc2
: ekme alan etkisi gznne alnarak, Blm 10.3.1 e gre karakteristik kesme
kuvveti dayanm ile hesaplanan mevcut kesme kuvveti dayanmlarnn (YDKT iin
tasarm kesme dayanmlarnn veya GKT iin gvenli kesme dayanmlarnn) k.
Ist
: Tek rijitlik levhas iin gvde levhasna bitiik olduu kenara gre veya ift rijitlik
levhas iin gvde kalnl ortasndan geen eksene gre dey rijitlik levhas
enkesitlerinin atalet momenti.
Ist1
: ekme alan etkisi gznne alnmadan, gvde levhasnn kayma dayanmn arttrmak
iin Blm 10.2.2 ye gre hesaplanan ara rijitlik levhas enkesitinin gerekli atalet
momenti.
Ist2
: Dey ara rijitlik levhalar ile oluturulan panel blgelerinde diyagonal ekme
alanlarnn dayanmlarnn da dikkate alnabilmesi iin, Denk.(10.11) ile hesaplanan,
dey ara rijitlik levhalarnn minimum atalet momenti.
st
TA
SL
AK
Vr
(10.12)
CvB : h/tw yerine h/t kullanlarak ve kv=5 alnarak Blm 10.3.1 de tanmlanan, kayma
etkisinde burkulma katsays.
h
Fcr Ag
(10.13)
Fcr
1.60 E
Lv D
D t
0.78 E
D
t
3/ 2
5/ 4
0.6 Fy
0.6 Fy
(10.14a)
(10.14b)
SL
Fcr
AK
Kayma etkisinde burkulma snr durumu iin kritik gerilme, Fcr, Denk.(10.14a) veya
Denk.(10.14b) ile hesaplanan kritik gerilmelerin by olarak alnacaktr.
TA
Lv : Kesme kuvvetinin sfr olduu nokta ile maksimum olduu nokta arasndaki uzaklk.
t : Blm 5.4.2 ye gre belirlenen tasarm et kalnl.
10.6 TEK KORNYERLER VE T-ENKESTL ELEMANLAR
Tek korniyerlerin ve T-enkesitli elemanlarn karakteristik kesme kuvveti dayanm,Vn, ,
Denk.(10.15) e gre hesaplanacaktr.
Vn 0.6 Fy btCvB
(10.15)
CvB : h/tw yerine b/t kullanlarak ve kv=1.2 alnarak Blm 10.3.1 de tanmlanan, kayma
etkisinde burkulma katsays.
117
10.7 BALIKLARINA
PARALEL
DORULTUDA
KESME
ETKSNDEK TEK VE FT SMETR EKSENL ELEMANLAR
KUVVET
Burulma etkisi olmakszn, balklarna paralel dorultuda kesme kuvveti etkisindeki tek ve
ift simetri eksenli enkesitlerde, her bir eleman iin karakteristik kesme kuvveti dayanm, Vn,
Denk.(10.16) ya gre hesaplanacaktr.
Vn 0.6 Fy bf tf CvB
(10.16)
: Balk kalnl.
bf
: Balk genilii.
AK
TA
SL
118
BLM 11
BLEK ETKLER
Burulma etkisi altnda veya burulma olmakszn, eksenel kuvvet ve bir veya iki eksen
etrafnda eilme (bileik eik eilme) etkisindeki elemanlar ile sadece burulma etkisindeki
elemalarn tasarm bu blmde belirtilen kurallara gre yaplacaktr.
Bu blm aadaki alt blmlerden olumaktadr.
11.1 Eilme Momenti ve Eksenel Kuvvet Etkisindeki ift ve Tek Simetri Eksenli Elemanlar
11.2 Eilme Momenti ve Eksenel Kuvvet Etkisindeki Dier Elemanlar
11.3 Burulma Etkisindeki Elemanlar ve Burulma, Eilme, Kesme ve/veya Eksenel Kuvvetin
Ortak Etkisindeki Elemanlar
11.4 ekme Etkisindeki Delik Kayb eren Balk Enkesitlerinde Kopma
11.1 ELME MOMENT VE EKSENEL KUVVET ETKSNDEK FT VE TEK
SMETR EKSENL ELEMANLAR
11.1.1 Eilme ve Basn Etkisindeki ift ve Tek Simetri Eksenli Elemanlar
(a)
Pr
0.2 iin
Pc
(b)
Pr
0.2 iin
Pc
SL
Pr 8 M rx M ry
1.0
Pc 9 M cx M cy
AK
Geometrik eksenleri (x ve/veya y) etrafnda eilme etkisindeki ift ve tek simetri eksenli
elemanlarda eilme momenti ve eksenel basn kuvveti etkileimi Denk.(11.1a) ve Denk.
(11.1b) ile snrlandrlacaktr.
TA
Pr M rx M ry
1.0
2Pc M cx M cy
(11.1a)
(11.1b)
Pc
: Blm 8 e gre mevcut eksenel basn kuvveti dayanm, (= cPn veya Pn/c).
Mr
Mc
YDKT iin
c
119
GKT iin
c
Pc
: Blm 7 ye gre mevcut eksenel ekme kuvveti dayanm, (= tPn veya Pn/t).
Mr
Mc
YDKT iin
AK
Pr
GKT iin
SL
TA
ift simetri eksenli elemanlar iin, eilme momentinin eksenel ekme kuvveti ile birlikte
etkimesi durumunda, Blm 9.1 de tanmlanan moment dzeltme katsays, Cb, deeri
P
1 r katsays ile arplabilir.
Pey
Buradaki terimler aada aklanmtr.
Pey
2 EI y
L2b
120
dzlem ii stabilite kayb ve dzlemine dik burkulma veya yanal burulmal burkulma olarak
ayr ayr aada akland ekilde dikkate alnmasna izin verilir.
(a) Dzlem ii stabilite kaybn esas alan snr durumda Denk.(11.1a) veya Denk.(11.1b)
kullanlacaktr.
(b) Dzlemine dik burkulma ve yanal burulmal burkulma snr durumu iin Denk.(11.2)
kullanlacaktr.
Pr
P
1.5 0.5 r
Pcy
Pcy
M rx
1.0
C
M
b
cx
(11.2)
Mry / Mcy 0.05 olan elemanlar iin Blm 11.1.1 de verilen esaslar uygulanacaktr.
Buradaki terimler aada aklanmtr.
Pc
Lcy
Pcy
: Eilme dzlemine dik dorultuda mevcut basn kuvveti dayanm, (= cPn veya
Pn/c).
Cb
AK
Lcz
SL
Mcx : Blm 9 a gre Cb = 1.0 alnarak kuvvetli eksen etrafnda yanal burulmal burkulma
snr durumu iin belirlenen mevcut eilme momenti dayanm, (= bMn veya Mn/b).
Mrx : (YDKT) veya (GKT) yk birleimleri iin gerekli eilme momenti dayanm.
11.2 ELME MOMENT VE EKSENEL KUVVET ETKSNDEK DER
ELEMANLAR
TA
Blm 11.1 in kapsamad enkesitler iin eksenel kuvvet ve eilme momentinden oluan
gerilmelerin etkileimi, Denk.(11.3) ile snrlandrlacaktr. Herhangi bir enkesite sahip
elemanlar iin Blm 11.1 de verilen esaslar yerine, bu blmde belirtilen kurallar esas
alnabilir.
f ra f rbw f rbz
1.0
Fca Fcbw Fcbz
(11.3)
Fca
121
frbw, frbz : (YDKT) veya (GKT) yk birleimleri iin, dikkate alnan noktadaki en byk
eilme gerilmesi.
Fcbw, Fcbz: Dikkate alnan noktadaki eilme momenti mevcut snr gerilmesi.
(YDKT) iin dikkate alnan noktadaki eilme momenti tasarm gerilmesi,
b M n / We .
(GKT) iin dikkate alnan noktadaki eilme momenti gvenlik gerilmesi,
Mn
bWe
YDKT iin
c
GKT iin
: Basn etkisi iin gvenlik katsays, (= 1.67).
AK
We
SL
TA
Tn Fcr C
(11.4)
Burulma etkisindeki boru ve kutu enkesitli elemanlar iin, tasarm burulma dayanm, TTn
(YDKT) veya gvenli burulma dayanm, Tn/T
122
c = 0.90 (YDKT)
veya
c = 1.67 (GKT)
alnarak belirlenecektir.
Buradaki terimler aada aklanmtr.
C : Boru ve kutu enkesitli elemanlar iin tanmlanan burulma katsays.
Fcr : Kritik gerilme.
Kritik gerilme, Fcr, aada tanmlanmtr.
(a) Boru enkesitli elemanlar iin Denk.(11.5a) ve (11.5b) ile hesaplanan deerlerden by
kritik gerilme, Fcr, olarak alnacaktr.
1.23E
L D
D t
Fcr
0.60 E
D
t
3
2
5
4
0.6Fy
(11.5a)
0.6 Fy
(11.5b)
AK
Fcr
Boru enkesitli elemanlar iin burulma katsays, C, gvenli tarafta kalan bir yaklamla
Denk.(11.6) kullanlarak hesaplanabilir.
2
(11.6)
SL
D t t
C
2
Buradaki terimler aada aklanmtr.
L : Eleman uzunluu.
D : Boru enkesitin d ap.
TA
(b) Kutu enkesitli elemanlar iin kritik gerilme, Fcr, aadaki denklemler ile belirlenecektir.
h
E
2.45
t
Fy
2.45
E h
E
3.07
Fy t
Fy
E h
3.07
260
Fy t
iin
Fcr 0.6 Fy
iin
Fcr
iin
Fcr
(11.7)
0.6 Fy 2.45 E Fy
h
t
0.4582 E
h
t
(11.8)
(11.9)
Kutu enkesitli elemanlar iin burulma katsays, C, gvenli tarafta kalan bir yaklamla
Denk.(11.10) kullanlarak hesaplanabilir.
C 2 B t H t t 4.5 4 t 3
(11.10)
Pr M r Vr Tr
1.0
P
M
c
c
Vc Tc
(11.11)
Pc
: Blm 7 veya Blm 8 e gre belirlenen mevcut ekme veya basn kuvveti
dayanm, (= Pn veya Pn/).
Mr
Mc
: Blm 9 a gre belirlenen mevcut eilme momenti dayanm, (= bMn veya Mn/b).
Vr
Vc
: Blm 10 a gre belirlenen mevcut kesme kuvveti dayanm, (= vVn veya Vn/v).
Tr
Tc
: Blm 11.3.1 e gre belirlenen mevcut burulma momenti dayanm, (= TTn veya
Tn/T).
TA
SL
AK
Pr
Tn Fn C
(11.12)
Burulma ve bileik gerilme etkisindeki boru ve kutu enkesitler dndaki dier tm elemanlar
iin, tasarm burulma dayanm, TTn (YDKT) veya gvenli burulma dayanm, Tn/T
c = 0.90 (YDKT)
veya
c = 1.67 (GKT)
alnarak belirlenecektir.
Fn deeri, snr durumlara gre, Denk.(11.13a), (11.13b) veya (11.13c) ile elde edilecektir.
(a) Eksenel gerilmeler altnda akma snr durumu iin
Fn Fy
(11.13a)
124
(11.13b)
Fn Fcr
(11.13c)
(11.14)
AK
Pr M rx
1.0
Pc M cx
Pr
Pc
: Blm 7.2.2 ye gre belirlenen krlma snr durumu iin mevcut eksenel ekme
kuvveti dayanm, (= tPnveya Pn/t).
SL
Mrx : (YDKT) veya (GKT) yk birleimleri iin gerekli eilme momenti dayanm.
Mcx : Blm 9.13.1 e gre belirlenen, baln ekme krlmas snr durumu iin x-ekseni
etrafndaki mevcut eilme momenti dayanm, (= bMn veya Mn/b).
TA
Eilme etkisinde ekme krlmas snr durumunun uygulanmad durumlarda, bulon delii
kayplarnn gznne alnmad plastik eilme momenti, Mp, kullanlacaktr.
125
AK
TA
SL
Bu blm ekil 12.1(a) ve 12.1(b) de gsterilen betona gml kompozit elemanlar, ekil
12.1(c) ve 12.1(d) de gsterilen beton dolgulu kompozit elemanlar, ayrca ekil 12.1(e) ve
12.1(f) de gsterilen elik ankrajl kompozit kirilerin tasarm ile ilgili kurallar
kapsamaktadr. elik ankrajl kompozit kirilerde betonarme demede tam veya blgesel
basn oluturan eilme pozitif eilme, ekme oluturan eilme ise negatif eilme olarak
isimlendirilir.
(a)
(b)
(d)
(c)
(e)
(f)
126
f ck
(12.1)
Bu denklemde beton elastisite modl, Ec ve karakteristik beton dayanm, fck, MPa biriminde
ifade edilecektir. Beton birim hacim arl, wc, ise hafif ve normal arlkl betonlar iin
1500 kg/m3 ve 2500 kg/m3 arasnda deimektedir.
AK
Kompozit elemanlarda kullanlan beton snf ve donat elii karakteristik akma dayanm ile
ilgili snrlamalar Blm 12.2.3 te, enine donat koullar ise Blm 12.3.1.1(b) ve 12.3.2.1
(c) de verilmitir.
12.2.2 Kompozit Kesitlerin Karakteristik Dayanmlarnn Belirlenmesi
Kompozit kesitlerin karakteristik dayanmlar bu blmde tanmlanan plastik gerilme dalm
yntemi, ekildeitirme uygunluk yntemi, elastik gerilme dalm yntemi veya etkin
gerilme ekildeitirme yntemi ne uygun olarak belirlenir.
SL
TA
Eksenel kuvvet, eilme momenti veya eksenel kuvvet ve eilme momentinin bileik etkileri
altndaki kompozit kesitlerin karakteristik dayanmnn belirlenmesi iin uygulanan bu
yntemde, dikdrtgen gerilme yayl esas alnarak, basn veya ekme etkisindeki elik
elemanlarda Fy akma dayanmna, basn etkisindeki betonun karakteristik basn
dayanmnn 0.85 katna (0.85fck) ulat varsaylr. Beton dolgulu kompozit elemanlarda,
betondaki sarglama etkisi gznnde tutularak, en byk beton basn gerilmesi iin 0.95fck
deerinin kullanlmasna izin verilebilir.
12.2.2.2 ekildeitirme Uygunluk Yntemi
Bu yntemde, betondaki maksimum birim ksalma 0.003mm/mm olacak ekilde, enkesit
ykseklii boyunca dorusal ekildeitirme yayl varsaylr. elik ve betonun gerilme
ekildeitirme bantlar deneylerden veya ilgili kaynaklardan alnabilir.
12.2.2.3 Elastik Gerilme Dalm Yntemi
Elastik gerilme dalm yntemi ile kompozit enkesitin karakteristik dayanm, eliin akma
veya betonun ezilme snr durumuna ulamasna kar gelen elastik gerilmelerin
sperpozisyonu ile belirlenir.
127
SL
AK
Eksenel basn kuvveti etkisindeki beton dolgulu kompozit enkesitler yerel burkulma
asndan kompakt, kompakt olmayan ve narin olarak e ayrlrlar. Basn etkisindeki elik
enkesit paras veya paralarnn tmnn genilik (ap)/kalnlk oranlar Tablo 12.1A da
verilen p snr deerini amayan kompozit kesitler kompakt olarak tanmlanr. Basn
etkisindeki en az bir elik enkesit parasnn genilik (ap)/kalnlk oran p snrn aan;
fakat tm elemanlar iin r deeri almayan kesitler kompakt olmayan kesitlerdir. Basn
etkisindeki herhangi bir elik enkesit parasnn genilik (ap)/kalnlk oran r deerini
ayorsa kesit narin olarak isimlendirilir. Genilik (ap)/kalnlk orannn izin verilen
maksimum deerleri Tablo 12.1A nn son kolonunda verilmitir.
TA
Eilme momenti etkisindeki beton dolgulu kompozit enkesitler de yerel burkulma asndan
kompakt, kompakt olmayan ve narin olarak e ayrlrlar. Eilme momentinin basn
bileeninin etkisindeki elik enkesit paras veya paralarnn tmnn genilik (ap)/kalnlk
oranlar Tablo 12.1B de verilen p snr deerini amayan kompozit kesitler kompakt olarak
tanmlanr. En az bir elik enkesit parasnn genilik (ap)/kalnlk oran p snrn aan;
fakat tm elemanlar iin r deeri almayan kesitler kompakt olmayan kesitlerdir. Basn
etkisindeki herhangi bir elik enkesit parasnn genilik (ap)/kalnlk oran r deerini
ayorsa kesit narin olarak isimlendirilir. Genilik (ap)/kalnlk orannn izin verilen
maksimum deerleri Tablo 12.1B nin son kolonunda verilmitir.
Borular ve kutu enkesitli elemanlar iin genilik (b), ap (D) ve kalnlk (t) boyutlar Tablo
5.1A ve Tablo 5.1B de tanmlanmtr.
TABLO 12.1A EKSENEL BASIN ETKSNDEK KOMPOZT KESTLERN
ELK ENKEST PARALARI N GENLK/KALINLIK ORANLARININ
SINIR DEERLER
Eleman
niform kalnlkl
kutu enkesitlerin
cidarlar
Boru enkesitli
elemanlar
Genilik /
Kalnlk Oran
p
(kompakt / kompakt
olmayan)
b/t
2.26
E
Fy
D/t
0.15
E
Fy
r
(kompakt olmayan
/ narin)
3.00
0.19
E
Fy
E
Fy
Maksimum
Snr Deer
5.00
0.31
E
Fy
E
Fy
128
Eleman
niform kalnlkl
kutu enkesitlerin
balklar
niform kalnlkl
kutu enkesitlerin
gvdeleri
Boru enkesitli
elemanlar
Genilik /
Kalnlk Oran
p
(kompakt / kompakt
olmayan)
r
(kompakt olmayan
/ narin)
Maksimum
Snr Deer
b/t
2.26
E
Fy
3.00
E
Fy
5.00
E
Fy
h/t
3.00
E
Fy
5.70
E
Fy
5.70
E
Fy
D/t
0.09
E
Fy
0.31
E
Fy
0.31
E
Fy
AK
(a) Basn etkisindeki elemanlarn karakteristik eilme rijitlii, kompozit kesitin Blm 12.3
de tanmlanan etkin rijitlii, EIef olarak alnacaktr.
(b) Basn etkisindeki elemanlarn karakteristik eksenel rijitlii, kesiti oluturan bileenlerin
elastik eksenel rijitliklerinin toplamna eit olacaktr.
SL
TA
sr
Asr
Ag
(12.2)
c = 2.00 (GKT)
Pno
Pn Pno 0.658 Pe
Pno
2.25
Pe
iin
Pn = 0.877Pe
(b)
(12.3)
(12.4)
(12.5)
SL
Pe
AK
P
(a) no 2.25
Pe
As
Ec
TA
Ac
(12.6)
0.7
Es
Fy
: Kompozit enkesitin elastik tarafsz eksene gre beton enkesitin atalet momenti.
Is
: Kompozit enkesitin elastik tarafsz eksene gre yapsal elik enkesitin atalet momenti.
Isr
: Kompozit enkesitin elastik tarafsz eksenine gre donat ubuklarnn atalet momenti.
Lc
: Burkulma katsays.
fck
(12.7)
Tasarm ekme kuvveti dayanm, tPn (YDKT) veya gvenli ekme kuvveti dayanm, Pn/t
(GKT)
t = 0.90 (YDKT)
veya
t = 1.67 (GKT)
alnarak belirlenecektir.
12.3.1.4 Kuvvet Aktarm
AK
Betona gml kompozit elemanlarda kuvvet aktarm Blm 12.7 de verilen kurallara uygun
olarak salanacaktr.
Betona gml kompozit elemanlarn oluturulmasnda aada verilen kurallara uyulacaktr.
(a) elik ekirdek ile buna en yakn boyuna donat ubuu arasndaki uzaklk donat apnn
1.5 katndan ve 40mm den az olmamaldr.
SL
(b) Kompozit enkesitin birden fazla sayda gml elik profil iermesi halinde, beton
dkmnden nce her bir elemann tekil olarak burkulmasnn nlenebilmesi iin, bu
elemanlarn ba levhalar, rg ubuklar veya benzeri elemanlarla birbirlerine
balanmalar gerekmektedir.
12.3.2 Beton Dolgulu Kompozit Elemanlar
12.3.2.1 Minimum Kurallar
TA
(12.8)
131
E
Pp Fy As C2 f ck Ac Asr s
Ec
(12.9)
C2 : Kutu enkesitler iin 0.85, boru enkesitler iin 0.95 deerindeki bir katsay.
(b) Kompakt olmayan enkesitler iin
Pp Py
Pno Pp
(r p )
( p ) 2
E
Py Fy As 0.7 f ck Ac Asr s
Ec
(12.10)
(12.11)
E
Pno Fcr As 0.7 f ck Ac Asr s
Ec
Fcr
AK
9Es
b
t
Fcr
SL
0.72Fy
D Fy
t Es
0.2
(12.12)
(12.13)
(12.14)
TA
Kutu ve boru enkesitli tm beton dolgulu kompozit elemanlarn etkin eilme rijitlii, EIef
Denk.(12.15) ile hesaplanacaktr.
EIef Es Is Es Isr C3 Ec I c
(12.15)
0.9
Asr
As
Es
Fy
(12.16)
Tasarm ekme kuvveti dayanm, tPn (YDKT) veya gvenli ekme kuvveti dayanm, Pn/t
(GKT)
t = 0.90 (YDKT)
veya
t = 1.67 (GKT)
alnarak belirlenecektir.
12.3.2.4 Kuvvet Aktarm
AK
Beton dolgulu kompozit elemanlarda kuvvet aktarm Blm 12.7 de verilen kurallara uygun
olarak salanacaktr.
