Lêi giíi thiÖu

**********
Nh ta ®· biÕt m¹ch ®iÖn tö muèn lµm viÖc ®îc cÇn ph¶i cã nguån 1
chiÒu cung cÊp cho nã, nguån 1 chiÒu cã thÓ ®îc lÊy tõ Pin, Acquy hay
cã thÓ ®îc lÊy tõ ®iÖn líi sau khi ®· ®i qua 1 bé biÕn ®æi phï hîp ®Ó
lÊy ra ®îc møc ®iÖn ¸p 1 chiÒu mong muèn. Tuú thuéc vµo yªu cÇu cña
m¹ch ®iÖn tö mµ ta cã c¸c bé biÕn ®æi kh¸c nhau, c¸c yªu cÇu nµy cã thÓ
lµ cÇn ®é lín ®iÖn ¸p ra víi 1 ®é gîn sãng nµo ®ã hay møc ®é æn ®Þnh
cña møc ®iÖn ¸p ra... Trong b¶n thiÕt kÕ nµy ta sÏ nghiªn cøu m¹ch æn ¸p
tù ®éng ®iÒu chØnh ®Ó gi÷ gi¸ trÞ cña ®iÖn ¸p lu«n æn ®Þnh vµ ph¶i
®¶m b¶o 1 vµi chØ tiªu kÜ thuËt. §Ó cã thÓ thùc hiÖn ®îc ®iÒu nµy yªu
cÇu chóng ta ph¶i n¾m ®îc vµ thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c bíc sau: Ph©n tÝch
®Ò bµi; ph¬ng ¸n thiÕt kÕ; tÝnh to¸n thiÕt kÕ; thö l¹i, kiÓm tra kÕt qu¶;
ph¬ng ¸n thi c«ng. Sau khi hoµn thµnh bµi thiÕt kÕ nµy em nhËn thÊy
r»ng gi÷a lÝ thuyÕt vµ thùc hµnh cã mèi liªn hÖ rÊt chÆt chÏ. Nh÷ng kÕt
qu¶ ®o ®¹c ®îc ë trªn m¹ch thùc tÕ cã sù sai kh¸c nhá kh«ng ®¸ng kÓ so
víi lÝ thuyÕt. Së dÜ nh vËy lµ do viÖc lùa chän linh kiÖn trªn thÞ trêng
bÞ giíi h¹n (trªn thÞ trêng chØ cã c¸c linh kiÖn ®· ®îc quy chuÈn bëi nhµ
s¶n xuÊt) nªn nhiÒu linh kiÖn chØ ®îc l¾p víi nh÷ng gi¸ trÞ xÊp xØ,
mÆt kh¸c lµ do kÜ n¨ng l¾p r¸p cña chóng em cßn nhiÒu h¹n chÕ. §Ó cã
thÓ hoµn thµnh ®îc b¶n thiÕt kÕ nµy em ®· tham kh¶o 1 vµi tµi liÖu nh
gi¸o tr×nh kÜ thuËt m¹ch ®iÖn tö 1, 2, 3, gi¸o tr×nh truyÒn h×nh, gi¸o
tr×nh vÒ m¸y biÕn ¸p, sö dông mét sè phÇn mÒm trî gióp nh: Electronic
WorkBench, Orcad vµ ®Æc biÖt lµ ®îc sù híng dÉn tËn t×nh cña thµy
gi¸o Ph¹m Minh ViÖt.

1
Phô lôc.
Trang
PhÇn 1: Ph©n tÝch ®Ò bµi....................................................3

PhÇn 2: Ph¬ng ¸n thiÕt kÕ......................................................4

PhÇn 3: TÝnh to¸n, thiÕt kÕ...................................................14

PhÇn 4: Thö l¹i, kiÓm tra b¶n thiÕt kÕ...................................21

PhÇn 5: Ph¬ng ¸n thi c«ng.......................................................23

2
PhÇn 1: Ph©n tÝch ®Ò bµi.

§Ò bµi: ThiÕt kÕ bé nguån æn ¸p tù ®éng ®iÒu chØnh víi c¸c

chØ tiªu sau:
U vµo U ra ΔU / U P ra
220V 15V 5% 1W

§Ò bµi yªu cÇu thiÕt kÕ 1 nguån æn ¸p, nguån nµy ph¶i cã kh¶ n¨ng tù
®iÒu chØnh khi cã sù thay ®æi ®iÖn ¸p ®Çu vµo hay khi cã sù thay ®æi
cña dßng ®iÖn ch¶y qua t¶i, vÝ dô nh khi ®iÖn ¸p t¹i ®Çu ra t¨ng th× bé
nguån ph¶i tù ®éng ®iÒu chØnh gi¶m ®iÖn ¸p ®Çu ra mét lîng nµo ®Êy
®óng b»ng ®é t¨ng ®iÖn ¸p, hoÆc ngîc l¹i khi ®iÖn ¸p t¹i ®Çu ra gi¶m
th× tù ®éng ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p ®Çu ra t¨ng lªn... ViÖc tù ®éng ®iÒu
chØnh nµy cã thÓ thùc hiÖn b»ng nhiÒu ph¬ng ph¸p nh dïng æn ¸p th«ng
sè, æn ¸p so s¸nh, hay æn ¸p xung. Tuy nhiªn, theo yªu cÇu cña ®Ò bµi:
§iÖn ¸p vµo lµ 220V nªn ta kh«ng cÇn ph¶i sö dông æn ¸p xung (æn ¸p
xung ®îc sö dông khi cÇn cã d¶i biÕn thiªn ®iÖn ¸p ®Çu vµo lín) vµ do
æn ¸p th«ng sè chØ cho phÐp sù biÕn thiªn dßng t¶i nhá nªn ngêi ta hay sö
dông ph¬ng ph¸p nµy t¹o ®iÖn ¸p chuÈn ®Ó so s¸nh víi ®iÖn ¸p lÊy mÉu
trong æn ¸p so s¸nh. V× vËy, ®Ó ®¸p øng ®îc nh÷ng chØ tiªu trªn th× sö
dông æn ¸p so s¸nh lµ thÝch hîp nhÊt.

3
PhÇn 2: ph¬ng ¸n thiÕt kÕ

a. lËp s¬ ®å khèi.

