URANYUM TYNLER HAKKINDA

lhsan TOPALOLU, Nilfer BAYIN

Maden Tetkik ve Arama Enstits, Ankara

ZET Uranyum analizleri mevzuunda imdiye kadar neredilmi metodlarn en nemlileri

bu yazda ana hatlariyle ve ksa olarak izah edilmee allmtr. Burada metodlar mnferit olarak
ele alnmayp, muhtelif melliflerin, uranyumun kendisine refakat eden dier elementlerden ayrlmasnda (ekstraksiyon, ktrme, elektroliz, kolon kromatografisi, ion deitiricilerle yaplan ayrlma
gibi) ve tyininde (gravimetrik, volmetrik, kolorimetrik ve spektrofotometrik, florimetrik, elektrometrik ve radyometrik tyinler gibi) kullandklar usuller toplu olarak tetkik edilmitir.
Bu metodlar arasndan, zerinde bizzat allan ve shhatleri standard numunelerle kontrol
edilen usuller etrafl olarak anlatlmtr.
GR

Uranyumun ayrlmas iin ekstraksiyon yahut ktrme, elektroliz, kolon

kromatografisi ve nihayet ion mbadeleciler (deitiriciler) vastasiyle tatbik edilebilen usullerden birisi kullanlmaktadr.

Son yllarda Atom Enerjisinden istifade imknlarnn byk bir sratle

inkiaf etmesi dolaysiyle, radyoaktif minerallerin analizleri, bilhassa uranyum
Uranyum tyini ise; gravimetrik,
ve toryum elementlerinin tyini byk
ehemmiyet kazanmtr. Bu elementlerin volmetrik, kolorimetrik ve spektrofotofiziki ve kimyevi yollardan analizleri metrik, florimetrik, elektrometrik ve
ayn mevzua muvazi olarak byk ham- radyometrik olarak gruplandrlabilen
leler kaydetmitir. Bu ynden almalar yollardan biriyle yaplmaktadr.
sratle, kesif bir ekilde devam etmekte
Btn metodlarda uranyumu ihtiva
ve alnan neticeler muntazaman neredil- eden cevherin znebilmesi iin, numumektedir. Bu makale uranyum analiz- ne HNO le yahut (HNO +HC1O ),
3
3
4
leri hakknda neredilen metodlarn (HNO + HF), (HNO + HC1O +
3
3
4
nemli grlenlerini ksaca toplu bir hal- H SO + HF) gibi muayyen miktarda
2
4
de mtala etmek ve bunlar ierisinden asit karmlariyle muamele edilmektedir.
Enstitmzde tatbik edilen usulleri an- Asitlerde znmeyen cevherler ise,
latmak gayesiyle yazlmtr.
(NaOH + Na2O2), (NaOH + Na NO3),
(Na2O2 + Na2 CO3) gibi muayyen kaBiRiNCi BLM
rmlarla znr hale konmaktadr.
URANYUM TAYN METODLARI
I. U r a n y u m u n A y r l m a s
Uranyum tyini iin muhtelif me1. Ekstraksiyon usulleri.
todlar kullanlmaktadr. Umumiyetle bBu usul, baz uranyum tuzlarnn
tn metodlarda uranyum, evvel kendisine refakat eden ve tyini esnasnda muayyen organik zclerde, muayyen
bozucu tesir icra eden dier elementler- birleimdeki sulu faza nazaran daha ziden ayrlmakta ve bundan sonra tyin yade znmesi esasna istinat etmektedir. Uranyumun bulunduu zelti ile
edilmektedir.

lhsan TOPALOLU, Nilfer BAYIN

devaml bir surette yahut kademeli olarak temasa geen, organik zelti bir
mddet sonra btn uranyumu ihtiva
etmektedir. Daha sonra organik maddenin uurularak uzaklatrlmas yahut
tahrip edilmesiyle uranyum tuzu elde
edilmektedir.
Dk dereceli cevherlerden uranyumun ayrlmas iin kullanlan usullerden birisi eter ekstraksiyonudur. Bu
usulde uranyumu havi zelti, nitrat
asidiyle asitlendirilmekte ve amonyum
nitrat ile doyurulduktan sonra ekstraktrde devaml bir eter ekstraksiyonuna
tbi tutulmaktadr (1,2,3). Dieri,
yksek konsantrasyonda yahut doymu
olarak alminyum nitrat ihtiva eden
nitrat asitli zeltiden etil asetat ekstraksiyonudur (4, 5, 6,7,8). Uranyumun
bu usulde ayrlmas geni lde kullanlmakta olup, ekseriya kolorimetrik,
spektrofotometrik ve florimetrik tyinden nce tatbik edilmektedir. Baz mellifler etil asetat ekstraksiyonunu, nitrat
asitli zeltiye alminyum nitrat scak
olarak ilve ettikten yahut kaynar dereceye kadar sttktan sonra kullanmaktadrlar (9, 10, 11). Bu iki usulde uranyumun organik zcden kurtarlmas
iin organik madde uurulmaktadr.
Uranyumun nitrat ihtiva eden zeltiden tribtil fosfatla ekstraksiyonu yine
kolorimetrik ve florimetrik tyinden
nce kullanlmaktadr. Bu usulde, yalnz
tribtil fosfatla yaplan ayrmaya nazaran daha kat iki faz elde etmek iin,
ayn oranda tribtl fosfat + metil isobtil keton veya tribtil fosfat + dietil
eter veyahut tribtil fosfatn n-hekzan
iinde % 22 nispetindeki karm kullanlmaktadr (12). Bilhassa ok dk
miktarlardaki uranyumun cevher ve zeltilerden istihrac iin son zamanlarda
tribtil fosfat ve n-hekzan karm ve
mteakiben etil asetat ekstraksiyonlar
birlikte tatbik edilmektedir. Eer U3O8
orijinal numune zeltisinin bir litresin-

