ELK

YAPILAR
Hazrlayan:
Do. Dr. Selim PUL
KT naat Mh. Blm

EKME UBUKLARI

BASIN UBUKLARI

KRLER
(KAFES KRLER)

EKME UBUKLARI ve EKLER

Boylama ekseni dorultusunda ekme kuvveti tayan elemanlardr.
ounlukla kafes kiri elemanlarnda kullanlrlar.

Tek paral

Konstrktif balant levhas (ubuk boyunun 1/3 lerinde)

ok paral

HESAP :

s = N / A s

em

EKME UBUUNDA DELK , OYUK GB BOLUK VARSA :

Kopma izgisi

HESAP :

( Anet

s = N / Anet s
=A

- A)

em

EKME UBUU EKLER KAYNAKLI VEYA CIVATALI OLARAK YAPILABLR:

niversal ek (nerilmez)

Enine levhal ek (daha iyi)

Levhal ek (En iyi)

LEVHALI EK N UYARILAR
EK LEVHALARININ FAYDALI (NET) KEST ALANI EKME
UBUUNUNKNDEN AZ OLAMAZ
HER EK PARASI KEND PAYINA DEN KUVVETE GRE
HESAPLANIR.

BRLEM ARALARI DA YKLER AKTARABLMELDR.

BASIN UBUKLARI ve EKLER

Basn ubuklar, boylama ekseni dorultusunda basn kuvveti tayan Kolon ve
kafes kirilerin basnca alan elemanlarna denmektesir..

Bu ubuklarn emniyetli yknn belirlenmesinde BURKULMA problemi esastr.

Burkulma, basn altndaki bir elemann kesitinin tayabilecei yke ulalmadan
stabilitesini kaybetmesi ve ubuk ekseninin dorusalln bozarak eilmeye
balamas olarak tanmlanabilir.. Bu nedenle burkulma olay gerilmeden ok bir
stabilite problemidir.
ki ucu mafsall bir ubuk iin burkulmay balatan kritik burkulma ykn 1744 de
matematiki Euler hesaplamtr.

Pk = p2 EImin / sk2

Euler burkulma gerilmesi ise :

Atalet yarap:

i= I/A

Narinlik:

l = sk / i

ki

= Pki / A

ubuun mesnetlenmesine
bal katsay

( sk = K s )

Teorik k
nerilen k

Belirlenen narinlik deerine ve elik cinsine gre tablodan w burkulma

katsays bulunur

sem : elik emniyet gerilmesi

s

bem

: Burkulma emniyet gerilmesi

sem
w=
s

bem

TS 648e gre ;

N
sem
sw = w
A
Ya da ;

s=

N
A

sbem

w yntemi
basn emn. ger. yntemi, sbem =f(l)

Basn ubuklar;

Tek paral ve
ok paral basn ubuklar

olmak zere iki ana gruba ayrlmaktadr

TEK PARALI BASIN UBUKLARI

GEREKTEN
TEK PARALI

PARALARI
SREKL
BRLETRLM
TEK PARALI

Hesap, x ve y eksenleri iin ayr ayr

yaplr ve tanan min. yk, emniyetli
basn yk olarak kabul edilir.

N
sem
swx = wx
A

N
sem
swy = wy
A

OK PARALI BASIN UBUKLARI

Bunlar, paralar arasnda ayrklk bulunan ve

paralar yer yer birletirilmi olan ubuklardr.
grupta incelenirler:
a) I. Grup B.. : Yalnz bir ekseni malzemeli
b) II. Grup B.. : Keleme yerletirilmi kebentler

c) III. Grup B.. : Malzemeli eksen yok

ncelikle, basn ubuunun tipine gre her iki eksene

gre ayr ayr yaplan toptan burkulma kontrol ile
emniyetli burkulma yk belirlenir, sonra da tekil ubuk
burkulmas kontrol yaplr.

Toptan
(genel)
burkulma

Tekil ubuk
burkulmas

I. Grup Basn ubuklar

ok Ayrkl

Az Ayrkl
Malzemesiz eksen
Malzemeli eksen

Hesap, malzemeli ve malzemesiz eksen iin ayr ayr yaplr.

