Professional Documents
Culture Documents
1 - X Işinli Ci̇hazlar
1 - X Işinli Ci̇hazlar
CHAZLAR
X-Inlarnn
retilmesi:
X-Inlar
1895
W.
Roentgen
tarafndan
kefedilmitir.
X-In
Spektrumu:
I:
Foton
younluu
(yk
younluu)
E:
Fotonlarn
enerjisi
(keV)
Tp
gerilimi
125
kV
Anottaki
elektronlarn
katot
elektronlar
tarafndan
dar
atlmalar
sonucu
oluan
radyasyona
karakteristik
radyasyon
denir.
Katottan
gelen
elektronlar
anottaki
atomlardan
enerji
almas
sonucu
elektronlar
d
yrngeden
i
yrngeye
srar.
Enerjisi
azalr
ve
fark
ayn
frekans
ve
dalga
boyunda
bir
radyasyon
yayyor
bu
radyasyon
EC
(karakteristik)
dir.
Enerji
farkllklar
her
madde
iin
farkl
olduundan
karakteristik
radyasyonlar
da
farkldr.
Karakteristik
radyasyonlar
spektrumda
sivriliklerle
kendini
gsterir.
X-n
spektrumu
iki
eit
radyasyondan
oluur.
Elektronlarn
anota
arpmalar
sonucu
kinetik
enerjilerindeki
azalmalar
kuantum
yaylmalar
olarak
kendini
gsterir
buna
Bremsstrahhag
denir;
Bremsstrahhag
devaml
bir
spektrumdur.
Elektronlarn
ekirdein
coulomb-alanndaki
yavalamalardan
oluur.
kinci
radyasyon
ise
karakteristik
radyasyondur;
d
yrngedeki
elektronun
i
yrngeye
gemesiyle
oluan
izgilerdir.
Yksek
znrlkl
bir
spektroskop
ile
her
bir
izgi
(! )
yeni
iki
izgiye
(! ! ! ! )
ayrlabilir,
nk
aslnda
her
yrnge
bir
ok
alt
yrngeden
olumutur.
Enerji:
IF=
Flaman
akm
UA=
Hzlandrma
gerilimi
(kV;
20...300kV)
!"# = . !
(e:
elektron
yk)
Anota
arpan
elektronlarn
kinetik
enerjilerinin
%99
sya
dnr.
Dolaysyla
anotlarn
soutulmas
gerekir.
Elektronlarn
kinetik
enerjilerinin
sadece
%1,
yavalama
esnasnda
elektromagnetik
enerjiye
(X-nlarna)
dnr.
X-n
spektrumuna
baktmzda
maksimum
foton
enerjisi
olan
EG
dzeyinde
bir
enerjinin
varl
sz
konusudur.
Elektronun
kinetik
enerjisi
ivmelendirme
voltaj
olan
UA
tarafndan
oluur.
Eer
bir
elektron
btn
enerjisini
kuantuma
dntrrse,
kuantum
mmkn
olan
en
fazla
kuantum
veya
foton
enerjisine
sahip
olur.
Bu
kuantum
enerjisi
aadaki
ekilde
tanmlanr.
= ! ! = .
;
(E2
d,
E1
i)
: ,
: ,
Dalga
Boyu:
Eik
dalga
boyu
tanmlandnda
aadaki
ifadeler
elde
edilir.
. =
c: Ik hz
= /
! = . ! = . !
! =Eik frekans
. ! = . (/! )
! = 1/! (. /)
Tp akm artarsa, radyasyon younluu artar ancak spektral dalm ayn kalr.
Zayflama
Etkisi:
X
nlar
dokuya
szma
yeteneine
sahiptir.
Bu
szma
srasnda
zayflar;
zayflama
ilemi
aadaki
sreleri
ierir
(
ilk
srete
x-n
olumaktadr).
1. Emilim
2. Klasik
salma
3. Compton
salmas
4. ift
oluturma
5. Nkleer
lemler
1.
Foto
Emilim:
X-n
kuantumu
atomun
i
yrnge
elektronlarna
enerjisini
vererek
etki
eder.
