MakinaElemanlarnn

Mukavemeti
VedatTemiz
Giri
Herhangibirteknikyaptveyamakinaeleman
genellikle3sebeptendolaykullanmdkalabilir.
Bunlar:
1. Para krlmas veya kopmas (mukavemet snrnn 1. Parakrlmasveyakopmas(mukavemetsnrnn
almas)
2 Zaman iinde meydana gelen anma 2. Zamaniindemeydanagelenanma
3. Teknolojisieskimesi(yenivedahaucuzteknolojilerin
li i) gelimesi)
MakinaElemanlarI
EtkiyenKuvvetler y
Kuvvetlereitlifizikseletkilersonucuortaya
k bili l kabilirler.
1. Uygulanankuvvetler
2. ArlkKuvvetleri
3 Srtnme Kuvvetleri 3. SrtnmeKuvvetleri
4. Basntankaynaklanankuvvetler
di i d k kl k l 5. Havadirencindenkaynaklanankuvvetler
6. Dengesizliktenortayakankuvvetler(merkezka)
7. Ataletkuvvetleri
8 Manyetik ve elektriksel kuvvetler 8. Manyetikveelektrikselkuvvetler.............
MakinaElemanlarI
NormalveTeetselGerilmeler
D kuvvetlerin ve/veya momentlerin etkisindeki bir Dkuvvetlerinve/veyamomentlerinetkisindekibir
makinaelemannnherhangibirkesitindetepkiolarak
i kuvvetler oluur. Elemann kesitinde birim alana ikuvvetleroluur.Elemannkesitindebirimalana
isabetedenvehesapyoluylatayinedileni
kuvvetleregerilme adverilir. u et e e ge e ad e
Gerilmelertemelolarakikiyeayrlr:
1 N l il l ( dik) 1. Normalgerilmeler(yzeyedik)
2. Teetselgerilmeler(yzeyeparalel) g (y y p )
MakinaElemanlarI
Gerilmeler
Kuvvetler boyuttan bamsz olarak Kuvvetlerboyuttanbamszolarak
deerlendirildiindemakinaelemanlarnn
mukavemeti hakknda bir fikir vermezler mukavemetihakkndabirfikirvermezler.
rnek:10mmapndayapeliindenbirubuunucuna takl
20 t l k k b b k i i k f l l k 20tonlukyk,buubukiinokfazlaolmasnakarn,ayn
malzemeden100mmlik birubukiinbuykpekfazlabirey
ifade etmez. ifadeetmez.
Gerilmebirimalanaetkiyenkuvvetolaraktarifedilir.
Trne gre veya ile gsterilir Trnegre veya ilegsterilir.
F
) (
MakinaElemanlarI
A
) veya ( =
NormalveTeetselGerilmeler
Normalgerilme
Teetselgerilme
MakinaElemanlarI
MakinaElemanlarnnZorlanmaHalleri
Makina elemanlarndaki normal ve teetsel Makinaelemanlarndakinormalveteetsel
gerilmeler,buelemanlarndeiikekillerde
zorlanmasndan dolay meydana gelir zorlanmasndandolaymeydanagelir.
Buzorlanmalarsrasile
a) ekmebasma
b) Kesme(makaslama) ) ( )
c) Eilme
d) Burulma d) Burulma
olaraksnflandrlabilir
MakinaElemanlarI
ekmebasma
Tekeksenliekmebasmamakinaelemanlarnda
karlalanenbasityklemedurumudur.
F
A
F

=
A
EtkiyenFyknnyndeitiindeayn
eleman bu sefer basma gerilmesine elemanbuseferbasmagerilmesine
maruzkalacaktr.Buifadeninkesitteki
ortalamagerilmeyiifadeettiinihatrda
tutmak gerekir ekme gerilmesinin bu tutmakgerekir.ekmegerilmesininbu
ekildeifadesimhendislik
hesaplamalarndaounluklayeterlidir.
MakinaElemanlarI
ekmebasmayazorlananbaz
makina elemanlar makinaelemanlar
Kaylar
Zincirler
Cvatalar
Kaylar
MakinaElemanlarI
Makaslama (Kesme) ( )
Butipbirgerilmebirbirineokyaknolaraketkiyentersynl
kuvvetlerinbulunduudurumlardaszkonusudur.Butip
gerilmeleregenelliklepim,cvataveperinlibalantlarda,
yaptrma lehim balantlarnda rastlanr Makaslamada pratik yaptrma,lehimbalantlarndarastlanr.Makaslamadapratik
olarakbireilmeetkisimevcutdeildir.
F
F
=
A
A
xy

