ΤΥΠΟΛΟΓΙΟ ΚΙΝΗΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΙΔΑΝΙΚΩΝ ΑΕΡΙΩΝ

1. ΝΟΜΟΣ BOYLE-MARIOTTE
pV = σταθ. (όταν Τ = σταθ.) (1)

T1<T2
p A
Ο νόμος των Boyle Mariotte εφαρμόζεται
Β
σε ισόθερμη μεταβολή (Τ = σταθ.)
π.χ. στην μεταβολή ΑΒ
V
Σχήμα 1α. Η ισόθερμη μεταβολή ΑΒ
σε άξονες p-V

V p
B A
A B
T2 Τ (K) T2 Τ (K)
Σχήμα 1β. Η ισόθερμη μεταβολή ΑΒ Σχήμα 1γ. Η ισόθερμη μεταβολή ΑΒ
σε άξονες V-Τ σε άξονες p-Τ

2. ΝΟΜΟΣ CHARLES
p
T = σταθ. (όταν V = σταθ.) (2)

Ο νόμος του Charles εφαρμόζεται σε ισόχωρη μεταβολή (V = σταθ.) π.χ. στην μεταβολή ΑΒ

T1<T2 V p
p V1 < V2
Β B
A B
V1
A
A
V1 V Τ (K) Τ (K)
Σχήμα 2α. Η ισόχωρη μεταβολή Σχήμα 2β. Η ισόχωρη μεταβολή Σχήμα 2γ. Η ισόχωρη μεταβολή
ΑΒ σε άξονες p-V ΑΒ σε άξονες V-T ΑΒ σε άξονες p-T

Σελ. 1
Θερμοδυναμική Β Λυκείου Φυσική Κατεύθυνσης

3. ΝΟΜΟΣ GAY-LUSSAC
V
T = σταθ. (όταν p = σταθ.) (3)

Ο νόμος των Gay-Lussac εφαρμόζεται σε ισοβαρή μεταβολή (p = σταθ.) π.χ. στην μεταβολή ΑΒ
T1<T2 V p1 < p2
p p
A
p1 B A
Β A B

V Τ (K) Τ (K)
Σχήμα 3α. Ισοβαρής μεταβολή Σχήμα 3β. Ισοβαρής μεταβολή Σχήμα 3γ. Ισοβαρής μεταβολή
σε άξονες p-V σε άξονες V-T σε άξονες p-T

4. ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΗ ΕΞΙΣΩΣΗ ΙΔΑΝΙΚΩΝ ΑΕΡΙΩΝ

Για ένα ιδανικό αέριο που n γραμμομόρια από αυτό είναι σε δοχείο όγκου V υπό πίεση p και
θερμοκρασία T ισχύει

pV = nRT (4)
όπου R είναι η παγκόσμια σταθερά των αερίων.

ΠΡΟΣΟΧΗ ! Σε ασκήσεις με την καταστατική εξίσωση των αερίων αν

α) Χρησιμοποιώ μονάδες S.I. δηλ.

N
[p] = Pa = [V] = m3 [T] = K
m2
J
τότε R = 8,314 mol.K (5)

β) Χρησιμοποιώ πρακτικές μονάδες δηλ.

[p] = atm [V] = L [T] = K

L.atm
τότε R = 0,082 mol.K (6)

Άλλοι συνδυασμοί μονάδων απαγορεύονται.

5. ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΜΟΝΑΔΩΝ

1 atm =101325 Pa = 1,013.105 Pa ≅ 105 Pa ≅ 0,1 MPa

1 bar = 1.105 Pa = 10 N/cm2 ≅ 1 atm ή 1 mbar = 100 Pa

1 m3 = 1000 L και 1 L = 1000 mL

Κ = 273 + °C

Σελ. 2
Θερμοδυναμική Β Λυκείου Φυσική Κατεύθυνσης

6. ΣΗΜΕΙΟΛΟΓΙΑ ΑΡΙΘΜΩΝ ΜΟΡΙΩΝ – ΓΡΑΜΜΟΜΟΡΙΩΝ, ΜΑΖΑΣ.

