elik ubuu ve balant ubuklar kullanlmas kvrlmadan dolay oluacak sorunlar

azaltacaktr. Yk aktarma ubuu ve ba ubuklar kvrlmay snrlandrr, derzin yk

aktarmasn salayarak bir ara geii srasnda derzin iki tarafnn farkl hareketler
yapmasn nler.

6.2.3 Kvrlma Olumu Plaklarn Tamir Edilmesi

Kvrlma, sadece kullanc iin bir sorun yaratyorsa tamir edilir. Tamir yntemi sorunun
trne dayanr. Tek sorun yetersiz yzey dzgnl ise kvrlmann olduu blgeler
zmparalanarak sorun zlebilir.
Eer sorun kaplama betonunun kvrlmas ve krlmaya balamas ise kaplamann bir
ksmnn sklerek yeni bir kaplama betonu dklmesi gerekir. Yaptrlm bir beton
kaplamas kvrlmaya balam ancak daha krlmam ise kaplama ile alttaki yzey arasna
epoksi enjeksiyonu yaplabilir. 150 mmden kaln plaklar iin kvrlm derz boyunca yk
aktarma elik ubuu yerletirilerek yk aktarm ve trafik altnda farkl derz hareketleri
nlenebilir.

6.3. DERZLER
Derzler, beton zeminlerin sreklilii iinde planlanm aralklardr. Planlanmam aralklar
ise atlaklardr. Derz terimi dey aralklar iin geerlidir. ok tabakal demelerde
katmanlar aras yatay aralklar iin geerli deildir. Zemine oturan beton plaklarda derzler
gereklidir, ancak zemin betonu kullanclar iin birok soruna yol aabilir [1-3].

6.3.1 Derzlerin Grevleri

Derzler zemine oturan demelerde iki temel nedenden dolay kullanlrlar;
inaat kolaylatrmak,
atlamalara yol aabilecek gerilmeleri azaltmak.

naat kolaylatrmak iin zemin betonlarnn ou farkl gnlerde yaplan eitli plaklara
blnr ve bu plaklar arasndaki derzlere yapm (inaat veya i) derzi denir. Bu derzlere ek
olarak zemin betonu gerilme azaltc derzler de ierir.
6.3.2 Zemine Oturan Beton Plaklar ve Asma Demeler
Zemine oturan beton plaklarda derzler ok nemlidir. Bu zemin betonlarnn ou donat
iermez veya ok az donat bulunur, bu nedenle betondaki gerilmelerin azaltlmas iin
derzlere byk ihtiya vardr. Asma demelerde ise derzler ok nemli deildir, nk bu
demelerdeki donatlar oluacak gerilmeleri tar. Asma demelerin ounda yapm
derzlerinden baka derz bulunmaz. Bu blmde verilecek olan bilgiler zemine oturan beton
plaklarla ile ilgili olacaktr.

6.3.3 Derz Trleri

Grevlerine gre derzler aadaki gibi snflandrlabilir:
izolasyon derzleri,
yapm (inaat veya i) derzleri,
341

genleme derzleri,
bzlme (rtre) derzleri,
bklme derzleri.

Tipik bir derz yerleimi ekil 6.10de gsterilmektedir [2].

12 m
zolasyon
derzi
Makina
temeli
24 m
Bzlme
derzi

Yapm
derzi

zolasyon
derzi
Kolon

ekil 6.10 Farkl derzlerin yerletirilmesine tipik bir rnek

6.3.3.1 zolasyon derzleri
zolasyon derzleri, zemin betonunu dier yap elemanlarndan ayrarak demenin serbeste
hareketine izin verir. Zemine oturan betonda, rtre yapmay engelleyen kstlama
yaratabilecek duvar, kolon, makina temelleri gibi yap elemanlarndan ayrlmaldr.
Duvarlardaki izolasyon derzi duvara en az 20 mm kalnlnda derz dolgusu yerletirilerek
yaplr. Kolonlardaki izolasyon derzi farkl ekilde yaplabilir (ekil 6.11). En kolay ve
en ucuz yntem kolonun en az 25 mm kalnlnda yumuak bir stiropor kpk
malzemesiyle sarmaktr. elik tel donatl betonlarla retilen bir zemin betonunda kolon
civarna farkl ekillerde yerletirilen ek donatlar (ekil 6.12). Kolonlarda ve makina
temellerinde derz detaylar ise ekil 6.13a, ekil 6.13b ve ekil 6.13cde verilmektedir.

