Statik

STAT K
Ders Notlar
C B
A D
M
o x
k
y
500N 200N
100N/m
300Nm
A B
1m 1m 1m 1m 1m
Prof. Dr. Muzaffer TOPÇU

PAÜ. Mühendislik Fakültesi
Makine Mühendisli i
DEN ZL

Ç NDEK LER
1. Genel Prensipler
1.1 Giri
1.2 Temel Kavramlar
1.3 Temel lkeler
2. Vektörler ve Kuvvetler
2.1 Giri
2.2 Vektörlerin Toplanmas ve Çkarlmas
2.3 Vektörlerde Çarpma
2.4 Maddesel Noktann dengesi
2.5 Çözümlü Örnekler
3. Bir Kuvvetin Bir Eksene Göre Momenti

3.1 Bir Kuvvetin Bir Eksene Göre Momenti
3.2 Varignon Teoremi
3.3 Kuvvet Çiftleri
3.4 Kesi en Düzlemlerdeki Kuvvet Çiftleri ve kuvvet çiftlerinin bile kesi
3.5 Kuvvet Sistemlerinin Bile kesi
4. Rijit Cisimlerin Dengesi

4.1 Giri ve Tanmlar
4.2 Mesnetler ve Mesnet Reaksiyonlar
4.3 Üç yerden puntalanm düzlem yaplar
4.4 Uzay Yaplar
5. A rlk Merkezi
5.1 Giri ve Tanm
5.2 Birle ik Alanlarn A rlk Merkezleri
5.3 A rlk Merkezinin ntegrasyonla Bulunmas
5.4 Dönel cisimler (Pappus Guldin Teoremleri)
6. Alan ve Kütle Atalet Momentleri

6.1 Giri ve Tanm
6.2 Paralel Eksenler Teoremi
6.3 Birle ik Cisimlerin Atalet Momentleri
6.4 Asal Atalet Momentleri ve Asal Eksenler
6.5 Kütle Atalet Momentleri
7. Kiri lerde Kesme Kuvveti ve E ilme Momentlerinin Hesaplanmas ve Diyagramlar

7.1 Giri ve Tanm
7.2 Kesme Kuvveti ve E ilme Momenti
7.3 Kesme Kuvveti ile e ilme momenti arasndaki ili ki
7.4 Kesme Kuvveti ve E ilme Momenti Diyagramlarnn Pratik Olarak Çizilmesi

8. Kafes Sistemleri
8.1 Bir Kafes Sisteminin Tanm
8.2 Basit Kafes Sistemleri
8.3 zostatik ve Hiperstatik Sistemler
8.4 Kafes Sistemler için Genel Bilgiler
8.5 Kafes Sistemlerinin zostatik Olma art
8.6 Çubuk Kuvvetlerinin Tayini
9. Çerçeve ve Makinalar
9.1 Giri ve Tanmlar
10. Sürtünme
10.1 Giri
10.2 Kuru Sürtünme ve Kanunlar
10.3 Sürtünme Kanunlar
10.4 Sürtünme Katsaylar ve Sürtünme Açlar

Kaynaklar
1. J. L. Meriam (Çevirenler: E. Erdo an, M. Savc, Tuncer Toprak), Statik Birsen

yaynlar, 1991, stanbul.
2. F. B. Beer, E. R. Johnston (Çevirenler: F. Keskinel, T. Özbek), Mühendisler için

Mekanik(Statik), 1985, stanbul.
3. Mustafa nan, Statik Ders Notlar,1990, TÜ.
4. Ekrem Pakdemirli, Örnekleri ile Mühendislik Mekani i, 1975, Ankara.
5. S. Timeshenko, D., H., (Çeviren: lhan Kayan), Mühendislik Mekani i.
6. E. Kral, V. Haktanr, Mühendislik Mekani i, Çukurova Üniversitesi, ADANA

BÖLÜM 1
GENEL PRENS PLER
1.1 G R
Mekanik, kuvvet etkisi altnda cisimlerin denge ve hareket artlarn inceleyen bir bilimdir.
Mekanik üç ana bölüme ayrlr. Bu bölümler: Rijit cisim mekani i, Elastik cisim mekani i ve
Ak kanlar mekani inden olu maktadr.
MEKAN K
Rijit Cisim Mekani i Elastik Cisim Mekani i Ak kanlar Mekani i
a . Statik a . Mukavemet a . Sk trlabilen Ak kanlar

b . Dinamik b . Sk trlamayan Ak kanlar
Rijit cisim mekani i, diyagramdan da görüldü ü üzere statik ve dinamik olarak ikiye
ayrlr. Statik dengede bulunan cisimlerle, dinamik hareket halindeki cisimlerle u ra r.
Statik, kuvvet etkisi altnda cisimlerin denge artlarn inceleyen bir bilim daldr. Statike
ait ilk prensipler ve kanunlar kaldracn bulunmas ile ba lam tr. Archimedes denge kanunu
ve kaldraca ait ilk formülleri yazm tr. Bugüne gelinceye kadar birçok bilim adam bu
konuda çal m lardr. Baz bilim adamlar öyle sralanabilir. Galile, Stevinus, Varignon,
Newton, D Alembert, Langrange ve Hamilton
Statikte duran kat cisimler ile kuvvet arasndaki denge artlar incelenir. Yani cismin
fiziksel davran  (uzama , ksalma, e ilme, hareket, hz vb. ) ile u ra lmaz, dengelenmi
kuvvetler ve bunun geometrisi ara trlr. Gerçekte kuvvet etkisi altnda cisimler bir miktar da
olsa ekil de i tirirler. Bu ekil de i tirmeler, ya çok küçük olduklarndan denge artlarnn
incelenmesinde göz önüne alnmaz yada cismin ekil de i tirmedi i farzedilir. Bir ba ka
deyi le statik rijit cisimlerin kuvvet ve boyutlar arasndaki etkile imi inceler.
1
1.2 TEMEL KAVRAMLAR
1.2.1 Kuvvet
Kuvvet, tatbik edildi i cisimlerin bulunduklar konumlar de i tirmeye çal an fiziksel bir
etki olarak tanmlanabilir. E er bir cisim ip, zincir vb. ile bir yere ekil 1.1de görüldü ü gibi
aslm ise yer çekimi etkisi ile ipi veya zinciri, dü ey do rultuda a rl  kadar bir kuvvetle
a a  do ru çekmektedir. Kuvvet B noktasndan etki etmektedir. Yönü a a  ve do rultusu
AB dir.
A A
B B
W
F=W
ekil 1.1
ekil 1.1de görüldü ü gibi kuvvetin tam olarak tanmlanabilmesi için;
a. Kuvvetin iddeti (F)

b. Tatbik noktas(B)
c. Do rultusu(AB)
d. Yönü(A a )
bilinmelidir. Yukardaki kuvveti tanmlayan bu dört ö eye kuvvetin elemanlar denir. Kuvvet
gibi iddeti, tatbik noktas, do rultusu ve yönüyle tanmlanan büyüklüklere Vektörel
büyüklükler denir. Kuvvet gibi s ak , hz, ivme birer vektörel büyük iken, scaklk ve kütle
skaler büyüklüktür.
1.2.2 Madde
Madde, uzayda yer kaplayan her eydir. Bir cisim, kapal bir yüzeyle çevrelenmi bir
maddedir.
1.2.3 Cisim
Tanm olarak cisim, uzayda yer kaplayan her ey cisim olarak adlandrlr. Cisimler çe itli
ekillerde (kat, sv, gaz vb) olabilir. Davran lar çe itli ekillerde modellenebilir. Mekanikte
cisimler davran na göre, rijit, elastik, elasto-plastik, vizkoelastik cisim olarak adlandrlr.
Statikte ise cisimler rijit olarak kabul edilir. Yani cisimler kuvvet etkisi altnda hiç ekil
de i tirmezler.
2
1.2.4 Atalet
Atalet, maddenin, hareketteki de i ikli e kar  direnç gösterme özelli idir.
1.3 TEMEL LKELER
Elamenter mekanik, deneylerden elde edilen alt temel ilkeye dayanr.Bu ilkeler statik
içinde geçerlidir.
1.3.1 Paralel Kenar Kanunu
Bir cismin herhangi bir noktasna etkiyen, iki kuvvetin etkisi, bir paralel kenarn kö egeni
ile gösterilen tek bir kuvvetin etkisine denktir. Bu kuvvete Bile ke kuvvet denir. A a daki
ekil 1.2de görüldü ü gibi a ve b vektörlerinin toplam paralel kenar kuralna göre c
vektörüne e ittir.
b c
ekil 1.2
Vektörel olarak bu toplam c2=a2+b2 eklinde tanmlanabilir. E er iki vektör arasndaki aç
ise bile kenin iddeti
c a2 b2 2ab cos (1.3.1)
dir. Buna kosinüs kanunu denir. Kuvvetlerin toplanmasnda Sinüs kanunu da kullanlr.
b c
ekil 1.3
3
ekil 1.3den görüldü ü üzere,
(1.3.2)
a b c
(1.3.1)
sin( ) sin( ) sin( )
Yukardaki ifade de vektörlerin (Kuvvetlerin) toplanmasnda kullanlabilir.
1.3.2 Newtonun 1. Kanunu
Denge halindeki kuvvetlerin etkisinde bir maddesel nokta, ya sabit durur ya da do rusal
hareket eder.
Bir maddesel noktann ivmesi, uygulanan bile ke kuvvetin büyüklü ü ile do ru orantldr.
vme, kuvvet ile ayn do rultu ve yöndedir.
F = ma (1.3.3)
Temas halindeki cisimlerin temas noktasndaki etki ve tepki kuvvetleri ayn do rultuda ve
iddette fakat zt yönlüdür.
W W W
y
x
z
R
ekil 1.4
ekil 1.4deki top bir düzlem üzerinde durmaktadr. Düzlemde, yani x,y do rultularnda
top harekete kar  serbest oldu u halde dü ey do rultuda (z yönünde) hareket serbestli i
yoktur. Bu kanuna göre düzlemin topa gösterdi i tepki kuvveti R=W dir.
Statikte, harekete kar  tamamyla serbest olmayan cisimlerin denge artlarn incelemek
zorunda kalrz. Cismin herhangi bir do rultu ve yöndeki serbest hareketine mani olan eye
Ba denir. Dolaysyla orada do an kuvvete de Ba Kuvveti denir. lerleyen bölümlerde
ba lar ve ba kuvvetleri detayl bir ekilde incelenecektir.
1.3.5 Süperpozisyon ve Kayclk lkesi
Bir rijit cismin bir noktasna etkiyen bir kuvvetin yerine, ayn tesir çizgisi üzerinde, ayn
iddet, do rultu ve yönde, fakat ba ka bir noktaya etkiyen bir kuvvet konulursa, rijit cismin
denge ve hareketinde bir de i iklik olmaz. Bu durum ekil 1.5de gösterilmi tir.
4
A ekilA1.4
B B
ekil 1.5
1.3.6 Genel Çekim Kanunu
Kütleleri M ve m olan iki maddesel nokta kar lkl olarak e it ve zt yönlü F ve F
kuvvetleri ile ekil 1.6da görüldü ü gibi birbirini çeker. Cisimler arasndaki bu çekime
Newtonun gravitasyon kanunu denir ve a a daki formülle izah edilir.
M .m
F G. (1.3.4)
d2
F : ki maddesel nokta arasndaki kar lkl çekim kuvveti