Kuantumun
enerjisi
atomun
ba
enerjisinden
yksekse,
elektron
atomu
terk
eder
ve
elektron
maddeden
dar
kar.
Elektron
boaltt
delik
st
yrnge
elektronlar
tarafndan
doldurulur
ve
ikincil
radyasyon
denen
elektromagnetik
bir
enerji
aa
kar.
2.
Klasik Salma:
Atom
yrngede
bir
elektronla
etkileime
girince,
kuantum
elektronunun
salnmna
neden
olur.
Bu
salnmlar
orjinal
kuantum
ile
ayn
dalga
boyuna
sahiptir
ve
yn
farkl,
enerjisi
ayn
olan
ikinci
bir
X-n
kuantas
olarak
yaylrlar.
Klasik
salma
coherent
veya
Rayleigh
salmas
olarak
adlandrlr.
3.
Compton Etkisi:
4.
Sznt Radyasyonu:
Compton
etkisi
sonucunda,
cisimde
bir
sznt
radyasyonu
oluur.
Sznt
radyasyonu
detektrdeki
sinyali
yanltabilir;
orjinal
sinyale
ek
bir
sinyal
daha
oluturur.
Sznt
radyasyonunu
bastrmak
iin
dedektrde
ynlendirici
sistemi
kullanlr.
Kesikli
ok
sznt
5.
Zayflama Yasas:
= ! . !!"
:
Cismin
getikten
sonra
younluu
! :
Kuantann
ilk
younluu
: Zayflama katsays
Zayflama
katsaysnn
bileenleri:
= + +
:
Fotoemilim
Katsays
:
Klasik
salma
katsays
:
Compton
salma
katsays
, = ! ! den oluur.
: radyasyon dalga hz
:
maddenin
younluu
!
Parack
ve
Elektromagnetik
Radyasyon:
Parack
ve
elektromagnetik
radyasyon
birbirinden
farkldr.
Madde
ile
karlatklarnda
ikisinin
de
iyonize
etme
etkisi
vardr.
Elektriksel
ntr
madde
atomlar,
iyonize
olduklarnda
elektrik
yk
alrlar.
X In
Elektromag. Radyasyon
Radyoasyonu
Radyasyon
Radyoasyonu
Parack Radyasyon
Radyoasyonu
, , .
Radyasyonun
retilmesi:
radyasyonu
ift
ykl
helyum
ekirdeine
sahiptir.
radyasyonu
pozitif
ve
negatif
elektronlar
bulunur.
radyasyonunda
elektromagnetik
enerji
paketleri
bulunur.
Her
de
atom
erkirdeinin
ilemlerden
geirilmesiyle
oluur.
X
nlar
radyasyonu
ile
ayn
yapya
sahiptir;
elektronlarn
anota
arptrlmasyla
tpte
oluturulur
(1
eV=
1,6.10-19
J).
Tp
gerilimine
bal
olarak
(20
kV 3000 kV)
ok
yumuak
ve
ultrasonik
radyasyonlar
oluur.
radyasyonu
X
nlar
gibi
tm
vcuda
geebilir.
Radyasyon
maddeye
etki
ettii
zaman
madde
tarafndan
emilir.
Radyasyonun
tamam
emilirse
maksimum
szma
gerekleir
ve
buna
szma
derinlii
denir.
0,005
mm
szma
derinliine
sahiptir.
Bozunma
yasas
ve
aktivite:
, , radyasyonu
radyoaktif
ekirdein
bozunuma
uramasyla
oluur.
Bir
ekirdein
bozunumu:
:
anndaki
atom
says
= ! . !!"
yasasyla
aklanr.
Aktivite
A
ayn
zamanda
bozunma
oran
olarak
da
ifade
edilir.
= ! !!"
= ! !!"
! = !
= ! !!"
Aktivitenin
birimi
Curie
(Ci),
su
anda
Becquerel
(Bq)
kullanlmaktadr.
1 ! = 3,7. 10!" , !! = 3,7. 10!" ; 1 1
deki
bozunmadr.
