Professional Documents
Culture Documents
ADERANS VE KENETLENME
GİRİŞ
Beton ve çelik çubuklardan oluşan bir yapı elemanın
betonarme olarak davranabilmesi için, çubukların betona
kenetlenmesi gerektiği daha önceki bölümlerde belirtilmişti.
Çelik çubukla beton arasında kenetlenmeyi sağlayan kayma
gerilmelerine aderans denir.
Donatı ve beton arasında var olan bu bağ kuvvetleri
nedeniyle, donatıdaki gerilme moment değişimine paralel
olarak değişir.
Aderans nedeniyle, büzülme ve sünme gibi betona özgü
deformasyonlar, donatıyı da etkiler.
Eğilme Aderansı
Eğilme etkisindeki bir betonarme elemanda momentin bir
kesitten diğerine değişebilmesi için, donatıdaki gerilmenin de
değişmesi gerekir. Ancak, donatıdaki gerilmenin
değişebilmesi, donatı çevresinde oluşan ve aderans gerilmesi
olarak adlandırılan kayma gerilmeleri ile mümkündür. Denge
koşulu nedeniyle, x uzunluğundaki çubuğun çevresinde
etkiyen aderans gerilmelerinin toplamı, çubuğun iki ucundaki
çekme kuvvetleri farkına eşit olmalıdır.
M
b (u )x T
z
Yukarıdaki denklemde, b aderans gerilmesi, u ise çubuğun
çevre uzunluğudur. M/x = V olduğundan, yukarıdaki
denklem aşağıdaki gibi yazılabilir.
V
b
u.z
Bu denklem, eğilme aderansı olarak tanımlanır.
Eğilme aderansı
Kenetlenme Aderansı
Betonarmede, donatı beton kütle içine yeterli uzunlukta
gömülmüşse, çubuğu çekip çıkartmak mümkün değildir. Gömülme
boyunun yeterli olmadığı durumlarda ise, çubuk yüzeyinin
geometrisine bağlı olarak çubuk sıyrılıp çıkabilir veya etrafındaki
beton kütleyi yarabilir. Betona gömülen çubuk boyu lb
“kenetlenme boyu” olarak adlandırılır ve bu tür aderansa da
“kenetlenme aderansı” denir.
Kenetlenmenin yeterli olabilmesi için, donatı akma gerilmesine
eriştiğinde veya depremde olduğu gibi, donatı akma ötesinde
belirli bir birim deformasyona ulaştığında, çubuk betondan
sıyrılmamalı ve betonu yarmamalıdır.
f yd
lb co
f ctd
Bu denklem kenetlenme boyunu veren temel denklemdir. Katsayı
co ‘ın deneysel olarak saptanması gerekir.
Aderans Gerilmelerinin Çubuk Boyunca Dağılımı
Aderansın Nedenleri ve Aderans Mekanizması
Aderans olarak adlandırılan beton ve donatı arasındaki bağın
üç temel nedene dayandığı kabul edilmektedir.
1. Çelik ve beton arasında “yapışma” ( kohezyon ) olarak
nitelendirilebilecek moleküler ve kapiler bağ kuvvetleri
2. Beton ve çelik çubuk arasında oluşan sürtünme kuvvetleri
3. Donatı çubuğu ve beton arasındaki mekanik diş kuvvetleri
Düz yüzeyli çubuklarda aderans, ilk iki nedene, yani yapışma
ve sürtünmeye dayanmaktadır. Nervürlü çubukların
aderansında ilk iki nedenin etkisi ihmal edilebilecek kadar
azdır. Bu tür çubukların aderansı, çubuk üzerindeki çıkıntıların
( nervürlerin ) betona yaslanması ile sağlanmaktadır. Bu
yaslanmadan oluşan kuvvetlere mekanik diş kuvvetleri
denmektedir. Bugüne kadar geliştirilen en basit aderans
deneyi “eksenel çekip çıkarma” deneyleridir.
Sözü edilen aderans deneyi için düz yüzeyli çubuklar
kullanıldığında, kenetlenme boyu yeterli ise donatı akmakta,
yetersiz ise, çubuk betondan sıyrılarak çıkmaktadır.
Aderans deneyinde nervürlü çubuk kullanıldığında gözlenen
davranış, düz yüzeyli çubukla yapılan deneyden oldukça
farklıdır.
Nervürlü çubuğun yeterli aderans boyuna sahip olduğu
durumlarda donatı akmakta, kenetlenme boyunun yetersiz
olduğu durumlarda ise, çubuğu saran beton kütle, oluşan
radyal çatlaklar nedeni ile yarılmaktadır.
