Sarajevska operacija 1945.

je bila bitka izmeu Jugoslovenske Armije s jedne strane, i snaga

njemakog Vermahtaojaanih potinjenim kvislinkim snagama s druge. Jugoslovenska armija
imala je za cilj osloboenje Sarajeva i doline Bosne. Nakon pada Mostara 14. i Travnika 19.
februara, Sarajevo je postalo istureni njemaki poloaj. Nakon neuspjehamartovske ofanzive u
Maarskoj krajem marta Armijska grupa E dobila je dozvolu za evakuaciju Sarajeva, pa je
operacija dobila taktiki sadraj organizovanog izvlaenja sa njemake strane, odnosno pokuaja
odsijecanja i unitenja sa jugoslovenske strane. U cilju rastereenja glavnog pravca dolinom
Bosne, odvlaenja jugoslovenskih snaga i maskiranja namjera, Nijemci su krajem marta
preduzeli koncentrini protivudar prema Tuzli. Sa jugoslovenske strane, napad na Sarajevo
uklopio se u veliku ofanzivu za konano osloboenje Jugoslavije, zajedno sa napadom etvrte
armije izmeu Primorja i Bihaa na lijevom, te probojem Sremskog i Dravskog fronta na desnom
krilu.
Sarajevo je branila grupacija od tri njemake pjeadijske divizije (181, 369. i 7. SS) i jedne
tvravske brigade (964), tri divizije NDH, vei broj samostalnih jedinica za obezbjeenje,
artiljerijskih jedinica i tenkova, te formacije etnika, orunika i milicije, to je prema procjeni
jugoslovenske komande iznosilo ukupno preko 38.000 vojnika. [1] Prema njemakom izvjetaju od
30. marta presretnutom od britanske obavjetajne slube, samo tri njemake divizije brojale su
34.653 vojnika,[2] to znai da je cijela grupacija vjerovatno znatno prevazilazila 50.000 ljudi.
Snage JA nisu uspjele unititi ovu grupaciju, ali su joj nanijele teke gubitke i onemoguile
uspostavljanje nove statine linije fronta. Jedinice JA imale su u ovoj operaciji 637 poginulih,
2.020 ranjenih i 27 nestalih boraca. Gubici njemakih i satelitskih snaga procijenjeni su u
izvjetajima jedinica JA na oko 7.500 poginulih, ali izvjetaji o gubicima suprotne strane u pravilu
su pretjerani. Zarobljeno je oko 6.000 osovinskih vojnika, i uniteno je 30 topova, 10 tenkova, 45
kamiona, jedan oklopni voz, i vea koliina druge ratne opreme.[3]

Znaaj Sarajeva
Nakon gubitka Beograda, Sarajevo je za Nijemce dobilo znaaj kljunog sredita na Balkanu,
najprije u izvlaenju snaga Armijske grupe E, a zatim kao baza za uspostavljanje Jadranskog i
Drinskog fronta. U Sarajevu je od 15. novembra 1944. bila smjetena komanda Armijske grupe E,
a od decembra i komanda 21. brdskog korpusa. Kroz Sarajevo je prolazila jedina komunikacija
prema Mostaru kao krilnom utvrenom poloaju na ijem je dranju insistirala Vrhovna komanda
Vermahta
Iako su Saveznici napredovali po Njemakoj, obru se stezao, a Berlin je bio bombardovan,
Nemci nisu pokazivali nameru da napuste Sarajevo:

Plan Sarajevske operacij

Poetkom marta 1945. Generaltab JA orijentisao je ka dolini Bosne i podruju Sarajeva prema
jedinicama njemakog 21. armijskog korpusa jedinice 2, 3. i 5. korpusa JA sa ciljem osvajanja
pogodnih pozicija za konaan napad na Sarajevo. Radi objedinjavanja rukovoenja operacijom,
Generaltab JA formirao je svojim nareenjem od 17. marta objedinjenu komandu nad ovim
jedinicama, sa Radovanom Vukanoviem, komandantom Drugog udarnog korpusa kao
komandantom.[5] Za napad na Sarajevo predvieno je 7 divizija JA:

29. hercegovaka divizija trebalo je da nastupa pravcem Konjic - Ivan sedlo - Ilida;

3. udarna divizija pravcem Kalinovik - Trnovo - Jablanica - Sarajevsko polje;

37. sandaka divizija pravcem dolina Prae - Pale - Trebevi - Sarajevo;

27. istonobosanska divizija pravcem Sokolac - Romanija - Mokro - Sumbulovac - Hrea Sarajevo;

38. istonobosanska divizija pravcem Ozren - Vuja Luka - Paino brdo - Sarajevo;

10. krajika divizija pravcem Semizovac - Rajlovac;

4. krajika divizija (s dvije brigade) pravcem Joanica - Vogoa - Koevo - Sarajevo.