X-n
Tpleri:
a) Sabit
Anot
Tp
b) Dner
Anot
Tp
Sabit
anot
tpleri
X-n
tedavisinde
en
ok
kullanlan
tiplerdir.
Soutma
ilemi
bakr
soutma
blounun
kendini
evreleyen
ya
ile
iyi
sl
temas
kurmasyla
gerekleir.
4
kW
lik
g
ve
300
kV
luk
gerilimlere
kadar
karlar.
Dner
Anot
Tp:
Dner
anot
tp
X-nl
tan
cihazlarnda
kullanlr.
Tpn
rotoru
asenkron
bir
motorun
dnen
ksm
olup,
motorun
statoru
camn
dnda
tp
boazna
itilmitir.
Kalc
olarak
!
kuplajlanm
anot
16
,
50,
150
ve
300
Hz
e
gre
dnme
hzlar
kazanmaktadr.
Tpn
!
yapsnn
byle
olmasnn
sebebi
bu
kadar
yksek
gte
ve
kk
odak
apnda
s
iletiminin
yeterince
iyi
olamayaca
ve
odak
noktasnn
eriyeceidir.
Dnem
anot
tpnde
hzl
dnen
anot
disk
srekli
olarak
odak
noktasnn
deimesine
neden
olur.
Bylece
daha
nce
yklenen
odak
noktas
sl
enerjisini
kendinden
nce
gelene
aktararak
termal
sirklasyonu
salamaktadr.
Bu
tplerin
gc
100
kW
a
kadar
kmaktadr.
Aadaki
ekillerde
sabit
anotlu
X
n
tp
ve
dner
anotlu
X-n
tp
grlmektedir.
2.3.3.
Odak
Noktas
Anodun
sadece
ok
kk
bir
ksm
X-nlar
retir.
Katottan
kan
elektronlar
anodun
odak
noktas
ad
verilen
ok
zel
bir
alanna
odaklanmtr.
X-nlar,
odak
noktasnda
retilir
ve
yaylrlar
(ekil
2-27).
Odak
noktasnn
bykl
ile
grntnn
keskinlii
arasnda
bir
iliki
mevcuttur.
Ik
kayna
noktasal
hale
geldike
objenin
glgesi
daha
az,
k
kayna
daha
byk
olunca
glge
daha
fazla
ve
keskinlik
daha
az
olacaktr.
Ayn
aklamalar
X-n
kaynaklar
iin
de
geerlidir.
Odak
noktasnn
ile
ilgili
temel
hususlar:
Anottan
yaylan
X-nlar
paralel
deildir,
dalarak
gider.
Cisim
ve
X-n
kayna
arasndaki
uzaklk
arttka
cisimde
tanml
alan
zerindeki
younluk
klr.
Younluk
"uzaklk
kural"
na
gre
deiir
(ekil
2-32).
Radyasyonun
younluu
X-n
kayna
ve
cisim
arasndaki
uzakln
karesinin
tersiyle
doru
orantldr.
rnein:
1
m'lik
bir
mesafede
saatte
8
mSv
younluk
olursa,
2
m'lik
mesafede
doz
1
mSv/saat'e
dmektedir.
2.8.
Dozimetre
2.8.1.
Genel
Doz,
radyasyonun
madde
zerindeki
etkisidir.
Sadece
madde
tarafndan
emilen
radyasyonun
biyolojik
etkisi
vardr.
Bu
biyolojik
etki
yznden
her
zaman
iin
dozu
en
aza
indirmek
gerekir.
Maddeye
etki
eden
radyasyonun
temel
bileeni
bulunmaktadr
(ekil
2-33).
2.8.1.1.
Yararl
Radyasyon
Aratrma
maksadyla
tpte
retilen
radyasyondur.
Ancak,
aratrma
iin
bu
radrasyonun
ok
az
kullanlmal,
gerisi
tp
iinde
kalmaldr.
Ama
yine
de
bu
radyasyonun
bir
ksm
tp
eperinden
geebilir.
2.8.1.2.
Kaak
Radyasyon
Tp
eperinden
geen
radyasyona
kaak
radyasyon
denir.