G : Gravitasyon sabiti
d : Maddesel noktalarn merkezleri arasndaki uzaklk
M, m : Maddesel noktalarn kütleleri
M
F F m
ekil 1.6
G=6.673.10-3cm3/grsn2
Gravitasyonal kuvvetler, her cisim çifti arasnda mevcuttur. Yeryüzü üzerinde, ölçülebilen
tek gravitasyonal kuvvet, yerin çekiminden ileri gelen kuvvettir.(1.3.3) ve (1.3.4) nolu
denklemlerin birle iminden, dü en cismin kütlesi birbirini götürerek, g ivmesi,
GM
g (1.3.5)
2
d
dir.
Yeryüzüne göre gnin de eri, ekvatorda 9.78 m/s2, 450 lik enlemde 9.81 m/s2 ve
kutuplarda 9.83 m/s2 olarak bulunmu tur. Ço u mühendislik problemlerinde, gnin de eri
9.81 m/s2 olarak almak uygundur.
Bir cismin kütlesini, genel çekim kanunuyla hesaplamak mümkündür. Cismin a rl nn
de eri, W ise ve cisim g ivmesi ile dü tü üne göre (1.3.3) nolu denklemden,
W=mg (1.3.6)
bulunur.
5
BÖLÜM 2
VEKTÖRLER VE KUVVETLER
2.1 G R
Çevremizdeki büyüklükler, alan, hz, hacim, kütle vb. genellikle iki ekilde adlandrlr.
Skaler ve vektörel büyüklükler.
Skaler: Sadece fiziki büyüklü ü olan scaklk, kütle, alan gibi de erlere skaler diyoruz.
Vektör: Fiziki büyüklü ü yannda birde yönü ve do rultusu olan hz, ivme, kuvvet ve
moment gibi de erler vektör olarak adlandrlr.
Vektörel ifadeleri skalerden ayrmak için ya üzerinde bir ok( v ) veya alt cizgi ( v ) olarak
gösterilirler. Vektörler kendi do rultusunda kaydrlabiliyorsa bunlara kayan vektör ba langç
noktas sabit ise böyle vektörlerede ba l vektörler denir.
Skaler büyüklükler için geçerli olan dört i lem (toplama, çkarma, çarpma bölme) ve di er
matematiksel (türev, integral) i lemler vektörler içinde vektörlere has yöntemlerle
yaplabilmektedir.
2.2 VEKTÖRLER N TOPLANMASI VE ÇIKARILMASI
Bilinen iki vektör A ve B olsun. Bu iki vektörün taplamna R diyelim. Paralel kenar kanunu
vastasyla ekil 2.1de bu toplam R = A + B eklinde verilir. A ve B, vektörlerin boylarn
gösterdi ine göre vektörlerin toplam geometrik olarak ekil 2.1 gibi verilebilir.
A A A B
R A B R A B
B B R A B
B A
A
R A B
ekil 2.1 ki vektörlerin toplanmasnn geometrik gösterimi
Bu vektörlerin arasndaki aç ise toplamn iddeti u ekilde yazlabilir. Vektörün iddeti
iki cizgi arasnda gösterilir.
6
R = A2 B2 2 ABCos ( ) (2.1)
B vektörü ile R vektörünün yapt  aç u ekilde yazlabilir.
A sin( )
arctan (2.2)
B A cos( )
Vektörlerin toplanmas için dört temel metot vardr.
a) Paralel kenar metodu

b) Üçgen metodu
c) Poligon metodu
d) Analitik metot
lk iki metot genellikle iki vektörün toplanmasnda di er iki metot ise ikiden çok vektörün
toplanmas durumunda kullanllr. Bunlar srasyla ele alalm.
a) Paralel kenar metodu
Bir noktada kesi en iki vektör bir paralel kenara tamamlanrsa vektölerin kesim
noktasndan geçen kö egen o vektörlerin toplamna e ittir. Paralel kenara tamamlama ölçekli
bir çizimle yapld nda kö egenin boyu ölçülerek bile ke kuvvetin iddeti bulunabilece i gibi
cebirsel olarakta bile ke kuvvetin iddeti ve yönü hesaplanabilir. ekil.2.2de geometrik çizim
verilmi tir.
N
M
A R
Asin( )
O K Acos( ) L
B
ekil 2.2 Paralel kenar kural ile kuvvetlerin toplanmas
(OML) üçgeninden bile ke kuvvet a a daki gibi yazlabilir

_
1/ 2
OM = R = (OK A cos( )) 2 ( A sin( ) 2
1
R = A2 B2 2ABCos ( ) 2
Ayrca yukardaki dik (OML) üçgeninden
A sin( ) A sin( )
tan( ) ve tan-1
B A cos( ) B A cos( )
7
daha önce buldu umuz formüller ile ayn ifadeleri bulduk. O halde paralel kenar kural ile
vektörlerin toplam ve yönü bulunabilmektedir diyebiliriz. Ayrca yukardaki formüllerden u
özel durumlar söylenebilir.
1. =0o iki vektör çak ktr.

2. =90o iki vektör birbirine diktir. Bu durumda unlar yazlabilir.
1 A
R = A2 B2 ) 2
ve tan-1
B
3. =180o ise iki vektör ayn do rultudada olup yönleri zttr.
R = A - B ise 0o ve B> A veya 180o ve B< A dir.
b) Üçgen Metodu
A ve B verilen iki vektör ise A vektörünün ucundan(ok taraf) B vektörüne

paralel ve ayn iddette bir vektör çizilir. A vektörünün ba langç noktas ile B
vektörünün uc noktasn birle tiren do ru R bili ke vektörünün iddetini A dan B ye
do ru R nin yönü bulunur. ekil 2.3de üçgen metodunun uygulamas görülmektedir.
B
A
A
R= A + B
B
ekil 2.3 üçgen metodunun uygulamas
c) Poligon Metodu
Bu metot üçgen metodun geni letilmi halidir. kiden fazla vektörün toplanmas için
kullanlan geometrik bir toplama metodudur. Bilinen üç vektör A,B,C olsun vektörlerden
birini çizdikten sonra di er vektörleri kendi yön ve do rultusuna sadk kalarak çizilen ilk
vektörün uç noktas ile di er vektörün ba langc birle tirilir. Ayn i lem sonraki vektör
içinde uygulanr. lk çizilen vektörün ba langç noktas ile son cizilen vektörün bitim
noktas birle tirilirse R bile ke kuvveti; iddet ve yön olarak bulunmu olur. Burada i lem
sras ve vektörlerin birbirini kesmesi önemli de ildir. ekil 2.4de üç vektör için metodun
uygulan  gösterilmi tir.
B
A A
B C
C R A B C
ekil 2.4 Poligon metodu
8
d) Analitik Metot
Bir vektörü (birbirine dik do rultularda) kartezyen koordinat sisteminde iki bile ene
ayrmak mümkündür. Vektörün eksenlerden birisi ile yapt  aç ise .Vektör sin( ) ve cos( )
ile çarplarak dik koordinatlardaki izdü ümü bulunabilir. ekil 2.5de görüldü ü gibi vektör x
ve y eksenleri yönünde bile enlere ayrlabilir.
Fy
F
x
Fx
ekil 2.5 Bir vektörün bile enlere ayrlmas
ekil de bir kuvvet için yaplan bu bile enlere ayrma birden fazla vektör içinde yaplabilir.
Sonra bu bile enler cebirsel olarak toplanrlar. Bütün vektörlerin x yönündeki bile enleri Rx
ve y yönündeki bile enleri Ry olmak üzere bu i lemler birden çok kuvvet için yaplm ise,
Rx F1x+ F2x+ F3x+................+ Fnx
Ry F1y+ F2y+ F3y+................+ Fny
Vektörlerin toplam
1 Ry
R ( Rx) 2 ( Ry ) 2 2 ve tan-1
Rx
fadeleri yazlabilir. E er R=0 ise Rx 0 ve Ry 0 olmas gerekti i toplamann

özelli inden görülmektedir.
9
Örnek 1:
y
F1 y F1 95 N
F2 62 N
F2 y
15 30 x
F2 x F1 x
F1x 95 cos 30 82.3N F1 y 95 sin 30 47.5 N

F2 x 62 cos15 59.9 N F2 y 62 sin 15 16.1N
F
Fx 22.4 N FY 63.6 N
F ( 22.4) 2 (63.16) 2 67,43 N tan 1 (63.6 / 22.4)

70,6 o
imdiye kadar bir düzlem içinde bulunan vektörlerden bahsettik. Uzayda yukardaki
yöntemlerle vektörel i lemleri yapmak zordur. Uzayda vektörleri üç dik eksendeki bile enleri
ile yazmak gerekir. Bunun için birim vektörleri tanmlamak gerekmektedir. Bu vektörler
srasyla x,y,z eksenleri boyunca i, j, k olarak bilinir.
Bu vektörlerin boylar bir birimdir. Bir skaler ile bir vektörün çarpmda ayn yönde bir
vektör vermesi tanmndan, uzaydaki bir vektörü a a daki gibi yazabiliriz.
j
y
i
ekil 2.6 Birim vektör
10
Düzlemde bir vektörün gösterilimi ve birim vektörler ekil 2.7deki gibidir.
F Fx i Fy j
y
j
F Fx2 Fy2
i
Fy
F Fy tan
Fx
x
Fx
ekil 2.7
F Fxi Fyj Fzk
Burada Fx , Fy, Fz skaler terimleri, F nün srasyla x,y,z eksenleri yönündeki

bile enlerinin iddetleridir. ekil 2.8de uzayda bir F nün bile enleri gösterilmi tir. ekilden
de anla laca  gibi Fx, Fy, Fz bile enleri F nün üç noktasnn koordinatlardr.
O halde vektörün ba langç noktas orijin ve bitim noktasnn koordinatlar (x2, y2, z2) olarak
verilirse,
F x2 i y2 j z2k ve F x 22 y 22 z 22 olarak yazmak mümkündür.
Fz
k F
j Fy
y
i
Fx
ekil 2.8 vektörün bile enleri ve birim vektörler
Srasyla x, y, z eksenleri ile vektörün yapt  açlar ( ( ( ise,
11
2.2.1 Do rultman Kosinüsleri: Cos( Cos( Cos( dr. Do rultman kosinüsleri
arasnda u ba nt vardr.
Cos2( Cos2( Cos2(

Do rultman kosinüslerini vektörlerin bile enleri ve iddetlerine ba l olarak a a daki gibi
yazabiliriz.
Fx Fy Fz
Cos( Cos( Cos(
F F F
A vektörü do rultusundaki (boyunca) birim vektör A ise u ekilde tanmlanabilir.
F Fx Fy F
A = = i+ j + z k = Cos( i + Cos( j + Cos( k
F F F F
F = F A= FCos( i +FCos( j +FCos( k
E er bilinen vektörler F1 , F2 ,...............Fn ise bu vektörlerin toplam FR vektörü u

ekilde yazlabilir.
FR = F Fx i Fy j Fz k
2.2.2 Uzayda ki Nokta Arasnda Tanmlanm Kuvvetler

E er koordinat eksenleri vektörün ba langcnda geçmiyor ve ba langç noktas
A(x1, y1, z1) ve bitim noktas B(x2, y2, z2) olarak verilmi bir F vektörü öyle yazlabilir.
ekil 2.9da böyle bir vektörü göstermektedir.
r = ( xB x A )i ( yB yA ) j (zB z A ) k veya
r = ( x2 x1 )i ( y2 y1 ) j (z2 z1 ) k
r (x 2 - x 1 ) 2 (y 2 - y1 ) 2 (z 2 - z 1 ) 2
eklinde yazlabilir.
12
z B(x2, y2, z2)
A(x1, y1, z1)

y
O
ekil 2.9 ki nokta arasnda tanmlanan kuvvetler
A-B do rusu üzerindeki birim vektör u ekilde tanmlanabilir.
r
=
r
A-B boyunca meydana gelen vektör ve de eri, A-B nin koordinatlarndan tanmlanabilir.
r
F =F =F
r
2.3 VEKTÖRLERDE ÇARPMA
Vektörlerde çarpma i lemi denilince a a daki dört tip çarpma akla gelir.
a) Bir skalerin bir vektörle çarpm
b) ki vektörün skaler çarpm
c) ki vektörün vektörel çarpm
d) ikiden fazla vektörün skaler ve vektörel çarpm
Bunlar srasyla ele alalm.
13
a ) Bir skalerin bir vektörle çarpm
Skaler say a olsun vektörde F ise skaler çarpm,
S = aF
olarak yazlabilir. Burada S vektörünün iddeti, a skaleri ile F vektörünün iddetinin