de 0.05 gr. dan fazla ise tribtil osfat

ayrmasndan sarfnazar edilmektedir
(12).
Dier bir usule gre uranyumun,
klorr asitli ortamda potasyum sulfosiyanr ve bilhara kalay (II) klorr ilvesinden sonra muayyen pH aralnda
tetraetilen glikolun dibtil eteri (dbutoxytetraethylene glycol) ve kalay (II)
klorr ile ekstraksiyonu yaplmaktadr.
Sratli ve saf mahsul vermesi dolaysiyle
bu penta eterin, tribtil fosfata tercih
edilebileceini son neriyat ifade etmektedir (13, 14).
Bunlardan baka (VI) deerlikli
uranyumun 8 - hidroksikinolin ile verdii
kompleksin organik zclerde znmesine istinat ederek uranyum; 8 - kinolinol (Oxin) ve trevleri (diklorooksin
ve dibromooksin gibi) ve kloroform ile
muayyen pH sahasnda ekstrakte edilerek ayrlmaktadr. Daha sonra spektrofotometrik olarak tyin edilmektedir (21, '
15,16).
Yukardakine benzeyen dier bir usul:
slfat asitli yahut perklorat asitli ortamda kupferron ve kloroform ekstraksiyonudur. Bu usulde dierlerinin tersine
olarak uranyum (VI) sulu fazda kalmakta
ve refakat eden elementlerin kupferratlar organik zcye gemektedir. Ekseriya ekstraksiyon, hidrojen slfr grubu
metalleri ayrldktan sonra (3,17,18,19),
yahut ayrma yapmakszn dorudan
doruya tatbik edilmektedir (20, 87 ) .
Metodun avantajl taraf; uranyumun
(IV) ve ,(VI) deerlikli olabilmesi dolaysiyle, ift kupferron ekstraksiyonun
tatbik edilebilmesidir (21,22); ki kuvvetli
asidik ortamda kupferronla uranyum
(VI) nin her hangi bir kelek vermemesi, .uranyumun (IV) n ise kupferfat
halinde kerek organik zcde znmesine istinat etmektedir. Umumiyetle
bu ekildeki bir ayrlmadan sonra uranyumun tyini volmetrik olarak yaplmaktadr.

URANYUM TYNLER HAKKINDA

2. ktrme usulleri.
Bu usuller uranyumun baz anyon
ve katyonlarla kelek vermesinden istifade ederek dier elementlerden ancak
grup ayrlmasn salamaktadr. Bu sebeple ekseriya ekstraksiyon usullerinden
birisiyle ikinci bir ayrmaya tbi tutulmaktadr.
Uranyumun, uranil zeltilerinden,
amonyakla amonyum diuranat halinde
ktrlmesi en ok tatbik edilen usullerden bir tanesidir. Uranyumun bz
anyonlardan ve alkali, toprak alkali metalleri ve amonyakla kompleks veren
katyonlardan [Cu (II), Ni (II), gibi] ayrlmasn salamakta ve ancak florr,
karbonat, sitrat,tartarat ihtiva etmeyen
zeltilere tatbik edilmektedir. Bylece
ar metallerden ksmen ayrlm bulunan uranyumlu kelti, muayyen bir
asitte znmekte ve elektroliz yahut
eter ekstraksiyonu ile ikinci bir ayrma
ameliyesine tbi tutulmaktadr. Bu usulde amonyak yerine piridin yahut hekzametilen tetramin de kullanlmaktadr
(23,24,1).
Yine geni lde kullanlan dier
bir usulde uranyumu ihtiva eden asidik
zeltiden kkrtl hidrojen geirilmektedir. Bylece ar metal slfrleri szlerek ayrldktan sonra filtratta kupferron-kloroform ekstraksiyonu yaplmaktadr. Kkrtl hidrojen gaz geirmek
yerine zelti asitli ortamda sodyum
slfrle yahut bilhassa son zamanlarda
kullanlan tiyoasetamidle muamele edilmektedir (17, 18). Bunun biraz deiik
ekli olarak uranyum (VI), dier baz
metallerle fosfatlar halinde ktrlmekte, bilhara kupferron - kloroform ekstraksiyonuna tbi tutulmaktadr (25).
Bunlardan baka hususi bir hal
olarak numune zeltisi, inko amalgamdan geirilerek redklendikten sonra amonyum karbonatla muamele edilmektedir. Bu esnada uranyum (IV)

karbonat kerek ayrlmakta, demir (II)