Malzemesiz eksene gre hesapta tekil ubuklarn balant tipi
nemlidir:
a) Kafes tipi balant

a) ereve tipi balant

Tekil
ubuk

Ba
levhas

II. Grup Basn ubuklar

,
,

III. Grup Basn ubuklar

Eksenler malzemesiz

y
x

y
Ba levhalar yine ereve ya da kafes tipi yaplr

KOLON EKLER

Besleme levhas

Tam ek : Kolon ular

temas etse dahi temas
ile kuvvet aktarlmad
kabul edilir

Ek
levhas

Temas eki : Kolon

merkezi basn altnda
ise

Kolon profilleri birbirinden ok

farkl ise aln levhalar ile
balant salanm dier bir
temas eki tr

KRLER

DOLU GVDEL KRLER

Profil kiriler
Yapma kiriler

BOLUKLU KRLER

KAFES KRLER
Dzlem kafesler
Uzay kafesler

DOLU GVDEL KRLER

Eilmeden oluan ekme

ve basn Gerilmesi (s)

Max. Basn

Kayma Gerilmesi ( )

T.E.

Max. ekme

Kirilerin statik sistemine gre (Basit, Srekli veya

Gerber) moment ve kesme diyagramlar
belirlendikten sonra:
Eilme ve kesme gerilmesi (smax, tmax)
Kyaslama gerilmesi (gerekiyorsa) (sv=
Sehim

s2+3t2)

( fmax = L/300 )

Yanal burkulma

( smax = M / Wx sB )

kontrolleri yaplarak profil numaras ya da kesit

boyutlar kesinletirilir.

BOLUKLU KRLER
Sabit kesit ykseklii

CNC plazma
kesim

Deiken kesit ykseklii

NPI 300 EKSZ VE EKL PETEK KESTLERN SAYISAL

ZELLKLER
Art

Wx

(mm4)

48.2

9800-20350

108

133

9800-47110

381

Art
%

54.2-54.2

0.0

653-968

54.2-59.8

10.3

653-1520

Gn
(kg/m)

300/420
300/620

Ix

Art
%

(mm3)

D/H
(mm)

EK LEVHASI

EKSZ
EK LEVHALI

PETEK KRLERN;
antiyede yaplan pahal glendirme ilemlerine gerek kalmadan hafif ve orta
byklkteki noktasal ykleri tayabilmeleri,
st balna kaynatlacak kesme balayclar ile bileik kesitli kiri olarak ta
kullanlabilmeleri,
Benzer amal elemanlara gre daha az yatay balant gerektirmeleri,

Daha yksek ve daha hafif olan kirilerin gvdesinde oluan deliklerden elektrik,
mekanik ve su pskrtme tesisatlar geirilebildiinden kat yksekliklerinin
arttrlmasna gerek kalmamas,
Klen kiri boyutlarnn duvar ykseklikleri ile inaat maliyetinin azalmasn
salamas,
Yangna kar yaltmlarnn kolay olmas
Akta brakldklarnda, etkileyici grntleri ile mimari tasarm gzelletirmeleri
gibi nemli avantajlar bulunmaktadr

KRLERDE YANAL BURKULMA

Genellikle I eklinde yaplan kiriler, burulma rijitlikleri az olan
elemanlardr. Bylece yanal burkulma tehlikesi her zaman vardr.
Kirilerde st balnn aklk boyunca ya da belli noktalarda yanal
harekete kar tutulmam olmas halinde ykleme altnda
kolonlardakine benzer bir durum ortaya kmaktadr. Basn
etkisindeki st baln burkulmaya balamasyla kiri stabilitesini
bozmaktadr.

A
A-A kesiti

Ykleme
ncesi

Ykleme
sonras

Bu tehlikeli davrantan
kanmak iin kiri st
bal boydan boya
deme betonu iine
gmlebilir.

st balkta :

Ya da st balk ara ara

yatay harekete kar tutulur.
Bu durumda da tutulmam
ara aklklarn her biri iin
ayr ayr yanal burkulma
kontrolnn
yaplmas
gerekir.

smax sB olmal

KR EKLER
Kirilerin boy yetmemesi, ekonomiklik gibi nedenlerle eklenmeleri gerekmektedir.
Bunun iin eitli tiplerde ek dzenlemeleri uygulanmaktadr

CIVATALI EKLER

KAYNAKLI EKLER
ENNE LEVHALI

NVERSAL

EK LEVHALI NVERSAL

LEVHALI

KR BRLEMLER
MOMENT AKTARMAYAN DZENLEME
Bu dzenlemede sadece mesnet reaksiyonlarnn aktarlmas istenir
(Basit kiri balantlar)

ALIN LEVHALI

KEBENT
DESTEKL

LEVHA DESTEKL

MOMENT AKTARAN DZENLEME

Bu dzenlemede kesme kuvvetiyle birlikte momentin de aktarlmas
salanr (Srekli kiri balantlar)

DZLEM KAFES KRLER

Dzlem kafesler at
konstrksiyonlarnda
en ok kullanlmakta
olan elemanlardr.