ΝΑ = 6,022.1023 ο αριθμός του Avogadro

N ο αριθμός των μορίων του αερίου

n ο αριθμός των γραμμομορίων του αερίου

m η μάζα ενός μορίου

mολ είναι η συνολική μάζα του αερίου

Μr η μάζα ενός γραμμομορίου (η σχετική μοριακή μάζα)

7. ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΜΑΖΩΝ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑΣ

mολ
m= Ν (7α)
Μr
ή m=Ν (7β)
Α
mολ
ρ= V (8α)
n.Μr
ή ρ= V (8β)
Ν.m
ή ρ= V (8γ)

8. ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΓΡΑΜΜΟΜΟΡΙΑ

α) Ενα γραμμομόριο είναι μια ποσότητα ύλης που περιέχει ΝΑ = 6,022.1023 μόρια.
β) Το γραμμομόριο ζυγίζει όσο η σχετική μοριακή μάζα (Μοριακό Βάρος) του χημικού στοιχείου ή
της ένωσης σε g π.χ. για το Ο2 Μr = 32 g
γ) Το γραμμομόριο αερίου σε Κ.Σ. (p = 1 atm, T=273°K) καταλαμβάνει όγκο Vmol = 22,4 L
δ) Αν έχω μάζα mολ από χημική ένωση ή χημικό στοιχείο (καθαρή ουσία) με σχετική μοριακή μάζα
(Μοριακό βάρος) Μr τότε ο αριθμός γραμμομορίων n που περιέχει είναι
mολ
n= M ή mολ = nMr (9)
r

ε) Αν έχω όγκο V (!σε L) από αέρια χημική ένωση ή αέριο χημικό στοιχείο (καθαρή ουσία) τότε ο
αριθμός γραμμομορίων n που περιέχει είναι
V
n= V (10)
m

με Vm γραμμομοριακό όγκο στις συνθήκες που βρίσκεται ο όγκος V. Ο Vm μπορεί να υπολογιστεί

στις συγκεκριμένες συνθήκες αν θέσω στην καταστατική n = 1 mol, δηλ.
RT
Vm = p (10α)

Σε Κ.Σ. (S.T.P.) έχω

Σελ. 3
Θερμοδυναμική Β Λυκείου Φυσική Κατεύθυνσης

V
n = 22,4 (10β)

9. ΠΙΕΣΗ ΙΔΑΝΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ

⎯
Η πίεση σε σχέση με την μέση τιμή των τετραγώνων της ταχύτητας υ2 είναι
1 ⎯
p = 3 ρ υ2 (11)
⎯
Το σύμβολο α σημαίνει την μέση τιμή του φυσικού μεγέθους α. Εναλλακτικά λόγω της (8γ)
1 Ν.m ⎯
p = 3 V υ2 (12)

Από την τελευταία και την μορφή της πυκνότητας (8γ) που περιέχει την μάζα ενός μορίου m και
αφού εισάγουμε κατόπιν την μέση μεταφορική κινητική ενέργεια ενός μορίου (κινητική ενέργεια
⎯ ⎯
λόγω μεταφορικής κίνησης) Kμ = m υ2 /2 έχουμε
⎯
2 Ν m υ2
p=3 V 2 (13)
2 Ν ⎯
ή p = 3 V Kμ (14)

10. ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΕΞΙΣΩΣΗΣ ΤΩΝ ΑΕΡΙΩΝ

Η γνωστή μορφή της καταστατικής είναι
pV = nRT (15)
Αν χρησιμοποιήσω την σταθερά του Boltzmann k, που ισούται με την παγκόσμια σταθερά των
αερίων ανά μόριο του αερίου
R
k=N (16)
A

παίρνω pV = ΝκT (17)

όπου εύκολα αποδεικνύεται ότι ισχύει
nR = Nk (18)
Η (14) γράφεται
2 ⎯
pV = 3 N Kμ (14α)