f d k f k Kuvvetiftiarasndakimesafeninpratik
olaraksfrayaknolduudurumlardabu
basit hesap genellikle yeterlidir
MakinaElemanlarI
F
a)
basithesapgenellikleyeterlidir.
Makaslama (Kesme) ( )
Bununlabirliktekuvvetiftininetkimenoktalararasndaalttaki
ekildegrldgibiihmaledilemeyecekbirmesafevarsabu g g y
durumdahesaplamalardahafarklekildegerekletirilir.
Buradabuhesaplamalarnayrntsnagirilmeyecektir.
F
Ancakekildeverilenyklemedurumundaubuun
daireselvedikdrtgenekillerdeolmasdurumunda
x
g
kesittekigerilmeyaylvemaksimumgerilmenin
deerinivermekleyetinilecektir.

max
=
4 F
3 A
.

max
=
3 F
2 A
.
MakinaElemanlarI
F
b)
Makaslamayazorlananbaz
makina elemanlar makinaelemanlar
Pernolar
Perinler
MakinaElemanlarI
Radyal pimler
Federler
Eilme Eilme
ekilde bir eilme momenti etkisindeki eleman grlmektedir.Bu
l k i i d ki il il i l kild ki ibidi elemann kesitindeki eilme gerilmesi yayl ekildeki gibidir.
Mukavemet derslerinden hatrlanaca gibi byle bir elemandaki
eilme gerilmesi eilme gerilmesi
y
I
M
e
e
=
I
x
M
e
;eilme momenti
I ; alan atalet momenti I
x
;alan atalet momenti,
y: tarafsz eksene olan
mesafe
MakinaElemanlarI
Eilme Eilme
Eilmegerilmesinormalgerilmetrndenbirgerilmedir.
Hatrlanaca gibi aada verilen bant ile hesap yapabilmek iin Hatrlanacagibiaadaverilenbantilehesapyapabilmekiin
belirliartlarnsalanmasgerekir.Bunlar
a) Hesaplananelemanbalangtadzolmalvedeformasyondan
sonra da ayn dzlemde kalmaldr. sonradaayndzlemdekalmaldr.
b) Malzemehomojenolmalvegerilmelerelastikliksnriinde
kalmaldr.
c) Eilmegerilmesininhesaplandkesitgerilmeylmas
olabilecekblgelerdenuzakolmaldr.
M
MakinaElemanlarI
y
I
M
x
e
e
=
Eilme Eilme
Hesapkolaylasndanbazhallerdealanataletmomentiile
tarafszekseneolanmesafebirliktedzenlenerekdenklem
basitletirilebilir.Budurumdaeilmegerilmesi
e
M
=
x
e
W

