STATİK VE MUKAVEMET

Statik ve Temel Prensipler

Öğr.Gör. Gültekin BÜYÜKŞENGÜR

ADAPAZARI MESLEK YÜKSEKOKULU

STATİK VE TEMEL PRENSİPLER
Statik Nedir?
Temel Prensip ve Kavramlar
Kuvvetlerin Toplanması İçin Paralelkenar Kanunu
Taşınabilirlik (Kaydırabilme) Prensibi
Newton’un Üç Temel Kanunu
I. Kanun
II. Kanun
III. Kanun
Newton’un Yerçekimi Kanunu
Vektörler
Skaler ve Vektörel Büyüklük Nedir?
Vektörlerde İşlemler
Vektörlerde Toplama - Çıkarma
Paralelkenar Kuralı ile Vektörlerin Toplanması
Üçgen Kuralı ile Vektörlerin Toplanması
Çokgen Kuralı ile Vektörlerin Toplanması
Bileşenlerine Ayırarak Vektörlerin Toplanması
Birim Vektör
Vektörlerin Skalerlerle Çarpımı ve Bölünmesi
Birim Vektörler Yardımıyla Toplama İşlemleri

2
 Hayatımız boyunca karşılaştığımız tüm nicelikler, ya vektörel yada skaler
büyüklüklerdir. Projelendirme (veya boyutlandırma) yaparken de bu büyüklükler,
özelliklede vektörel büyüklüklerin en sık rastlanan ve kullanılan örneği kuvvettir.

Kuvvetlerin etkisinde bulunan düzenek veya sistemler; bazen dengede (hareketsiz)

olurlar. Bazen de hareket halinde veya dinamik dengede olurlar. Problemlerin çözülmesinde
oldukça önem taşıyan "denge"yi statik sistemlerinin en önemli ilkesi diye tanımlayabiliriz.
Öğrencilerin "statik" denilince şu üç kelimeyi aynı anda düşünmeleri mantıksal
yaklaşımlarını kolaylaştıracaktır.

 BİLEŞKE
 BİLEŞEN
 DENGE

3
 Statik, hareket etmeyen veya sabit hızla hareket eden sistemlere etki eden
kuvvetleri hesaplamak için kullanılan bir bilim dalıdır. Statik yük taşıyan elemanlara etki
eden kuvvetlerin araştırılabilmesi için temel fizik ve matematiğin bir uygulamasıdır.

Kuvvetler etki ettikleri elamanları ya deforme eder ya da etki ettikleri cisimleri

hareket ettirmektedirler. Yukarıdaki anlatımın tam aksine ise “Dinamik” denir. Yani dinamik
hareket eden sistemlere etki eden kuvvetleri inceleyen bilim dalıdır

Statiği neden ihtiyaç duyarız sorusuna şöyle yanıt verebiliriz. Hayatımızda önceden
tanımlanmış ya da bilinen yükleri taşıyacak bir sistem tasarlamak isteyebiliriz. Böyle
sistemleri yapabilmemiz için sistemin deforme olmayacağı veya hangi kuvvette deforme
olabileceğini hesap etmemiz gerekmektedir. Bu yüzden tüm mühendisler statiğin temel
prensiplerini mutlaka bilmek zorundadırlar.

4
 17.yüzyılın ikinci yarısında Sir.Isaac Newton günümüzün mühendisliğinin temeli
olan mekaniğin temel prensiplerini ortaya koymuştur. Mekanik nedir? Mekanik, kuvvetlerin
etkisi altında cisimlerin denge ve hareket şartlarını anlatıp inceleyen bilim dalı olarak
tanımlanır. Mekanik aşağıdaki gibi 3 kısma ayrılır.

MEKANİK

ELASTİK CİSİM / ŞEKİL

KATI / RİJİT CİSİMLER
AKIŞKANLAR MEKANİĞİ DEĞİŞTİREBİLEN
MEKANİĞİ
CİSİMLER MEKANİĞİ

SIKIŞTIRILABİLEN
MUKAVEMET DİNAMİK
AKIŞKANLAR

ŞIKIŞTIRILAMAYAN
STATİK
AKIŞKANLAR
5
Katı (Rigid-Rijit) Cisimler
(Şekil Değiştirmeyen)

6
Şekil Değiştiren Cisimler Mekaniği

7
Mekanikte kullanılan temel kavramlar uzay, zaman, kütle ve kuvvettir. Bu temel kavramları sırasıyla açıklayacak
olursak

Uzay kavramı bir P noktasının konumu (yeri) ile ilişkilidir. P’nin konumu belli bir referans (karşılaştırma)
noktasından ya da orijinden (başlangıçtan) itibaren verilen 3 doğrultu üzerinden ölçülen 3 uzunluk ile
belirlenebilir. Bu uzunluklara P’nin koordinatları adı verilmektedir.