342

ekil 6.11 Kolonlarn farkl yolla izole edilerek atlak kontrolnn salanmas ve alan
atlak kontrol derzleri

ekil 6.12 elik tel donatl endstriyel zemin betonu durumunda kolonlarn civarnda
kullanlan klasik ek donatlar

343

Kolonlar l
l yk
yktarken
tas rken
Kolonlar
ve zemin betonu dkldkten
sonra uygulanan kolon
evresi dolgusu

Bina kolonu
Baklava ekilli
sekilli
Baklava
derz dolgusu
nceden ekil
sekil verilmi
verilmis
nceden
derz dolgusu

Rtre veya
is derzi
i

Plan
Kolonlar l yk tarken
tas rken ve
ve
zemin betonu dkldkten sonra
uygulanan kolon evresi dolgusu

Bina kolonu

Rtre veya
is derzi
i

nceden ekil
sekil verilmi
verilmis
nceden
derz dolgusu

Plan
Elastomerik
s zd rmaz conta
conta
szdrmaz
nceden
sekil
verilmis
nceden ekil verilmi
derz dolgusu

Kolon

Taban
elik
evresindeki beton

Temel

Kesit
ekil 6.13a Betonlardaki kolonlar iin derz detaylar [4]

344

Zemin

Rtre veya
iis derzi
Kolon
nceden sekil
ekil verilmis
verilmi
derz dolgusu

Rtre veya
is
i derzi

Plan
Elastomerik
s zd rmazconta
conta
szdrmaz
ncedensekil
verilmis
nceden
ekil verilmi

derz dolgusu

Kolon
Beton astar
Zemin

Taban
elik evresindeki
beton

Soguk derz (mala ile

(dzeltilmis yzeyde)
Temel

Kesit
ekil 6.13b Kolon derz detaylar [4]

Elastomerik
Elastomerik
Szdrmaz
s zd rmazconta
conta

Zemin
Zemin

Ekipman Temeli
temeli
Ekipman
nceden ekil

nceden
sekilverilmi
verilmis
derz
dolgusu
derz dolgusu

ekil 6.13c Makine temeline yaplan derzin detay [4]

345

6.3.3.2 Yapm (inaat) derzleri

Yapm derzleri farkl zamanda dklen deme plaklarn birbirinden ayrr. Beton dkm
yan kalplarn bir tarafna yaplr, beton sertletikten sonra yanndaki plan betonu
dklerek yapm derzi oluturulur.
Bu derzlerin asl amac deme yapmn kolaylatrmaktr, ancak bunlar gerilme azaltc
derzler olarak da grev yaparlar. Baz tasarmlarda ise bunlar genleme, bzlme veya
bklme derzi olarak da grev yaparlar. ekil 6.14ada dar erit, ekil 6.14bde geni erit
ve ekil 6.14cde ise geni alan dkmlerinde oluturulan derzlerin ematik gsterimleri
verilmektedir.

10m

10m

10m

4,5m

a) Dar erit dkm

b) Geni erit dkm

10m

Derzler
10m

Genlesme
Genle
mederzi
derzi
Soguk
b rakma
derzi)
So
ukderz
derz(Is(
brakma
derzi)
Kesme derzi
derz)
Kesme
derzi(Yalanc
(Yalanc
derz)

c) Geni alan dkm

ekil 6.14 eitli dkm durumlarnda genleme derzi, souk derz ve kesme derzleri

346

Tekerlekli ara tayan demelerde yapm derzleri sorunlar yaratabilir. Sorunlar azaltmak
iin iyi iilik gereklidir. Aadaki neriler iyi derzler oluturmak iin yararldr;

Dzgn, kare kenarl yan kalp kullanm,

Kalplar yerletirilirken kalbn i ve d kenarlarnn ykseklikleri ayn olmal,
Beton iyi sktrlmal,
Deme kenarnn dzeltilmesi zenle yaplmal,
kinci deme pla dklrken beton yksekliine zen gsterilmeli.