eklindeyazlr.BuradaW
x
=I
x
/y dir vemukavemetmomentiolarak
isimlendirilir.
Alanataletvemukavemetmomentleriilgilitablolardankolaylkla
t i dil bili
MakinaElemanlarI
teminedilebilir.
Alanataletvemukavemetmomentleri
MakinaElemanlarI
Alanataletvemukavemetmomentleri
MakinaElemanlarI
Eilmeyezorlananbaz
ki l l makinaelemanlar
Miller
Akslar
MakinaElemanlarI
Spiralyaylar
Burulma
Genellikle g aktaran makina sistemlerinde karlalan ve Genelliklegaktaranmakinasistemlerindekarlalanve
teetselgerilmelerenedenolanzorlanmadr.
M
r
I
M
p
b
b
=
p
M
b
;burulma momenti
l l i I
p
;polar atalet momenti,
r: tarafsz eksene olan
mesafe
MakinaElemanlarI
Burulma
Hesapkolaylasndanbazhallerdepolarataletmomentiile
tarafsz eksene olan mesafe birlikte dzenlenerek denklem tarafszekseneolanmesafebirliktedzenlenerekdenklem
basitletirilebilir.Budurumdaburulmagerilmesi
M
b
b
W
M
=
p
W
eklindeyazlr.BuradaW
p
=I
p
/r dir vepolarmukavemet
momenti olarak isimlendirilir momentiolarakisimlendirilir.
MakinaElemanlarI
Burulma
Burulmadankaynaklananteetselgerilmeninkesitiindekideiimi
eilmegerilmesineokbenzerdir.
MakinaElemanlarI
Polarataletvemukavemetmomentleri
MakinaElemanlarI
Burulmayazorlananbaz
ki l l makinaelemanlar
aftlar
Heliselyaylar
MakinaElemanlarI
Gerilmeylmas
Kuvvethatlarnnyndeitirmesi,o
blgedekigerilmeninartmasna
d l nedenolur.
Buartstatikyklemehalinde
snek malzemelerde pek dikkate snek malzemelerdepekdikkate
alnmaz.Ancak,gevrek
malzemelerde ykleme statik olsa malzemelerdeyklemestatikolsa
bilegerilmeylmasnndikkate
alnmasgerekir.
Dinamikyklemehalindegerilme
ylmasbtnmalzemelerde
dikk l dikkatealnr.
Kuvvethatlarnekadarkeskinyn
deitirirse gerilme ylmas o deitirirse,gerilmeylmaso
kadarbykolur.
MakinaElemanlarI
Ayrntlbilgiiinbkz:
Millerveakslar
ekildeitirmeler
G il lt d ki Gerilmealtndaki
uzamannilkboya
oranbirimuzama
olaraktariflenir.
L
L
L
L

= =

MakinaElemanlarI
ekmetesti
Standartbirparaya,birekmemakinasnda hasaroluana
kadareksenel kuvvetuygulanr.Testsrasndahemkuvvet, yg ,
hemdeuzamasrekliolarakllr.
Orantsnriindegerilmeuzama g
ileorantldr.Orantsabiti
Elastiklikmodlolarak
adlandrlr (Hooke kanunu) adlandrlr.(Hooke kanunu)
= E = E
MakinaElemanlarI
ekmetesti
ekmetestisonularmalzemedavranhakkndaengvenilir
kaynaktrvepekokmalzemeiinilgililiteratrdemevcuttur. y p g
MakinaElemanlarI
ekmetesti
Bazmalzemelerbelirginbirakmagstermedenhasara
uramaktadr.Butrmalzemelerdeise%0,2kalc
d f d l il k ik k deformasyonanedenolangerilmeteknikakmasnr
olarakifadeedilir.
MakinaElemanlarI
Kaymadeformasyonu y y
Kaymagerilmelerininetkisindeoluandeformasyonnormal
gerilmeler etkisinde oluandan farkldr Bu deformasyon gerilmeleretkisindeoluandanfarkldr.Budeformasyon
elemanlardabirbiimdeiiminesebepolur.Normalgerilmeler
iseelemanlarnformundabirdeiiklienedenolmazlar(rn. (
daireleryinedairekalrlar).
YenidurumdaHooke kanunuaadakiekildeyazlr.
= G = G
Kayma
modl
MakinaElemanlarI
od
Kaymadeformasyonu y y
Birkbikhacimelemanndakaymagerilmelerietkisindeoluan y g
deformasyon.
MakinaElemanlarI
Poisson oran
Basiteekmetestindetarifedilirse,enlemesinebirim ,
uzamann,boylamasnabirimuzamayaorandr.
t
d L
x
t