M¹ch æn ¸p ®îc thùc hiÖn nhê 4 khèi nh sau:

§Çu Khèi Khèi Khèi läc Khèi §Çu ra

vµo BiÕn ¸p chØnh l­u æn ¸p

b. ph¬ng thøc thùc hiÖn.

i. khèi biÕn ¸p.

Khèi biÕn ¸p cã nhiÖm vô biÕn ®æi ®iÖn ¸p líi thµnh møc ®iÖn ¸p phï
hîp ®a vµo khèi chØnh lu. Nã bao gåm 1 cuén d©y s¬ cÊp vµ 1cuén d©y
thø cÊp ®îc quÊn trªn mét lâi thÐp gåm c¸c l¸ thÐp kü thuËt ®iÖn ®îc d¸t
máng ghÐp l¹i víi nhau. Së dÜ ph¶i ®îc cÊu t¹o tõ c¸c l¸ thÐp mµ kh«ng
ph¶i lµ mét khèi thÐp ®Æc lµ v× ®Ó tr¸nh dßng Fuc« ch¹y trªn ®ã, g©y
to¶ nhiÖt.

Trong ®ã:
n1 : lµ sè vßng d©y cña cuén s¬ cÊp.
n2 : lµ sè vßng d©y cña cuén thø cÊp.
U1 : §iÖn ¸p xoay chiÒu ®Æt ë ®Çu vµo cuén s¬ cÊp.
U2 : §iÖn ¸p xoay chiÒu ë ®Çu ra cña cuén thø cÊp.
Nguyªn t¾c lµm viÖc cña biÕn ¸p nh sau:
Khi ®Çu vµo s¬ cÊp cña biÕn ¸p ta ®Æt mét ®iÖn ¸p xoay chiÒu U1 =
Ulíi cã d¹ng h×nh sin (f=50Hz), trong lâi thÐp xuÊt hiÖn mét tõ trêng biÕn
thiªn theo quy luËt h×nh sin gièng nh ®Çu vµo (f=50Hz). Tõ th«ng biÕn
thiªn nµy c¶m øng sang bªn cuén d©y thø cÊp mét ®iÖn ¸p xoay chiÒu

4
còng ë d¹ng h×nh sin víi f= 50Hz nhng cã biªn ®é nhá h¬n. Ta cã quan hÖ
gi÷a biªn ®é ®iÖn ¸p ra vµ ®iÖn ¸p vµo tû lÖ thuËn víi tû sè vßng d©y
n1 vµ n2:
U1 n1
 (1)
U 2 n2
Do ®ã, khi n1 > n2 th× U1>U2
Thùc tÕ biªn ®é ®iÖn ¸p U2 cã quan hÖ tØ lÖ thuËn víi c¸c yÕu tè
sau:
+ Biªn ®é ®iÖn ¸p U1.
+ TØ sè n1/n2.
+ S: DiÖn tÝch lâi biÕn ¸p.
+ §é tõ thÈm cña vËt liÖu lµm lâi biÕn ¸p.
+ f2: TÇn sè cña ®iÖn ¸p h×nh sin ®Çu vµo.
Trong b¶n thiÕt kÕ nµy ta sÏ h¹ møc ®iÖn ¸p líi tõ 220 V xuèng cßn
kho¶ng 18V. Trªn c¬ së ®ã, ta sÏ tÝnh to¸n c¸c th«ng sè cña khèi biÕn ¸p
nh sè vßng d©y cuèn trªn hai cuén s¬ cÊp, thø cÊp, ®êng kÝnh d©y
cuèn, tiÕt diÖn cña c¸c l¸ thÐp... sao cho phï hîp víi nh÷ng yªu cÇu cña
®Ò bµi.
Ii. khèi chØnh lu
NhiÖm vô : BiÕn ®æi ®iÖn ¸p xoay chiÒu ë ®Çu ra cuén biÕn ¸p
thµnh ®iÖn ¸p mét chiÒu, tuy nhiªn ®iÖn ¸p mét chiÒu nµy cã ®é gîn
sãng lín.
Nguyªn t¾c: sö dông c¸c phÇn tö tÝch cùc cã ®Æc tuyÕn A-V kh«ng
®èi xøng sao cho dßng ®iÖn qua nã chØ ®i theo mét chiÒu, khi ®ã
®iÖn ¸p thu ®îc trªn t¶i lµ ®iÖn ¸p mét chiÒu. C¸c phÇn tö tÝch cùc
thêng ®îc sö dông lµ:
- Diode(Si, Ge): dïng khi c«ng suÊt ra nhá vµ trung b×nh.
- Thyristor : dïng khi c«ng suÊt ra lín, cã thÓ ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p ra
tuú ý.
Trong chØnh lu b»ng diode , c¸c m¹ch chØnh lu thêng ®îc dïng lµ:
 M¹ch chØnh lu nöa chu kú.
 M¹ch chØnh lu hai nöa chu kú:
+M¹ch chØnh lu c©n b»ng.
+M¹ch chØnh lu cÇu.

5
  M¹ch chØnh lu béi ¸p (t¨ng ®iÖn ¸p ra khèi chØnh lu lªn n lÇn so
víi ®iÖn ¸p vµo, ë ®©y n lµ hÖ sè béi ¸p).
B¶n thiÕt kÕ nµy dïng chØnh lu cÇu do nã cã nhiÒu u ®iÓm so víi
c¸c ph¬ng ph¸p chØnh lu kh¸c ®ã lµ : Cã hiÖu suÊt sö dông biÕn ¸p cao
h¬n so víi chØnh lu 2 nöa chu kú th«ng thêng (do trong chØnh lu 2 nöa
chu kú th«ng thêng th× víi mçi nöa chu kú 1 trong 2 nöa cuén d©y sÏ
kh«ng lµm viÖc), tÝnh æn ®Þnh cña ®iÖn ¸p ra sau chØnh lu, ®iÖn ¸p
ngîc tèi ®a mµ mçi ®ièt ph¶i chÞu ®ùng chØ b»ng 1/2 so víi chØnh lu
nöa chu kú vµ ®é gîn sãng cña ph¬ng ph¸p chØnh lu nµy còng gi¶m ®i
2 lÇn so víi chØnh lu nöa chu kú.

n1 n2 ~
1 3 D3 D1
Ura
Uvao - +

2 5
D4 D2
U1 U2 ~
Rtai

- Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña m¹ch chØnh lu cÇu nh sau:

Khi t 0  t  t1 : D1 vµ D4 th«ng, D2 vµ D3 t¾t, dßng ®iÖn ch¶y tõ cùc
+Uvµo → D1→ Rt¶i → D4 → cùc - Uvµo, Ura ≈ Uvµo.
Khi t1  t  t 2 : D2 vµ D3 th«ng, D1 vµ D4 t¾t, dßng ®iÖn ch¶y tõ cùc
+Uvµo → D2→ Rt¶i → D3 → cùc - Uvµo, Ura ≈ Uvµo.
Nh vËy lµ sau hai nöa chu k×, dßng ®iÖn ch¶y qua Rt¶i cïng chiÒu
nªn ta cã ®iÖn ¸p ra trong 2 nöa chu kú ®ã cïng dÊu d¬ng.
Sau ®©y lµ gi¶n ®å thêi gian thÓ hiÖn qu¸ tr×nh trªn :

Tuy nhiªn do ta sö dông c¸c diode (trong khèi chØnh lu cÇu) ®Ó n¾n
dßng mµ b¶n th©n c¸c diode lµ c¸c phÇn tö phi tuyÕn, chóng sinh ra c¸c
thµnh phÇn hµi bËc cao. §Ó lo¹i bá c¸c hµi bËc cao nµyngêi ta dïng c¸c

6
tô cã chØ sè nhá m¾c song song víi c¸c diode. §èi víi c¸c thµnh phÇn
hµi bËc cao th× trë kh¸ng cña c¸c tô nhá nªn chóng ®îc ng¾n m¹ch
xuèng díi ®Êt. C¸c tô C1 - C4 lµ c¸c tô läc nguån.

C1 C2

1 3

D3 D1
- +
2 5
D4 D2
BIEN AP + C5
C4 C3

iii. khèi läc

§iÖn ¸p ra sau khèi chØnh lu cã ®é gîn sãng lín. Gi¸ trÞ ®iÖn ¸p biÕn
thiªn tõ 0 ®Õn 2Uvµo-1,4V mét c¸ch chu kú gäi lµ sù gîn sãng cña ®iÖn
¸p hay dßng ®iÖn ra khèi chØnh lu. Sù gîn sãng nµy lµ do c¸c sãng hµi
g©y nªn, lµm mÊt m¸t n¨ng lîng mét c¸ch v« Ých vµ g©y nhiÔu lo¹n cho
sù lµm viÖc cña t¶i. §Ó gi¶m ®é gîn sãng ta sö dông c¸c bé läc. C¸c bé
läc thêng ®îc sö dông lµ bé läc LC, RC (nèi tiÕp hoÆc song song).
Trong thiÕt kÕ nµy ta dïng mét bé läc RC phï hîp víi chØ tiªu ®é gîn
sãng lµ 5% (theo yªu cÇu ®Ò bµi). Ta cã c«ng thøc tÝnh ®é gîn sãng
cña ®iÖn ¸p ra nh sau: Kgs = ∆Ura /Ura tb
Víi ∆Ura = Um = 2Uvµo-1,4V, vµ Ura tb = 2*Um/ Π.
(Um lµ biªn ®é ®iªn ra khèi chØnh lu cÇu).
Suy ra: Kgs = Um / (2*Um/Π) = Π/2 = 157(%)
Ta thÊy Kgs cã gi¸ trÞ rÊt lín. CÇn ph¶i gi¶m nhá ®é gîn sãng nµy.
S¬ ®å nguyªn lý m¹ch läc b»ng tô ®iÖn nh sau:

khi kh«ng cã tô läc:

7
Khi cã tô läc:

Ta cã c«ng thøc tÝnh gi¸ trÞ ®iÖn dung cña tô th«ng qua ®é gîn sãng
nh sau:
Tchl
C loc 
3Rt K gs
Trong ®ã:
 KGS : HÖ sè gîn sãng (thùc tÕ thêng chän KGS =5%).
 Rt: §iÖn trë t¶i ( tøc lµ ®iÖn trë ®Çu vµo cña khèi æn ¸p)
 Tchl: Chu kú chØnh lu, víi chØnh lu mét nöa chu kú
Tchl=20ms, víi chØnh lu hai nöa chu kú Tchl=10 ms.

iv. khèi æn ¸p
khèi æn ¸p so s¸nh lµm viÖc dùa trªn nguyªn lÝ håi tiÕp ©m ®Ó æn
®Þnh ®iÖn ¸p ra
S¬ ®å khèi: KhuÕch ®¹i
®iÒu chinh
Uvµo Ura

KhuÕch ®¹i Khèi

So s¸nh ph©n ¸p

Khèi t¹o ®iÖn

¸p chuÈn

Khèi khuÕch ®¹i ®iÒu chØnh ®ãng vai trß khèi K(khuÕch ®¹i), tÊt c¶
c¸c khèi cßn l¹i ®ãng vai trß håi tiÕp. Nguyªn t¾c håi tiÕp nh sau: Khi
®iÖn ¸p ra t¨ng lªn mét lîng Ur th× lîng biÕn thiªn nµy sÏ quay trë l¹i
®Çu vµo nhê khèi håi tiÕp ©m. TÝn hiÖu håi tiÕp ©m ngîc pha víi tÝn
hiÖu vµo do ®ã sÏ lµm suy gi¶m tÝn hiÖu ra, ngîc l¹i khi ®iÖn ¸p ra gi¶m
®i mét lîng Ur th× tÝn hiÖu ra khèi håi tiÕp sÏ t¨ng, tÝn hiÖu nµy ®îc
®a vµo khèi khuÕch ®¹i ®iÒu chØnh, sÏ bï l¹i sù gi¶m ®iÖn ¸p ra, do vËy
®iÖn ¸p ra lu«n æn ®Þnh.