11. ΜΕΣΗ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ

ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ
Από την (14α) και την γνωστή μορφή της καταστατικής προκύπτει
⎯ 3
Kμ = 2 kT (19)

Σελ. 4
Θερμοδυναμική Β Λυκείου Φυσική Κατεύθυνσης

12. ΤΕΤΡΑΓΩΝΙΚΗ ΡΙΖΑ ΜΕΣΗΣ ΤΙΜΗΣ ΤΩΝ ΤΕΤΡΑΓΩΝΩΝ ΤΗΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ υrms
ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ
⎯2
Δηλ. η υrms = υ

3 kT 3 RT
είναι από την (19) υrms = m = Mr (20)

ΤΥΠΟΛΟΓΙΟ ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗΣ

ΕΝΝΟΙΕΣ/ΦΥΣΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ

Σύστημα Γραμμομοριακή θερμοχωρητικότητα C
Περιβάλλον Γραμμομοριακή θερμοχωρητικότητα Cp υπό σταθ. πίεση
Mονωμένο σύστημα Γραμμομοριακή θερμοχωρητικότητα CV υπό σταθ. όγκο
Θερμοδυναμική ισορροπία
Αντιστρεπτή μεταβολή
Κυκλική μεταβολή
Θερμότητα
Εσωτερική ενέργεια

13. 1ος ΝΟΜΟΣ ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗΣ

Q = ΔU + W (21)
όπου
α) Q η θερμότητα που εισέρχεται ή εξέρχεται από το σύστημα. Η Q εξαρτάται από τον τρόπο
μετάβασης του συστήματος από την αρχική στην τελική κατάσταση.
β)ΔU = Uτελ – Uαρχ η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του συστήματος.
Η εσωτερική ενέργεια U καθορίζεται από την θερμοκρασία του αερίου.
Αν ένα αέριο επιστρέψει στην κατάσταση που ξεκίνησε, μετά από οποιαδήποτε μεταβολή, ΔU = 0.
Η ΔU δεν εξαρτάται από τον τρόπο μετάβασης του συστήματος από την αρχική στην τελική
κατάσταση.
γ) W το έργο που παράγει ή δέχεται το σύστημα. Το W εξαρτάται από τον τρόπο μετάβασης του
συστήματος από την αρχική στην τελική κατάσταση.

Σελ. 5
Θερμοδυναμική Β Λυκείου Φυσική Κατεύθυνσης

14. ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΠΡΟΣΗΜΑ ΤΩΝ Q, W

Σύστημα Σύστημα
Q >0 W >0 Q<0 W<0

15. ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ ΔΤ ΣΩΜΑΤΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ Q

ΠΟΥ ΔΕΧΕΤΑΙ ή ΑΠΟΒΑΛΛΕΙ ΤΟ ΣΩΜΑ.
Για σώμα μάζας mολ που δεν υφίσταται μεταβολή φάσης η μεταβολή της θερμοκρασίας του ΔΤ αν
δεχθεί ή αποβάλλει θερμότητα Q είναι
Q
ΔΤ = m .c (22α)
ολ

ή Q = mολ cΔΤ (22β)

1
c είναι η ειδική θερμότητα (ή ειδική θερμοχωρητικότητα ) του σώματος δηλ. η θερμότητα που
χρειάζεται 1 kg του σώματος για να αυξήσει την θερμοκρασία του κατά 1 Κ.
Χρησιμοποιώντας την (9) έχω
Q = nMcΔΤ
Εξ ορισμού C=Mc (23)
είναι η ειδική γραμμομοριακή θερμότητα ή γραμμομοριακή θερμoχωρητικότητα.
Αν το σώμα δέχεται ή αποβάλλει θερμότητα υπό σταθερή πίεση τότε
C = Cp είναι η γραμμομοριακή θερμοχωρητικότητα υπό σταθερή πίεση και
Q = nCpΔΤ (23α)

