1

MEHANIKI PRENOSNICI SNAGE

Prenosnik u najirem smislu predstavlja mainsku grupu ili mainu, iji je zadatak prenoenje
mehanike energije od pogonske maine ka radnoj maini.

Znai, uvoenje prenosnika (P) kao posrednika izmeu pogonske (M) i radne maine (R.M)
diktirano je uslovima rada kako radne, tako i pogonske maine.

19/02/2007

MAINSKI ELEMENTI 2

1.1

Tipovi mehanikih prenosnika

NAINU PRENOENJA
OPTEREENJA
SA POGONSKOG NA GONJENI
ELEMENT

PREMA POLOAJU
KINEMATSKOG PARA
ZA PRENOENJE KRETANJA

PRIANJANJEM:

ZUPCIMA:

NEPOSREDNIM
DODIRIVANJEM:

1. Frikcioni,
2. Remeni

1. Zupasti,
2. Lanani

1. Frikcioni,
2. Zupasti

POSREDNIKOM:
1. Remeni,
2. Lanani

PREMA BROJU PAROVA

GLAVNIH DELOVA PRENOSNIKA
Jednostepeni

19/02/2007

Dvostepeni

Viestepeni

MAINSKI ELEMENTI 2

1.2 RADNE KARAKTERISTIKE PRENOSNIKA

(nul, nizl) uestanost obrtanja pogonskog (ulaznog) vratila i uestanost obrtanja gonjenog (izlaznog)
vratila,

ul = 2 nul ugaona brzina na ulaznom vratilu,

izl = 2 nizl ugaona brzina na izlaznom vratilu,
(Tul, Tizl) obrtni moment pogonskog (ulaznog) vratila i obrtni moment gonjenog (izlaznog) vratila,
Pul = Tul ul snaga na ulazu u prenosnik,
Pizl = Tizl izl snaga na izlazu iz prenosnika,
nul
i=
nizl

radni prenosni odnos prenosnika je odnos uestanosti obrtanja pogonskog (ulaznog) vratila
prema uestanosti obrtanja gonjenog (izlaznog ) vratila. Za sluaj da je:

i > 1 - prenosnik vri smanjivanje ugaone brzine, a poveanje obrtnog momenta idui od ulaza ka izlazu; takav
prenosnik naziva se reduktor.
i < 1 - prenosnik vri poveanje ugaone brzine, a smanjenje obrtnog momenta idui od ulaza ka izlazu; takav
prenosnik naziva se multiplikator.
19/02/2007

MAINSKI ELEMENTI 2

Stepen iskorienja (efikasnost) prenosnika predstavlja odnos snage

na izlazu Pizl i snaga na ulazu Pul:

Pizl Pul Pg
=
=
Pul
Pul
Odnos obrtnog momenta na izlazu iz prenosnika Tizl i obrtnog momenta na ulazu
u prenosnik Tul :

Tizl Pizl izl Pizl nul

=
=
= i
Tul
Pul ul
Pul nizl

Obrtni moment na izlazu iz prenosnika:

Tizl = Tul i

19/02/2007

MAINSKI ELEMENTI 2

1.3. STRUKTURA PRENOSNIKA

nizl=n4

nul=n1

n2=n3
nul n1 n1 n3
i=
=
=
= i1 2 i3 4
nizl n 4 n 2 n 4

i = i j
j =1

= 1-2 3-4

19/02/2007

MAINSKI ELEMENTI 2

2. FRIKCIONI PRENOSNICI
Frikcioni prenosnici su mehaniki prenosnici sa naposrednim dodirivanjem, koji prenose obrtni
moment, odnosno optereenje zahvaljujui prianjanju.
Radne povrine frikcionih tokova moraju biti pritisnute jedna ka drugoj odreenom silom, u pravcu
zajednike normale na ove povrine, tako da granina sila trenja bude vea od tangentne, obimne sile
koja se prenosi sa pogonskog na gonjeni, savlaujui otpor koji se protivi njegovom obrtanju.

2.1 KINEMATSKI PARAMETRI FRIKCIONOG PARA

Osnovne veliine koje odreuju poloaj jedne ose obrtanja u odnosu na drugu su:
- osno rastojanje,
- osni ugao i
- kinematski prenosni odnos.