Bu
radyasyon
istenmeyen
trdedir.
Hastann
ve
personelin
ald
doz
orann
arttrr.
Bu
yzden
en
aza
indirgenmelidir.
Bu
da
ancak
nitenin
gelitirilmesi
srasnda
deiikliklerle
olabilir.
yon
dozu,
radyasyon
tarafndan
retilen,
birim
hacimde
havada
oluan
iyonlama
saysdr.
Doz
elenii,
enerji
dozunun,
radyasyonun
iyonlama
gcne
bal
olan
kalite
faktr
q
ile
arplmasna
eittir.
(2.20)
Enerji
doz
oran
D0,
(Gy/s)
ise,
enerji
dozu
D
(Gy)'nin
zamana
t
(s)
blmne
eittir.
2.8.2.2.
yon
Dozu
yon
dozu
J,
havadaki
radyasyon
tarafndan
birim
ktlede
retilen
yktr,
ya
da
birim
hacimdeki
iyonlama
saysdr.
yon
dozu
J'nin
birimi
nceden
Rntgen
(R)
iken
imdi
kilogram
bana
Coulomb
(C
/
kg)'dur.
1
kg
havada
radyasyon
tarafndan
l
CIuk
yk
retildiinde
1
C/kglk
iyon
dozu
(J)
oluacaktr.
J
=
l
C/kg
(2.21)
(2.22)
yon
doz
oran
J0,
(lC/skg),
iyon
dozu
J
(C/kg)'
nin
zamana
t
(s)
blmne
eittir.
2.8.2.3.
Doz
Elenii
Enerji
dozu
sz
konusu
olduunda
ayn
doz
orannda
farkl
tipte
radyasyonun
farkl
derecelerde
zarara
sebep
olduu
dikkate
alnmaz.
Bu
yzden
doz
elenii
kavram
gelitirilmitir.
Doz
elenii
H,
enerji
dozu
D'
nin
bir
kalite
faktr
q
ile
arplmas
ile
bulunur.
H
=
D.q
(2.23)
Doz
eleniinin
nceki
birimi
rem
(roentgen
equivalent
men)
iken,
u
anda
Sievert
(Sv)
kullanlmaktadr.
1
Sv=
100
rem
=
1
J/kg
(2.24)
Doz
elenii
oran
H'
(Sv/s),
doz
eleniinin
(H),
zamana
t
(s)
blnmesi
ile
elde
edilir.
rnek:
Bir
kii
bir
radyasyon
alannda
5
saat
oturur
ve
20
mSv'
lik
doz
alrsa,
doz
elenii
oran
H'=
4mSv/saat
olacaktr.
2.8.2.4.
Kalite
Faktr
Kalite
faktr
q
radyasyonun
iyonlama
gcne
baldr.
Buna
karlk
ayr
ayr
tipteki
radyasyonlarn
deiik
biyolojik
etkileri
bulunur.
Kalite
faktrleri
X-nlar
iin
q=l
radyasyonu
iin
q=l
radyasyonu
iin
q=l
radyasyonu
iin
q=
10-20
rnein,
q
=
10
olan
radyasyonunun
zarar
verme
etkisi
q
=
l
olan
radyasyonundan
10
kat
fazladr.
X-nlar
iin
q
=
1
olduundan,
doz
elenii
enerji
dozuna
eit
olmaktadr.
Organ
Arlk faktr
Yumurtalklar
0.25
Gs
0.15.
Krmz lik
0.12
Akcierler
0.12
Kemik zar
0.03
Tiroid bezi
0.03
Dier organlar
0.30
Toplam (vcut)
1.00
Tablo
2.2:
Organlar
ve
arlk
faktrleri.
2.8.2.5.
Efektif
Doz
Elenii
Efektif
doz
elenii
Heff
bireysel
organlarn
tmre
kar
dayanklln,
zel
arlk
faktrleri
kullanarak
tanmlar.
Efektif
doz
elenii:
Heff
=
Wn
.