8
 NÕu ta gäi hÖ sè khuÕch ®¹i cña khèi khuÕch ®¹i lµ K , cña khèi håi
tiÕp lµ K ht vµ cña toµn bé m¹ch sau khi cã håi tiÕp lµ K ' .
Ta cã quan hÖ sau:
K K
K' 
1  K ht K g
Trong ®ã, g lµ ®é s©u håi tiÕp (g>1). VËy, khi cã håi tiÕp ©m, hÖ
sè khuÕch ®¹i gi¶m ®i g lÇn.
- Mét vµi u ®iÓm cña bé æn ¸p so s¸nh sö dông nguyªn lÝ håi tiÕp
©m:
+ §iÖn trë vµo t¨ng g lÇn, lµm hiÖu suÊt tõ c¸c tÇng tríc ®a ®Õn tÇng
nµy t¨ng lªn, ®ång thêi ®iÖn ¸p cung cÊp cho m¹ch nµy Ýt chÞu ¶nh h-
ëng cña sù biÕn ®æi trë kh¸ng ra cña c¸c tÇng tríc.
+ §iÖn trë ra gi¶m g lÇn, gióp ®iÖn ¸p ra Ýt bÞ biÕn ®æi khi gi¸ trÞ
®iÖn trë t¶i thay ®æi (t¨ng ®é æn ®Þnh ).
+ §é nhÊp nh¸y gi¶m g lÇn.
TÊt c¶ c¸c u ®iÓm ®Òu gióp cho viÖc æn ®Þnh ®iÖn ¸p ra.
- §iÒu kiÖn ®Ó håi tiÕp ©m lµ:
K + HT = 1800
- §Ó ®¹t ®îc ®é æn ®Þnh cao th× yªu cÇu:
K . KHT  >>1 ( tøc lµ yªu cÇu håi tiÕp ©m s©u)
do khi cã håi tiÕp ©m s©u th×: 1  KK ht  KK ht .
1
 K'
K ht
Khi ®ã hÖ sè K§ tæng chØ phô thuéc vµo hÖ sè khuÕch ®¹i K ht ,
kh«ng phô thuéc vµo K(do khèi khuÕch ®¹i ®iÒu chØnh lµ phÇn tö phi
tuyÕn nªn K kh«ng æn ®Þnh).
- Sau ®©y ta sÏ xem xÐt cô thÓ tõng khèi cña m¹ch æn ¸p so s¸nh

1. Khèi t¹o ®iÖn ¸p chuÈn.

Dïng æn ¸p th«ng sè ®Ó t¹o ra 1 ®iÖn ¸p chuÈn ®a vµo so s¸nh víi
®iÖn ¸p ra cña khèi ph©n ¸p nh»m t¹o ra 1 ®iÖn ¸p ®i ®Õn khèi
khuÕch ®¹i ®iÒu chØnh gi÷ ®iÖn ¸p ra kh«ng ®æi.
S¬ ®å nguyªn lý:

Diode zener lµm viÖc theo hiÖu øng zener : HiÖu øng zener lµ khi ta
t¨ng ®iÖn ¸p ph©n cùc ngîc cho diode ®Õn 1 møc nµo ®Êy (Uz), th×

9
diode bÞ ®¸nh thñng, lóc nµy dßng ®iÖn trong diode t¨ng ®ét ngét, vµ sÏ
cã ®é biÕn thiªn rÊt lín mÆc dï ta chØ thay ®æi ®iÖn ¸p ph©n cùc ngîc
mét lîng rÊt nhá. Ngêi ta sö dông tÝnh chÊt nµy ®Ó t¹o ra 1 møc ®iÖn ¸p
æn ®Þnh (Uz) khi dßng ®iÖn ch¶y qua diode thay ®æi.
Uz ®uîc gäi lµ ®iÖn ¸p ®¸nh thñng cña ®i«t zener (hay ®iÖn ¸p ngîc
cho phÐp) ®Ó ®i«t zener lµm viÖc ®îc th× ®iÖn ¸p ngîc tèi thiÓu
cung cÊp cho ®i«t zener ph¶i lín h¬n Uz.

2. Khèi ph©n ¸p.

N hiÖm vô: T¹o T¹o UPA tØ lÖ víi ®iÖn ¸p ra, dïng lµm tÝn hiÖu so
s¸nh víi tÝn hiÖu ®iÖn ¸p chuÈn, nh»m t¹o ra sù chªnh lÖch ®iÖn ¸p
®a vµo khèi khuÕch ®¹i ®iÒu chØnh.
S¬ ®å nguyªn lý:

Do Ura lµ ®iÖn ¸p 1 chiÒu nªn ta sö dông ph©n ¸p ®iÖn trë.

NÕu ISS << IPA ta cã: RII
UPA= URA
RI + RII

R6, R7, R8 lµ c¸c ®iÖn trë ph©n ¸p. Trong ®ã, R7 lµ biÕn trë vµ t¸ch
thµnh 2 ®iÖn trë R7a , R7b.
Ta cã: RI=R6 + R7a vµ RII = R8 + R7b.
Gi¸ trÞ cña R6, R7, R8 ®îc chän tuú thuéc vµo gi¸ trÞ cña dßng ®iÖn
ra ch¶y trªn t¶i, dßng ph©n ¸p ®îc chän sao cho Ipa << Ira .
Ipa (1/10 Ira ).

3. Khèi khuÐch ®¹i so s¸nh.

Khèi nµy cã thÓ dïng transistor hay dïng m¹ch khuÕch ®¹i thuËt to¸n.
Trong b¶n thiÕt kÕ nµy ta sö dông transistor, trong ®ã :
 Cùc B ®Æt UPA
 Cùc E ®Æt UchuÈn
 Cùc C lÊy ra USS
§iÖn ¸p vµo cùc B, ra cùc C nªn
®©y lµ m¹ch K§ kiÓu E chung 
HT = .

10
 S¬ ®å nguyªn lý:

HÖ sè K§_ KHT lµ tÝch cña hÖ sè ph©n ¸p Kpa vµ hÖ sè khuÕch ®¹i

cña khèi K§ so s¸nh Kss. Víi:
RII rc
K pa  ; K ss 
RI  RII re'
Trong ®ã, rc : §iÖn trë t¬ng ®¬ng xoay chiÒu t¹i cùc C cña transitor.
25mV
re' : §IÖn trë trong cùc E cña transistor ( re
'
 ).
IE
Khi biÕt g ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc ®iÖn trë ra, vµo vµ ®é nhÊp nh¸y
cña m¹ch æn ¸p.
§Ó tho¶ m·n ®iÒu kiÖn håi tiÕp ©m s©u (g lín), hay K . KHT  >>1
yªu cÇu Kpa ph¶i lín.
ViÖc chän transitor Q4 phô thuéc vµo c«ng suÊt mµ transitor ph¶i chÞu
®ùng:
PD  U CE * I C .