Geni alan dkmlerinde Omega derzler yaygn biimde kullanlmaldr (ekil 6.15).
Donatsz beton zeminlerde, izin verilebilen en geni derz aralklar balca u etkenlere
baldr [2]:
plak kalnl,
scakln dmesi ile bzlme ve potansiyel kuruma rtresi,
kr ortam.

Omega Derz Detaylar

1- lk dklen beton
2- Alt zemin
3- Plastik rt
4- elik omega derz levhas
5- Derz levhalarn birlikte tutan plastik civata (Betonun bzlmesiyle kopacaktr.)
6- Derz levhalarnn tutturulmasn ve betona ankrajn saglayan demir ubuklar.

ekil 6.15 Geni alan dkmlerinde bir omega derz detay

6.3.3.3 Genleme derzleri
Genleme derzleri betonun scaklk etkisiyle genlemesi iin braklm boluklardr ve
zemin betonlarnda ska kullanlmazlar. Genelde yol ve hava alan betonu uygulamalarnda
kullanlrlar. Genleme derzinde yk transferi gerekli ise bir elik yk aktarma ubuunun
kullanlmas pratik bir yntemdir ekil 6.17. Zemin betonlarnn ou genleme derzleri
gerektirmez.

347

L propil 50 x 50 x 5

ekil 6.16 Bir genleme derzi detay

6.3.4 Derzlerde Yk Aktarm
6.3.4.1 Balant ubuklar
Balant ubuklar derzin iinden geen betonarme donat ubuklardr. Bunlar derzin fazla
almasn nledikleri iin bzlme veya genleme derzleri iin uygun deildir.
Balant ubuklar yk aktarma ubuklarna benzese de alma ilkeleri farkldr. Yk
aktarma ubuu ieren bir derzde beton yzeyler birbirlerinden birka milimetre uzak
olabilir, dey ykler yk aktarma ubuklar tarafndan aktarlr. Balant ubuklarnn
kullanld derzlerde ise iki beton yzeyi ksmen birbirlerine deer ve yk bunlar
arasndaki srtnmeyle aktarlr. Bu ubuklarn temel grevi beton yzeylerini bir arada
tutmaktr.
Yk aktarma ubuklar eilme ve kesme gerilmelerine dayanmaldr. Ancak balant
ubuklar sadece derzi amaya alan ekme gerilmelerine dayanmaldr. Betonla
aderansnn iyi olmas iin balant ubuklar yeterince uzun olmaldr. Balant ubuklar,
genelde 18 ila 24 mm arpanlarnda olup yerletirilmeleri yaklak 3 adet/m eklindedir.

6.3.4.2 Anahtar derzleri

Bu tr derzler sadece yapm derzlerinde kullanlabilir (ekil 6.17). Anahtar derzleri yk
aktarm iin betonun betona temasna dayanr, bu nedenle srekli donat, veya ba
ubuklarna gre daha az gvenilir bir yntemdir. ngiliz Beton Birlii bu derzin
kullanmn nermemektedir.

348

ekil 6.17 Anahtar derzi; bu tr bir derz betonun betona temas esasna dayanr
6.3.4.3 Agrega kenetlenmesi
Derz yeterince dar ise her iki yzdeki agregalarn srtnmesi sonucu yk aktarm olur.
Ancak geni bir derzde hi yk aktarm olmaz.

6.3.4.4 Yk aktarmnn yapsal etkileri

Yk aktarmn salamann en nemli nedeni, zerlerinden tekerlekli aralar getiinde
derzlerin krlmalarn nlemektir. Baz tasarmclar zemine oturan demelerin kenar ve
kelerine yakn tekil yklerin etkisini azaltmak iin de yk aktarmn kullanrlar.
Zemine oturan demeler, palet raflar gibi tekil yklere gre tasarlandnda deme
kalnl yklerin deme kenarnda veya kesinde bulunmasna baldr. Kenar veya ke
ykleri iin daha kaln bir plak gereklidir. Yk aktarm mevcut ise kenar ve ke ykleri
daha az gerilme olutururlar.