ise zeltide kalmaktadr. Bu usul bilhassa fazla demir yannda uranyumun
gravimetrik veya volmetrik olarak sratli tyini iin tavsiye edilmektedir
(26). Yine buna benzer ekilde cevher
potasyum biflorr ve florr asidiyle znrletirildikten sonra kalay (II) klorrn arsiyle muamele edilmektedir.
Bylece uranyum (IV), toryum, nadir
toprak metalleri ve toprak alkalilerin
florrleri kerek dier elementlerden
ayrlmaktadr. Bu usul bilhassa samarskit kolumbit - tantalit ve titanoniobat
gibi kompleks minerallere tatbik edilmektedir (27).
3. Elektrolizle ayrlma.
Uranyumun, tyini esnasnda bozucu olarak tesir eden elementlerden ayrlmas iin kullanlan bir dier yol da
elektrolizle yaplan ayrlma usuldr.
Bu maksatla numune zelti haline getirildikten sonra umumiyetle slfat
asitli ortamda, katod olarak civa kullanlmak suretiyle elektrolize tbit tutulmaktadr. Bu artlar altnda; demir, kobalt, nikel, bakr, inko, gallium, germanium, rodium, palladium, gm,
kadmium, indium, kalay, iridium, platin, altn, civa, tallium, krom, molibden,
renium, bizmut, arsenik, selen, tellr,
kurun ve osmium, civa, katod zerinde
toplanmaktadrlar. Bu arada mangan
rutenium ve antimuan ksmen ayrlmaktadrlar. Mteakiben zeltide bulunan uranium; (VI) deerlikli halde
iken kolumbium, tantal, tungsten, titanium vanadium ve zirkoniumdan, ayrca ekstraksiyona tbi tutularak temizlenmektedir (28, 29, 30, 31).
4. Kolon kromatografisi ile ayrma.
Bu usulde ayrma ameliyesi bir kolonda yaplmaktadr. Nitrat asitli numune; iinde muayyen miktarda aktif

lhsan TOPALOLU, Nilfer BAYIN

selloz ihtiva eden muayyen ebattaki

bir kolondan geirilmektedir. Sellozda, kolondaki hareket sratlerine gre
az, ok veya tamamen absorbe edilen
elementlerden, uranyum; nitrat asidi
ihtiva eden eter vastasiyle kantitatif
olarak ekstrakte edilmektedir. Baz element atom ionlarnn kolondaki hareketlerini yavalatmak iin bidayette numune zeltisi iine muayyen maddeler ilve edilmektedir [Fe (NO3)3 ve
Na2HPO4 gibi] . Bu suretle yabanc
elementler . kolonda tutularak bertaraf
edilmektedir. Ekstraksiyon zeltisi olarak % l - % 3 nitrat asidini ihtiva eden
eter kullanlmaktadr. Organik maddenin uurulmasndan sonra uranyum;
volmetrik, kolorimetrik, polarografik
veya florimetrik olarak tyin edilmektedir (32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39) .
Son zamanlarda ekstraksiyon zeltisi
olarak [20 ml petrol eter + 190 ml eter
+ 10 ml HNO3 (d 1.42) den ibaret] bir
karm tavsiye edilmektedir (40).

5. ion deitiricilerle ayrlma.

Uranyumun kantitatif tyinini bozan ionlarn bertaraf edilmesi iin bu
usulden de faydalanlmaktadr. Ekseriya
ion deitirici olarak suni reineler
kullanlmaktadr. Umumiyetle organik
katyon deitiriciler asit grubu (sulfonik asit ve karboksil grubu), anyon
deitiriciler ise bazik grubu (amino
grubu gibi) ihtiva etmektedirler. Tatbikatta bir kolon ierisinde bulunan
bu reineler, kendi karakterlerine gre,
temasa getikleri zeltilerden katyon
yahut anyonlar absorbe etmektedir.
Bilhare absorbe edilen ionlar arasndan
istenilen katyon ve anyonlar, muayyen
zeltileri kolondan geirmek suretiyle
ekstrakte edilmektedir (41). Bu ilerde
kullanlan reinelerden bazlarnn isimleri unlardr: anyon deitirici reineler: Amberlite IR-4B, Amberlite IRA400, Amberlite IRA-410 Dowex-l, Dowex-2. Katyon deitirici reineler:

Amberlite IR-100, Amberlite IR-120.

Dowex - 50.
ion deitiricilerden faydalanmak
suretiyle, uranyumla beraber kendisine
refakat eden elementlerin eser miktarlarnn ayrlmas iin, UO2 (NO3)2 ihtiva eden zelti, iinde Amberlite IR120 bulunan bir kolondan geirilmekte,
dir. Sonra U, Fe ve Cu; 0.5 N oksalik
asitle, Cd, Ni, Co ve Mn; N HCI le
nihayet nadir topraklar; % 5 lik amonyum sitratla ekstrakte edilmektedir (42).
Uranyumun toryumdan ayrlmasna
yarayan dier bir usule gre bu iki
element etilendiamintetraasetat iinde
Amberlite IRA-400 tarafndan absorblanmaktadr. Sonra uranyum 0.02 N HCI
ile ekstrakte edilmektedir (43).
Kk miktarlardaki uranyumun
fazla Fe, AI, Mg ve SO4 yannda tyini iin, uranyum muayyen pH derecesinde kuvvetli bazik bir anyon deitiricisi tarafndan (mesel: Dowex 2)
absorblanarak dierlerinden ayrlmaktadr (44).
Uranyumun kolorimetrik tyininden
evvel dier elementlerden ayrlmas iin
yine anyon deitiren reinelerden faydalanlmaktadr. Absorbe edilen uranyum HC1O4 ile ekstrakte edilmektedir
(44,45). Burada drtl amonyum grubunu ihtiva eden anyon deitirici reine
(Amberlite IRA-400) kullanlmaktadr.
Son zamanlarda fenol ve formaldehidin polikondensasyonu ile p- fenolslfonik asitten meydana gelen katyonik
reinede, uran-asetat absorbe ettirilmektedir. Ekstraksiyonu ise amonyum rodanr ve sonra klorr asidi vastasiyle
yaplmaktadr (46).
II. U r a n y u m u n T y i n i
Ksaca izah edilen yollarn birisiyle,
dier elementlerden, ksmen veya tamamen ayrlm bulunan uranyum, aada

URANYUM TAYlNLERi HAKKINDA

gsterilen muhtelif metodlarla

edilmektedir.

tyin

duka kullanlanlar arasndadr. Bu redktrlerin bazlariyle redksiyonda

uranyum; (IV) deerlikli halde kalmayp,
ksmen de (III) deerlie kadar dmektedir (mesel: Jones redktr ve kadmium redktrde olduu gibi). Bu vaziyetlerde U (III) n U (IV) de oksidasyonu zelti ierisinden hava geirilmesi suretiyle yaplmaktadr.