Bir olayı ifade etmek için sadece uzaydaki yerini belirtmek yeterli değildir. Bu olayın zamanını da ifade etmek
gerekmektedir.

Belirli temel mekanik deneyler kapsamında iki cismi karşılaştırmak ve karakterize etmek için kütle
kavramı ifade edilir. Örneğin; aynı kütlelere sahip 2 cisim dünyamız tarafından aynı şekilde çekim
etkisinde kalırlar ve ötelenme (yerdeğiştirme) hareketlerine karşı aynı şekilde direnç gösterirler.

Fiziğin temel kavramlarından birisi olan kuvvet, genel olarak bir cismin hareketine sebep olan, yani duran bir cismi
hareket ettiren, hareket eden bir cismi durduran, doğrultu ve yönünü değiştiren, ona şekil değişikliği veren etkidir.
Kuvvet vektörel bir büyüklüktür. Dolayısıyla vektörlerle ilgili bütün özellikler kuvvetler içinde geçerlidir.

8
Mekaniğin temeli deneysel kanıtlarla elde edilen 6 temel prensibe dayanmaktadır.

Kuvvetlerin Toplanması İçin Paralelkenar Kanunu

Taşınabilirlik (Kaydırabilme) Prensibi
Newton’un Üç Temel Kanunu
• I. Kanun
• II. Kanun
• III. Kanun
Newton’un Yerçekimi Kanunu
Şimdi bu temel prensipleri sırasıyla inceleyelim.

9
Bir parçacığa etki eden iki kuvvetin yerine bir tek kuvvet koymak mümkündür ve buna
bileşke kuvvet adı verilir. Başka bir deyişle bir parçacığa etki eden iki kuvvetin, bu kuvvetin
kenarlarına eşit çizilen paralelkenarın diyagonalı ile ifade edilen ve bu iki kuvvetin yerine
geçen tek kuvvettir.

O B

10
Katı bir cismin üzerinde belirlenen bir noktasına etkiyen bir kuvvet, aynı etki çizgisi üzerinde ve aynı
şiddette olan bir kuvvet ile yer değiştirebiliyor ve farklı bir noktada uygulanabiliyorsa, her iki
kuvvetin aynı etki çizgisi üzerinde kalmaları halinde, denge ve hareket koşulları değişmeden
kalmasını tanımlar.

11
- I. Kanun: Bir parçacık üzerindeki bileşke kuvvet (R) sıfır ise parçacık (başlangıç anında hareketsiz
ise) hareket etmez ya da düz bir hat üzerinde sabit bir hızla hareket edecektir.

12
- II. Kanun: Bir cisme etki eden bileşke kuvvet sıfır değilse, parçacık bu bileşke kuvvetin büyüklüğü ile
orantılı ve bileşke kuvvet yönünde bir ivmesi olacaktır.

= .

13
- III. Kanun: Birbirine temas eden cisimler arasındaki etki-tepki kuvvetleri aynı şiddette, aynı
doğrultuda ve zıt yöndedir.

14
M ve m kütlelerine sahip iki parçacık aşağıdaki formülde F büyüklüğü ile ifade edilen eşit ve zıt yönlü F ve – F
kuvvetlerle aynı anda birbirlerini çeker.

. Formüldeki harfleri açıklayacak olursak;

=
r = iki parçacık arasındaki uzaklık,
G = Yerçekimi sabiti adı verilen evrensel sabittir.

r
Dünyanın parçacığa uyguladığı bu F kuvveti parçacığın W ağırlığı şeklinde ifade
edilir. M dünyanın kütlesi, m parçacığın kütlesi olarak ve r ise dünyanın R
yarıçapına eşit olarak kabul edildiğinde bu sabit aşağıdaki şekilde ifade
edilmektedir

. m kütlesindeki bir parçacığın W ağırlığının

= büyüklüğü de şu şekilde ifade edilir.