6.3.5 Yalanc Derzlerin Yapm

Ksalma ve bklme derzlerinin ou yalanc derzlerdir, aslnda bunlar planlanm
atlaklardr. Zemin beton plana entik yaplarak veya bir miktar kesilerek zayf bir
dzlem oluturulur ve atlak oluumunun demenin baka yerinde deil, zayflatlm olan
bu noktalarda olumas salanr. Beton taze halde iken bu entikler oluturulabildii gibi,
beton sertletikten sonra kesilerek de derz yaplabilir. Beton taze halde iken entik
oluturmak iin el aletleri, ahap talar ya da metal veya plastik paralar kullanlabilir.

6.3.5.1 Elle derz oluturulmas

Bu geleneksel yntemde, ilem iin zel bir el aleti kullanlarak plastik haldeki beton
zerinde bir entik oluturulur. Bu yntem sadece ince demeler iin uygundur. Derz
derinlii deme kalnlnn en az drtte biri olmaldr ve 10 cmden kaln demeler iin
bu yntem pratik deildir.

6.3.5.2 Ahap talar

Ahap ta derzler sadece hafif trafik iin uygundur. Bunlar bazen dekoratif amal da
kullanlrlar. Genellikle 40 mmye 80 mmlik talar yerletirilir ve etraf betonlanr.

349

6.3.5.3 Metal veya plastik paralar

ok eitli tiplerde malzemeler mevcuttur. Bunlar ince, sert malzemeden yaplm
talardr, taze betonun iine oturtulur ve kalc olarak orada braklrlar. Bu malzemeler ok
dz demelerde veya yksek derecede yzey dzgnl istenen durumlarda
kullanlmamaldr.

6.3.5.4 Kesme derzler

Endstriyel zemin betonlar iin kesmeyle daha dzgn ve durabilitesi daha iyi derzler elde
edilir. Dzgn olmas gereken demeler iin derz kesimi daha iyi bir seimdir nk
kesmenin yzey dzgnlne etkisi yoktur.
Standart kesim derinlii plak kalnlnn yaklak drtte biridir (ekil 6.18). Kesim
genilii derinlii kadar nemli deildir. Beton kesme baklarnn ou 3 ile 6 mm aras
kalnla sahiptir.
priz almadan nce veya sonra sekillendirilmis derz

t/4

ekil 6.18 Kesme derzine tipik bir rnek. Plak kalnlnn kadar kesilmi bir derz
Kesme ileminin etkili olabilmesi iin doru zamanda yaplmaldr; kesme ok erken
yaplrsa kenarlar dzgn olmayan bir derz elde edilir, kesme ok ge yaplrsa demede
rastgele atlaklar ortaya km olabilir. Kesmenin zaman betonun durumuna gre
belirlenmelidir. Beton kesmeye izin verecek kadar sertleir sertlemez derz kesme ilemine
balanmaldr. ekil 6.19da derz kesme makinasyla derz kesimi grlmektedir.

rnek: Kesilmi bir atlak kontrol derzinde atlak genilii hesab

Scakla bal ksalma ve kurumaya bal bzlme toplam aadaki gibi hesaplanabilir
[2]. Betonun tipik genleme katsays 9,9 10 6 / 0C dir.
Derz aral = 4,575 metre = 4575 mm (L)
Scaklk d (betonun yerletirilmesinden yzey ilemine kadar) = 11,10C (T)
Uzun sreli kuruma rtresi = 200 x 10-6

350

Scakla bal ksalma miktar = LT = 0,0000099 T L

Kurumaya bal bzlme = L = 200 L (mm)
D
1000000
Toplam atlak genilii =

200
= LT + LD = [0,0000099 11,1 4575] +
4575 = 0,502 + 0,915 = 1,42 mm
1000000

ekil 6.19 Makina ile derz kesilmesi

Plak kalnlnn kadar kesilen derzlerin maliyeti fazla oldugundan, uygulamada bazen
s derzler yaplr ve s derzin altna plastik veya ahap benzeri malzemeyle sivrilikler
oluturulur. Byle bir uygulama ekil 6.20de grld gibi iki farkl atlan olumasna
ve plan daha da olumsuz bir davran sergilemesine neden olur.

ekil 6.20 Zemin beton plann altnda ahap veya plastik ile oluturulan keskin tepeli
yaklak gen tabanl prizma ile s kesilmi yalanc derzin plan istenmeyen
atlamaya neden olmas
351

6.3.6 Derz Dolgular

Derz dolgular doru kullanlrsa demelerin daha iyi hizmet etmesini ve uzun mrl
olmalarn salarlar. Yanl kullanlan derz dolgular ise ekonomik deildir. Derz
dolgularnn ou uygulandklarnda sv haldedir, derzin iine dklr veya enjekte edilir.
Bu malzemelerin kullanlma nedenleri unlardr [1-3]:

derz kenarlarnn krlmasn nlemek,

demeyi kimyasal etkilere kar korumak,
derzlerin atk malzemelerle dolmasn nlemek,
yapnn daha kolay temizlenmesini salamak,
derzlerin gzel grnmesini salamak.