1. Gravimetrik tayin usulleri.

Uranyumu, amonyum hidroksitle
ktrp oksit halinde tartma usul,
tedenberi tatbik edilmekte olup zamanmzda nadiren kullanlmaktadr. Zira
amonyak ile uranyumun ktrlmesi
iin, zeltinin uranyumdan baka hiRedklenmi uranyumun titrasyonu;
bir yabanc maddeyi ihtiva etmemesi
potasyum
permanganat, potasyum bikroicabetmektedir. Bu sebeple eterle eksmat,
seryum
slfat, potasyum ferrisiyatrakte edilen uranil nitrat zeltisinhr,
sodyum
vanadat gibi ayarl oksidan
den ktrlmesi ve gayet iyi okside
zeltilerle
yaplmaktadr.
Bu maksatla;
artlar altnda yaklarak U3O8 halinde tartlmas, bazan kullanlmaktadr. p o t a s y u m b i k r o m a t t i t r a s y o n u
Mamafih ( I V ) deerlikli uranyumun ( 56, 54, 57, 29, 63 ); indikatr olarak
amonyakla ktrlmesinin sratli ve difenilamin slfonik asidin sodyum veya
avantajl olduu neredilmektedir (1,26). baryum tuzu, veya difenilamin veyahut

N-fenilantranilik asit (57), katalizr olaBunlardan baka, yine son zamanlar- rak FeCl zeltisi kullanlmak suretiyle,
da verilen usullere gre, uranyumun y a h u t 3p o t a s y u m p e r m a n g a n a t
komplekson muvacehesinde fosfat halin- t i t r a s y o n u -(17, 50, 56); indikatr
de ktrerek ayrlmas ve tyini (47), olarak ferroin (l, 10 fenantrojin demir
yine kompleksonu maskeleme vastas (II) slfat) kullanlmak suretiyle, yaolarak kullanmakla oksinat eklinde t- h u t s e r y u m s l f a t t i t r a s y o n u
yini (48) ve nihayet salisilhidrokzamik (58, 17, 55, 59, 52, 61, 62) ; indikatr
asit ile gravimetrik tyini yaplmakta- olarak ferroin veya difenilbenzidin ve
dr (49).
N-fenilantranilik asit (59), katalizr
olarak orta fosforik asit (H3PO4) kulla2. Volmetrik tyin usulleri.
nlarak oda temperatrnde, y a h u t
Umumiyetle ekstraksiyon yoluyla yas o d y u m v a n a d a t (Na3 VO4) t i t banc elementlerden temizlenen uranr a s y o n u (68, 69); indikatr olarak
yum zeltisinde volmetrik tyin yaplN-fenilantranilik asit veya difenilbenzimaktadr. Bu sebeple herhangi bir redin (bu takdirde H3PO4 ve H2C2O4 kadktanla uranyumun, nce (IV) deertalizr olarak ilve edilmektedir), kullalikli haline redklenmesi, bilhara oksitnlarak oda shunetinde yaplmaktadr.
leyici bir zelti ile titrasyanu icabetYalnz U (VI) nn U (IV) e redksiyomektedir. Redksiyon vastas olarak;
nu dierlerinden farkl olarak fotokimekseriya solid inko-amalgam (Jones reyasal yolla vuku bulmaktadr. Bunun
ductor) kullanlmaktadr (17, 20, 50,
iin uranyum (VI) zeltisi etilalkol ile
63, 70). Bundan baka likit inko-amalslfrik asitli ortamda gne nda
gam (31), kadmium redktr, kadmium
yahut Philip's Repro lmbas nda
amalgam (51), gm redktr (Waldentutulmaktadr. Bylece (IV) deerlie
Silver reductor) (52,60), metalik baredklenen uranyum, imdi sodyum vakr, metalik alminyum spiral (53), tinadatla titre edilmektedir (69).
tan (III) klorr yahut titan (III) slfat
Bunlardan baka endirekt olarak
zeltisi, kalay (U) klorr zeltisi (54),
ve kurun redktr (18, 20, 55), ol- potasyum ferrisiyanr ve seryum slfat

lhsan TOPALOLU, Nilfer BAYIN

titrasyonu kullanlmaktadr. Bu usulde

uranyum (IV), muayyen miktarda potasyum ferrisiyanrle muamele edilerek
uranyum (VI) ya oksitlenmekte, sonra
bu reaksiyon esnasnda teekkl eden
ekivalent miktar ferrosiyanr, seryum
slfatla geri titre edilmektedir (53).
Uranyumun iodometrik tyininde
ise, yabanc elementlerden ayrlm bulunan uranil slfat yahut uranil klorr
zeltisi, muayyen pH da potasyum iodat
(KIO3), potasyum iodr (K I) ve kloroformla muamele edilmektedir. Serbest
hale geerek kloroformda znen iod,
sodyum tiyo slfat yahut arsenit zeltisiyle titre edilmektedir (64).
Nihayet nadir olarak kullanlan redksiyon titrasyonu [uranil zeltisini
krom (II) klorrle] ve mikro tyin olarak ktrme titrasyonlar da [uran (VI)
zeltisinin sodyum fosfat veyahut potasyum ferrisiyanrle] zikredilmektedir. Bu
titrasyonlarda dnm noktas tyini potansiyometrik olarak yaplmaktadr (65,
66, 67). Son noktay spektrofotometrik
olarak tyin eden usule (80) gre demir
ve uranyum birlikte tyin edilebilmektedir. Redksiyon vastas olarak % 90 lik
kadmium-amalgam kullanlmakta, sonra
seryum slfat zeltisiyle titre edilmektedir.
3. Kolorimetrik ve spektrofotometrik tayin metodlar.
Uranyumun, kolorimetrik ve spektrofotometrik olarak tyini geni lde
kullanlmaktadr. Metodun esas; sulu
veya organik zeltilerde bizzat uranyum ionlarnn [ (IV) veya (VI) deerlikli], veyahut yine sulu veya organik
zeltilerde, uranyumun anorganik veya
organik birleik veya komplekslerinin
.k absorbsiyonuna istinat etmektedir.
Bu absorbsiyon kolorimetrede yahut ekseriya olduu gibi refleksiyon tipli, spektrofotometrede llmektedir.