çarpmna e ittir. Snin do rultusu F ile ayn olup,
a>0 ise S vektörü F vektörü ile ayn yönde
a<0 ise S vektörü F vektörünün tersi yönde
a=0 ise S vektörü bir noktaya dönü ür
Örnek 2:
F = 5i 7 j 15k olarak verildi ine göre 2 F ve (-4 F ) nedir?
Çözüm:
2 F = 10i 14 j 30 k ve -4 F = 20i 28 j 60 k dir.
b) ki vektörün skaler çarpm
Verilen iki vektör A ve B olsun. Bu iki vektörün skaler çarpm;
A
B
B OA= A
H
OB= B
OH=OD=Acos
O
A.B AB cos( ) C
ekil 2.10 Skaler çarpmn geometrik anlam
A.B AB cos( ) Ax B x Ay B y Az B z
ifadesiyle tanmlanabilir. Yukardaki ifade A skaler çarpm B diye okunur. AB skalerdir ve

ekil 2.10daki taral dikdörtgenin alann verir. E er iki vektör birbirine dik ise =90o ve
14
cos90=0 oldu u için skaler çarpm sfr olur. Di er bir ifade ile skaler çarpmlar sfr olan iki
vektör birbirine diktir. =0o , cos0=1 olur ve skaler çarpm, bu iki vektörün iddetleri
çarpmna e ittir. B birim vektör ise, skaler çarpm A nn B do rultusundaki bile eninin
iddetini verdi i ekil 2.10dan görülmektedir (OH=Acos )
Yukardaki açklamalardan i,j,k birim vektörlerinin skaler çarpm öyle yazlabir.
i .i j. j k .k 1 ve i . j i .k j .k 0
Birim vektörler cinsinden verilmi iki vektör.
A Ax i Ay j Az k ve B Bx i By j Bz k
olsun bu iki vektörün skaler çarpm;
A.B Ax B x Ay B y Az B z olur.
Skaler çarpm (.) ile gösterilmektedir.Bir vektörün kendisiyle çarpm:
A. A A2 Ax2 Ay2 Az2 veya A Ax2 Ay2 Az2 dr.
Buradan öyle diyebiliriz. Bir vektörün iddeti kendisiyle skaler çarpmnn kareköküdür.
Örnek 3:
A = 7i 8j 3k vektörünün B = 2i 6j 3k vektörü yönündeki bile enini bulunuz.
B B.b eklinde yazarsak b birim vektörünü hesaplayabiliriz.

1
B=(4+36+9)(1/2) =7 ise, b ( 2i 6j 3k )dir.
7
1 71
A.b ((7).(2)+(-6).(-8)+(3)(3))= =10.15 bulunur
7 7
c) ki vektörün vektörel çarpm
Bilinen iki vektör , A Ax i Ay j Az k ve B Bx i By j B z k olsun, bu iki vektörün

vektörel çarpm;
C AxB
olarak yazlr ve A vektörel çarpm B diye okunur. Burada çarpm yine bir vektördür. C
vektörünün iddeti;
C=A.B.Sin dr.
15
ve A-B vektörlerine diktir. Yönü sa el kuralna göre bulunur. ekil 2.11 de sa el kural ve
iki vektörün vektörel çarpmndan elde edilen C vektörü ve yönü görülmektedir.
C y
B
x
A
ekil 2.11 Sa El Kural, Vektörel çarpm ve C vektörünün yönü

Burada srasyla x,y,z yönlerindeki birim vektörler i,j,k ise bu vektörlerin vektörel çarpm
i xi j xj k xk 0 ve
i xj k , k xi j, j xk i tersi ise
j xi k , i xk j , k xj i dir.
Bu çarpmdan da vektörün yönü görülmektedir. Ayrca ekil 2.11den vektörel çarpmada
AxB = BxA oldu undan çarpma sras önemlidir. Paralel iki vektörün çarpm sfrdr. Bir
ba ka ifade ile çarpmlar sfr olan iki vektörün, vektörel çarpm sfr ise bu iki vektör
paraleldir. Geometrik olarak vektörel çarpmn manas; çarplan iki vektörün meydana
getirdikleri paralel kenarn alann vermektedir. ki vektör birim vektörler cinsinden verilmi
ise bu iki vektörün vektörel çarpm a a da verilmi tir.
C AxB ( Ax i Ay j Az k ) x( B x i By j Bz k )
16
Bu çarpmn sonucu a a daki matrisin determinatnn açlmdr.
i j k
Ax Ay Az ( Ay B z Az B y )i ( Ax B z Az B x ) j ( Ax B y Ay B x ) k
Bx By Bz
2.4 MADDESEL NOKTANIN DENGES

Newtonun birinci kanuna göre bir maddesel noktaya etkiyen bile ke kuvvet 0 ise
maddesel nokta hareketsiz kalr. E er ba langçta bir hz varsa sabit hzla do rusal hareket
yapar. Bu kanuna göre uzayda bir noktada kesi en kuvvetlerin statik dengesi için bile ke
kuvvet R = 0 olmaldr. Bile enler halinde yazlacak olursa Fx=0 , Fy=0 , Fz=0 art
bulunmaldr. Bunlara denge denklemi ad verilir. E er kuvvetler çokgeni çizilmi ise bile ke
kuvvetin sfr olma art yerine getirilebilmesi için çokgenin ba langç noktasnn tekrar
kapanmas gerekir. Düzlemde denge denklemleri iki tanedir. Kuvvet dengesinde ayrca
momentlerin dengesi için de bir denklem daha yazmak gerekir.
Fx=0 , Fy=0
B C B C
TAB
TAB TAC
A A P 180-( + )
TAC
W P
a) Durum diyagram b) Serbest Cisim Diyagram c) Kuvvet Diyagram

ekil 2.12
ekil 2.12de görüldü ü gibi problemin fiziksel artlarnn gösterilmesi durum diyagram,
cisim izole edilir ve etki eden kuvvetler gösterilirse buna serbest cisim diyagram denir.
Problem denge denklemleri yardmyla çözülebilir. Çözümde kullanlan yalnzca kuvvetlerin
gösterildi i diyagrama kuvvetler diyagram denir. Meselâ kuvvetler üçgeninde kuvvetleri
belirleyen sinüs denklemleri;
TAB TAc P
eklinde yazlabilir.
sin sin sin(180 ( ))
17
Denge denklemleri ile çözmek istersek;
Fx=0
x
TAB TAC
Fy=0
y
18
2.5 ÇÖZÜMLÜ PROBLEMLER
Problem 1:
B ekildeki çerçeveye 500 Nluk kuvvet etki etmektedir. FAC=400 N
ise FBAy hesaplaynz. Ayrca açsn bulunuz.
30 o
A C
500 N
Çözüm:
FAC=400 N FAC=400 N
o
60
60o
o
30
FBA
500 N
FBA 500 N
400 500
Sin Sin 60
400
Sin (Sin 60)
500
43,9o
180 60 43,9
76,10
400 FBA
Sin Sin
FBA 560 N
Problem 2:
19
y
Bile ke kuvveti ve x ekseni ile yapt  açy
F3=200 N F2=250 N
bulunuz.
5
3
45o
4 x
F1=400 N
Çözüm:
y
4 R
Rx Fx Rx 400 250.Cos 45 200.
5
Rx 383,2 N Ry=296,8 N
3
Ry Fy R y 250. Sin 45 200. x
5
Rx=-383,2 N
R y 296,8 N
R ( 383,2) 2 296,8 2
R 485 N
1 296,8
tan 37,8o
383,2
Problem 3:
20
z
F1=(60j+80k) N F1 ve F2 kuvvetlerinin bile kesinin iddetini ve
F2=(50i-100j+100k)N x,y,z eksenleri ile yapt  açlar hesaplaynz.
Çözüm:
R F1 F2
z
R (60 j 80k ) (50i 100 j 100k )
R
R 50i 40 j 180k
y
O R 50 2 ( 40) 2 180 2
R 191 N
x
R 50i 40 j 180k
R 191
0,2617i 0,2094 j 0,9422k
Fx Fy Fz
Cos( Cos( Cos(
F F F
Cos =0,2617 Cos =-0,2094 Cos =0,9422

=74,8o = 102o =19,6o
21
Problem 4:
z
F kuvvetinin xy düzlemi ile yapt  aç 30o ise F
F=4 kN
kuvvetinin bile enlerini bulunuz.
30o y
60o
Çözüm:
F ' 4.Cos 30 3,46 kN
z
Fz 4. Sin 30 2 kN
Fz F=4 kN Fx F '.Cos 60 3,46.Cos 60 1,73 kN
Fy F '.Sin 60 3,46. Sin 60 3 kN
Fy
30o y
F (1,73 i 3 j 2 k ) kN
o
Fx 60
F
x
22
Problem 5:
z Bir kancaya F1=300 N ve F2=700 N kuvvetleri
etki etmektedir. Bile kenin y ekseni üzerinde 800
F2 N olabilmesi için F2 kuvvetinin bile enlerini ve x,
y, z eksenleri ile yapt  açlar hesaplaynz.
1200
y
60o
45o
x F1
Çözüm:
R Rx Ry Rz F1 F2
F1 F1 cos i F1 cos j F1 cos k
300 cos 45i 300 cos 60 j 300 cos120k

212i 150 j 150k
F2 ( F2 x )i ( F2 y ) j ( F2 z )k
R R yj 800 j
R F1 F2
800 j (212 F2 x )i (150 F2 y ) j ( 150 F2 z )k
Rx 212i F2 x 0
F2 x 212 N
F2 z 150 N
800 150 F2 y
F2 y 650 N
F2 x F2 cos 2
212 700 cos 2
2 1080
650 700 cos 2
0
2 21,8
150 700 cos 2
F2 212i 650 j 150k

2 77,60 veya 0,302i 0,928 j 0,214k
F ( 212) 2 650 2 150 2
23
Problem 6:
B
Verilen sistemde BC kablo kuvveti ile CD yay
kuvvetini hesaplaynz. (W=60 N)
450 600 C D
A
W=m.g
Çözüm:
y
F1 Fx 0
Fy 0
T T . cos 60 F2 0
T .sin 60 F1 0
600 F2 x 60
T 69,28
W sin 60
F1=60 N
F2 T . cos 60
F2 34,64 N
24
Problem 7:
Kuvvetleri bilinen iki kablo B