Her derzin doldurulmas gerekmeyebilir. Derz eer darsa veya deme trafik alannn
dnda ise endstriyel demelerdeki bu derzler doldurulmadan braklabilir. Baz
yaplarda ise derzlerin doldurulmas ok nemlidir. Gda ileme tesislerinde hijyenik
koullar tm derzlerin doldurulmasn gerektirebilir veya sert tekerlekli aralarn deme
zerinde dolat fabrika benzeri yaplarda derzlerin krlmasn nlemek iin uygun bir
malzeme ile doldurmak gerekli olabilir (ekil 6.21).

ekil 6.21 Bir endstriyel zemin betonunda alan derzlerin doldurulmalar

Kullanm ihtiyacna gre dolgu malzemesinden farkl zelikler beklenebilir; rnein uygun
maliyet, uzun mr, derz hareketine izin verecek elastiklik, derz kenarlarn destekleyecek
dayanm, kimyasal etkilere dayankllk veya boyanabilme zelii.
Derz dolgularn u snflara ayrmak mmkndr;

scak dklen dolgu malzemeleri,

elastomerik dolgu malzemeleri,
352

yar rijit epoksiler,

yksek dayanml epoksiler.

6.3.6.1 Scak dklen dolgu malzemeleri

Derz eritilmi bitm veya benzeri malzemeyle doldurulur. Bu malzemeler ucuzdur ancak
eitli sakncalar vardr; byle malzemeler dar derzlere uygulanamazlar, ksa mrldrler,
dayanmlar dktr, ou kimyasallara kar dayankszdrlar.

6.3.6.2 Elastomerik dolgu malzemeleri

Alp kapanmas beklenen derzlerde kullanlr. Yksek elastiklie sahip olanlar derz
geniliinin m %12sinden fazla skp genileyebilir. Bu malzemeler oda scalnda
uygulanabilir. Elastomerik derz dolgularnn yararlar unlardr;

derz hareketine olanak verirler,

bazlar uzun mrldr,
baz tipleri kimyasal etkilere dayankldr.

Bu malzemelerin temel sakncas ise sert tekerlekli ara trafii altnda derz krlmalarnn
nlenememesidir.

6.3.6.3 Yar rijit epoksiler

Bu malzemeler sert tekerlekli ara trafii altnda derz kenarlarnn krlmasn nlemek iin
kullanlrlar. Elastomerlerden daha sert olsalar da yar rijit epoksilerin betona aderans zayf
olacak ekilde imal edilmilerdir aksi takdirde derz ok iyi yaptrld iin deme baka
noktalardan atlayabilir. Bunlar pahal malzemelerdir, trafik olmayan ksmlarda kullanmak
gereksizdir.
Bu malzemeler sadece ok kk derz hareketlerine izin verirler. Yar rijit epoksilerin
uygulanmasndan sonra betonun kuruma rtresi sonucu derzlerin almas riski vardr, bu
nedenle derzleri doldurmadan nce rtre iin gereken sre kadar beklenmelidir.

6.3.6.4 Sert epoksiler

Bu malzemeler sadece, hibir hareketin beklenmedii derzlerde kullanlrlar. Gerilme
azaltc derzlerde kullanlrsa sorunlara neden olur. Kullanlan epoksinin aderans dayanm
betonun ekme dayanmndan yksekse derzin hareket etmesini nleyerek demenin baka
yerlerden atlamasna neden olabilir.

6.3.6.5 Derz dolgularn uygulanmas

Deiik derz dolgular farkl uygulama teknikleri gerektirir. ncelikle derz temiz ve
kullanlacak malzeme derz geniliine uygun olmaldr. Dolgu malzemesinin grevini
yapabilmesi iin en az 2 cm derinlikte uygulanmaldr.

353