Genel olarak kolorimetrik tyinden

evvel yine bir ayrma yapmak icabetmektedir. Alkali-peroksit metodu; dk
dereceli konsantrelere tatbik edilmekte
olup, bir eter ekstraksiyonundan sonra
(2, 3, 24) yahut kupferron-etil asetat
(veya eter) ekstraksiyonundan sonra (71)
veyahut yksek dereceli konsantrelerde
etil asetatla ayrp, sulu faza aldktan
sonra (72) kullanlmaktadr. ok fazla
yaylm olarak kullanlan dier usul tiyosiyanat metodudur. Uranyum, etil
asetat ekstraksiyonuyla ayrldktan sonra
dorudan doruya etil asetat iinde, yahut etil asetattan suya alndktan sonra,
reaktiflerle muamele edilmekte, bilhara
muayyen dalga boyunda spektrofotometrede absorbsiyonu llmektedir (73, 74,
75).
Uranyumun, dibenzoylmetanla verdii sar renkli kompleksten istifade
edilerek, spektrofotometrik tyini yaplmaktadr. Bu kompleks muayyen pH
da, muayyen konsantrasyondaki etil alkoll ortamda ve muayyen dalga boyunda maksimum absorbsiyon gstermektedir. Uranyumun ayrlmas, eter
veya etil asetat ekstraksiyonu ile yahut
nitrat sellloz kolon kromatografisi ile
yaplmaktadr (76, 77). Bu usul, kaya
ve minerallerde uranyumun mikro tyinleri iin kullanlmaktadr. Uranyumun yine organik reaktiflerden morinle
[3, 5, 7, 2', 4'- pentahydroxy - flavanol ]
amonyakl ortamda verdii kahverengi
komplekse (78) yahut 8 -quinolinal ve
trevleriyle (79) verdii oranj renkli
komplekse istinaden, spektrofotemetrik
olarak miktar tyin edilmektedir. Bu
sonuncusu bilhassa renk sabitlii ve
uranyumun ok dk dereceli cevherlerine kabili tatbik oluu itibariyle
avantajldr.
Direkt olarak yaplan spektrofotometrik tyinlerde, herhangi bir ayrma
yapmakszn asidik sulu fazda uranyum
ionunun absorbsiyonlarndan faydalanl-

URANYUM TAYlNLERi HAKKINDA

yumu ihtiva eden zeltinin pek az bir

miktar platin veya altndan mamul
kk krozlerde kur ulaa kadar uurulduktan sonra, bakiye sodyum florr
ihtiva eden bir karmla eritilmektedir.
Bu ameliye neticesinde meydana gelen
kk taneciin, uygun dalga boyundaki ltraviyole kta, verdii floresans,
florimetrede llmektedir. Sodyum
florr ihtiva eden eritme vastas olarak, yalnz sodyum florr yahut sodyum florr ile sodyum karbonat ve
potasyum karbonat karm (89, 91,
92, 93, 94, 95) veyahutta % 98 sodyum
florr ve % 2 lityum florr karm
kullanlmaktadr (98).

5. Elektrometrik ve radyometrik
tayinler.
Son olarak bu usullere de ksaca temas edilmesi uygun grlmtr. Elektrometrik usuller, kimyasal tyin metodlarna nazaran ok daha sratli ve hassastr.
Ekivalent noktasn kat olarak tesbite yarayan potansiyometrik tyinde
umumiyetle uranyum (IV); potasyum,
permanganat, potasyum bikromat, seryum slfat yahut demir (III) zeltisi
gibi oksitleyici zeltilerden birisi ile
titre edilmektedir (99,100,101).

4. Florimetrik tayin metodlar.

Uranyumun tyininde kullanlan
florimetrik analiz metodlar ok sratli
ve hassastr. Metodun esasn; eser konsantrasyonlar daki uranyumun dahi sodyum florr iinde floresans verme
hassas tekil etmektedir. Baz ionlarn
direkt olarak mdahalesi floresansn
iddetini azaltmaktadr ki bu mdahale;
tyine gemeden evvel, seyreltme ve
ekstraksiyon usulleriyle bertaraf edilmektedir. Umumiyetle ekseriya etil asetat
ekstraksiyonu kullanlmaktadr (30, 96,
97, 98). Florimetrik tyin iin uran-

Uranyumun kulometrik tyini nadiren kullanlmaktadr (102,103). Yine

bazan kullanlan polarografik tyinde
ise uranyumun, evvel bir ekstraksiyon
vastasiyle dier elementlerden ayrlmakta bilhara uygun bir elektrolitik
ortamda, hassas l aletleriyle, polarogram tesbit edilmektedir (104, 105,
106,107,108,109). Bu usul bilhassa mikro tyinlerde muvaffakiyetle tatbik edilmektedir.
Radyometrik tyinlerde btn uranyum minerallerinin alfa, beta ve gama
ualar
nerinden faydalanlmaktadr.
uvaklama iddeti, Geiger - Mller sayac
veya Sintilometre gibi bir ua l ale-

lhsan TOPALOLU, Nilfer BAYIN

tinde kantitatif olarak tesbit edilir. Bu

radyoaktif uvaklama iddeti; uvaklamay meydana getiren elemente, mineralde bulunan aktif elementin ktlesine,
mineralin l aletine olan mesafesine,
ualarn istikameti ve terkibine baldr.