Yukarıda özetlendiği şekilde, aderans açısından düz yüzeyli ve
nervürlü çubukların birbirinden çok farklı olduğu görülür.
Düz yüzeyli çubuk aderansını temel alan bir betonarme
eğitimini görmüş mühendis, nervürlü çubukları aynı felsefe ile
kullanmaya kalkarsa, tatsız olaylarla karşılaşabilir.
Yıllarca pas payını sıfıra yakın bir düzeyde tutarak inşaat
yapmış bir mühendis, aynı uygulamayı nervürlü çubukla
donatılmış elemanlarda da yaptığı takdirde, aderans açısından
önemli sorunlarla karşılaşabilir.
Burada aderans dayanımını etkileyen başlıca değişkenler
kısaca irdelenecektir.
Çekip - çıkartma deneyleri ve aderans gerilmelerinin
dağılımı
Çekip-çıkartma (pull-out)
deneyleri ( İTÜ )
Aderans Dayanımını Etkileyen Başlıca Değişkenler
1. Betonun çekme dayanımı. Nervürlü çubuklarla donatılmış
elemanlarda kırılma, yarılma ile oluşacağından, çekme
dayanımı özellikle önemlidir.
2. Çeliğin akma dayanımı, kenetlenme boyunca aderans
gerilmesi dağılımını etkileyeceğinden önemlidir.
3. Çubuğun yüzey geometrisi (nervürlü, nervürsüz)
4. Donatı çapı. Çap değiştikçe, kenetlenmeyi sağlayan
çevrenin, uygulanan kuvveti etkileyen alana oranı
değişmektedir. Ayrıca, yarılma kırılmasında betonda
oluşan çekme gerilmeleri de, çapla orantılı olmaktadır.
5. Aderans, kenetlenme boyu ile değişir. Ancak aderans
dayanımı, kenetlenme boyu ile orantılı değildir; yani
kenetlenme boyunun iki katına çıkartılması, aderans
dayanımının iki kat arttığı anlamına gelmez. Dolayısıyla
kenetlenme ( aderans ) gerilmesi çubuk boyunca sabit
değildir.
6. Donatı etrafındaki beton örtünün kalınlığı (pas payı). Beton
örtünün kalınlığı, özellikle nervürlü çubukla donatılmış
elemanlar için önemlidir. İç basınç altındaki boru
analojisinden hareket edilirse, çekme dayanımının (yarılma
dayanımı) et kalınlığı (pas payı) ile ters orantılı olduğu
görülür. Pas payının az olması nedeni ile yarılma oluşur.
7. Betonarme çubuğun betonlama sırasındaki konumu.
Betonlama sırasında üst yüzeye yakın çubukların altında
biriken hava kabarcıkları bu çubukların aderansını zayıflatır.
8. Yerel gerilmeler de aderansı etkileyebilir. Örneğin, mesnetin
uyguladığı yerel basınç gerilmeleri, özellikle nervürlü donatı
kullanılan durumlarda yarılmayı geciktirebilir.
9. Sargı donatısı. Sargı donatısı özellikle nervürlü donatı
kullanıldığında etkilidir. Sargı donatısı beton kütleyi sararak,
yarılmaya karşı dayanımı önemli ölçüde artırabilir.
10. Kullanılan agreganın cinsi ve katkı maddeleri de aderansı
etkiler. Örneğin, hafif agrega ile yapılan betonun aderans
dayanımı, normal agregayla yapılana oranla daha düşüktür.
11. Puzzolanlı katkı maddeleri de aderansı olumsuz yönde
etkileyebilir.
Aderans nedeni ile oluşabilecek çatlakların tanınmasında ve
diğer çatlaklardan ayırt edilmesinde yarar vardır. Şekilde
kenetlenme boyunun yetersiz olması nedeni ile kiriş alt
yüzünde gözlenen çatlaklar gösterilmiştir. Bu şekilde, donatı
çubuğu kesik çizgilerle işaretlenmiştir.
dm≥6
Etriye ve çiroz kancalarında,
dm≥6
Fiyonglarda,
e=1.2 n1/2
Bu ifadede;
n : demetteki donatı sayısı
: demetteki donatıların çapıdır.
Demet Donatı
Basınç Donatısın Kenetlenmesi
Basınç donatısına kanca yapılamaz. Donatı çubuğu bütün yük
düzenlemeleri altında basınca çalışıyorsa, kenetlenme boyu ilgili
denklemden hesaplanan değerin ¾ ‘üne kadar azaltılabilir.