H
L

KONSTRKTF ESASLAR
H / L oran iin ortalama 1/12 deeri nerilmektedir. Daha kk deerler
iin sehim nemli mertebede artabileceinden imalatta ters sehim verilir
ya da sadece alt balk ters sehimli olarak yaplr.
Ayn dm noktasna birleen tm ubuklarn eksenleri ayn noktada
kesimelidir (statik sistem izgileri).
Hesap, dm noktalarnn mafsal olduu kabulyle yaplr. Gerekte
mafsal olmadklar iin yklemeden sonra ikincil gerilmeler oluur.
Kafes sistem dzlem olduu iin yklerin de dzlem ii olmas gerekir.

Ykler dm noktalarna etkimelidir. Aksi halde ubuklarda eilme ya da

eilmeli burkulma durumu oluabilir.

Uzay kafes sistem

www.protechnic.comdan alnmtr

www.protechnic.comdan alnmtr

sistem ykseklii
akln 1/20-1/30u
kadar alnabilir.

www.uskon.comdan alnmtr

www.protechnic.comdan alnmtr

avantajlar
abuk izim, imalat ve montaj
Ksa srede, dk maliyetli uygulama
Projelerde ada zmler
Deiken modl ve ykseklikler
Fonksiyonel kullanm imkan
Aydnlatma ve havalandrma sistemleri ile beraber kolay uygulama
Korozyona kar yksek dayankllk
Her trl at kaplama materyali ile deiik uygulama imkan ile i ve d
evrede dekoratif grnt
Sistem elemanlarnn kolay tanma ve depolanma imkan
Estetik grnm

AIRTMALI MAKAS EREVE SSTEM

Vierendeel makas

TRKYEDE ELK YAPILARIN

DURUMU

Yaplarda

elik

kullanm

oranlar

nedir?

Avrupa genelinde 1998 verilerine gre tketilen 170 milyon ton eliin
yzde 38i inaat sektrnde kullanlmaktadr. ABD, Japonya ve
Avustralyada da ylda yaklak 500 bin konut souk bklm ya da
scak haddelenmi elik profillerle ina edilmektedir.
Oysa Trkiyede inaat sektrndeki pay yzde 5i gemeyen yapsal
eliin konut retimindeki kullanm oran sfra yakndr.

NGLTEREDE TAIYICI SSTEM MALZEMESNE GRE YAPI TRLER

Trkiyede elik yap ina etmek iin ne gereklidir?

Objektif ncelikleri olan bir mal sahibi ile;

bina ereve sistemlerindeki alternatifleri kefetmeye ak, uygun malzeme ve

ara destei ile tm detaylar gerekletirerek projenin geliimini
tamamlayabilecek geni ufuklu mimarlara,
elik

yapm

tekniklerini

ve

ekonomiklii

bir

arada

bilen

proje

ynetmenlerine,
salkl bir proje retebilmesi iin elie kar kmayacak, binann detayl
tasarm hesaplarn ve analizlerini yapabilecek yazlmlara ve bilgiye sahip

naat Mhendislerine,
elik yapda tasarm, retim, montaj ilerinin hepsini kendi bnyesinde
oluturarak yapabilen daha ok sayda firmalara ihtiya vardr.

Mimar ve naat Mhendislerimiz modern elik yap

tasarm konusunda ne durumdadr?
Mimarlar genelde elik kullanmaya ak olmakla birlikte, eitim ve tecrbe eksiklii nedeniyle, elik
detay tasarmn nasl yaparz? gibi nemli bir sorular vardr.
Trkiyede kendilerini kantlam az sayda strktrel tasarmcya sahiptir. Ancak bu tasarmclar
aznlktadr ve yap sektr onlar pek tanmaz.
Tannanlar, elik binalar konusunda olduka az bilgili, tutucu, rahatsz edici bir ekilde beton
saplantl mhendislerimizdir.
Byk olaslkla btn bunlarn nedeni, bildikleri, hep yaptklar ileri tekrarlamak kolayl ve gven
duyduklar iindir.
Bilgisayar destekli mhendislik yntemleri konusunda ortalama olduka geri kalmtr. stelik
meslek ii eitim de kurumsallam deildir.
Tm bu snrlamalarla onlar da, elik gibi zerinde iyi eitilmedikleri, donatlmadklar bir yap
malzemesi yerine, tasarmda daha rahat hissettikleri yolu yani betonarmeyi tercih etmekteler.
Bu nedenle inaat mhendislerinin byk ounluu mhendisliin; gvenli ve ekonomik zmler
iin doru yerde doru malzemeyi kullanmalar gerektiini gz ard ederek, ok iyi sonular elde
edebilecei elik mimari tasarmndan uzaklatrma eilimindedirler