Uranyumun kimyasal yollarla analizi

uzun zamana ihtiya gstermesi bakmndan, bilhassa seri analizlerde radyometrik veya florometrik usullerden
birisine mracaat edilmesi tavsiye edilmektedir (HO).

L T E R A T R
1 RODDEN, C. J., and TREGONING, J. J. : Manual of analytical methods for the
determination of uranium and thorium in their ores; U. S. Government Printing Office, Washington, D. G., Method 4, (1950).
2 RODDEN, G. J., and TREGONING, J. J. : op. cit., Method 5.
3 RODDEN, G. J. : Analytical Chemistry of the Manhattan Project, McGraw-Hill Book
Co., Inc., NewYork, P. 33-38, (1950).
4 GRIMALDI, F. S. et al. : Gollected papers on methods of analysis for uranium and
thorium, U. S. Geological Survey Bulletin 1006, P. 45, (1954).
5 FEINSTEIN, H. I. : Spectrophotometric determination of uranium in ores. Chemical Abstract. 50 :12 745 g, (1956)
6 GUEST, R. J., and ZIMMERMAN, J. B. : Determination of uranium concentrates with
ethyl acetate, C.A. 50:14444 i, (1956).
7 MIGHAEL A. DESESA : Raw Materials Development Laboratory Handbook of Analytical
Methods, U. S. Atomic Energy Comm. TID-7002, p. 88, March 30, (1956).
8 MIGHAEL A. DESESA : op. cit, p. 107, (1956).
9 ADAMS, J. A. S., and MAECK, Wm. J. : Fluorimetric and colorimetric microdetermination of uranium in rocks and minerals, Anal. Chem. 26:1636, (1954).
10 GUEST, R. J., and ZIMMERMAN, J. B. : Determination of uranium in uranium concentrates - Use of ethyl acetate (Dept. Mines Tech. Surveys, Ottava, Can.), Anal. Chem. 27 :
931-6, (1955).
11 GUEST, R. J., and ZIMMERMAN, J. B. : A mill procedure for determining uranium
in low-grade acid solutions, C A. 50 : 3152 g, (1956).
12 GUEST, R. J. : Determination of small quantities of uranium in ores and solutions with
tributyl phosphate and ethyl acetate. C. A. 50 : 3152 e, (1956).
13 SILVERMAN, L., and MOUDY LAVADA : Photometrie determination of uranium in
thorium. C. A. 49:96 i, (1955).
14 WRIGHT, Jr. W. B. : Gomparison of tributyl phosphate and dibutoxy - tertraethylene
glycol as extractants of uranium. C. A. 50 :11159 e, (1956).
15 SILVERMAN, L., MOUDY. L., and HAWLEY, D. W. : Small amounts of uranium in
the presence of iron. Golorimetric determination with 8 - quinolinol Anal. Chem. 25:
1369-73, (1953).
16 RULFS, G. L., ANEL K. De, LAKRITZ, J., and ELVING, P, J. : Extraction of
uranium by 8-quinolinol and its derivates, Anal. Chem. 27:1802 (1955).
17 _ RODDEN, G. J., and TREGONING, J. J. : op. cit., Method 1.
18 LANGRIDGE, R. W. : Analytical procedure used by the Grand Junction Laboratory
Western Uranium Project Lucius Pitkin, Inc. U. S. Atomic Energy Comm., p. 1-5, Feb. l,

(1957).

URANYUM TYNLER HAKKINDA

19 SILL, G. W., and PETERSON, H. E. : Volumetric determination of milligram quantities
of uranium, Anal. Chem. 24:1175-82, (1952).
20 MIGHAEL A. DESESA : op. cit. p. 112-14.
21 RODDEN, G. J. : op. cit. P. 24-26, 38-39.
22 RULFS, G. L., De., A. K., and ELWING, P. J. : Isolation and measurement of
uranium at the microgram level, Anal. Chem. 28:1139 -43, (1956).
23 RODDEN, G. J. : op. cit. p. 14 -17.
24 RODDEN, G. J., and TREGONING, J. J. : op. cit., Method 6.
25 RODDEN, G. J. : op. cit, p. 21.
26 TSUBAKI ISAMU : Separation and determination of uranium, C. A. 50:5454 d, (1956).
27 TILLU, M. M. : Rapid determination of uranium in complex minerals like samarskite,
columbite - tantalite, and titanoniobates, C. A. 49:2941 b, (1955).
28 RODDEN, G. J. : op. cit., p. 42-43.
29 RODDEN, G. J.., and TREGONING, J. J. : op. cit., Method 3.
30 KSTE, L. : Determination of uranium in iron, C. A. 50:3152 i, (1956).
31 PERMAN, I. : The potentiometric determination of uranium, C. A. 50:4709 h, (1956).
32 \VILLAMS, A. F. : IX. The use of alumina and cellulose adsorbents for the determination of thorium and the simultaneous determination of thorium and uranium in ores,
Analyst 77:297-306, (1952).
33 _ WILLIAMS, A. F. : The use of alumina and cellulose adsorbents, Analvst 77 :293 - 96,
(1952).
34 KEMBER, N. F. : Inorganic chromatography on cellulose. VII. Determination of thorium
in monazite and of thorium and uranium in uranothorianite, Analyst 77: 78 - 85, (1952).
35 BURSTALL, F. H., and WELLS, R. A. : Inorganic chromatography on cellulose, Analyst
77:396-410, (1951).
36 ARDEN, V. T. : Inorganic chromatography on cellulose, C. A. 49 : 11498 f, (1955).
37 LEGGE, D. I. : Polarographic determination of uranium, Anal. Chem. 26:1617-21 (1954).
38 ADAMS, J. A. S., and MAECK, W. J. : Fluorometric and colorimetric microdetermination of uranium in rocks and minerals, Anal. Chem. 26:1637, (1954).
39 SAMUELSON, O. : ion exchangers in analytical chemistry, John Wiley & Sons, Inc., New
Tork, p. 51-54, (1953).
40 LEBEZ, D., and OSTANIK, M. : Effect of petrolcm ether on the separation of uranium
in low-grade samples when using cellulose columns, C.A. 50 : 3153 a, (1956).
41 SAMUELSON, O. : ion exchangers in analytical