=
d
d
ve
L
L
t x

=

=
Elastiklikmodlilekayma
modlarasndakiiliki
) (
E
G
+
=
1 2 ) ( + 1 2
MakinaElemanlarI
Gerilmehalleri
M ki l l k k h ld bi d f l Makinaelemanlarpekokhaldebirdenfazla
zorlanmavebununsonucugerilmeyemaruz
kalr.Butrgerilmehallerinde,ikiveya
eksenligerilmedurumuszkonusuolup, g p,
bunlarbileikgerilme olarakadlandrlr.
Bileik gerilmelerin hesabnda sperpozisyon Bileikgerilmelerinhesabndasperpozisyon
prensibiesasalnr.Yanielemandameydana
gelengerilmelerayrayrhesaplanarak
dorudanveyamukavemethipotezleriyle
birletirilir.
MakinaElemanlarI
Gerilmehalleri
rnek olarak aadaki makina eleman hem rnekolarak,aadakimakinaelemanhem
basmaya,hemeilmeyehemdeburulmaya
zorlanmaktadr zorlanmaktadr.
MakinaElemanlarI
3eksenligerilmehali g
Karlalabilecekengenelhaldir.
ndislerindzenlenmesi
Teetselgerilmelerde;
ndistekiilksembolgerilmenin
dikolduuekseni
kincisembolisegerilemenin
paralelolduueksenigsterir.
Pozitifvenegatifiaretkural
geerlidir.
MakinaElemanlarI
Dzlemgerilmehali g
Makinakonstrksiyonunda3eksenligerilmehallerineender
olarakrastlanr.Geneldekarlalangerilmehalinormal
gerilmelerdenbirininolmaddzlemgerilmehalidir.
MakinaElemanlarI
Dzlemgerilmehali g
rnek:ekmeyeveburulmayamaruzbirkiriteaada
gsterilengerilmelermeydanagelir.rnekcvatabalantlar g g y g
MakinaElemanlarI
Dzlemgerilmehali g
Dzlemgerilmeyemaruzelemanbir asilekesilsin(ekilde
aa dorusu).Butakdirdeoluanteetselvenormali
gerilmelersrasile ve iletemsiledilsin.
MakinaElemanlarI
Dzlemgerilmehali g
ekildebirimalankabulileile ve dorultularndakidenge
denklemleriyazlp,bunlardzenlenirse,dyklersonucu
malzemedeoluangerilmelereldeedilmiolur.


2 sin 2 cos
2 2
+

+
+
=
xy
y x y x
+

= 2 2 cos sin
y x
+ = 2 2
2
cos sin
xy
Denklemler malzeme iindeki gerilmelerin as Denklemlermalzemeiindekigerilmelerin as
iledeitiinigstermektedir.Farkldorultularda
farkldeerlerszkonusudur.
MakinaElemanlarI
Dzlemgerilmehali g
Kesitiindekimaksimumnormalgerilmeiin
0 =

d
d
d
lemleryaplrsanormal
gerilmenin maksimum
xy

=
2
2 tan
gerilmeninmaksimum
olduudorultu
y x

= 2 tan
2 asnnpozitifdeerindenormalgerilme
k ( ) d d d ( ) maksimum(
1
)dierindeiseminimumdur(
2
).
Bu gerilmelere asal gerilmeler bu dorultulara ise Bugerilmelere asalgerilmeler,budorultularaise
asaldorultularadverilir.
MakinaElemanlarI
Dzlemgerilmehali g
Ayn ilemler kayma gerilmeleri iin de yaplabilir Aynilemlerkaymagerilmeleriiindeyaplabilir
0 =

d
d
d
lemleryaplrsateetselgerilmeninmaksimumolduudorultu
xy
y x

=
2
2 tan
y
MakinaElemanlarI
Dzlemgerilmehali g
Asalgerilmedorultusunaaitdenklemaadakiformda
tekrar yazlrsa;
xy

=
2
2 tan
tekraryazlrsa;

2 cos
2
2 sin

=
xy
y x

y x
Bu dorultu kayma gerilmesi denkleminde yerine konursa Budorultukaymagerilmesidenklemindeyerinekonursa
2 2 +

= cos sin
y x
0 2 2
2
2 2
2
= +

=
+ =
cos cos
cos sin
xy y x
xy
0 2 2
2
= +

= cos cos
xy
y x
f
MakinaElemanlarI
Asaldorultulardakaymagerilmelerisfrdr.
Dzlemgerilmehali g
Benzerilemlermaksimumkaymagerilmesiiinde
yaplabilir;Maksimumkaymagerilmesidorultusu
y x

=
2
2 tan
y p ; y g

2 cos
2
2 sin

=
y x
xy
2 2
xy
Budorultunormalgerilmedenklemindeyerinekonursa
+

+
+

+
+
=



2 sin 2 cos
2 2
xy
y x y x
k k l d l d

+
+
=

2 cos
2
2 cos
2 2
xy
y x
xy
y x y x
Maksimumkaymagerilmesidorultusunda
normalgerilme:
+
MakinaElemanlarI
2
y x