B noktasna ba lanm tr. Üçüncü bir
5o AB kablosu ba teli olarak
2 kN
20o kullanlmaktadr. Bu tel A dan B
15 m
ye ba lanm tr. ABdeki kuvvet
4 kN ne olmaldr ki üç kablonun
A
20 m bile kesi dü ey olsun.
Çözüm:
BA 20i 15 j
2 2
BA 20 15 25
20 15
FBA FBA . FBA
25 25
Rx 0
20
2.Cos5 4.Cos 25 FBA 0
25
FBA 7 kN
25
Problem 8:
AB kablosundaki kuvvet 350 N, BC kablosundaki
y kuvvet 450 N dur. Kablodan B noktasna gelen
kuvvetlerin bile kesini bulunuz.
C
3m
8m
A x
B
2m
6m
z
y
Çözüm:
C
A(0,3,8) B(6,0,6) C(0,3,0)
BA 6i 3 j 2k A x
FBC
BC 6i 3 j 6k
FBA B
BA 36 9 4 7
BC 36 9 36 9
6m
350 z
FBA ( 6i 3 j 2k )
7
450
FBC ( 6i 3 j 6k )
9
FBA 300i 150 j 100k )
FBC 300i 150 j 300k
RB FBC FBA
RB 600i 300 j 200k
26
BÖLÜM 3
B R KUVVET N B R EKSENE GÖRE MOMENT
3.1 B R KUVVET N B R EKSENE GÖRE MOMENT
Bir kuvvetin tatbik edildi i cismi sabit bir eksen etrafnda döndürme e ilimine kuvvetin o
eksene göre momenti denir.
Moment Yönü z
N
C B
A D
M
B
Dönme Yönü
o A
x
k
y
ekil 3.1 Bir kuvvetin momenti ve sa el kural
Momentin i aretini belirtmek için ON eksenin okla gösterilen yönde (+) oldu unu kabul
edip sa el kuralna göre momentin yönü belirtilebilir. Sa elin parmaklar kuvvetin çevirme
yönündeyken ba parmak kuvvetin yönünü gösterir. M momenti ekilde görüldü ü gibi bir
vektörle gösterebilir. M moment vektörü vektör kurallarna uyan ve tesir çizgisi moment
ekseni olan bir kayan vektör olarak dü ünülebilir. Çünkü dik düzlem olarak ba ka bir düzlem
alnsayd yine ayn iddette ve yine ayn döndürme yönünde bir vektör bulunacakt.
Momentin birimi Newton metre (Nm) dir. Bütün kuvvetlerin ayn düzlemde olmas halinde
bir noktaya göre momentten bahsedilebilir.
Aslnda bu moment o noktasndan geçen ve düzleme dik olan eksene göre momenttir.
Düzlemsel kuvvetlerde moment vektörünü göstermeye gerek yoktur. Kuvvetlerin düzlemde
olmas durumunda noktaya göre moment den bahsedilebilir.
27
y
+ x
o F
y
z
d
A _ x
ekil 3.2 Düzlemde Momentlerin yönü
Sisteme birden çok kuvvetin etkimesi durumunda ise momentler toplanr.
M RO Fd
ekil 3.3 Momentlerin Toplanmas
Örnekler;
Örnek 1:
MO 100 N 2 m 200 N m
28
Örnek 2:
MO 50 N 0.75m 75 N m
Örnek 3:
MO 7 kN 4 1m 21.0 kN m
Örnek 4:
MA 800 N (2.5 m) 2000 N m
MB 800 N (1.5 m) 1200 N m
MC 800 N (0 m) 0N m
MD 800 N (0.5 m) 400 N m
3.2 VAR GNON TEOREM
Bir kuvvetin bir noktaya göre momenti, bu kuvvetin bile enlerinin yine ayn noktaya göre
momentlerinin toplamna e ittir.
P
R dP P R
o
o d dQ
Q Q
R P Q M o ( R) M o ( P ) M o (Q )
ekil 3.4 Varignon teoremi
29
Bu teorem iki er, iki er kuvvetler için pe pe e uygulanarak ikiden çok kuvvet ve onlarn
bile enleri için ispat edilebilir. Yani bir noktada kesi en birçok kuvvetin herhangi bir noktaya
göre momentleri toplam ayn noktaya göre bile ke kuvvetin momentine e ittir. Bu teorem
hem ba l hem de kayc vektörlere uygulanabilir. Varignon teoreminden yararlanarak bile ke
kuvvetin bir noktaya göre momenti yerine bu kuvvetin bile enlerinin ayn noktaya göre
momentlerini almak ço u zaman daha elveri li olmaktadr
y
Fy F
Mo=Fd
y Mo= Mx +My
Fx
o x
d k
z
ekil 3.5 Kartezyen koordinatlarda Bir kuuvetin momenti
Uzay kuvvet sistemleri için varignon teoremi genelle tirilirse bile enleri Fx , Fy , Fz olan ve
uzayda A (x, y, z) noktasna etki eden bir kuvvetin eksenlere göre momentleri yazlabilir.
Bunlar;
Mx = Fz.y + Fy.z
My = Fx.z + Fz.x
y
Mz = Fy.x + Fx.y F
A
My r
Mx
o x
Mz
ekil 3.6 Uzayda bir kuvvetin momenti
30
OA r rx .i ry . j rz .k
F Fx .i Fy . j Fz .k
( Mo ) = r xF
i j k
Mo = rx ry rz
Fx Fy Fz
Mo = Mx.i + My.j + Mz.k

Mo = (Fz.ry Fy.rz )i - (Fz.rx Fx.rz)j + (Fyrx + Fxry)k
Problem:
F = 100N
y
C 60
10 MA = ?
E 30 N
10
A D x
40 cm
3.3 KUVVET Ç FTLER
Zt yönlerde etkiyen e it iki kuvvetten meydana gelen sisteme kuvvet çifti denir. Burada
dengelenmi bir moment bulunmaktadr. Moment Merkezi, Kuvvetlerin arasnda veya d nda
yada kuvvetlerden biri üzerinde alnsa yine ayn iddette ve ayn döndürme yönünde kuvvet
çifti elde edilir.
O
F A
O a
B F
ekil 3.7 Kuvvet çiftleri
31
M0 = -(OA)F+F.(OB) M0 = ( OA).F + (O`B ).F
M0 = F a M0 = F.a
Moment vektörlerinin büyüklü ü moment merkezine ba l olmad  için ayn zamanda

düzlem üzerinde herhangi bir noktaya kayabilirler.
M M M M
P
P P
P P P
a a a a
a a P a a P
ekil 3.8 Kuvvet Çiftlerinin Konumu
3.4 KES EN DÜZLEMLERDEK KUVVET Ç FTLER VE KUVVET Ç FTLER N N

B LE KES
Mp
N R
P
a a
Q
Mq R
M
a
R
MR=Mp+Mq
MR
ekil 3.9 Kuvvet çiftlerinin Toplanmas
Kesi en iki düzlem M ve N olsun. Bunlar üzerinde iki tane kuvvet çifti bulunsun.
(MP, Mq). Bu kuvvet çiftlerinin iddetleri ve yönleri ayn kalmak artyla aralarndaki
uzaklklar de i tirilebilmektedir. Bu sonuçtan yararlanarak Kuvvet çiftlerinin moment kollar
de i tirilerek ara kesit üzerinde ayn noktalardan geçmeleri sa lanabilir. Mp = P.a ; Mq = Q.a
32
iddetleri Pa ve Qa olan ve ara kesit üzerinde A ve B noktalarnda kesi en iki kuvvet çifti
görülmektedir. Çiftlerin momentleri Mp ve Mq düzlemlere dik olarak çizilmi tir. A ve B
noktalarnda kuvvetler paralel kenar kanunu kullanlarak P ve Q kuvvetlerinin bile ke kuvvet
çiftini temsil eden iki e it paralel ve zt yönlü R kuvvetini elde ederiz. R = P + Q dur. Bile ke
çiftinin iddeti MR = R.a dr. Dolaysyla bu düzlemlere dik ve çiftleri temsil eden moment
vektörlerinin vektörel toplam bile ke kuvvet çiftini temsil eden moment vektörlerini verir.
Yani
MR = Mp + Mq
R= P2 Q2 2 PQ cos
R.a = P 2a 2 Q 2a 2 2 PQa 2 cos
MR = Mp 2 Mq 2 2 MpMq. cos
Cos 90 = 0
MR = Mp 2 Mq 2
Kuvvetler için yaplan bütün vektörel i lemler kuvvet çiftlerini temsil eden moment
vektörleri içinde geçerlidir.
3.4.1 Kuvvet Çiftlerine z Dü üm Yönteminin Uygulanmas

Kuvvet çiftlerini temsil eden momentlerin bile kelerin vektörel toplamyla bulundu unu
gördük. Bile enlere ayn yöntemle ayrlmaktadr. Uzayda bile ke momentin geometrik yolla
dik iki düzlemde bulunmas her zaman mümkün de ildir. Bunun yerine izdü üm yöntemi
kullanmak daha elveri lidir.
Mi
( Mx )i= Mi.cos i
( My )i= Mi.cos i
( Mz )i= Mi.cos i
Burada i, i, i Mi moment vektörünün srasyla x, y, z eksenlerine yaptklar açlardr.

Kuvvet çiftlerinin kendi düzlemleri içinde ki konumlarnn önemi olmad na kuvvet
çiftlerinin düzlemleri kendilerine paralel olarak hareket ettirmekle çiftlerin etkileri
de i meyece ine göre uzaydaki herhangi bir kuvvet çifti sistemin uzayda herhangi bir
33
noktasnda kesi en moment vektörüyle temsil edilebilir. Buradan bir noktada kesi en uzay
kuvvetlerine benzer olarak herhangi bir M1 , M2 , M3.......................Mn kuvvet çifti sisiteminin M
bile ke kuvveti çifiti
n n n
Mx = M xi My = M yi Mz = M Zi
i 0 i 0 i 0
olarak bulunabilir. Bile ke kuvvet çiftinin iddeti M Mx 2 My 2 Mz 2 ile verilir.
x, y, z eksenleriyle yapt  açlarn do rultman cosinüsleri
Mx My Mz
cos = , cos = , cos = dir.
M M M
3.5 KUVVET S STEMLER N N B LE KELER
Mekanikte birçok problem kuvvet sistemlerini ilgilendirir. Bu kuvvet sistemlerinin

yapaca  tesiri izah ederek en basit hale dönü türmek gerekir. Bir kuvvet sisteminin bile kesi
rijit cisme tesir eden d etkileri de i timeksizin orjinal kuvvetlerin en basit kombinezonudur.
Bir cismin dengesi için üzerine tesir eden bütün kuvvetlerin bile kesinin sfr olmas arttr.
E er bir cisme tesir eden kuvvwetlerden do an bile ke sfr de ilse cismin kütlesiyle ivmenin
çarpmn bile ke kuvvete e itleyerek ivme tanmlanr.
3.5.1 Paralel Kuvvet Sistemleri
Bile kenin iddeti sistemi meydana getiren kuvvetlerin skaler toplamna e ittir. Bile kenin
tesir çizgisinin konumu Varignon teoremi ile bulunur.
y F1
F2
F3 xR = F1x1 + F2x2 + F3x3
y3
y2 y1 G(x,y) yR = F1y1 + F2y2 + F3y3
x
x1 n
Fi xi n
Fi xi
x2 x= y=
i 1 R i 1 R
x3
34
3.5.2 E de er Kuvvet Sistemleri
E er iki kuvvet sistemi verilen herhangi bir noktada ayn kuvvet ve kuvvet çiftine
indigenebiliyorsa birbirine e de erdir denir. Bir nokta için sa lanan e de erlik bundan sonra
bütün di er noktalar içinde sa lanabilir. Matematik olarak gerekçe ve yeter art ;
F = F` , Mo = Mo `
Fx = Fx` , Fy = Fy` , Fz = Fz`
Mx = Mx` , My = My` , Mz = Mz` dir.
Bunun manas udur. E er iki kuvvet sistemi bir rijit cisme x, y, z do rultularnda ayn
öteleme ve döndürmeyi yaptrmaya çal rsa bu kuvvet sistemleri birbirie e de erdir denir.
35
Problem 1: A rl  ihmal edilen ve boyu L olan bir çubuk bir pim ile
ekilde görüldü ü gibi zemine ba lanm tr. Ayrca
çubu un üst ksm da bir kablo ile zemine ba lanm tr.
E er çubu un ortasna bir F kuvveti yatay olarak
uygulanrsa;
a) Kablodaki çeki kuvvetini
b) Çubu a ve pime etkiyen yatay ve dikey kuvvet
bile enlerini bulunuz.
Çözüm:
y T
F
x
O
P
mg 0
O
Statik Denge:
Fx 0 T .Sin 45 F Px 0 .......( I )
Fy 0 T .Cos 45 Py 0 ........( II )
L
M0 0 T .Sin 45.L F . 0 .........( III )
2
T
I . denklemden; Px F
2
T
II . denklemden; Py
2
T L 2
III . denklemden; .L F . T F. olarak bulunur.
2 2 2
F
Buna göre; Px
2
F
Py olarak elde edilir.
2
36
Problem 2:
y Verilen kuvvetleri ve kuvvet çiftlerini
Oya indirgeyiniz. (Birimler cmdir.)
E G
F1 F1= 2 kN
A F2
B F2= 3 kN
M1 40 M1= 5 kNcm
M2
M2= 10 kNcm
F x
O
C 30
40 D
z
Çözüm:
B(40,40,30) ; E(0,40,0) ; G(40,40,0) ; F(40,0,0) ; O(0,0,0) ; A(0,40,30)
BE 40i 30k
GF 40 j
OA 40 j 30k
40 i 30 k
F1 2000.( ) 1600 i 1200 k
40 2 30 2
40 j
F2 3000.( ) 3000 j
40
M1 5000 i
40 j 30k
M2 10000.( ) 8000 j 6000 k
40 2 30 2
i j k i j k
M0 M1 M2 F1 F2 5000i 8000 j 6000k 40 40 30 40 40 0
1600 0 1200 0 3000 0
M0 43000 i 8000 j 50000 k Ncm
37
Problem 3:
1000 N
D 300 N Verilen kolda kuvvetleri ve kuvvet çiftlerini A ya
CD//z indirgeyiniz.
C 300 N
2m
Ada do acak reaksiyon kuvvetlerini
y hesaplaynz.
2m
x
A
z B
3m
Çözüm:
Burada problemin çözümünde matris yöntemi kullanlacaktr. C ve D noktalar ayr ayr

matris eklinde yazlacaktr.
i j k i j k
MT 3 2 0 3 2 2
300 0 0 300 1000 0
MT i(0) j (0) k (0 600) i(0 2000) j (0 600) k ( 3000 600)