Hn
(2.25)
Hn
:
n'inci
organdaki
doz
elenii
Wn
:
n'inci
organn
arlk
faktr
Bireysel
organlarn
arlk
faktrleri,
toplamlar
tm
vcut
iin
1
olacak
ekilde
seilirler.
Aadaki
tabloda
baz
dozimetre
terimleri
ve
doz
tanmlar
grlmektedi
evrimleri
kolaylatrmak
amacyla
yeni
ve
eski
birimler
de
gsterilmitir.
Terimler
Aktivite A
Becquerel (Bq)
Curie (Ci)
lBq=2,7.10-11 Ci
Rem
1 Sv = 100 rem
Rem / saat
1 Sv / saat =
1
Bq=
1
s-1
Doz
elenii
H
Sievert
(Sv)
1
Sv
=
1
J/kg
yon dozu J
Gray (Gy)
Rad (rd)
1 Gy=100 Rd
1 Gy = 1 J / kg
Gy / saat
Rd / saat
1 Gy / saat =
Gy / dak
Rd/s
l00 Rd/saat
C/kg
Rntgen (R)
1 C / kg = 3,88. 103 R
R / saat
1 A / kg
R/s
As
/
kg
yon
doz
oran
J'
1 A / kg
Tablo
2.3:
Dozimetre
terimleri
ve
ilgili
birimler.
2.8.3.
Bilgisayarl
Tomografi
(BT)
Doz
ndeksi
Radyasyondan
korunmak
iin
nemli
olan
baka
doz
tanmlar
da
mevcuttur.
zellikle
BT
iin,
deiik
BT
hastalarnn
maruz
kald
radyasyonu
karlatrmak
iin
zel
bir
doz
terimi
gelitirilmitir.
Bu
da
BT
-
doz
indeksidir
(BTDI).
BTDI'
ni
anlayabilmek
iin
farkl
2
doz
tanmnn
da
aklanmas
gerekmektedir.
a. ntegral
doz
ntegral
doz
W
zel
bir
hacimde
emilen
enerjidir.
W,
hacim
noktasnda
(x/y/z),
xyz
younluu
ile
arlk
kazandrlm
Dxyz
enerji
doz
deerlerinin
integrali
olarak
tanmlanr.
W
=
Dxyz
.
xyz
.
dx.dy.dz
2.26)
b. Uzunluk
doz
rn
Uzunluk
doz
rn
Wz
dorudan
doruya
integral
dozu
W'
ya
baldr.
Burada
hacimde
deil
kesit
alannda
dikey
olarak
integral
alnr.
Wz
=
Dz
.
dz
(2.27)
Uzunluk
doz
rn
kesit
kalnlna
(h)
blnrse
BT
doz
indeksi
(BTDI)
elde
edilir.
BTDI
=
1
/
h
.
Dz
.
dz
(2.28)
BTDI
artk
BT
nitesinden
bamszdr
ve
deiik
BT
lerde
incelenen
hastalarn
aldklar
radyasyonu
karlatrmakta
kullanlmaktadr.
2.8.4.
X-In
ve
BT'
de
Doz
Dalm
ekil
2-35'de
klasik
X-n
ve
BT
taramalarna
ait
doz
dalm
grlmektedir.
Bu
iki
tansal
metodun
hastaya
ne
kadar
radyasyon
verdiini
karlatrmak
zordur.
Klasik
X-nnda
sabit
bir
tp-film
sistemi
bulunur.
Tp
knda
doz
maksimum,
film
zerinde
ise
n
vcuttan
geip
geldii
iin
doz
minimumdur.
Radyasyon
hastaya
10-15
cm'
lik
kenar
uzunluuna
sahip
byk
bir
kare
zerinde
nfuz
eder.
BT'
de
ise
hastann
etrafnda
dnen
bir
tp
detektr
sistemi
vardr.
Bylece
hasta
yzeyinde
ok
kk
bir
alanda
(1-8
mm)
doz
maksimuma
ulaabilir
merkezde
ise
doz
minimum
olur.
ki
metotta
da
deiik
derinlikte
doz
dalmlar
vardr
(ekil
2-35).