Bu blmde belirtilen kurallar, eilme etkisindeki balkl elik ankrajlar veya elik U-profil
ankrajlarn kayma eleman olarak kullanld kompozit kirileri, betona gml ve beton
dolgulu kompozit elemanlar kapsamaktadr.
12.4.1.1 Etkin Genilik
SL
Kompozit kirilerde deme etkin genilii, kiriin her iki yannda tanmlanan etkin
geniliklerin toplam ile belirlenir. Her bir etkin genilik, aada tanmlanan uzaklklardan
k olarak alnacaktr.
(a) Kiri aklnn 1/8 i.
TA
(b) Kiri enkesitinin dey ekseninden komu kiri enkesitinin dey eksenine olan uzakln
yars.
(c) Kiri enkesitinin dey ekseninden betonarme demenin serbest kenarna olan uzaklk.
12.4.1.2 Yapm Aamasnda Dayanm
Yapm aamasndaki ykler tasarmda gznne alnacaktr. Yapm aamasnda geici
destekler kullanlmadnda, karakteristik beton basn dayanm, fck, deerinin %75 ine
ulalncaya kadar, tm ykler iin sadece elik enkesitin dayanm yeterli olmaldr. elik
enkesitin mevcut eilme momenti dayanm iin Blm 9 da verilen kurallar esas alnacaktr.
12.4.1.3 elik Ankrajl Kompozit Kirilerin Eilme Rijitlii
Ksmi etkileimli kompozit kirilerde, tam etkileimli kiriler iin belirlenen elik ankrajlarn
saysndaki azalmann kiriin eilme rijitliine etkisi hesaplarda gznne alnacaktr.
Tam etkileimli kompozit kirilerde enkesit atalet momenti, Denk.(12.17a) ile hesaplanabilir.
I 0.75I tr
(12.17a)
Ksmi etkileimli kompozit kirilerde enkesit atalet momenti ise, Denk.(12.17b) ile
hesaplanabilir.
133
Qn
I 0.75 I s
I tr I s
min( As Fy , 0.85 f ck Ac )
Denk.( 12.17b) de
(12.17b)
As
Fy
fck
AK
Ac
SL
Srekli kirilerde atalet momenti, atlam kesit atalet momenti ve atlamam kesit atalet
momentlerinin aritmetik ortalamasyla bulunabilir. Daha gvenilir bir hesap yaplmam ise,
atlam kesit atalet momenti, atlamam kesit atalet momentinin yars olarak alnabilir.
TA
Betonun atlamas ve snme etkisiyle oluan zamana bal ek sehim hesaba katlacaktr. Ani
sehim etkisi iin beton deme geniliinin n=Es/Ec orannda azaltlmasyla elde edilen
edeer elik kesit atalet momenti kullanlacaktr. Uzun sreli sehim etkisi iin betonarme
demenin edeer elik enkesite dntrlmesinde elastisite modlleri orannn en az 2
katnn (2n) alnmas nerilmektedir.
12.4.2 Balkl elik Ankrajl veya elik U-Profil Ankrajl Kompozit Kiriler
Bu blmde verilen kurallar, yapm aamasnda geici desteklerin kullanld veya
kullanlmad, basit veya srekli kiri olarak tekil edilen tm kompozit kirilere uygulanr.
Tasarm eilme momenti dayanm, bMn, (YDKT) veya gvenli eilme momenti dayanm,
Mn/b, (GKT),
t=0.90 (YDKT)
veya
t=1.67 (GKT)
0.85f ck
a
C
d1
Fy
d3
d2
(Pyt - C)
2
(Pyt + C)
2
Fy
ekil 12.2 Kompozit kirite pozitif eilme momenti iin genel plastik gerilme yayl
ekil 12.2 de genel olarak verilen plastik gerilme yayl gznne alnarak, plastik tarafsz
eksenin beton demede veya elik enkesitin balk veya gvdesi iinde olmas durumlarna
gre, karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, Denk.(12.18) ile belirlenir.
(12.18)
AK
M n C (d1 d 2 ) Pyt (d 3 d 2 )
Denk. (12.18) dey eksene gre simetrik olan tek ve ift simetri eksenli kompozit kiriler
iin verilmitir.
Buradaki terimler aada aklanmtr.
Pyt
d1
: Beton basn blou arlk merkezi ile elik enkesitin st kotu arasndaki uzaklk.
d2
: elik enkesitin bir blm basn etkisinde olduunda, bu blmn arlk merkezi ile
elik enkesitin st kotu arasndaki uzaklk. elik enkesitin basn etkisinde olmad
durumda d2 = 0 alnacaktr.
d3
tw
: Gvde kalnl.
TA
SL
C
0.85 f ck b
(12.19)
(12.20a)
C 0.85 fck Ac
(12.20b)
C Qn
(12.20c)
135
(12.21)
As
Fy
fck
AK
SL
TA
136
(2) Balkl elik ankrajlar veya U-profil ankrajlar negatif moment blgesinde de
kullanlacaktr.
(3) Etkin genilik iine, elik kiriin boyuna eksenine paralel donat yerletirilecektir.
Ts
d1
d2
(Pyc - T s)
2
Fy
d3
(P yc + T s)
2
Fy
AK
ekil 12.3 Kompozit kirite negatif moment iin genel plastik gerilme yayl
M n Ts ( d1 d 2 ) Pyc ( d 3 d 2 )
(12.22)
Pyc
d1
: Boyuna donatnn arlk merkezi ile elik enkesitin st kotu arasndaki uzaklk.
d2
: elik enkesitin bir blm ekme etkisinde olduunda, bu blmn arlk merkezi ile
elik enkesitin st kotu arasndaki uzaklk.
d3
SL
Ts
TA
(12.23a)
Ts Qn
(12.23b)
Fyr
Qn : Negatif eilme momentinin mutlak deerce en byk ve sfr olduu noktalar arasnda
konumlanan ankraj elemanlarnn toplam kayma dayanm.
12.4.2.3 Kompozit Kiri ile ekil Verilmi elik Sac Kullanm
Betonarme demenin elik kirie mesnetlenen ekil verilmi elik sac zerine uyguland
durumda, kompozit elemann mevcut eilme momenti dayanm (bMn veya Mn/b),
aadaki koullar gznne alnarak, pozitif eilme momenti dayanm iin Blm 12.4.2.1
ve negatif eilme momenti dayanm iin Blm 12.4.2.2 ye gre belirlenecektir.
137
min. 13mm
min. 50mm
hr 75mm
Hs
min. 38mm
wr
min. 50mm
min. 13mm
min. 50mm
hr 75mm
Hs
min. 38mm
wr
min. 50mm
min. 50mm
AK
SL
(b) Betonarme deme, elik kiri balna dorudan veya ekil verilmi elik sac zerinden
kaynaklanan balkl elik ankrajlar ile balanacaktr. Balkl elik ankrajn kaynakl
balants sonrasnda, elik sacn hadve st kotu stnde kalan ksm en az 38mm olacak
ve beton deme st kotu ile arasnda en az 12 mm bulunacaktr.
(c) Hadve st kotu ile beton deme st kotu arasnda en az 50 mm olacaktr.
TA
(d) elik sac kiri balna boyuna ekseni dorultusunda, balant aral 450mm yi
amayacak ekilde mesnetlenecektir. Bu balant, balkl elik ankrajlar veya balkl
elik ankrajlar ile punta kaynaklarn birlikte kullanmyla salanacaktr.
(e) elik sac hadvelerinin elik kiriin boyuna eksenine dik olarak yerletirildii durumda,
elik sac st kotunun altnda kalan beton, tasarmda ihmal edilecektir.
(f) elik sac hadvelerinin elik kiri boyuna eksenine paralel olarak yerletirildii durumda,
elik sac hadveleri iinde kalan betonun kompozit enkesit hesabnda gznne alnmasna
izin verilmektedir.
(g) elik sac hadvelerinin elik kiriin boyuna eksenine paralel olmas halinde, her bir hadve
iinde bir adet balkl elik ankraj kullanldnda ortalama hadve genilii, wr, 50mm
den az olmayacaktr. Her bir hadve iinde daha fazla sayda balkl elik ankraj
kullanlmas durumunda bu genilik, her bir ilave balkl elik ankraj iin ankrajn gvde
apnn 4 kat kadar arttrlmaldr.
12.4.2.4 elik Kiri ile Betonarme Deme Arasnda Kuvvet Aktarm
Blm 12.4.3 te verilecek olan betona gml kompozit kiriler hari olmak zere, beton ve
elik arasndaki doal aderans ihmal edilerek, yapsal elik eleman ve betonarme deme
arasndaki boyuna kesme kuvvetinin beton iine gml elik ankrajlar (balkl elik ankraj
veya U-profil ankraj) ile aktarld varsaylacaktr. Deme betonunun basn veya ekme
etkisinde olmas durumlar esas alnarak, betonarme deme ve elik kiri arasnda aktarlacak
olan karakteristik kesme kuvveti aada verildii ekilde hesaplanacaktr.
138
(12.24a)
(12.24b)
(3) Balkl elik ankraj veya U-profil ankraj elemanlarnda kesme krlmas snr durumu
iin,
V ' Qn
(12.24c)
As
AK
Ac
SL
elik kiri ve betonarme deme birleim yzeyindeki kesme kuvveti aktarmnda elik
ankrajlarn sneklii de etkin olmaktadr. Bu etki, pratik olarak bir metre iinde yaklak
adet balkl elik ankraj kullanmak suretiyle gznne alnabilir.
(b) Negatif eilme momenti etkisinde kuvvet aktarlmas
TA
Srekli kompozit kirilerin negatif eilme momenti blgesinde yapsal elik ile betonarme
demenin kompozit olarak alabilmesi iin, deme iinde boyuna donat bulunmaldr. Bu
durumda, elik ankrajlarla aktarlacak olan kesme kuvveti, V, iin negatif eilme momentinin
mutlak deerce en byk ve sfr olduu noktalar arasnda, aada tanmlanan snr durumlar
esas alnarak, srasyla, Denk.(12.25a), veya Denk.(12.25b) ile hesaplanan deerlerin k
alnacaktr.
(1) Donat elii akma snr durumu iin,
(12.25a)
(2) Balkl elik ankraj veya U-profil ankrajlarda kesme krlmas snr durumu iin,
V ' Qn
(12.25b)
Qn : Negatif eilme momentinin mutlak deerce en byk ve sfr olduu noktalar arasnda
konumlanan ankraj elemanlarnn toplam kayma dayanm.
139
veya
t = 1.67 (GKT)
alnarak belirlenecektir.
Karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, akma snr durumunda aadaki yntemlerden
biriyle hesaplanacaktr.
(a) Sadece elik enkesitte plastik gerilme yayl gznne alnarak, elik enkesitin plastik
eilme momenti ile.
(b) Akma snr durumunda, kompozit enkesitte plastik gerilme yayl veya ekildeitirme
uygunluk yntemi esas alnarak kompozit enkesitin plastik eilme momenti ile.
(c) Yapm aamasnda geici desteklerin etkisi aada belirtildii gibi gznne alnarak,
elastik gerilme dalm yntemiyle, elik elemann en d lifinde akma gerilmesine
ulald akma momenti, My, ile.
SL
AK
Beton dolgulu kompozit elemanlarn tasarm eilme momenti dayanm, bMn, (YDKT) veya
gvenli eilme momenti dayanm, Mn/b, (GKT),
TA
t=0.90 (YDKT)
veya
t = 1.67 (GKT)
alnarak belirlenecektir. Karakteristik eilme momenti dayanm, Mn, Tablo 12.1B ye gre
beton dolgulu kompozit enkesitin kompakt, kompakt olmayan ve narin olmas durumu
gznne alnarak aadaki ekilde hesaplanacaktr.
(a) Kompozit elemann kompakt enkesit koulunu salamas durumunda, karakteristik eilme
momenti dayanm, Mn, Denk. (12.26a) ile belirlenecektir.
Mn Mp
(12.26a)
p
Mn Mp Mp My
r p
(12.26b)
(c) Kompozit elemann narin enkesit koulunu salamas durumunda, karakteristik eilme
momenti dayanm, Mn, kritik eilme momenti, Mcr, ile belirlenecektir. Bu durumda,
basn balndaki gerilme Denk.(12.13) veya Denk.(12.14) ile hesaplanan kritik yerel
140
burkulma gerilmesi, Fcr, ile snrlandrlacaktr. Maksimum basn gerilmesi iin 0.7fck
snr deeri kullanlarak, betonda dorusal elastik gerilme yayl gznne alnacaktr.
Karakteristik Eilme
Momenti Dayanm, M n
M n=M p (M p M y)
( p)
(r p)
Mp
My
Maks.
Narinlik
ekil 12.5- Beton dolgulu kompozit kirilerde karakteristik eilme momenti dayanm
AK
Mp
: Kompozit enkesitte plastik gerilme yayl esas alnarak belirlenen plastik eilme
momenti.
My
Mcr
TA
SL
Mn
141
AK
Kompakt olmayan veya narin enkesitli beton dolgulu kompozit elemanlarda eksenel kuvvet
ve iki eksenli eilme momentinin bileik etkisinde etkileim, Blm 11.1.1 de verilen ifadeler
veya Blm 12.2.2.4 te tanmlanan yntem kullanlarak deerlendirilecektir.
Eksenel kuvvet ve iki eksenli eilme momentinin bileik etkisindeki kompozit elemanlarn
tasarm iin plastik gerilme dalm yntemine dayanan iki farkl yaklam aada
aklanmaktadr.
SL
Eksenel kuvvet ve iki eksenli eilme momentinin bileik etkisinde etkileim iin, Blm
11.1.1 de verilen etkileim ifadeleri ve Blm 12.6.2 de aklanan plastik gerilme dalm
yntemi ift simetri eksenli kompozit elemanlarn tasarmnda kullanlacaktr.
12.6.1 - Yntem 1: Blm 11.1.1 e Gre Eksenel Kuvvet ve Eilme Momenti Etkileimi
Eksenel kuvvet ve bir eksen veya ayn anda iki eksen etrafnda eilme momenti etkisindeki
kompozit elemalarn tasarm, Blm 11.1.1 de belirtilen kurallara gre yaplacaktr. Genel
etkileim diyagram ekil 12.6 da verilmektedir.
TA
c=0.75
c=2.00
1.0
Narinliin etkisi
gznne alnmaktadr.
Denk.11.1a
P r/Pc
Denk.11.1b
0.2
B
M r /M c
0.9 1.0
b=0.90
b=1.67
AK
(12.27)
Yukarda verilen Denk.(12.27) deki enkesit basn dayanmlar, Pn ve Pno, Blm 12.3 e gre
srasyla, Denk.(12.3) veya Denk.(12.4) ve Denk.(12.5) ile hesaplanacaktr.
P
A
A'
A"
SL
TA
C"
D"
B"
B
M
ekil 12.7 Yntem 2: Kompozit elemanlar iin gelitirilmi karlkl etki diyagram
Eksenel kuvvet ve iki eksenli eilme etkisindeki kompozit elemanlarda, Yntem 2
basitletirilerek, A, C ve B noktalar arasnda dorusal enterpolasyon ile elde edilen
aadaki etkileim ifadeleri kullanlacaktr.
Pr PC
durumunda
M rx M ry
1.0
M Cx M Cy
(12.28a)
143
Pr PC
durumunda
Pr PC M rx M ry
1.0
PA PC M Cx M Cy
(12.28b)
: YDKT veya GKT yk birleimleri iin gerekli eksenel basn kuvveti dayanm.
PA
PC
Mr
MC
veya
=1.67 (GKT)
alnarak belirlenecektir.
TA
SL
AK
C noktasnda kompozit elemann kuvvetli ve zayf eksenlerine gre, eksenel basn kuvveti
dayanm, PC, farkl deerler alabilir. Bu durumda, Denk(12.28a) ve Denk(12.28b) de bu
deerlerden kk olan kullanlacaktr.
144
C
D
B
M
Kesit
Gerilme Dalm
0.85fck
bf
Fy
Nokta
F yr
MA 0
A
c
TE
tw
Ac h1h2 As Asr
As : elik enkesit alan
Asr : Boyuna donat alan
tf
h2 d
Dayanm Denklemleri
PA As Fy Asr Fyr 0.85 f ck Ac
h1
PC 0.85 fck Ac
MC M B
0.85 f ck Ac
2
PD
Wc
0.85 f ck
2
h
Wr Asr Asrs 2 c
2
M D Wpx Fy Wr Fyr
AK
D
TE
PTE
hn
h1h22
Wpx Wr
4
Wpx: elik enkesitin x-eksenine gre
mukavemet momenti
Asrs : Simetri eksenindeki boyuna donat alan
PB 0
Wc
SL
1
M B M D Wsn Fy Wcn 0.85 f ck
2
Wcn h1hn2 Wsn
h2/2
hn tf iin
2
PTE
TA
hn
plastik
PTE
TE
d
d
tf hn iin
2
2
hn
d
d
Wsn Wpx bf hn hn
2
2
hn iin
2
145
E
C
D
B
Kesit
Gerilme Dalm
0.85fck
Fy
F yr
TE
tf
tw
Dayanm Denklemleri
PA As Fy Asr Fyr 0.85 f ck Ac
MA 0
A
c
h2 bf
Nokta
d
h1
A
Ac h1h2 As Asr
As : elik enkesit alan
Asr : Boyuna donat alan
h
A
PE As Fy (0.85 f ck ) Ac 1 ( h2 bf ) sr
2
2
WcE
M E M D WsE Fy
(0.85 f ck )
2
WsE WPy
h1bf2
Wpy
4
Wpy : elik enkesitin y-eksenine gre plastik
mukavemet momenti
WcE
PTE
AK
TE
bf /2
PC 0.85 fck Ac
MC MB
PD
0.85 f ck Ac
2
M D Wpy Fy Wr Fyr
h2/2
TA
SL
TE
PTE
hn
Wc
0.85 f ck
2
Wr Asr 2 c
2
h1h22
Wpy Wr
4
PB 0
Wc
1
M B M D Wpy Fy Wcn 0.85 f ck
2
Wcn h1hn2 Wpy
PTE
bf
tw
2 hn 2 iin
hn
bf
hn 2 iin
PTE
TE
hn
hn
0.85 f ck Ac As 2 Fy As
2 0.85 fck h1
146
E
C
D
B
M
Kesit
Gerilme Dalm
0.85fck
ri
Nokta
Fy
Dayanm Denklemleri
PA As Fy 0.85 f ck Ac
MA 0
bi B 2t
t
A
TE
hi H 2t
ri t
Ac bi hi 0.858ri 2
As : Yapsal elik enkesit alan
0.85 f ck Ac
PE
0.85 f ck bi hE 4 Fy thE
2
1
M E M D FyWsE WcE 0.85 f ck
2
t
bi
A
E
TE
WcE bi hE2
Ws E 2thE2
hE
PTE
AK
hi
hn H
2 4
PC 0.85 fck Ac
hE
MC M B
0.85 f ck Ac
2
W
M D Wpy Fy c 0.85 f ck
2
SL
PD
TE
hn
PTE
bi hi2
0.192ri3
4
Wpx : x-eksenine gre kutu enkesit plastik mukavemet
momenti
PB 0
Wc
H /2
TA
1
M B M D Wsn Fy Wcn 0.85 f ck
2
Wsn 2thn2
TE
Wcn bi hn2
hn
0.85 f ck Ac
2 0.85 f ck bi 4tFy
hi
2
PTE
hn
TE
147
E
C
D
B
M
Kesit
Gerilme Dalm
0.85fck
Nokta
Fy
Dayanm Denklemleri
PA As Fy 0.95 f ck Ac
MA 0
A
As dt t 2
TE
Ac
t
0.95 f ck 2
PE PA 1 Fy d 2 h 2
h (2 sin 2 )
4
2
0.95 f ckWcE
M E WsE Fy
2
h3
WcE sin 3 2
6
2
h
A
Z sE
PTE
hE
sin 2
2
hn h
2 4
2h
2 2arcsin E
h
PC 0.95 fck Ac
MC M B
PD
Wc h 6
TA
Wp d 3 6 Wc
Wp : x-eksenine gre boru enkesit plastik mukavemet
momenti
TE
PB 0
1
M B WsB Fy WcB 0.95 f ck
2
PTE
TE
h3
sin
6
2
3
h
WcB sin 3
6
2
WsB
h3
0.95 f ck Ac
2
W
M D Wp Fy c 0.95 f ck
PTE
hn
SL
TE
AK
TE
hE
hn
h 2
4
0.0260 K c 2 K s
0.848 K c
0.0260 K
2 K s 0.857 K c K s
0.0848 K c
(rad)
K c f ck h 2
d t
K s Fy
t (ince cidar kalnl varsaymyla)
2
h h
hn sin
2 2 2
148
Dikdrtgen kutu
enkesitli profil
AK
Pr
Pr
Pr
Pr
(b)
Sadece betondan
etkiyen d yk
(c)
elik profil ve
betondan etkiyen
d yk
TA
(a)
Sadece elik
profilden etkiyen
d yk
SL
Rijit kapak
levhas
(a)
Sadece elik
profilden etkiyen
d yk
Pr
(b)
Sadece betondan
etkiyen d yk
Pr
Rijit kapak
levhas
(c)
elik profil ve
betondan etkiyen
d yk
Fy As
Vr' Pr 1
Pno
(12.29)
Pr
149
Fy As
Vr' Pr
Pno
(12.30a)
(b) Narin enkesitli beton dolgulu kompozit elemanlarda gerekli kuvvet, Vr' , Denk.(12.30b)
ile hesaplanacaktr.
F A
Vr' Pr cr s
Pno
(12.30b)
Fcr
: Beton dolgulu narin enkesitli kompozit elemanda Denk.(12.13) veya Denk.(12.14) ile
hesaplanan kritik yerel burkulma gerilmesi.