MT 2000i 600 j 3000k
Burada;
Mx 2000 Nm , M y 600 Nm , M z 3000 Nm
A noktasndaki mesnet reaksiyonlar ise sras ile;
Fx 0 Ax 300 300 0 Ax 0
Fy 0 Ay 1000 0 Ay 1000 N
Fz 0 Az 0
II. Yol:
i j k
MT (300 300) j 3 2 2 2000i 600 j 3000k
0 1000 0
38
Problem 4:
z A(-3, 2, 0), B(0, 0, 6), C(2, -3, 0), D(0, -3, 0)
B
A rl  500 N olan OB çubu u yukarda
koordinatlar verilen üç tel halatla A, C, D
noktalarna sabitlenmi tir. Sistemin dengede
D kalabilmesi için halat germe kuvvetlerinin
minimum ne olmas gerekti ini hesaplaynz.
A C
o
y x
Çözüm:
z
B
BD 0 3 j 6k 9 36 45 3 5
D BC 2i 3 j 6k 4 9 36 49 7
500 N
BA 3i 2 j 6k 9 4 36 49 7
A C
O
y x
3j 6k 2i 3j 6k 3i 2j 6k
FBD FBD . , FBC FBC . , FBA FBA .
3 5 3 5 7 7 7 7 7 7
Fx 0 Fy 0
2 3 3 3 2
FBC FBA 0 FBD FBC FBA 0
7 7 3 5 7 7
FBC 1,5FBA 0,447 FBD 0,428FBC 0,286 FBA 0
FBD 0,796 FBA
Fz 0
6 6 6
FBD FBC FBA 500 0
3 5 7 7
1,431FBA 500
FBA 350 N
FBc 525 N
FBD 278,6 N
39
Problem 5:
3m
y Verilen kolda kuvvetleri ve kuvvet çiftlerini
x C 200 N Dye indirgeyiniz ve Dde do acak mesnet
z reaksiyonlarn hesaplaynz.
D Bc//z 200 N
BC/ B
2m
2m
300 N
A
400 N
Çözüm:
i j k
MD 400 j 3 2 2
300 400 0
MD 400 j i(0 800) j (0 600) k ( 1200 600)
MD 800i 1000 j 600k
Dx 300 N D y 400 N Dz 0
40
Problem 6:
ekilde görüldü ü gibi C

noktasndan asl olan cisim 80
N a rl a sahiptir. Buna göre
kablonun yatay ve dikey
çekme kuvvetlerini ve A
piminde meydana gelen
reaksiyon kuvvetlerini
bulunuz. (Ddeki makara
sürtünmesizdir.)
Çözüm:
T T
Ax
0,5 m 0,5 m 0,3 m
Ay 80 N
Denge denklemlerine göre;
2
T(0.5) T (1) 80(1.3) 0
MA 0 5
T 74.583 N
1
A x - 74.583 0
Fx 0 5
Ax 33.4 N
2
74.583 74.583 80 A y 0
Fy 0 5
Ay 61.3 N
41
Problem 7:
ekildeki vinç G1, G2 ve G3 olarak ifade edilen a rlk merkezlerinden

W1=14000 N, W2=3600 N ve W3=6000 N olmak üzere üç a l a sahiptir.
A rlk kaldrma kollarnn a rl n ihmal ederek;
a) 3200 N a rl a sahip cisim e er sabit hzla kaldrlrsa dört tekerde
meydana gelecek reaksiyon kuvvetlerini bulunuz.
b) A rlk kaldrma kolu ekildeki pozisyonda tutulursa kolun uç ksm ile ne
kadarlk a rlk kaldrlabilir.
Çözüm:
W1 W2
W3
W
2NA 2NB 42
a)
W=3200 N
MA 0 (2N B )(4.25) (6000)(4.5) (3600)(2.75) (14000)(0.75) (3200)(2.5) 0
8.5N B 39400 0
NB 4635 N
Fy 0 2N A 2N B - 3200 14000 3600 6000 0
NA 8765 N
b)
MA 0 (6000)(4,5) (3600)(2,75) (14000)(0,75) W (2,5) 0
W 18960 N
43
Problem 8:
ABC eleman B noktasndan bir

pim ile desteklenmi tir ve DC
elemanna da C noktasndan bir
pim ile ba lanm tr. Buna göre
B ve D noktasnda meydana
gelen reaksiyon kuvvetlerini
bulunuz.
Çözüm:
D
45o
45o
BX
BY
MB 0 80(250) (D.Cos45o )(120) (DSin45) (90) 0
D 942.8 N
Fx 0 Bx D.Cos45o 0
Bx 666.67 N
Fy 0 80 B y D.Sin45 o 0
By 746.67 N
44
Problem 9:
AB kolu, 800 N a rl ndaki

silindiri BC kablosu ile ekilde
görüldü ü gibi tutmaktadr.
Buna göre, A mesnedindeki
reaksiyon kuvvetlerini ve BC
kablosundaki çekme kuvvetini
bulunuz.
Çözüm:
A(0 ; 0 ; 0), B(-0,3 ; 0,6 ; 0), C(0 ; 0 ; 0,2)
BC 0,3i 0,6 j 0,2k

BC 0,7
TBC TBC
0,3
i
0,6
j
0,2
k AZ
0,7 0,7 0,7
TBC
MA 0 MA (rAB x F ) 0
AX AY
F kuvvet ve r ise konum vektörüdür.
i j k
TBC
MA ( 800 N .0,6) i 0,3 0,6 0
0,7 800 N
0,3 0,6 0,2
TBC
MA ( 480 N ) i (0,12i 0,6 j )
0,7
45
Buna göre;
TBC
480 N 0,12 0 TBC 2800 N
0,7
0,3
Fx 0 Ax TBC 0 Ax 1200 N
0,7
0,6
Fy 0; Ay TBC 0
0,7
Ay 2400 N
0,2
FZ 0; AZ TBC 800 N 0
0,7
AZ 0
46
Problem 10:
Bir boru, üzerinde
dikey olarak
uygulanm olan 3 kN
ve 4 kNluk yükleri
BC ve BD kablolar ile
ta nmaktadr. Buna
göre, A küresel
mafsalndaki reaksiyon
kuvvetlerini ve B
ba lant noktasndaki
kablolardaki çekme
kuvvetlerini bulunuz.
Çözüm:
TBD
A(0;0;0), B(0;1;1), C(2;0;3), D(-2;0;3)
TBC
BD 2i j 2k
BC 2i j 2k
BD BC 4 1 4 3
AY
AX
2 1 2 AZ
TBD TBD i j k
3 3 3
2 1 2
TBC TBC i j k
3 3 3
i j k i j k
TBD TBC
MA (r x F ) ( 3kN .4) i (4kN .5,5) i 0 1 1 0 1 1
3 3
2 1 2 2 1 2
TBD TBC
MA ( 34kN ) i (3i 2 j 2k ) (3i 2 j 2k )
3 3
47
Buna göre;
TBD T
i 0 34kN 3 BC 3 0 TBD TBC 34 kN
3 3
TBD T
j 0 2 BC 2 0 TBD TBC
3 3
k 0 TBD TBC 17 kN
2 2
Fx 0 Ax TBD TBC 0 Ax 0
3 3
1 1
Fy 0; Ay TBD TBC 0
3 3
Ay 11,3kN
2 2
FZ 0; AZ TBD TBC 3kN 4kN 0
3 3
AZ 15,66 kN
48
Problem 11:
E risel çubuk x-y

düzleminde olup yarçap
3mdir. E er çubu un
ucundan 80 Nluk bir
kuvvet uygulanrsa, bu
kuvvetten dolay olu an
momenti;
a) O noktasna göre,
b) B noktasna göre
bulunuz.
Çözüm:
a) A(3;3;0), C(4;0;-2)
AC i 3 j 2k
AC 3,74
AC i 3 j 2k
FAC F
AC 3,74
FAC 21,39 i 64,17 j 42,78 k N
i j k
MO (rOA x F ) 3 3 0 128,34i 128,34j 256,68k N.m
21,39 64,17 42,78
b) B (3-3.Cos45o ; 3.Sin45o , 0) B(0,878 ; 2,12 ; 0) ve C(4,0,-2)
49
rBC rC rB (4 0,878 ; 2,12 ; 2) (3,122 ; 2,12 ; 2)
i j k
MB rBC x F 3,122 2,12 2 37,57 i 90,71j 154,8k N.m
21,39 64,17 42,78
Problem 12:
ekildeki üçayakl
çerçevenin CA parçasn
temel alarak
F 50 i - 20j 80k kuvveti
nin momentini bulunuz.
Çözüm:
A(0;2;0), C(2;0;0), D(2,5;2;4)

rA 2 j m , rC 2i m , rD 2,5i 2 j 4k m
rCA rA - rC 2j - 2i 2i 2j m
rAD rD - rA 2.5i 2j 4k 2j 2.5i 4k m
rCA 2i 2 j
U AC -0.707i 0.707j
rCA ( 2) 2 (2) 2
.0707 0.707 0
M CA U CA .(rAD xF) 2.5 0 4
50 20 80
M CA 226,24Nm
M CA M CA U CA 160i 160j N.m
50
Problem 13:
Çözüm:
FRX Fx FRX 450cos60o 700sin30o 125N