Bindirmeli Ekler
Bindirmeli eklerde çubukların bitişik olması tercih
edilmelidir. Eklenen iki çubuk arasında aralık bırakılması
gereken durumlarda, bu aralık bindirme boyunun 1/6
‘sından ve 100 mm den fazla olmamalıdır.
Demet donatıda ek yapıldığında, demetteki tüm çubuklar
aynı kesitte eklenmemelidir.
Demetteki bireysel çubuklar için gerekli bindirme boyu
%20 artırılarak bulunur.
Donatının Eklenmesi: Şaşırtmalı Bindirmeli Ekler
Manşonlu Ekler
Betonarme yapı elemanlarında kullanılacak manşonlu
eklerin, hem çekme hem de basınç altında, manşonla
bağlanan donatı çubuğu için standartlarda öngörülen
minimum karakteristik akma dayanımının 1.25 katı
dayanıma sahip olduğu deneylerle kanıtlanmalıdır.
Kaynaklı Ekler
Kaynaklı ek yapılacak çubukların metalurjik analizi
yapılmalı ve çeliğin özellikle karbon içeriği açısından
kaynaklanmaya uygun olduğu kanıtlanmalıdır.
Kaynaklı ekler TS 708 ’e uygun olarak yapılmalıdır.
Kaynakla yapılan eklerde her elli taneden birine ( en az 5
tanesine ) çekme deneyi uygulanmalıdır. Bu deneylerde,
ekli donatının 1.25 fyk kadar gerilme taşıyabileceği
kanıtlanmalıdır.
Betonarme donatı eklenmesinde kullanılan çeşitli yöntemler
Çekme Donatısının Eklenmesi
a. Bindirmeli Ekler
Bindirmeli eklerde bindirme boyu lo aşağıdaki denklemlerden
hesaplanır.
lD=1lb , 1=1+0.5r
Burada, “r” aynı kesitte eklenen donatının toplam donatıya oranıdır.
Bütün kesiti çekme taşıyan elemanlarda, 1=1.8 alınır. Konum I ‘e
giren çubuklarda lo , 1.4 çarpanıyla artırılır.
Bindirmeli ek yapılan çubuk uçları kancalı ise, bindirme boyu bu
denklemden elde edilen değerin ¾ ‘üne kadar azaltılabilir.
Bindirmeli eklerde, bindirme boyunca sargı donatısı bulundurulması
gereklidir. Sargı donatısının çapı , en az eklenen donatı çapının 1/3 ü
veya 8 olmalıdır. Bindirme boyunca en az 6 sargı donatısı
bulundurulmalı ve sargı donatısı aralığı eleman yüksekliğinin ¼
ünden ve 200 mm den fazla olmamalıdır.
Birden fazla çubuğa ek yapılması gereken durumlarda, ek yerleri
şaşırtılmalıdır. İki ekin merkezinden ölçülen uzaklık en az 1.5 lo
kadarsa, ekler şaşırtılmış sayılır.
Hasır donatının eklenmesi için önerilen TS 500 Çizelge 9.2, kesitte
bulunan donatının gerekli donatıdan en az %50 fazla olduğu
durumlar için geçerlidir. Kesitteki donatı alanının gerekli donatı
alanına oranı 1.5 tan küçük olduğu durumlarda, Çizelge 9.2 ‘deki
bindirme boyları ve enine çubuk sayıları, ( 1.5 x gerekli donatı kesit
alanı / kesitte bulunan donatı alanı) oranında artırılır.
Çizelge : Nokta Kaynaklı Hasır Donatı İçin Bindirme Koşulları
b. Manşonlu Ekler
Çekme donatısındaki manşonlu ekler TS 500 Madde 9.2.3 e göre
yapılmalıdır.
c. Kaynaklı Ekler
Basınç Donatısının Eklenmesi
a. Bindirmeli Ekler
Bindirmeli eklerde bindirme boyu TS 500 Madde 9.2.2. a da
belirtilen kenetlenme boyundan ve 300 mm den az olamaz.
Basınç donatısındaki bindirmeli eklerde kanca yapılmamalıdır.
Bindirme boyunca TS 500 Madde 9.3.5.a da tanımlanan sargı
donatısı aralığı d/4 ten az olmamalıdır.
Çapı 30 mm den büyük olan donatı çubuklarına bindirmeli ek
yapılamaz. Bu çubuklar yeterliliği deneylerle kanıtlanmış özel
manşonlarla eklenmelidir.
b. Manşonlu Ekler
Basınç donatısındaki manşonlu ekler TS 500 Madde 9.2.3 e
göre yapılmalıdır.
c. Kaynaklı Ekler