AK
Pno
SL
Kompozit elemanda kuvvetin beton enkesite ve elik elemana ayn anda etkidii durumda,
gerekli kuvvet, Vr' , Denk.(12.31) ile hesaplanacaktr.
F A
Vr' Prs Pr y s
Pno
(12.31)
TA
Es As
Pr
E
A
E
A
c c
s s
Kuvvetin beton enkesite ve elik elemana ayn anda etkidii durumda narin enkesitli beton
dolgulu kompozit elemanlar iin Denk.(12.31) de parantez iindeki ikinci terim hesaba
katlmayacaktr.
12.7.2 Yk Aktarm Mekanizmalar
Beton dolgulu ve betona gml kompozit elemanlarda Blm 12.7.1 e gre hesaplanan
boyuna kayma kuvveti, Vr' nin aktarlmasnda dorudan mesnetlenme, elik ankraj ve aderans
olmak zere farkl mekanizma kullanlabilir. Bu mekanizmalarn herbiri iin karakteristik
dayanm, Rn, bu blmde verilen kurallar ile belirlenecektir. Birden fazla yk aktarma
mekanizmasnn uyguland durumda en byk karakteristik dayanm salayan
150
veya
B = 2.31 (GKT)
Rn 1.7 fck A1
(12.32)
Rc Qcv
Buradaki terim aada aklanmtr.
(12.33)
SL
Qcv
AK
Beton dolgulu ve betona gml kompozit elemanlarda kuvvet, balkl elik ankrajlar veya
elik U-profil ankrajlar ile aktarldnda, ankrajlarn tasarm kesme kuvveti dayanm
(YDKT) veya gvenli kesme kuvveti dayanm (GKT) Denk.(12.33) ile hesaplanacaktr.
Beton dolgulu kompozit elemanlarda aderans ile yk aktarlmas durumunda, beton ve elik
arasndaki tasarm aderans dayanm, Rn (YDKT) veya gvenli aderans dayanm, Rn/
(GKT)
TA
= 0.50 (YDKT)
veya
= 3.00 (GKT)
Rn pb Lin Fin
(12.34)
Lin
Rn
pb
AK
Beton dolgulu kompozit elemanlarda her bir mekanizma durumunda yk aktarm, yk gei
blgesinin stnde ve altnda kutu enkesitli elik elemann en kk kenar geniliinin veya
boru enkesitli elik elemann apnn iki kat uzakl amayacak ekilde belirlenen yk gei
uzunluu iinde salanacaktr. Yk gei uzunluunun iinde yerletirilecek elik ankrajlarn
aral Blm 12.8.3.4 ile uyumlu olacaktr.
Betona gml
kompozit eleman
Yk aktarma
blgesi
TA
Yk gei uzunluu
SL
2B
2B
152
Blm 12.8.2 deki kurallar, elik ankrajlarn dorudan betonarme bir deme iine veya ekil
verilmi deme sac zerindeki betonarme iine gmld kompozit bir eilme elemanna
uygulanacaktr. Blm 12.8.3 ise tm dier durumlar iin uygulanmaldr.
12.8.2 Kompozit Kirilerde elik Ankrajlar (Kayma Elemanlar)
Kaynaklama ilemi tamamlandktan sonra, balkl elik ankrajn tabanndan itibaren balk
d yzeyine kadar llen ykseklii, apnn 4 katndan az olmayacaktr.
12.8.2.1 Balkl elik Ankrajlarn Dayanm
Beton iine gml balkl bir elik ankrajn karakteristik kayma dayanm Denk.(12.35) ile
hesaplanacaktr.
Qn 0.5 Asa
f ck Ec Rg Rp Asa Fu
(12.35)
Ec
fck
Fu
Rg
: Bir katsay.
AK
Asa
SL
(a) Bir adet balkl elik ankrajn, hadveleri elik kiri boyuna eksenine dik olarak
yerletirildii elik deme sac zerinden kaynaklanmas durumunda.
(b) Herhangi bir sayda balkl elik ankrajn bir sra halinde dorudan elik kirie
kaynaklanmas durumunda.
TA
(c) Ortalama hadve geniliinin hadve yksekliine orannn 1.5 deerine eit veya daha
byk olmas ve herhangi bir sayda balkl elik ankrajn, hadveleri elik kiri boyuna
eksenine paralel olarak yerletirilen elik deme sac zerinden bir sra halinde
kaynaklanmas durumunda.
Aada tanmlanan durumlar iin bu katsay Rg = 0.85 olarak alnacaktr.
(a) ki adet balkl elik ankrajn, hadveleri elik kiri boyuna eksenine dik olarak
yerletirilen elik deme sac zerinden kaynaklanmas durumunda.
(b) Ortalama hadve geniliinin hadve yksekliine orannn 1.5 deerinden kk olmas ve
bir adet balkl elik ankrajn, hadveleri elik kiri boyuna eksenine paralel olarak
yerletirilen elik deme sac zerinden kaynaklanmas durumunda.
veya daha fazla balkl elik ankrajn, hadveleri elik kiri boyuna eksenine dik olarak
yerletirilen elik deme sac zerinden kaynaklanmas durumunda ise Rg = 0.70 olarak
hesaba katlacaktr.
Rp
: Bir katsay.
153
(b) Balkl elik ankrajlarn, hadveleri elik kiri boyuna eksenine dik olarak yerletirilen
elik deme sacnn oluturduu kompozit deme iinde kalmas ve emid-ht 50mm
olmas durumunda.
(c) Balkl elik ankrajlarn, elik deme sacn veya besleme eleman olarak kullanlan
elik levhalar geerek ve hadveleri elik kiri boyuna eksenine paralel olarak yerletirilen
elik deme sacnn oluturduu kompozit deme iinde kalmas durumunda.
Balkl elik ankrajlarn, elik kiri boyuna eksenine dik olarak yerletirilen elik deme
sacnn oluturduu kompozit deme iinde kalmas ve emid-ht < 50mm olmas durumunda ise
Rp = 0.60 olarak hesaba katlacaktr.
Rg ve Rp katsaylarnn deerleri deme sac uygulama koullarna bal olarak Tablo 12.6 da
verilmektedir.
emid-ht : Balkl elik ankraj gvdesinin kenarndan itibaren hadve yksekliinin orta
noktasna kadar llen mesafe, (ekil 12.10).
V
emid-ht
Zayf
hr
AK
0.5hr
Kuvvetli
SL
Uygulama Tanm
Deme sacnn olmamas durumu
Deme sac hadvelerinin kirie
paralel olarak yerletirilmesi durumu
wr
1.5
hr
Rg
1.0
Rp
0.75
1.00
0.75
TA
wr
1.5
0.85** 0.75
hr
Deme sac hadvelerinin kirie dik
olarak yerletirilmesi durumu
Ayn hadve iindeki balkl elik
ankraj says
1
1.00 0.60*
2
0.85 0.60*
3 ve daha fazla
0.70 0.60*
hr : Karakteristik hadve ykseklii.
wr : Ortalama hadve genilii.
**
: Balkl tek elik ankraj iin.
*
: Deer, emid-ht 50mm halinde, 0.75 alnabilir.
f ck Ec
(12.36)
154
tf
tw
U-profil ankrajn kiri balna kaynakl balants, Qn ye eit bir kuvvetin dmerkezlik
etkisi de gznne alnarak boyutlandrlacaktr.
12.8.2.3 Gerekli elik Ankraj Says
aretinden bamsz olmak zere, eilme momentinin en byk ve sfr olduu kesitler
arasndaki gerekli ankraj says, Blm 12.4.2.2 ve Blm 12.4.2.1 de belirlenen boyuna
kesme kuvvetinin, Blm 12.8.2.1 veya Blm 12.8.2.2 de tanmlanan bir adet elik ankrajn
kayma dayanmna blnmesiyle elde edilecektir. Elemana tekil yk etkimesi halinde, tekil
yk ile eilme momentinin sfr olduu en yakn nokta arasndaki gerekli elik ankraj says,
tekil ykn bulunduu noktada oluan gerekli maksimum eilme momentini karlayacak
yeterlilikte olacaktr.
12.8.2.4 Detaylandrma Koullar
AK
(a) Mutlak deerce en byk eilme momenti etkisindeki noktann her iki taraf iin gerekli
elik ankrajlar, aksi belirtilmedike, bu nokta ve moment etkisinin sfr olduu komu
noktalar arasnda eit aralkl olarak datlacaktr.
SL
(b) elik ankrajlar, hadve iine yerletirilenler hari olmak zere, kesme kuvvetine dik
dorultuda en az 25mm lik yanal beton rtye sahip olacaktr.
(c) Kesme kuvveti dorultusu boyunca elik ankraj merkezi ile serbest kenar arasndaki
minimum uzaklk, normal arlkl beton kullanlmas halinde 200mm, hafif beton
kullanlmas durumunda ise bu uzaklk 250mm olacaktr.
TA
(d) Balkl elik ankrajlarn, herhangi bir dorultuda olmak zere, merkezleri arasndaki
minimum uzaklk, apnn 4 kat olarak alnacaktr. Kiri boyuna eksenine dik olarak
yerletirilen elik deme sacnn oluturduu kompozit demelerde, kiri boyuna ekseni
dorultusunda olmak zere, ankrajlarn merkezleri arasndaki minimum uzaklk, apnn 6
kat olarak uygulanacaktr.
4d
6d
6d
3d
4d
155
AK
Hafif betonun kullanld kompozit sistemlerde, sadece kayma etkisindeki balkl elik
ankrajlarn kaynaklama ileminden sonra tabandan balk d yzeyine olan ykseklii,
apnn 7 katndan az olmayacaktr. Sadece ekme etkisindeki balkl elik ankrajlarn
kaynaklama ileminden sonra tabandan balk d yzeyine olan ykseklii, apnn 10
katndan az olamaz. Kayma ve ekmenin ortak etkisindeki balkl elik ankrajlar iin ilgili
ynetmeliklerde, rnein ACI 318 Ek D de verilen kurallar geerlidir. Beton trne gre h/d
oranlarnn uygulama snrlar Tablo 12.7 de verilmektedir.
ekme veya kayma ve ekmenin ortak etkisindeki balkl elik ankrajlarn balklarnn
aplar, gvde aplarnn 1.6 katna eit veya daha byk olacaktr.
TABLO 12.7 BETON TRNE GRE h/d ORANLARI N SINIR KOULLAR
Normal Arlkl Beton
h/d5
h/d8
SL
Ykleme Durumu
Kayma Etkisi
ekme Etkisi
h/d8
Hafif Beton
h/d7
h / d 10
lgili ynetmelik, rnein ACI
318 Ek D
TA
Betonun kayma etkisinde krlarak ayrlma dayanmnn bir snr durum oluturmad
hallerde, balkl elik ankrajn karakteristik kesme kuvveti dayanm, Qnv, Denk.(12.37) ile
hesaplanacaktr.
Qnv Fu Asa
(12.37)
Tasarm kesme kuvveti dayanm, vQnv (YDKT) veya gvenli kesme kuvveti dayanm,
Qnv/v (GKT),
v = 0.65 (YDKT)
veya
v = 2.31 (GKT)
alnarak belirlenecektir.
Buradaki terimler aada aklanmtr.
Qnv : Balkl elik ankrajn karakteristik kesme kuvveti dayanm.
Asa
Fu
156
Betonun kayma etkisinde krlarak ayrlma dayanmnn bir snr durum olarak dikkate
alnd hallerde, bir adet balkl elik ankrajn mevcut kesme kuvveti dayanm, aadaki
maddelerden biri esas alnarak belirlenecektir.
(a) Balkl elik ankrajlar iin her iki beton krlma yzeyinde ilgili ynetmeliklerde, rnein
ACI 318 Blm 12 de verilen kurallar ile uyumlu ankraj donatsnn kullanlmas halinde,
Denk.(12.37) ten elde edilen karakteristik kesme kuvveti dayanm ve ankraj donatsnn
karakteristik dayanmnn k, balkl elik ankrajn karakteristik kesme kuvveti
dayanm, Qnv, olarak kullanlacaktr.
(b) ACI 318 Ek D de verilen ilgili koullar uygulanacaktr.
12.8.3.2 Kompozit Etkileim in Balkl elik Ankrajlarn ekme Dayanm
elik ankrajn, yksekliine dik dorultuda olmak zere, merkezinden itibaren serbest beton
kenarna kadar olan uzaklnn, ankraj tabanndan llen toplam yksekliin 1.5 katna eit
veya daha byk olduu yerler ve ankraj merkezleri arasndaki uzakln, ankraj tabanndan
llen toplam yksekliin 3 katna eit veya daha byk olduu yerlerde, balkl elik
ankrajn karakteristik ekme kuvveti dayanm, Qnt, Denk.(12.38) ile hesaplanacaktr.
Qnt Fu Asa
AK
(12.38)
Tasarm ekme kuvveti dayanm, tQnt (YDKT) veya gvenli ekme kuvveti dayanm, Qnt/t
(GKT),
t = 0.75 (YDKT)
alnarak belirlenecektir.
Qnt
t = 2.00 (GKT)
SL
veya
TA
elik ankrajn, yksekliine dik dorultuda olmak zere, merkezinden itibaren serbest beton
kenarna kadar olan uzaklnn, ankraj tabanndan llen toplam yksekliin 1.5 katndan az
olduu yerler veya ankraj merkezleri arasndaki uzakln, ankraj tabanndan llen toplam
yksekliin 3 katndan az olduu yerlerde, bir adet balkl elik ankrajn mevcut ekme
kuvveti dayanm, aadaki maddelerden biri esas alnarak belirlenecektir.
(a) Balkl elik ankrajlar iin her iki beton krlma yzeyinde ilgili ynetmeliklerde, rnein
ACI 318 Blm 12 de verilen kurallar ile uyumlu ankraj donatsnn kullanlmas halinde,
Denk.(12.38) den elde edilen karakteristik ekme kuvveti dayanm ve ankraj donatsnn
karakteristik dayanmnn k, balkl elik ankrajn karakteristik ekme kuvveti
dayanm, Qnt, olarak kullanlacaktr.
(b) ACI 318 Ek D de verilen ilgili koullar uygulanacaktr.
ekme veya kayma ve ekmenin ortak etkisindeki birbirine veya beton kenarna ok yakn
balkl elik ankrajlar iin bu ankrajlar evreleyen ilave sarg donats kullanlmas uygun
olacaktr. Uygulama koullar iin ilgili ynetmeliklere, rnein ACI 318 Blm D5.2.9 a
baklabilir.
12.8.3.3 Kompozit Etkileim in Balkl elik Ankrajlarn Kayma ve ekmenin
Ortak Etkisinde Dayanm
Betonun kayma etkisinde krlarak ayrlma dayanmnn belirleyici bir snr durum olmad
hallerde ve elik ankrajn, yksekliine dik dorultuda olmak zere, merkezinden itibaren
serbest beton kenarna kadar olan uzaklnn, ankraj tabanndan llen toplam yksekliin
1.5 katna eit veya daha byk olduu yerler ve ankraj merkezleri arasndaki uzakln,
157
ankraj tabanndan llen toplam yksekliin 3 katna eit veya daha byk olduu yerlerde,
balkl elik ankrajn kayma ve ekmenin ortak etkisinde etkileimli dayanm, Denk.(12.39)
ile snrlandrlacaktr.
v = 0.65 (YDKT)
veya
v = 2.3 (GKT)
t = 0.75 (YDKT)
veya
t = 2.00 (GKT)
Q 5 3 Q 5 3
rt rv 1.0
Qct
Qcv
(12.39)
Qcv
AK
Qrt : YDKT veya GKT yk birleimleri iin gerekli ekme kuvveti dayanm.
: Blm 12.8.3.2 ye gre belirlenen mevcut ekme kuvveti dayanm.
SL
Betonun kayma etkisinde krlarak ayrlma dayanmnn belirleyici bir snr durum olduu
hallerde, elik ankrajn, yksekliine dik dorultuda olmak zere, merkezinden itibaren
serbest beton kenarna kadar olan uzaklnn, ankraj tabanndan llen toplam yksekliin
1.5 katndan az olduu yerler ve ankraj merkezleri arasndaki uzakln, ankraj tabanndan
llen toplam yksekliin 3 katndan az olduu yerlerde, balkl elik ankrajn kayma ve
ekmenin ortak etkisinde etkileimli karakteristik kesme kuvveti dayanm, aadaki
maddelerden biri esas alnarak belirlenecektir.
TA
(a) Balkl elik ankrajlar iin her iki beton krlma yzeyinde ilgili ynetmeliklerde, rnein
ACI 318 Blm 12 de verilen kurallar ile uyumlu ankraj donatsnn kullanlmas halinde,
Denk.(12.37) den elde edilen karakteristik kesme kuvveti dayanm ve ankraj donatsnn
karakteristik dayanmnn k, balkl elik ankrajn karakteristik kesme kuvveti
dayanm, Qnv, Denk.(12.38) den elde edilen karakteristik ekme kuvveti dayanm ve
ankraj donatsnn karakteristik dayanmnn k de, balkl elik ankrajn
karakteristik ekme kuvveti dayanm, Qnt, olarak Denk.(12.39) da kullanlacaktr.
(b) ACI 318 Ek D de verilen ilgili koullar uygulanacaktr.
12.8.3.4 Kompozit Etkileim in Detaylandrma Koullar
Kompozit etkileim iin elik ankrajlar aadaki koullar salayacaktr.
(a) elik ankrajlar iin uygulanacak minimum beton rt kalnl, korozyonun etkin
olmad durumlarda (donat pas pay + 10mm) olacaktr.
(b) Balkl elik ankrajlarn herhangi bir dorultuda merkezleri arasndaki minimum
uzakl, ankrajlarn gvde apnn 4 kat olacaktr.
(c) Balkl elik ankrajlarn merkezleri arasndaki maksimum uzakl, ankrajlarn gvde
apnn 32 katn aamaz.
158
TA
SL
AK
lave snr koullar iin Blm 12.8.3.1, Blm 12.8.3.2 ve Blm 12.8.3.3 te verilen
kurallar geerlidir.
159
BLM 13
Birleim aralar ve elemanlar ile birleim blgeleri dikkate alnarak birleen elemanlarn
tasarm bu blmde belirtilen kurallara gre yaplacaktr.
Bu blm aadaki alt blmlerden olumaktadr.
13.1 Genel Esaslar
13.2 Kaynaklar
13.3 Bulonlar
13.4 Elemanlarn Birleen Enkesit Paralar ve Birleim Elemanlarnn Dayanmlar
13.5 Besleme Levhalar
13.6 Mesnette Ezilme Dayanm
13.7 Kolon Ayaklar ve Beton zerine Mesnetlenme
13.8 Ankraj ubuklar ve Betona Yerleimi
13.10 ekme Elemanlarnn Mil Birleimleri
13.1 GENEL ESASLAR
13.1.1 Tasarm Esaslar
AK
SL
Birleimlerin tasarm dayanm, Rn (YDKT) veya gvenli dayanm, Rn/ (GKT) bu blm
ve Blm 5 te verilen kurallara uygun olarak hesaplanacaktr.
Birleimlerin gerekli dayanm, tasarm ykleri altnda gerekletirilen yapsal analiz
sonucunda veya ilgili alt blmlerde tanmlanmas durumunda, birleen elemanlarn gerekli
dayanmnn belirli bir oran olarak belirlenecektir.
TA
Eksenel ykl elemanlarn dey eksenlerinin ortak bir noktada kesimemesi halinde,
dmerkezlik etkisi gznne alnacaktr.
13.1.2 Basit (Mafsall) Birleimler
Dolu gvdeli ve kafes kirilerin basit (mafsall) birleimleri, yeteri miktarda dnme
yeteneine sahip olacak ekilde ve sadece kesme kuvveti etkisi dikkate alnarak
boyutlandrlabilir. Ancak, birleime etkiyen dier kuvvetlerin de bulunmas halinde, birleim
en elverisiz sonucu veren kuvvetlerin ortak etkisi altnda boyutlandrlacaktr. Mafsall
birleimlerin dnme miktar, kirilerin u dnmeleri ile uyumlu olacaktr. Kiri u dnmeleri
ile birleimlerin dnmesi arasnda uyum salanabilmesi amacyla, birleimlerde snrl
dzeyde elastik olmayan ekildeitirmelere izin verilebilir.
13.1.3 Moment Aktaran Birleimler
Dolu gvdeli sistemler ve kafes kirilerin moment aktaran birleimleri, moment ve kesme
kuvveti ile normal kuvvetin ortak etkisi altnda boyutlandrlacaktr. Moment aktaran
birleimlerin davran karakteristikleri Blm 5.2.5 te tanmlanmaktadr.
13.1.4 Basn Etkisindeki Elemanlarn Mesnetlenmesi
Basn etkisindeki elemanlarn mesnetlenmesinde aadaki koullar gznne alnacaktr.
160
AK
Kiri ve kolonlarda tam nfuziyetli kt kaynakl ekler, birleen daha kk boyutlu enkesitin
karakteristik dayanmn salayacaktr. Dier tr ek birleimleri ise, aksi belirtilmedike, ek
noktasndaki i kuvvetlerin gerektirdii dayanm salayacak ekilde boyutlandrlacaktr.
Eksenel kuvvet ve/veya eilme momenti etkileri altnda oluan ekme kuvvetlerinin, ek
birleimlerinde tam nfuziyetli kt kaynaklarla aktarlmas gerektiinde, aadaki koullar
uygulanacaktr.
(a) Blm 2.1.3 te verilen malzeme entik tokluu koullar.