FRy Fy FRy 450cos60o 700sin30o 300 1296N
FR (FRy ) 2 (FRy ) 2 FR 1302N

1296
FRX 125N tan 84.5 o
125
M RB M RB M RB 1500 700cos30 o (3) 450sin o 60 o (4)

- 1760N.m 1760N.m
FR 1302N
1302(sin84.5 o )x 1760
M RB 1760N.m
x 1.357m
51
Problem 14:
Çözüm:
rA 0 rE 1j m
rB 12k m
r AB rB rA 12k m
r AE rE rA 1j m
FR F, FR F1 F2 F3
300i 400 j 100k 100i 100 j 50k 500k
400i 300 j 650k N
M RA M A ; M RA r AB xF1 r AB xF2 r AE xF3
i j k i j k i j k
0 0 12 0 0 12 0 1 0
300 400 100 100 100 50 0 0 500
3100i 4800 j N.m
52
Problem 15:
Çözüm:
FR Fy 64(4) ax
o
8
254 (64 X 2 )dx
o
254 341.33 FR 595.3 kN
8
341.3 x. .
o
8
341.3x x(64 x 2 )dx
o
8
341.3x x(64 x 3 )dx
o
341.3x 1024 x 3.00m
Fry=254+341.3=595.3 kN
MA=254(2)+341.3(7)=2897.7 kn.m
595.3(x)=2897.7 kNm x 4.86m
53
BÖLÜM 4
R J T C S MLER N DENGES
4.1 G R VE TANIMLAR
Kuvvet etkisindeki bir kontrüksiyon (yap), rijit bir cisim gibi hareket etmiyorsa
dengededir ( ekil 4.1). Rijit cismin hareketi, ötelenme yada dönmedir veya ikisinin birle imi
eklinde olabilir. Yapnn dengede kalabilmesi için, yapy döndürmeye veya ötelemeye
sebep olan kuvvet mesnet noktalarndaki tepki kuvvetleri ile dengelenmelidir.
z
F1
F2
i F4
F3
y
O
ekil 4.1 Rijit Cismin Dengesi
ki boyutlu bir yapnn herhangi bir yönde hareket etmemesi için gerekli olan art,
o yapnn birbirine dik herhangi iki yönde hareket etmemesi eklinde tanmlanabilir.
Normal olarak ( art olmamak ko ulu ile) bu yönler yatay ve dikey alnr. Yapya herhangi bir
yönde kuvvet etki etmez ise yap o yönde harekete zorlanmaz. Bundan dolay yatay yönde
herhangi bir hareket olmamas için o yönde etki eden bütün kuvvetlerin toplam sfr olmaldr
( Fx = 0). Benzer ekilde, dikeyde hareket olmamas için ( Fy = 0) olmaldr.
Bir yapnn düzlem içinde dönmeme art, o yapnn bir eksende dönmemesi ile belirlenir.
Böylece, düzlemin herhangi bir noktasnda kuvvetlerin bile ke momentinin olmamas lazm
gelir. Bundan dolay, düzlemde dönme olmamas için herhangi bir noktada momentlerin
toplam sfr olmaldr. Yani, sistemin içinde yada d nda noktaya göre alnan moment sfr
( M = 0) olmaldr.
54
y
O
x
ekil 4.2: Kuvvetlerin Gösterimi
ki boyutlu bir yapnn tamamyla dengede olabilmesi için;
Fx = 0: bütün yatay kuvvetlerin cebirsel toplam sfra e it

Fy = 0: bütün dikey kuvvetlerin cebirsel toplam sfra e i;
M =0: bütün kuvvetlerin herhangi bir nokta (eksen) etrafndaki momentlerinin cebirsel
toplam sfra e it demektir.
Bunlar iki boyutlu (düzlem) yaplarn statik dengesi için 3 denge denklemi olarak bilinir.
Yukarda denklemlerin sa lanabilmesi için yeterli ba larn ve bunlara kar lk gelen mesnet
reaksiyonlarn sa lanmas lazmdr. Üç ayr denklem ile üç bilinmeyenin iddeti belirlenebilir.
E er yap sadece yeterli mesnetlerle ba lanm sa (3ten fazla olmayan bilinmeyen
reaksiyonlar), yap yukardaki e itliklerle tamamyla analiz edilebilir ve statik olarak belirlidir
( zostatik). E er bilinmeyen says üçten fazla ise, sadece yukardaki denklemleri kullanarak
çözüm mümkün de ildir ve yap statik olarak belirsizdir (hiperstatik). Bu tip problemler,
elastik cisim mekani inde cisimlerin ekil de i tirmelerine ba l bilinmeyen says kadar yeni
denklem yazlabilirse bilinmeyen tepkiler bulunabilir. ki boyutlu yaplarda üçten az mesnet
reaksiyonu varsa, eksik ba ldr. Yap rijit cisim olarak hareket eder. Bir cisim (yap) üç yada
daha çok noktadan ba l olmasna ra men yukardaki denklemlerden birini sa lamyorsa
böyle sistemlere yetersiz ba l sistemler denir.
4.2 MESNETLER VE MESNET REAKS YONLARI
4.2.1 Kayc Mesnetler
Sadece bilinmeyen bir reaksiyon sa lar ve hareket yönüne pozitif bir aç ile etki eder.
Böylece kayc mesnetler, bir do rultuda lineer harekete ve dönmeye müsaade ederler.
55
v
y
u
x
A
RAy
ekil 4.3: Kayc Mesnet
ekil 4.3den de anla laca  üzere, y yönünde deplasman yoktur yani sfrdr ama y
yönünde bir tepki kuvveti R Ay meydana gelir.
4.2.2 Sabit Mesnetler
Tek noktada sabitlenmi mesnetler yatay ve dü eyde iki reaksiyon verir dolaysyla iki
yönde cismin hareketine engel olur. Fakat dönmeyi sa lar.
y
v
x RAx
u
RAy
ekil 4.4: Sabit Mesnet
x ve y yönünde yer de i tirmeler sfra e itken, x ve y yönünde reaksiyon kuvvetleri

R Ax , R Ay meydana gelir. 0 oldu unda M A 0 olmaktadr.
4.2.3 Ankastre (Konsol) Mesnetler
Yönü ve iddeti bilinmeyen iki reaksiyon ve momenti sa lar (toplam üç bilinmeyen).

Böyle bir mesnet iki do rultuda lineer hareketi ve bir eksen etrafnda dönmeyi engeller.
y
v
x
RAx
u
MAz
RAy
ekil 4.5: Ankastre Mesnet
Burada ise x y 0 dr ve R Ax R Ay MA 0 olmaktadr. Bu mesnetlerin birlikte

uygulanmasn ekil 4.6deki gibi görebiliriz.
56
ekil 4.6: Kayar ve Sabit Mesnetin Birlikte Uygulanmas
4.3 ÜÇ YERDEN PUNTALANMI DÜZLEM YAPILAR
E er yap üç noktadan sabitlenmi ise (mente e gibi) ( ekil 4.7), öyle ki yapnn bir
parças di er parçann dönmesinden ba msz olarak pim etrafnda dönebiliyor, böylece özel
bir çe it denge e itli i daha yazlabilir, çünkü pim etrafndaki bütün kuvvetlerin momentleri
toplam sfr olmaldr. Bu mesnet reaksiyonunun bilinmeyen bir bile eninin belirlenmesini
sa lar.
ekil 4.7 Üç yerden puntalanm kavisli yap
4.4 UZAY YAPILAR
Üç boyutlu bir yap, uzay yapdr. Kar lkl dik yönler, bir uzay yap için kuvvetlerinin
toplam, sfr olmal ve üç tane kar lkl dikey eksen (x,y ve z) etrafndaki kuvvetlerin
momentleri toplam da sfr olmaldr. Bundan dolay,
Fx = 0: X yönündeki kuvvetlerin toplam sfra e ittir.

Fy = 0: Y yönündeki kuvvetlerin toplam sfra e ittir.
Fz = 0: Z yönündeki kuvvetlerin toplam sfra e ittir.
Mx = 0: X ekseni etrafndaki momentlerin toplam sfra e ittir.
My = 0: Y ekseni etrafndaki momentlerin toplam sfra e ittir.
Mz = 0: Z ekseni etrafndaki momentlerin toplam sfra e ittir.
4.4.1 Büyük Yaplar
Yapnn, ekil 4.8de barajda görüldü ü gibi dengeyi sa lamas kendi a rl na
ba ldr. Böylece, denge için,
57
T
Ty
W
Tx
P
O
R
V
ekil 4.8 Baraj duvar
Fy = 0: Yapnn a rl nn (W) ve yükün (T) dikey bile enleri (Ty) yapnn altndaki
dikey yukar yöndeki yer tepkisi (V) ile dengelenmelidir.
Fx = 0: Yükün (T) yatay bile eninden (Tx) kaynaklanan do rusal yöndeki kayma e ilimi,
yükün arkasndaki tepki kuveveti (P) ve/veya yer ile yap arasndaki sürtünme kuvveti (R)
tarafndan engellenmelidir.
M0 = 0: Dönme merkezi (O) etrafnda yükten kaynaklanan döndürme momenti ayn

noktada kendi a rl ndan kaynaklanan yenilenme momenti tarafndan dengelenmelidir.
Kütle yaps döndürmeye kar  güvenlik faktörünü sa lamak için a rl  denge için
minimum gerekli a rlktan daha büyük olacak ekilde dizayn edilmi tir.
Örnekler;
ekil 4.9: Bir kapda; a) Tek mente e olmas durumunda gelen kuvvetler b) Çift
mente e olmas durumunda meydana gelen kuvvetler
58
ekil 4.10: Bir kepçenin çal mas esnasnda meydana gelen tepki kuvvetleri
ekil 4.11: Arabann dengesi
W
D
D
ekil 4.12: Vinçte denge sistemi
59
Tablo 4.1 ki Boyutlu Cisimler için Mesnet ve Ba Tepkileri
Ba lant Tipi Reaksiyon Bilinmeyen Says
Bir bilinmeyen. Reaksiyon kuvveti çekme kuvvetidir ve

bu kuvvet ba l bulundu u elemandan itibaren kablo
do rultusundadr.
Kablo
veya Bir bilinmeyen. Reaksiyon, kuvvettir ve bu kuvvet

ba lant çubu u boyunca etki eder.
A rlksz ba lant çubu u
Bir bilinmeyen. Reaksiyon, kuvvettir ve bu kuvvet

temas noktasndaki yüzeye dik olarak etki eder.
Kayc Mafsal
veya Bir bilinmeyen. Reaksiyon, kuvvettir ve bu kuvvet

yar a dik olarak etki eder.
Kayc Mafsal

Kayc Mafsal

Pürüzsüz Temas
Yüzeyi
veya
çubu a dik olarak etki eder.
Düz çubuk üzerindeki
bilezi e ba l mafsal
60
ki bilinmeyen. Reaksiyonlar, iki kuvvet bile eni veya

veya do rultusundaki bir bile ke kuvvettir.( ve açs 2.
ba lant tipindeki gibi olmadkça birbirine e it olmak
zorunda de ildir.
Mafsal
ki bilinmeyen. Reaksiyonlar, kuvvet ve momenttir, ve

çubu a dik olarak etki eder.
Düz bir çubuk üzerinde
bilezi e ankastre ba lant
Üç bilinmeyen. Reaksiyonlar, iki kuvvet bile eni ve

veya momenttir. Veya do rultusunda bir bile ke kuvvet ve
momenttir.
Ankastre mesnet
61
Tablo 4.2 Üç Boyutlu Cisimler için Mesnet ve Ba Tepkileri
(1)
Üç bilinmeyen. Reaksiyonlar, üç kuvvet bile enidir.
Küresel Mafsal
(2)
Dört bilinmeyen. Reaksiyonlar, iki kuvvet ve iki de
momenttir.
Radyal Yük ta yan Yatak
(3)
Be bilinmeyen. Reaksiyonlar, üç kuvvet ve iki de

momenttir.
Döner mafsal
(4)
Be bilinmeyen. Reaksiyonlar, üç kuvvet ve iki de

momenttir.
Mente e
(5)
Alt bilinmeyen. Reaksiyonlar, üç kuvvet ve üç de

momenttir.
Ankastre mesnet
62
Problem 1:
Fx O da do acak mesnet reaksiyonlarn

y
hesaplaynz.
Fz 30cm
Fx= 500 N
O x Fz= 600 N
40cm
z
Çözüm:
i j k
M 40 30 0
500 0 600
Mo i ( 18000 0) j ( 24000 0) k (0 15000)

Mo 18000i 24000 j 15000k
M ox 18000 Ncm
M oy 24000 Ncm
M oz 15000 Ncm
Fx=0 Ox=500N
Fz=0 Oz=600N
63
Problem 2:
3m
y
Verilen kolda kuvvetleri ve kuvvet çiftlerini
x C 200 N Dye indirgeyiniz ve Dde do acak mesnet
reaksiyonlarn hesaplaynz.
z 200 N
D BC//z 2m
B
2m
300 N
A
400 N
Çözüm:
i j k
MD 400 j 3 2 2
300 400 0
MD 400 j i(0 800) j (0 600) k ( 1200 600)
MD 800i 1000 j 600k
Dx 300 N D y 400 N Dz 0
64
Problem 3:
y Ada do acak mesnet reaksiyonlarn