Αν το σώμα δέχεται ή αποβάλλει θερμότητα υπό σταθερό όγκο τότε

C = CV είναι η γραμμομοριακή θερμοχωρητικότητα υπό σταθερή όγκο και
Q = nCVΔΤ (23β)

16. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ U

Η εσωτερική ενέργεια U ενός αερίου που μελετάμε μπορεί να ορισθεί γενικά ως η ενέργεια που
απομένει στο αέριο όταν αφαιρεθούν από αυτό όλες οι μακροσκοπικές μηχανικές μορφές της
ενέργειας.
Η εσωτερική ενέργεια είναι ουσιαστικά η δυναμική και η κινητική ενέργεια των μορίων του
αερίου λόγω της κίνησης καθενός μορίου του αερίου σε σχέση με τα άλλα 2 (Από την σκοπιά της
μηχανικής θα αγνοούσαμε αυτές τις μικροσκοπικές κινήσεις αν θέλαμε π.χ. να περιγράψουμε την
κίνηση όλου του αερίου.)

1
Ο όρος ειδική θερμοχωρητικότητα είναι ατυχής γιατί υποδηλώνει ότι το σώμα περιέχει θερμότητα, ενώ γνωρίζουμε
ότι η θερμότητα είναι ενέργεια που μεταβαίνει από ένα σώμα σε άλλο.
2
Αυτή η άποψη ότι η εσωτερική ενέργεια μπορεί να αναχθεί σε άλλες μορφές ενέργειας προέρχεται από υπόθεση των
Helmholtz και Mayer και είναι γνωστή ως η «Μηχανική θεωρία της θερμότητας» (G.H.Wannier Statistical Physics,
Dover 1987, σελ. 16).

Σελ. 6
Θερμοδυναμική Β Λυκείου Φυσική Κατεύθυνσης

Η εσωτερική ενέργεια ιδανικού μονατομικού αερίου αποδεικνύεται ότι ισούται με

3
U = 2 nRΤ

Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας ιδανικού αερίου γενικά (μονατομικού, διατομικού κ.λ.π.)
είναι ΔU = nCVΔΤ
3
Μόνο σε περίπτωση που είναι ιδανικό μονατομικό ΔU = 2 nRΔΤ

Προσοχή! Στους παρακάτω τύπους ο δείκτης Β σημαίνει την τελική κατάσταση δηλ VΒ = Vτελικό
και ο δείκτης Α σημαίνει την αρχική κατάσταση

17. ΙΣΟΘΕΡΜΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ

T1 = Τ = σταθ. ή pV = σταθ.
T1
ΔU p A
άρα ΔU = 0 (24)
Β
ος
1 Νόμος W
Q=W (25) Vα Vτ V
Εργο Σχήμα 6. Ισόθερμη μεταβολή
Vτ
W = nRT ln V (26α) και το αντίστοιχο έργο
α
Vτ Vτ
ή W = pAVA ln V = pBVB ln V (26β)
α α

αν Vτ<Vα δηλ. αν το αέριο συμπιέζεται τότε W<0

Θερμότητα
Vτ
Q = nRT lnV (27α)
α
Vτ Vτ
ή Q = pAVA lnV = pBVB lnV (27β)
α α

18. ΙΣΟΧΩΡΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ

p T1<T2
p
V =V1= σταθ. ή T = σταθ. Β
ΔU
3 A
ΔU = 2 nRΔT = (γενικά) nCVΔΤ (28)
V1 V
ος
1 Νόμος
Q=ΔU (29)

Εργο Σχήμα 7. Ισόχωρη μεταβολή

W=0 (30) Το αντίστοιχο έργο W=0

Θερμότητα
3
Q = nCVΔΤ = (μονατομικό) 2 nRΔT (31)

Σελ. 7
Θερμοδυναμική Β Λυκείου Φυσική Κατεύθυνσης

19. ΙΣΟΒΑΡΗΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗ

V
p =p1= σταθ. ή T = σταθ.
T2<T1
p
ΔU
p1
3 Β A
ΔU = 2 nRΔT = (γενικά) nCVΔΤ (32)
W
ος
1 Νόμος Vτ Vα V
Q=ΔU+W