SL
TA
Tm kaynak ulam delikleri, kaynak ilemi iin gerekli boluk oluturulacak ekilde
detaylandrlacaktr. Ulam deliinin uzunluu kaynak ucundan itibaren malzeme kalnlnn
1.5 katndan ve 40mm den az olmayacaktr. Ulam deliinin ykseklii, ulam deliini
kapsayan malzeme kalnlndan ve 20mm den az olmayacaktr. Bu yksekliin 50mm yi
amasna gerek yoktur.
Kesim ileminden nce kaynaklanan enkesitler veya hadde rn elemanlar iin gvde
kenar, balk yzeyinden itibaren ulam delii i bkey yzeyine kadar eimli ve erisel bir
form verilerek hazrlanacaktr. Scak hadde rn ile balk ve gvdenin tam nfuziyetli kt
kaynakla birletii yapma elik elemanlarda, kaynak ulam delii, entiklerden (apaklardan)
ve keskin girinti yapan kelerden temizlenecektir. Kaynak ulam delii iin oluturulacak
yarap 10mm den kk olmayacaktr, (ekil 13.1).
161
Not 1
Not 2
Not 2
Not 1
Not 1
Not 5
Not 5
'b'
'b'
'a'
R (Not 3)
R (Not 3)
'a'
Not 2
'a'
'b'
Not 2
'b'
R (Not 3)
R (Not 3)
'a'
Not 2
R (Not 3)
R (Not 3)
Not 2
Not 6
Not 1
Not 1
(a)
(b)
Not 1
(c)
AK
SL
TA
Kaynak ulam deliinin sl kesim ile hazrlanan yzeyleri, dz ve parlak bir yzey elde
edilecek ekilde zmparalanacak ve kaynaktan nce manyetik parack yntemi veya nfuz
etme zelliine sahip zel boya kullanlarak muayene edilecektir. Eer kaynak ulam
deliklerinin erisel gei blgesi, matkap veya testere ile alan delikler kullanlarak
oluturuluyorsa, bu blgenin zmparalanmasna gerek yoktur.
13.1.7 Kaynak ve Bulonlarn Yerleimi
Dmerkezlik etkisi dikkate alnmad srece, eksenel kuvvet aktarmak amacyla
boyutlandrlacak u birleimlerde, kaynak veya bulon grubu arlk merkezlerinin birleen
eleman arlk merkezi ile st ste dmesi salanacaktr. Bu durum, tek ve ift korniyerler ile
benzer elemanlarn u birleimleri iin geerli deildir.
13.1.8 Bulonlarn Kaynaklarla Birlikte Kullanm
Bulon ve kaynaklarn, ayn kuvveti veya bir kuvvetin ayn bileenini ortak olarak aktaracak
ekilde boyutlandrlmasna izin verilmez.
13.1.9 Yksek Dayanml Bulonlarn Perinlerle Birlikte Kullanm
Mevcut yaplarn yenileme ve revizyon almalarnda, Blm 13.3.11 e gre boyutlandrlan
srtnme etkili (kayma kontroll) birleimlerin kullanlmas kouluyla, yksek dayanml
bulonlarn mevcut perinlerle birlikte gznne alnmasna izin verilir.
162
AK
SL
TA
Kaynak Konumu
F (Dz),
H (Yatay),
V (Dey),
OH (Tavan)
Kaynak lemi
rtl elektrot ile elektrik
ark kayna
Gazalt elektrik ark kayna
Koruyucu ekirdekli
elektrot ile elektrik ark
kayna
Tozalt elektrik ark kayna
Tm
Etkin Kalnlk
J veya U kaynak az
60 V
kaynak az
derinlii
J veya U kaynak az
F
60 eimli veya V
F, H
45 eimli
kaynak az
derinlii
45 eimli
kaynak az
derinlii 3mm
Tm
V, OH
163
Enkesiti erisel kenarl kt kaynaklarn (ekil 13.2) etkin kalnlklar, deneysel yntemlerle
farkl etkin kalnlklarn geerlilii gsterilmedike, kaynak metalinin eik yzey (dairesel
enkesitli ubuk yzeyi, 90 bklerek ekil verilmi yzey, kutu veya boru enkesitli
elemanlarn yzeyleri) hizasna kadar doldurulmas halinde Tablo 13.2 de verilmitir.
Kaynak metalinin eik yzey (dairesel enkesitli ubuk yzeyi, 90 bklerek ekil verilmi
yzey, kutu veya boru enkesitli elemanlarn yzeyleri) hizasna kadar doldurulmad enkesiti
erisel kenarl kt kaynaklarn etkin kalnlklar, Tablo 13.2 de verilen deerler, esas metal
yzeyinden itibaren kaynak yzeyine kadar llen en byk kaynaklanmayan ykseklik
(derinlik) kadar azaltlarak belirlenecektir.
Enkesitinin iki kenar erisel
kt kaynak
AK
SL
Kaynak lemi
16
16
R
R
R
TA
: Erisel yzey yarap 10mm den kk (R < 10mm) olan enkesitinin bir kenar erisel kt kaynaklar, esas
metal yzeyi hizasna kadar ke kayna kullanlarak takviye edilecektir.
R: Erisel yzey yarap ( boru ve kutu enkesitli elemanlar iin R = 2t alnabilir).
t : Et kalnl.
13.2.1.2 Snrlamalar
164
13.2.2 Ke Kaynaklar
Birletirdii elemanlar arasndaki a 60 ile 120 arasnda olan kaynaklar, ke kaynak
olarak dikkate alnacaktr. Bu ann 60 den kk olmas halinde bu kaynaklar, ksmi
nfuziyetli kt kaynak olarak deerlendirilecektir.
Ke kaynak uzunluu, uygulanan kaynak uzunluundan kaynak balang ve biti
noktalarnn her biri iin kaynak kalnl, a, kadar uzunlukta krater kayb karlarak
hesaplanabilir.
13.2.2.1 Etkin Alan
Bir ke kaynan etkin alan, kaynak etkin uzunluu ile etkin kalnl arplarak elde
edilecektir. Ke kaynan etkin kalnl, kaynak kknden kaynak yzeyine olan en ksa
uzunluk (kaynak enkesiti iine izilebilen genin ykseklii) olarak dikkate alnacaktr.
Dairesel ve oval delikler iinde tekil edilen ke kaynaklarn etkin uzunluu, kaynak
kalnl dorultusundaki dzlemin merkezi boyunca uzanan kaynak ekseni uzunluu eklinde
belirlenecektir. Birleim yzeyinin dzlemi iindeki etkin kaynak alan, dairesel veya oval
deliklerin karakteristik enkesit alann aamaz.
AK
13.2.2.2 Snrlamalar
Ke kaynaklarn minimum etkin kalnl, hesaplanan kuvvetlerin gvenle aktarlmasn
salayacak kaynak kalnlndan ve 3mm den az olamaz. Bu koullar, ksmi ve tam
nfuziyetli kt kaynaklarn takviyeleri amacyla kullanlan ke kaynaklar iin geerli
deildir.
SL
TA
Ke kaynaklarn minimum etkin uzunluu, kaynak kalnlnn 6 katndan veya 40mm den
az olamaz. Bu koulun salanamad durumda, kaynan etkin kalnl, kaynak uzunluunun
1/6 olarak gznne alnacaktr. Lamadan tekil edilen bir elik ekme elemann u
birleiminde sadece boyuna dorultuda ke kaynaklar kullanlmas halinde, bu kaynaklarn
her birinin uzunluu kaynaklar aras dik uzaklktan daha kk olamaz, (ekil 13.3).
L
Lb
t
b
L 150a
iin
Le L
Le L
Le 250a
L1
P
Lm
SL
TA
t1
Lme
Lm
b1
L2
L2
t1
Lme
Lm
b1
L1
AK
b1
t1
b
Lme
Bindirme
SL
1
.5
a
1
.5
a
AK
(a) ekme kuvveti etkisindeki bir eleman zerine balanan baka bir elemann u birleimi
iin kullanlacak ke kaynaklar, ekme etkisindeki eleman kenarndan kaynak
kalnlnn en az 1.5 kat kadar geride sonlandrlacaktr, (ekil 13.6).
TA
3a
n
D
a
5
ekil 13.7 Kiri ucu ile birleim eleman arasndaki dnme uyumunun salanabilmesi iin
kaynak uygulamas
167
(c) Rijitlik levhalarnn balklara baland durumlar hari olmak zere, enine rijitlik
levhalarn elemann gvde levhasna balayan ke kaynaklarn sonlandrld noktann,
gvde-balk kaynana uzakl, gvde kalnlnn 4 katndan az, 6 katndan fazla
olamaz.
(d) Ayn dzlemin farkl yzeylerine uygulanan ke kaynaklar birbirleriyle
birletirilmeyecek ekilde eleman ke blgelerinde sonlandrlmaldr, (ekil 13.8).
Alt yzdeki kaynaklarla
birletirilmeyecektir
.5a
1
.5a
1
ekil 13.8 Bir dzlemin farkl yzeylerindeki ke kaynaklar iin uygulama detay
SL
AK
Kesme kuvvetini aktarmak, bindirmeli balantlarda birleen yzeye dik etkilere kar
dayanm salamak, burkulma veya bindirme blgesinden ayrlmalar nlemek amacyla ve
yapma elemanlarn enkesit paralarnn balantlar iin oluturulan dairesel veya oval
deliklerde ke kaynaklarn kullanlmasna izin verilir. Bu tr ke kaynaklar, dairesel ve oval
dolgu kaynaklar kapsamnda deerlendirilemez.
Dairesel ve oval dolgu kaynaklarn etkin kayma alan, birleim yzeyi dzlemindeki oval
veya dairesel delik karakteristik alan olarak dikkate alnacaktr.
13.2.3.2 Snrlamalar
TA
elemanlarda, kaynak kalnl en az eleman kalnlnn yars kadar alnacak; ancak bu deer
16mm den de az olmayacaktr.
13.2.4 Dayanm
Kaynakl birleimlerin tasarm dayanm, Rn veya gvenli dayanm, Rn/, kaynak boyuna
eksenlerinin kuvvet dorultusuyla yapt a gznne alnmakszn, esas metalin ekme ve
kayma etkisinde krlma snr durumlar ile kaynak metalinin krlma snr durumuna gre
hesaplanan deerlerin k olarak alnacaktr.
Esas metal ve kaynak metali karakteristik dayanmlar srasyla, Denk.(13.1) ve Denk.(13.2)
kullanlarak hesaplanacaktr.
RnBM FnBM ABM
(13.1)
(13.2)
AK
Karakteristik
Etkin Alan
Gerilme (FnBM
(ABM veya
veya Fnw)
Awe)
TAM NFUZYETL KT KAYNAKLAR
SL
Yk Tipi ve
Kaynak Eksenine
Gre Dorultusu
ve
TA
Kaynak eksenine
Dm noktasnn dayanmnda esas metal belirleyicidir.
Blm 13.2.6
dik ekme
Kaynak eksenine
Dm noktasnn dayanmnda esas metal belirleyicidir.
Blm 13.2.6
dik basn
Kaynak eksenine
Kaynak eksenine paralel ekme ve basn etkilerinin dm
paralel ekme ve
Blm 13.2.6
noktas tasarmnda gznne alnmasna gerek yoktur.
basn
Kesme
Dm noktasnn dayanmnda esas metal belirleyicidir.
Blm 13.2.6
KISM NFUZYETL KT KAYNAKLAR, ENKESTNN BR KENARI ERSEL VE ENKESTNN
K KENARI ERSEL KT KAYNAKLAR
= 0.75
Esas
Fu
Blm 13.4
= 2.00
Kaynak eksenine
dik ekme
= 0.80
Blm
lave
0.60FE
13.2.1.1
= 1.88
= 0.90
Esas
Fy
Blm 13.4
= 1.67
Kaynak eksenine
dik basn
= 0.80
Blm
lave
0.60FE
Blm 13.2.6
13.2.1.1
= 1.88
Kaynak eksenine
Kaynak eksenine paralel ekme ve basn etkilerinin dm
paralel ekme ve
noktas tasarmnda gznne alnmasna gerek yoktur.
basn
= 0.75
Esas
Blm 13.4
= 2.00
Kesme
= 0.80
Blm
lave
0.60FE
13.2.1.1
= 1.88
169
KE KAYNAKLAR
Karakteristik
Gerilme (FnBM
ve
veya Fnw)
Blm 13.4
= 0.75
0.60FE
= 2.00
lgili
Metal
Esas
lave
Etkin Alan
(ABM veya
Awe)
Blm
13.2.2.1
Blm 13.2.6
Blm 13.2.6
= 0.75 (YDKT)
AK
= 2.00 (GKT)
(a) Arlk merkezinden geen eksenel yk etkisindeki, birbirine paralel veya ayn eksen
zerindeki niform kalnlkl ke kaynak grubunun karakteristik dayanm Denk.(13.3)
ve Denk.(13.4) kullanlarak hesaplanabilir.
SL
(13.3)
(13.4)
TA
(13.5)
(13.6)
170
AK
SL
TA
Bulon
8.8
10.9
M16
88
110
M20
137
172
M22
170
212
M24
198
247
M27
257
321
M30
314
393
M36
458
572
*
:Minimum nekme kuvveti, bulonlarn minimum ekme kuvveti dayanmnn %70 i olarak
belirlenmektedir.
(13.7)
Bulonlarn karakteristik kayma gerilmesi dayanm, Fnv, aadaki iki durum dikkate alnarak
elde edilecektir.
171
(1) Bulonun di alm gvde blm kayma dzlemi iinde ise Denk.(13.8),
(13.8)
(2) Bulonun di alm gvde blm kayma dzlemi dnda ise Denk.(13.9),
(13.9)
Her bir bulon snf iin karakteristik ekme ve kayma dayanmlar Tablo 13.7 de verilmitir.
Normal bulonlarn (4.6, 4.8, 5.6, 5.8 ve 6.8) karakteristik kayma dayanmlar, di alm
gvde blmnn konumundan bamsz olarak sadece Denk.(13.8) ile hesaplanacaktr.
TABLO 13.7 BULONLARIN KARAKTERSTK GERLME DAYANIMLARI
Ezilme Etkili
Birleimlerde
Di Alm Gvde
Bulon Snf
Karakteristik Kayma
Blmnn Konumu
Gerilmesi Dayanm, Fnv,
(MPa)b
c
4.6
300
180
4.8c
300
180
5.6c
375
225
5.8c
375
225
6.8c
450
270
Kayma Dzlemi inde
360
8.8
600
Kayma Dzlemi Dnda
450
Kayma Dzlemi inde
450
10.9
750
Kayma Dzlemi Dnda
563
a
: Yorulma yklemesi altnda ekme etkisindeki yksek mukavemetli bulonlar iin Ek 2 ye baknz.
b
: Dorudan eksenel (ekme ve basn) yk etkisindeki bir birleim uzunluunun 950mm yi amas halinde,
tablodaki Fnv deerleri %15 orannda azaltlacaktr.
c
: Normal bulonlar iin tabloda verilen deerler, 5 bulon ap yksekliindeki birleim kalnln aan her
2mm iin %1 orannda azaltlmaldr.
SL
AK
Karakteristik ekme
Gerilmesi Dayanm, Fnt,
(MPa)a
TA
Bulonlar iin maksimum delik boyutlar Tablo 13.8 de verilmitir. Kolon ayaklar taban
levhalarnn temele ankraj iin daha byk bulon deliklerinin kullanlmasna izin verilir.
Ancak bu durumda, montajdan sonra byk delik blgelerini tam olarak kaplayan boyutlarda
levha pullarn kullanlmas ve bunlarn taban levhasna kaynaklanarak tekil edilmesi
salanacaktr.
Standart dairesel delik aplar veya kuvvet dorultusuna dik ksa oval delik aplar bu standart
kapsamndaki koullar altnda kullanlacaktr. Standart dairesel delik apnn kullanld
srtnme etkili birleimlerde, 6mm kalnlnda parmak eklinde besleme levhalarnn,
bulonlarn karakteristik dayanmn azaltmadan kullanlmasna izin verilir.
Byk dairesel delikler srtnme etkili birleimlerin herhangi bir parasnda veya tmnde
kullanlabilir. Ancak, bu delik tipi ezilme etkili birleimlerde kullanlamaz. En dta
sertletirilmi pullarn kullanlmas zorunludur.
Ksa oval deliklerin ezilme etkili ve srtnme etkili birleimlerin herhangi bir parasnda veya
tmnde kullanlmasna izin verilebilir. Srtnme etkili birleimlerde oval dorultu yk
dorultusundan bamsz olarak konumlandrlabilir. Ancak ezilme etkili birleimlerde, oval
dorultu yk dorultusuna dik olarak oluturulacaktr. Yksek dayanml bulonlarn
kullanlmas halinde, en d para iinde yer alan ksa oval deliklerin zerinde sertletirilmi
pullar tekil edilecektir.
172
Oval veya byk dairesel deliklerin bulunduu d paralarda ap 24mm yi aan yksek
dayanml bulonlarn kullanlmas durumunda, en az 8mm kalnlnda sertletirilmi tek bir
pul kullanlacaktr.
Srtnme etkili veya ezilme etkili birleimlerde, belirli bir birleim yzeyi iin uzun oval
deliklerin, sadece birleen paralarn birinde bulunmas kouluyla kullanlmasna izin verilir.
Srtnme etkili birleimlerde oval dorultu yk dorultusundan bamsz olarak
konumlandrlabilir. Ancak ezilme etkili birleimlerde, oval dorultu yk dorultusuna dik
olarak oluturulacaktr. Uzun oval deliklerin en d paralarda kullanld yerlerde,
montajdan sonra oval blgeyi tam olarak kaplayan boyutlarda levha pullarn kullanlmas
salanacaktr. Yksek dayanml bulonlu birleimlerde, bu tr levhalar yapsal elik kalitesine
sahip olacak ve kalnl 8mm den az olmayacaktr. Bu tr pullarn sertletirilerek
kullanlmasna gerek yoktur. Eer yksek dayanml bulonlarn kullanm iin sertletirilmi
pullarn kullanlmas gerekiyorsa, bu pullar levha pullarn en d yzeyine yerletirilecektir.
TABLO 13.8 KARAKTERSTK DELK BOYUTLARI, (MM)
M16
M20
M22
M24
M27
M30
M36
Delik Boyutlar
Ksa Oval Delik
Byk Dairesel
(Genilik
Delik aplar
Uzunluk)
20
18 22
24
22 26
28
24 30
30
26 32
35
30 37
38
33 40
d+8
(d + 3) (d + 10)
SL
AK
Bulon
Standart
Dairesel Delik
aplar
18
22
24
26
30
33
d+3
TA
Standart dairesel delik ap merkezinden itibaren, para kenarna uzaklk, herhangi bir
dorultuda olmak zere, Tablo 13.9 da verilen veya Blm 13.3.13 n gerektirdii deerden
az olamaz. Byk dairesel delik veya oval delik merkezinden itibaren para kenarna uzaklk,
standart dairesel delik apnn gerektirdii deere, Tablo 13.10 da verilen uygulanabilir C2
deeri ilave edilerek hesaplanan uzaklktan az olamaz.
TABLO 13.9 STANDART DARESEL DELK APIa MERKEZNDEN PARA
KENARINA OLAN MNMUM UZAKLIK, (mm)
Bulon ap
Kenara Olan Minimum Uzaklk
16
22
20
26
22
29
24
32
27
36
30
40
36
48
> 36
1.30d
a
: Byk dairesel delik ap veya oval delik aplar iin Bkz. Tablo 13.11.
173
AK
(b) Hava koullar altnda korozyon etkisindeki, hava koullarna dayankl boyasz elikler
iin bulon aral, birleen ince parann kalnlnn 14 katn ve 180mm yi aamaz.
(a) ve (b) deki boyutlar, temas halindeki iki profilin birbirine srekli olarak balantsn
salayan bulonlu birleimler iin geerli deildir.
13.3.9 Bulonlarn ekme ve Kesme Kuvveti Dayanmlar
Rn Fn Ab
SL
ngermeli yksek dayanml bulonlarn ve basit sklan bulonlarn karakteristik ekme veya
kesme kuvveti dayanm, Rn, ekme etkisinde kopma veya kayma etkisinde krlma snr
durumlar esas alnarak Denk.(13.10) ile hesaplanacaktr.
(13.10)
Tasarm ekme kuvveti veya kesme kuvveti dayanm, Rn (YDKT) veya gvenli ekme
kuvveti veya kesme kuvveti dayanm, Rn/ (GKT),
TA
= 0.75 (YDKT)
veya
= 2.00 (GKT)
alnarak belirlenecektir.
Rn Fnt Ab
(13.11)
Tasarm ekme dayanm, Rn (YDKT) veya gvenli ekme kuvveti dayanm, Rn/ (GKT),
= 0.75 (YDKT)
veya
= 2.00 (GKT)
alnarak belirlenecektir.
Buradaki terimler aada aklanmtr.
Fnt : Kesme kuvveti etkisi dikkate alnarak elde edilen azaltlm karakteristik ekme
gerilmesi.
Fnt 1.3Fnt
Fnt
f rv Fnt
Fnv
Fnt 1.3Fnt
Fnt
f rv Fnt (GKT)
Fnv
(YDKT)
Fnt
Fnv
AK
frv
: YDKT veya GKT yk birleimleri iin karakteristik bulon gvde alanndaki en byk
kayma gerilmesi.
Birleimdeki her bir bulon iin karakteristik gvde alan gznne alnarak hesaplanan en
byk kayma gerilmesi, frv,deeri, YDKT iin tasarm kayma gerilmesi (=Fnv) veya GTK
iin gvenli kayma gerilmesi (=Fnv/) deerine eit ya da daha kk olmaldr.
SL
TA
Bir bulon iin karakteristik srtnme etkili kayma kuvveti dayanm, srtnme etkili kayma
snr durumu esas alnarak Denk.(13.12) ile hesaplanacaktr.