40 cm hesaplaynz.
B
A x 500 N
z
1000 N 30 cm
Ay
Ax 40 cm
500N
Az 1000N 30 cm
Fx 0 Fy 0 Fz 0
-Ax+500=0 Ay-1000=0 Az=0

Ax= 500N Ay= 1000N
+
Mx 0
Mx=1000.30=30000 Ncm
+
Mz 0
Mz=1000.40=-40000 Ncm
65
Problem 4:
ABCDE kiri ini A noktasndan sabit bir mesnet ve D noktasnda kayc bir mesnetle ekil
4.13de görüldü ü gibi mesnetlenmi tir. Üç noktadan kuvvetler etki etmektedir. Reaksiyon
kuvvetlerini belirleyiniz.
ekil 4.13: Çkmal kiri yük diyagram
Çözüm
A da Ax ve Ay gibi iki reaksiyon kuvveti ve D de dikey olarak etkiyen sadece tek bir
reaksiyon D y kuvveti vardr. Bu reaksiyonlar serbest kuvvet diyagramnda gösterilmi tir
( ekil 4.14). Sadece üç bilinmeyen vardr; burdan sistem statik olarak belirlidir ve
bilinmeyenler belirlenebilir.
10kN 20kN 5kN
Ax
Ay Dy
ekil 4.14: Serbest kuvvet diyagram
Yatay yük yoktur; bundan dolay,
Fx 0 ise Ax 0
(1) Dyyi belirlemek için A etrafnda momentler alnr:

( MA = 0)
-(10 x 1) - (20 x 3) - (5 x 5) + (Dy x 4) = 0
Dy = +23.75 kN
(2) Ayy belirlemek için

( Fy = 0)
+Ay + Dy 10 20 5 = 0
+Ay + (23.75) 35 =0
Ay = +11.25 kN
(3) D etrafnda alnan momentler kontrol edilir:

MD = +(Ay x 4) (10 x 3) (20 x 1) + (5 x 1)
= +(+11.25 x 4) 45 = 45 45 = 0
66
Problem 5:
ABCD kiri i Ada sabit bir mesnede ve Cde kayc bir mesnede sahiptir. ekil 4.15de
gösterildi i gibi, kiri , herbiri 15 kN olan iki tekil yük ve 2 kN/m lineer yayl olan yüke
maruzdur. Reaksiyonlar belirleyiniz.
ekil 4.15: Çkmal kiri yük diyagram
Çözüm:
Ax
Ay Cy
ekil 4.16 Serbest kuvvet diyagram
Fx 0 ise Ax 0 Yatayda yük yoktur.
Cyyi belirleyelim;
A etrafndaki momentleri alalm: yayl yükün momenti, (2 x 3 = 6 kN) x( 4.5 m) dir.
( MA = 0)
- (15 x 2) + (Cy x 4) - (2 x 3 x 4,5) - (15 x 6) = 0
Cy = +36.75 kN
Ayy belirleyelim;
( Fy = 0)
+ Ay 15 + Cy (2 x 3) 15 = 0
+ Ay 15 + (+36.75) 6 15 = 0
Ay = -0.75 kN
67
BÖLÜM 5
K BOYUTLU C S MLER N A IRLIK MERKEZLER
5.1 G R VE TANIM
A rlk kuvvetlerinin bile kelerine cismin a rl , ve bu kuvvetlerinin bile kesinin tatbik
noktasna cismin a rlk merkezi denir. Dünyann kat bir cisme tatbik etti i yer çekim
kuvvetleri dünyann merkezine yöneliktir. Bu kuvvetleri çok büyük bir yakla kla paralel
kuvvetler olarak ele alnabilir. Mühendislikte bir cisme uygulanan a rlk kuvvetlerinin veya
baz sebeplerle tatbik edilen kuvvetlerin bile kesinin tatbik noktalarnn bilinmesi
gerekmektedir.
W = W1 + W2 +.......+. Wn
x3
x2
x1
x 0
y2 y1
t y3
W W1
W2
W3 y
z
ekil 5.1 A rlk kuvvetleri
A rlk kuvvetlerinin bile kesinin tatbik noktas, bu kuvvetlerinin eksenlere göre

momentlerini, bile kenin momentine e itleyerek bulunur. Böylece W1 + W2 +........+ Wn
gibi n tane paralel kuvvetin yerine e leni i konulmu olur. Kuvvetler z eksenine paralel
olduklar için bu eksene göre momentleri yoktur.
n
1
xW = x1 w1 + x2 W2 +........+xn Wn xW = xi Wi x= x.dW
i 1 W
n
1
yW = y1 w1 + y2 W2 +........+yn Wn yW = yi Wi y= y.dW
i 1 W
E er iki boyutlu cisim düzgün kalnlkl bir plak ise burada kalnl n di er boyutlardan
çok küçük olma art vardr. Bu durumda a rlk kuvveti W = .t. A (özgül a rlk), t
(kalnlk ), A (alan), eklinde ifade edilebilir.
68
Toplam a rlk;
n
W= Wi = .t. A1 + .t. A2 +........+ .t. An = .t ( A1 + A2 +........+ An) = .t.A
i 1
Eksenlere göre momentleri yazalm ;

n
x. .t. A = .t xi A1 = .t (x1.A1 + x2.A2 +........+ xn.An)
i 1
n
x.A= xi A1 = x1.A1 + x2.A2 +........+ xn.An
i 1
Kütle Merkezi;
1 1
x= x.dA benzer ekilde y = y..dA
A A
G
dA W
ekil 5.2 Kütle merkezi
Sx y.dA Sy x.dA
Burada x.dA ya alann y eksenine göre statik momenti veya y eksenine göre birinci
momenti denir. y.dA da alann x eksenine göre statik momenti yada birinci momentidir.
A = b.h
h b h
x= y=
h/2 2 2
x
b
A rlk merkezinin yeri; cisimde bir simetri ekseni varsa a rlk merkezi bu eksen üzerindedir.
E er iki simetri ekseni varsa simetri eksenlerinin kesim noktas a rlk merkezidir.
69
Çubu un A rlk Merkezi;
Gxg
ekil 5.3 Çubu un a rlk merkezi
W = .a. L
a = Telin kesit alan
= özgül a lk
L = Telin küçük parçasnn boyu
n
L= Li = L1 + L2 +......+ Ln
i 1
n
1
My = o x.L = xi Li x= xi dL
i 1 L
n
1
Mx = o y.L = yi Li y= yi dL
i 1 L
Alann A rlk Merkezi;
ekil 5.4 Alann a rlk merkezi
x dA y dA z dA
x y z
A A A
70
5.2 B RLE K ALANLARIN A IRLIK MERKEZ
A2
A1 G2 G1 = ( x1 , y1 )
G1 A3 G2 = ( x2 , y2 )
G3
G3 = ( x3 , y3 )
x
Birle ik alan öncelikle kendisini meydana getiren geometrisi bilinen küçük alanlara ayrlr.
Her bir alann a rlk kuvveti bu alann a rlk merkezinde bulunmasndan hareketle tüm
cismin a rlk merkezi bulunabilir.
W = W1 + W2 + W3 ,
x.W = x1.W1 + x2.W2 + x3.W3
y.W = y1.W1 + y2.W2 + y3.W3
A = A1 + A2 + A3
xA = x1 A1 + x2 A2 + x3 A3
n n
x Ai y Ai
x1 A1 X 2 A2 X 3 A3 i 1 y1. A1 y2 A2 y3 A3 i 1
x= = n
y= = n
A A
A A
i 1 i 1
Örnek 5.1
y A rlk merkezinin koordinatlarn bulunuz.
x1 A1 X 2 A2 1. 12 4.(16) 76
6 cm
x = = 2,71 cm
6 cm A 28 28
2 cm y1 A1 y2 A2 5.(12) 1.(16) 76
x y= = 2,71 cm
8 cm A 28 28
5.3 A IRLIK MERKEZ N N NTEGRASYONLA BULUNMASI
71
Mühendislikte analitik olmayan e rilerle çevirili yüzeylerin a rlk merkezleri, kendisini
olu turan küçük üçgen, dikdörtgen, kare...vb. elemanlara ayrlarak bunlarn alanlarnn
toplamlarndan hareketle yüzeyin a rlk merkezi yakla k olarak bulunabilir. E er yüzeyi
çevreleyen e riler analitik reel fonksiyon ise yüzeyin a rlk merkezi integralle bulunabilir.
Yüzey üzerindeki diferansiyel mertebedeki alan eleman: dA = dx.dy alnarak buradan çift
katl integralle a rlk merkezinin koordinatlar bulunabilir. Mühendisli e daha uygun bir
çözüm ise diferansiyel mertebede ince dikdörtgen kesitler tek katl integralle alanlar ve a rlk
merkezleri bulunabilir.
E ri altnda kalan alann hesaplanmas;
dA = dx dy dA = l dy
Taral alann a rlk merkezinin integral ifadesi;
xg x g dA
x
A
yg dA
G y
yg A
Örnek 5.2
Taral alann a rlk merkezinin bulunmas,
y
x
y b cos
2a
A dA, burada dA y dx
b
72
Prof. Dr. Muzaffer TOPÇU dA
y
a a
x
y dx b cos dx
0 0
2a
a
2a x
b sin
2a 0
2ab
sin sin 0
2
2ab
A
a a a
y 1
yA y g dA y g ( y dx) ( y dx) y 2 dx
0 0
2 2 0
a a a
1 x b2 x a x b2 a
b 2 cos 2 dx sin 0 0 0
2 0
2a 2 2 2 a 0 2 2 0
2
ab
4
ab2 ab 2 b
y
4A 4 2ab 8
a a
x
xA x g dA x g ( y dx) x (b cos dx)
0 0
2a
a a
x 4a 2 x 2a x 4a 2 2a
b x cos dx b cos x sin b 2
0 1 a 0
0
2a 2
2a 2a 0
4a 2 b
2
1
2
4a 2 b
x 2
1
2 2ab
2a 2
1 a 1
2
73
Örnek 5.3
dA = ( a x ) dy x.A = xg dA
y
a x a x
a xg = x y.A = y g dA
2 2
xg
yg = y
x dy
y yg
x
Örnek 5.4
y dL = dx 2 dy 2 dx parantezine alarak
dL
dy xg = x dL = 1 y`2 .dx
yg dx
yg = y x.L = x.dL , L = dL
x y.L = y.dL
xg
Örnek 5.5
Dikdörtgenin a rlk merkezini integral yardmyla bulunmas,
y b.h2
y.A = y g .dA y.b.h =
2
h
y.b.h = y.b.dy y=
dy 2
h
h
yg y2
y.b.h = b.
x 2
b 0
74
b
y
x.b.h = x.dA dA = h.dx
0
xg dx
b
x.b.h = x.h..dx
0
h b
x2
x.b.h = h.
x
2 0
b
b
x=
2
Örnek 5.6
Üçgenin a rlk merkezini integral yardmyla bulunmas,
dA = x.dy y.A = y.dA
y x h y b .h
y. y . xdy
b h 2
h
b.( h y ) b .h b
a x= y y. (h y ) .dy
h 2 o
h
dy h
x h
y y b .h b
( hy y 2
) . dy
2 h
x o
b h
y=
3
Örnek 5.7
Çeyrek dairenin a rlk merkezini integral yardmyla bulunmas,
Çeyrek daire için açs 00 ile 900 arasndadr.
y
1 1 2
dA (r d ) (r ) r d
rd 2 2
r d
G
1 2
A dA r d
0
2
x 1 2 1 2 r2
2 r r 2
r cos 0 0
3 2 2 4
r cos
75
.
2 2
2 1 2 1 3
xA x g dA r cos r d r cos d
0
3 2 0
3
r3 r3 r3
sin 2
sin 0
3 0
3 2 3
r3 4 4r
x
3 r2 3
ki e ri arasda kalan alann ve a rlk merkezinin hesab;
y1=x
y
dA=ydx=( x -x)dx
x= y 22
y1=y2
x= x
y= x -x x2-x=0
x(x-1)=0
dx
x1=1, x2=0
Ax xdA
1 1 1
x( x x)dx x( x 2
x)dx
xdA 0 0 2
x = 1
= 1 1
=
dA 5
( x x)dx (x 2
x)dx
0 0
y=x1
y
x2= y 2 dA=xdy=(y-y2)dy
x1=x2
y=y2
dy
y(y-1)=0
x
y1=1, y2=0
dx
76
Ay ydA
1 1
2
y( y y )dy (y2 y 3 )dy
ydA 0 0 1
y = 1
= 1
=
dA 2
(y y 2 )dx (y y 2 )dy
0 0
5.5 DÖNEL C S MLER ( PAPPUS GULD N TEOREMLER )