Sve ove jedinice bile su ve u borbenom dodiru sa njemakim snagama, a konani napad poeo
je 28. marta.[5]

Njemaka odbrana Sarajeva[

Hitler je bio odluan da vrsto dri pozicije na Jugoistoku, sa Mostarom kao ugaonim utvrenim
poloajem, u sklopu priprema za veliki protivnapad u Maarskoj. U toj ofanzivi u Maarskoj
trebalo je da uestvuje i Armijska grupa E, napadom dijela svojih snaga preko Drave.
Nakon pada Mostara 14. februara, njemaka Vrhovna komanda naredila je izdvajanje 7. SS
divizije iz napadne grupe za Maarsku, i njeno slanje u ugroeno Sarajevo.
Zadatak komandanta Jugoistoka za naredni period ostaje: uestvovati u operaciji prema junoj
Maarskoj shodno ovde datim zapovestima, uz zadravanje velike teritorije Sarajeva, sa udarnom
grupom od 4 divizije.[6]

21. korpus je u Sarajevu i okolini imao na raspolaganju 7. SS brdsku, 181. pjeadijsku i 369.
legionarsku diviziju, zatim 964. i 969. tvravsku brigadu, SS policijski puk "Nagel", dijelove
Ruskog zatitnog korpusa, 696. bataljon poljske andarmerije, 1025. bataljon za osiguranje, te
803, 834, 935, 592. i 920. landesschtzen bataljon. Pod komandom njemakog 21. brdskog
armijskog korpusa nalazile su se ustako-domobranske 8. i 15. hrvatska divizija i 9. gorska
divizija.[7]

Tekst 2

06. aprila 1945. godine, "zajednikim naporima i rtvama sarajevskih patriota - Srba,
Muslimana i Hrvata" osloboeno je Sarajevo. Na ovaj isti dan, 06. aprila 1994.
godine Sarajevo je opet trebalo svoje graane i patriote da ga jo jednom oslobode.
Osnivaem grada Sarajeva smatra se Isa-beg Ishakovi, a sam grad su izgradili
starosjedioci. Napravljen na raskrsnici rimskih puteva, nikao je grad koji je jo tada bio
raskrsnica

kultura

religija

nakon

vie

od

500

godina

to

ostao.

I zbog takve specifinosti, Sarajevo je u svojoj historiji trpilo mnoge nedae. Jedna od
najveih je pohod Eugena Savojskog, koji je krajem 17. vijeka opljakao i do temelja
spalio

Sarajevo

koje

je

tada

bilo

jedan

od

najveih

gradova

na

Balkanu.

Nakon to su Austro-Ugari okupirali Bosnu i Hercegovinu 1878. godine, sarajevski

orijentalni tih, susreo se sa evropskim. Austro-Ugari su industrijalizirali Sarajevo, uveli
nove stvari u grad, pa je Sarajevo postalo prvi evropski grad sa tramvajem. Gradile
su se kole i kulturne institucije. U to vrijeme sagraen je i Zemaljski muzej.
Za vrijeme Prvog svjetskog rata, Sarajevo nije pretrpilo znaajnija razaranja. Iako pod
snanim utjecajima iz Beograda, Sarajevo se nije nalo na listi interesa tadanjeg reima
i dinastije Karaorevia. Arhitektonska slika grada ostaje gotovo nepromijenjena,
industrija nazaduje, drutvena nezadovoljstva radnika rastu, tako da se moe rei da
Sarajevo

kao

grad

izmeu

dva

svjetska

rata

uglavnom

stagnira

nazaduje.