+
=
Dzlemgerilmehali g
Bulunanasaleksendorultular
xy

=
2
2 tan
normalgerilmedenklemindeyerinekonarak
asalgerilmelerindeerleridzlemgerilmehaliiinelde
y x

edilebilir:
2


+
2
2 1
2 2
,
xy
y x y x

+
=
Aynilemlerkaymagerilmesiiindeyaplrsa
2
2
2
xy
y x
maks


+

=
MakinaElemanlarI
2

Mohr dairesi
Yaplanbtnbuilemleribirgrafiktegstermeninenkolay p g g y
yoluMohr dairesidir.
Birelemandaoluangerilmeler
x
,
y
ve
xy
olsun.
y y
BuhaldeMohr dairesiiziminin3aamas:
1) Apsisinormalgerilmeyi(),ordinatiseteetselgerilmeyi()
temsiledenbireksentakmizin.
2) Bueksentakmzerindekoordinatlar(
x
,
xy
)olanbirxx
noktasvekoordinatlar(
y,

xy
)olanbiryy noktasiaretleyin.
3) Bunoktalarbirdoruilebirletirin.Budoruyuapkabul
edendaireyiizin.
MakinaElemanlarI
Mohr dairesi
Grafiktekixvey noktalarn
inceleme konusu elemann x incelemekonusuelemannx
veyyzlerineetkiyen
gerilmeleritemsil
etmektedir.
MakinaElemanlarI
Mohr dairesininzellikleri
b i h bi emberinherbir
noktasndakikoordinatlar,
sz konusu elemanda o szkonusuelemandao
dorultulardakiteetselve
normalgerilmeleritemsil
etmektedir.
emberdeki asilegerek
elemandakikesitas
arasnda2katfarkvardr.
rnein emberdeki 90 lik rneinemberdeki90 lik
a,gerekkesitte45 ye
denkgelmektedir. g
MakinaElemanlarI
Mohr dairesininzellikleri
MakinaElemanlarI
Gerilmeuzamailikileri
Gerilme tarif itibar ile hayali bir byklk olduundan fiziksel Gerilme,tarifitibarilehayalibirbyklkolduundanfiziksel
olarakllemez.Ancakuzama,dolaysilebirimuzamay
lmekmmkndr.Bunedenlegerilmeileuzamaarasndaki g
ilikilerbilinirse,uzamannlmsuretiileszkonusu
elemandaoyklemedurumuiingerilmelerhesaplanabilir.
Asalgerilmelerdorultusundakibirimuzamalaraasalbirim
uzamadenirse,budorultulardakaymagerilmesinden
k kl kil d i i i l kt kaynaklananekildeiimiolmayacaktr.
Tekeksenligerilmehalindebirimuzamalar;
1 3 1 2
1
1
= =

= , ,
E
MakinaElemanlarI
E
Gerilmeuzamailikileri
1 3 1 2
1
1
= =

= , ,
E
Dzlemgerilmehalinde
3
=0olacaktr.Sperpozisyon prensibi
1 3 1 2 1
E
g
3
p p y p
uygulanrsaasaldorultulardakibirimuzamalar;

E E
2 1
1

=
E E
1 2
2

=
E E
2 1
3

=
MakinaElemanlarI
E E
3
Gerilmeuzamailikileri
Aslamallenbirimuzamalardanasalgerilmelerin g
deerlerinieldeetmekolduuiin,denklemlerbunagre
tekrardzenlenirse;
2 1
+ ) ( E
2
2 1
1
1
=
) (
2
1 2
2
1
+
=
) ( E
1
MakinaElemanlarI
Statikhasarteorileri
Makinaelemanlarndagenelliklebirdenfazlaveounlukla g
farkltrdengerilmelermeydanagelir.
Bugerilmeleretkisindemakinaelemanndahasaroluup
olumayacansyleyebilmekiinmakinaelemannnyapld
malzemeninlimitgerilmedeerinibilmekgerekir.
Mhendislikmalzemeleriiintasarmcnnelindestatik
zorlanmalariinakmasnr,dinamikzorlanmalariinise
yorulma snr vardr yorulmasnrvardr.
Makinaelemanndaoluanpekokgerilmeyibusnr
deerlerle kyaslayp bir sonuca ulamak ounlukla mmkn deerlerlekyaslaypbirsonucaulamakounluklammkn
olmaz.
Bunedenleeitlimalzemeleriingeerliolabilecekvedeney g y
sonularileuyumlukrlmahipotezlerigelitirilmitir.
MakinaElemanlarI
MaksimumNormalGerilmeHipotezi p
Bu teori en byk asal gerilme akma veya kopma snrn Buteorienbykasalgerilmeakmaveyakopmasnrn
atndahasaroluacanifadeeder(
1
=
Ak
veya
1
=
K
)
Buteoridesadeceenbykasal
gerilmegznnealnp,dier
l l k k gerilmelerinetkisipek
dnlmez.
rneinsadeceburulmavarsa;