4. Khèi khuÕch ®¹i ®iÒu chØnh.

Dïng transistor c«ng suÊt cã hÖ sè khuÐch ®¹i lín ®îc to¶ nhiÖt tèt. TÝn
hiÖu so s¸nh ®îc ®a vµo ch©n B cña Transistor, tÝn hiÖu ra cã thÓ lÊy ë
ch©n E hoÆc ch©n C

NÕu lÊy ë ch©n E  K =00

NÕu lÊy ë ch©n C  K =1800
Nhng do HT = 1800 nªn ®Ó ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn håi tiÕp ©m:
K+HT=1800
th× yªu cÇu K =00
MÆt kh¸c c¶ 2 khèi K§ ®iÒu chØnh vµ khèi K§ so s¸nh ®Òu m¾c theo
kiÓu
E chung do ®ã ®iÒu kiÖn vÒ biªn ®é K. KHT >>1 còng tho¶ m·n.
Ta cã Ic ≈ I t¶i
UCE = U vµo - U ra → PCE = UCE* Ic lín

11
 §Ó tÇng khuÕch ®¹i nµy lµm viÖc tèt th× dßng vµo K§ ®iÒu chØnh
<< dßng ra K§ so s¸nh. Gi¶ sö Ic cña m¹ch so s¸nh = 1mA th× I B cña tÇng
®iÒu chØnh = 0,1mA, nÕu dßng Ic cña tÇng ®iÒu chØnh = 1A th×  =
Ic/ IB = 10000 rÊt lín lóc nµy ph¶i chän c¸ch m¾c c¸c Transistor theo kiÓu
K§ Darlingt¬n.
tai
  (- lµ hÖ sè K§ dßng ®iÖn)
b
S¬ ®å m¾c c¸c Transistor theo kiÓu K§ Darlingt¬n nh sau:

Tõ s¬ ®å trªn ta thÊy : NÕu gäi 1, 2, 3 lµ hÖ sè K§ cña c¸c ®Ìn T1,
T2, T3 th× hÖ sè K§ cña c¶ khèi K§ ®iÒu chØnh lµ :  = 1. 2 . 3
C¸c ®iÖn trë R1, R2, R3 lµ dïng ®Ó triÖt dßng nhiÖt (dßng ngîc cña
c¸c mÆt ghÐp B-C) ch¶y trong c¸c Transistor).

S¬ ®å ngyªn lÝ cña khèi æn ¸p:

12
 Nguyªn lý æn ¸p nh sau:
NÕu ®iÖn ¸p ra (Ura) trªn t¶i t¨ng, qua m¹ch ph©n ¸p lµm U PA t¨ng, do
UPA ®Æt vµo cùc B, cßn UchuÈn (kh«ng ®æi) ®Æt vµo cùc E cña tÇng K§
so s¸nh (T4) lµm cho UbeT4 t¨ng, khiÕn cho Q4 dÉn ®iÖn m¹nh, Ic Q4 t¨ng,
g©y sôt ¸p trªn ®iÖn trë R1 nhiÒu, lµm cho Ub Q3 gi¶m khiÕn cho Q3 ®Én
®iÖn yÕu vµ kÐo theo sù dÉn ®iÖn yÕu cña Q2, Q1 trong tÇng K§
Darlingt¬n, dÉn ®Õn néi trë cña tÇng K§ nµy t¨ng → sôt ¸p UceQ1 t¨ng →
IcQ1 gi¶m, tøc lµ It¶i gi¶m, lµm Ura gi¶m ®Ó æn ®Þnh  U ra = const.
T¬ng tù nÕu ®iÖn ¸p ra (Ura) trªn t¶i gi¶m, qua m¹ch ph©n ¸p lµm U PA
gi¶m, UchuÈn cña tÇng k§ so s¸nh kh«ng ®æi → UbeQ4 gi¶m → Q4 dÉn
®iÖn yÕu → IcQ4 gi¶m, g©y sôt ¸p trªn ®iÖn trë R1 Ýt, lµm cho Ub Q3 t¨ng
→ Q3 dÉn ®iÖn m¹nh h¬n vµ kÐo theo sù dÉn ®iÖn m¹nh nªn cña Q2,
Q1 trong tÇng K§ Darlingt¬n → néi trë cña tÇng K§ nµy gi¶m → UceT1
gi¶m , dßng IcQ1 t¨ng (It¶i t¨ng), lµm Ura t¨ng ®Ó æn ®Þnh  U ra =
const.
- u ®iÓm cña m¹ch æn ¸p kiÓu bï:
+ æn ¸p tèt, ph¹m vi æn ¸p t¬ng ®èi réng, cã thÓ ®iÒu chØnh ®îc møc
®iÖn ¸p Ura b»ng c¸ch thay ®æi VR7 t¬ng ®¬ng víi thay ®æi K pa . Khi
VR7 dÞch lªn trªn th× møc ®iÖn ¸p Ura (æn ®Þnh) gi¶m vµ ngîc l¹i khi
VR7 dÞch xuèng díi th× møc ®iÖn ¸p Ura (æn ®Þnh) t¨ng.
+ C«ng suÊt ra ®ñ lín khi chän Q1 cã c«ng suÊt ®ñ lín, do ®ã m¹ch ®iÖn
®îc sö dông phæ biÕn lµm bé nguån cho nhiÒu thiÕt bÞ ®iÖn tö , m¸y
mãc ®iÖn tö.

S¬ ®å nguyªn lý tæng qu¸t cña nguån æn ¸p

13
 phÇn 3: tÝnh to¸n thiÕt kÕ.
TÝnh to¸n cô thÓ, lùa chon linh kiÖn.
ph¬ng thøc thiÕt kÕ cô thÓ.