Formüldeki R’nin değeri göz önüne alınan noktanın yüksekliğine ve dünyanın

= . enlemine bağlıdır. Bu nedenle g’nin değeri noktanın bulunduğu yere göre değişim
göstermektedir. Nokta yeryüzünde kaldığı sürece mühendislik hesaplamalarında g
sabiti 9,81 m/s2 ye eşit kabul edilmektedir.
15
 Şiddeti, yönü ve doğrultusu bulunan, paralelkenar kanununa göre toplanan matematiksel ifadeler olarak
tanımlanmaktadır. Vektörler şekillerde oklarla gösterilmektedir.

Skaler ve Vektörel Büyüklük Nedir?

Skaler büyüklükler sıcaklık, hacim, kütle, zaman, enerji gibi yönü ve doğrultusu olmayan, sadece
miktarı ifade edilebilen büyüklüklerdir. Bir örnek ile anlatmak gerekirse; bir otomobilin saatte kaç kilometre yol
aldığını belirten büyüklüğe “sürat” denir. Bu büyüklük yönden bağımsız, yani “skaler” bir büyüklüktür ve km/saat
birimiyle, örneğin 90 km/saat olarak belirtilir. Bu istenilen bilgiyi tamamen belirtir. Bu nicelik hakkında tam bir
bilgi edinmiş oluruz. Başka bir şey belirtilmesine gerek yoktur. Skaler büyüklükler, basit aritmetik kuralları ile
toplanıp çıkarılabilirler.

Bazı büyüklüklerin tanımlanmasında bu iki nicelik eksik kalır. Tamamen belirli olabilmesi için ölçü sayısı
ve birimi ile birlikte doğrultu, yön ve başlangıç noktasının da bilinmesi gerekir. Kuvvet, yerdeğiştirme, konum, hız,
ağırlık gibi yönü ve doğrultusu olan büyüklüklere Vektörel büyüklük adı verilir.

16
Vektörel büyüklükler yönü, başlangıç noktası ve geçtiği nokta tanımlanan bir vektörle tanımlanır.
Vektörün uzunluğu ise şiddetini yani büyüklüğünü gösterir. Her vektörel büyüklüğün 4 öğesi vardır:
bunlar doğrultu, yön, büyüklük ve başlangıç noktasıdır. Vektörel büyüklükler bir ok işareti (→) ile
gösterilir. Aşağıdaki şekilde verilen vektör “AB vektörü” ya da “a vektörü” olarak okunur.

x A a B y

17
- PARALELKENAR KURALI İLE VEKTÖRLERİN TOPLANMASI
Paralel iki doğru uzayın hiçbir noktasında birbiri
ile kesişmeyen doğrudur. Şekildeki A, B ve M,N
vektörleri birbirlerine paralel vektörlerdir.

Vektörler başlangıçları bir noktaya gelecek şekilde kendilerine paralel kaydırılır. Meydana gelen şekil,
paralelkenara tamamlanır. Başlangıç noktasından geçen köşegen toplam vektörü verir. Toplam vektör,

şeklinde yazılır.

18
Bu toplama işleminde R vektörüne “Bileşke Vektör”, A ve B vektörlerine de “R’nin Bileşenleri” denir. Bileşke
vektör bileşen vektörlerin hep birlikte yapacakları etkiyi tek başına yapabilen bir vektördür.
R bileşke vektörü ile A ve B vektörlerinin büyüklükleri arasında;

= + + . ∝

bağıntısı vardır.

19
- ÜÇGEN KURALI İLE VEKTÖRLERİN TOPLANMASI
Bu kurala göre vektörlerden biri kendine paralel kaydırılarak başlangıç noktası diğerinin bitimine aşağıdaki
şekildeki gibi getirilir. A vektörünün başlangıç noktasını, B vektörünün bitim noktasına birleştiren R vektörü
toplam(bileşke) vektördür.

R bileşke vektörünü hesaplamak için, üçgen kuralına göre A ve B vektörlerini toplayalım.

R bileşke vektörü ile A ve B vektörlerinin büyüklükleri arasında paralelkenar kuralında olduğu aynı üçgen
kuralı;

= + + . ∝

bağıntısı vardır.