Εργο Σχήμα 8. Ισοβαρής μεταβολή

W = p (Vτ – Vα) (33α) και το αντίστοιχο έργο

ή W = nRΔΤ (33β)

Θερμότητα
Q = nCpΔΤ (34)

20. ΑΔΙΑΒΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ

Q = 0 ή pVγ = σταθ. (35)
T2<T1
p
ΔU A
3
ΔU = 2 nRΔT = nCVΔΤ (28)
Β
ος
1 Νόμος W
Vα Vτ V
W= - ΔU (36)

Εργο Σχήμα 9. Aδιαβατική μεταβολή

pτVτ - pαVα nRT2 - nRT1
W= 1-γ = 1-γ (37) και το αντίστοιχο έργο

Cp
με γ = C (38)
V

ή W = - nCVΔΤ (39)
Θερμότητα
Q=0

21. ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ p, V, T ΣΤΗΝ ΑΔΙΑΒΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ

Νόμος του Poisson
pVγ =σταθ. (40α)
ή pαVαγ = pτVτγ (40β)
Με την βοήθεια της καταστατικής
ΤVγ-1 = σταθ. (41α)
ή ΤαVαγ-1 = ΤτVτγ-1 (41β)

Σελ. 8
Θερμοδυναμική Β Λυκείου Φυσική Κατεύθυνσης
1-γ
Τp γ = σταθ. (42α)
1-γ 1-γ
ή Ταpα γ = Ττpτ γ (42β)

22. ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ Cp ΚΑΙ CV

Cp = CV + R (43)
Cp
γ=C (38)
V

άρα γ>1 (44)

Λύνοντας τις (43) και (38) ως προς Cp και CV παίρνουμε

R
CV = γ-1 (45)
R
Cp = γγ-1 (46)

Εφαρμογή : Μονοατομικό ιδανικό αέριο

(ή διατομικό όπου τα μόρια εκτελούν
μόνο μεταφορική κίνηση)
3
CV = 2 R (47)
5
Cp = 2 R (48)
Cp 5
γ = C = 3 ≅ 1,67 (49)
V

Σελ. 9
Θερμοδυναμική Β Λυκείου Φυσική Κατεύθυνσης

23. ΘΕΡΜΙΚΕΣ ΜΗΧΑΝΕΣ

To έργο W που παράγει η θερμική μηχανή, που το υλικό λειτουργίας της υφίσταται κυκλική
μεταβολή, είναι

W = QΘ - ⏐QΨ ⏐ (52)

όπου QΨ είναι η θερμότητα που αποβάλλει η θερμική μηχανή, QΨ < 0

και QΘ είναι η θερμότητα που δέχεται η θερμική μηχανή, QΘ > 0

Συντελεστής απόδοσης θερμικής μηχανής

W ⏐QΨ ⏐
e= Q =1- Q (53)
Θ Θ

24. ΚΥΚΛΟΣ CARNOT

Ο συντελεστής απόδοσης θερμικής μηχανής που λειτουργεί με τον κύκλο του Carnot είναι
ΤΨ
e=1-Τ (54)
Θ

Ισχύει επίσης
⏐QΨ ⏐ ΤΨ
QΘ = ΤΘ (55)
T2<T1
p A

Β
VB VΓ Δ
Ακόμα V = V (56) Γ
A Δ
V
Σχήμα 10. Κύκλος Carnot.

Σελ. 10
Θερμοδυναμική Β Λυκείου Φυσική Κατεύθυνσης

25. Χρήσιμες σχέσεις για τους νεπέρειους λογαρίθμους.

Αν y = ex
τότε lny = x
Αρα ln e = 1
ln1 = 0
ln (a.b) = lna + lnb
a
ln( b ) = lna – lnb

lnak = klna
k 1
ln a = lna1/k = k lna
x x2 x3
Ισχύει e = 1 + x + 2! + 3! + …..

Σελ. 11