1
==
K
oluncahasarbalar.Bu
1 K

deneyselverilerepekuymaz.
MakinaElemanlarI
MaksimumNormalGerilmeHipotezi p

+
2
Hasarart
) (
Ak K xy
y x y x
+

+
=
2
1
2 2
Mukayesegerilmesi y g
2
2
y x y x
+

+
=
2 2
xy v
+

Buteorigevrekmalzemelerdedeneylerle
uyumlusonularvermektedir.
MakinaElemanlarI
MaksimumKaymaGerilmesiHipotezi
(Mohr Hipotezi) (Mohr Hipotezi)
Bu teori deneysel verilerin emniyetli tarafndadr. Genelde Buteorideneyselverilerinemniyetlitarafndadr.Genelde
snek malzemelereuygulanr.
Teorininesas:
Birmalzemedekimaksimum
kaymagerilmesi,ekme
deneyindekikayma
k ti it ld d mukavemetineeitolduunda
hasarbalar.
MakinaElemanlarI
MaksimumKaymaGerilmesiHipotezi y p
2

Hasarart
2 2
2
Ak
xy
y x
maks

= +

=
Mukayese gerilmesi Mukayesegerilmesi
( )
2
2
4 ( )
2
2
4
xy y x v
+ =
MakinaElemanlarI
MaksimumBiimDeitirmeEnerjisi
Hipotezi (Von Misses Hencky) Hipotezi(Von Misses Hencky)
Snek malzemeler iin en iyi sonu veren teoridir Bu teori de Snekmalzemeleriineniyisonuverenteoridir.Buteoride
malzemeninakmayabalamasnesasalr.
Hidrostatik yklemede elde edilen akma dayanmlar ekme Hidrostatikyklemedeeldeedilenakmadayanmlar,ekme
deneyindeneldeedilenlerdenoldukabyktr.Bunedenle
akmanngerilmealtndakielemannasaldeformasyonuile
ilgiliolmasbuteorininesasdr.
Biimdeiimiiingereklitoplamenerjiden,hacimdeiimi
iingereklienerjikarlrsaasaldeformasyoniingerekli
enerjieldeedilir.
B ji k d i d ki l bi i d i i Buenerjiekmedeneyindekitoplambiimdeitirme
enerjisineeitlenirseakmanoktaseldeedilir.
MakinaElemanlarI
MaksimumBiimDeitirmeEnerjisi
Hipotezi (Von Misses Hencky) Hipotezi(Von Misses Hencky)
Hasar art
2 2
+
Hasarart
Mukayese gerilmesi
2
2 2 1
2
1
+ =
Ak
2 2
+ =
Mukayesegerilmesi
2 2 1 1
+ =
v
2 2 2
3
xy y x y x v
+ + =
rnek:Sadeceeilmeve
3
xy y x y x v
+ +
burulmayamaruzbirmakina
elemaniin
2 2
3
b e v
+ =
MakinaElemanlarI
SnekMalzemelerin
C l b M h T i i CoulombMohr Teorisi
Btnmhendislikmalzemelerininekmemukavemetleriilebasma
mukavemetleriayndeildir.rneinkrdkmedemirinbasma
mukavemeti,ekmenin34katdr.
Bu teoride sadece ekme testi deil basma ve kayma testlerinin de Buteoridesadeceekmetestideil,basmavekaymatestlerininde
sonularkullanlr.
Dzlemgerilmeiin
MakinaElemanlarI
GevrekMalzemeleriin
D ltil i M h T i i DzeltilmiMohr Teorisi
Deneyselverilere
dahauygundecek
kild ekilde
deitirilmitir.
Yanda kr dkme Yandakrdkme
demiriinhasar
blgeleriifade
edilmitir.
MakinaElemanlarI