I .Khèi biÕn ¸p:

Theo yªu cÇu cña b¶n thiÕt kÕ cÇn 1 ®iÖn ¸p ra æn ®Þnh lµ U RA=15V,
ta chän ®iÖn ¸p vµo khèi æn ¸p lµ 18V_ KÝ hiÖu lµ UVAO
Ta ph¶i chän UVAO lín h¬n URA tèi thiÓu lµ 2V ®Ó dù phßng cho ®é gîn
sãng vµ ®iÖn ¸p tiªu thô trªn tÇng K§ Darlington khi m¹ch lµm viÖc. §ång
thêi, ta ph¶i céng thªm mét lîng ®iÖn ¸p r¬i trªn hai ®i«t chØnh lu (do khi
chØnh lu cÇu th× t¹i 1 nöa chu kú chØ cã 2 diode lµm viÖc). Ta cã gi¸ trÞ
cña ®iÖn ¸p ra trªn cuén d©y thø cÊp lµ:

U2= UVµO + 0.7*2 = 19,4V

TØ sè biÕn ¸p :
n1 U 1 220 2
   16
n2 U 2 19.4

Theo yªu cÇu thiÕt kÕ Pra = 1W, Ura = 15V nªn:

14
 1
Iv  Ir  Ic   0.067 A.
15
NÕu coi tæn hao trªn hai ®i«t chØnh lu cÇu lµ 10% th× ta cã c«ng suÊt
thùc mµ biÕn ¸p cÇn cung cÊp cho m¹ch æn ¸p lµ:
100
P 2t  1*  1,11 W.
90
Dßng ®iÖn ch¹y trªn cuén s¬ cÊp lµ:
 2 0.067
1    4.19 mA.
16 16
Ta ph¶i chän cÇu ch× cã dßng tèi ®a lµ 0.01A.
§Ó tÝnh diÖn tÝch tiÕt diÖn cña lâi biÕn ¸p ta dùa vµo c«ng thøc:
S  (0.8  1.3) P (W ) (cm2).
S  (0.8  1.3) 1.11  1.37 (cm2).

Chän diÖn tÝch tiÕt diÖn cña lâi biÕn ¸p lµ 1.5 cm 2 , ta dïng thÐp kü
thuËt t«n-silÝc. Ta dïng d©y dång ®Ó cuèn
MËt ®é dßng ®iÖn ch¶y trong d©y ®ång (σ ≤ 3 A 2 ), ë ®©y ta
mm
chän lµ 1.11 A 2 , ta tÝnh ®îc diÖn tÝch tiÕt diÖn vµ ®êng kÝnh d©y
mm
cuèn biÕn ¸p:
0.00419
S¬ cÊp: s1   0.0038 (mm2).
1.11
0.067
Thø cÊp: s2   0.06 (mm2).
1.11
§êng kÝnh d©y cuèn biÕn ¸p trªn cuén s¬ cÊp lµ:
s1
d1  2  0.07 (mm).

§êng kÝnh d©y cuèn biÕn ¸p trªn cuén thø cÊp lµ:
s2
d2  2  0.276 (mm).

TÝnh sè vßng d©y cña biÕn ¸p : Ta dùa vµo tû sè
vong ( n ) 45 45

2
 n1  U1 * 2
Vol (U ) S ( cm ) S (cm )
Sè vßng d©y trªn cuén s¬ cÊp:
45 45
n1  U1 *  220 *  7226 (vßng).
1.37 1.37
Sè vßng d©y trªn cuén thø cÊp:
7226
n2   452 (vßng).
16
Sau khi ®· tÝnh to¸n gi¸ trÞ c¸c th«ng sè cña biÕn ¸p ta tiÕn hµnh lùa
chän c¸c linh kiÖn kh«ng ®îc quy chuÈn (lµ c¸c linh kiÖn kh«ng do c¸c
nhµ s¶n xuÊt quy ®Þnh tõ tríc) lµ:

15
 DiÖn tÝch tiÕt diÖn lâi biÕn ¸p:S = 1.5cm2 .
§êng kÝnh d©y cuèn biÕn ¸p trªn hai cuén:
S¬ cÊp: d1  0.07 mm ; Thø cÊp: d 2  0,28 mm.
Sè vßng d©y trªn hai cuén:
S¬ cÊp: n1  7726 (vßng) ; Thø cÊp: n2  452 (vßng).
Chän d©y cuèn lµ d©y ®ång, lâi biÕn ¸p lµ t«n silÝc, mËt ®é dßng
®iÖn ch¶y trong d©y ®ång lµ 1.11 A
mm 2 .

16
2. khèi chØnh lu.
Do dßng ch¶y trong cuén thø cÊp cña biÕn ¸p (I2=0.067A), dßng nµy
sau ®ã ch¶y vµo trong khèi chØnh lu cÇu v× vËy yªu cÇu víi c¸c diode
ch¶y trong khèi chØnh lu cÇu ph¶i cã dßng tèi thiÓu lµ 0.067A. Trong tr-
êng hîp nµy ta cã thÓ chän lo¹i Diode thêng (vÝ dô nh RS2060) víi dßng
5A cã rÊt nhiÒu trªn thÞ trêng.
C¸c tô läc C1, C2, C3, C4 lµ c¸c tô läc c¸c hµi bËc cao cã tÇn sè b»ng sè
nguyªn lÇn (n >2) tÇn sè cña ®iÖn ¸p vµo.
Chän C1 = C2 = C3 = C4 = 0.01uF /100V
3. khèi läc.
Sau khi qua khèi chØnh ta thu ®îc 1 ®iÖn ¸p ë cuén thø cÊp cã biªn ®é
lµ 18V, d¹ng ®iÖn ¸p ë cuén thø cÊp cã ®é gîn sãng rÊt lín, v× vËy cÇn cã
tô läc ®Ó lo¹i bá sù gîn sang nµy. Tô läc nµy còng ph¶i chÞu ®ùng ®iÖn
¸p vµo lµ 18V, ®Ó ®¶m b¶o tô kh«ng bÞ ®¸nh thñng ta chän tô cã Umax
> 18V, trong b¶n thiÕt kÕ nµy ta chän Umax = 25V.
§Ó x¸c ®Þnh ®iÖn dung cña tô läc nµy ta dùa vµo ®é gîn sãng sau khèi
chØnh lu theo c«ng thøc sau:
Tchl
C loc 
3Rt K gs

Ta chän ®é gîn sãng sau khèi chØnh lu lµ Kgs=5%=0,05.

Tchl : Chu kú chØnh lu, do chØnh lu cÇu nªn ta cã:
1 1
Tchl    0.01
f chl 2 x50
Ta cã U2 = 18V: lµ ®iÖn ¸p vµo khèi æn ¸p, cßn Ic lµ dßng vµo khèi
æn ¸p, Ic = 0.067A.
§iÖn trë t¶i t¬ng ®¬ng
18V
Rt   268.66 
0.067 A
0,01
Cloc   0,00023 (F).
3 * 268.66 * 0,05
Chän Cloc  250 uF/25V.