Buna
ek
olarak
klasik
X-n
tekniinde
bir
taramaya
karlk
bir
kez
radyasyona
maruz
kalma
sz
konusudur.
BT'
de
ise
ka
kesit
alnacana
gre
bu
rakam
deimektedir.
Bu
durumda
da
iki
metodu
karlatrmak
zor
olmaktadr.
Doz Tm
(mJ)
(mGy)
BT (20 tarama)
300
3.5
14
30
0.25
0.5
Tablo
2.4:
BT
ve
klasik
X-ray
taramasna
ait
doz
karlatrmas.
Yukarda
pelvis
zerinde
yaplan
klasik
X-n
ve
BT
taramalarn
sonular
grlmektedir.
BTde
20
kere
tarama
yapld
iin
(20
kesit)
radyasyona
maruz
kalma
daha
fazla
olmutur.
Ancak
BT'nin
tansal
kazancna
baklrsa
bu
maruz
kalma
ho
grlebilir.
Buradan
hastalarn
ald
radyasyon
en
aza
indirmek
iin
teknisyenlere
ne
denli
byk
bir
sorumluluk
yklendii
daha
iyi
anlalabilir.
(2.29)
I
:
zayflam
radyasyon
I0
:
zayflatlmam
radyasyon
:
zayflama
katsays
d
:
cisim
kalnl
fotonlarn
enerjilerini
engelleyen
maddenin
atom
numaras
olan
Z'
ye
baldr.
I'
y
kk
tutabilmek
iin
cismin
kalnl
d
arttrlr
ya
da
yksek
atom
numaral
bir
madde
kullanlr.
Engellemeyi
pratikte
hzl
bir
ekilde
hesaplamak
iin
yar
deer
kalnl
(YDK)
ya
da
onuncu
deer
kalnl
(ODK)
nemlidir.
YDK,
orijinal
radyasyonu
yar
deerine
indiren
materyalin
kalnldr.
ODK,
orijinal
radyasyonu
onda
birine
indiren
maddenin
kalnldr.
Aadaki
tablo
deiik
enerjili
fotonlarn
farkl
maddeler
iin
YDK
ve
ODK
deerlerini
vermektedir.
YDK:
Yar
Deer
Kalnl
ODK:
Onda
bir
Deer
Kalnl
Tablo
2.5:
Farkl
maddeler
iin
farkl
enerjilerdeki
YDK
ve
ODK
deerleri.
rnein:
Co-60
radyasyon
kaynann
radyasyon
deeri
100
faktr
ile
zayflatlacaktr.
Engelleme
materyali
olarak
kurun
kullanlmtr.
1
/
100=
1
/
10
.
1
/
10
yleyse
2
kat
ODK
deerine
ihtiya
duyulmaktadr.
Co-60'n
foton
enerjisi
aa
yukar
1.25
MeV'
tur.
E=1.25
MeV'luk
enerji
iin
1
kat
ODK
deeri,
ODK
=
4.5
cm
olacaktr.
yleyse
2
.
4.5
cm
=
9
cm
9
cm
kalnlnda
kurun
engele
ihtiyacmz
vardr.
Bu
hesaplamalarn
sonular
her
zaman
lmlerle
kontrol
edilmelidir.
2.8.6.
Radyasyon
len
Cihazlar
Genel
olarak
radyasyon
len
cihazlar
(dozimetreler)
iki
ana
gruba
ayrlabilir:
evresel
dozu
belirlemekte
kullanlan
lm
cihazlar
(rnein
nkleer
g
I
istasyonlarnda)
ve
radyasyona
maruz
kalm
kiilerin
bireysel
dozunu
lmekte
kullanlan
cihazlar.
2.8.6.1.
yonlama
Odac
yonlama
odacklar,
farkl
ykteki
iki
elektrot
arasnda
iyonlamann
olduu
hava
veya
gaz
dolu
odacklardr.
Olduka
dk
elektrot
voltajnda
serbest
elektronlar
iyonlamaya
neden
olamadklar
iin
iyonlama
tarafndan
retilen
akm
doz
byklnn
direk
ls
olmaktadr.
yonlama
odacklar
iyon
dozunu
ve
iyon
doz
orann
belirlemek
iin
kullanlmaktadrlar.