Teorem.1: Bir düzlem e rinin kendi düzlemi içinde fakat kendini kesmeyen bir eksen
etrafnda döndürülmesiyle olu an dönel yüzeyin alan e rinin uzunlu uyla dönme srasnda
a rlk merkezinin kat etti i yolun çarpmna e ittir.
A = 2 ygL
dA = 2 ygdL
A = 2 . y g dL
Örnek 5.8 Yarm çember yayndan küre yüzey alannn elde edilmesi
4r
A= 2 . .r
3
r
x 8 2
A= .r
3
Örnek 5.9 E ik bir do runun x ekseni etrafnda döndürülmesi ile koni yüzey alannn hesab
r
L A = 2 . .L ( koni )
r 2
x A = .r.L
h
Örnek 5.10 Çemberden tor yüzey alannn hesab

r A = 2 .2 .R ( tor )
R A = 4 2.r.R
Örnek 5.11 X eksenine paralel bir do rudan silindir yüzey alannn elde edilmesi
A = 2 .r.h ( silindir )
h
r
x
77
Teorem 2: Düzlem bir yüzeyin kendi düzlemi içinde, fakat kendini kesmeyen bir eksen
etrafnda döndürülmesiyle olu an dönel cismin hacmi, yüzeyin alanyla dönme srasnda
yüzeyin a rlk merkezinin kat etti i yolun çarpmna e ittir.
V = 2 ygA
dV = 2 ygL V =2 y g dA
Örnek 5.12 Yarm daireden kürenin hacminin hesab
4r .r 2
V=2 . ( küre )
G r 3 2
x
4. .r 3
V=
3
Örnek 5.13 Dikdörtgenden dolu silindirin hacminin hesab
h r
V = 2 . .h.r
r 2
x V = .r2.h
Örnek 5.14 Üçgenden koni hacminin hesab

r r.h
V=2 .
L 3 2
r
.r 2h
x V=
3
Örnek 5.15 Dolu daireden R yarçapl torun hacminin hesaplanmas

r
V = 2 .R. .r2
R
V = 2 2.r2.R
x
78
Problem 1)
y 2 cm
Taral alann a rlk merkezinin koordinatlarn
hesaplaynz.
20 cm
2 cm
x
12cm
Çözüm:
y
2 cm
A1 .x1 A2 .x 2 40.1 24.8

X 3,625cm
A1 A2 64
20 cm
A1 . y1 A2 . y 2 40.10 24.1
Y 6,625cm
6,625 cm
A1 A2 64
2 cm
x
12cm
3,6 cm
Problem 2)
79
y
50 10 Taral alann a rlk merkezinin koordinatlarn
hesaplaynz.
10
100
10 mm
10 mm 50 mm x
Çözüm:
x1. A1 x2 . A2 x3 . A3 30.(60.10) 55.(10.100) 80.(10.60)

X 55 mm
A1 A2 A3 600 1000 600
y1. A1 y2 . A2 y3. A3 115.(60.10) 60.(10.100) 5.(10.60)

Y 60 mm
A1 A2 A3 600 1000 600
Problem 3)
80
y
2cm Taral alann a rlk merkezinin
koordinatlarn hesaplaynz.
10cm
2cm
x
2cm 8cm
Çözüm:
x y A Ax Ay
1 3 7 20 60 140
2 5 1 20 100 20
Toplam 40 160 160
x1 A1 x2 A2 160
x x 4 cm
A1 A2 40
y1 A1 y 2 A2 160
y y 4 cm
A1 A2 40
Problem 4)
81
y
2cm
1cm Taral alann a rlk merkezinin koordinatlarn
hesaplaynz.
2cm
10cm
2cm
x
6cm
Çözüm:
x y A xA yA xA 48
1 0,5 5 10 5 50 x 2 cm
A 24
2 2 9 4 8 36
3 3,5 1 10 35 10 yA 96
Toplam 24 48 96 y 4 cm
A xA yA A 24
Problem 5)
82
y
2 3
2 Verilen profil kesitte a rlk merkezini,

yerini hesaplaynz. (ölçüler cmdir)
2 8
2 x
5 6
Çözüm:
A x y Ax Ay
1 14 6,5 11 91 154 356
x 6,35 cm
2 16 6 6 96 96 56
3 26 6,5 1 169 26 276
y 4,92 cm
56 356 276 56
Problem 6)
83
y Taral alann a rlk merkezinin
koordinatlarn hesaplaynz.
5cm 10cm
10cm
4cm
Çözüm:
y
4r
5cm 10cm
3
4r
10cm
3
4cm
X Y A X.A Y.A
1 12,5 5 250 3125 1250
2 2,5 7 -30 -75 -210
3 20,76 5,76 -78,53 -1630,28 -452,33
Toplam 141,47 1419,72 587,67
x. A 1419,72
X 10,03 cm
A 141,47
y. A 587,67
Y 4,15 cm
A 141,47
Problem 7)
84
15 cm
y
Verilen eklin a rlk merkezinin
15 cm
koordinatlarn bulunuz.
20 cm
24 cm
10 cm
20 20 20 cm x
Çözüm:
X Y A X.A Y.A
1 30 22,5 2700 81000 60750
2 15 38 -472,5 -7087,5 -17955
3 52,5 37,5 -225 -11812,5 -8437,5
4 30 4,24 -157,08 -4712,4 -666
Toplam 1845,42 57387,6 33691,5
x. A 57387,6
X 31,09 cm
A 1845,42
y. A 33691,5
Y 18,25cm
A 1845,42
85

Statik

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Statik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

STAT K

Prof. Dr. Muzaffer TOPÇU

Prof. Dr. Muzaffer TOPÇU

3. Bir Kuvvetin Bir Eksene Göre Momenti

4. Rijit Cisimlerin Dengesi

6. Alan ve Kütle Atalet Momentleri

7. Kiri lerde Kesme Kuvveti ve E ilme Momentlerinin Hesaplanmas ve Diyagramlar

Prof. Dr. Muzaffer TOPÇU

Prof. Dr. Muzaffer TOPÇU

1. J. L. Meriam (Çevirenler: E. Erdo an, M. Savc, Tuncer Toprak), Statik Birsen

2. F. B. Beer, E. R. Johnston (Çevirenler: F. Keskinel, T. Özbek), Mühendisler için

3. Mustafa nan, Statik Ders Notlar,1990, TÜ.

4. Ekrem Pakdemirli, Örnekleri ile Mühendislik Mekani i, 1975, Ankara.

5. S. Timeshenko, D., H., (Çeviren: lhan Kayan), Mühendislik Mekani i.

6. E. Kral, V. Haktanr, Mühendislik Mekani i, Çukurova Üniversitesi, ADANA

Prof. Dr. Muzaffer TOPÇU

GENEL PRENS PLER

Rijit Cisim Mekani i Elastik Cisim Mekani i Ak kanlar Mekani i

a . Statik a . Mukavemet a . Sk trlabilen Ak kanlar

ekil 1.1de görüldü ü gibi kuvvetin tam olarak tanmlanabilmesi için;

a. Kuvvetin iddeti (F)

Atalet, maddenin, hareketteki de i ikli e kar  direnç gösterme özelli idir.

1.3 TEMEL LKELER

1.3.1 Paralel Kenar Kanunu

c a2 b2 2ab cos (1.3.1)

Yukardaki ifade de vektörlerin (Kuvvetlerin) toplanmasnda kullanlabilir.

1.3.2 Newtonun 1. Kanunu

1.3.3 Newtonun 2. Kanunu

1.3.4 Newtonun 3. Kanunu

1.3.5 Süperpozisyon ve Kayclk lkesi

1.3.6 Genel Çekim Kanunu

F : ki maddesel nokta arasndaki kar lkl çekim kuvveti

2.2 VEKTÖRLER N TOPLANMASI VE ÇIKARILMASI

ekil 2.1 ki vektörlerin toplanmasnn geometrik gösterimi

B vektörü ile R vektörünün yapt  aç u ekilde yazlabilir.

Vektörlerin toplanmas için dört temel metot vardr.

a) Paralel kenar metodu

a) Paralel kenar metodu

ekil 2.2 Paralel kenar kural ile kuvvetlerin toplanmas

(OML) üçgeninden bile ke kuvvet a a daki gibi yazlabilir

Ayrca yukardaki dik (OML) üçgeninden

1. =0o iki vektör çak ktr.

3. =180o ise iki vektör ayn do rultudada olup yönleri zttr.

R = A - B ise 0o ve B> A veya 180o ve B< A dir.

A ve B verilen iki vektör ise A vektörünün ucundan(ok taraf) B vektörüne

ekil 2.3 üçgen metodunun uygulamas

ekil 2.4 Poligon metodu

ekil 2.5 Bir vektörün bile enlere ayrlmas

Rx F1x+ F2x+ F3x+................+ Fnx

Ry F1y+ F2y+ F3y+................+ Fny

fadeleri yazlabilir. E er R=0 ise Rx 0 ve Ry 0 olmas gerekti i toplamann

F1x 95 cos 30 82.3N F1 y 95 sin 30 47.5 N

F ( 22.4) 2 (63.16) 2 67,43 N tan 1 (63.6 / 22.4)

ekil 2.6 Birim vektör

F Fxi Fyj Fzk

Burada Fx , Fy, Fz skaler terimleri, F  nün srasyla x,y,z eksenleri yönündeki

ekil 2.8 vektörün bile enleri ve birim vektörler

Srasyla x, y, z eksenleri ile vektörün yapt  açlar ( ( ( ise,

Cos2( Cos2( Cos2(

A vektörü do rultusundaki (boyunca) birim vektör A ise u ekilde tanmlanabilir.

F = F A= FCos( i +FCos( j +FCos( k

E er bilinen vektörler F1 , F2 ,...............Fn ise bu vektörlerin toplam FR vektörü u

2.2.2 Uzayda ki Nokta Arasnda Tanmlanm Kuvvetler

A(x1, y1, z1)

1. J. L. Meriam (Çevirenler: E. Erdo an, M. Savc, Tuncer Toprak), Statik Birsen

2. F. B. Beer, E. R. Johnston (Çevirenler: F. Keskinel, T. Özbek), Mühendisler için

3. Mustafa nan, Statik Ders Notlar,1990, TÜ.

4. Ekrem Pakdemirli, Örnekleri ile Mühendislik Mekani i, 1975, Ankara.

5. S. Timeshenko, D., H., (Çeviren: lhan Kayan), Mühendislik Mekani i.

6. E. Kral, V. Haktanr, Mühendislik Mekani i, Çukurova Üniversitesi, ADANA

ekil 1.1de görüldü ü gibi kuvvetin tam olarak tanmlanabilmesi için;

1.3.2 Newtonun 1. Kanunu

1.3.3 Newtonun 2. Kanunu

1.3.4 Newtonun 3. Kanunu

Burada Fx , Fy, Fz skaler terimleri, F nün srasyla x,y,z eksenleri yönündeki

2 F = 10i 14 j 30 k ve -4 F = 20i 28 j 60 k dir.

A. A A2 Ax2 Ay2 Az2 veya A Ax2 Ay2 Az2 dr.

Bu çarpmdan da vektörün yönü görülmektedir. Ayrca ekil 2.11den vektörel çarpmada