Rn Du hf Tb ns
(13.12)
Srtnme etkili tasarm kayma kuvveti dayanm, Rn (YDKT) veya srtnme etkili gvenli
kayma kuvveti dayanm, Rn/ (GKT), aada tanmlanan durumlara gre,
(a) Standart dairesel delikler ve boyuna ekseni yk dorultusuna dik oval delikler iin
= 1.00 veya = 1.50
(b) Byk dairesel delikler ve boyuna ekseni yk dorultusuna paralel oval delikler iin
= 0.85 veya = 1.76
(c) Uzun oval delikler iin
= 0.70 veya = 2.14
alnarak belirlenecektir.
175
AK
SL
TA
(2) Birleen paralar arasnda iki veya daha fazla besleme levhas kullanlmas halinde ise,
hf = 0.85 olarak alnacaktr.
ksc 1
Tu
DuTb nb
1.5Ta
(GKT)
DuTb nb
(13.13)
176
(b) Oval boyuna ekseni yk dorultusuna dik uzun oval deliklerden tekil edilen birleimler
iin Denk.(13.14b) ile hesaplanacaktr.
(13.14b)
Tasarm ezilme kuvveti dayanm, Rn (YDKT) veya gvenli ezilme kuvveti dayanm, Rn/
(GKT),
= 0.75
veya
= 2.00
AK
alnarak hesaplanacaktr.
Fu : Balanan eleman malzemesinin karakteristik ekme dayanm.
d : Karakteristik bulon ap.
lc : Kuvvet dorultusunda delik kenar ile en yakn dier delik kenar arasndaki veya delik
kenar ile eleman kenar arasndaki net uzaklk.
SL
(c) Rijitletirilmemi kutu enkesitli elemanlar veya boru ve kutu enkesitli elemanlarn,
bulonlarn tm enkesit boyunca getii birleimlerinde Blm 13.6 ve Denk.(13.21a)
gznne alnacaktr.
TA
Birleimler iin ezilme dayanm, her bir bulon delii iin hesaplanan ezilme dayanmlarnn
toplam alnarak elde edilecektir.
Ezilme dayanm, ezilme ve srtnme etkili birleimlerin her ikisi iin kontrol edilecektir.
Srtnme etkili birleimlerde, byk dairesel delikler ile oval boyuna ekseni kuvvet
dorultusuna paralel ksa ve uzun oval deliklerin kullanm Blm 13.3.5 e gre
snrlandrlmtr.
13.4 ELEMANLARIN BRLEEN ENKEST
ELEMANLARININ DAYANIMLARI
PARALARI
VE
BRLEM
Bu blm, bir birleimi oluturan enkesit paralar ile balant iin kullanlan levhalar, dm
noktas levhalar, korniyerler gibi birleim elemanlarnn tasarm iin uygulanacaktr.
13.4.1 ekme Etkisinde Dayanm
ekme etkisindeki enkesit paralar ve birleim elemanlarnn karakteristik ekme kuvveti
dayanm, Rn, ekme etkisinde akma ve kopma (krlma) snr durumlarnn k esas
alnarak, srasyla Denk.(13.15) ve Denk.(13.16) ile belirlenecektir.
Tasarm ekme kuvveti dayanm, Rn (YDKT) veya gvenli ekme kuvveti dayanm, Rn/
(GKT),
177
(a) = 0.90 (YDKT) veya = 1.67 (GKT) alnarak, birleim elemanlarnn akma snr
durumu iin,
Rn Fy Ag
(13.15)
(b) = 0.75 (YDKT) veya = 2.00 (GKT) alnarak, birleim elemanlarnn kopma (krlma)
snr durumu iin,
(13.16)
Rn Fu Ae
eklinde hesaplanacaktr.
Bulonlu ek levhalar iin Ae = An 0.85Ag koulunun saland gsterilecektir. Bu koulun
salanmamas halinde, Ae = An = 0.85Ag alnacaktr.
Buradaki terimler aada aklanmtr.
Ag : Kaypsz enkesit alan.
An : Net enkesit alan.
13.4.2 Kayma Etkisinde Dayanm
AK
SL
(a) = 1.00 (YDKT) veya = 1.50 (GKT) alnarak, birleim elemanlarnn akma snr
durumu iin,
Rn 0.60 Fy Agv
(13.17)
TA
(b) = 0.75 (YDKT) veya = 2.00 (GKT) alnarak, birleim elemanlarnn kopma (krlma)
snr durumu iin,
(13.18)
Rn 0.60 Fu Anv
eklinde hesaplanacaktr.
Anv
(13.19)
Tasarm blok krlma dayanm, Rn (YDKT) veya gvenli blok krlma dayanm, Rn/
(GKT),
= 0.75 (YDKT)
veya
= 2.00 (GKT)
178
alnarak belirlenecektir.
Buradaki terimler aada aklanmtr.
Ant
Ubs
ekme gerilmeleri yaylnn niform olduu yzeylerde, Ubs = 1.0, niform olmad
yzeylerde ise Ubs = 0.5 olarak alnacaktr, (ekil 13.9).
Korniyerin Kaynakl
Birleimi
Korniyerin Kaynakl
Birleimi
AK
Korniyerin Bulonlu
Birleimi
Korniyerin Bulonlu
U Birleimi
Dm Noktas Levhasna
Bulonlu Birleim
SL
TA
ok Sra Bulonlu
Kiri U Birleimi
Pn Fy Ag
(13.20)
(a) Lc / i 25 iin basn kuvveti karakteristik dayanm, Pn, Denk.(13.20) ile hesaplanacaktr.
(b) Lc / i > 25 iin basn kuvveti karakteristik dayanm, Pn, Blm 8 e gre hesaplanacaktr.
Tasarm basn kuvveti dayanm, Pn (YDKT) veya gvenli basn kuvveti dayanm, Pn/
(GKT),
179
AK
Kalnl 6 mm den ince olan besleme levhalar gerilme geiini salamak amacyla
kullanlamaz. Kalnl 6 mm den ince olan besleme levhalar ile kalnl 6 mm veya daha
kaln olan ancak birleen paralar arasnda kuvvet geii iin yeterli olmayan besleme
levhalar kullanlmas halinde, besleme levhas kenar, d taraftaki birleen elemann kenar
hizasnda sonlandrlacak ve kaynak kalnl, besleme levhas kalnln da kapsayacak
ekilde arttrlacaktr.
SL
Birleen paralar arasnda kuvvet aktarm iin besleme levhalar kalnlnn yeterli olduu
durumlarda, besleme levhas, d taraftaki birleen elemann kenar hizas dna kadar
uzatlacaktr. D taraftaki esas eleman besleme levhasna balayan kaynaklar kuvvet
aktarmn salayacak yeterli dayanma, besleme levhas da yeterli kuvvet aktarma alanna
sahip olacaktr. taraftaki esas eleman besleme levhasna balayan kaynaklarn da kuvvet
aktarm iin yeterli dayanma sahip olmas salanacaktr.
TA
Yk aktarmn salayan bir bulonun, 6mm kalnlnda veya daha ince besleme levhalarnn
balantsnda kullanlmas halinde, kesme kuvveti dayanm azaltlmadan kullanlacaktr. Yk
aktarmn salayan bir bulonun, 6mm den daha kaln besleme levhalarnn balantsnda
kullanlmas halinde ise, aadaki koullardan biri uygulanacaktr:
(a) Bulonlarn kesme kuvveti dayanm aadaki katsay ile arplarak azaltlacaktr.
1 0.0154 t 6 0.85
180
Rn 1.8Fy Apb
(13.21a)
Rn 1.2 Fy 90 lb d 20
(13.21b)
Rn 30.2 Fy 90 lb d 20
(13.21c)
hesaplanacaktr.
= 0.75 (YDKT)
alnarak hesaplanacaktr.
Buradaki terimler aada aklanmtr.
: Ezilme etkisinde izdm alan.
Fy
: ap, (mm).
lb
veya
= 2.00 (GKT)
SL
Apb
AK
Tasarm ezilme dayanm, Rn (YDKT) veya gvenli ezilme dayanm, Rn/ (GKT),
TA
Pp 0.85 f ck A1
(13.22)
(b) Beton yzey alannn taban levhas alanndan byk olmas halinde,
(13.23)
Tasarm ezilme dayanm, cPp (YDKT) veya gvenli ezilme dayanm, Pp/c (GKT),
= 0.65 (YDKT)
veya
= 2.31 (GKT)
alnarak belirlenecektir.
Buradaki terimler aada aklanmtr.
A1
181
A2
fck
AK
SL
TA
Gerekli dayanmn, bu blmde tanmlanan snr durumlar esas alnarak belirlenen mevcut
dayanm amas halinde, rijitlik levhalar ve/veya gvde levhalar kullanlacak ve bu
elemanlar, ilgili snr durum iin mevcut dayanm ile gerekli dayanm arasndaki farka gre
boyutlandrlacaktr. Rijitlik levhalar ve gvde levhalar ayrca, srasyla Blm 13.9.7 ve
Blm 13.9.8 deki koullar da salayacaktr.
Boyuna eksenleri etrafnda dnmelerinin baka bir elemana balanarak snrlandrlmad
kiri ularnda, gvde ykseklii boyunca bir ift enine rijitlik levhas kullanlacaktr.
13.9.1 Balkta Yerel Eilme
Bu blm, blgesel tek ekme kuvveti veya kuvvet iftinin ekme bileeni etkisindeki
baln eilmesinin snrlandrlmas iin uygulanacaktr.
Baln karakteristik dayanm, Rn, yerel eilme snr durumu esas alnarak, Denk.(13.24) ile
aada verildii ekilde belirlenecektir.
Rn 6.25Fyf tf2
(13.24)
veya
= 1.67 (GKT),
182
alnarak hesaplanacaktr.
Elemann balk genilii boyunca kuvvet etkime uzunluu, balk geniliinin 0.15 katndan
(0.15bf) kk ise, Denk.(13.24) n kontrol edilmesine gerek yoktur.
Blgesel kuvvetin bir elemann balna, elemann ucundan itibaren 10tf ten daha kk bir
uzaklkta etkimesi halinde, Rn, deeri %50 orannda azaltlacaktr.
Gerektii durumlarda, enine rijitlik levhalar ift olarak kullanlacaktr.
Buradaki terimler aada aklanmtr.
Fyf
tf
Rn Fyw tw 5k lb
AK
(a) Blgesel kuvvetin bir eleman balna, eleman ucundan itibaren enkesit ykseklii, d den
daha byk bir uzaklkta etkimesi halinde, Denk.(13.25a) ile hesaplanacaktr.
(13.25a)
(b) Blgesel kuvvetin bir eleman balna, eleman ucundan itibaren enkesit ykseklii, d den
daha kk veya bu deere eit bir uzaklkta etkimesi halinde, Denk.(13.25b) ile
hesaplanacaktr.
SL
Rn Fywtw 2.5k lb
(13.25b)
TA
lb
tw
: Gvde kalnl.
Gerektii durumlarda, ift enine rijitlik levhas veya ift gvde levhas kullanlacaktr.
13.9.3 Gvdede Yerel Buruma
Bu blm, blgesel tek basn kuvveti veya kuvvet iftinin basn kuvveti bileeni iin
uygulanacaktr.
Gvdenin karakteristik dayanm, Rn, yerel buruma snr durumu esas alnarak aada
verildii ekilde belirlenecektir.
(a) Blgesel kuvvetin bir eleman balna, elemann ucundan itibaren enkesit yksekliinin
yars, d/2 den daha byk veya bu deere eit bir uzaklkta etkimesi halinde,
Denk.(13.26a) ile hesaplanacaktr.
183
1.5
lb tw EFyw tf
Rn 0.80t 1 3
tw
d tf
2
w
(13.26a)
(b) Blgesel kuvvetin bir eleman balna, elemann ucundan itibaren enkesit yksekliinin
yars, d/2 den daha kk bir uzaklkta etkimesi halinde,
(1)
lb tw EFyw tf
Rn 0.40t 1 3
tw
d tf
2
w
(2)
(13.26b)
(13.26c)
hesaplanacaktr.
AK
: Enkesitin ykseklii.
SL
tf
Gerektii durumlarda, en az gvde yksekliinin yarsna kadar uzayan, tek veya ift enine
rijitlik levhalar veya ift gvde levhas kullanlacaktr.
TA
Bu blm, ekme ve basn balklarnn greli yanal hareketinin blgesel kuvvet uygulanan
alan iinde snrlandrlmad elemanlarda, sadece blgesel etkiyen tek basn kuvveti iin
uygulanacaktr.
Gvdenin karakteristik dayanm, Rn, yanal telenerek burkulma snr durumu esas alnarak
aada verildii ekilde belirlenecektir.
(a) Basn balnn dnmesinin nlendii durum iin
(1) (h / tw) / (Lb / bf) 2.3 olmas halinde, Denk.(13.27a) ile hesaplanacaktr.
Crtw3 tf
Rn 2
h
h tw
1 0.4
L
b
b f
(13.27a)
(2) (h / tw) / (Lb / bf) > 2.3 olmas halinde ise gvdenin yanal telenerek burkulmas snr
durumu uygulanmayacaktr.
Gvdenin gerekli dayanmnn, mevcut dayanm amas halinde, ekme balnda yerel
yanal destek salanacak veya ift rijitlik levhas veya ift gvde levhas kullanlacaktr.
(b) Basn balnn dnmesinin nlenmedii durum iin
184
(1) (h / tw) / (Lb / bf) 1.7 olmas halinde, Denk.(13.27b) ile hesaplanacaktr.
3
Crtw3 tf h tw
Rn 2 0.4
h Lb bf
(13.27b)
(2) (h / tw) / (Lb / bf) > 1.7 olmas halinde ise gvdenin yanal telenerek burkulmas snr
durumu uygulanmayacaktr.
Tasarm dayanm, Rn (YDKT) veya gvenli dayanm, Rn/ (GKT),
= 0.85 (YDKT) veya = 1.76 (GKT)
alnarak hesaplanacaktr.
Gvdenin gerekli dayanmnn, mevcut dayanm amas halinde, blgesel kuvvet uygulanan
alanda her iki balk, yanal dorultuda yerel olarak desteklenecektir. Destek elemanlarnn
dayanm ve rijitlikleri Blm 16 da verilen kurallara uygun olarak belirlenecektir.
Buradaki terimler aada aklanmtr.
Cr : Kuvvetin etkime noktasnda, Mu < My (YDKT) veya 1.5Ma < My (GKT) iin (=6.62106)
AK
SL
bf : Balk genilii.
h : Hadde rnleri iin ke blgelerdeki yarap veya erisel blgeler karlarak elde edilen
balklar arasndaki net gvde ykseklii, yapma enkesitli elemanlar iin bulon eksenleri
veya kaynaklar arasndaki net ykseklik.
13.9.5 Gvdede Basn Etkisinde Burkulma
TA
Bu blm, ayn blgede her iki bala etkiyen blgesel tek basn kuvveti veya kuvvet ifti
eklindeki blgesel kuvvetlerin basn kuvveti bileenleri iin uygulanacaktr.
Gvdenin karakteristik dayanm, Rn, yerel burkulma snr durumu esas alnarak,
Denk.(13.28) ile belirlenecektir.
Rn
24tw3 EFyw
(13.28)
Blgesel basn kuvveti iftinin bir eleman balna, elemann ucundan itibaren enkesit
yksekliinin yars, d / 2 den daha kk bir uzaklkta etkimesi halinde, Rn,deeri %50
orannda azaltlacaktr.
Tasarm dayanm, Rn (YDKT) veya gvenli dayanm, Rn/ (GKT),
= 0.90 (YDKT)
veya
= 1.67 (GKT)
alnarak hesaplanacaktr.
Gerektii durumlarda, tm gvde ykseklii boyunca tek veya ift enine rijitlik levhas veya
ift gvde levhas kullanlacaktr.
185
Rn 0.60Fy dctw
(13.29a)
P
Rn 0.60Fy dctw 1.4 r
Pc
(13.29b)
hesaplanacaktr.
AK
(b) Panel blgesinin plastik ekildeitirme durumunun ereve stabilite analizine etkisi
gznne alndnda,
3b t 2
Rn 0.60Fy dctw 1 cf cf
d b d ct w
SL
3b t 2
1.2Pr
Rn 0.60Fy dctw 1 cf cf 1.9
Pc
db dctw
hesaplanacaktr.
(13.29c)
(13.29d)
TA
alnarak hesaplanacaktr.
= FyAg.
tcf : Kolon balk kalnl.
tw : Kolon gvde kalnl.
Gerektii durumlarda, kiri ve kolon balklarnn snrlad birleim panel blgesi iinde, ift
gvde levhas veya diyagonal rijitlik levhalar kullanlacaktr.
ift gvde levhas uygulama koullar Blm 13.9.8 da verilmektedir.
13.9.7 Blgesel Kuvvetler in Rijitlik Levhas lave Uygulama Koullar
Blgesel ekme kuvvetlerinin aktarlmas amacyla kullanlacak rijitlik levhalar, Blm
13.4.1 de verilen koullar salayacak ve bu levhalar eleman gvdesi ile kuvvetin etkidii
bala kaynaklanacaktr. Balk kaynaklarnn boyutlandrlmasnda, mevcut dayanm ile
gerekli dayanm arasndaki fark esas alnacaktr. Gvde kaynaklar ise rijitlik levhas
ularndaki ekme kuvvetlerinin farkna gre boyutlandrlacaktr.
AK
SL
Kiri gvde ykseklii boyunca tekil edilen mesnet rijitlik levhalar Blm 8.4 ve Blm
13.4.4 te verilen kurallar uyarnca eksenel basn kuvveti etkisindeki elemanlar olarak
boyutlandrlacaktr. Bu tr elemanlar, burkulma boyu 0.75h olan ara rijitlik levhalar iin iki
adet rijitlik levhas ve 25tw geniliinde kiri gvde eridinden, u rijitlik levhalar iin ise
12tw geniliinde kiri gvde eridinden oluan bir eleman enkesiti esas alnarak
boyutlandrlacaktr. Kiri gvde ykseklii boyunca tekil edilen mesnet rijitlik levhalarn
gvdeye balayan kaynaklar, herbir rijitlik levhasnn karlad basn kuvvetinin gvde
basn kuvvetine gre fark esas alnarak boyutlandrlacaktr.
Enine rijitlik levhalar ve diyagonal rijitlik levhalar aadaki ilave koullar da salayacaktr.
TA
(a) Her bir rijitlik levhasnn genilii ile kolon gvde kalnlnn yarsnn toplam, blgesel
kuvveti ileten eleman balk geniliinin veya moment aktaran birleimin levha
geniliinin 1/3 nden az olamaz.
(b) Rijitlik levhasnn kalnl, blgesel kuvveti ileten eleman balk kalnlnn veya
moment aktaran birleimin levha kalnlnn yarsndan ve balk levhas geniliinin
1/16 sndan az olamaz.
(c) Enine rijitlik levhalarnn minimum uzunluu, Blm 13.9.5 te belirtilen koullar hari
olmak zere, eleman enkesit yksekliinin yars kadar olacaktr.
13.9.8 Blgesel Kuvvetler in ift Gvde Levhas lave Uygulama Koullar
Basn dayanm iin kullanlacak ift gvde levhas Blm 8 de verilen esaslar dikkate
alnarak boyutlandrlacaktr.
ekme dayanm iin gereken ift gvde levhasnn boyutlandrlmasnda ise Blm 7 de
verilen esaslar dikkate alnacaktr.
ift gvde levhas aadaki ilave koullar da salayacaktr.
(a) ift gvde levhasnn kalnl ve ykseklii, gereken ilave dayanm salayacak ekilde
belirlenecektir.
187
(b) ift gvde levhas, bu levhalara aktarlan toplam kuvveti aktaracak ekilde
kaynaklanacaktr.
13.10 EKME ELEMANLARININ ML BRLEMLER
13.10.1 ekme Dayanm
ekme elemanlarnn mil birleimlerinde tasarm ekme kuvveti dayanm, tTn (YDKT) veya
gvenli ekme kuvveti dayanm,Tn/t (GKT) ekme krlmas snr durumu, kesme krlmas
snr durumu, ezilme ve akma snr durumlar esas alnarak hesaplanacak mevcut
dayanmlarn en k ile belirlenecektir.
(a) ekme krlmas snr durumunda karakteristik ekme kuvveti dayanm, Tn, Denk.(13.30)
ile hesaplanacaktr.
(13.30)
Tn Fu (2tbe )
Tasarm ekme kuvveti dayanm, tTn (YDKT) veya gvenli ekme kuvveti dayanm, Tn/t
(GKT),
t = 0.75 (YDKT)
veya
AK
alnarak belirlenecektir.
t = 2.00 (GKT)
(b) Kesme krlmas snr durumunda karakteristik kesme kuvveti dayanm, Tn, Denk.(13.31)
ile hesaplanacaktr.
Tn 0.6 Fu Asf
(13.31)
SL
Tasarm ekme kuvveti dayanm, tTn (YDKT) veya gvenli ekme kuvveti dayanm, Tn/t
(GKT),
= 0.75 (YDKT)
alnarak belirlenecektir.
veya
= 2.00 (GKT)
TA
Asf 2t ( a d / 2)
(13.32)
= 2t + 16mm b
b : Delik kenarndan eleman kenarna olan, kuvvete dik dorultudaki uzaklk.
Asf : Krlma izgisi alan.
a : Delik kenarndan eleman kenarna olan, kuvvet dorultusundaki uzaklk.
(c) Ezilme snr durumu iin Blm 13.6.1 de verilen koullar uygulanacaktr.
(d) Kaypsz alanda akma snr durumu iin Blm 7.2.1 de verilen koullar esas alnacaktr.
13.10.2 Geometrik Koullar
Mil deliinin alaca birleim elemannn boyutlar iin aadaki koullar uygulanacaktr.