20
- ÇOKGEN KURALI İLE VEKTÖRLERİN TOPLANMASI
Vektörler ikiden fazla olduğu zamanlarda, paralelkenar veya üçgen kuralı yerine çokgen kuralı ile
toplama oldukça kolaydır. Bunun için herhangi bir O noktasından başlamak üzere vektörler, birinin başlangıcı
diğerinin bitimine gelecek şekilde kendilerine paralel kaydırılarak, uç uca eklenir. Bileşke vektör, ilk vektörün
başlangıç noktasını son vektörün bitim noktasına birleştiren vektördür. Bileşke(toplam) vektör ,

şeklinde toplanır. Bu toplama kuralında vektör sırası önemli değildir.

Bu kuralı uygularken üçgen kuralı bağıntısını kullanmak doğru yol olacaktır.

21
- BİLEŞENLERİNE AYIRARAK VEKTÖRLERİN TOPLANMASI
Bu toplama kuralında ilk olarak koordinat sistemi belirlenir. Toplanacak vektörlerin başlangıç noktaları
koordinat sisteminin başlangıç noktasına taşınır. Her vektörün x ve y bileşenleri bulunur. Her iki doğrultudaki
bileşenlerin bileşkesi (bileşenlerin cebirsel toplamı) trigonometriden yararlanılarak hesaplanır. Bileşke vektörün
büyüklüğünü bulmak için Pisagor teoremi kullanılır. Daha sonra da bileşke vektörün x ekseniyle yaptığı açı
bulunur. Bir “a” vektörünün düzlemde birbirine dik iki koordinat ekseni üzerinde bileşenlerine ayrılmış biçimi ve
bu bileşenlerin büyüklüğü aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.

a vektörünün (Bileşke kuvvetin) büyüklüğü ,

= +

a vektörünün doğrultusu ise ,

ğ = =
bağıntıları kullanılarak hesaplanabilir.

22
Dikdörtgen koordinat sisteminde pozitif x, y ve z yönlerini göstermek için sırası ile
i, j ve k sembolleriyle ifade edilen ve şiddeti 1 olan birim vektörler
kullanılmaktadır. Bu birim vektörlerinin koordinat sisteminde merkezde olmaları
gerekmemektedir. Diğer vektörler gibi birim vektörler de yönleri değişmemek
koşulu ile taşınabilirler.

Bir F vektörünün bileşenlerini birim vektör cinsinden ifade edelim.

Fx ve Fy skaler büyüklükler Fx ve Fy’nin yönüne bağlı olarak pozitif veya negatif

olabilir, ama mutlak değerleri Fx ve Fy bileşenlerinin büyüklüğüne eşittir. Fx ve Fy
sayıları F in skaler bileşenleri olarak adlandırılır. Fx skaler bileşeni Fx vektörel
bileşeni “i” birim vektörü ile aynı yönde olduğunda pozitif (pozitif x ekseni
yönünde) ve ters yönde olduğunda ise negatif olacaktır. Aynı tanımlar Fy
bileşenleri içinde geçerlidir.

= . cos ∝
= . sin ∝ ifadelerine bağlı olarak = +

bağıntısı yazılabilir.

23
24
ÖRNEK

Şekilde verilen iki vektörü

a) Paralelkenar yöntemi
b) Dik bileşenler yöntemini
kullanarak toplayınız.

25
a) Paralelkenar yöntemi ile:

Kosinüs Teoremi

Sinüs Teoremi:

26
b) Dik bileşenleri toplayarak:

27
Örnek ;

Şekilde görüldüğü gibi A aracına yatayla 40 derecelik açı ile 925 Newton’luk bir kuvvet uygulanmaktadır. Bu
kuvvetin bileşenlerini bulunuz.

28
Örnek ;
Şekilde görüldüğü gibi A aracına 40 derecelik açı ile 925 Newton’luk bir kuvvet uygulanmaktadır. Bu kuvvetin
bileşenlerini bulunuz.

Çözüm ;
Bileşenlerin doğru işaretlerini belirlemek
için koordinat sisteminden
faydalanılmalıdır. F kuvveti koordinat
sistemine göre incelendiğinde Fx bileşeni
negatif Fy bileşeninin pozitif yönde olduğu
görülmektedir.

Buna göre aşağıdaki bağıntıları sayısal ifadelerle kullanmak gerekirse;

= . cos ∝ = − 925 . cos 40 = −925 . 0,76 = − 703
= . sin ∝ = 925 . sin 40 = 925 . 0,64 = 592
=− +

29