chemistry, John

Wiley & Sons, Inc.

New Tork, (1953).

42 DRAGANIG, I. G., DRAGANIG, Z. D., and DZDAR, I. Z. : Ion-exchange for the

determination of trace impurities in uranium, C.A. 49 :4450 d, (1955).
43 YING-MAO CHEN : Separation of metals by anion - exchange resins, C. A. 49 :15619 f,
(1955).
44 ARNFELT, A.L. : A rapid method for the determination of uranium, C. A. 50: 7006 h,
(1956).
45 F1SHER, S. A. : Application of the ion-exchange separation of uranium to the analysis
of ores, C.A. 50: 9936 g, (1956).
46 FISHER, S. A. : Use of ion-exchange for the separation of uranium from ions interfering in its colorimetric determination, C. A. 50:9937 e, (1956).

hsan TOPALOLU, Nilfer BAYIN

47 TILLU, M. M. : Separation and gravimetric determination of uranium as phosphate in
the presence of complexon, C. A. 50: 107 h, (1956).
48 SARMA, S. R. N., and MALLIK, A. K. : Gravimetric estimation of uranium as the
oxinate with complexon as a masking agent, Z. anal. Chem. 148:179-81, (1955).
49 BAHADURI, A. S. : Salicylhydroxamic acid as an analytical reagent I. gravimetric estimation of Cd. U, and V, Z. anal. Chem. 151 :109-18, (1956).
50 RODDEN, G. J., and TREGONING, J. J. : op. cit., Method 2.
51 RODDEN, G. J. : op. cit., p. 54-64.
52 BRENNEGKE, E., FAJANS, K., FURMAN, N. H., LANG, R. and STAMM, H. :
Neuere massanalytischen Methoden, Ferdinant Enke Verlag, Stuttgart, p. 99, (1951).
'

53 DESHMUKH, G. S., and JASHI, M. K. : Determination

hexacyano f errate (II), Z. anal. Chem. 143 : 334 - 39, (1954).

of uranium with alkali

54 MAN, A. R. : Determination of uranium by reduction with stannous chloride, Anal.

Chem. 26 :1507-9, (1954).
55 BACON, A., and MLLER, G. W. G. : The Volumetric determination of uranium in
Al-U alloys, C. A. 50:12745, (1956).
56 RODDEN, G. J. : op. cit., p. 68-69.
57 RAO, V. P., MURTY, B. V. S. R., and RAO, G. : Volumetric estimation of uranium.
I. Use of potassium dichromate with N-phenylanthranilic acid as internal indicator, Z.
anal. Chem. 147:99-105, (1955).
58 RODDEN, G. J. : op. cit, p. 67.
59 RAO, V. P., MURTY, B. V. S. R., and RAO, G. G. : Volumetric estimation
uranium-Part III. with ceric sulphate, Z. anal. Chem. 150:401-7, (1956).
60 RODDEN, G. J. : op. cit. p. 59-62.

of

61 MIGHAEL, A. DESESA. : op. cit., p. 112-4.

62 LANGRIDGE, R. W. : op. cit., p. 1-5.
63 LANGRIDGE, R. W. : op. cit., 21-25.
64 DESHMUKH, G. S., and JASHI, M. K. :
C. A. 49 :4450 g, (1955).

lodometric determination of uranium.

65 El-SHAMY, H. K., and El-DN ZAYAN, S. : Potentiometric reduction of uranyl

chloride solution. Analyst 80 : 65 - 8, (1955).
66 BOBTELSKY, M., and HALPERN, M. : Heterometric microdetermination of uranium
(VI) by precipitation with potassium ferrocyanide, C. A. 49 : 6773 g, (1955).
67 BOBTELSKY, M., and HALPERN, M. : Heterometric microdetermination of uranium
(VI) by precipitation as phosphate, C. A. 49 : 6773 g, (1955).
68 RAO, V. P., MURTY, B. V. S. R., and RAO, G. G. : Volumetric estimation of
uranium- Part II, with sodium vanadate as reagent, Z. anal. Chem. 147 :161-73, (1955).
69 RAO, G. G., RAO, V. P., and VENKATAMMA, N. C. : A new Volumetric method
for the estimation of uranium VI through photochemical reduction with alcohol, Z. anal.
Chem. 150: 178-85, (1956).
70 SIMON, V., and PRIPLATOVA, E. : Volumetric determination of uranium with
ferricyanide, C. A. 50:11167 b, (1956).
71 GRIMALDI, F. S. et al. : op. cit., p. 17-27.
72 GUEST, R. S., and ZIMMERMAN, J. B. : Determination of uranium in uranium
concentrates, use of ethyl acetate, Anal. Chem. 27:931-6, (1955).
73 CROUTHAMEL, G. E., and JOHNSON, G. E. : Spectrophotometric determination
of uranium by thiocyanate method in acetone medium, Anol. Chem. 24:1780-1783, (1952).