4. khèi æn ¸p.
Khèi K§ ®iÒu chØnh gåm c¸c transistor m¾c kiÓu tÇng K§
Darlington → cÇn tÝnh sè transistor vµ c«ng suÊt chÞu ®ùng cña tõng
transistor. Gi¶ sö ta chän Q4 cã:
I CQ 4 min
I CQ 4 min  1mA  I BQ 3   0,1mA
10
HÖ sè khuyÕch ®¹i khèi K§ ®iÒu chØnh lµ:

17
 0.067 A
   67
0,1mA

Ta thÊy do  chØ cì vµi chôc nªn ta kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i m¾c tÇng
K§ ®iÒu chØnh theo kiÓu Darlington, mµ chØ cÇn sö dông 1 Transistor
lµ ®ñ. Cho nªn s¬ ®å nguyªn lý phÝa trªn kh«ng cÇn dïng c¶ 3 Transistor
Q1, Q2,Q3 mµ chØ cÇn dïng Q1 th«i.
§Ó tÝnh c«ng suÊt tèi ®a cho transistor Q1 ta sö dông c«ng thøc
P  U CE .I C
Víi Q1: Pmax  (18  15)  0.067  0,201(W )

Ta cã thÓ chän Q1 lµ TIP41.

- Chän R1 sao cho:

I CQ 4 min  1mA .

Ta cã: UBQ1 Ura+ 0.7 = 15 + 0.7 = 15.7(V).

Víi 0.7(V) lµ UBE o cña Q1.
Chän Uvµo min = UBQ1 +1 = 16.7(V). (UVµß lµ ®iÖn ¸p ®a vµo khèi æn
¸p)
U vao min  U BQ1 16.7  15.7
Ta cã: I CQ 4 min    1( mA)
R1 R1
VËy : R1 = 1(K).

19.4  15,7
Khi ®ã: I CQ 4 max   3,7 (mA)
1K
- R5 thêng ®îc chän sao cho I R 5  (1  3)mA , nÕu chän I R 5  2mA ta tÝnh
®îc:vµo
15  6
R5   4500()  4,5 K
2.10 3
ë ®©y Uz = 6V), chän R5 = 4.7 K..
- Víi ®i«t Zener ta cã thÓ chän tuú ý gi¸ trÞ ®iÖn ¸p ®¸nh thñng cña Dz
miÔn lµ gi¸ trÞ nµy ph¶i nhá h¬n Ura = 15V( do yªu cÇu ph¶i ®Æt 1
®iÖn ¸p cã gi¸ trÞ ≥ Uz vµo Dz), tuy nhiªn gi¸ trÞ Uz thêng ®îc chän lµ
6V.
C«ng suÊt cña Dz cã thÓ ®îc tÝnh theo c«ng thøc:
PDZMax  U Z .I ZMax .

Ta cã:
I ZMax  I CQ 4 Max  I R 5  3.7  2  5.7 (mA)
 PDZ max  6  5.7  34.2 (mW.)
 C«ng suÊt tèi ®a cña transistor Q4 ®îc tÝnh nh sau:
Pmax  (15.7  6) * 3.7  36 (mW).

18
 Ta dïng Q4 lµ C828.
 TÝnh ®iÖn trë R2 cña transitor Q1( ®iÖn trë R2 cã t¸c dông triÖt tiªu
dßng nhiÖt cña mÆt ghÐp B_C). Ta cã:
U BEQ1 0,7
R2    700()
I BQ1 0.067 / 67
(ë ®©y ta cho  = 67)

Ta cã thÓ chän: R2 = 700 

 X¸c ®Þnh R6, VR7 vµ R8: Ta dùa vµo gi¶ thiÕt dßng
I CQ 4 max 3.7 10 3
I pa  I BQ 4 max I pa  I BQ 4 max 10  10  10  1.85( mA) ,
 20
Khi ®ã, tæng 3 ®iÖn trë R6, VR7 vµ R8 ph¶i tho¶ m·n:
U ra 15
RI  RII  R6  VR7  R8    8.11 (K)
I pa 1.85 *103

 §Ó tÝnh cô thÓ R6, VR7 vµ R8 ta cÇn thªm ph¬ng tr×nh ph©n ¸p:
RII R8  VR7 b U  U BEQ 4 6  0,65
  Z   0,44
RI  RII R6  VR7 b  VR7 a  R8 U ra 15

R8  VR7 b R  VR7 b
 8  0,44
R6  VR7 b  VR7 a  R8 8.11k

→ R8  VR7 b  3.57( K)

R6  VR7 a  8.11  3.57  4.54( K)

Ta chän:
R6  3.9 K , R8  2.2 K , VR7  2.2( K)
VËy gi¸ trÞ c¸c linh kiÖn ®îc lùa chän trong khèi æn ¸p lµ:
Q1 :TIP41 ( hoÆc lµ D470 )
Q4: C828.
R1=1(K), R2 = 700, R5 = 4.7K, R6 = 3.9K, R8 = 2.2K, VR7 =
2.2K.

TÝnh hÖ sè gîn sãng cña c¶ m¹ch:

Nh ®· nãi ë trªn, ®é nhÊp nh¸y cña ®Çu ra sau m¹ch æn ¸p sÏ tèt lªn
mét lîng ®óng = ®é s©u håi tiÕp g:
K gs K gs
K gs'  
g 1  KK ht

19
 V× khèi khuÕch ®¹i ®iÒu chØnh m¾c kiÓu C chung nªn hÖ sè
khuyÕch ®¹i K1, mÆt kh¸c, Kht lµ sù tæng hîp cña khèi ph©n ¸p vµ khèi
K§ so s¸nh (kiÓu E chung):
rCQ 4
K ht  K pa  K SS  0,44  '
reQ 4
'
Trong ®ã, rCQ 4 , reQ 4 : lÇn lît lµ ®iÖn trë t¬ng ®¬ng xoay chiÒu vµ
®iÖn trë trong cùc E cña Q4 hai gi¸ trÞ nµy lÇn lît :
25mV
rCQ 4  R1  1( K), reQ
'
4 
IE