188
(a) Mil delii, delik alacak birleim elemannn ekme kuvveti dorultusuna dik boyutunun
iki kenarna gre eit uzaklkta almaldr.
(b) ekme elemannn mil birleiminde, maksimum yk etkisi altnda birleen paralarn
birbirine gre hareketinin nlenmesi iin, mil deliinin ap mil apndan en fazla 1mm
byk olmaldr.
(c) Mil birleim elemann geometrisi ekil 13.10 da verilen boyutlara uygun olmaldr.
a
a + d/2
d
w
w 2be d
ca
AK
a 4 / 3be
TA
SL
189
BLM 14
Bu blm, Tablo 2.1B de verilen scakta haddelenmi veya soukta ekil verilmi kutu ve
boru enkesitli profilleri ve niform kalnlkl enkesit paralarndan (levhalardan) oluan
yapma kutu enkesitli elemanlarn birleimleri ile ilgili kurallar iermektedir. Yapma kutu
enkesitin paralar, birleim blgelerinde birbirine tam nfuziyetli kt kaynak ile
balanacaktr. Boru ve kutu enkesitlerin karakteristik cidar kalnl 2.5mm den kk
olamaz. Kalnln 25mm yi amas durumunda, kalnla dik dorultuda katmanlara ayrlma
biiminde krlmaya kar malzeme zelliklerinin yeterlilii testlerle kantlanacaktr.
Bu blmde verilen tablolar, uygulama snrlar ile uyumlu birleimler iin kullanlacaktr.
Aksi durumda bu tablolarn kullanlmasna izin verilmez.
Bu blm aadaki alt blmlerden olumaktadr.
14.1 Levhalarn Boru ve Kutu Profillere Birleimleri
14.2 Boru ve Kutu Profillerden Oluan Kafes Sistem Birleimleri
14.3 Boru ve Kutu Profillerin Moment Aktaran Birleimleri
AK
SL
Bp
Fc
TA
Ag
= Fy (YDKT)
veya
= 0.6Fy (GKT)
Fy
Fyp
Fu
We
lb
: Profil et kalnl.
tp
: Levha kalnl.
190
AK
SL
TA
(d) Bir birleimde ikiden fazla rg eleman bulunmas veya rg elemanlarnn birden fazla
dzlemde yer almas halinde birleim, srasyla genel birleim veya ok dzlemli birleim
olarak adlandrlr.
Bir birleimde rg elemanlar kuvvetlerini ksmen K-birleimi ve ksmen T-birleimi, veya
Y-birleimi, veya X-birleimi olarak aktard durumlarda, birleimin yeterlilii her bir
birleim durumu iin elde edilen dayanmlar uygun ekilde birletirilerek belirlenebilir.
Balk ve rg elemanlar eksenlerinin ayn dzlem iinde olmas salanacaktr. Kutu
enkesitli profillerin herhangi bir kenar bu dzleme paralel olacaktr. rg elemanlarnn
balk elemanna dorudan kaynakland kafes sistemlerde, birleimdeki dmerkezlik
nedeniyle oluan eilme momenti, birleimin uygulama snrlar iinde olmas halinde gzard
edilebilir.
Bu blmdeki terimler aada aklanmtr.
Ag
Bb
Db
Fc
veya
= 0.6Fy (GKT)
Fy
Fyb
Fu
Hb
Ov
lov
lp
tb
: rg eleman et kalnl.
SL
AK
We
: Balk elemannn narinlik oran, boru enkesitler iin D/2t ve kutu enkesitler iin B/2t.
TA
ef
= lb/B
lb
= Hb /sin
: Kutu enkesitlerin K-birleimlerinde ara uzaklk oran, (rg elemanlar arasndaki ara
uzakln balk eleman geniliine oran).
=g/B
192
Db
Db
Hb
Hb
Bb
Bb
tb
tb
-e
B
lov
H
+e
lp
Ov lov lp
AK
SL
Bu blm, eilme momenti etkisinde olan bir veya iki rg elemannn srekli olan bir balk
elemanna kaynakland, boru veya kutu profillerin moment aktaran birleimlerini
kapsamaktadr. Bu birleimlerin tasarm eilme momenti dayanm, Mn, veya gvenli eilme
momenti dayanm, Mn/, Blm 5.2.5 e ve bu blmn kurallarna gre belirlenecektir.
Birleimler aadaki ekilde snflandrlr.
TA
(a) Tek bir rg elemannn baland durumlarda rg elemann balk elemanna dik
olduu birleimler T-birleimi ve dik olmad birleimler Y-birleimi olarak adlandrlr.
(b) Balk elemannn her iki tarafnda birer rg eleman bulunan birleimler X-birleimi
olarak adlandrlr.
Balk ve rg elemanlar eksenleri ayn dzlem iinde olmaldr.
Bu blmdeki terimler aada aklanmtr.
Ag
Bb
Db
Fc
Fy
veya
=0.6Fy (GKT)
193
Fyb
Fu
Hb
We
tb
: rg eleman et kalnl.
AK
= lb/B
lb
= Hb /sin
SL
Boru profillerin birbirine dorudan baland moment aktaran kaynakl birleimlerin mevcut
dayanmlar, Tablo 14.3.1 e gre tanmlanan gme snr durumlar iin hesaplanan
deerlerin en k olarak alnacaktr. Bu birleimler iin uygulama snrlar Tablo 14.3.1A
da verilmektedir.
TA
Kutu profillerin birbirine dorudan baland moment aktaran kaynakl birleimlerin mevcut
dayanmlar, Tablo 14.3.2 ye gre tanmlanan gme snr durumlar iin hesaplanan
deerlerin en k olarak alnacaktr. Bu birleimler iin uygulama snrlar Tablo 14.3.2A
da verilmektedir.
14.4 LEVHALARIN VE RG ELEMANLARININ
ELEMANLARA BRLEMLERNN KAYNAKLARI
KUTU
ENKESTL
Bu blm, levhalarn veya boru ve kutu enkesitli rg elemanlarnn kutu enkesitli balk
elemanlarna kaynakl birleimlerini kapsamaktadr.
rg elemanlarnn mevcut dayanmlar,
(a) enine levhann kutu enkesitli balk elemanna balantsnda birleen elemanlar arasndaki
rijitlik fark veya
(b) boru ve kutu enkesitli rg elemanlarnn dorudan kutu enkesitli balk elemanna
balantsnda birleen eleman cidarlarnn rijitlik fark
nedeniyle kaynak boyunca oluan niform olmayan gerilme durumu gznne alnarak,
aada verildii ekilde hesaplanacaktr.
Rn (levhal birleimler iin ilgili tablolardan) veya Pn Fnw t w le
(14.4.1)
M n-ip FnwWip
(14.4.2)
194
M n-op FnwWop
(14.4.3)
veya
= 2.00 (GKT)
veya
= 1.88 (GKT)
AK
Wop : Dzlem d eilmede kaynaklarn etkin elastik mukavemet momenti, (Tablo 14.4).
: Kutu enkesitli elemanlarda kaynak dayanmn belirlemek iin kullanlan, kt veya
ke kaynaklarn toplam etkin uzunluu, (Tablo 14.4).
tw
TA
SL
le
195
5.5
Rn sin Fy t 2
1 0.81 Bp
Levha Eilmesi
Dzlem i
Dzlem D
Qf
---
M n 0.5Bp Rn
M n 0.8lb Rn
---
(14.1.1)
Bp
lb
Qf
D
AK
(14.1.2)
= 0.90 (YDKT) = 1.67 (GKT)
lp
tp
tp
TA
SL
Fu
t
Fyp
---
---
---
---
(14.1.3)
Eksenel yk etkisindeki
levhal birleimler
kapak
Rn 2 Fy t 5tp lb Fy A
lp
tp
(14.1.4)
196
Qf = 1.0
Qf 1.0 0.3U 1 U
Pro
M
ro
Fc Ag FcWe
(14.1.5)
(14.1.6)
Pro = Pu (YDKT); Pro = Pa (GKT); Mro = Mu (YDKT); Mro = Ma (GKT) alnarak, boru ve kutu
enkesitli elemanlarn gerekli dayanmlar, Pro ve Mro, birleimin daha kk basn gerilmesi
etkisindeki taraf iin belirlenecektir.
30o
D/t 40
D/t 0.11E/Fy
AK
D/t 50
D/t 0.11E/Fy
0.2 < Bp/D 1.0
Akma gerilmesi
Sneklik
Fy 360 MPa
Fy/Fu 0.8
TA
SL
197
Bp
tp veya lp
t
Bp
(14.1.8)
(14.1.9)
(14.1.10)
Rn 1.6t 2 1
EFy Qf
H 3t
AK
SL
TA
tp
lp
Rn sin
Fy t 2 2lb
tp
4 1 Qf
t B
B
1 p
B
(14.1.12)
198
Rn sin
4 1 Qf
(14.1.13)
tp B
B
1
B
= 1.00 (YDKT) = 1.50 (GKT)
lb
R
tp
AK
Fu
t
Fyp
(14.1.3)
SL
tp
R
TA
lp
tp
5t
5t
lb B iin Rn F y A
(14.1.14b)
5t
lb B iin
6l
Rn 1.6t 1 b
B
tp
1.5
t
EFy p
t
(14.1.15)
199
Balanan yzeyin basn etkisinde olduu boyuna levhal veya profil gvdesini yararak geen boyuna levhal
birleim iin
Qf 1 U 2
(14.1.17)
Pro
M
ro
Fc Ag FcWe
(14.1.6)
Kutu enkesitli elemanlarn gerekli dayanmlar, Pro ve Mro, birleimin daha kk basn gerilmesi etkisindeki
taraf iin belirlenecektir.
Pro = Pu (YDKT); Pro = Pa (GKT); Mro = Mu (YDKT); Mro = Ma (GKT)
10Bp
Bp
Bt
k : Kutu enkesitin d ke yarap 1.5 t
AK
Bep
(14.1.18)
SL
30o
Akma gerilmesi
Sneklik
Fy 360 MPa
Fy /Fu 0.8
TA
200
2
2sin
= 0.95 (YDKT) = 1.58 (GKT)
Balk elemannda plastikleme
Db
(14.2.2)
AK
X-birleimi
5.7
Pn sin Fy t 2
Qf
1 0.81
= 0.90 (YDKT) = 1.67 (GKT)
Db
SL
(14.2.3)
TA
b ekme
b basn
b basn
P b basn
basn
Pekme
b ekme
Db basn
Qg Qf
D
(14.2.4)
ekme
(14.2.5)
201
(14.1.5a)
(14.1.5b)
Pro
M
ro
Fc Ag FcWe
(14.1.6)
Kutu enkesitli elemanlarn gerekli dayanmlar, Pro ve Mro, birleimin daha kk basn gerilmesi etkisindeki
taraf iin belirlenecektir.
Pro = Pu (YDKT); Pro = Pa (GKT); Mro = Mu (YDKT); Mro = Ma (GKT)
Qg
0.2
1.2
1 0.024
0.5 g
1.33
e t
1
(14.1.7)
Db /tb 50 ve
SL
AK
D/t 40
Db /tb 0.05E/Fy
g tb basn tb ekme
TA
25% Ov 100%
Akma gerilmesi
Fy 360 MPa
Sneklik
Fy /Fu 0.8
202
Qf (14.2.7)
1
1
= 1.00 (YDKT) = 1.50 (GKT)
Kayma
etkisinde
akma
(Zmbalama),
0.85 1 1 veya B t 10 iin
Hb
Bb
t
B
P
Kayma dzlemi
Pn sin 1.6t 2 1
EFy Qf (14.2.10)
H 3t
= 0.75 (YDKT) = 2.00 (GKT)
X-birleimi iin balk eleman cidarnda yerel
buruma, =1.0 ve rg elemannn basn etkisinde
olmas durumu iin
48t 3
Pn sin
(14.2.11)
EFy Qf
H 3t
SL
ngrlen boluk
(14.2.8)
AK
tb
TA
(14.2.13)
Bb Bb
10 Fy t
B t Fyb tb
203
P
g
Hb
(14.2.14)
Bb
t
H
+e
AK
(14.2.15)
= 0.95 (YDKT) = 1.58 (GKT)
Kare enkesitli balk elemanlarnda kontrole
gerek yoktur.
Ara uzaklk blgesinde balk eleman yan
cidarlarnda kayma snr durumu,
Pn sin Blm 10.4 e gre belirlenecektir.
Kare enkesitli balk elemanlarnda kontrole
gerek yoktur
Eit olmayan eksenel kuvvetler nedeniyle
rg elemanlarnda yerel akma
Pn Fyb t b 2 H b Bb 2beoi 4t b
(14.2.16)
= 0.95 (YDKT) = 1.58 (GKT)
10 Fy t
(14.2.13)
beoi
Bb Bb
B t Fyb tb
Kare enkesitli rg elemanlar veya B t 15
iin kontrol edilmeyecektir.
SL
tb
tb
TA
204
Bindirmeli K-birleimi
b
tb
tb
P
j
Hb
Bb
(14.2.17)
-e
H
B
(14.2.18)
80% Ov 100% iin
(14.2.19)
(14.2.20)
Bbi Bbi
10 Fybjtbj
beov
(14.2.21)
Bbi Bbi
Bbj t bj Fybjtbj
i indisi stteki rg elemann, j indisi ise alttaki rg
elemann gstermektedir.
Fybj Abj
(14.2.22)
Pn,j Pn,i
F A
ybi bi
Balk elemannn balanan yzeyinin ekme etkisinde olduu birleim iin
Qf = 1.0
(14.1.5a)
10 Fy t
B t Fybi tbi
SL
AK
beoi
Balk elemannda balanan yzeyin basn etkisinde olduu ara uzaklkl K-birleim iin
U
Qf 1.3 0.4
1.0
(14.2.23)
eff
TA
Balk
eop
U
Pro
M
ro
Fc Ag FcWe
(14.2.24)
(14.2.25)
(14.1.6)
Kutu enkesitli elemanlarn gerekli dayanmlar, Pro ve Mro, birleimin daha kk basn gerilmesi etkisindeki
taraf iin belirlenecektir.
Pro = Pu (YDKT); Pro = Pa (GKT); Mro = Mu (YDKT); Mro = Ma (GKT)
205
30o
-0.55 e/D 0.25
B/t ve H/t 35
B/t 30 ve H/t 35
Bb /tb ve Hb /tb 35
E
Fyb
E
Fyb
Bb /B ve Hb /B 0.25
Enkesit oran
0.5 H /B 2.0
AK
ve
% 25 Ov %100
Bb /B ve Hb /H 0.1
ve eff 0.35
50
g B 0.5 1 eff
SL
TA
ve
g tb basn tb ekme
Akma gerilmesi
Fy 360 MPa ve
Sneklik
Fy/Fu 0.8
Fyb/Fub 0.8
ve
206
Db
1 3sin
M n 0.6 Fy tDb2
2
4sin
= 0.95 (YDKT) = 1.58 (GKT)
(14.3.2)
Db
3 sin
M n 0.6 Fy tDb2
2
4sin
= 0.95 (YDKT) = 1.58 (GKT)
t
D
M ro
FcWe
TA
Fc Ag
(14.3.4)
SL
tb
Pro
(14.3.3)
AK
(14.1.6)
Boru enkesitli elemanlarn gerekli dayanmlar, Pro ve Mro, birleimin en kk basn kuvveti etkisi altnda
kalan taraf iin belirlenecektir.
Pro = Pu (YDKT); Pro = Pa (GKT); Mro = Mu (YDKT); Mro = Ma (GKT)
Balk elemann balanan yzeyinin ekme kuvveti etkisinde olduu birleim iin
Qf = 1.0
Balanan yzeyin basn kuvveti etkisinde olduu birleim iin
Qf 1.0 0.3U 1 U
(14.1.5)
(14.1.6)
Eksenel kuvvet, dzlemi iinde ve dzlemi dnda eilme momenti veya bunlarn herhangi bileik etkileri
altnda olan T-birleimi, Y- birleimi ve X- birleimi rg elemanlar
Pr
Pc
M r-ip M r-op
1.0
M c-ip M c-op
Mc-ip
Mc-op
Mr-ip
Mr-op
Pc
Pr-ip
(14.3.5)
: Dzlem ii mevcut eilme momenti dayanm, (= Mn) veya (=Mn / ), (Tablo 14.3.1).
: Dzlem d mevcut eilme momenti, (=Mn) veya (Mn / ), (Tablo 14.3.1).
:YDKT veya GKT yk birleimleri iin gerekli dzlem ii eilme momenti dayanm.
:YDKT veya GKT yk birleimleri iin gerekli dzlem d eilme momenti dayanm.
: Mevcut eksenel kuvvet dayanm, (=Pn) veya (=Pn / ), (Tablo 14.2.1).
:YDKT veya GKT yk birleimleri iin gerekli eksenel kuvvet dayanm.
207
30o
D/t 50
Db /tb 50 ve
Genilik oran
Akma gerilmesi
Sneklik
D/t 40
TA
SL
AK
Db /tb 0.05E/Fy
208
tb
Bb
Qf
1 1
2
(14.3-6)
= 1.00 (YDKT) = 1.50 (GKT)
Kutu profil cidarnda yerel akma, > 0.85 iin
M n 0.5Fy*t H b 5t
(14.3-7)
t
H
B
M
T-birleimi iin
mevcut deildir
b
(14.3-8)
M n Fyb Wpb 1 eoi Bb H b tb
Bb
rg
AK
tb
Bb
SL
Hb
0.5 H b 1
2 BBb 1
M n Fy t 2
Q
1 f
1
(14.3-9)
= 1.00 (YDKT) = 1.50 (GKT)
TA
b
M n Fyb Wpb 0.5 1 eoi Bb2tb (14.3-11)
Bb
balk
209
(14.1.15)
Balk elemannn balanan yzeyinin basn kuvveti etkisinde olduu birleim iin, Qf 1.3 0.4
1.0
(14.1.16)
U
Pro
Fc Ag
M ro
(14.1.6)
FcWe
Boru enkesitli elemanlarn gerekli dayanmlar, Pro ve Mro, birleimin en kk basn gerilmesi etkisi altnda
kalan ksm iin belirlenecektir.
Pro = Pu (YDKT); Pro = Pa (GKT); Mro = Mu (YDKT); Mro = Ma (GKT)
*
*
T-birleim iin Fy Fy ve X-birleim iin Fy 0.8Fy
10 Fy t
(14.2.13)
Bb Bb
B t Fyb tb
AK
beoi
SL
Eksenel kuvvet, dzlemi iinde ve dzlemi dnda eilme momenti veya bunlarn herhangi bileik etkileri
altnda olan T-birleimi, Y- birleimi ve X- birleimi rg elemanlar
Pr M r-ip M r-op
(14.3.13)
1.0
Pc M c-ip M c-op
Mc-ip : Dzlem ii mevcut eilme momenti dayanm, (= Mn) veya (=Mn / ), (Tablo 14.3.2).
Mc-op : Dzlem d mevcut eilme momenti, (=Mn) veya (Mn / ), (Tablo 14.3.2).
Mr-ip :YDKT veya GKT yk birleimleri iin gerekli dzlem ii eilme momenti dayanm.
Mr-op :YDKT veya GKT yk birleimleri iin gerekli dzlem d eilme momenti dayanm.
Pc
: Mevcut eksenel kuvvet dayanm, (=Pn) veya (=Pn / ), (Tablo 14.2.2).
Pr-ip :YDKT veya GKT yk birleimleri iin gerekli eksenel kuvvet dayanm.
B/t ve H/t 35
TA
Bb /tb ve Hb /tb 35
Genilik oran
Bb /B 0.25
Enkesit oran
Akma gerilmesi
Fy 360 MPa ve
Sneklik
Fy/Fu 0.8
Fyb/Fub 0.8
ve
210
10 Fy t
le 2
B t Fyp tp
Bp
tp
Bp 2 Bp
(14.4.4)
H
B
Hb
le
2H b
2beoi
sin
M veya P
Bb
Wip
H
B
M veya P
T- ve Y- birleimi iin
mevcut deildir
beoi
TA
tb
tb
Hb
Bb Bb
(14.4.7)
(14.2.13)
50o iin
le
Bb
g
A
10 Fy t
B t Fyb tb
Hb
sin
beoi
2
Hb
(14.4.6)
t 3 Bb beoi
t
H
Wop tw b Bb w Bb2 w
3
Bb
sin
SL
A - A Kesiti
tw H b
H
tw beoi b
3 sin
sin
AK
(14.4.5)
2 H b 1.2t b
sin
2 Bb 1.2t b
(14.4.8)
50o iin
t
H
+e
le
2 H b 1.2tb
sin
Bb 1.2t b
(14.4.9)
B
A-A Kesiti
H b-1.2tb
sin
4 nc
kenar
B b-1.2tb
211
tb
tb
j
Bbi
t
H bi
-e
H
B
2Ov
O H O
H bi
1 v bi v
beoi beov
le,i
50 100 sin i 100 sin i j
(14.4.10)
%50 Ov < %80 iin
O H O
H bi
beoi beov
le,i 2 1 v bi v
100 sin i 100 sin i j
(14.4.11)
%50 Ov < %80 iin
O H O
H bi
Bbi beov
le,i 2 1 v bi v
100 sin i 100 sin i j
(14.4.12)
bj
sin j
beoj
2
H bj - 1.2tbj
AK
bj
beoi
10 Fy t
B t Fybi tbi
beov
10 Fybjt bj
Bbj t bj Fybjtbi
Bbi Bbi
SL
sin j
Bbi Bbi
(14.2.20)
(14.2.21)
Bbi /Bb > 0.85 veya i > 50o iin beoi / 22t olacaktr.
Bbi /Bb > 0.85 veya (180-i-j) > 50o iin beov /2 2tbj olacaktr.