Osno rastojanje (a) je najkrae rastojanje osa obrtanja.

Osni ugao ( ) je ugao izmeu vektora 1

i - 2 .

Kinematski prenosni odnos (u) ili krae prenosni odnos je odnos intenziteta vektora ugaonih brzina i to
uvek intenziteta vee ugaone brzine prema intenzitetu manje ugaone brzine.

1
u=
1
2

19/02/2007

MAINSKI ELEMENTI 2

Kinematski prenosni odnos (u ) se koristi za odredjivanje dimenzija i napona, dok se

radni prenosni odnos (i ) koristi za odredjivanje ugaonih brzina (brojeva obrtaja) i obrtnih momenata.
rw1
1
v

rw1

= 00 2

rw2

v = 1rw1 = 2 rw 2
1 rw 2 n1
=
=
u1 2 =
2 rw1 n2

a = rw1 + rw 2 u = rw2
rw1

a
=
u +1

19/02/2007

rw1

v
rw

rw2

a)

a)

b)

rw2 = urw1

c)

= 1800

v= rw

a = rw2 rw1
rw1

a
=
u 1

rw 2 = u .rw1 rw2 = urw1

MAINSKI ELEMENTI 2

2.2 Konusni kinematski parovi

90 0

= 900
1

rw1
rw2

rw2

a);

rw 2 R sin 2 sin 2
u=
=
=
rw1 R sin 1 sin 1

sin
tg1 =
u + cos
19/02/2007

rw1

2 = 1

MAINSKI ELEMENTI 2

b)

1
tg1 =
u
tg 2 = u

2.3. Optereenje frikcionog para

FN
rw1

1
Fr2

Ft1

Ft2
b

Fr1

rw2

Radne povrine treba pritisnuti normalnom FN, ime se ostvaruje dovoljno velika granine sile trenja F izmeu
ovih dodirnih povrina, koja je uvek vea od obimne sile koju treba preneti sa jednog frikcionog toka na drugi.
Radno optereenje izraeno tangentnom silom iznosi:

2T1 2T2
Ft =
=
d w1 d w2

gde su: dw1 i dw2 prenici kinematskih krunica posmatranog frikcionog para.

19/02/2007

MAINSKI ELEMENTI 2

Potrebna normalna sila FN kojom radne povrine para frikcionih tokova treba da budu pritisnute jedna ka
drugoj, odreuje se iz uslova:

S = .FN / Ft

sledi

FN = S

gde je:

Ft

S stepen sigurnosti protiv klizanja,

koeficijent trenja,
Ft - obimna sila koju treba preneti sa jednog toka na drugi.
Uvoenje stepena sigurnosti protiv klizanja neophodno je izmeu ostalog i zbog nedovoljnog poznavanja
tanih vrednosti koeficijenta trenja.

2.4. FRIKCIONI VARIJATORI

Ako prenosnik omoguava u toku rada kontinualnu promenu prenosnog odnosa u odreenom intervalu
regulisanja, onda se takav prenosnik naziva varijator.
Frikcioni varijatori mogu biti razliitih konstrukcija. Najjednostavniji je ije se ose seku, sastoji se od frikcionih
tokova cilindrinog oblika diskova (sl. a).
Frikcioni varijator moe se sastojati od dva konina toka sa paralelnim vratilima i jednog umetnutog diska,
koji se moe aksijalno pomerati (sl. b).
U novije vreme frikcioni varijatori se izvode sa radnim povrinama globoidnim i sfernim povrinama i sa
umetnutim tokovima razliitog oblika. Primena im je ograniena za manja optereenja, kod maina alatki gde
treba ostvariti najpovoljniju brzinu rezanja.
19/02/2007

MAINSKI ELEMENTI 2

10

19/02/2007

MAINSKI ELEMENTI 2

11

2.5. Nosivost, klizanje i habanje

Na dodiru frikcionih povrina, pod dejstvom normalne sile Fn, ostvaruju se elastine deformacije tako da
dodir nije u taki ili po liniji ve po odredjenoj konanoj povrini. Pritisak na tom dodiru p je neravnomerno
rasporedjen. Moe se odrediti pomou Hercovih obrazaca i mora biti manji od dozvoljene vrednosti pdoz za
odredjeni materijal frikcionih diskova.