2.8.6.2.
Kapal
Saym
Tpleri
Saym
tp
radyoaktif
cisimlerin
radyasyonlarn
lmek
iin
kullanlan
ve
geni
apta
kullanm
olan
bir
cihazdr.
yonlama
odacnn
tersine,
"gaz
ykseltmesi"
ilkesine
gre
alr.
Saym
tp
kapal
cam
veya
metalden
oluan
gaz
dolu
silindir
bir
odacktr.
Cam
odacklarn
ii
metalik
yaltkan
ile
kaplanmtr.
Silindirin
duvar
bir
DC
voltaj
kaynann
pozitif
kutbuna
baldr.
Silindirin
uzun
eksenine
voltaj
kaynann
negatif
kutbuna
bal,
olduka
ince
bir
tel
(saym
teli)
gerili
olarak
konulmutur.
Duvar
ile
saym
teli
arasnda
elektrik
alan
retilir
ve
bu
alan
ap
ok
ince
olan
tel
zerinde
yksek
voltaj
oluturur
(ekil
2-37).
Radyasyonun
saym
tpnn
duvar
veya
iindeki
gaz
zerinde
etkileimi
ile
elektronlar
aa
kar.
Elektronlar
elektrik
alan
ile
olduka
yksek
hzlara
ularlar
ve
bunun
yannda
da
gaz
molekllerini
iyonize
edebilirler
(gaz
ykseltmesi).
Elektronlar
saym
telinin
zerinde
akarlar
ve
uygun
cihazlarla
llebilir
hale
gelirler.
ekil
2-38
Sintilasyon
Saycs
2.8.6.4.
Film
Dozimetre
Cihaz
Film
dozimetre
cihaz,
radyasyona
maruz
kalm
insanlarn
bireysel
dozunu
saptamak
iin
kullanlan
bir
lm
cihazdr
(ekil
2-39).
Film
dozimetre
cihaz
k
geirmeyen
alminyum
folyoya
sarl
iki
film
ieren
bir
kasete
sahiptir.
Filmler
iyonlama
duyarllna
gre
deimektedirler.
Yksek
duyarllkl
film,
iki
taraftan
youn
bir
tabaka
ile
kaplanmtr.
Kaset
duvarlarnn
n
ve
arkalar
ise
birok
metal
Film
dozimetre
cihaznn
avantajlar
yle
sralanabilir:
Maliyeti dktr.
Filmin mr kstldr.
Yksek doruluktadr.
Dezavantajlar
ise
unlardr:
ekil
2-40
Kalem
dozimetre
cihaz
2.9.
Radyasyondan
Korunma
Kurallar
Eer
nlar
atomik
bozunmadan
retilen
sabit
bir
kaynaktan
kmyorsa
Co-60
vb.),
radyasyon
korunmas,
yksek
voltaj
kayna
almadan
yaplmaldr.
Radyasyondan
korunmak
mmkn
deilse,
radyasyon
ekranlama
yntemleri
kullanlmaldr.
Radyasyon,
retildii
yerden
yani
anottan
kt
iin
havada
emilme
olmasa
bile
uzaklk
arttka
radyasyon
azalr.
Younluk,
uzakln
karesinin
tersi
kuralna
gre
azalr.
Yani
bir
objenin
radyasyon
kaynana
gre
uzakl
iki
katna
karsa,
cisim
yzeyine
gelen
radyasyon
younluu
drtte
birine
iner.
Radyasyon
younluunu
ve
salan
radyasyonu
en
aza
indirmek
iin:
X-n
kullanlan
yerlerde
kiisel
dozimetre
kullanlmas
alan
personelin
salk
kontrol
asndan
nemlidir.
2.10.
Biyolojik
Etkiler
2.10.1.
Hcrenin
Yaps
ekil
2-41
Hcre
yaps
Radyasyonun
madde
zerinde
iyonlama
etkisi
vardr.
yonlama
atom
ve
molekllerin
fiziksel
ve
kimyasal
zelliklerini
deitirir.