TA
2 H bj
sin j
beoj
2beoj
10 Fy t
Bbj Bbj
B t Fybjtbj
(14.4.13)
(14.4.14)
212
BLM 15
TASARIM
KULLANILABLRLK
SINIR
DURUMLARI
Bu blm, elik yap sistemlerinin kullanlabilirlik snr durumlar iin tasarmna ynelik
koullar kapsamaktadr.
Bu blm aadaki alt blmlerden olumaktadr.
15.1 Genel Esaslar ve Yk Birleimleri
15.2 Dey Yerdeitirme (Sehim) Kontrolleri
15.3 Yatay Yerdeitirme Kontrolleri
15.4 Dey Titreim Kontrolleri
15.5 Rzgar Etkisi Altnda Konfor Kontrolleri
15.6 Scaklk Deimelerinden Kaynaklanan Yerdeitirmeler
15.1 GENEL ESASLAR VE YK BRLEMLER
AK
SL
(2)
G + 0.5 S
(3)
G + 0.5 Q
(4)
G + 0.5 Q + W
Not:
TA
(1)
(a) Sabit ykler ve ksa sreli hareketli ykler veya kar ykleri altndaki dey
yerdeitirme kontrollerinde (1) ve (2) numaral yk birleimleri gznne alnacaktr.
(b) Sabit ykler ve uzun sreli hareketli yklerin altnda, elik-betonarme kompozit
elemanlarda rtre ve snme etkilerini de kapsayan dey yerdeitirme kontrollerinde (3)
numaral yk birleimi uygulanacaktr.
(c) Yapsal olmayan elemanlar etkileyen dey yerdeitirme kontrollerinde, G sabit
yklerinin sz konusu yapsal elemann inasndan sonra etkiyen blm gznne
alnacaktr.
(d) Yatay yerdeitirme kontrollerinde (4) numaral ykleme esas alnacaktr.
213
AK
zellikle rzgar yklerinin etkin olduu yk birleimleri (Blm 15.1 e baknz) altnda
cephe kaplamalarnn ve yapsal olmayan blme duvarlarnn hasar grmemesi ve
fonksiyonlarnn olumsuz etkilenmemesi iin yatay yerdeitirmelerin snrlandrlmas
gerekmektedir.
SL
Yatay yerdeitirmelerin snr deerleri, binann trne ve cephe kaplamalar ile blme
duvarlarnn cinsine bal olarak deiebilir. Bununla beraber bina tr sistemlerde, genel
olarak, greli kat telemesinin (ardk iki katn yatay yerdeitirmeleri farknn kat
yksekliine oran) 1/400 snr deerini amamas gerekmektedir.
15.4 DEY TTREM KONTROLLER
TA
18
(15.1)
: Sabit dey ykler ve hareketli yklerin 0.5 katndan oluan dey yerdeitirme, (mm).
214
AK
Bir yap sisteminde rzgar kaynakl titreimlerin alglanma dzeyi, rzgarn zelliklerinin
yannda, eitli yapsal etkenlere de baldr. Bunlarn banda tayc sistemin doal titreim
periyotlar ile snm oran gelmektedir. Rzgar etkileri, zellikle narin yksek yaplarda
kullanc konforu asndan gznne alnmaldr.
15.6 - SICAKLIK DEMELERNDEN OLUAN YERDETRMELER
SL
TA
215
AK
SL
Eksenel basn kuvveti, eilme momenti veya eksenel basn kuvveti ile eilme momentinin
ortak etkisi altndaki elemanlarn tasarmnda burkulma boyu, Lbr, nin (genel burkulma
durumu iin Lc ve yanal burulmal burkulma durumu iin Lb) eleman uzunluu boyunca u ve
ara stabilite balantlar ile desteklenen (yanal yerdeitirmenin ve/veya burulmann
nlendii) noktalar arasndaki uzakla eit alnmasna, (K=1.0), stabilite balant
elemanlarnn Blm 16.2, 16.3 ve 16.4 de verilen kurallara uygun olarak tasarlanmas koulu
ile izin verilir.
TA
Bir stabilite balants birden fazla eleman iin kullanldnda, stabilite balants
elemanlarnn dayanm ve rijitlii, destekledii tm elemanlar iin hesaplanan gerekli
dayanm ve rijitliklerin toplam olarak alnacaktr. Stabilite eleman ile salanan rijitlik,
birleim detaylarnn rijitlii azaltc etkileri de gznne alnarak deerlendirilecektir.
Stabilite balants elemanlarnn ve birleimlerinin mevcut dayanm (YDKT iin tasarm
dayanm veya GKT iin gvenli dayanm), daha kk bir deer kullanlmas bilimsel bir
yntemle kantlanmad srece, gerekli dayanm ve rijitlikten az olmayacaktr.
16.2 KOLONLARDA STABLTE BALANTILARI
Kolonlarn u ve ara noktalarnn yanal yerdeitirmesinin, kolon ykseklii boyunca aprazl
yanal stabilite balants veya noktasal yanal stabilite balants kullanlarak nlenmesi
salanabilir, (ekil 16.1).
216
K=1.0
L
B
dikme
apraz
AK
aprazl (panel) yanal stabilite balants bu blme uygun olarak belirlenen dayanm ve
rijitlie sahip olacaktr. aprazl stabilite balant elemanlarnn kolona birleimi, noktasal
stabilite balants iin Blm 16.2.2 de verilen dayanma sahip olacaktr.
Kolonun boyuna eksenine dik dorultuda, stabilite sisteminin gerekli kesme kuvveti dayanm,
Vbr, Denk.(16.1) ve gerekli kayma rijitlii, br, Denk.(16.2) ile belirlenecektir.
SL
Vbr 0.005 Pr
2 P
br r
Lbr
(YDKT)
= 0.75 (YDKT)
veya
P
br 2 r (GKT)
Lbr
veya
= 2.00 (GKT)
(16.1)
(16.2)
TA
Pbr 0.01Pr
8 P
br r
Lbr
(YDKT)
= 0.75 (YDKT)
veya
P
br 8 r (GKT)
Lbr
veya
= 2.00 (GKT)
(16.4)
217
AK
SL
Kiri ara noktalarnn yanal yerdeitirmesi ve/veya burulmasnn, kiri akl boyunca
yanal stabilite balants ve/veya burulma stabilite balants kullanlarak nlenmesi
salanabilir, (ekil 16.2).
rijit destek
TA
Lb
Lb
aprazl stabilite
balants
noktasal stabilite
balant
noktasal stabilite
balants
(a) Dolu gvdeli konsol kiriler veya konsol kafes kirilerin ucunda, yanal stabilite balants
ekme etkisindeki bala uygulanacaktr.
(b) ift erilikli eilme etkisindeki dolu gvdeli konsol kiriler veya konsol kafes kirilerde
stabilite balants, bkm noktasna en yakn noktada her iki balkta da tekil
edilecektir.
(c) Yanal stabilite balantlarnn, burulma stabilite balants ile birlikte kullanlmas halinde,
kiri enkesit ykseklii boyunca herhangi bir seviyede uygulanmasna izin verilmektedir.
Yanal stabilite balantlar, apraz stabilite balantlar veya noktasal stabilite balantlar
eklinde uygulanabilir.
16.3.1.1 aprazl Stabilite Balants
M C
Vbr 0.01 r d
ho
1 4M r Cd
br
(YDKT)
Lbr ho
= 0.75 (YDKT)
Cd
4M r Cd
veya br
(GKT)
Lbr ho
veya
(16.5)
(16.6)
= 2.00 (GKT)
SL
AK
= 2.0 (ift erilikli eilme etkisinde olan kirilerde bkm noktasna uygulanan stabilite
balants iin)
= 1.0 (dier durumlarda)
Mr
ho
TA
Lbr
M C
Pbr 0.02 r d
ho
(16.7)
10M r Cd
1 10M r Cd
br
(YDKT) veya br
(GKT)
Lbr ho
Lbr ho
(16.8)
= 0.75 (YDKT)
veya
= 2.00 (GKT)
219
= 2.0 (ift erilikli eilme etkisinde olan kirilerde bkm noktasna uygulanan stabilite
balants iin)
= 1.0 (dier durumlarda)
Lbr
Mr
: Noktasal stabilite balant sistemi tarafndan desteklenen noktalarn her iki tarafndaki
kiri uzunluklar iin, YDKT veya GKT yk birleimleri ile belirlenen gerekli eilme
momenti dayanmlarnn by.
Noktasal stabilite eleman tarafndan desteklenen noktann her iki tarafndaki kiri
blmlerinin farkl Mr/Lbr deerine sahip olmas durumunda, stabilite balantsnn gerekli
rijitliinin belirlenmesinde byk olan deer esas alnacaktr.
16.3.2 Burulma Stabilite Balantlar
Kiri burulma stabilite balantlarnn basn balna yakn uygulanmasna gerek
olmakszn, kiri boyunca herhangi bir kesitte uygulanmasna izin verilmektedir.
AK
SL
Burulma noktasal stabilite balant elemanlar olarak, kirilerin alt ve st balklar arasnda
tekil edilen apraz sistem elemanlar veya kiriler arasnda rijit birleimli I- ve U-enkesitli
elemanlar kullanlabilir.
Kiriin noktasal stabilite balantsnn gerekli dayanm, M br, Denk.(16.9) ve gerekli rijitlii,
br, Denk.(16.10) ile belirlenecektir.
(16.9)
M br 0.02 M r
T
1
sec
TA
br
(16.10)
1 2.4 L M r
T
(YDKT)
nEI yef Cb
= 0.75 (YDKT)
sec
2.4 L M r
veya T
(GKT)
nEI yef Cb
veya
ho 12
12
(16.11)
= 3.00 (GKT)
(16.12)
Denk.(16.11), kiri boyunca desteklenen noktalar arasndaki uzakln yaklak olarak eit
olduu varsaymna dayandndan, bu durumun salanamamas halinde burulma stabilite
balantsnn rijitlii Blm 16.1 e gre deerlendirilecektir.
220
Burulma stabilite balants olarak, kirilerin alt ve st balklar arasnda apraz sistem tekil
edildiinde veya kiriler arasnda yaklak olarak kiri ykseklii boyunca diyafram
oluturulduunda, sec deeri sonsuz olduundan br = T alnabilir.
Buradaki terimler aada aklanmtr.
E
Iyef
Iyc
Iyt
: Kiri akl.
Mr
: Noktasal stabilite balant sistemi tarafndan desteklenen noktalarn her iki tarafndaki
kiri uzunluklar iin, YDKT veya GKT yk birleimleri ile belirlenen gerekli eilme
momenti dayanmlarnn by.
AK
Mr/Cb : Noktasal stabilite balant sistemi tarafndan desteklenen noktalarn her iki tarafndaki
kiri uzunluklar iin hesaplanan ve Cb moment dzeltme katsays ile blnen, gerekli
eilme momenti dayanmlarnn by.
: Bir enkesitteki rijitlik levhas/levhalarnn toplam genilii.
ho
tw
tst
sec
TA
SL
bs
sec < T olduunda, Denk.(16.10) negatif olacaktr. Bu durum, gvdenin yetersiz burulma
rijitlii nedeniyle, kiri burulma stabilite balantsnn etkin olmayacan gstermektedir.
Gvde rijitlik levhas, burulma stabilite balants ile desteklenen kiriin tm gvde
ykseklii boyunca devam ettirilecektir. Ayrca, stabilite balantsnn kiri balna
birletii durumda, bu rijitlik levhas bala da birletirilecektir.
Burulma stabilite balantsnn bala birlememesi halinde, rijitlik levhasnn balktan 4tw
kadar uzakta bitirilmesine izin verilmektedir.
16.3.2.2 Srekli Stabilite Balants
Srekli stabilite balantsnn dayanm ve rijitlii, aada belirtilen hususlar gznnde
tutularak Denk.(16.9) ve Denk.(16.10) ile belirlenecektir.
(a) Kiri birim uzunluu iin srekli stabilite balantsnn gerekli eilme momenti dayanm,
Denk.(16.9) ile hesaplanan deerin Lbr, ye blnmesiyle elde edilecektir.
Burada, Mr, kiri aklndaki en byk eilme momenti, Lbr ise mevcut eilme dayanmnn
belirlendii en byk desteklenmeyen snr uzunluk olarak alnacaktr.
221
(b) Birim uzunluk iin stabilite balantsnn gerekli rijitlii, (L/n=1.0) alnarak Denk.(16.10)
ve Denk.(16.11) ile belirlenecektir.
(c) Gvde arplma rijitlii, sec, aada verilen Denk.(16.13) ile hesaplanacaktr.
sec
3.3Etw3
12ho
(16.13)
1.0
Tbro Lbro
(16.14)
AK
Lbo : apraz stabilite balants iin Denk.(16.6) veya noktasal stabilite balants iin
Denk.(16.8) ile verilen gerekli rijitlik.
Tbr : Burulma stabilite balants ile salanan rijitlik.
Lbr : Yanal stabilite balants ile salanan rijitlik.
SL
Eilmenin ekme bileeni etkisindeki kiri balnda, noktasal burulma stabilite balants ile
birlikte apraz veya noktasal yanal stabilite balants kullanldnda, Denk.(16.14) n
salanmasnn yannda, gerekli burulma rijitlii, pbroho2 veya Tbro deerlerinin kne eit
veya daha byk olacaktr.
Buradaki terimler aada aklanmtr.
ho
TA
Yanal ve burulma stabilite balantlarnn gerekli dayanmlar Blm 16.3.1 ve Blm 16.3.2
de verilen esaslara gre belirlenecektir.
16.4 ELME
MOMENT
VE
EKSENEL
KUVVET
ELEMANLARDA STABLTE BALANTILARI
ETKSNDEK
Simetri dzleminde eilme momenti ve eksenel kuvvet etkisinde olan elemanlarn stabilite
balantlarnn tasarm bu blmde belirtilen kurallara gre yaplacaktr.
Eilme momenti ve eksenel kuvvet etkisindeki elemanlarn stabilitesi, yanal stabilite
balantlar ile burulma stabilite balantlarnn birlikte kullanm ile, aadaki koullar
gznne alnarak salanacaktr.
(a) Yanal stabilite balantsnn gerekli rijitlii, gerekli eleman eksenel kuvvet dayanm, Pr,
gznne alnarak, apraz stabilite balants kullanld durumda Denk.(16.2) veya
noktasal stabilite balants kullanld durumda Denk.(16.4) ile belirlenecektir.
Denk.(16.4) te, Lbr, desteklenmeyen uzunluk olarak alnacaktr.
222
(b) Burulma stabilite balantsnn gerekli eilme rijitlii, Denk.16.11 de (Mr / Cb) yerine,
(Mr / Cb + Prho / 2) edeer moment deeri kullanlarak Denk.(16.10) ile belirlenecektir.
Burada, Pr, desteklenen elemandaki eksenel kuvveti ve ho, enkesitin balk elemanlarnn
arlk merkezleri arasndaki uzakl gstermektedir.
(c) Yanal stabilite balants gerekli dayanm, gerekli eleman eksenel kuvvet dayanm, Pr,
gznne alnarak, apraz stabilite balants kullanld durumda Denk.(16.1) veya
noktasal stabilite balants kullanld durumda Denk.(16.3) ile belirlenecektir.
(d) Burulma stabilite balants gerekli eilme dayanm, (Mr + Prho / 2) edeer moment
deeri kullanlarak Denk.(16.9) ile belirlenecektir. Burada, Pr, desteklenen elemandaki
eksenel kuvveti gstermektedir.
Eleman uzunluu boyunca, eilme momentinin basn bileeni etkisindeki baln tek yanal
stabilite balants ile desteklendii, eilme momenti ve eksenel kuvvet etkisindeki
elemanlarda aadaki koullar uygulanacaktr.
AK
(a) apraz stabilite balants kullanldnda, dier baln eleman uzunluu boyunca
eksenel kuvvet ve eilme momenti ile belirlenen net ekme kuvveti etkisinde olduu
durumda, apraz stabilite balants gerekli rijitlii, (Pr/2) edeer eksenel kuvvet deeri
kullanlarak Denk.(16.2) ve gerekli eilme momenti dayanm, Mr, kullanlarak
Denk.(16.6) ile belirlenen deerlerin toplam eklinde hesaplanacaktr. Stabilite
balantsnn gerekli dayanm (Pr/2) edeer eksenel kuvvet deeri kullanlarak
Denk.(16.1) ve gerekli moment dayanm, Mr, kullanlarak Denk.(16.5) ile belirlenen
deerlerin toplam eklinde hesaplanacaktr.
SL
(b) apraz stabilite balants kullanldnda, dier baln eleman uzunluu boyunca
herhangi bir blgede eksenel kuvvet ve eilme momentinden belirlenen net basn
kuvveti etkisinde olduu durumda, stabilite balants gerekli rijitlii, (2Pr) edeer
eksenel kuvvet deeri kullanlarak Denk.(16.2) ve gerekli eilme momenti dayanm, Mr,
kullanlarak Denk.(16.6) ile belirlenen deerlerin toplam eklinde hesaplanacaktr.
Stabilite balantsnn gerekli dayanm (2Pr) edeer eksenel kuvvet deeri kullanlarak
Denk.(16.1) ve gerekli eilme momenti dayanm, Mr, kullanlarak Denk.(16.5) ile
belirlenen deerlerin toplam eklinde hesaplanacaktr.
TA
(c) Noktasal stabilite balants kullanldnda, dier baln eleman uzunluu boyunca
eksenel kuvvet ve eilme momenti ile belirlenen net ekme kuvveti etkisinde olduu
durumda, noktasal stabilite balants gerekli rijitlii, (Pr/2) edeer eksenel kuvvet deeri
kullanlarak Denk.(16.4) ve gerekli eilme momenti dayanm, Mr, kullanlarak
Denk.(16.8) ile belirlenen deerlerin toplam eklinde hesaplanacaktr.
Denk.(16.4) ve Denk.(16.8) de, Lbr, desteklenmeyen uzunluk olarak alnacaktr.
Stabilite balantsnn gerekli dayanm (Pr/2) edeer eksenel kuvvet deeri kullanlarak
Denk.(16.3) ve gerekli eilme momenti dayanm, Mr, kullanlarak Denk.(16.7) ile belirlenen
deerlerin toplam eklinde hesaplanacaktr.
(d) Noktasal stabilite balants kullanldnda, dier baln eleman uzunluu boyunca
eksenel kuvvet ve eilme momenti ile belirlenen net basn kuvveti etkisinde olduu
durumda, noktasal stabilite balants gerekli rijitlii, (2Pr) edeer eksenel kuvvet deeri
kullanlarak Denk.(16.4) ve gerekli eilme momenti dayanm, Mr, kullanlarak
Denk.(16.8) ile belirlenen deerlerin toplam eklinde hesaplanacaktr.
Denk.(16.4) ve Denk.(16.8) de, Lbr, desteklenmeyen uzunluk olarak alnacaktr.
223
Stabilite balantsnn gerekli dayanm (2Pr) edeer eksenel kuvvet deeri kullanlarak
Denk.(16.3) ve gerekli eilme momenti dayanm, Mr, kullanlarak Denk.(16.7) ile belirlenen
deerlerin toplam eklinde hesaplanacaktr.
TA
SL
AK
Burada tanmlanan balantlarn dnda, daha genel stabilite balantlar iin gerekli dayanm
ve rijitlik deerleri burkulma analizi veya dier bilimsel bir yntemle belirlenecektir.
224
EK 1 SU BRKMES ETKS
Bu blm, at sisteminin su birikmesi etkisine kar yeterli dayanm ve rijitlie sahip olmas
iin gerekli koullar kapsamaktadr.
at yzeyinde su birikmesine kar yeterli nlemlerin alnmamas durumunda; su birikmesi
tehlikesine kar at sisteminin yeterli dayanm ve rijitlie sahip olduu analiz yntemleri
kullanlarak gsterilmelidir.
Gvenli tarafta kalan bir yaklamla, at tayc sistemi iin aada verilen koullarn
salanmas durumunda, at sisteminin yeterli dayanm ve rijitlie sahip olduu kabul
edilebilir.
Cp 0.9Cs 0.25
(Ek 1.1)
I d 3940 S 4
(Ek 1.2)
Cs
504Ls L4p
(Ek 1.3)
Ip
504SL4s
Is
AK
Cp
(Ek 1.4)
Ip
Is
Lp
Ls
TA
SL
Id
Ana ve / veya ikincil tayc elemanlarn kafes kiri sisteminde tekil edilmesi halinde,
Denk.(Ek 1.4)te, Is atalet momenti %15 azaltlarak kullanlacaktr.
225
EK 2 YORULMA ETKS
Bu blm, yapsal elemanlarda ve birleimlerde atlak oluumuna ve bunu izleyen gmeye
neden olabilecek, elastik snrn almad, yeteri byklkte ve sayda tekrarlanan
gerilmelerin oluturduu yorulma etkilerini kapsamaktadr. Tekrarl ykler etkisindeki yapsal
elemanlar ve birleimler yorulma etkileri gznne alnarak kontrol edilecektir.
Bu blm aadaki alt blmlerden olumaktadr.
EK 2.1 Genel Esaslar
EK 2.2 Maksimum Gerilme ve Gerilme Aralnn Hesaplanmas
EK 2.3 Elemanlar ve Kaynakl Birleimlerde Yorulma
EK 2.4 Bulonlu Birleimlerde Yorulma
EK 2.1 GENEL ESASLAR
Yorulma etkileri altnda kontrollerde, ykler yk katsaylar ile arttrlmayacaktr. letme
ykleri altnda oluacak gerilme 0.66Fy deerinden kk olmaldr.
AK
SL
Tam nfuziyetli kt kaynakl birleimlerde Denk.(Ek 2.1) ile hesaplanan gvenli gerilme
aral, TS EN ISO 17640 veya TS EN ISO 17636-1 kabul kriterlerine uygun olarak tekil
edilen ve ultrasonik veya radyografik olarak muayene edilen birleimlere uygulanmaktadr.