Fn E
p = 0,418
p doz
b

2 E1 E 2
E=
E1 + E 2

rw1rw2
=
rw1 + rw2

Prilikom kotrljanja, taka dodira se pomera po obimu u odnosu na spregnute tokove frikcionog para i pri
svakom obrtu, nastupi jedna promena pritiska. Usled ovih promena nastupa zamor povrinskog sloja i razaranje u
vidu pitinga. Osim toga pri dodiru postoji stalno proklizavanje i odnoenje materijala povrinskog sloja. Ova razaranj
ograniavaju nosivost i radni vek frikcionog para. Za prenoenje odredjene sile Ft, potrebna je sila Fn i irina
dodira b tj.

Ft
Fn = S

19/02/2007

b 0,175

MAINSKI ELEMENTI 2

Fn E
2
p doz

12

Elastino klizanje je posledica elastinih deformacija radnih povrina frikcionog para na mestu dodira i to
Kako usled dejstva normalne sile, tako i usled dejstva tangentne sile (sl.7.3a).
Normalna sila elastino deformie radne povrine, tako da se one ne dodiruju po liniji nego po maloj povrini.
Dodirivanje poinje u taki A a zavrava se u taki C. Delovi radne povrine gonjenog toka, usled dejstva
obimne sile Ft2, koji se pribliavaju mestu dodira u tangentnom pravcu napregnuti su na istezanje, a oni koji
se udaljavaju na pritisak . Delovi radne povrine pogonskog toka ponaaju se obrnuto. Usled dejstva Ft1.
delovi radne povrine pogonskog toka koji se pribliavaju mestu dodira u tangentnom pravcu napregnuti su
na pritiskivanje, a oni koji se udaljavaju na istezanje. Tako dolazi do promene obimnih brzina na mestu dodira
njihova razlika predstavlja brzinu klizanja. Elastino klizanje poinje u taki B, a najvee je u taki C.
sa poveanjem obimne sile koja se predaje sa jednog toka na drugi , poveava se irina povrine na kojoj se
odigrava elastino klizanje (BC); taka B pribliava se taki A.
Na slici 7.3a dati su dijagrami promene napona u pravcu tangente u zoni dodira kao i promene brzine klizanja. U
odnosu na obimnu brzinu v1, brzina klizanja se moe izraziti faktorom proklizavanja fk, vk = fkv1. Proklizavanje
dovodi i do poveanja kinematskog prenosnog odnosa:

u=

19/02/2007

rw2 1
rw1 1 f k

rw 2 = urw1 (1 f k )

MAINSKI ELEMENTI 2

13

19/02/2007

MAINSKI ELEMENTI 2

14

Kinematsko klizanje nastaje kada se oblik radnih povrina frikcionog para razlikuje od oblika odgovarajuih
kinematskih povrina. Kod cilindrinih radnih povrina stvarni i kinematski cilindar se poklapaju i kinematskog
klizanja nema.
Radi smanjenja potrebne sile pritiska jednog toka na drugi, dodirne povrine rade se u vidu lebova (sl.7.3b).
Tako se normalna sila na dodiru Fn, znaajno poveava u odnosu na manju radijalnu silu F. Take na
zakoenim povrinama odstupaju od kinematske povrine definisane poluprenicima rw1 i rw2 . Najvea
razlika obimnih brzina je u taki koja je najudaljenija od kinematske povrine tj.

vk=v=1 l (u+1) / 2 u.
Da bi se ovo klizanje smanjilo, dodir se moe ostvariti na ispupenim povrinama kao na slici 7.3c. Time se,
osim klizanja, smanjuje i dodirna povrina pa je pritisak na dodiru uvean, a time i troenje radnih povrina.

2.6. Materijali frikcionih parova

Od pravilnog izbora materijala radnih povrina frikcionih tokova zavisi ispravan rad i vek
frikcionog prenosnika. Od materijala za frikcione tokove zahtevaju se sledei uslovi:
veliki modul elastinosti, da bi se spreile vee deformacije na mestu dodira,
veliki koeficijent trenja, da bi se smanjila potrebna sila pritiska jednog toka ka
drugome,
velika otpornost na dodirni pritisak i habanje,
Preporuke za izbor materijala date su u Tablici 7.1.

19/02/2007

MAINSKI ELEMENTI 2

15