Od prvog dana rata, 6. aprila 1941., kralj, Vrhovna komanda Jugoslovenske vojske, vlada
i njene razne institucije, te dio diplomatskog kora, povlaili su se i u opoj pometnji i
panici bjeali iz Beograda prema Sarajevu. Tako se tih aprilskih dana u gradu i njegovoj
okolini stekao, u bjekstvu i iekivanju evakuacije, arolik svijet vezan uz politiki i
diplomatski establiment Kraljevine Jugoslavije. Iz Sarajeva su se kralj i vlada povukli
prema Nikiu, odakle su ve 16. aprila 1941. odletjeli u Atinu i dalje na Bliski istok pod
britansku zatitu. Dva dana kasnije Jugoslovenska kraljevska vojska je kapitulirala.
Sarajevo se nalo u sastavu ustake NDH, a faktiki pod njemakom okupacijom.
Jugoslovenska armija zapoela je akciju oslobaanja Sarajeva 28. marta 1945. godine. U
akcijama su uestvovali drugi, trei i peti korpus JA, 11. i 13. krajinska brigada, 18.
srednjobosanska brigada, artiljerijska i tenkovska jedinica. Nakon estokih borbi 6. aprila
1945. godine slomljen je otpor Nijemaca i pripadnika NDH i Sarajevo je osloboeno. Do
kraja

ove

akcije,

10.

aprila

osloboeni

su

Visoko,

Kakanj

te

Busovaa.

U antifaistikoj borbi od 1941 do 1945. godine, 10.961 graana Sarajeva dalo je svoje
ivote. Stradalo je 412 Bonjaka-muslimana, 106 Hrvata, 7.092 Jevreja, 1427 Srba, te
16

Crnogoraca,

jedan

Makedonac,

pet

Slovenaca

12

ostalih.

47 godina kasnije, na dan osloboenja grada, Sarajevo je zapoelo jo jednu bitku. Od

poetka agresije i opsade, pa do 31. jula 1995. u Sarajevu je ubijeno, umrlo od gladi,
hladnoe i nestalo 11.541 civil, od kojih 1.598 djece. Materijalna teta koju je grad
pretrpio tokom agresije i opsade, prije svega kroz razaranja stambenog fonda i unitenje
kulturnog

blaga

privrednih

objekata

saobraajnica,

je

neprocjenjiva.

Takoer, treba napomenuti i da je 6. aprila 1992. godine, tadanja Evropska zajednica

priznala Republiku Bosnu i Hercegovinu kao nezavisnu dravu. Naalost, dok se
zastava sa Ljiljanima vijorila ispred zgrade UN-a u New Yorku, srpski agresori granatirali
su stari dio grada i otpoeli najduu blokadu jednog grada u historiji ratovanja,
Olimpijskog

grada

Sarajeva.

Zato svima onima koji grad Sarajevo smatraju svojim gradom, svima onima koji ga vole i
potuju, svima onima koji se odnose prema njemu sa potovanjem elimo sretan Dan
grada Sarajeva.
Tekst 3

Navrilo se 70. godina od osloboenja Sarajeva u Drugom

svjetskom ratu, koje je etiri godine prije toga, 6. aprila
1941. godine bombardovano, a isto se ponovilo prije 23
godine na isti dan 1992. goldine
Mnotvo i lijepih i runih dogaaja vee se u glavnom gradu Bosne i Hercegovine,
Sarajevu, za 6. april. Tako se na taj dan ove godine slavi 70. godinjica od osloboenja
Sarajeva u Drugom svjetskom ratu, a veoma znakovito je da je etiri godine prije toga
u sklopu njemakog napada na tadanju Kraljevinu Jugoslaviju upravo na taj dan
1941.

godine

Sarajevo

zasuto

bombama.

Neto slino desilo se i u novijoj istoriji Sarajeva i Bosne i Hercegovine.

Akciju oslobaanja Sarajeva tadanja Jugoslovenska armija zapoela je 28. marta
1945. godine. U akcijama su uestvovali drugi, trei i peti korpus Jugoslovenske
armije, 11. i 13. krajinska brigada, 18. srednjobosanska brigada, artiljerijska i
tenkovska

jedinica.

Nakon estokih borbi 6. aprila 1945. godine slomljen je otpor Nijemaca i pripadnika

takozvane Nezavisne Drave Hrvatske (NDH) i Sarajevo je osloboeno. Do kraja ove

akcije,

10.

aprila

osloboeni

su

Visoko,

Kakanj

te

Busovaa.

U antifaistikoj borbi od 1941. do 1945. godine, 10.961 graana Sarajeva dalo je

svoje ivote. Stradalo je 412 Bonjaka-muslimana, 106 Hrvata, 7.092 Jevreja, 1.427
Srba, te 16 Crnogoraca, jedan Makedonac, pet Slovenaca i 12 ostalih.
etiri godine prije osloboenja Sarajevo je takoer, bilo poprite znaajne bitke u
Drugom

svjetskom

ratu.