URANYUM TAYlNLER HAKKINDA

74 TILLU, M. M., BHATNAGAR, D. V., and Murthy, T. K. S. : Colorimetric estimation of uranium with ammonium thiocyanate and its application to uranium in minerals
particularly monozite concentrates, C. A. 50 : 2365 d, (1956).
75 FEINSTEIN, H. I. : Spectrophotometric determination of uranium in ores.
12745 g, (1956).

C. A. 50:

76 YOE, J. H., WILL, F., and BLACK, R. A. : Colorimetric determination of uranium

with dibenzoylmethane, Anal. Chem. 25 :1200-4, (1953).
77 ADAMS, J. A. S., and MAECK, W. J. : op. cit., p. 1635-39.
78 ALMASSY, G. et al. : Colorimetric microdetermination of uranium VI with morin
C. A. 49 : 9438 a, (1955).
79 RULFS, C. L. et ai. : Extraction of uranium by 8-quinolinl and its derivates,
Chem. 27: 1802-4, (1955).

Anal.

80 BRCKER, C. E., and SWEETSER, P. B. : Spectrophotometric titration of uranium

and iron, Anal. Chem. 25:764-67, (1953).
81 CANNING, R. G., and DIXON, P. : Direct Spectrophotometric determination of uranium
in aqueous solutions, Anal. Chem. 27: 877-80, (1955).
82 CARVALHO, A. H., and VIDERIA F. M. :
C. A. 50 : 726 f, (1956).

A rapid method of uranium analysis,

83 SILVERMAN, L., and MOUDY, L. : Colorimetric determination of moderate concentration of uranium in perchloric acid solutions. Anal. Chem. 28 :45-47, (1956).
84 BACON, A., and MLLER G. W. C.: Determination of uranium by high-precision
spectrophotometry, C. A. 50 ; 4709 g, (1956).
85 BACON, A., and MLLER G. W. C. : Applications of spectrophotometry to the determination of uranium in various binary and ternary uranium-base alloys,C. A. 50:3152 h,
(1956).
86 SUSANO, C. D., MENIS, O., and TALBOTT, C. K. : Differential Spectrophotometric
method for determinaton of uranium, Anal. Chem. 28:1072-5, (1956).
87 RODDEN, C. J. : op. cit., p. 140-142.
88 KOLTHOFF, I. M., and JOHNSON R. A. : Amperometric titrations with m-nitrophenylarsonic acid. C. A. 45:7443 e, (1951).
89 NAKANISHI, M. : Fluorometric microdetermination of uranium. C. A. 46; 3901 e, (1952).
91 PRICE, G. R., FERRETTI, R. J., and SCHWARTZ, S. : Fluorometric determination
of uranium, Anal. Chem. 25:322-331, (1953).
92 GRIMALDI, F. S. et al. : op. cit., p. 43-48.
93 GRIMALDI, F. S. et al. : op. cit., p. 51-68.
94 GRIMALDI, F. S. et al. : op cit., p. 69-75.
95 GRIMALDI, F. S. et al. : op. cit., p. 77-84.
96 Grand Junction, Colorado, September 2, (1955).
97 Grand Junction, Colorado, September 21, (1955).
98 MIGHAEL, A. DESESA : op cit., p. 88-99.
99 PERMAN, I. : The potentiometric determination of uranium, C. A. 50: 4709 h, (1956).
100 KOLTHOFF, I. M., and FURMAN, N. H. : Potentiometric titrations John Wiley &
Sons, Inc., New Tork, (1931).
101 KOLTHOFF, I. M., and FURMAN, N. H. : Volumetric analysis,
Vol. II, John Wiley & Sons, Inc., New Tork, (1929).

practical methods,

102 GARSON, W. N. : Coulometric determination of uranium. Amal. Chem. 25:466-470,

(1953).

lhsan TOPALOLU, Nilfer BAYIN

103 FURMAN, N. H., BRCKER, C. E., and DILTS, R. V., Titrations of uranium
(IV) by electrolytically generated ceric ion, Anal. Chem. 25:483-86, (1953).
104 HEYROVSKY, J. : Polarographic. Verlag Julius Springer, Berlin, (1941); lithoprinted by
Edvoards Bros., Inc., Ann Arbor, Mich., (1944).
105 LEGGE, D. I. : Polarographic determination of uranium, Anal. Chem. 26:1617-21 (1954).
106 SUSIC M. Polarographic determination of uranium, C. A. 49:8038 b, (1955).
107 SUSIG, M. : Polarographic determination of uranium in ores inan ascorbic acid - supporting electrolyte, C. A. 49 :9438 c, (1955).
108 ISHIHARA, Y., and KOMINAMI, F. : Polarographic determination of uranium in
minerals, C, A. 50:7006 h, (1956).
109 FSCHER, D. J., and THOMSON, P. F. : Rapid Polarographic determination of
uranium in nonaqueous solvents, Anal. Chem. 28 :1285 - 8, (1956).
110 ZESCHKE, G.: Ouantitative Uranbestimmung fr Reihenuntersuchungen, N.Jb. Mineral.,
Mh., 8:179-87, (1956).