Khi g lín nhÊt (hÖ sè gîn sãng _ K’ gs nhá nhÊt), th× Kht ®¹t gi¸ trÞ lín
nhÊt r’eQ4 lµ nhá nhÊt  I E lµ lín nhÊt = 3.7 (mA)
Thay vµo ph¬ng tr×nh ta ®îc,:
1000
K HT  K PA  K SS  0,44   65
25.10 3 3.7.10 3
Ta cã : g=1+1*65 = 66  ®é nhÊp nh¸y cuèi cïng lµ :
K gs 0,05
'
K gs    0,076%
g 66
Cßn khi g nhá nhÊt (hÖ sè gîn sãng lín nhÊt), lóc ®ã th× Kht ®¹t gi¸ trÞ
nhá nhÊt r’eQ4 lµ lín nhÊt  I E nhá nhÊt = 1 (mA)
1000
Ta cã : K HT  K PA  K SS  0,44   17.6
25.10 3 1.10 3
Ta cã : g=1+1*17.6 = 18.6  ®é nhÊp nh¸y cuèi cïng lµ :
K gs 0,05
'
K gs    0,269%
g 18.6

20
PhÇn 4: KiÓm tra b¶n thiÕt kÕ.
Lùa chän c¸c linh kiÖn gÇn ®óng
Do c¸c linh kiÖn trªn ta chØ xÐt sao cho phï hîp víi lý thuyÕt nh»m ®¶m
b¶o ®îc c¸c chØ tiªu kÜ thuËt ®· ®a ra. Nhng thùc tÕ th× viÖc lùa chän
®óng ®îc toµn bé c¸c linh kiÖn trªn lµ ®iÒu kh«ng dÔ thùc hiÖn do c¸c
nhµ s¶n xuÊt chØ ®a ra c¸c linh kiÖn ®· ®îc quy chu¶n, khi tiÕn hµnh
thiÕt kÕ cã thÓ cÇn nh÷ng linh kiÖn kh«ng cã trong sè nh÷ng linh kiÖn
®· ®uîc quy chuÈn v× vËy cÇn ph¶i lùa chän c¸c linh kiÖn gÇn ®óng ®Ó
thay thÕ. MÆt kh¸c, cã nh÷ng linh kiªn kh«ng ®îc quy chuÈn nh cuén
c¶m, vßng d©y biÕn ¸p còng cÇn ph¶i ®îc tÝnh to¸n trong qu¸ tr×ng thiÕt
kÕ, vÝ dô: Sè vßng d©y, ®êng kÝnh d©y, chÊt liÖu d©y...
- Sau ®©y sÏ lµ b¶n thiÕt kÕ víi nh÷ng linh kiÖn gÇn ®óng ®îc t×m
thÊy kh¸ dÔ dµng trªn thÞ trêng nhng vÉn ®¶m b¶o ®îc c¸c chØ tiªu kÜ
thuËt ë trªn.
+ Ta cã Ura = 15V, Pra = 1W → Rt¶i = 152/ 1(W) = 225 (), ta chän
Rt¶i = 220 .
+ Gi¸ trÞ cña c¸c linh kiÖn lµ:
 R1 = 1 (K).
 R2 = 700 ().
 R5 = 4.7(K).
 R6 = 3.9(K).
 R8 = 2.2(K).
 VR7 = 2.2(K).
 BiÕn ¸p (Transformer) cã dßng I2max = 1A
 §ièt cÇu RS206L 5A
 Tô läc 1000 uF/50V
 Tô C1 = C2 = C3 = C4 = 0.01uF/100V.
 Q1 lµ D470
 Q4 lµ C828
 Rtai lµ 220
Sau ®ã ta cho c¸c l¾p r¸p l¹i c¸c linh kiÖn vµ cho ch¹y thö trªn phÇn
mÒm
Electronic WorkBench th× thu ®îc c¸c c¸c th«ng sè phï hîp víi c¸c chØ tiªu ®·
cho.
Víi ®iÖn ¸p hiÖu dông ®o ®îc khi c¾m vµo ®Çu vµo biÕn ¸p lµ
220VHD th× ®iÖn ¸p vµo m¹ch æn ¸p lµ 14.9VDC , Rt= 220.

21
S¬ ®å nguyªn lÝ cña m¹ch æn ¸p theo c¸c chØ tiªu cña ®Ò
bµi:
0.01uF/100V 0.01uF/100V D470

C1 C2 R1 R6
1k Q1 R2 3.9k
n1 n2 D3 D1 700 R5
1 2 4.7k

- +
U1 U2 R7
3 4 2.2k R tai
C828 1k
D4 D2
Q4 U ra
C3 C4

0.01uF/100V 0.01uF/100V
C loc R8
2.2k
1000uF/ 50V Dz

22
PhÇn 5. ph¬ng ¸n thi c«ng
Lµm m¹ch in, vÏ m¹ch in.
S¬ ®å m¹ch in:


Nh÷ng ngyªn t¾c ®· thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh thiÕt kÕ m¹ch in ®ã
lµ:
+ Khi thiÕt kÕ m¹ch in ph¶i s¾p xÕp, bè trÝ linh kiÖn hîp lý, chän
lo¹i ch©n ®Õ phï hîp víi tõng lo¹i linh kiÖn.
+ Tr¸nh ®Æt ®iÓm nguån gÇn ®iÓm ®Êt ®Ó tr¸nh hiÖn tîng chËp
m¹ch khi nguån lµm viÖc.
 C¸c bíc ®Ó lµm m¹ch in:
+ ThiÕt kÕ m¹ch in b»ng phÇn mÒm Orcad.
+ In m¹ch ®· ®îc thiÕt kÕ trªn giÊy scan.
+ T¹o líi cho m¹ch in.
+ QuÐt mùc lªn tÊm ®ång bac¬lÝt (quÐt mùc lªn trªn tÊm líi ®Æt ë
trªn tÊm ®ång, chØ nh÷ng chç cã ®êng m¹ch th× mùc míi xuèng ®îc
tÊm ®ång).
+ Ph¬i kh« vµ tiÕn hµnh ¨n mßn tÊm ®ång b»ng dung dÞch ®Æc
biÖt.

23
+ TiÕn hµnh khoan lç ®Ó c¾m linh kiÖn, chó ý chän mòi khoan phï
hîp víi m¹ch in. M¹ch in ®îc thiÕt kÕ trong bµi nµy ®îc quy chuÈn ®îc
khoan b»ng mòi khoan 0.8mm.
+ Phñ 1 líp nhùa th«ng ®Ó b¶o vÖ vµ gióp cho viÖc hµn m¹ch sau
nµy.

24