Aadaki durumlarda yorulma dayanm kontrolnn yaplmasna gerek yoktur.
TA
(a) Tekrarlanan hareketli ykler iin hesaplanan gerilme aralnn Tablo Ek 2.1 de verilen
gvenli gerilme aral eik deeri, FTHden kk olduu durumlar.
(b) Profil veya levhalardan oluan elemanlarda gerilme tekrar saysnn 20000den az olduu
durumlar.
(c) Bina tr yaplarda rzgar yk etkisindeki boru veya kutu enkesitli elemanlar.
Bu blmde verilen kurallar normal atmosfer koullar etkisindeki elemanlar veya korozyona
kar gerekli nlemlerin alnd elemanlar iin uygulanabilir.
Bu blmde verilen kurallar 150C den dk scakla maruz kalan yaplar iin geerlidir.
EK 2.2 MAKSMUM GERLMENN VE GERLME ARALIININ HESAPLANMASI
Gerilmeler dorusal-elastik teoriye gre hesaplanmaldr. Geometrideki sreksizliklerden
dolay meydana gelen gerilme ylmalar hesaba katlmamaldr.
Eksenel ekme kuvveti etkisindeki bulonlarda ve di alm ankraj ubuklarnda hesaplanan
gerilmeler, birleim levhasnn ekildeitirmesi nedeniyle oluabilecek kaldrma kuvveti
etkisini de iermelidir.
226
(Ek 2.1)
FTH
AK
FSR
C 329
f
nSR
Gerilme snf F iin gvenli gerilme aral, FSR, Denk.(Ek 2.2) ile hesaplanacaktr.
Cf 11104
FSR
nSR
0.167
FTH
(Ek 2.2)
SL
ekme etkisindeki levhalarn ularnda, gerilme dorultusuna dik olmak zere, tam
nfuziyetli kt kaynak, ksmi nfuziyetli kt kaynak, ke kayna veya bunlarn beraber
kullanlmas ile +, T ekilli birleimler ve ke birleimi yaplmas halinde, levha enkesiti
yzeyinin kaynak enkesiti kenar ile birletii dzlemde gvenli gerilme aralnn
belirlenmesi iin aadaki zel durumlar geerlidir.
TA
(a) atlak balangcnn kaynak enkesitinin ekme kuvveti etkisindeki levhaya birleen
yzeyinde olumas durumunun esas alnmas halinde gvenli gerilme aral, FSR,
gerilme snf C iin Denk.(Ek 2.3) ile belirlenecektir.
FSR
14.4 1011
nSR
0.333
68.9
(Ek 2.3)
(b) atlak balangcnn kaynak kknde olumas durumunun esas alnmas halinde, takviye
ke kaynann kullanld veya kullanlmad ksmi nfuziyetli kt kaynakla balanan
ekme etkisindeki levhada ve kaynak enkesitinin levhaya birleen yzeyinde gvenli
gerilme aral, FSR, gerilme snf C iin Denk.(Ek 2.4) ile belirlenecektir.
FSR
14.4 1011
RKNK
nSR
RKNK
0.333
2a
w
1.12 1.01 1.24
tp
tp 1.0
tp0.167
(Ek 2.4)
(Ek 2.5)
227
14.4 1011
RKK
nSR
0.333
(Ek 2.6)
0.1 1.24 w tp
1.0
RKK
tp0.167
(Ek 2.7)
AK
nSR
= (bir gn boyunca oluan gerilme tekrar) (365) (yl cinsinden tasarm mr)
RKNK : Takviye edilen veya takviye edilmeyen ksmi nfuziyetli enine kt kaynak (KNK) iin
azaltma katsays.
: ekme etkisindeki levhann kalnl boyunca kaynaklanmayan kk yzeyinin
uzunluu.
tp
SL
2a
TA
RKK : Sadece bir ift ke kaynak (KK) kullanlarak oluturulan birleimler iin azaltma
katsays.
EK 2.4 BULONLU BRLEMLERDE YORULMA
Bulonlarda ve di alan elemanlarda iletme ykleri altndaki gerilme aral, aadaki
durumlar esas alnarak hesaplanan gvenli gerilme araln amayacaktr.
letme ykleri altnda kesme kuvveti etkisindeki bulonlu birleimlerin birleen
elemanlarndaki maksimum gerilme aral, Cf ve FTH sabitleri Tablo Ek 2.1 Blm 2den
alnmak suretiyle, Denk.(Ek 2.1) ile hesaplanan gvenli gerilme araln amayacaktr.
Yksek dayanml bulonlarda, normal bulonlarda ve di alm ankraj ubuklarnda, tm
etkiler altnda net enkesit alannda meydana gelen ekme gerilmelerinin maksimum aral,
Denk.(Ek 2.8) ile hesaplanan gvenli gerilme araln amayacaktr, (Gerilme Snf G).
ekme gerilmeleri etkisindeki net enkesit alan, At, Denk (Ek 2.9) ile hesaplanmaldr.
1.28 1011
FSR
nSR
At
0.333
48
2
d b 0.9382 p
4
(Ek 2.8)
(Ek 2.9)
228
TA
SL
AK
229
TA
SL
AK
Gerilme
FTH
Olas atlak
Tanm
Snf
Cf
(MPa)
Balama Noktas
BLM 1 KAYNAK BLGELERNDEN UZAK LENMEM ESAS METAL
(1.1) Hava koullarna dayankl boyanmam elik
Tm kaynaklardan
hari olmak zere, yzeyi haddelendii haliyle kalan
veya yapsal
veya temizlenen esas metal. 25 m veya daha dk
A
250 108
165
birleimlerden
yzey przllne sahip girintili ke
uzakta
oluturmayacak ekilde sl ilemle kesilen kenarlar.
(1.2) Yzeyi haddelendii haliyle kalan veya
Tm kaynaklardan
temizlenen hava koullarna dayankl boyanmam
veya yapsal
elik. 25 m veya daha dk yzey przllne
B
120 108
110
birleimlerden
sahip girintili ke oluturmayacak ekilde sl ilemle
uzakta
kesilen kenarlar.
(1.3) Delik alan elemanlar. Kaynak ulam delikleri
Herhangi bir d
hari olmak zere, kesilerek karlan blgeler
B
120 108
110
kenar veya delik
nedeniyle sreksizlikler ieren elemanlar.
evresi
(1.4) Kaynak ulam deliine sahip hadde profilleri.
Kaynak ulam
Yatay yk bileeninin kk olduu apraz
deliinin girintili
elemanlarn balants iin delik alan elemanlar.
C
44 108
69
kesinde veya
herhangi bir kk
delikte
BLM 2 BULONLU BRLEMLERDE ESAS METAL
(2.1) Srtnme etkili birleimler iin tm gerekli
Delik yaknnda
koullar salayarak yksek dayanml bulonlarla tekil
kaypsz enkesit
8
B
120 10
110
edilen bindirmeli birleimlerde esas metalin kaypsz
alan boyunca
enkesit alan.
(2.2) Ezilme etkili birleim olarak boyutlandrlan
Delik kenarndan
ancak, uygulamas srtnme etkili birleim koullarna
balayan net
8
B
120 10
110
uygun olarak yaplan yksek dayanml bulonlu
enkesit alannda
birleimlerde esas metalin net enkesit alan.
(2.3) Mil birleimleri dndaki dier bulonlu
Delik kenarndan
birleimlerde esas metalin net enkesit alan.
D
22 108
48
balayan net
enkesit alannda
(2.4) Mil birleimlerinde esas metalin net enkesit alan.
Delik kenarndan
E
11 108
31
balayan net
enkesit alannda
BLM 3 YAPMA ELEMAN LEVHALARININ KAYNAKLI BRLEMLER
(3.1) Levha veya profillerin tam nfuziyetli srekli kt
Yzeyden veya
kaynak veya srekli ke kaynak kullanlarak
kaynak ucundan
birletirilmesiyle elde edilen, ilave balantlarn
B
120 108
110
uzaktaki i
olmad, yapma enkesitli elemanlarda esas metal ve
sreksizlikten
kaynak metali.
balayan
(3.2) Levha veya profillerin, altlk levhasnn
Yzeyden veya
karlmad tam nfuziyetli srekli kt kaynak veya
altlk levhasn
ksmi nfuziyetli srekli kt kaynak kullanlarak
birletiren kayna
birletirilmesiyle elde edilen, ilave balantlarn
61 108
83
da kapsayacak
B
olmad, yapma enkesitli elemanlarda esas metal ve
ekilde i
kaynak metali.
sreksizlikten
balayan
(3.3) Kaynak ulam delii oluturularak birleen
Kaynak ucundan
yapma enkesitli elemanlarn kaynak ulam deliinde
balayarak gvde
8
D
22 10
48
sonlanan boyuna kaynann ucundaki esas metal.
veya bala doru
ilerleyen
(3.4) Boyuna dorultuda belirli aralklarla sreksiz
Herhangi bir
olarak uygulanan ke kaynak (metot kayna)
kaynak parasnn
paralarnn ucundaki esas metal.
E
11 108
31
balang ve biti
blgelerinde
birleen
230
11 108
31
3.9 108
18
3.9 108
18
TA
SL
AK
elemanlarda
Balkta aln
kaynann bala
birletii yzeyde
veya boyuna
kaynan
sonland noktada
veya geni takviye
levhal baln
kenarnda
Takviye
levhalarnn
ucundaki balk
kenarnda
231
(a)
(b)
1.2
(a)
(c)
(b)
1.3
(a)
(b)
AK
apraz
kaldrldnda
grlen
(c)
SL
Bindirme levhas
kaldrldnda grlen
(c)
(b)
(a)
2.2
TA
Bindirme levhas
kaldrldnda grlen
(a)
2.3
(c)
(b)
Bindirme levhas
kaldrldnda grlen
(c)
(a)
(b)
2.4
(a)
(b)
232
veya
TNK
(a)
(b)
veya
(c)
TNK
3.2
TNK
(a)
(c)
(b)
AK
3.3
(b)
(a)
50 150 mm
50 150 mm
SL
3.4
(b)
TA
(a)
3.5
tf
(c)
(b)
(a)
3.6
Kaynaksz
T ipik
(a)
(b)
233
TA
SL
AK
Gerilme
FTH
Olas atlak
Tanm
Snf
Cf
(MPa)
Balama Noktas
BLM 4 BOYUNA KE KAYNAKLI U BRLEMLER
(4.1) Eksenel ykl elemanlarn ke kaynakl
Herhangi bir
u birleiminde esas metal. Kaynaklar eleman
kaynak dikiinin
eksenine gre dmerkezlik oluturmayacak
bitim noktasndan
ekilde olmaldr.
balayan, esas
metalde ilerleyen
E
11 108
31
Kalnlk t 12 mm
Kalnlk t > 12 mm
3.9 108
18
E
BLM 5 KUVVETE DK DORULTUDA KAYNAKLI BRLEMLER
(5.1) Scak hadde veya yapma profillerin kuvvet
B
120 108
110
Kaynak metalinde
dorultusunda talanm tam nfuziyetli kt
veya erime yzeyi
kaynakl eklerinde kaynak metali ve bitiik esas
boyunca oluan i
metal.
sreksizliklerde
(5.2) Kalnlk veya genilik geilerinde 1/2.5
Kaynak metalinde
dan daha az eim verilerek yaplan kuvvet
veya
erime
dorultusuna paralel talanm tam nfuziyetli
yzeyinde veya
kt kaynakl eklerde kaynak metali ve bitiik
Fy 620 MPa iin
esas metal.
gei
blgesinin
balangcndaki i
sreksizliklerde
Fy < 620 MPa
B
120 108
110
61 108
83
Fy 620 MPa
B
(5.3) Akma gerilmesi 620 MPadan byk
Kaynak metalinde
ekme kuvveti etkisinde esas metal ve gei
B
120 108
110
veya erime yzeyi
yarap 600 mmden kk olmayan genilik
boyunca oluan i
geili kuvvet dorultusuna paralel talanm
sreksizliklerde
tam nfuziyetli kt kaynakl eklerde kaynak
metali ve bitiik esas metal.
(5.4) Kalnlk veya genilik geilerinde 1/2.5
C
44 108
69
Kaynak
dan daha az eim verilerek yaplan T veya ke
enkesitinden esas
birleimlerde altlk parasnn kaldrlmad
metale doru veya
tam nfuziyetli kt kaynak ve esas metal.
erime yzeyi
boyunca oluan i
sreksizliklerde
234
t = kalnlk
t = kalnlk
(a)
(b)
TN K-
Biti
(b)
(a)
TNK-
Biti
AK
5.2
TNK-
(a)
(b)
Biti
(c)
(d)
SL
F y 620 MPa
Gerilme snf B'
5.3
R 600 mm
TN K -
(b)
TA
(a)
Biti
(c)
F y 620 MPa
Gerilme snf B'
5.4
TN K
TNK
(a)
(b)
(c)
(d)
235
44 108
69
Olas atlak
Balama Noktas
Kaynak enkesitine
bitiik balayp esas
metal iinde
ilerleyen veya
ekme etkisiyle
kaynak kknde
balayp kaynakta
ve esas metalde
ilerleyen
Kaynak enkesitine
bitiik balayp esas
metal iinde
ilerleyen veya
ekme etkisiyle
kaynak kknde
balayp kaynakta
ve esas metalde
ilerleyen
Kaynak enkesitine
bitiik balayp esas
metal iinde
ilerleyen
TA
SL
AK
Gerilme
FTH
Tanm
Snf
Cf
MPa)
BLM 5 KUVVETE DK DORULTUDA KAYNAKLI BRLEMLER
(5.5) ekme etkisindeki levhalarn ksmi
nfuziyetli kt kaynak ile oluturulan enine u
birleimlerinde veya ke kaynak takviyeli Tveya ke u birleimlerinde esas metal ve
kaynak metalinde
FSR, kaynaa bitiik esas metaldeki atlak veya
kaynak kk
atlana kar gelen gerilme aral deerlerinin
k ile belirlenecektir.
atlan kaynaa bitiik olumas
C
44 108
69
atlan kaynak kknde olumas
-Denk.
C
(Ek2.4)
(5.6) ekme etkisindeki levhalarn, levhann her
69
iki yanna uygulanan bir ift ke kaynakla
-yaplan u birleimlerinde esas metal ve kaynak
metalinde FSR, kaynaa bitiik esas metaldeki
atlak veya kaynan kk atlana kar gelen
C
44 108
gerilme aral deerlerinin k ile
Denk.
C
belirlenecektir.
(Ek2.4)
atlan kaynaa bitiik olumas
atlan kaynak kknde olumas
236
KNK
KNK
2a
2a
(a)
(c)
(b)
(d)
2a
(e)
AK
5.6
SL
(c)
(a)
(b)
(d)
TA
5.7
(a)
(b)
(c)
237
TA
SL
AK
Gerilme
FTH
Olas atlak
Tanm
Snf
Cf
(MPa)
Balama Noktas
BLM 6 ENNE ELEMANLARIN KAYNAKLI BRLEMLERNDE ESAS METAL
(6.1) Tam nfuziyetli kt kaynakla balanan ve
Eleman kenarnda
bu kaynaklarn sadece boyuna kuvvet etkisinde
gei eriliinin
olduu, detayn R, gei yarapna sahip
teet olduu
olduu, kaynak dikii bitim noktasnn
noktann bitiii
taland esas metal.
B
120 108
110
R 600 mm
C
44 108
69
600 mm > R 150 mm
D
22 108
48
150 mm > R 50 mm
50 mm > R
E
11 108
31
(6.2) Birleim detaynn R, gei yar apna
Elemanda veya
sahip olduu, kaynak dikii bitim noktasnn
parada veya
taland, boyuna kuvvet etkisinde olan veya
kaynakta gei
olmayan, enine kuvvet etkisindeki tam
eriliinin teet
nfuziyetli kt kaynakla birletirilen eit
olduu noktann
kalnlkl esas metal.
bitiii
Kaynak taknlnn kaldrld durumlarda:
B
120 108
110
R 600 mm
C
44 108
69
600 mm > R 150 mm
D
22 108
48
Elemann veya
150 mm > R 50 mm
parann kenar
boyunca kaynak
enkesitinin
kenarnda
50 mm > R
E
11 108
31
Kaynak taknlnn kaldrlmad durumlarda:
C
44 108
69
R 600 mm
8
C
44
10
69
600 mm > R 150 mm
8
D
22
10
48
150 mm > R 50 mm
8
50 mm > R
E
11 10
31
(6.3) Birleim detaynn R, gei yar apna
Daha ince metalin
sahip olduu, kaynak dikii bitim noktasnn
kenar boyunca
taland, boyuna kuvvet etkisinde olan veya
kaynak enkesitinin
olmayan, enine kuvvet etkisindeki tam
kenarnda
nfuziyetli kt kaynakla birletirilen kalnlklar
Kk gei
eit olmayan esas metal.
yaraplar
iin kaynak
bitiminde
Kaynak taknlnn kaldrld durumlarda:
R > 50 mm
D
22 108
48
E
11 108
31
R 50 mm
Kaynak taknlnn kaldrlmad durumlarda:
Herhangi bir yarap iin
E
11 108
31
238
TNK
(b)
(a)
(c)
6.2
AK
TNK
(c)
(a)
(d)
SL
TNK
(b)
TA
6.3
TNK T
a
TNK T
a
lanm
(a)
TNK T
a
(b)
(e)
(c)
lanm
Zmparal
kviyel
i
(e)
(d)
239
TA
SL
AK
Gerilme
FTH
Olas atlak
Tanm
Snf
Cf
(MPa)
Balama Noktas
BLM 6 BRBRNE DK BALANAN ELEMANLARIN KAYNAKLI BRLEMLERNDE
ESAS MALZEME
(6.4) Enine kuvvet etkisinde olan veya olmayan,
Kaynak enkesitinde
boyuna kuvvet etkisindeki enine elemanlarn,
esas metal iinde
ksmi nfuziyetli kt kaynak veya ke kaynak
ilerleyen veya esas
ile birleiminde birleim detaynn R, gei yar
metalde balayp
apna sahip olduu, kaynak dikii bitim
kaynak bitiminde
noktasnn taland esas metal.
R > 50 mm
D
22 108
48
E
11 108
31
R 50 mm
BLM 7 KISA BRLEMLERDE ESAS METAL
(7.1) Enine veya boyuna kaynakl ve boyuna
Kaynak enkesitinde
kuvvet etkisinde olan birleim detaylarnda,
esas metal iinde
detayn gei yar apna sahip olmad esas
ilerleyen veya esas
metal. Birleim uzunluu, a, birleen eleman
metalde balayp
kalnl, b, olmak zere:
kaynak bitiminde
a < 50 mm
C
44 108
69
D
22 108
48
50 mm a min (12b veya 100 mm)
a > 100 mm ve b >20 mm
E
11 108
31
8
3.9
10
18
a > min (12b veya 100 mm) ve b 20 mm
E
(7.2) Ke kaynakl veya ksmi nfuziyetli kt
Kaynak bitiminde
kaynakl birleim detaynn R, gei yar apna
esas metalde
sahip olduu, kaynak dikii bitim noktasnn
balayan, esas
taland, enine kuvvet etkisinde olan veya
metal iinde
olmayan, boyuna kuvvet etkisindeki esas metal.
ilerleyen
R > 50 mm
D
22 108
48
E
11 108
31
R 50 mm
BLM 8 DER DURUMLAR
(8.1) Balkl elik ankrajn otomatik kaynak
C
44 108
69
Esas metalde
veya ke kayna ile birletirildii esas metal.
kaynak enkesiti
kenarnda
(8.2) Srekli veya sreksiz (metod kayna)
F
150 1010
55
Ke kaynan
tekil edilen boyuna dorultuda kayma kuvveti
knde balayan,
Denk.
etkisindeki veya dik kuvvet etkisindeki ke
kaynak iinde
(Ek 2.2)
kaynaklar ile birletirilen esas metal.
ilerleyen
(8.3) Dairesel veya oval dolgu kaynakl
E
11 108
31
Dairesel veya oval
birleimlerde esas metal.
dolgu kaynan
kenarnda esas
metalde balayan ve
ilerleyen
(8.4) Kayma etkisinde dairesel veya oval dolgu
F
150 1010
55
Yzeyde kaynakta
kaynakl birleimlerde kaynak metali.
balayan ve
Denk.
ilerleyen
(Ek 2.2)
(8.5) Basit sklm yksek dayanml bulonlar,
G
3.9 108
48
Di yivinin
normal bulonlar, di alm ankraj ubuklar.
kknde balayan
ve ilerleyen
240
KNK
(b)
R
(a)
TNK
Zmparal
(c)
(d)
AK
(a)
SL
a
b
TA
(b)
(d)
b
a
(c)
7.2
veya
(e)
b
KNK
R
R
(a)
(b)
241
(b)
(a)
8.2
(a)
(b)
(c)
AK
8.3
(a)
(b)
(a)
TA
8.5
SL
8.4
(a)
(b)
atlak Blgesi
atlak Blgesi
(c)
atlak Blgesi
(b)
(d)
242
EK 3
Yatay Kuvvet
Tayc ereve
Yatay Kuvvet
Tayc ereve
Diyafram
Dikmesi
AK
Diyafram
Dikmesi
Diyafram
Dikmesi
Yatay Kuvvet
Tayc ereve
SL
Diyafram Bal
TA
243
EK 4 NERLEN KAYNAKLAR
ACI 318-11
ANSI/AISC 360-10
ANSI/AISC 360-16
ASCE/SEI 7-10
Kulak,G.L., Fisher,J.W., and Struik,J.HA., Guide to Design Criteria for Bolted and Riveted
Joints, 2 nd.ed., 2001, John Willey&Sons, Newyork.
AK
TA
SL
244