Od prvog dana rata, 6. aprila 1941. godine, kralj, Vrhovna komanda Jugoslovenske
vojske, vlada i njene razne institucije, te dio diplomatskog kora, povlaili su se i u
opoj

pometnji

panici

bjeali

iz

Beograda

prema

Sarajevu.

Tako se tih aprilskih dana u gradu i njegovoj okolini stekao, u bjekstvu i iekivanju
evakuacije, arolik svijet vezan uz politiki i diplomatski establiment Kraljevine
Jugoslavije.
Iz Sarajeva su se kralj i vlada povukli prema Nikiu, odakle su ve 16. aprila 1941.
odletjeli u Atinu i dalje na Bliski istok pod britansku zatitu. Dva dana kasnije
Jugoslovenska kraljevska vojska je kapitulirala. Sarajevo se nalo u sastavu NDH, a
faktiki

pod

njemakom

okupacijom.

Nakon osloboenja u Drugom svjetskom ratu, 47 godina kasnije, Sarajevo je zapoelo

jo jednu bitku. Od poetka agresije i opsade, pa do 31. jula 1995. u Sarajevu je
ubijeno, umrlo od gladi, hladnoe i nestalo 11.541 civila, od kojih 1.598 djece.
Materijalna teta koju je grad pretrpio tokom agresije i opsade, prije svega kroz
razaranja stambenog fonda i unitenje kulturnog blaga i privrednih objekata i
saobraajnica,

je

neprocjenjiva.

Agresija na Bosnu i Hercegovinu uslijedila je mjesec dana nakon referenduma.

Prvog aprila 1992. godine, kada su srpske paravojne postrojbe po nareenju efa
srbijanske tajne slube Jovice Staniia prele granicu, napale grad Bijeljinu i izvrile

prvi

pokolj

Bonjaka.

Prvi oruani sukobi na teritoriju BiH dogodili su u jesen 1991. Od 2. do 5. oktobra

napadnuto je i uniteno veinski hrvatsko mjesto Ravno, nakon sukoba lokalnih Hrvata
i

postrojbi

JNA,

do

kojega

je

dolo

na

periferiji

rata

Hrvatskoj.

Upravo na Dan Grada Sarajeva prije 23 godine, 6. aprila 1992. godine kada je tadanja
Evropska zajednica priznala Bosnu i Hercegovinu kao nezavisnu dravu, nakon
sprovedenog referenduma na kojem su se graani velikom veinom izjasnili da ele
samostalnu Bosnu i Hercegovinu od ostatka bive Jugoslavije, desio se novi napad na
Sarajevo.
Nakon genocida u Srebrenici i drugog masakra na Markalama, Sjevernoatlanski savez
(NATO) je intervenirao u oviru operacije "Namjerna sila", granatirajui vane poloaje
Vojske Republike Srpske, to se uz oslobaanje zapadne Bosne, pokazalo kao kljuno
u

okonanju

rata.

Rat je priveden kraju potpisivanjem Opeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i

Hercegovini, u Parizu 14. decembra 1995. Mirovni pregovori odrani u gradu
Daytonu, u amerikoj saveznoj dravi Ohio, zavreni su 21. novembra 1995. Uspjeli
pregovori, poznati su pod nazivom Daytonski sporazum, iji je sastavni dio Ustav
Bosne

Hercegovine,

koji

odreuje

dananju

Bosnu

Hercegovinu.

Neto ranije, Sporazumom potpisanim u Washingtonu, 18. marta 1994., uspostavljena

je Federacija Bosne i Hercegovine, kojom je obnovljeno saveznitvo Bonjaka i
Hrvata. U zajednikim operacijama, u kojim je glavnu ulogu imala Hrvatska vojska,
osloboen

je

velik

dio

zapadne

Bosne.

Rat je bio obiljeen estokim napadima, prekomjernim i neselektivnim granatiranjem,

etnikim ienjima, koncentracijskim logorima, masovnim pokoljima i silovanjima.
Dogaaji poput opsade Sarajeva i genocida u Srebrenici, postali su simboli rata.
Poetkom 2008., Meunarodni kazneni sud za bivu Jugoslaviju (ICTY) osudio je 45
Srba, 12 Hrvata i 4 Bonjaka zbog ratnih zloina, poinjenih tijekom rata u Bosni i

Hercegovini. Prema najnovijim izvjetajima, u ratu je stradalo oko 100.000 - 110.000

osoba, a raseljeno je oko 2,2 milijuna, to ga ini najkrvavijim sukobom u Europi
nakon zavretka Drugog svjetskog rata.