Radyasyonun
biyoloji-etkisi
ise
hcre
yapsn
deitirmesidir.
Hcre,
plazmay
ve
ekirdei
kaplayan
hcre
zar
ile
evrelenmitir
(ekil
2-
41).
ekirdein
iinde
kromozomlar,
kromozomlarn
iinde
de
genler
bulunur.
Kimyasal
bir
bak
as
ile
hcrenin
%80
inin
su,
gerisinin
de
yksek
molekl
organik
bileikler
olduunu
syleyebiliriz.
Radyasyon
hcredeki
suyu
ve
ayn
zamanda
organ
bileenlerini
deitirir.
2.10.2.
Radyasyonun
Hcre
indeki
Etkileri
Radyasyon
hcreye
etki
ettiinde,
suyu
iyonlatrr
ve
hidrojen
peroksit
(H2O2)
aa
kabilir.
H202
hcreyi
yok
edebilecek
ok
gl
bir
hcre
zehridir.
Dier
reaksiyonlar
enzimleri
tahrip
ederler.
Enzimler
hcrenin
izleme
moleklleridir.
Bir
ka
enzimin
radyasyona
maruz
kalmas
hcreyi
yok
etmeye
yeter.
Hcre
lmnn
dnda
radyasyon
hcreyi
ldrmeden
kaltsal
madde
deiimine
de
sebep
olabilir.
Buna
mutasyon
denir.
Deien
kaltsal
madde
yavru
hcrelere
aktarlabilir.
Yok
edilme
ileminden
baka
bir
de
onarma
ilemi
vardr.
Harap
edilmi
.ereyi
normal
haline
getirme
ilemine
hcre
onarma
ilemi
denir.
2.10.3.
Rastlantsal
ve
Rastlantsal
Olmayan
Radyasyon
Yaralanmalar
Hcre
lm
her
dokuda
normal
bir
ilemdir.
Organizma
yeni
hcreler
retir
ve
bylece
denge
salanr.
Organizma
radyasyondan
bozunmu
olan
hcreleri
de
bir
dereceye
kadar
yenileyebilir.
Eer
hcre
lm
zel
bir
eik
deerinin
stndeyse
radyasyon
yaralanmalar
vuku
bulur.
Bu
eik
deeri
zamana
ve
doz
oranna
baldr.
Bir
de
rastlantsal
olmayan
radyasyon
yaralanmalar
vardr.
Radyasyon
hastal
ve
kanser
bu
yaralanmalara
girer.
Hcre
mutasyonlarna
bal
olan
radyasyon
yaralanmalar
rastlantsal
olarak
adlandrlr.
Rastlantsal
olanlarda
eik
dozu
yoktur.
Tmr
oluumu
ve
genetik
asarlar
bu
tip
yaralanmalara
girer.
Rastlantsal
olmayan
radyasyon
yaralanmalar,
erken
yaralanmalar
gibi
hcre
lm
sonucu
oluurlar.
Normal
olarak
etkisi
de
tm
vcudun
radyasyon
hastalna
tutulmasdr.
Yukarda
tm
vcut
radyasyon
hastalnn
belirtilerini
gsteren
bir
tablo
verilmitir.
kinci
tablo
ise
0,01
Sv
dozunda
radyasyon
verilirse
20
kii
lsemi
olur.
Doal
yollardan
da
radyasyona
maruz
kalnabilir.
Bunlar
kozmik
radyasyon,
evre
radyasyonu
ve
i
maruz
kalmaldr.
evre
radyasyonu,
kum
ta
gibi
doal
radyasyon
kaynandan
gelen
radyasyondur.
maruz
kalma,
radyoaktif
ekirdei
soluyarak
veya
radyoaktif
yiyecekleri
yiyerek
alnan
radyasyondur.
Tpta
teknolojinin
gelimesi
sonucu,
baz
tbbi
grntleme
sistemlerinin
radyasyon
kaynakl
olmas,
tbbi
maruz
kalma
olarak
tanmlanmaktadr.